Deze folder is een uitgave van de gemeente Winterswijk
Maak kennis met het prachtige Winterswijkse landschap en help mee het nog mooier te maken!
Een rijk stukje Nederland‌ Het Winterswijkse landschap heeft een rijke geschiedenis die teruggaat tot vroeg in de Middeleeuwen. Winterswijk en haar buurtschappen zijn niet toevallig ontstaan in dit gebied. De bodemopbouw is heel gevarieerd en wordt geologisch gezien als het rijkste stukje Nederland. Het gebied bood mensen perfecte mogelijkheden om te wonen en te leven. Doordat de terreinomstandigheden de gebruiksmogelijkheden van de grond bepaalden, is het huidige aantrekkelijke coulisselandschap ontstaan. De historie is ook terug te vinden in de schat aan archeologische vondsten die het gebied herbergt. Het veelzijdige landschap spreekt voor zich. Schitterende beekdalen met slingerende beken, glooiende landschappen en natuurgebieden zijn hier prachtige voorbeelden van. In het gebied zijn heel veel oude, streekeigen boerderijen te vinden. Ook de karakteristieke scholtenhuizen en grote oppervlakten bos, houtwallen en houtsingels zijn heel kenmerkend voor dit gebied. Door deze fraaie natuur is het gebied ook rijk aan allerlei dieren. Weidevogels, roofvogels, libellen- en vlindersoorten, kikkers, maar bijvoorbeeld ook salamander- en slangensoorten hebben hier een perfect leefgebied. Een prachtige omgeving die veel inwoners en toeristen in elk jaargetijde weer verrast. Absoluut een genot voor wandelaars, fietsers en ruiters.
2
Waarom een Landschapsontwikkelingsplan?
Een mooi landschap maken wij samen
De mooie landschappelijke waarden moeten we koesteren!
In deze brochure laten wij u in vogelvlucht kennismaken met
Door verdergaande schaalvergroting, achterstallig onderhoud
alle deelgebieden in de gemeente Winterswijk. Ook vertellen
en verdwijning van traditioneel landgebruik verslechteren
wij u welke ontwikkelingen in het gebied worden gestimuleerd.
de bijzondere natuurlijke en recreatieve kwaliteiten. Wij
Daarnaast worden diverse monumentale boerderijen met
hebben daarom de krachten gebundeld. Samen met diverse
van oorsprong agrarisch gebruik in kaart gebracht. Het
adviescommissies, provincie, waterschap, maar vooral ook
is belangrijk dat deze boerderijen goed bewaard en waar
de bewoners en gebruikers van het gebied hebben wij een
mogelijk versterkt worden. Het is wel mogelijk om voor een
Landschapsontwikkelingsplan opgesteld.
ander gebruik te kiezen, bijvoorbeeld van agrarisch gebruik naar een zorgfunctie.
In het Landschapsontwikkelingsplan hebben wij de zeldzame en unieke landschapskwaliteiten zo goed mogelijk in beeld
Een mooi landschap ontwikkelen wij uiteraard niet alleen.
gebracht. Ook is aangegeven hoe deze het best bewaard
Er is daarom een belangrijke rol weggelegd voor inwoners,
en verder ontwikkeld kunnen worden. Natuurlijk moet er ook
bedrijven, maar ook voor gebruikers van het gebied om de
geleefd en gewoond kunnen worden in het landschap en blijft
waardevolle woonomgeving te behouden en te versterken.
er ruimte voor nieuwe ontwikkelingen en het toegankelijker
Wij ondersteunen u graag bij het maken van plannen en
maken voor toeristisch gebruik. Voorwaarde is wel dat nieuwe
wijzen u graag op eventuele subsidiemogelijkheden. Hopelijk
plannen zo goed mogelijk passen in het landschap.
wilt u uw steentje bijdragen aan het koesteren van ons rijke stukje Nederland!
‌dat wij moeten koesteren!
3
Een gevarieerd landschap… Het landschap van Winterswijk is heel gevarieerd. In het Landschapsontwikkelingsplan is de gemeente opgedeeld in 17 deelgebieden. Deze gebieden hebben allemaal hun eigen karakteristieke eigenschappen en geschiedenis. Meer hierover kunt u lezen bij de ‘uitwerkingen’. Het hele gebied is onderverdeeld in drie hoofdlandschapstypen. Bij het oude hoevelandschap zijn de kenmerkende groene coulissen en kleinschalige verkavelingspatronen nog steeds goed zichtbaar. De heide-, broek- en goorontginningen worden gekenmerkt door patronen met een rechtlijnige structuur van wegen en kavels.
Oude hoevelandschap Het oude hoevelandschap is het oudste landschap dat Winterswijk kent. Vanaf de Middeleeuwen tot ver in de 19e eeuw ontwikkelden zich in het cultuurlandschap allerlei overgangen van voedselarm naar voedselrijk en van nat naar droog. Het landschap is destijds ontstaan door kleinschalige akkers te ontginnen in het oorspronkelijke boslandschap. Deze kampen (eenmansessen) waren zo klein dat ze door één man konden worden bewerkt. De beplantingen aan de randen accentueerden de kleinschaligheid ervan. Op enkele plaatsen zijn er grotere meer open essencomplexen. De esgronden zijn ontstaan doordat boeren de ontgonnen hoger gelegen zandruggen eeuwenlang hebben bemest. Hierdoor kwamen de kampen en de grotere essen steeds hoger in het landschap te liggen. De kenmerkende steilranden zijn ontstaan doordat een akker na de ontginning omwald werd, door een sloot rondom de akker te graven en de vrijkomende grond op de rand van de akker te storten. De wal werd vervolgens beplant. Door ophoging van de akker bleef uiteindelijk alleen de buitenste walrand over: de steilrand van de kamp of es. Beplantingen werden vaak in meer recente tijden weer verwijderd. Kenmerkend voor het landschapstype zijn verder de aanwezigheid van veel opgaande begroeiing in de vorm van erfbeplantingen, bossen en bosjes, de beekdalen en onregelmatige en vaak ook bochtige perceelsen kavelvormen.
Legenda:
Gemeente Winterswijk Landschapstypen Gemeente Winterswijk
Bebouwde kom Goorontginningen Heide- en broekontginningen 4
Oude hoevelandschap
Er liggen veel oude, streekeigen boerderijen, waaronder
Broek- en goorontginningenlandschap
scholtengoederen, in het gebied. Het scholtengoederenland-
Door ontginning van natte veengronden ontstond na 1900
schap is een bijzondere vorm van het oude hoevelandschap.
het broek- en goorontginningenlandschap. Kenmerken van
Dit landschapstype herbergt een rijkdom aan planten en dieren
het landschap zijn de rechtlijnige structuur van wegen en
en behoort tot een van de fraaiste landschappen. Ondanks
kavels en de deels nog lange, smalle percelen die meestal
de schaalvergroting is hier nog veel van de landschappelijke
met elzen, wilgen of populieren werden begrensd. In het
kleinschaligheid behouden gebleven.
landschap ontbreekt de bebouwing en overheerst gras- en
Heide- en broekontginningenlandschap
hooiland. Langs de rechte wegen en paden in het landschap,
Vanaf eind 19 eeuw en het begin van de 20 eeuw bestond
maar ook op niet ontgonnen stukjes veen, ontstond een
een groot deel van Winterswijk uit uitgestrekte heidevelden.
weelde aan struiken en kruiden. Een halve eeuw later waren
Door de invoering van kunstmest werd het mogelijk om bijna
de ingrijpende maatregelen van schaalvergroting en het
alle heidegebieden te ontginnen. Zo ontstond het heide-
intensief gebruik van het landschap zichtbaar. De ontwatering
en broekontginningenlandschap. Het gebied is goed te
werd verbeterd en veel ondiepe sloten en greppels werden
herkennen aan de grootschaligheid en de rechtlijnige structuur
overbodig. Kleine percelen werden aan elkaar gekoppeld en
van kavelindeling. Het bodemgebruik bestaat overwegend uit
heggen en struikgewas werden verwijderd. Op veel plekken
grasland en bos. Destijds werden veel bossen, hoofdzakelijk
zijn de bloemrijke hooilanden verdwenen door bemesting en
naaldbossen,
ander grondgebruik.
e
e
ten
behoeve
van
de
mijnhoutproductie
aangelegd. Op de perceelsgrenzen stonden vaak smalle dennen, beuken- of eikensingels. Tegenwoordig bestaat het
De Winterswijkse veengebieden worden gekenmerkt door
merendeel van deze singels niet meer. De enige afwisseling
karakteristieke veendijken met, in het daartussen gelegen
in dit open landschap bestaat uit opslag van berken, eiken en
veen, veenputten. De schraalgraslanden lagen rondom de
wilgen met braam- en brembegroeiing en op niet agrarisch
venen en zorgden voor een mooie overgang naar het overige
gebruikte hoekjes van percelen hoog opgroeiende kruiden.
landschap. Deze graslanden zijn nog maar op enkele plekken te vinden. Moerasbossen hebben een steeds groter deel van het veengebied ingenomen.
