230 éve született Bem József - plakátkiállítás

A kép forrása: Hadtörténeti Múzeum Zászlógyűjtemény

Grafika: Somogyi Győző rajza alapján

BARÁTSÁG, SZABADSÁG PRZYJAŹŃ, WOLNOŚĆ

A lengyel katonák szerepe a magyar 1848-49-es szabadságharcban

A kiállítás a 230 éve született Bem József és a magyar szabadságért harcoló több ezer lengyel önkéntes tiszteletére készült. A magyarok zsarnokság felett aratott győzelme számukra az első lépés lehetett volna a szabad, önálló Lengyelország megteremtése felé.

Köszönet a kiállítás megvalósítását segítőknek:

Kurátor: Csapó Csaba, történész

Art director: Molnár Gergely

Szövegíró: Mészáros P. Dániel

Magyar Nemzeti Múzeum

Osztrák Állami Levéltár

Dr. Hermann Róbert, történész magángyűjteménye Kovács István, történész

Bagyinszki Zoltán, fotográfus Somogyi Győző, grafikusművész

Fővárosi Szabó Ervin Könyvtár

― Budapest Gyűjtemény

Hadtörténeti Intézet és Múzeum Zászlógyűjtemény

Rola polskich żołnierzy w Powstaniu Węgierskim 1848–49

Wystawa została stworzona w hołdzie urodzonemu 230 lat temu Józefowi Bemowi oraz tysiącom polskich ochotników walczących o wolność Węgier. Zwycięstwo Węgrów nad tyranią mogłoby być dla nich pierwszym krokiem do stworzenia wolnej i niepodległej Polski.

Dziękujemy osobom, które przyczyniły się do powstania wystawy:

Kurator: Csaba Csapó, historyk

Dyrektor artystyczny: Gergely Molnár

Autor tekstu: Dániel Mészáros P.

Węgierskie Muzeum Narodowe Austriackie Archiwa Państwowe

Biblioteka im. Ervina Szabó w Budapeszcie

Kolekcja dr. Róberta Hermanna, historyk István Kovács, historyk Zoltán Bagyinszki, fotograf Győző Somogyi, artysta grafik

― Kolekcja Budapesztu Instytut i Muzeum Historii Wojskowości Ministerstwa Obrony

Még a lengyelek is a magyar szabadságért harcoltak!

1848 őszén kezdődött a lengyel légió megszervezése. Decembertől Aradnál és az északkeleti határ mentén, 1849-ben pedig a tavaszi hadjáratban tűntek ki hősiességükkel. 1849 májusában Wysocki tábornok parancsnoksága alatt Miskolcon egyesítették a korábban szétszórt lengyel egységek többségét. Nyáron már 4000 bátor lengyel harcolt a különböző alakulatokban. Ekkorra már saját orvosai, hadbírói és papjai is voltak a légiónak. Harcoltak az orosz és az osztrák csapatok ellen, majd a visszavonulás során ők biztosították, hogy Kossuthék biztonságosan átléphessék dél felé a határt. Több mint 1000 lengyel távozott az Oszmán Birodalomba, a többiek elbujdostak, vagy fogságba estek, sokakat besoroztak az osztrák vagy orosz hadseregbe. És voltak, akiket száműztek. Egyenesen Szibériába...

Nawet Polacy walczyli o niepodległość Węgier!

Organizowanie Legionu Polskiego rozpoczęła się jesienią 1848 roku. Od grudnia bohatersko walczyli w Arad i przy północno-wschodniej granicy, a w 1849 roku w kampanii wiosennej. W maju 1849 roku pod dowództwem generała Wysockiego pod Miskolc zjednoczono większość rozproszonych wcześniej polskich oddziałów. Latem już ponad 4000 dzielnych Polaków walczyło w różnych jednostkach. W tym czasie legion miał już własnych lekarzy, sędziów wojskowych i księży. Walczyli przeciwko wojskom rosyjskim i austriackim, a później podczas odwrotu to oni zapewnili jednostkom Kossutha bezpieczne przekroczenie granicy południowej. Ponad 1000 Polaków wyjechało do Imperium Osmańskiego, inni ukryli się albo dostali się do niewoli, wielu z nich zaciągnięto do armii austriackiej lub rosyjskiej. A niektórzy zostali zesłani. Prosto na Syberię...

