Clean Air Schools / Artikel ArchitectuurNL 02 2014

DE WERELD VAN DE ARCHITECT | ARCHITECTUUR.NL ARCHITECTUURNL | 2/14

2/14

PIETER STOUTJESDIJK + PAUL HEIJNEN + DRENTS DORP + VILT AAN ZEE + NIEUW LEVEN IN OUDE FABRIEKEN + OPEN SOURCE CITY + SLUMMING HAÏTI + VICTAS UTRECHT + CLEAN AIR SCHOLEN VAN PRO + FAILED ARCHITECTURE + SAMIRA BOON + THUIS BIJ ARCHITECT SVEN DYCKHOFF 01_Cover_lossepagina.indd 5

11-03-14 08:17

Vormgeving clean air scholen Bij frisse scholen denken we bijna automatisch aan meer ventileren. Maar wat als de omgeving dat onmogelijk maakt, bijvoorbeeld omdat de school vlakbij een veel fijnstof producerende drukke weg staat? Atelier PRO architecten onderzocht of de vorm van een gebouw kan bijdragen aan schonere lucht in en om dat gebouw.

Voorzichtige conclusie: ja. Over het nut van getrapt bouwen, denken in schillen, en ‘omgekeerd ventileren’ bij het streven naar een Clean Air School.

Idealiter zoek je als opdrachtgever natuurlijk een schone omgeving wanneer je een gebouw laat ontwerpen voor relatief kwetsbare groepen zoals kinderen, ouderen of mensen met een zwakke gezondheid. De gemeente Antwerpen echter liet haar oog laten vallen op een locatie aan de Desguinlei voor een nieuwe middelbare school [tegenover Kunstcampus de Singel red.]. Een plek die grenst aan de drukke ringweg en ook aan alle andere kanten wordt ingeklemd door drukke stadswegen. Nadat het ontwerp al Europees was aanbesteed, bleek uit metingen dat de lucht op de locatie te vuil was om een school neer te zetten. De mate van luchtvervuiling (stikstofdioxide en fijnstof) kwam ver boven de Europese toegestane niveaus uit.

Dus ligt het project sindsdien stil.

Gebouw als filter

1. De gemeente Antwerpen had haar oog laten vallen op een locatie aan de Desguinlei voor een nieuwe middelbare school, tegenover Kunstcampus de Singel (rechts op de foto nog in aanbouw). Een plek die grenst aan de drukke ringweg en ook aan alle andere kanten wordt ingeklemd door drukke stadswegen. De luchtkwaliteit is dermate slecht dat het project stil ligt. Aanleiding voor atelier PRO architecten om te onderzoeken of de vorm van een gebouw kan bijdragen aan schonere lucht in en om dat gebouw. 2. Op basis van het onderzoek maakte PRO i.s.m. Berit Piepgras en Sjoerd Hoogewerf een ontwerp dat de luchtkwaliteit moet verbeteren. Doorsnede met vier effecten die de vormgeving heeft op de luchtkwaliteit: barrière, turbulentie, filter en luchtgordijn.

ArchitectuurNL

34-37_claenairscholen.indd 34

Kun je een school zo ontwerpen dat het gebouw zelf een soort barrière en filter wordt voor vervuilde lucht? Atelier PRO architecten zag daarin een interessante onderzoeksvraag.

Het bureau ontwerpt vaak scholen, en vindt het belangrijk om op eigen initiatief ontwerpend onderzoek te doen naar actuele vraagstukken.

De kwestie ‘hoe kun je een frisse school realiseren op een onfrisse locatie’ werd gezien als een interessante uitdaging. Vooral omdat er, na toevallig contact met de gemeente Antwerpen, een concrete casus lag. Hoe vertaal je het bestaande programma van eisen op die locatie in een gezonde middelbare school?

Welke maatregelen moet je dan nemen, en wat heeft het voor consequenties voor het uiterlijk van het gebouw? Onder de titel Clean Air

34 10-03-14 15:44

ONDERZOEK

1

Schools gingen een aantal medewerkers ermee aan de slag, in samenwerking met Sjoerd Hoogewerf en Berit Piepgras. Piepgras was in een eerder stadium de initiatiefnemer voor een ontwerpend onderzoek met de titel Clean Air Cities.

Atelier PRO hanteerde daarbij de Amsterdamse richtlijn. Die gaat verder dan nationale of Europese regelgeving omdat niet alleen rijkswegen en provinciale wegen, maar ook binnenstedelijke wegen bij te hoge fijnstofconcentratie afvallen als bouwlocatie. Toen een afvaardiging van het Haagse bureau een bezoek bracht aan de locatie in Antwerpen was hun eerste gedachte: waarom zou je daar in hemelsnaam willen bouwen, erkent directeur Alex Letteboer van atelier PRO architecten. ‘Echt geen fijne plek. Omgeven door verkeersaders. Waar je ook keek, overal auto’s en vrachtverkeer. We hebben daar foto’s gemaakt. Op elke foto staan minstens drie vrachtwagens.’

Glazen stolp Letteboer: ‘Je kunt natuurlijk denken: waar maak je je druk over. Je kunt bij wijze van spreken een glazen stolp over de weg zetten. Over een paar jaar zijn er schonere vrachtwagens. Die transitie komt eraan natuurlijk. Maar het kan ook nog jaren duren. Het is interessant om na te denken of architectuur op dit gebied meer kan betekenen, of we iets toe kunnen voegen wat nog niet is bedacht. De essentie van ons vak gaat toch verder dan esthetiek, het gaat er om: wat voor leefomgeving creëren we?’

35 34-37_claenairscholen.indd 35

2

In wat hij omschrift als een ‘ontwerp-pressurecooker’ werkten een aantal medewerkers van atelier PRO drie weken samen met Sjoerd Hoogewerf, Berit Piepgras, The Why Factory (TU Delft), Dutch Green Building Council en Imago Bouwers. De gemeente Antwerpen zorgde voor alle benodigde data, kaarten en meetgegevens. Met behulp van TNO en Syntens werden ontwerpvoorstellen direct getoetst op effectiviteit. Letteboer: ‘Het werd een soort drieweekse testcase om te ontdekken welke maatregelen daadwerkelijk effect hebben op het binnenklimaat en de directe omgeving, zoals een speelplein.’ Het idee ontstond om een ‘toolbox’ te creëren met afzonderlijke maatregelen die de filterfunctie van het gebouw zouden kunnen versterken in vier categorieën: turbulentie/ventilatie, afvangen, groen en overkappen. ‘We wilden het caleidoscopisch bekijken, duurzaamheid gaat altijd om de optelsom van een aantal maatregelen.’ De toolbox is uitgewerkt als een soort kaartspel waarbij elke kaart een bepaalde maatregel is en waarbij je, afhankelijk van de context, een aantal kaarten kunt in kunt zetten. Zo kan het onderzoek ook worden ingezet op andere opgaves. ‘Niet alle locaties zijn hetzelfde, niet alle PVE’s zijn identiek. Een Clean Air Ontwerp is per definitie een locatie specifiek ontwerp op maat.’