…onderverdeeld in drie landschapstypen
5
Deelgebied Het Meddosche Veld Maak kennis met‌ Ten noorden van Meddo ligt het Meddosche Veld. Dit heide- en broekontginningenlandschap is ontstaan door de ontginningen voor de landbouw en de aanplant van grootschalige bossen. Het gebied heeft daarbij wel zijn open karakter behouden. Waardevolle natuur in dit gebied komt vooral voor in de omgeving van het Illegoor, een nat broekgebied. Ook het aangrenzende Zwillbrocker Venn is een prachtig natuurgebied en in de oostelijk gelegen Valkeniersbulten komen belangrijke natuurwaarden voor. In het Meddosche veld zijn veel herkenbare kenmerken van een heidelandschap te vinden zoals struikhei, stekelbrem, kruipbrem en liggend hertshooi. En er leven veel weidevogels in het gebied.
6
Visie Er wordt naar gestreefd om het landschappelijke gebied
De natuur kan nog verder ontwikkeld worden in natte gebieden
van het Meddosche Veld in zijn huidige vorm en schaal te
waar relatief schoon water is, zoals in het beekdal van de
behouden. Bewoners kunnen dit helpen realiseren door de
Wissinkbeek. Als er in dit lager gelegen gebied meer schrale
bestaande houtwallen te behouden. De bosranden kunnen
graslanden en poelen worden aangelegd krijgt de zeldzame
versterkt worden door struikgewas te planten dat bij de
Bruine vuurvlinder meer overlevingskansen. De vlinder krijgt
schrale omstandigheden van het gebied past. U moet dan
op deze wijze een groter leefgebied tussen het Zwillbrocker
denken aan planten zoals brem, sporkehout, éénstijlige
Venn en het Korenburgerveen. Ook amfibieën zoals de
meidoorn en lijsterbes. Ook kan de natuur een handje worden
Heikikker, de Kamsalamander en de Poelkikker hebben hier
geholpen door de doorwortelde bovengrond bij de bosranden
veel profijt van. Door poelen aan te leggen langs de bestaande
weg te steken. Het struikgewas kan dan geleidelijk overgaan
watergangen, op onderlinge afstand van maximaal 300 meter,
in bloeiende kruiden en dwergstruiken, zoals struikhei en
komt er een verbinding tussen het Zwillbrocker Venn en de
moerasrolklaver. Door zo nu en dan brede stroken in het
Valkeniersbulten. Naast de al genoemde amfibieën kan ook
bos te kappen, kunnen struikgewas en bloeiende kruiden
de Ringslang hierdoor gemakkelijker van het ene leefgebied
tot ontwikkeling komen. Na het dichtgroeien kan dan weer
naar het andere trekken. In de omgeving van het Zwillbrocker
een nieuwe strook worden gekapt. Vooral Bosvlinders krijgen
Venn is een dichter netwerk, met maximale afstand tussen
hierdoor een groter leefgebied. De aanleg van nieuw bos
poelen van 100 tot 150 meter, gewenst om het leefgebied
is ook mogelijk, behalve in het gebied dat ten noorden van
van de Venwitsnuitlibel uit te breiden. Door initiatieven om
de Scheurvorenweg en ten westen van de Beijersdiek ligt.
poelen aan te leggen helpt u niet alleen de natuurwaarden
Waar de Scheurvorenweg uitkomt op de Beijersdiek heeft u
te versterken, maar krijgt u er zelf een prachtig stukje natuur
in westelijke richting namelijk een prachtig uitzicht op één
voor terug.
van de Winterswijkse smeltwatergeulen. Net voorbij boerderij ‘Ruimzicht’ is de westrand van de geul, die helemaal tot
Vanuit de recreatieve kant gezien kan de ruitersport nog
Enschede doorloopt, goed te zien dankzij een hoogteverschil
verder worden ontwikkeld. Diverse zandwegen en -paden
van zes meter. Een landschappelijk markant overblijfsel uit de
die een natuurlijke verbinding zijn van oost naar west kunnen
ijstijd dat gekoesterd moet worden.
hiervoor geschikt gemaakt worden.
7
Deelgebied De Valkeniersbulten Maak kennis met… De Valkeniersbulten is een heideontginningsgebied. De naam van dit gebied verwijst naar de plek die vroeger werd gebruikt door valkeniers om daar met hun afgerichte valken te jagen. De naam ‘bulten’ heeft het gebied te danken aan de hoge ligging van 7,5 meter boven de omgeving. Als u het gebied bezoekt zult u zien dat het nog altijd een belangrijke leefomgeving is van diverse roofvogels zoals de Wespendief, Havik, Torenvalk en Sperwer. Op de plek waar de Masterveldweg en de Wandersweg elkaar ontmoeten, is het hoogteverschil goed zichtbaar. Vanaf de Wandersweg heeft u ten noorden van de Masterveldweg een prachtig uitzicht op de Valkeniersbulten. Deze hoge plek met enkele grote bossen, afgewisseld door grote open weilanden, is een goed leefgebied voor vlinders, reptielen en amfibieën. Ondanks de hoge ligging is het een nat gebied. Dit komt door de dunne dekzandlaag op de met keileem afgedekte oudere tertiaire kleigronden. Het is een van de meest opvallende keileemgronden in de Achterhoek.
Visie Het unieke uitzicht op Valkeniersbulten moet in stand worden gehouden. Op enkele stukken ontbreekt op dit moment de laanbeplanting langs de Wandersweg. De bedoeling is om de weg weer aan te planten om zo de grens tussen het heide- en broekontginningenlandschap en het oude hoevelandschap nog wat sterker te benadrukken. Het relatief schone water biedt heel veel goede kansen om de natuur nog verder te versterken. In vennen en poelen in schrale graslanden, heidegebieden en open plekken in voedselarm bos planten Heikikkers zich voort. Op natte plekken en in de bossen kunnen heidevelden worden ontwikkeld om het leefgebied van deze amfibieën te versterken. De bosranden kunnen versterkt worden met een geleidelijke overgang naar struikgewas. U herkent vast wel enkele gewassen die onder schrale omstandigheden kunnen groeien zoals bijvoorbeeld bramen. U kunt de natuur nog een extra handje helpen door het struikgewas geleidelijk te laten overgaan in bloeiende kruiden en dwergstruiken. Door buiten de struikenrand de doorgewortelde bovengrond weg te steken stimuleert u de kieming van dwergstruiken en kruiden. Ook kan een zonnige bosrand ontstaan door bomen te kappen en de boomstronken weer te laten uitlopen en de rand verder als hakhout te gaan beheren. Het ontwikkelen van heide in de wegbermen past ook perfect in het versterken van dit gebied.
8
Deelgebied Het Huppelerveld Maak kennis met… Het
Huppelerveld
bestaat
uit
een
open
heide-
en
broekontginningenlandschap en rond het buurtschap Huppel uit een oud hoevelandschap. In de open gebieden van het Huppelerveld treft u veel weidevogels aan. En wilt u een kijkje nemen in een mooi en rijk natuurgebied dan is een bezoek aan landgoed Döttenkrö absoluut aan te raden. Verschillende soorten roofvogels, de Grote Gele Kwikstaart en de IJsvogel kunt u hier tegenkomen. In het gebied stromen diverse beken, waaronder de Ratumsebeek. Vanaf de Waliënseweg, in de buurt van de Vredenseweg, is de smeltwatergeul Vreden-Huppel-Corle goed zichtbaar. Dit opvallend vlakke gebied is een overblijfsel
Visie
van de ijstijd.