Scan for English

Grafika: Somogyi Győző

Francia becsületrend

katona volt, katona lett, katona maradt

Bem 1809-ben, 15 évesen szülői engedéllyel tüzérnek jelentkezett a Napóleon segítségével megalakított Varsói Hercegség hadseregébe. Elvégezte a varsói tüzérségi iskolákat, majd részt vett Napóleon 1812-es oroszországi hadjáratában, ahol kitűnt később is jellemző vakmerőségével. Kezdetben ezért büntetést kapott, 1813 decemberében azonban a francia Becsületrendet. Ezekben az években számos olyan tapasztalatra tett szert, amit későbbi háborúiban kamatoztatni tudott, elsősorban a kiképzés fontosságát, a meglepetésszerű támadásokat és az ágyúk gyors mozgatását.

był żołnierzem, stał się żołnierzem, pozostał żołnierzem

W 1809 roku w wieku 15 lat za zgodą rodziców wstąpił do armii Księstwa Warszawskiego utworzonej z pomocą Napoleona. Ukończył warszawską szkołę artylerii, a następnie w 1812 roku wziął udział w kampanii rosyjskiej Napoleona, w której wyróżnił się charakterystyczną mu odwagą. Początkowo był karany za to, ale w grudniu 1813 roku został odznaczony francuskim Krzyżem Kawalerskim. W tym okresie zdobył bogate oświadczenie, które mógł wykorzystać w późniejszych walkach, w szczególności związane ważną rolą szkolenia, atakami z zaskoczenia i szybkim przemieszczaniem armat.

A kép forrása: Dr. Hermann Róbert magángyűjteménye

Csata a Jagerzeile-ben, Carl Goebel festménye alapján

Bem + Wiedeń = rewolucja

Bem + Bécs = forradalom

A bécsi nép kitörő örömmel fogadta a pákozdi magyar győzelmet Jellacic felett. Hogy ne lehessen egyszerűen birodalmi csapatokat küldeni a magyar haderő ellen, ’48. október 6-án egy újabb forradalmat robbantottak ki. Bem egy héttel később csatlakozott ehhez, és átvette a város védelmének vezetését. Viszont hamar kiderült, hogy a seregének nincs reális esélye a több tízezer fős császári sereggel szemben, mivel többnyire egyetemisták és egyszerű polgárok voltak a katonái, ráadásul a magyar csapatok segítsége is késett. Véres barikádharcok törtek ki, majd október 31-én leverték a forradalmat. Sok forradalmi vezetőt kivégeztek, de Bemnek sikerült Magyarországra menekülnie. Naród wiedeński z wielką radością powitał zwycięstwo Węgrów nad Jelačićem w Pákozd. Aby nie móc wysyłać wojsk cesarskich przeciwko armii węgierskiej, 6 października 1848 roku rozpoczęto kolejne powstanie. Bem przyłączył się tydzień później i przejął obronę miasta. Jednak wkrótce stało się jasne, że jego wojsko nie ma realnych szans w walce z przeważającymi oddziałami cesarskimi, ponieważ większość jego żołnierzy stanowili studenci i zwykli obywatele, a pomoc ze strony wojsk węgierskich również się spóźniała. Wybuchły krwawe walki na barykadach, a 31 października rewolucja została zdławiona. Wielu przywódców rewolucji zostało straconych, ale Bemowi udało się uciec na Węgry.

A képek forrása: Dr. Hermann Róbert magángyűjteménye

Bemnek meg kell halnia!