Penetrante roetdeeltjes Het onderzoek leverde diverse verrassende nieuwe inzichten op, vindt hij. ‘Dat de concentratie fijnstof snel afneemt met de afstand was al bekend natuurlijk. Maar de

concentraties roet bleven alarmerend hoog.

Die kleinste koolstofdeeltjes dringen overal doorheen.’ Letteboer: ‘We hadden gedacht dat we met het aanplanten van bomen veel op zouden kunnen lossen, maar de bestaande onderzoeken spreken elkaar tegen en het blijkt best lastig om werkelijk effect te creëren.

Bomen kunnen luchtverontreiniging juist ook vasthouden in het straatprofiel.’

Letteboer: ‘Met ons onderzoek hebben we een aantal mythes door kunnen prikken.

Bijvoorbeeld: afvangen heeft niet zoveel zin als de vervuiling continu doorgaat, dat is dweilen met de kraan open. Bomen zijn niet per definitie goed. Fijnstofwerende coatings hebben niet altijd zin. Doordat je met elkaar samenwerkt ontwikkel je onconventionele ideeën en komen er andere resultaten dan je had gedacht of soms gehoopt.’

Robuust gebouw Turbulentie blijkt bijvoorbeeld veel effectiever dan het afvangen van fijnstof door groen.

Letteboer: ‘Door de vorm van het gebouw kun je turbulentie versterken en dat zorgt voor de verdunning van de met fijnstof vervuilde lucht, met schone lucht uit hogere luchtlagen.

Een robuust gebouw met rechte hoeken en een getrapte vorm heeft waarschijnlijk het gunstigste effect. De lucht wordt aan de kant van de ringweg door de vorm van het gebouw naar boven geleid en daar vermengd met schonere lucht zodat de fijnstofconcentraties dalen. Door de luchtstromen te ‘sturen’ zorgt dat voor relatief schone lucht aan de andere kant, in de luwte achter het gebouw, waar de ArchitectuurNL

10-03-14 15:44

FILTER FILTER--AUTO AUTO

FILTER FILTER--SCHOORSTEEN SCHOORSTEEN

FILTER FILTER--GEBOUWINSTALLATIE GEBOUWINSTALLATIE W

bron bron -- afvangen afvangen -- mobiel m mobiel -- kleinschalig kleinschalig -- particulier particulier

bron bron -- afvangen afvangen -- grootschalig grootschalig -- particulier particulier

ontvanger ontvanger

kosten kostenper percapita capita invloedsfeer invloedsfeer impact impact m persoon persoon FILTER FILTER -per -per AUTO AUTO

kosten kostenper percapita capita invloedsfeer invloedsfeer impact impact m persoon persoon FILTER FILTER -per -per SCHOORSTEEN SCHOORSTEEN

kosten kostenper percapita capita ... ... invloedsfeer invloedsfeer gebouw gebouw impact impact m persoon persoon medium m medium m FILTER FILTER -per -per GEBOUWINSTALLATIE GEBOUWINSTALLATIE W

kosten kostenper percapita capita invloedsfeer invloedsfeer impact impact m persoon persoon FILTER FILTER -per -per GASMASKER GASMASKER M

STRENGTHS STRENGTHS WEAKNESSES W WEAKNESSES bron bron -- afvangen afvangen -- grootschalig grootschalig -- particulier particulier -- veel veelimpact impact m -- locatiegebonden locatiegebonden -- geen geengedragwijziging gedragwijziging kosten kostenper percapita capita ... ... invloedsfeer invloedsfeer wijkniveau wijkniveau impact impact m persoon persoon medium m medium m OPPORTUNITIES OPPORTUNITIES THREATS THREATS FILTER FILTER -per -per SCHOORSTEEN SCHOORSTEEN -- maatschappelijk m maatschappelijkverantverant- -- falende falendehandhaving handhaving woord woord ondernemen ondernemen m STRENGTHS STRENGTHS WEAKNESSES W WEAKNESSES bron bron -- afvangen afvangen -- grootschalig grootschalig -- particulier particulier -- veel veelimpact impact m -- locatiegebonden locatiegebonden -- geen geengedragwijziging gedragwijziging kosten kostenper percapita capita ... ... invloedsfeer invloedsfeer wijkniveau wijkniveau impact impact m persoon persoon medium m medium m OPPORTUNITIES OPPORTUNITIES THREATS THREATS FILTER FILTER -per -per SCHOORSTEEN SCHOORSTEEN -- maatschappelijk m maatschappelijkverantverant- -- falende falendehandhaving handhaving woord woord ondernemen ondernemen m STRENGTHS STRENGTHS WEAKNESSES W WEAKNESSES bron bron -- afvangen afvangen -- grootschalig grootschalig -- particulier particulier -- veel veelimpact impact m -- locatiegebonden locatiegebonden -- geen geengedragwijziging gedragwijziging kosten kosten per per capita capita ... ... invloedsfeer invloedsfeer wijkniveau wijkniveau impact impact per per persoon persoon medium medium OPPORTUNITIES OPPORTUNITIES THREATS THREATS -- maatschappelijk m maatschappelijkverantverant- -- falende falendehandhaving handhaving woord woordondernemen ondernemen m STRENGTHS STRENGTHS WEAKNESSES WEAKNESSES -- veel veel impact impact -- locatiegebonden locatiegebonden -- geen geen gedragwijziging gedragwijziging

STRENGTHS STRENGTHS WEAKNESSES W WEAKNESSES ontvanger ontvanger -afvangen afvangen -bedrijfsleven bedrijfsleven -- levert levertstabiele stabielekwaliteit kwaliteit -- afhankelijk afhankelijkvan vanEE&&tech. tech.

-- enkel enkelindoor indoor kosten kostenper percapita capita ... ... invloedsfeer invloedsfeer gebouw gebouw impact impact m persoon persoon medium m medium m OPPORTUNITIES OPPORTUNITIES THREATS THREATS FILTER FILTER -per -per GEBOUWINSTALLATIE GEBOUWINSTALLATIE W --- beheer beheerwordt wordtniet niet gehandhaafd gehandhaafd STRENGTHS STRENGTHS WEAKNESSES W WEAKNESSES ontvanger ontvanger -afvangen afvangen -bedrijfsleven bedrijfsleven -- levert levertstabiele stabielekwaliteit kwaliteit -- afhankelijk afhankelijkvan vanEE&&tech. tech.