Gestreefd wordt om het noordelijk deel van het gebied te versterken door oost-west verbindingen. Dit kan bijvoorbeeld
Aan de Boeijinkweg nummer 2 en 9 vindt u twee historische
door bos te combineren met een brede schrale zandstrook
boerderijen met daarbij behorende bijgebouwen. De boerderij
waar ruiters terecht kunnen. Met name het gebied langs
op nummer 9 heeft inmiddels geen agrarische functie meer,
de grens met Duitsland heeft zo’n bosstrook nodig om het
maar een zorgfunctie.
industriegebied van Gaxel aan het oog te onttrekken. Het ontginningsgebied kan, met uitzondering van het gebied ten noordoosten van de Waliënseweg en de Dwarsweg, verder worden verdicht door bos aan te leggen. Initiatieven om poelen aan te leggen zijn welkom langs de bestaande waterlopen. Daarnaast zorgt een meer natuurlijke loop van de beken, zoals de Boldersbeek en de Vennevertlosebeek, ervoor dat de Heikikker dan een natuurverbinding tussen het Notarisbos en het Masterveld krijgt. De Vredenseweg zorgt landschappelijk duidelijk voor een structuur. Dit kan nog extra worden ondersteund door laanbeplanting. Het zuidelijke deel van het landschap kan worden verbeterd door de houtwallenstructuur te behouden en te versterken. Door de bestaande paden van Döttenkrö aan te laten sluiten op paden en zandwegen in de omgeving kan het gebied recreatief nog verder worden ontwikkeld.
9
Deelgebied Het Masterveld Maak kennis met… Het Masterveld is een heide- en broekontginningenlandschap. Het is een kleinschalig gebied met redelijk grote bospercelen en open velden. Als u het gebied bezoekt zal de enorme afwisseling in bomen, graslanden en heidegronden u opvallen. Deze heeft belangrijke natuurwaarden tot gevolg. Er zijn veel natte heidevelden die uiteindelijk afwateren op Vennevertlosebeek. In deze beek met hoge natuurwaarden leven heel veel verschillende diersoorten. Door de aanwezigheid van vennen en heide hebben onder andere de
Visie
Heikikker, de Venwitsnuitlibel en diverse vlindersoorten hier hun
Belangrijk vertrekpunt is om de beslotenheid van het Masterveld
leefgebied. U vindt in dit gebied veel oorspronkelijke planten.
te behouden. Door schrale bermen, brede hooilandstroken en
In de bossen die langs de beek liggen zijn onder meer in dit
begroeide randen met struikgewas kunnen natte heidevelden met
gebied stekken, vruchten en zaden van gebiedseigen bomen
elkaar worden verbonden. Ook kunnen natte heidevelden worden
en struiken zorgvuldig verzameld. Dit om het waardevol
vergroot. Hierdoor worden de natuurwaarden verder versterkt.
inheems erfelijk materiaal te vermeerderen. Bij het beheer van de bossen is het belangrijk dat de overgang De Muggenhoek is gedeeltelijk rijk aan archeologische
van bomen naar de lage begroeiing wordt versterkt. U kunt
vondsten. Er zijn onder meer prehistorisch aardewerk en
meehelpen het landschap te versterken door struiken van schrale
urnen uit de Late Bronstijd aangetroffen. In het gebied zelf zijn
bodems, zoals lijsterbes, sporkehout en éénstijlige meidoorn
de vindplaatsen niet zichtbaar, maar in het plaatselijk museum
aan te planten. De wegbermen kunnen als hooiland worden
kunt u de bewonings- en begravingsresten wel bewonderen.
beheerd. Ook kunnen bosranden beheerd worden als hakhout, nadat de bomen in de rand tot zo’n 30-40 cm boven de grond zijn gekapt. De boomstronken kunnen vervolgens weer uitlopen. Kruidenbegroeiing kan zich dan tijdelijk ontwikkelen met mooie bloeiende planten zoals boskruiskruid, vingerhoedskruid en wilgenroosje. Er is relatief schoon water in het gebied en dit is heel geschikt om poelen aan te leggen, op onderlinge afstand van maximaal 300 meter, langs de bestaande watergangen. Vooral aan de oostelijke kant van het Masterveld is in de omgeving van de Muggenhoek een dichter netwerk van poelen gewenst. De Venwitsnuitlibel en amfibieën, zoals de Heikikker en de Kamsalamander, krijgen hierdoor een veel groter leefgebied. Door paden en zandwegen in de omgeving beter te laten aansluiten op elkaar wordt het gebied recreatief nog aantrekkelijker voor wandelaars en ruiters.
10
Deelgebied Ratum
Er zijn acht historische bouwkundige monumenten aanwezig
Maak kennis met…
Sellink aan de Sellinkweg 4 op het gelijknamige landgoed is
Ratum is een oud hoevelandschap met een langgerekte
hier een prachtig voorbeeld van.
die allemaal een agrarische oorsprong hebben. Boerderij
essengordel, een rij van hoog gelegen bolle akkers, naast diverse eenmansesjes. De essen zijn ontstaan als zogenoemde kampontginningen vanaf de late Middeleeuwen.
Visie
Deze reeds hoger gelegen gronden waren heel geschikt
De essengordel en de eenmansesjes zijn nog steeds goed
voor de landbouw. Boeren hebben het land eeuwenlang
herkenbaar in het landschap en dat moet ook zo blijven. Er
bemest met een mengsel van dierlijke mest en plaggen.
staat nog wel beplanting, maar gestreefd wordt naar meer
De akkers werden eerst met een grondwal omgeven, die
struiken op de steilranden om ervoor te zorgen dat de steile
vervolgens beplant werd. Door de aanvoer van het mest-
rand wordt behouden en het landschap niet ‘wegzakt’. In
en plaggenmengsel uit de potstal werden de akkers steeds
de omgeving van de Dondergoorweg kunt u helpen met het
hoger. Uiteindelijk bleef van de houtwal slechts de buitenrand
versterken van het landschap door de aanleg van houtsingels.
als een steile rand langs de steeds verder opgehoogde es over. De beplantingen rondom de essen zijn inmiddels vaak
De Ratumsebeek kan versterkt worden door versterkingen
verdwenen. Het gebied vertelt over de eerste mensen die
met puin te verwijderen, de beek krijgt dan weer meer ruimte
zich in deze streek hebben gevestigd en is daarom van grote
om te slingeren. Dit is ook heel gunstig voor allerlei diersoorten
cultuurhistorische waarde. Uitzonderingen hierop zijn het
die in en rond het water leven. De aanleg van poelen langs de
oostelijk gelegen ‘De Voortwisch’ en een klein gebiedje in het
beken is gewenst.
zuidoosten van Ratum. Het streven is om het leefgebied van vogels te vergroten. Een verbetering van de structuur van bosranden kan hieraan bijdragen. Dit kan door struikgewas langs de randen aan te planten en de ontwikkeling van bloeiende kruiden en dwergstruiken langs de buitenrand te stimuleren door het wegsteken van een strook grasland. Door naaldhoutbossen langzaam om te vormen naar loofhoutbossen wordt het bos lichter en krijgen voorjaarsbloeiers onder de boskruiden meer kans. De bosanemoon is hier een mooi voorbeeld van. De Ratumsebeek slingert door het landschap en voert het water af dat in de bossen is gebufferd. Op verschillende plaatsen in de beek is zeldzame Liasklei aanwezig. Deze grijze klei vertelt veel over de waardevolle geologie in het gebied. De Willinkbeek stroomt vanaf de Duitse grens naar het westen en ten noorden van Winterswijk voegt de beek zich samen met de Ratumsebeek. In de wanden van de beek is onder meer Muschelkalk aanwezig, een kalksteen die zeer zeldzaam voorkomt in beken. Ter hoogte van boerderij Willink aan de Steengroeveweg kunt u een kijkje nemen hoe dit eruit ziet. Door de hoge natuurwaarden is het gebied rijk aan vogels, vlinders, libellen en reptielen.