Az 1830-31-es lengyel szabadságharc leverése után az országot elhagyó emigráció két részre szakadt: az arisztokraták vezette csoport európai fegyveres beavatkozást akart, a fiatal radikálisok forradalmi megoldást kerestek, hogy Lengyelországot felszabadíthassák. Bem az előbbi csoporthoz tartozott, ráadásul ’48. őszén sokáig ellenezte egy önálló lengyel légió megalakulását, amivel magára haragította a fiatalokat. Olyannyira, hogy egy radikális fiatal két lépés távolságból fejbe lőtte, de Bem csak kisebb sérülést szenvedett. A merénylő fogságba került, de később megszökött, majd álnéven beállt a lengyel légióba és velük távozott előbb az Oszmán Birodalomba, majd Angliába. Az 1857-es amnesztia után a már megállapodott merénylő angol feleségével hazatért és Galíciában élt haláláig. Po klęsce Powstania Listopadowego 1830–31 r. opuszczająca kraj emigracja podzieliła się na dwie grupy: grupa kierowana przez arystokratów domagała się europejskiej interwencji zbrojnej, natomiast młodzi radykałowie dążyli do wyzwolenia Polski w drodze rewolucyjnego rozwiązania. Bem należał do pierwszej grupy, na dodatek jesienią 1848 roku długo sprzeciwiał się utworzeniu niezależnego Legionu Polskiego, co wywołało gniew młodych. Jeden z radykalnych młodzieńców nawet postrzelił go w głowę z dwóch kroków, ale Bem odniósł tylko niegroźne obrażenia. Zamachowiec został schwytany, ale później uciekł i pod przybranym nazwiskiem dołączył do Legionu Polskiego, wyjechał do Imperium Osmańskiego, a następnie do Anglii. Po amnestii w 1857 roku zamachowiec wrócił do ojczyzny ze swoją angielską żoną i mieszkał w Galicji aż do śmierci.

Bem musi zginąć!

A zászlóanya

Hosszú egyeztetések és viták, majd a Bem elleni merénylet után ‘48. november 26-án került sor a lengyel légió első két századának zászlószentelésére - onnantól fogva saját zászlójuk alatt harcolhattak. A Nemzeti Múzeum előtt 300 honvéd sorakozott fel, katonai tisztelgésük után történt meg a felszentelés. Ezt követően Ruttkay Józsefné Kossuth Lujza, Kossuth Lajos testvére egy szög zászlórúdba verésével és a szalag felkötözésével vállalta magára a “zászlóanyaságot”. Őt Kossuth Lajos édesanyja követte a következő felkiáltással: “Szabadság és testvériség legyen a magyar és a lengyel között győzelemben és halálban.” A légió másnap vonatra szállt és elindult az első bevetésére, Arad felé.

Scan for English

Matka chrzestna sztandaru

Po długich debatach i sporach oraz zamachu na Bema 26 listopada 1848 roku nastąpiło poświęcenie sztandaru pierwszych dwóch kompanii Legionu Polskiego – od tej pory walczyli pod własnym sztandarem. Przed Muzeum Narodowym zebrało się 300 żołnierzy i odbyła się ceremonia poświęcenia. Następnie Lujza Kossuth Ruttkay Józsefné, siostra Lajosa Kossutha, została „matką chrzestną sztandaru” wbijając gwóźdź w maszt i zawiązując wstążkę. Po niej wystąpiła matka Lajosa Kossutha mówiąc: „Niech wolność i braterstwo będzie między Węgrami i Polakami w zwycięstwie i w śmierci.” Następnego dnia Legion wyruszył pociągiem do miasta Arad.

forrása: Magyar Nemzeti Múzeum

Grafika: Somogyi Győző rajza alapján

A lengyel légió: első bevetés

A pesti zászlószentelés után az első két lengyel századot azonnal Aradra irányították, ahol a székelyekkel és a békési önkéntesekkel együtt még aznap, december 4-én bevetésre indultak. A vár első, meglepetésszerű ostroma nem hozott szerencsét, de ez nem a lengyeleken múlt. Bátran rohamoztak és utána szervezetten vonultak vissza, a vereség ellenére összekovácsolódott a csapat. A 3 magyar mellett 2 lengyel is életét vesztette az első rohamban, utóbbiaknak a nevét is ismerjük: Antonii Kostecki és Franciszek Maciejowski - ők a magyar szabadságharc első lengyel hősi halottai.

