Zawsze Silesianka. Prolegomena bibliograficzne za lata 1923–1939

Agnieszka Magiera, Agnieszka Matusiak, Anita Tomanek

Zawsze Silesianka Prolegomena bibliograficzne za lata 1923-1939

Agnieszka Magiera, Agnieszka Matusiak, Anita Tomanek

Zawsze Silesianka Prolegomena bibliograficzne za lata 1923-1939

Katowice 2012

KOMITET WYDAWNICZY prof. zw. dr hab. Jan Malicki – przewodniczący mgr Magdalena Skóra – zastępca przewodniczącego dr Barbara Maresz – sekretarz dr Terasa Roszkowska mgr Aneta Satława

© Copyright by Biblioteka Śląska, 2012

Wybór materiału Adam Machnik, Agnieszka Magiera, Agnieszka Matusiak, Anita Tomanek Adiustacja Jan Baron, Elwira Zborowska Skład i łamanie Alina Jarczyk, Danuta Matera Projekt okładki Przemysław Bratkowski

ISBN 978-83-60209-89-9 Druk i oprawa Biblioteka Śląska w Katowicach

SPIS TREŚCI Wstęp.............................................................................................................. 7 Wykaz czasopism wykorzystanych w bibliografii i ich skrótów............................................. 9 Wykaz ważniejszych skrótów i symboli zastosowanych w bibliografii................................................... 10 Biblioteka...................................................................................................... 13 Aneks. Księgozbiory pozyskane............................................................ 150 Dom Oświatowy......................................................................................... 155 Indeks osobowy.......................................................................................... 213 Indeks przedmiotowy.................................................................................. 215

WSTĘP Celem opracowania bibliografii dokumentującej pierwsze 17 lat działalności poprzedniczek Biblioteki Śląskiej – Biblioteki Sejmu Śląskiego i Śląskiej Biblioteki Publicznej im. Józefa Piłsudskiego – jest przede wszystkim zgromadzenie i zaprezentowanie opublikowanych materiałów do historii najstarszej, działającej nieprzerwanie już 90 lat książnicy naukowej w Katowicach.

W zestawieniu zebrano także materiały dotyczące pierwszej własnej siedziby Biblioteki – dawnego Domu Oświatowego TCL, znajdującego się przy ulicy Francuskiej 12 w Katowicach.

Bibliografia obejmuje lata 1923–1939 i notuje fragmenty wydawnictw zwartych, artykuły i notki z czasopism i kalendarzy, fotografie, materiały statystyczne, dokumenty i przepisy prawne dotyczące działalności tych instytucji, opublikowane do 1939 roku. Opisy zilustrowane zostały fragmentami ważnych lub ciekawych doniesień prasowych, danych statystycznych, przepisów oraz zdjęciami, ogłoszeniami i reklamami wybranymi z opisywanych publikacji bądź ze zbiorów Biblioteki Śląskiej. Artykuły i dokumenty prawne w całości poświęcone Bibliotece zaprezentowane zostały bez skrótów.

Zgromadzony materiał uporządkowany został w dwu zasadniczych rozdziałach: Biblioteka i Dom Oświatowy. Rozdział Biblioteka zawiera wszelkiego rodzaju informacje o Bibliotece, jakie udało się znaleźć na łamach czasopism, w książkach, informatorach i publikacjach prawnych. Są tam więc dane o budżecie pochodzące z dokumentów sejmowych i preliminarzy budżetowych, notatki o godzinach otwarcia, profilu zbiorów, zmianie nazwy, adresie oraz opisy wycieczek po Bibliotece. Rozdział ten uzupełniony został Aneksem odnotującym artykuły i książki opublikowane także poza wspomnianym zasięgiem chronologicznym, a dotyczące zbiorów, które nie należały jeszcze do Biblioteki, lecz znalazły się w niej później. W obu rozdziałach materiał ułożono chronologicznie, co pozwala z samej lektury opisów zaznajomić się 7

nieco z historią Książnicy i jej siedziby. Rozdział Dom Oświatowy przedstawia przede wszystkim historię budowy gmachu, zbiórki pieniędzy na ten cel, zasiedlania go przez rozmaite instytucje, w tym przez Bibliotekę Sejmu Śląskiego, wreszcie anonse o mających się odbywać imprezach i reklamy firm tam działających.