11
Deelgebied Meddo/Huppel Maak kennis met… Meddo en Huppel bestaan overwegend uit een oud hoevelandschap met een klein ingesloten gebied dat wordt gekenmerkt als een heide- en broekontginningenlandschap. Er stromen enkele watergangen in het gebied waaronder de Groenlose Slinge, de Ratumsebeek, de Beurzerbeek en de Wissinkbeek. En ook het mooie recreatiegebied ’t Hilgelo maakt onderdeel uit van dit gebied. Het recreatieterrein is aangelegd na zandwinning. Het zijn allemaal belangrijke onderdelen van het landschap. Archeologisch gezien is het gebied heel waardevol. Er zijn onder meer vondsten uit de Late Middeleeuwen en Nieuwe Tijd gevonden zoals resten van een voormalige watermolen. En ook urnen uit de Late Bronstijd en bewoningsresten uit de prehistorie. De vondsten kunt u bewonderen in het museum, maar er zijn ook enkele vindplaatsen die u kunt bezoeken. Aan de Waliënseweg ziet u bij het Waliën de overblijfselen van een muur van een voormalige havezate, een adellijk herenhuis uit de Late Middeleeuwen en Nieuwe tijd, en een deel van de slotgracht. En bij huis ‘Buurse’ aan de Morskersdriehuisweg, waar eveneens een havezate heeft gestaan, is aardewerk en vuursteen uit de prehistorie gevonden. Hier is nog een deel van de oude gracht zichtbaar.
12
Visie Gestreefd wordt naar verdere versterking van het gebied rond
met een onderlinge afstand van maximaal 300 meter. Ook
Meddo en Huppel. Recreatiegebied ‘t Hilgelo is uitgebreid en
is zo’n verbinding tussen het Zwillbrocker Venn en het
daarom is het mogelijk om aan de westzijde verblijfsrecreatie
Korenburgerveen gewenst. U kunt de Poelkikker, de Heikikker,
te ontwikkelen. Landschap, natuur en recreatie gaan hier
de Kamsalamander, de Ringslang en de Bruine Vuurvlinder op
prima samen. Het is wel belangrijk dat het zicht op de grote
deze wijze een handje helpen om van het ene gebied naar
waterplas beperkt blijft, omdat dit eigenlijk te groot is voor
het andere te trekken. Daarnaast kunnen in de buurt van de
het oude hoevelandschap. Initiatieven om kleinschalige
beken bosjes en houtwallen in mozaïekvormige patronen
elzenbroekbosjes aan te leggen worden daarom graag
worden aangelegd. Door te kiezen voor drachtplanten, zoals
ondersteund. Natuurontwikkeling op licht glooiende plas-
zoete kers, wilde peer, lijsterbes, zomerlinde en meidoorn, die
drasoevers is hier belangrijk, onder meer voor vogels van
veel nectar hebben, kan via de Wehmerbeek en de Groenlose
rietoevers, voor vissen om te paaien in ondiepe oeverzones
Slinge het leefgebied van de vele vlinders die aan de rand van
en voor amfibieën om zich te kunnen voortplanten in visvrije
het dorp leven, worden vergroot.
poelen. De weg naar Meddo is een historische verbinding en de Oude kerkenpaden zijn kenmerkend voor het gebied en
landschappelijke herkenning in de vorm van laanbomen moet
van cultuurhistorische waarde. Vroeger liepen er meer van
dan ook behouden blijven. Bij de kern Meddo is het belangrijk
deze paden van de boerderijen in het buitengebied naar de
dat vanuit een ‘open’ landschap zicht blijft op de kern met
kerk in het centrum van het dorp. Het streven is dan ook
gebouwen die begrensd worden door zware bomen. Het
de nog aanwezige mooie verbindingen te behouden en waar
planten van nieuwe bomen langs de rand van de bebouwde
mogelijk uit te breiden voor recreatief gebruik door fietsers
kom wordt gestimuleerd. Ook het verbinden of versterken van
en wandelaars. Het is ook mogelijk meer ruiterroutes in het
de bestaande houtwallen wordt bevorderd. Voor het gebied
gebied aan te leggen.
zijn esranden kenmerkend. Die krijgen een nog grotere waarde als er struikgewas wordt geplant of kruidenbegroeiing
De beken liggen in een afwisselend landschap van kleine
wordt ontwikkeld.
bosjes, houtwallen en natte weilanden. Als aanvulling kunnen in de buurt van de beken poelen worden aangelegd
13
Deelgebied Het Vosseveld
voor de Rugstreeppad, een kikkersoort, en verder de kleine
Maak kennis met…
is een gegraven watergang die grotendeels door de bossen
Het Vosseveld is een heide- en broekontginningenlandschap.
stroomt. De beek voert onder meer het kalkrijke water van de
Het is landschappelijk niet heel bijzonder, maar geologisch
westelijke Steengroeve af.
watersalamander en de kamsalamander. De Vosseveldsbeek
gezien een juweel. Dit kunt u vooral goed zien bij de Steengroeve. Er zijn drie steen- en kalkgroeves waarvan
Nabij grenspaal 779 ligt een laag gebied in het terrein. Die
één groeve nog actief wordt gebruikt voor het winnen van
markeert de breukzone die tussen het Duitse stadje Oeding
kalksteen. Ten oosten van de Steengroeve liggen in een klein
en Winterswijk loopt. Vanaf de Vosseveldseweg, waar de
bos twee tamelijk diepe kuilen, omgeven door stortwallen.
zandweg langs de grens begint, kunt u dit goed zien als u
Deze zijn hoogstwaarschijnlijk in 1853 of 1854 door Dr.
naar het noorden kijkt.
W.C.H. Staring gegraven om het gesteente te onderzoeken.
Aan de Vredenseweg, na de afslag Gosselinkweg, vindt u
De diepe kuilen zijn van grote aardwetenschappelijke waarde
voor het bosje een restant van een urnenveld uit de Late
door de unieke Muschelkalklagen en om historische en
Bronstijd.
mijnbouwkundige redenen. De meest oostelijke groeve is inmiddels een geologisch monument waar indrukwekkende
Er zijn drie historische monumentale gebouwen in het
fossielen zijn gevonden zoals voetsporen en botten van
gebied. Twee boerderijen met een oorspronkelijke agrarische
sauriërs en schelpafdrukken. Ook kan er gezocht worden
functie en windmolen De Bataaf. De windmolen is in 2010
naar mineralen zoals pyriet. Het is zeker de moeite waard om
gerestaureerd en meer dan een bezoekje waard.
de Steengroeve eens te bezoeken tijdens de open dagen of een excursie bij te wonen. Vosseveld is een open en grootschalig gebied met enkele bossen, waaronder het Heksenbos en het natuurgebied Willink Weust. Beide liggen naast de Steengroeve. In de heideterreintjes van de Weust wordt af en toe de dagvlindersoort Heideblauwtje aangetroffen. Ook groeit op een kalkrijke natte groeiplaats in de Weust één van de prachtige en zeldzame orchideesoorten, de vleeskleurige orchis. De groeven zelf vormen een belangrijk leefgebied
14
Visie Uiteraard moet dit prachtige geologische gebied beschermd
Het is de bedoeling om de wegbermen in het Vosseveld
worden. Door de toegangsregeling van de Steengroeve
bloemrijker te maken. Ook wordt het behoud van bramen
kunnen de groeven zonder bezwaar in gebruik blijven als
en struiken gestimuleerd, omdat daarin poppen van vlinders
bezoek- en studieterrein. De bodem van het Vosseveld is door
kunnen overwinteren. Het leefgebied van de vlinders wordt
de oude bodemlagen wel heel kwetsbaar. Ontgrondingen
dan versterkt. Het oude vliegveld aan de Bekeringweg is nu
worden daarom maar beperkt goedgekeurd. Door de
een open gebied waar veel weidevogels leven. Het is daarom
Muschelkalksteen in de grond nodigt het gebied wel uit
belangrijk dat dit gebied open blijft.
om nieuw bos aan te leggen. Er kunnen bijvoorbeeld kleine
De Steengroeveweg kan worden versterkt door laanbeplanting
bosjes of houtsingels worden aangelegd in de buurt van
aan te leggen en door de weg eventueel aan te vullen met
de Vosseveldsbeek. Door de beek met haar kalkrijke water
singelbeplantingen haaks op de weg.
meer te laten slingeren, kunnen er meer planten groeien. Het landgoed Willink Weust kan een sterkere relatie krijgen met de omgeving door struiken aan te planten langs de bossen. Ook kunnen de bosranden in hakhoutbeheer worden genomen en struikgewas ontwikkeld worden tussen de bossen, bijvoorbeeld langs de Vosseveldsbeek en richting Brinkheurne en Woold. De ontwikkeling van schrale kruidenbegroeiingen langs struikgewas geeft een extra versterking van de natuurwaarden. De naaldhoutbossen langs de Willinkbeek kunnen worden omgevormd naar loofbossen, omdat deze onder kalkinvloed hogere natuurwaarden opleveren. Het is wenselijk om de heidegebieden van de Willinks Weust te vergroten en deze via heidestroken met elkaar te verbinden. Hierdoor wordt het leefgebied van de Heivlinder versterkt. Natuurontwikkeling bij camping Wiltershaar is ook zeer gewenst. Dit kan door de grondwaterstand te verhogen en de graslanden te verschralen door deze tweemaal per jaar te gaan maaien, waarbij het maaisel wordt afgevoerd. Hierdoor kunnen zich bloemrijke graslanden ontwikkelen.