Legion Polski: pierwsze walki

Po poświęceniu sztandaru w Budapeszcie, pierwsze dwie polskie kompanie zostały natychmiast skierowane do miasta Arad, gdzie już tego samego dnia, 4 grudnia, wyruszyli na pierwsze walki wraz z Szeklerami i ochotnikami z Békés. Pierwsze, niespodziewane oblężenie zamku nie było udane, ale nie z winy Polaków. Oni odważnie szturmowali twierdzę, a następnie w sposób zorganizowany wycofywali się, pomimo porażki jednostka zjednoczyła się. W pierwszym szturmie oprócz 3 Węgrów życie straciło również 2 Polaków, znane są też ich nazwiska: Antonii Kostecki i Franciszek Maciejowski – pierwsi polscy bohaterowie, którzy polegli w Powstaniu Węgierskim.

Egy honvéd levele Bemről List żołnierza o Bemie

Kiss József, a szabadságharc egyik frissen előléptetett hadnagya egy győztes csata után levelet írt szüleinek, és Bemre is kitért:

Scan for English

József Kiss, jeden ze świeżo awansowanych poruczników Powstania Węgierskiego po zwycięskiej bitwie napisał list do rodziców, w którym wspomniał również o Bemie:

Bem megsebesül!!!

A tábornok azok közé a tisztek közé tartozott, akik szinte mindig a frontvonalból irányították az egységeiket. Ezért sem csoda, hogy Bem számos alkalommal megsérült, többször a lovát is kilőtték alóla. A mellékelt kép azt a sebesülését ábrázolja, amikor Petőfi verse szerint “Négy nap dörgött az ágyú Vízakna s Déva közt…” Bem ekkor olyan közel volt a halálhoz, hogy lovaglóostorával vágott egy osztrák katona arcába, mivel más fegyvere nem volt. A mellette álló katona rálőtt, a golyó pedig letépte a tábornok középső ujját, akit végül saját katonái mentettek ki a szorult helyzetből. “Minő komédia. Egy haszontalan ujjammal kevesebb van” - ennyi kommentárt fűzött az esethez, dühösen.

Scan for English

Bem jest ranny!!!

Generał należał do oficerów, którzy niemal zawsze dowodzili oddziałami z pierwszej linii frontu. Nic więc dziwnego, że Bem został kilkakrotnie ranny, kilka razy wystrzelono nawet jego konia. Załączone zdjęcie przedstawia jego ranę, kiedy według wiersza Petőfiego „Przez cztery dni grzmiały armaty między Vízakna a Déva...” Bem był wtedy tak bliski śmierci, że musiał uderzyć żołnierza austriackiego swoim batem jeździeckim, bo innej broni już nie miał. Stojący obok niego żołnierz strzelił do niego, a kula oderwała środkowy palec generała, który ostatecznie został uratowany przez swoich własnych żołnierzy. „Co za ironia. O jeden bezużyteczny palec mniej” – skomentował ze złością ten incydent.

Vászon, olaj, heroizmus

Az eredeti képet Léon Cogniet festette, és kiállították az 1831-es Párizsi Szalonon. Egy lengyel tábornokot ábrázol, mellén a francia Becsületrenddel, mögötte Varsó Praga nevű városrésze lángol. A festmény célja a francia társadalom és politikai elit mozgósítása volt az 1830-31-es lengyel-orosz háborúban. A kép később általánosabb értelmet nyert, több változata is készült, mindig a levert szabadságharcok hőseit ábrázolták így. A mi képünk aláírása: Hongrie, 1849. Ha nem ismernénk Bem ettől eltérő arcvonásait, azt mondhatnánk, forradalmár életének nincs ennél tökéletesebb összefoglalása.

A kép forrása: Magyar Nemzeti Múzeum

Płótno,

olej, heroizm

Oryginalny obraz został namalowany przez Léona Cognieta i wystawiony na Salonie Paryskim w 1831 roku. Przedstawia polskiego generała z francuskim Krzyżem Kawalerskim, a za nim płonącą warszawską Pragę. Celem obrazu była mobilizacja francuskiego społeczeństwa i elity politycznej w wojnie polsko-rosyjskiej 1830–31 r. W okresie późniejszym obraz nabrał bardziej ogólnego znaczenia, powstało kilka wersji, zawsze przedstawiono na nich bohaterów stłumionego powstania. Opis naszego obrazu: Hongrie, 1849. Gdybyśmy nie wiedzieli, że Bem posiadał inne rysy twarzy, moglibyśmy powiedzieć, że jest to najbardziej doskonałe podsumowanie jego życia rewolucjonisty.