Materiały do bibliografii zebrane zostały przede wszystkim na podstawie zbiorów Biblioteki Śląskiej. Wykorzystano bibliografie załącznikowe do prac poświęconych historii Biblioteki Śląskiej oraz wcześniejsze bibliografie publikowane w „Informatorze Biblioteki Śląskiej”.

Opisy bibliograficzne sporządzone zostały z autopsji zgodnie z obowiązującymi normami PN-N-01152. Wykaz skrótów opracowano z wykorzystaniem Wielkiego słownika skrótów i skrótowców Piotra Müldnera-Nieckowskiego (Wrocław 2007), w zgodzie z normą PN-85/N-01158 Skróty wyrazów i wyrażeń w opisie bibliograficznym. Tytuły czasopism skrócono zgodnie z normą PN-N-01178 Zasady skracania tytułów wydawnictw ciągłych.

Bibliografia podzielona jest na dwa rozdziały, w obrębie których materiał ułożony jest chronologicznie latami. W obrębie roku zastosowano układ alfabetyczny wg autora lub tytułu (dla publikacji anonimowych).

Bibliografię uzupełniają indeksy osobowy i przedmiotowy, którego tematy opracowano na bazie słownika Języka Haseł Przedmiotowych Biblioteki Narodowej. Odstępstwem od zasady JHP jest zastąpienie właściwego tematu Biblioteka Śląska przez dwa inne: Biblioteka Sejmu Śląskiego i Śląska Biblioteka Publiczna im. Józefa Piłsudskiego. Celem tego odstępstwa było precyzyjne odesłanie Czytelnika do szczegółowych zagadnień. Zestawienie uzupełniają także wykazy skrótów wyrazów w opisie bibliograficznym oraz czasopism wykorzystanych w bibliografii i skrótów ich tytułów.

8

Autorki

WYKAZ CZASOPISM WYKORZYSTANYCH W BIBLIOGRAFII I ICH SKRÓTÓW Bibliotekarz – Bibliotekarz, Warszawa

Powstaniec – Powstaniec, KatowiceChorzów

Druki Sejmu Śl. – Druki Sejmu Śląskiego, Katowice

Prz. Bibl. – Przegląd Biblioteczny, Kraków

Dz. U. R. P. – Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa

Prz. Ośw. – Przegląd Oświatowy, Poznań

Dz. U. Śl. – Dziennik Ustaw Śląskich, Katowice Front Zach. – Front Zachodni, Warszawa-Kraków-Lwów Gaz. Urz. Woj. Śl. – Gazeta Urzędowa Województwa Śląskiego, Katowice Komunik. Inst. Śl. Katow. – Komunikaty Instytutu Śląskiego, Katowice

Przew. Młodz. Powst. – Przewodnik Młodzieży Powstańczej : kalendarz OMP, Katowice Rocz. Tow. Przyj. Nauk na Śl. – Roczniki Towarzystwa Przyjaciół Nauk na Śląsku, Katowice Ruch Społ.-Oświat. – Ruch Społeczno-Oświatowy, Poznań Silva Rerum – Silva Rerum, Kraków