-- enkel enkelindoor indoor kosten kostenper percapita capita ... ... invloedsfeer invloedsfeer gebouw gebouw impact impact m persoon persoon medium m medium m OPPORTUNITIES OPPORTUNITIES THREATS THREATS FILTE W FILTER -per GEBOUWINSTALLATIE FILTER -per GEBOUWINSTALLATIE --- beheer beheerwordt wordtniet niet gehandhaafd gehandhaafd STRENGTHS STRENGTHS WEAKNESSES W WEAKNESSES ontvanger afvangen bedrijfsleven ontvanger -afvangen -bedrijfsleven -- levert levertstabiele stabielekwaliteit kwaliteit -- afhankelijk afhankelijkvan vanEE&&tech. tech.

-- enkel enkelindoor indoor kostenper percapita capita ... kosten ... invloedsfeer gebouw invloedsfeer gebouw m m m impact perpersoon persoon medium impact per medium OPPORTUNITIES OPPORTUNITIES THREATS THREATS --- beheer beheerwordt wordtniet niet gehandhaafd gehandhaafd STRENGTHS STRENGTHS WEAKNESSES WEAKNESSES -- levert levert stabiele stabiele kwaliteit kwaliteit -- afhankelijk afhankelijk van van EE & & tech. tech.

-- enkel enkel indoor indoor

STRENGTHS STRENGTHS WEAKNESSES W WEAKNESSES ontvanger ontvanger -afvangen afvangen -particulier particulier -- individueel individueelin inte testellen stellen -- ethisch ethischniet nietde degegewenste wenstetoekomst toekomst m kosten kostenper percapita capita €120,€120,invloedsfeer invloedsfeer persoon persoon impact impact m persoon persoon 100% 100%(groot) (groot) OPPORTUNITIES OPPORTUNITIES THREATS THREATS FILTER FILTER -per -per GASMASKER GASMASKER M -- ontwikkelkansen ontwikkelkansenvoor voor -- geen geenincentive incentivevoor voor verdere verdere reducties reducties STRENGTHS STRENGTHS WEAKNESSES W WEAKNESSES ontvanger ontvanger -afvangen afvangen -particulier particulier -- individueel individueelin inte testellen stellen -- ethisch ethischniet nietde degegewenste wenstetoekomst toekomst m kosten kostenper percapita capita €120,€120,invloedsfeer invloedsfeer persoon persoon impact impact m persoon persoon 100% 100%(groot) (groot) OPPORTUNITIES OPPORTUNITIES THREATS THREATS FILTER -per GASMASKER M FILTER -per GASMASKER -- ontwikkelkansen ontwikkelkansenvoor voor -- geen geenincentive incentivevoor voor verdere verdere reducties reducties STRENGTHS STRENGTHS WEAKNESSES W WEAKNESSES ontvanger -afvangen -particulier ontvanger afvangen particulier -- individueel individueelin inte testellen stellen -- ethisch ethischniet nietde degegewenste wenstetoekomst toekomst m kosten €120,kostenper percapita capita €120,invloedsfeer persoon invloedsfeer persoon impact m per 100% impact perpersoon persoon 100%(groot) (groot) OPPORTUNITIES OPPORTUNITIES THREATS THREATS -- ontwikkelkansen ontwikkelkansenvoor voor -- geen geenincentive incentivevoor voor verdere verdere reducties reducties STRENGTHS WEAKNESSES W STRENGTHS WEAKNESSES -- individueel -- ethisch individueelin inte testellen stellen ethischniet nietde degegewenste m wenstetoekomst toekomst

OPPORTUNITIES OPPORTUNITIES -- maatschappelijk maatschappelijk verantverantwoord woord ondernemen ondernemen

OPPORTUNITIES OPPORTUNITIES --

OPPORTUNITIES OPPORTUNITIES -- ontwikkelkansen ontwikkelkansenvoor voor

... ... ... ... ... ...

STRENGTHS STRENGTHS bron bron -- afvangen afvangen -- mobiel m mobiel -- veel veelimpact impact m -- geen geengedragwijziging gedragwijziging kosten kostenper percapita capita invloedsfeer invloedsfeer impact impact m persoon persoon OPPORTUNITIES OPPORTUNITIES FILTER FILTER -per -per AUTO AUTO -- imago imago m verbetering verbetering -STRENGTHS - bewustwording bewustwording STRENGTHS bron bron -- afvangen afvangen -- mobiel m mobiel -- veel veelimpact impact m -- geen geengedragwijziging gedragwijziging kosten kostenper percapita capita invloedsfeer invloedsfeer impact impact m persoon persoon OPPORTUNITIES OPPORTUNITIES FILTER FILTER -per -per AUTO AUTO -- imago imago m verbetering verbetering -STRENGTHS - bewustwording bewustwording STRENGTHS bron bron -- afvangen afvangen -- mobiel mobiel -- veel veelimpact impact m -- geen geengedragwijziging gedragwijziging kosten kosten per per capita capita invloedsfeer invloedsfeer impact impact per per persoon persoon OPPORTUNITIES OPPORTUNITIES -- imago imago m verbetering verbetering -STRENGTHS - bewustwording bewustwording STRENGTHS -- veel veel impact impact -- geen geen gedragwijziging gedragwijziging

WEAKNESSES W WEAKNESSES -- kleinschalig kleinschalig -- particulier particulier -- beleid beleiden encontrole controlenodig nodig -- alle alleauto’s auto’saanpassen aanpassen ... ... ... ... ... ...

THREATS THREATS -- falende falendehandhaving handhaving WEAKNESSES W WEAKNESSES -- kleinschalig kleinschalig -- particulier particulier -- beleid beleiden encontrole controlenodig nodig -- alle alleauto’s auto’saanpassen aanpassen ... ... ... ... ... ...

THREATS THREATS -- falende falendehandhaving handhaving WEAKNESSES W WEAKNESSES -- kleinschalig kleinschalig -- particulier particulier -- beleid beleiden encontrole controlenodig nodig -- alle alleauto’s auto’saanpassen aanpassen ... ... ... ... ... ...