15
Deelgebied De kern Winterswijk Maak kennis met‌ De kern Winterswijk maakt maar een klein onderdeel uit van het landschapsontwikkelingsplan. Toch mag de kern, gezien haar relatie met het buitengebied, absoluut niet onderbelicht blijven. Winterswijk kent diverse oude gebieden waar vroeger esgronden waren gelegen, zoals de Scholtenenk, de Beuzenes en de Hoge Wieber. De Scholtenenk heeft een beschermd stadsgezicht. Dit betekent dat het karakter van deze wijk beschermd wordt en er niet gebouwd mag worden als dit de kenmerkende kwaliteiten van de wijk aantast of het uitzicht op de wijk verstoort. Een andere waardevol gebied in Winterswijk is de Lappenbrink, gelegen aan de Nieuwstraat. Absoluut de moeite waard om eens een kijkje te gaan nemen. Door de kern van Winterswijk loopt de Wehmerbeek. De beek verdwijnt na het Huininkmaatpark onder de grond en wordt bij de Dingstraat in de tuin bij Avenarius aan het Weurden weer zichtbaar. Vervolgens verdwijnt de beek weer onder de grond en komt bij de Scholtenbrug weer in het zicht.
16
Er zijn veel monumenten in het centrum met een diversiteit aan functies. Zo is er bijvoorbeeld de Jacobskerk op de Markt, een middeleeuwse dorpskerk in gotische stijl gebouwd. Ook heeft het centrum prachtige karakteristieke woningen, onder meer in de Goudvinkenstraat.
Ook kunnen langs de beek meer wandel- en fietsroutes worden aangelegd. Uiteraard moet bij de herinrichting wel rekening worden gehouden met de archeologische waarden. Om het gebied wat toegankelijker te maken kunnen groenstroken als park worden ingericht. Een mooi voorbeeld hiervan is het gebied bij Woonzorgcentrum De Berkhof tussen de Singelweg en de Burgemeester van Nispenstraat. De Grootoorvleermuis profiteert ook van beekoevers met natuurlijke kruidenbegroeiing zoals koninginnenkruid, moerasspirea, grote kattenstaart, en harig wilgenroosje en hoger gelegen bosjes en struikgewassen. Het leefgebied van deze vleermuizensoort ligt onder meer bij de Jacobuskerk, de Jacobskerk en de tuin van Avenarius. De Notaristuin aan de Roelvinkstraat is een mooie verbindingsroute tussen deze
Visie
gebieden. De verlichting in de tuin is al sterk teruggebracht,
De Wehmerbeek is een belangrijke hoofdzone in de
omdat de vleermuizen gevoelig zijn voor licht.
dorpsstructuur. Ecologisch gezien is de ruimte langs de Wehmerbeek waardevol. Herstel van de beek is dan ook zeer gewenst en kan door zoveel mogelijk natuurlijke kenmerken, die bij de beek horen, terug te brengen. Een voorbeeld is het inrichten van natuurlijke oevers. Bij veel regen kan de beek dan tijdelijk breder worden. Hierdoor ontstaat er meer gevarieerde plantengroei in het gebied en dit trekt weer insecten aan zoals libelles en vlinders. Er zijn al een paar mooie voorbeelden van aangelegde natuurvriendelijke oevers langs de beek, zoals in de tuin van Avenarius, het Huininkmaatpark, de Scholtenbrug en landgoed Eelink. De beek kan nog herkenbaarder en zichtbaarder worden gemaakt in de omgeving. Hier en daar is de beek gezakt, doordat de inrichting nu is gefocust op het zo snel mogelijk afvoeren van water. Ophoging van de beek zorgt ervoor dat de Wehmerbeek weer zichtbaar wordt. Ook is het gewenst dat de stuwen in de beek worden vervangen door vistrappen.
Het streven is het Scholtenbrug Park gelegen aan de
Hierdoor kunnen vissen weer stroomopwaarts zwemmen,
Singelweg als groene long te behouden. Het zicht op de
waardoor hun leefgebied wordt vergroot. Bij de verbinding
Lappenbrink blijft dan ook gegarandeerd.
met de Groenlose Slinge profiteren bijvoorbeeld vissoorten als de Winde hiervan. De aanleg van poelen is belangrijk voor
De spoorlijn is ook een belangrijke hoofdzone in de dorps-
amfibieĂŤn, zoals misschien zelfs de Kamsalamander.
structuur. Ook langs het spoor kan de natuur verder ontwikkeld worden door jaarlijks te maaien en het maaisel af te voeren. Het gebied tussen de Borkense baan en het spoor naar Groenlo verschraalt dan en bloeiende kruiden en dwergstruiken kunnen zich ontwikkelen. Vlinders en reptielen krijgen hierdoor een perfect leefgebied. En vleermuizen profiteren van de aanwezige houtsingels.
17
Deelgebied Het Tuunterveld
Er moet dan gestart worden met hooilandbeheer, zonodig
Maak kennis met…
te maaien en het maaisel af te voeren. Wanneer voldoende
Het Tuunterveld is een heide- en broekontginningenlandschap
schrale omstandigheden zijn bereikt, kan volstaan worden
dat ligt tussen Winterswijk en het Korenburgerveen. Het
met éénmaal per jaar maaien, waarbij ook dan het maaisel
gebied kent heel veel natuurovergangen door de lage natte
moet worden afgevoerd.
nadat eerst houtopslag is verwijderd, door tweemaal per jaar
gebieden in het veen in de omgeving van de Corleseweg en het hooggelegen Rommelgebergte. Het is een grootschalig
De rand van het Korenburgerveen kan perfect profiteren van
gebied met boscomplexen afgewisseld door open velden,
de natuurwaarden van dit hoogveengebied. De voorkeur van
waar u veel oorspronkelijke beplantingen aantreft.
beplanting gaat uit naar smalle elzensingels. De natuurwaarde in het gebied bestaat uit kalkrijke kwel. Als het water beter
Het veencomplex en de esgronden ten zuiden van het
wordt vastgehouden in de graslanden zorgt dit voor schrale
Rommelgebergte zijn van grote cultuurhistorische waarde.
gebieden waar bijvoorbeeld prachtige orchideeën kunnen
U vindt hier het prachtige monumentale landhuis ‘Groters’
groeien. Direct langs het veen kan door aanleg van poelen op
aan de Mentinkweg 3/5. Een ander opvallend gebouw in
een afstand van 300 meter de leefomgeving van amfibieën
dit gebied is de theekoepel aan de Meekertweg. Deze privé
worden versterkt. Ongewenst zijn ideeën om van het gebied
uitspanning is vroeger door een textielfabrikant gebouwd en
Korenburgerveen-Mentink één groot begraasd natuurgebied
ligt bij een bosje met een typisch Engelse landschapsstijl met
te maken. Door het aantasten van houtwallen en –singels
zijn karakteristieke glooiende heuvels.
verdwijnen
namelijk
de
cultuurhistorisch
waardevolle
landschapskenmerken die het gebied zo uniek maken. Door het gebied loopt de provinciale weg naar Groenlo die nog stamt uit de Napoleontische tijd. De weg wordt omzoomd
Door de theekoepel onderdeel te laten worden van de
door bomen en heeft een belangrijke landschappelijke impact
ruiterroute kan de recreatieve waarde vergroot worden. Aan
op Het Tuunterveld.
de rand van het dorp is het belangrijk dat gebouwen beter worden ingepast, zoals het ziekenhuis en de kantoren op het
Visie Belangrijk vertrekpunt is dat er in de droge gebieden een afwisseling komt van naaldhoutbossen, heideveldjes en kleine zandvlakten. Naaldbomen passen perfect in deze omgeving die bestaat uit voedselarme gronden. De zandvlakten zijn een belangrijke groeiplaats voor planten van voedselarme open zandgronden, zoals de Heidespurrie. De groeiplaatsen kunnen met elkaar verbonden worden via zandwegen en – paden. Kwelplekken, plekken waar het grondwater de wortels van planten in elk geval in het voorjaar nog goed bereikt, zijn heel geschikt om schraalgraslanden te realiseren.