Nauka Pol. – Nauka Polska, Warszawa

Śl. Wiad. Statyst. – Śląskie Wiadomości Statystyczne, Katowice

Pol. Zach. – Polska Zachodnia, Katowice

T.C.L. w Pracy i w Boju – T.C.L. w Pracy i w Boju, Poznań

Polonia – Polonia, Katowice

Zar. Śl. – Zaranie Śląskie, Katowice

9

WYKAZ WAŻNIEJSZYCH SKRÓTÓW I SYMBOLI ZASTOSOWANYCH W BIBLIOGRAFII § – paragraf adm. – administracja alf. – alfabetyczny art. − artykuł aut. – autor b.m. – brak miejsca b.w. – brak wydawcy bibl. – biblioteka, bibliotekarstwo bm. – bieżący miesiąc cm – centymetry cop. − copyright cz. – część dn. – dnia dot. – dotyczy dr. – druk druk. – drukarnia dz. − dział fot. – fotografia, fotografował fr. – francuski fragm. – fragment gł. – główny godz. – godzina gr. – grupa graf. – graficzny handl. – handlowy il. – ilustracja, ilustrował im. – imienia inst. – instytut itp. – i tym podobne 10

k. – karta kom. – komitet król. – królewski krypt. – kryptonim księg. – księgarnia kult. – kultura, kulturalny liczb. – liczbowanie lud. − ludowy m. – miasto m.in. – między innymi mat. – materiały nakł. − nakład nar. – narodowy niem. – niemiecki nr – numer nt. − na temat ok. − około okł. – okładka okr. – okręgowy oprac. – opracowanie, opracował ośw. – oświatowy p. – piętro podst. – podstawa pol. – polski polec. – polecenie poz. – pozycja przedm. – przedmowa przedr. – przedruk pseud. – pseudonim R. – rocznik r. – rok

rec. – recenzja, recenzent red. – redakcja, redaktor równol. – równoległy rys. – rysunek S., s. – strona skor. – skorowidz st. – stołeczny stow. − stowarzyszenie syst. – systematyczny szk. – szkolny śl. – śląski T., t. – tom T. C. L., TCL – Towarzystwo Czytelni Ludowych tab. – tabela tabl. – tablica tow. – towarzystwo tyt. – tytuł

ul. – ulica urz. − urząd uzup. – uzupełnienie właśc. – właściwie woj. – województwo wol. – wolumen wybr. – wybrany, wybrał wyd. – wydanie wydaw. – wydawca, wydawniczy wzgl. − wzgląd Z., z. – zeszyt zakł. – zakłady zał. – załącznik zarz. – zarząd zgrom.– zaromadzony zł – złoty zob. – zobacz zw. − związek

11

Pierwsza siedziba Sejmu Śląskiego i Biblioteki Sejmu Śląskiego (w latach 1922–1931).

Pocztówka z ok. 1940 r. ze zbiorów Biblioteki Śląskiej

Druga siedziba Biblioteki Sejmu Śląskiego (w latach 1931–1936) – nowy gmach Urzędu Wojewódzkiego i Sejmu Śląskiego. Pocztówka z lat 1929–1933 ze zbiorów Biblioteki Śląskiej

BIBLIOTEKA

Trzecia przedwojenna siedziba Biblioteki przemianowanej na Śląską Bibliotekę Publiczną im. Józefa Piłsudskiego (w latach 1936–1939).

Pocztówka z lat 1934–1939 ze zbiorów Biblioteki Śląskiej

1923

Pierwsza siedziba Biblioteki Sejmu Śląskiego, dziś gmach Akademii Muzycznej.

Fot. sprzed 1918 r., ze zbiorów Biblioteki Śląskiej

1. Sprawozdanie Komisji Budżetowej z obrad nad preliminarzem budżetowym Województwa Śląskiego na rok 1923 // Druki Sejmu Śl. – Druk nr 376/I, zał. 2 (1923), s. 2 W wydatkach Sejmu Śląskiego m.in. suma na książki i czasopisma (25000 Mkp)

2. Sprawozdanie stenograficzne z 31. posiedzenia Sejmu Śląskiego z dnia 30 stycznia 1923 r. – Katowice : Sejm Śl., 1923. – 24 łamy ; 31 cm

Dyskusja nad preliminarzem budżetowym i wypowiedź posła J. Szuścika o Bibliotece Sejmu Śląskiego, łam 14

15

1924 3. Preliminarz budżetowy Województwa Śląskiego na rok 1924. – Katowice : [b.w., 1924]. – 90 s. ; 27 cm. – Tab.