THREATS THREATS -- falende falendehandhaving handhaving WEAKNESSES WEAKNESSES -- beleid beleid en en controle controle nodig nodig -- alle alle auto’s auto’s aanpassen aanpassen

OPPORTUNITIES OPPORTUNITIES -- imago imago verbetering verbetering -- bewustwording bewustwording

THREATS THREATS -- falende falende handhaving handhaving

--

afvangen afvangen

kosten kostenper percapita capita invloedsfeer invloedsfeer impact impact m persoon persoon FILTER FILTER -per -per WATERVAL W WATERVAL STRENGTHS STRENGTHS ontvanger ontvanger -- esthetisch esthetisch

--

THREATS THREATS -- falende falende handhaving handhaving

OVERKAPPING OVERKAPPINGWEG W WEG

FILTER FILTER--WATERVAL W WATERVAL ontvanger ontvanger

... ... wijkniveau wijkniveau medium m medium m

--

bedrijfsleven bedrijfsleven

€€ wijkniveau wijkniveau 60 60%%PMx PMx M //40 40%%NOx NOx WEAKNESSES W WEAKNESSES afvangen afvangen -bedrijfsleven bedrijfsleven -- grote groteingreep ingreep -- hoge hogeEE

kosten kostenper percapita capita €risicolegionella -- € risico legionellae.d. e.d. invloedsfeer invloedsfeer wijkniveau wijkniveau impact impact m persoon persoon 60 60%%PMx PMx M //40 40%%NOx NOx OPPORTUNITIES OPPORTUNITIES THREATS THREATS FILTER -per WATERVAL W FILTER -per WATERVAL -- alternatief alternatiefvoor voorwaterwater-- technisch technischbeheer beheer berging berging OR OR STRENGTHS STRENGTHS WEAKNESSES W WEAKNESSES ontvanger -afvangen -bedrijfsleven ontvanger afvangen bedrijfsleven -- grote groteingreep ingreep -- esthetisch esthetisch -- hoge hogeEE

kosten kostenper percapita capita €risicolegionella -- € risico legionellae.d. e.d. invloedsfeer wijkniveau invloedsfeer wijkniveau impact m persoon 60 M //40 impact persoon 60%%PMx PMx 40%%NOx NOx OPPORTUNITIES OPPORTUNITIES THREATS THREATS FILTER -per WATERVAL W FILTER -per WATERVAL -- alternatief alternatiefvoor voorwaterwater-- technisch technischbeheer beheer berging berging OR OR STRENGTHS STRENGTHS WEAKNESSES W WEAKNESSES ontvanger -afvangen -bedrijfsleven ontvanger afvangen bedrijfsleven -- grote groteingreep ingreep -- esthetisch esthetisch -- hoge hogeEE €risicolegionella -- € risico legionellae.d. e.d.

kosten kostenper percapita capita invloedsfeer invloedsfeer impact m per impact perpersoon persoon OPPORTUNITIES OPPORTUNITIES -- alternatief alternatiefvoor voorwaterwaterberging berging OR OR STRENGTHS STRENGTHS -- esthetisch esthetisch

wijkniveau wijkniveau 60 M //40 60%%PMx PMx 40%%NOx NOx THREATS THREATS -- technisch technischbeheer beheer WEAKNESSES W WEAKNESSES -- grote groteingreep ingreep -- hoge hogeEE -- risico risicolegionella legionellae.d. e.d.

OPPORTUNITIES OPPORTUNITIES -- alternatief alternatiefvoor voorwaterwaterberging bergingOR OR

THREATS THREATS -- technisch technischbeheer beheer

OVERKAPPING OVERKAPPINGGEBOUW GEBOUW W

bron bron

--

--

afvangen afvangen

kosten kostenper percapita capita invloedsfeer invloedsfeer impact impact m per perpersoon persoon OVERKAPPING OVERKAPPING WEG W WEG

--

overheid overheid

€5.500,€5.500,wijkniveau wijkniveau 30 30%%PMx PMx M //86 86%%NOx NOx

ontvanger ontvanger

--

ventileren ventileren

kosten kostenper percapita capita invloedsfeer invloedsfeer impact impact m per perpersoon persoon STRAATPROFIEL STRAATPROFIEL

OPPORTUNITIES OPPORTUNITIES -- sensoren sensoreneducatief educatief inzetten inzetten

OPPORTUNITIES OPPORTUNITIES -- sensoren sensoreneducatief educatief inzetten inzetten

ventilatie ventilatie

--

kosten kostenper percapita capita invloedsfeer invloedsfeer impact m per persoon impact per persoon STRAAT STRAAT VENTILATOREN VENTILATOREN STRENGTHS STRENGTHS bron bron -- ventilatie ventilatie -kosten kostenper percapita capita invloedsfeer invloedsfeer impact impact m per per persoon persoon OPPORTUNITIES OPPORTUNITIES STRAAT STRAAT VENTILATOREN VENTILATOREN -STRENGTHS STRENGTHS bron bron -- ventilatie ventilatie -kosten kostenper percapita capita invloedsfeer invloedsfeer impact impact m per per persoon persoon OPPORTUNITIES OPPORTUNITIES STRAAT VENTILATOREN STRAAT VENTILATOREN -STRENGTHS STRENGTHS bron bron -- ventilatie ventilatie -kosten kostenper percapita capita

34 37_c aena scho en ndd 36 invloedsfeer invloedsfeer impact m per impact perpersoon persoon OPPORTUNITIES OPPORTUNITIES

beleid beleid

--

overheid overheid

€€4.000,4.000,stad stad

--

WEAKNESSES W WEAKNESSES beleid beleid -- overheid overheid --oncomfortabel/tocht oncomfortabel/tocht m --grote groteinvloed invloedstraatbeeld straatbeeld

€€4.000,4.000,stad stad THREATS THREATS -- verplaatsing verplaatsingprobleem probleem m WEAKNESSES W WEAKNESSES -- beleid beleid -- overheid overheid --oncomfortabel/tocht oncomfortabel/tocht m --grote groteinvloed invloedstraatbeeld straatbeeld

€€4.000,4.000,stad stad THREATS THREATS -- verplaatsing verplaatsingprobleem probleem m WEAKNESSES W WEAKNESSES -- beleid beleid -- overheid overheid --oncomfortabel/tocht oncomfortabel/tocht m --grote groteinvloed invloedstraatbeeld straatbeeld

€€4.000,4.000,stad stad THREATS THREATS

overheid overheid

ontvanger ontvanger

--

overkappen overkappen

--

bedrijfsleven bedrijfsleven

kosten kostenper percapita capita €€ invloedsfeer invloedsfeer gebouw gebouw impact impact m per perpersoon persoon OVERKAPPING OVERKAPPING BUITENRUIMTE BUITENRUIMTE M