18
Beatrixpark. Dit kan bijvoorbeeld door een bomenrij of een houtwal aan te planten.
Deelgebied De Goorgebieden in Miste en Corle Maak kennis met… De goorgebieden in Miste en Corle zijn een mengeling van het oude hoevelandschap, het broek- en goorontginningenlandschap en enkele grote essen. De Corler Esch, De Mister Esch, het gebied ten westen van de Goordiek en de Brinker Esch zijn allemaal van cultuurhistorische waarde en vertellen veel over de geschiedenis van het gebied. Tussen de essen en door de laag gelegen gebieden stroomt de Boven Slinge. Er zijn diverse historische monumentale boerderijen in het gebied. Boerderij ‘Huize Meenk’ aan de Huttenweg 2-4 is hier een prachtig voorbeeld van.
geplant. Bij Groote Goor, het Bunninkgoor en het Bessinkgoor kan de natuur nog verder versterkt worden. De voorkeur gaat uit naar schraal hooiland in de laaggelegen goorgebieden. Ook kunnen in dit gebied poelen langs de Boven Slinge worden aangelegd met een maximale onderlinge afstand van 300 meter. Amfibieën, zoals kikkers, maar ook libelles krijgen hierdoor een veel groter leefgebied. Singelbeplantingen in dit gebied kunnen bestaan uit de Zwarte Els of diverse
Visie
wilgensoorten.
Belangrijk vertrekpunt is het huidige landschapsbeeld te behouden en daar waar mogelijk te versterken. De oostelijke
Het water rond het gebied van Corle kwelt snel op als het
kant van Schaarsbeekdal is bijvoorbeeld zo’n waardevol
regent. Door dit regenwater te bufferen kan verdroging in
landschap. Hier ligt een brede dekzandrug, waardoor het
andere gebieden worden tegengegaan. Onder meer langs de
gebied drie meter boven de omgeving uitsteekt. Als u vanaf
Boven Slinge zijn er diverse mogelijkheden om de terreinen
de Goordiek naar het oosten kijkt heeft u goed zicht op dit
tijdelijk onder water te zetten. Ook kan het bermbeheer in
historisch stukje landschap dat is ontstaan in de ijstijd.
dit gebied worden ontwikkeld. Als de kruidenbeplanting één
Ook lindelanen geven het gebied een eigen gezicht en
keer per drie jaar wordt gemaaid, krijgen vlinders een prachtig
moeten dus in stand worden gehouden. Een mooi voorbeeld
leefgebied.
van deze beplanting is te zien aan de Meenkmolenweg. Eind jaren zestig is het gebied veel opener geworden. Het is belangrijk dat de essen opengehouden worden en verder geaccentueerd worden. Dit kan door struiken op de randen te planten. In de goorgebieden moet het uitzicht op de Mister Esch en de Corler Esch behouden blijven. Daarom wordt het hier niet toegestaan om nieuwe bossen of houtsingels te planten. Een uitzondering hierop is het oude hoevelandschap rond Corle. Hier zijn meerdere kleine esjes ontgonnen. Er mogen alleen op de esjes zelf geen nieuwe bomen worden
19
Deelgebied Het Grote Veld
zoals de bossen ‘De Driemark’ en ‘De Krim’. Met name
Maak kennis met…
kan een mooiere overgang plaatsvinden van bedrijven naar
Het Grote Veld is een heide- en broekontginningsgebied met
natuur en dergelijke plannen worden dan ook enthousiast
in de ondergrond winbare klei. Deze grondlaag is ontstaan in
omarmd. Landschapsverdichting kan worden voorkomen
de prehistorie en ligt nu aan de oppervlakte. Vroeger waren er
als heide en bos elkaar afwisselen. Dit kan bijvoorbeeld
veel steenbakkerijen in dit gebied, die later de basis vormden
uitstekend in het gebied aan de zuidwest kant bij Obelink
voor industriële ontwikkelingen. Steenfabriek De Vlijt aan de
Vrijetijdsmarkt.
bosvlindersoorten hebben hier veel profijt van. Door beplanting
Misterweg is hier een goed voorbeeld van. In de omgeving van de fabriek liggen grote kleiputten. Uit de kleigroeve wordt
Ook kan de natuur langs de Boven Slinge worden versterkt.
nog dagelijks klei gewonnen. De kleien van het Grote Veld zijn
In de laagliggende percelen kan gezocht worden naar lokale
met keileem en sterk grindhoudende zanden afgedekt. Dit is
kwel, plekken waar het grondwater de wortels van planten
in de winter goed zichtbaar op de geploegde akkers aan de
in elk geval in het voorjaar nog goed bereikt. Het zijn over
Vreehorstweg.
het algemeen percelen die moeilijk geschikt kunnen worden gemaakt voor landbouwkundig gebruik, maar die wel heel
Aan de rand van het kleiplateau is het beekdal van de Boven
geschikt zijn voor schraalgraslanden. U kunt op deze wijze
Slinge ter hoogte van de kruising Veldhorstweg-Vreehorstweg
bijdragen aan een waardevolle natuurontwikkeling en zorgt
goed zichtbaar. Dat komt doordat de Boven Slinge hier,
wanneer u langs de Boven Slinge poelen aanlegt ook voor
evenals de Corler en Mister Esch, in de smeltwatergeul, een
een groter leefgebied van amfibieën.
overblijfsel van de ijstijd, ligt. De afwerking van kleigaten vraagt veel aandacht. Vaak In het gebied zijn drie monumentale gebouwen aanwezig,
bestaat de neiging om na het winnen van klei de grond op
waarvan twee boerderijen. Het andere monument is
cultuurtechnische wijze af te werken. Hierdoor gaan helaas
het Strandbad, gelegen aan de Badweg. Het is een
ook vaak potentiële natuurwaarden verloren. Ook is het
natuurbad met betonnen steigers en een paviljoen. Zowel
belangrijk dat de smeltwatergeul goed bewaard blijft, dus het
het strandbadpaviljoen als de betonnen steigers zijn
gebied moet open blijven.
Rijksmonument en volledig gerestaureerd. Het Strandbad is sinds mei 2011 weer geopend voor publiek.
Visie Gestreefd wordt het gebied verder te versterken. Verdere verdichting van het gebied is niet gewenst, maar het is wel belangrijk dat de huidige bedrijven zo goed mogelijk in het landschap worden ingepast. De bedrijvenzone kan eventueel verder worden ontwikkeld, maar het blijft belangrijk dat er een verbinding blijft bestaan met de natuurgebieden
20
Deelgebied Woold Maak kennis met… Het Woold is een oud hoevelandschap waar nog veel oude landgoederen zijn te vinden. Mede door de landgoederen is een belangrijk deel van de oude landschapsstructuur behouden gebleven. De natuurwaarden zijn heel hoog in dit gebied. Veel vogels, amfibieën, vlinders en reptielen hebben hier hun leefgebied. Het Woold is rijk aan archeologische sporen. Bij boerderij ’t Winkel stond in de Late Middeleeuwen een steenoven. In de bocht van de Winkelstegge naast de boerderij zijn nog wat resten zichtbaar. Aan de Huttenweg ligt een groeve waar zand uit het Midden-Mioceen, een geologische periode, is gewonnen. De nu met water gevulde groeve herbergt
bos. Door een gedeelte van deze bomen te kappen wordt het
een schat aan fossielen en is van grote wetenschappelijke
bos lichter en dit bevordert de groei van struiken en kruiden.
waarde. De groeve is daarom niet meer toegankelijk. U kunt
Ook kunnen de bossen met elkaar verbonden worden door
wel een bezoekje brengen aan het in het gebied gelegen
houtwallen. Concreet is deze verdichting wenselijk rond
landgoed Kotmans, waar in de groeve gevonden fossielen
boerderij Pasop en in het Midden-Woold om de Bekendelle
worden getoond.
met ’t Rot te verbinden. Steilranden kunnen worden benadrukt door het hierop laten ontstaan van kruidenbegroeiing of het
In het gebied staan 11 monumentale gebouwen, waarvan
planten van struikgewas.