Scan for English

A kép forrása: Magyar Nemzeti Múzeum

Mieczyslaw

Woroniecki

mártírhalála

Az elszegényedett nemesi család sarja már életében legendává vált Magyarországon, ezért az 1867-es kiegyezés után az elsők között kapott közadakozásból emelt díszes síremléket. Már 16 évesen katonának állt, majd ’48. nyarán leszerelt, és a délvidéki magyar nemzetőrök közé lépett. Számos alkalommal bizonyította bátorságát a csatatereken, és még a báltermekben is ― a hölgyek körében is rendkívül népszerű volt. Katonai karrierjét a hivatali kiadásokkal történő “nem kellő gondosság” akasztotta meg. 1849. augusztus 5-én lovas felderítést végzett, amikor lova megbokrosodott, ő pedig az ellenség fogságába esett. Bizonyítékok hiányában is kötél általi halálra ítélték, október 20-án Karol d’Abancourt lengyel kapitánnyal és Peter Giron alezredessel, a bécsi légió vezetőjével együtt végezték ki.

Woroniecki síremléke ma Scan for English

Męczeńska śmierć

Mieczysława

Woronieckiego

Pochodzący z zubożałej rodziny szlacheckiej Mieczysław Woroniecki już za życia stał się legendą na Węgrzech, dlatego po zawarciu ugody w 1867 roku jako jeden z pierwszych otrzymał wystawny grobowiec wzniesiony z datków publicznych. Zaciągnął się do wojska już jako 16-latek, w 1848 roku został zdemobilizowany i dołączył do Węgierskiej Gwardii Narodowej na południu kraju. Wielokrotnie udowodnił swoje bohaterstwo na polu bitwy, a także na sali balowej ― był niezwykle popularny również wśród kobiet. Jego kariera wojskowa została zatrzymana w skutek „niedostatecznej dbałości” o wydatki służbowe. 5 sierpnia 1849 roku brał udział w zwiadzie kawalerii, gdy jego koń się spłoszył, a on sam trafił do niewoli. Został skazany na śmierć przez powieszenie pomimo braku dowodów, został stracony 20 października razem z polskim kapitanem Karolem d’Abancourt i dowódcą Legionu Wiedeńskiego, podpułkownikiem Piotrem Giron.

Bem és Dembinski Törökországba menekülnek

Wysocki tábornok, a Lengyel Légió főparancsoka Kossuthot kísérve az utolsók között hagyta el Magyarországot. A magyar nemzethez intézett búcsúszózata a lengyelek szerepének, érzéseinek és a jövőbe vetett hitnek talán a legszebb megfogalmazása:

“Tartsátok meg nemes szívetekben fenyegetett hazátokba jövetelünk emlékét. Őrizzétek meg hozzánk hasonlóan a haza iránti hűséget, valamint a szebb jövő és megszabadítás iránti hitet! Akkor e nagy áldozatok nem mennek veszendőbe, hanem jövend idő, midőn –ha Isten akarja- veletek egyesülve e szent harcot megújítjuk! Emlékezzetek akkor igazságszeretetekre, hogy mindvégig veletek voltunk!”

Bem i Dembiński uciekają do Turcji

Dowódca Legionu Polskiego, generał Wysocki jako jeden z ostatnich opuścił Węgry, towarzysząc Kossuthowi. Jego pożegnanie skierowane do narodu węgierskiego jest bodajże najpiękniejszym wyrazem roli, uczuć i wiary w przyszłość Polaków: „Zachowajcie w waszych szlachetnych sercach pamięć o naszej obecności w waszej zagrożonej ojczyźnie. Zachowajcie, tak jak my, wierność swemu krajowi i wiarę w lepszą przyszłość i wyzwolenie! Wtedy te ogromne ofiary nie będą daremne, a nadejdzie czas, gdy, jeśli Bóg pozwoli, połączymy się z wami w odnowieniu tej świętej walki! Pamiętajcie o miłości do sprawiedliwości, o tym, że byliśmy z wami przez cały czas!”