OPPORTUNITIES OPPORTUNITIES --

OPPORTUNITIES OPPORTUNITIES --

--

THREATS THREATS -- geen geenincentive incentivevoor voor verdere verderereducties reducties

OPPORTUNITIES OPPORTUNITIES -- integrale integraleaanpak aanpakopenopenbare m en bareruimte ruimte eninfra infra

THREATS THREATS -- lange m besluitlangetermijn/ termijn/ besluitvorming m vorming

STRENGTHS STRENGTHS bron ventilatie bron -ventilatie -- te tereguleren regulerenverblijfsverblijfsruimte ruimte m kostenper percapita capita kosten invloedsfeer invloedsfeer impact m perpersoon persoon STRAAT impact per OPPORTUNITIES OPPORTUNITIES AFZUIGINSTALLATIE AFZUIGINSTALLATIE STRAAT -- sensoren sensoreneducatief educatief inzetten inzetten STRENGTHS STRENGTHS bron bron -ventilatie ventilatie -- te tereguleren regulerenverblijfsverblijfsruimte ruimte m kosten kostenper percapita capita invloedsfeer invloedsfeer impact impact m per perpersoon persoon STRAAT OPPORTUNITIES OPPORTUNITIES AFZUIGINSTALLATIE AFZUIGINSTALLATIE STRAAT -- sensoren sensoreneducatief educatief inzetten inzetten STRENGTHS STRENGTHS bron -ventilatie bron ventilatie -- te tereguleren regulerenverblijfsverblijfsruimte ruimte m kosten kostenper percapita capita invloedsfeer invloedsfeer impact m per impact perpersoon persoon OPPORTUNITIES OPPORTUNITIES -- sensoren sensoreneducatief educatief inzetten inzetten STRENGTHS STRENGTHS -- te tereguleren regulerenverblijfsverblijfsruimte m ruimte

bron bron

particulier particulier

OPPORTUNITIES OPPORTUNITIES -- gebruik gebruikvan vandak dak

STRENGTHS STRENGTHS WEAKNESSES W WEAKNESSES ontvanger ontvanger -- overkappen overkappen -- ventilatie ventilatie -- bedrijfsleven bedrijfsleven -- te tereguleren regulerenverblijfsverblijfs--technisch technischbeheer beheer ruimte ruimte m --geen geenbuitenruimte buitenruimte m kosten kostenper percapita capita €€ invloedsfeer invloedsfeer gebouw gebouw impact impact m per perpersoon persoon GEBOUW OPPORTUNITIES OPPORTUNITIES THREATS AFZUIGINSTALLATIE AFZUIGINSTALLATIE GEBOUW W THREATS -- sensoren sensoreneducatief educatief -- geen geengedragsverangedragsveraninzetten inzetten dering dering STRENGTHS STRENGTHS WEAKNESSES W WEAKNESSES ontvanger ontvanger -- overkappen overkappen -- ventilatie ventilatie -- bedrijfsleven bedrijfsleven -- te tereguleren regulerenverblijfsverblijfs--technisch technischbeheer beheer ruimte ruimte m --geen geenbuitenruimte buitenruimte m kosten kostenper percapita capita €€ invloedsfeer invloedsfeer gebouw gebouw impact impact m per perpersoon persoon GEBOUW OPPORTUNITIES OPPORTUNITIES THREATS AFZUIGINSTALLATIE W THREATS AFZUIGINSTALLATIE GEBOUW -- sensoren sensoreneducatief educatief -- geen geengedragsverangedragsveraninzetten inzetten dering dering STRENGTHS STRENGTHS WEAKNESSES W WEAKNESSES ontvanger ontvanger -- overkappen overkappen -- ventilatie ventilatie -- bedrijfsleven bedrijfsleven -- te tereguleren regulerenverblijfsverblijfs--technisch technischbeheer beheer ruimte ruimte m --geen geenbuitenruimte buitenruimte m kosten €€ kostenper percapita capita invloedsfeer gebouw invloedsfeer gebouw impact m per impact perpersoon persoon OPPORTUNITIES OPPORTUNITIES THREATS THREATS -- sensoren sensoreneducatief educatief -- geen geengedragsverangedragsveraninzetten inzetten dering dering STRENGTHS WEAKNESSES W STRENGTHS WEAKNESSES -- te --technisch tereguleren regulerenverblijfsverblijfstechnischbeheer beheer ruimte m --geen m ruimte geenbuitenruimte buitenruimte

STRAAT STRAATVENTILATOREN VENTILATOREN

--

€120,€120,persoon persoon 100% 100%(groot) (groot)

STRENGTHS STRENGTHS WEAKNESSES W WEAKNESSES ontvanger ontvanger -overkappen overkappen -bedrijfsleven bedrijfsleven -- te tereguleren regulerenverblijfsverblijfs--technisch technischbeheer beheer ruimte ruimte m kosten kostenper percapita capita €€ invloedsfeer invloedsfeer gebouw gebouw impact impact m per perpersoon persoon OPPORTUNITIES OPPORTUNITIES THREATS OVERKAPPING OVERKAPPING BUITENRUIMTE BUITENRUIMTE M THREATS --- geen geengedragsverangedragsverandering dering STRENGTHS STRENGTHS WEAKNESSES W WEAKNESSES ontvanger ontvanger -overkappen overkappen -bedrijfsleven bedrijfsleven -- te tereguleren regulerenverblijfsverblijfs--technisch technischbeheer beheer ruimte ruimte m kosten kostenper percapita capita €€ invloedsfeer invloedsfeer gebouw gebouw impact impact per perpersoon persoon m OPPORTUNITIES OPPORTUNITIES THREATS OVERKAPPING BUITENRUIMTE M THREATS OVERKAPPING BUITENRUIMTE --- geen geengedragsverangedragsverandering dering STRENGTHS STRENGTHS WEAKNESSES W WEAKNESSES ontvanger -overkappen -bedrijfsleven ontvanger overkappen bedrijfsleven -- te tereguleren regulerenverblijfsverblijfs--technisch technischbeheer beheer ruimte ruimte m kosten €€ kostenper percapita capita invloedsfeer gebouw invloedsfeer gebouw impact m per impact perpersoon persoon OPPORTUNITIES OPPORTUNITIES THREATS THREATS --- geen geengedragsverangedragsverandering dering STRENGTHS WEAKNESSES W STRENGTHS WEAKNESSES -- te --technisch tereguleren regulerenverblijfsverblijfstechnischbeheer beheer ruimte m ruimte