S. 7-10: Cz. 1, Sejm Śląski. Zawiera informację o wydatkach biurowych na książki i czasopisma, a w objaśnieniach § 4. poz. 4. podaje sumę przeznaczoną na „prenumeratę czasopism, zakup książek dla biblioteki i dzienników urzędowych” (25000 franków zł), s. 10

s. 10

4. Sprawozdanie Komisji Budżetowej z preliminarza budżetowego Województwa Śląskiego na rok 1924 // Druki Sejmu Śl. – Druk nr 522/I (1924) dot. druku 474/I, s. 9 W wydatkach Sejmu Śląskiego zmiana kwoty na książki i czasopisma

5. Ustawa Skarbowa na rok 1923 z dnia 17 stycznia 1924 r. // Dz. U. Śl. – R. 3, nr 6 (1924), poz. 22, s. 15-43 S. 17: Cz. 1, Sejm Śląski. W wydatkach m.in. suma na książki i czasopisma

6. Ustawa Skarbowa na rok 1925. – Projekt ustawy skarbowej i preliminarz budżetowy przyjęty uchwałą Śląskiej Rady Wojewódzkiej z dn. 22 XI 1924 r. // Druki Sejmu Śl. – Druk nr 563/I (1924)

S. 24: Wydatki zwyczajne. Cz. 1, Sejm Śląski. Obejmuje wydatki na uzupełnienie biblioteki

7. Ustawa Skarbowa Województwa Śląskiego na czas od 1-go stycznia do 31-go grudnia 1924 r. z dnia 22 lipca 1924 r. // Dz. U. Śl. – R. 3, nr 20 (1924), poz. 83, s. 119-141 S. 122: Cz. 1, Sejm Śląski. Preliminarz szczegółowy. W wydatkach m.in. suma na książki i czasopisma

8. Zestawienie dochodów według części działów i rozdziałów preliminarza Województwa Śląskiego na rok 1924 // Druki Sejmu Śl. – Druk nr 522/I (1924) dot. druku 474/I, s. 1 W wydatkach Sejmu Śląskiego m.in. suma na książki i czasopisma

16

1925 9. Sprawozdanie Komisji Budżetowej z preliminarza budżetowego Województwa Śląskiego za rok 1925 // Druki Sejmu Śl. – Druk nr 611/I (1925) dot. druku nr 563/I, s. 35 W wydatkach Sejmu Śląskiego m.in. suma na książki i czasopisma

10. Ustawa Skarbowa na rok 1926. – Projekt ustawy skarbowej i preliminarz budżetowy na rok 1926 z XI 1925 r. // Druki Sejmu Śl. – Druk nr 672/I (1925) S. 2: Wydatki. Cz. 1, Sejm Śląski. Obejmuje wydatki na uzupełnienie biblioteki

1926 11. CHWALEWIK, Edward: Zbiory polskie : archiwa, bibljoteki, gabinety, galerje, muzea i inne zbiory pamiątek przeszłości w ojczyźnie i na obczyznie w porządku alfabetycznym według miejscowości ułożone. T. 1, A-M / Edward Chwalewik. – Kraków : Wydaw. J. Mortkowicza ; Warszawa : Tow. Wydaw., 1926. – IX, [1], 490 s. ; 18 cm. – Równol. k. tyt. fr.