Bem halála

Bem 1849. augusztus 23-án hagyta el Magyarországot. Néhány héttel később több, mint 300 magyar és lengyel katonával együtt ― az Oroszországi elleni újabb háborúban bízva áttért az iszlám hitre. Ekkor Murád pasa néven belépett a török hadseregbe. A szíriai Aleppót jelölték ki kényszerlakhelyül, ahol a korábbi sérülései elfertőződtek. Elkapta a maláriát, de mivel szervezete ekkor már nagyon legyengült, nem tudta legyőzni a kórt. 1850 december 10-én halt meg török földön.

A tábornok maradványait halála után majdnem 80 évvel, 1929-ben, az Isztambul-Szófia-Belgrád-Budapest útvonalon érkező különvonat szállította Lengyelországba. A kelebiai határállomáson magyar és lengyel címerrel díszített hatalmas diadalkapu várta, majd június 26-án Budapesten katonai tiszteletadás után a lengyel hőst a Nemzeti Múzeumban ravatalozták fel. Koporsója előtt több tízezer tisztelője rótta le a kegyeletét. A búcsúztatás minden állomásán megszólalt a két ország himnusza, együtt lobogtak a lengyel és a magyar zászlók, így Bem ravatala emléket állított a hős katonatisztnek, és a megújult lengyel-magyar barátság szimbóluma is lett.

Belgrád

Śmierć Bema

Szófia

Bem opuścił Węgry 23 sierpnia 1849 roku. Kilka tygodni później, wraz z ponad 300 węgierskimi i polskimi żołnierzami – spodziewając się kolejnego konfliktu zbrojnego z Rosją – przyjął islam. Wstąpił do armii tureckiej jako Murad Pasza. Został przeniesiony do Aleppo w Syrii, gdzie jego wcześniejsze rany uległy zakażeniu. Zachorował na malarię i ponieważ jego ciało było zbyt osłabione, nie był w stanie zwalczyć choroby. Zmarł na tureckim terytorium 10 grudnia 1850 roku.

Szczątki generała zostały przewiezione do Polski specjalnym pociągiem na trasie Stambuł-Sofia-Belgrad- Budapeszt, niemal 80 lat po jego śmierci, w 1929 roku. Na stacji granicznej w miejscowości Kelebia wzniesiono ogromną bramę triumfalną ozdobioną herbami Węgier i Polski, a 26 czerwca, po złożeniu wojskowych hołdów w Budapeszcie, polski bohater został złożony na katafalku w Muzeum Narodowym. Dziesiątki tysięcy wielbicieli złożyło hołd przed jego trumną. Na każdym etapie konduktu żałobnego odegrano hymny narodowe obu krajów, a flagi Polski i Węgier powiewały razem, czyniąc trumnę Bema pomnikiem bohaterskiego oficera i symbolem odrodzonej przyjaźni polsko-węgierskiej.

Bemravatala

Isztambul

A kép forrása: Vasárnapi Újság

Bem síremléke ma

Tu spoczywa Józef Bem

Ponieważ Bem przeszedł na islam, zgodnie z legendą, polscy biskupi zdecydowali, że nie może on zostać pochowany w poświęconej ziemi polskiej. Polski rzeźbiarz i architekt Zygmunt

Szyszko-Bohusz zdecydował się na unikalne rozwiązanie i pochował generała „w niebie”.

Posiadający napisy w języku węgierskim, polskim i tureckim, sarkofag generała umieścił ma sześciu kolumnach, znajdujących się na małej wyspie pośrodku sztucznego jeziora.

Itt nyugszik Bem Apó

Mivel Bem felvette az iszlám hitet, a legenda szerint a lengyel püspöki kar úgy döntött: nem temethetik el a megszentelt lengyel földbe. Zygmunt Szyszko-Bohusz lengyel szobrász-építész ezért egy sajátos megoldást választva az „égbe temette” a tábornokot. Egy mesterséges tó közepén kialakított kis szigeten 6 oszlopra emelte a tábornok szarkofágját, aminek az oldalaira magyar, lengyel és török nyelvű feliratok kerültek.

Scan for English