STRENGTHS STRENGTHS WEAKNESSES W WEAKNESSES ontvanger -overkappen -bedrijfsleven ontvanger overkappen bedrijfsleven -- te tereguleren regulerenverblijfsverblijfs--technisch technischbeheer beheer ruimte ruimte m kosten €€ kostenper percapita capita invloedsfeer gebouw invloedsfeer gebouw impact m per impact perpersoon persoon OPPORTUNITIES OPPORTUNITIES THREATS THREATS OVERKAPPING OVERKAPPING GEBOUW GEBOUW W --- geen geengedragsverangedragsverandering dering STRENGTHS STRENGTHS WEAKNESSES W WEAKNESSES ontvanger ontvanger -overkappen overkappen -bedrijfsleven bedrijfsleven -- te tereguleren regulerenverblijfsverblijfs--technisch technischbeheer beheer ruimte ruimte m kosten kostenper percapita capita €€ invloedsfeer invloedsfeer gebouw gebouw impact impact m per perpersoon persoon OPPORTUNITIES THREATS OPPORTUNITIES THREATS OVERKAPPING GEBOUW W OVERKAPPING GEBOUW geengedragsverangedragsveran--- geen dering dering STRENGTHS STRENGTHS WEAKNESSES W WEAKNESSES ontvanger -overkappen -bedrijfsleven ontvanger overkappen bedrijfsleven -- te tereguleren regulerenverblijfsverblijfs--technisch technischbeheer beheer ruimte ruimte m kosten €€ kostenper percapita capita invloedsfeer gebouw invloedsfeer gebouw impact m per impact perpersoon persoon OPPORTUNITIES OPPORTUNITIES THREATS THREATS --- geen geengedragsverangedragsverandering dering STRENGTHS WEAKNESSES W STRENGTHS WEAKNESSES -- te --technisch tereguleren regulerenverblijfsverblijfstechnischbeheer beheer ruimte m ruimte THREATS THREATS -- geen geengedragsverangedragsverandering dering

afvangen afvangen

STRENGTHS STRENGTHS WEAKNESSES W WEAKNESSES ontvanger ontvanger -ventileren ventileren -overheid overheid -- natuurlijke natuurlijkeventilatie ventilatie --grote groteingrepen ingrepen --moeilijke m moeilijkete tesimuleren simuleren m kosten kostenper percapita capita €€ invloedsfeer invloedsfeer stadsniveau stadsniveau impact impact m per perpersoon persoon 34 34%%PMx PMx M //40 40%%NOx NOx OPPORTUNITIES OPPORTUNITIES THREATS THREATS STRAATPROFIEL STRAATPROFIEL -- integrale integraleaanpak aanpakopenopen-- hoge hogekosten kosten bare bare ruimte ruimte m en eninfra infra STRENGTHS STRENGTHS WEAKNESSES W WEAKNESSES ontvanger ventileren overheid ontvanger -ventileren -overheid -- natuurlijke natuurlijkeventilatie ventilatie --grote groteingrepen ingrepen --moeilijke m moeilijkete tesimuleren simuleren m kostenper percapita capita kosten €€ invloedsfeer stadsniveau invloedsfeer stadsniveau impact m perpersoon persoon 34%%PMx PMx M //40 40%%NOx NOx impact per 34 OPPORTUNITIES OPPORTUNITIES THREATS THREATS STRAATPROFIEL STRAATPROFIEL -- integrale integraleaanpak aanpakopenopen-- hoge hogekosten kosten bare bare ruimte ruimte m en eninfra infra STRENGTHS STRENGTHS WEAKNESSES W WEAKNESSES ontvanger -ventileren -overheid ontvanger ventileren overheid -- natuurlijke natuurlijkeventilatie ventilatie --grote groteingrepen ingrepen --moeilijke m moeilijkete tesimuleren simuleren m kosten €€ kostenper percapita capita invloedsfeer stadsniveau invloedsfeer stadsniveau impact m per 34 M //40 impact perpersoon persoon 34%%PMx PMx 40%%NOx NOx OPPORTUNITIES THREATS OPPORTUNITIES THREATS integraleaanpak aanpakopenopenhogekosten kosten -- integrale -- hoge bare ruimte m en eninfra infra bare ruimte STRENGTHS WEAKNESSES W STRENGTHS WEAKNESSES -- natuurlijke --grote natuurlijkeventilatie ventilatie groteingrepen ingrepen --moeilijke m m moeilijkete tesimuleren simuleren

kosten kostenper percapita capita invloedsfeer invloedsfeer impact impact m per perpersoon persoon STRAAT AFZUIGINSTALLATIE STRAAT AFZUIGINSTALLATIE

€€ gebouw gebouw

--

STRENGTHS STRENGTHS WEAKNESSES W WEAKNESSES bron bron -afvangen afvangen -overheid overheid -- aanpak aanpakdirect directbij bijde debron bron -- geen geengedragsverangedragsverandering dering kosten kostenper percapita capita €5.500,€5.500,invloedsfeer invloedsfeer wijkniveau wijkniveau impact impact m per perpersoon persoon 30 30%%PMx PMx M //86 86%%NOx NOx OPPORTUNITIES OPPORTUNITIES THREATS THREATS OVERKAPPING OVERKAPPING WEG W WEG -- gebruik gebruikvan vandak dak -- lange langetermijn/ termijn/ m besluitbesluitvorming vorming m STRENGTHS STRENGTHS WEAKNESSES W WEAKNESSES bron bron -afvangen afvangen -overheid overheid -- aanpak aanpakdirect directbij bijde debron bron -- geen geengedragsverangedragsverandering dering kosten kostenper percapita capita €5.500,€5.500,invloedsfeer invloedsfeer wijkniveau wijkniveau impact impact m per perpersoon persoon 30 30%%PMx PMx M //86 86%%NOx NOx OPPORTUNITIES OPPORTUNITIES THREATS THREATS OVERKAPPING WEG W OVERKAPPING WEG -- gebruik gebruikvan vandak dak -- lange langetermijn/ termijn/ m besluitbesluitvorming vorming m STRENGTHS STRENGTHS WEAKNESSES W WEAKNESSES bron -afvangen -overheid bron afvangen overheid -- aanpak aanpakdirect directbij bijde debron bron -- geen geengedragsverangedragsverandering dering kosten €5.500,kostenper percapita capita €5.500,invloedsfeer wijkniveau invloedsfeer wijkniveau impact m per 30 M //86 impact perpersoon persoon 30%%PMx PMx 86%%NOx NOx OPPORTUNITIES OPPORTUNITIES THREATS THREATS -- gebruik gebruikvan vandak dak -- lange langetermijn/ termijn/ m besluitbesluitvorming vorming m STRENGTHS WEAKNESSES W STRENGTHS WEAKNESSES -- aanpak aanpakdirect directbij bijde debron bron -- geen geengedragsverangedragsverandering dering