S. 148: Katowice, Bibl. Sejmowa

17

1927 12. DEMBY, Stefan: Bibljoteki / oprac. Stefan Demby // Nauka Pol. – T. 7 (1927), s. 162-221 S. 173: Katowice, woj. śląskie. Bibljoteka Sejmowa Zawiera „Materiały do spisu instytucyj i towarzystw naukowych w Polsce”

13. JANICKI, Stanisław: Budżet śląski na rok 1927/1928 / Stanisław Janicki. – Katowice : nakł. Sejmu Śl., [1927]. – 68 s. ; 31 cm. – Tab. S. 35: Objaśnienia wydatków. Cz. 1, Sejm Śląski. Zawiera informację o wydatkach biurowych, w tym na prenumeratę czasopism (3000 zł) i uzupełnienie biblioteki (10000 zł)

14. Ustawa Skarbowa z dnia 16 marca 1927 roku w sprawie kredytów dodatkowych na rok 1926/27 // Dz. U. Śl. – R. 6, nr 8 (1927), poz. 16, s. 28-29 M.in. kwota na zakup szaf do biblioteki sejmowej (34000 zł), subwencja na Dom Ludowy TCL w Katowicach (250000 zł), s. 29 Uzup. ustawy zob.: Tamże, nr 12, poz. 24, s. 47

18

s. 29

1928 15. JANICKI, Stanisław: Budżet śląski na rok 1928/29 / Stanisław Janicki. – Katowice : nakł. Sejmu Śl., [1928]. – 74, [2] s. ; 31 cm. – Tab.

S. 40-41: Objaśnienia szczegółowe wydatków. Cz. 1, Sejm Śląski Zawiera informację o wydatkach biurowych, w tym na prenumeratę czasopism (3200 zł) i uzupełnienie biblioteki (150000 zł)

16. Sprawozdanie stenograficzne ze 181. posiedzenia Sejmu Śląskiego z dnia 2 sierpnia 1928 r. – Katowice : Sejm Śl., 1928. – 12 łamów ; 31 cm

Dyskusja nad wnioskiem Śląskiej Rady Wojewódzkiej, zawierającym projekt ustawy skarbowej w sprawie dodatkowych kredytów na okres budżetowy 1928/29. Fragm. o przydzieleniu dodatkowych kwot na działalność Biblioteki Sejmu Śląskiego, łam 9

19

17. Ustawa Skarbowa na rok administracyjny 1928/29 z dnia 18 kwietnia 1928 roku // Dz. U. Śl. – R. 7, nr 13 (1928), poz. 27, s. 33-86 S. 52-53: Objaśnienia szczegółowe wydatków. Cz. 1, Sejm Śląski. Obejmuje wydatki Biura Sejmu Śląskiego na prenumeratę czasopism (3200 zł) i na uzupełnienie biblioteki (150000 zł)

18. Ustawa Skarbowa z dnia 2 sierpnia 1928 roku w sprawie dodatkowych kredytów na okres budżetowy 1928/29 r. // Dz. U. Śl. – R. 7, nr 17 (1928), poz. 33, s. 94 Uzupełnienie wydatków dla Biblioteki Sejmu Śląskiego

19. Wniosek Śląskiej Rady Wojewódzkiej, zawierający ustawy [!] skarbową i preliminarz budżetowy na rok 1928/29 : 1. czytanie / [sprawozdawca] Janicki // W: Sprawozdanie stenograficzne ze 174. posiedzenia Sejmu Śląskiego z dnia 28 lutego 1928 r. – Katowice : Sejm Śl., 1928. – Łam 21-43 Objaśnienie wydatków na Bibliotekę Sejmu Śląskiego, łam 35

1929 20. Bibljoteka Sejmu Śląskiego. – (Wiadomości bieżące) // Pol. Zach. – R. 4, nr 271 (1929), s. 5 Godziny otwarcia biblioteki (od 1 X)

21. Dział urzędowy // Gaz. Urz. Woj. Śl. – R. 8, nr 41 (1929), s. 679

Informacja o rezygnacji R. Lutmana z pracy (referent prasowy) w Urzędzie Wojewódzkim w celu objęcia stanowiska dyrektora Biblioteki Sejmu Śląskiego