10 met een van oorsprong agrarische functie. Boerderij Roerdink, met de oudste schoppe van Nederland, is hier
Onder meer langs de Boven Slinge zijn er diverse
een mooi voorbeeld van, maar dat geldt ook voor de twee
mogelijkheden om terreinen tijdelijk onder water te zetten.
monumentale watermolens. De Olliemölle, bestaande uit een
Deze percelen kunnen bij hoogwater onderlopen om grote
koren- en een oliemolen, en Berenschot’s Watermolen, een
waterafvoerpieken van de Boven Slinge op te kunnen vangen.
waterkorenmolen.
Ook kunnen langs de beek poelen worden aangelegd op onderlinge afstanden van maximaal 300 meter. Hierdoor wordt het leefgebied van onder meer libellen, de Poelkikker, de Heikikker en de Kamsalamander vergroot. Het gebied heeft nu al veel recreatieve mogelijkheden. Een verdere uitbreiding van de bestaande voorzieningen is niet wenselijk. Wel kunnen combinaties worden gezocht tussen landbouw en kleinschalige recreatie zoals wandel- en ruiterpaden. In het gebied rond Stortelers mogen vanwege de kwetsbaarheid van het gebied geen nieuwe fietspaden worden aangelegd.
Visie Er is veel afwisseling in het huidige landschap die behouden moet blijven maar ook nog verder versterkt kan worden. Dit kan door het planten van struikgewas langs de bosranden en het ontwikkelen van een zoom met mooie bloeiende planten daarbuiten, zoals vingerhoedskruid, wilgenroosje, boskruiskruid en robertskruid. Hierdoor krijgen de bosvlinders een groter leefgebied. Het huidige bosbeheer moet vooral gericht worden op het kwalitatief versterken van de loofbossen. Op dit moment zijn er bijvoorbeeld soms te veel beuken in het
21
Deelgebied Het Brinkheurnseveld Maak kennis met… Het Brinkheurnseveld ligt aan de Boven Slinge en is een heide- en broekontginningenlandschap. Veel gebieden zijn verdroogd en natte natuurwaarden worden steeds zeldzamer. Daarom zijn de bosjes langs de Siepersbeek, die wel heel nat zijn, van grote waarde en brengen bijzondere natuurwaarden met zich mee. De cultuurhistorische waarden aan de zuidwest kant van de Hijinkhoekweg zijn hoog. Hier zijn twee waardevolle monumentale boerderijen aanwezig aan De Slingeweg 11 en 28. Een van deze monumenten is ‘Erve Brookert’, een prachtige Saksische boerderij met hooischuur en een origineel klompenhuis.
Visie Het gebied is vrij vochtig en is daarom heel geschikt om het leefgebied van amfibieën verder uit te breiden. Dit kan door het aanleggen van poelen op een afstand van 300 meter van elkaar langs de Siepersbeek en de Boven Slinge. U kunt onder andere de Poelkikker en de Heikikker op deze wijze een handje helpen om van het ene gebied naar het andere te trekken. Een sterke uitbreiding van recreatieve voorzieningen in dit gebied is niet gewenst, omdat er dan te veel druk op de landschappelijke waarden in het gebied komt te liggen.
22
Deelgebied Het Blekkinkveen Maak kennis met‌ Het Blekkinkveen is een heide- en broekontginningenlandschap. Vroeger lag hier dicht bij de Duitse grens een veengebiedje. Aan de Wooldseweg tegen de Duitse grens aan is de walstructuur van de voormalige Ruitenburgerschans hersteld. Het is een circelvormige aarden wal, waar waarschijnlijk
Visie
vroeger in het midden een wachttoren en verdedigingsmuur
In het oorspronkelijke veengebiedje aan de Duitse grens is
hebben gestaan. De schans heeft een archeologische
voornamelijk onder de weilanden over circa twee hectare
waarde en het is een prachtig gebied om te bezoeken.
moeraskalk in de ondergrond aanwezig. Dit is van zeer grote wetenschappelijke en educatieve waarde en dit stukje
Er staan drie monumentale boerderijen in het gebied. De
cultuurhistorie moet daarom bewaard blijven. De kalklaag
Saksische woonboerderij aan de Blekkinkhofweg 9 is hier een
kan beter beschermd worden door niet meer te ploegen, het
prachtig voorbeeld van.
grondwaterpeil te verhogen en de grond te gaan beheren als hooiland. Zo kan het veen zich weer beter ontwikkelen en kan bijvoorbeeld een prachtige en zeldzame orchideesoort, de vleeskleurige orchis, hier weer groeien. In het Blekkinkveen leven veel reptielen zoals de levendbarende hagedis en de hazelworm. Vooral het gebied rond de oude spoorbaan, de Oude Bocholtse Baan, is een hele geschikte leefomgeving voor deze reptielen. Het is een prachtig gebied en zeker de moeite waard om eens te gaan wandelen. Het is de bedoeling om de spoorbaan door de ontwikkeling van heide en schrale graslanden te verbinden met het Brinkheurnseveld, waardoor het leefgebied nog groter wordt gemaakt. De omgeving hoeft niet verder verdicht te worden, omdat het nu perfect aansluit bij de landschapsstructuur aan Duitse zijde.
23
Deelgebied Kulverheide en Kottenseveld
Visie
Maak kennis met‌
van de bossen is het belangrijk dat de overgang van bomen
Kulverheide en Kottenseveld is een heide- en broekont-
naar de lage begroeiing wordt versterkt. U kunt de natuur
ginningenlandschap. Het landschap bestaat grotendeels uit
een handje helpen door langs bosranden struikgewas aan
bossen en open velden.
te planten. Ook kunnen bosranden beheerd worden als
Belangrijk vertrekpunt is dat het landschap behouden blijft en de huidige natuurwaarden worden vergroot. Bij het beheer
hakhout, nadat de bomen in de rand tot zo’n 30-40 cm boven Aan de Buitinkweg liggen de Italiaanse Meren. Op deze plek
de grond zijn gekapt. De boomstronken kunnen vervolgens
werd vroeger klei gewonnen. Toen de leemputten niet meer
weer uitlopen. Kruidenbegroeiing kan zich dan tijdelijk
bemalen werden, liepen ze vol met water. Door de groene
ontwikkelen met mooie bloeiende planten zoals boskruiskruid,
kleur van het water werd een associatie gelegd met de
vingerhoedskruid en wilgenroosje.
meertjes in ItaliĂŤ en zo kreeg het gebied deze naam. In het gebied staan twee monumentale boerderijen. Daarnaast ligt in het bos, in de buurt van de Blankersweg, een dubbele dijk met greppels. Dit is Sikkinglandweer, een grensmarkering die vermoedelijk uit de Late Middeleeuwen stamt. De landweer bestaat uit wallen en grachten en heeft een hoge archeologische waarde. De historische omgeving van de Sikkinglandweer is beschermd.
Ook schrale grasvelden en heidevelden versterken het gebied. Door poelen aan te leggen op een onderlinge afstand van 150 meter tussen het Wooldseveen en het Nonneven kan een mooie natuurverbinding worden gelegd. Door deze ontwikkelingen krijgen reptielen zoals de gladde slang en de zandhagedis, maar ook libelles, zoals de zeldzame Venwitsnuitlibel, een perfecte leefomgeving.