kosten kostenper percapita capita €€ invloedsfeer invloedsfeer gebouw gebouw impact impact m per perpersoon persoon GEBOUW AFZUIGINSTALLATIE AFZUIGINSTALLATIE GEBOUW W

kosten kostenper percapita capita invloedsfeer invloedsfeer impact impact m per perpersoon persoon OVERKAPPING GEBOUW W OVERKAPPING GEBOUW

bedrijfsleven bedrijfsleven

--

€€ stadsniveau stadsniveau 34 34%%PMx PMx M //40 40%%NOx NOx

bron bron

--

ontvanger ontvanger

OVERKAPPING OVERKAPPINGBUITENRUIMTE BUITENRUIMTE M

AFZUIGINSTALLATIE AFZUIGINSTALLATIESTRAAT STRAAT

overkappen overkappen

bedrijfsleven bedrijfsleven

STRAATPROFIEL STRAATPROFIEL

ontvanger ontvanger -- overkappen overkappen -- ventilatie ventilatie -- bedrijfsleven bedrijfsleven

--

--

THREATS THREATS beheer wordt wordt niet niet -- beheer gehandhaafd gehandhaafd

AFZUIGINSTALLATIE AFZUIGINSTALLATIEGEBOUW GEBOUW W

ontvanger ontvanger

FILTER FILTER--GASMASKER GASMASKER M

afvangen afvangen

THREATS THREATS -- geen geengedragsverangedragsverandering dering

--

ventilatie ventilatie

THREATS THREATS -- hoge hogekosten kosten

THREATS THREATS -- geen geengedragsverangedragsverandering dering

INSTALLATIE INSTALLATIETOESTROMING TOESTROMING M VAN VANVERSE VERSELUCHT LUCHTSTRAAT STRAAT --

bedrijfsleven bedrijfsleven

€€ wijk wijk

bron bron

--

ventilatie ventilatie

--

bedrijfsleven bedrijfsleven

kosten kostenper percapita capita €€ invloedsfeer invloedsfeer wijk wijken enregio regio impact impact m per perpersoon persoon INSTALLATIE INSTALLATIE TOESTROMING TOESTROMING VANVERSE VERSELUCHT LUCHTSTRAAT STRAAT M VAN

WEAKNESSES W WEAKNESSES bedrijfsleven -bedrijfsleven --technisch technischbeheer beheer €€ wijk wijk THREATS THREATS -- geen geengedragsverand. gedragsverand.

-W -WEAKNESSES hoge hogekosten kosten WEAKNESSES -bedrijfsleven bedrijfsleven --technisch technischbeheer beheer €€ wijk wijk THREATS THREATS -- geen geengedragsverand. gedragsverand.

-WEAKNESSES hoge -WEAKNESSES hogekosten kosten W -bedrijfsleven bedrijfsleven --technisch technischbeheer beheer €€ wijk wijk THREATS THREATS -- geen geengedragsverand. gedragsverand.

-WEAKNESSES -WEAKNESSES hoge hogekosten kosten W --technisch technischbeheer beheer

THREATS THREATS -- geen geengedragsverand. gedragsverand.

-- hoge hogekosten kosten

STRENGTHS STRENGTHS WEAKNESSES W WEAKNESSES bron bron -ventilatie ventilatie -bedrijfsleven bedrijfsleven -- te tereguleren regulerenverblijfsverblijfs--technisch technischbeheer beheer ruimte ruimte m kosten kostenper percapita capita €€ invloedsfeer invloedsfeer wijk wijken enregio regio impact impact per perpersoon persoon m OPPORTUNITIES OPPORTUNITIES THREATS THREATS INSTALLATIE INSTALLATIE TOESTROMING TOESTROMING M VAN VAN VERSE VERSELUCHT LUCHTSTRAAT STRAAT -- regulatie regulatietype typeinblaasinblaas-- verplaatsing verplaatsingprobleem probleem m lucht lucht (pollen (pollenetc) etc) -W - hoge hogekosten kosten STRENGTHS STRENGTHS WEAKNESSES WEAKNESSES bron bron -ventilatie ventilatie -bedrijfsleven bedrijfsleven -- te tereguleren regulerenverblijfsverblijfs--technisch technischbeheer beheer ruimte ruimte m kosten kostenper percapita capita €€ invloedsfeer invloedsfeer wijk wijken enregio regio impact impact m per perpersoon persoon OPPORTUNITIES OPPORTUNITIES THREATS THREATS INSTALLATIE TOESTROMING M VAN VERSE INSTALLATIE TOESTROMING VAN VERSELUCHT LUCHTSTRAAT STRAAT m -- regulatie regulatietype typeinblaasinblaas-- verplaatsing verplaatsingprobleem probleem lucht lucht (pollen (pollenetc) etc) -W - hoge hogekosten kosten STRENGTHS STRENGTHS WEAKNESSES WEAKNESSES bron -ventilatie -bedrijfsleven bron ventilatie bedrijfsleven -- te tereguleren regulerenverblijfsverblijfs--technisch technischbeheer beheer ruimte ruimte m kosten €€ kostenper percapita capita invloedsfeer wijk invloedsfeer wijken enregio regio impact m per impact perpersoon persoon OPPORTUNITIES OPPORTUNITIES THREATS THREATS -- regulatie regulatietype typeinblaasinblaas-- verplaatsing verplaatsingprobleem probleem m lucht lucht (pollen (pollenetc) etc) -W - hoge hogekosten kosten STRENGTHS WEAKNESSES STRENGTHS WEAKNESSES -- te --technisch tereguleren regulerenverblijfsverblijfstechnischbeheer beheer ruimte m ruimte OPPORTUNITIES OPPORTUNITIES -- regulatie regulatietype typeinblaasinblaaslucht lucht(pollen (pollenetc) etc)

THREATS THREATS -- verplaatsing m verplaatsingprobleem probleem -- hoge hogekosten kosten