20

22. JANICKI, Stanisław: Śląsk na łonie macierzy : 1922-1928 / Stanisław Janicki ; przedm. Adam Krzyżanowski. – Katowice : nakł. aut., 1929. – VIII, 355 s. ; 23 cm Wzmianki o Bibliotece Sejmu Śląskiego (s. 265) i budowie Domu Oświatowego (s. 264-265)

s. 265

s. 264-265

23. Pamiętnik I Zjazdu Bibljotekarzy Polskich we Lwowie : (26 V-29 V 1928) / oprac. Jan Bronisław Richter. – Lwów : staraniem Koła Zw. Bibl. Pol., 1929. – 142 s. ; 25 cm Wzmianki o Bibliotece Sejmu Śląskiego, wypowiedzi R. Lutmana, s. 31, 34, 127

s. 31

21

s. 34

s. 127

22

1930 24. Bibljoteka Sejmu Śląskiego. – (Wiadomości bieżące) // Pol. Zach. – R. 5, nr 4 (1930), s. 5

Informacja o wielkości i doborze zbiorów, godzinach udostępniania i organizacji biblioteki

23

25. DEMBY, Stefan: Bibljoteki / oprac. Stefan Demby // Nauka Pol. – T. 12 (1930), s. 139-186 S. 145: Katowice, woj. śląskie T. 12 stanowi suplement do T. 7 „Nauki Polskiej” z 1927 r. i zawiera uzupełnienie ogłoszonych tam „Materiałów do spisu instytucyj i towarzystw naukowych w Polsce”

26. LUTMAN, Roman: Bibljoteka Sejmu Śląskiego w Katowicach / R. Lutman // Rocz. Tow. Przyj. Nauk na Śl. – 2 (1930), s. 209-213 27. Ustawa Skarbowa na rok administracyjny 1930/31. – Projekt ustawy skarbowej i budżet przyjęty uchwałą Śląskiej Rady Wojewódzkiej z dn. 21 III 1930 r. // Druki Sejmu Śl. – Druk nr 43/II (1930)

S. 14: Wydatki. Cz. 1, Administracja Sejm Śląski. Obejmuje wydatki na uzupełnienie biblioteki Zmiany zob.: Tamże, druk nr 76/II dot. druku 43/II, zał. 1, s. 1-2

28. Ustawa Skarbowa za czas od 1 października 1930 r. do 31 marca 1931 r. – Projekt ustawy skarbowej i budżet przyjęty uchwałą Śląskiej Rady Wojewódzkiej z dn. 21 III 1930 r. // Druki Sejmu Śl. – Druk nr 80/II (1930) S. 13-14: Wydatki. Cz. 1, Administracja Sejm Śląski. Obejmuje wydatki na uzupełnienie biblioteki

24

Il. do poz. 26 Lutman Roman: Bibljoteka Sejmu Śląskiego w Katowicach. „Rocznik Towarzystwa Przyjaciół Nauk na Śląsku” 2 (1930), s. 209-213

25

26

27

28

1931

Druga siedziba Biblioteki Sejmu Śląskiego.

Pocztówka z ok. 1937 r. ze zbiorów Biblioteki Śląskiej

29. Bibljoteka Sejmu Śląskiego w Katowicach // Polonia. – R. 8, nr 2534 (1931), s. 5

Biblioteka po reorganizacji i przeprowadzce na I piętro gmachu Urzędu Wojewódzkiego i Sejmu Śląskiego przy ul. Jagiellońskiej

29

30. Bibljoteka Sejmu Śląskiego w Katowicach // Pol. Zach. – R. 6, nr 283 (1931), s. 5 Biblioteka po reorganizacji i przeprowadzce na I piętro gmachu Urzędu Wojewódzkiego i Sejmu Śląskiego przy ul. Jagiellońskiej

30