24
Deelgebied Kotten Maak kennis met… Kotten is een oud hoevelandschap en heeft grotendeels een cultuurhistorische waarde. De noordoever van de Boven Slinge ter hoogte van de Vosseveldseweg geeft een prachtig uitzicht op de afzettingen van het Valanginien, een grondlaag die is ontstaan in het tijdperk van het Onder-Krijt. Het reliëf in het landschap is hier goed te zien. Bij de Kottenseweg en Burloseweg, waar vroeger kippenslachterij Grijsen heeft gestaan, is een geologische breuklijn heel goed zichtbaar. Deze breuklijn is als een steilrand langs een groot deel van de Burloseweg aanwezig. Ook de uitkijktoren aan de Wilterdinkweg is zeker een bezoekje waard en geeft u een prachtig uitzicht op het oude verleden van de streek en het mooie reliëf in het landschap. Landschappelijk gezien heeft Kotten weinig natuurwaarden, wel komen er veel vogels voor in dit gebied. In het gebied staan 12 monumentale boerderijen. Een mooi voorbeeld is het prachtige landgoed Oossink aan de Burloseweg.
Visie Het landschap blijft zijn karakter behouden als de Eessinkes en de Oossinkes open blijven. De rest van het landschap kan met kleinschalige aanplant van singels worden versterkt. Vooral delen van percelen die momenteel niet gebruikt worden of te kleinschalig zijn voor landbouw zijn perfect om het gebied wat te verdichten. Daarnaast zorgen schrale grasvelden en heideterreinen voor een gevarieerd landschap. Het is van belang om de geologische ontsluitingen in de Bekeringbeek, de Boven Slinge en nog aanwezige oude beekarmen goed in stand te houden en waar nodig te herstellen. Herstel van een vroeger aanwezige drinkpoel in Muschelkalk bij boerderij Beskers is zeer de moeite waard. Ook de nog rechte delen van de Boven Slinge kunnen weer natuurlijker worden ingericht, zodat de beek daar weer meer kan slingeren. De Kottenseweg heeft een belangrijke landschappelijke impact op Kotten en bomen ondersteunen dit. Belangrijk is dus dat langs de weg een laanbeplanting wordt aangelegd. Een eventuele uitbreiding van de kern van Kotten kan niet plaatsvinden langs de Meester Meinenweg. Het zicht op de school en de cultuurhistorische waarde van het landschap moeten de begrenzing blijven.
25
Deelgebied Wooldseveen en Korenburgerveen Maak kennis met… Het Wooldseveen en het Korenburgerveen zijn veengebieden. De prachtige gebieden hebben een grote cultuurhistorische waarde en zijn zeker een bezoekje waard. De niet afgegraven delen van het Korenburgerveen zijn van groot belang voor onderzoek van stuifmeelkorrels en plantenresten. Door dit onderzoek wordt veel inzicht gekregen in bijvoorbeeld de eerste fase waarin in dit gebied geboerd werd. Daarnaast is het veen ook van geologisch belang en geeft het veel inzicht in de ontstaansgeschiedenis van het veen. Het Wooldseveen vormt samen met het Duitse BurloVardingholter en Kloster Venn het restant van het voormalige veengebied. Het gebied bestaat op dit moment sterk uit ‘vergraven’ veenrestanten, maar in de turfgaten ontstaat weer nieuw veen.
Ook kunt u in de omgeving daarvan groenafval (natuurgroen, geen tuinafval) verwerken tot composthopen. Dit zijn perfecte broedhopen en daardoor voor de voorplanting van deze slangensoort van grote waarde. In de schraalgraslanden van het Korenburgerveen heeft de Zilveren Maan, een vlindersoort, een perfecte leefomgeving. Een uitbreiding van dergelijke graslanden is wenselijk en bevordert ook de groei van diverse plantsoorten zoals het Moerasviooltje, het Waterdrieblad en de Moerasbasterwederik. In de vochtige heideveldjes van het Korenburgerveen komt het Heideblauwtje, eveneens een vlindersoort, voor. Het leefgebied van deze soort kan worden vergroot door heideveldjes met elkaar te verbinden en waar mogelijk de bestaande veldjes te vergroten. Ook kunnen poelen in de directe omgeving van beide hoogveengebieden worden aangelegd. Dit vergroot het leefgebied van de Heikikker en de Venwitssnuitlibel. Het zo goed als uitgestorven Veenhooibeestje, een aan veen gebonden vlindersoort, is gebaat bij maatregelen die de oppervlakte hoogveen vergroten en de omgeving daarvoor
Visie
zeer geleidelijk vernatten. Dit is ook gunstig voor de Watersnip,
Beide veengebieden hebben een vrij zelfstandige natuur-
die vanwege het mekkerende geluid dat het mannetje van
ontwikkeling en hebben weinig relatie met het omliggende
deze vogelsoort in het voorjaar met zijn staartveren hoog in de
landschap. Het is wel belangrijk dat de huidige landschappelijke
lucht maakt ook wel ‘Hemelgeit’ genoemd wordt. Boomvalken
relatie behouden blijft en daar waar nodig versterkt wordt.
profiteren van de toename van de hoeveelheid libellen, doordat deze roofvogels op libellen jagen.
Het Wooldseveen is het enige leefgebied in Winterswijk van de Gladde Slang. Voor deze soort zijn de aanwezigheid van onder meer een goed doorgraafbare grond zoals turf, veen en strooisel, een dichte grondbegroeiing en verspreid staande bomen en struiken van belang. Door het dichtgegroeide veen weer open te maken en heideterreinen te ontwikkelen die aansluiten op het veen kunt u uw steentje bijdragen aan het voortbestaan van de Gladde Slang. Ook het leefgebied van de Ringslang is sterk achteruitgegaan. U kunt deze diersoort er weer bovenop helpen door de aanleg van poelen in de directe omgeving van allereerst het Korenburgerveen en vervolgens langs op dit veen aansluitende beken en sloten.
26
Aan de slag‌ Meer weten? De gemeente Winterswijk gaat actief aan de slag met de
Op de website van de gemeente www.winterswijk.nl vindt u
aanleg, herstel en daar waar nodig de aanvulling of soms de
meer informatie over het Landschapsontwikkelingsplan. En
verwijdering van wegbeplantingen op gemeentelijke gronden
natuurlijk nodigen wij u van harte uit het prachtige gebied
of langs de gemeentelijk wegen. Ook de provincie en het
eens te bezoeken. Er zijn diverse mooie wandel-, fiets- en
waterschap dragen hun steentje bij om de natuurwaarden te
ruiterroutes te verkrijgen bij de VVV.
behouden en te ontwikkelen. Maar wij kunnen het niet alleen. Helpt u mee uw leefomgeving aantrekkelijk te houden?
Hoe kunt u helpen? Een prachtig gevarieerd landschap kan in stand worden gehouden door de afwisseling van natuur, landbouw en cultuur. In deze brochure hebben wij een aantal suggesties gedaan hoe u het landschap nog mooier en waardevoller kunt maken. De aanleg van poelen, waardoor een belangrijke verbinding tussen natuurgebieden wordt gerealiseerd, is hier een mooi voorbeeld van. Maar ook het planten van bomen en struiken om essen beter te accentueren of het versterken van de overgang van bosranden naar de lage begroeiing door struikgewas aan te planten.
Gebiedsloket helpt u graag verder Heeft u ook plannen om het landschap te verbeteren of te versterken? De gemeente Winterswijk helpt u graag op weg. Bij het Gebiedsloket geven wij u graag meer informatie en wordt bekeken of uw plannen passen in het landschap. Ook kunnen wij voor u bekijken of er subsidiemogelijkheden zijn. Diverse projecten met eventuele fondsen en subsidies zijn door ons al in kaart gebracht. Wie een idee heeft voor een project kan bijvoorbeeld ook bij de gewenste ontwikkelingen aanhaken. En natuurlijk is het altijd belangrijk dat u de mensen uit uw omgeving van uw plannen op de hoogte stelt.
‌een mooier landschap maken doen we samen! 27
Gemeente Winterswijk
Bezoekadres: Stationsstraat 25
Postadres: Postbus 101, 7100 AC Winterswijk
Telefoon: (0543) 543 543
E-mail: gemeente@winterswijk.nl
Internet: www.winterswijk.nl
Uitgave: Gemeente Winterswijk - september 2011
SLO-002
Foto’s: Bernard Berendsen, Jan Stronks, Kien Communicatie