EDDIES EDDIES(WINDTURBULENTIES) (WINDTURBULENTIES) W ZIE ZIEOOK OOKSTRAATPROFIEL STRAATPROFIEL

NATUURLIJKEVENTILATIE VENTILATIEGEBOUW GEBOUW W NATUURLIJKE

ontvanger ontvanger -- ventilatie ventilatie -- beleid beleid -- morforlogisch m morforlogisch

oonnttvvaannggeerr

kosten kostenper percapita capita €€ invloedsfeer invloedsfeer stad stad impact impact m per per persoon EDDIES EDDIES (WINDTURBULENTIES) (WINDTURBULENTIES) W persoon ZIE ZIEOOK OOKSTRAATPROFIEL STRAATPROFIEL

kostenper percapita capita kosten €€ invloedsfeer gebouw invloedsfeer gebouw impact m perpersoon persoon impact per NATUURLIJKE NATUURLIJKE VENTILATIE VENTILATIEGEBOUW GEBOUW W

kosten kostenper percapita capita invloedsfeer invloedsfeer impact impact per per persoon persoon m GROENE GROENE GEVEL GEVEL

STRENGTHS STRENGTHS WEAKNESSES W WEAKNESSES ontvanger ontvanger -- ventilatie ventilatie -- beleid beleid -- morforlogisch m morforlogisch ---oncomfortabel/tocht oncomfortabel/tocht m

STRENGTHS STRENGTHS WEAKNESSES W WEAKNESSES oonnttvvaannggeerr -vveennttiillaattiiee -bbeelleeiidd -- gebruikersvriendelijk gebruikersvriendelijk -kostenreductie -kostenreductieinstalinstallaties laties kosten kostenper percapita capita €€ invloedsfeer invloedsfeer gebouw gebouw impact impact m per perpersoon persoon OPPORTUNITIES THREATS OPPORTUNITIES THREATS NATUURLIJKE NATUURLIJKE VENTILATIE VENTILATIEGEBOUW GEBOUW W afhankelijkvan vankwaliteit kwaliteit kostenreductieinstalinstal-- kostenreductie -- afhankelijk buitenlucht laties laties buitenlucht STRENGTHS STRENGTHS WEAKNESSES W WEAKNESSES oonnttvvaannggeerr -vveennttiillaattiiee -bbeelleeiidd -- gebruikersvriendelijk gebruikersvriendelijk -kostenreductie -kostenreductieinstalinstallaties laties kosten kostenper percapita capita €€ invloedsfeer invloedsfeer gebouw gebouw impact impact m per perpersoon persoon OPPORTUNITIES OPPORTUNITIES THREATS THREATS NATUURLIJKE VENTILATIE W NATUURLIJKE VENTILATIEGEBOUW GEBOUW -- kostenreductie kostenreductieinstalinstal-- afhankelijk afhankelijkvan vankwaliteit kwaliteit laties laties buitenlucht buitenlucht STRENGTHS STRENGTHS WEAKNESSES W WEAKNESSES oonnttvvaannggeerr -vveennttiillaattiiee -bbeelleeiidd -- gebruikersvriendelijk gebruikersvriendelijk -kostenreductie -kostenreductieinstalinstallaties laties kosten kostenper €€ percapita capita invloedsfeer gebouw invloedsfeer gebouw impact m per impact perpersoon persoon OPPORTUNITIES OPPORTUNITIES THREATS THREATS

STRENGTHS STRENGTHS WEAKNESSES W WEAKNESSES oonnttvvaannggeerr -ggrrooeenn -aaffvvaannggeenn -- esthetisch esthetischwaardevol waardevol -beheer -beheer

kosten kostenper percapita capita €€ invloedsfeer invloedsfeer stad stad impact impact m per per persoon OPPORTUNITIES OPPORTUNITIES THREATS THREATS EDDIES EDDIES (WINDTURBULENTIES) (WINDTURBULENTIES) W persoon ZIE ZIEOOK OOKSTRAATPROFIEL STRAATPROFIEL --- verplaatsing verplaatsingprobleem probleem m STRENGTHS STRENGTHS WEAKNESSES W WEAKNESSES ontvanger ontvanger -- ventilatie ventilatie -- beleid beleid -- morforlogisch m morforlogisch ---oncomfortabel/tocht oncomfortabel/tocht m kosten kostenper percapita capita €€ invloedsfeer invloedsfeer stad stad impact impact m per per persoon OPPORTUNITIES OPPORTUNITIES THREATS THREATS EDDIES (WINDTURBULENTIES) W persoon ZIE EDDIES (WINDTURBULENTIES) ZIEOOK OOKSTRAATPROFIEL STRAATPROFIEL --- verplaatsing verplaatsingprobleem probleem m STRENGTHS STRENGTHS WEAKNESSES W WEAKNESSES ontvanger m ontvanger -- ventilatie ventilatie -- beleid beleid -- morforlogisch morforlogisch ---oncomfortabel/tocht oncomfortabel/tocht m kosten kostenper percapita capita invloedsfeer invloedsfeer impact m per impact perpersoon persoon OPPORTUNITIES OPPORTUNITIES

€€ stad stad THREATS THREATS

--

vveennttiillaattiiee

GROENE GROENEGEVEL GEVEL --

bbeelleeiidd

oonnttvvaannggeerr

--

ggrrooeenn

--

aaffvvaannggeenn

€€ gebouw gebouw

kosten kostenper percapita capita €€ invloedsfeer invloedsfeer gebouw gebouw impact impact m per per persoon persoon OPPORTUNITIES OPPORTUNITIES THREATS THREATS GROENE GROENE GEVEL GEVEL -- verstoring verstoringeigen eigeneco eco -- koeling koeling systeem -STRENGTHS - prod. prod.brandstof/voedsel brandstof/voedsel systeem m STRENGTHS WEAKNESSES W WEAKNESSES oonnttvvaannggeerr -ggrrooeenn -aaffvvaannggeenn -- esthetisch esthetischwaardevol waardevol -beheer -beheer kosten kostenper percapita capita €€ invloedsfeer invloedsfeer gebouw gebouw impact impact m per per persoon persoon OPPORTUNITIES OPPORTUNITIES THREATS THREATS GROENE GEVEL GROENE GEVEL -- koeling koeling -- verstoring verstoringeigen eigeneco eco -STRENGTHS - prod. prod.brandstof/voedsel brandstof/voedsel systeem systeem m STRENGTHS WEAKNESSES W WEAKNESSES oonnttvvaannggeerr -ggrrooeenn -aaffvvaannggeenn -- esthetisch esthetischwaardevol waardevol -beheer -beheer kosten kostenper percapita capita invloedsfeer invloedsfeer impact m per impact perpersoon persoon OPPORTUNITIES OPPORTUNITIES

€€ gebouw gebouw THREATS THREATS

10 03 14 15 45

4

entree en het plein zich bevinden.’ Aan de ringweg-kant gaan de ramen van het gebouw niet open, maar de school kent diverse bufferzones en overgangsklimaten. Letteboer: ‘Het ontwerp heeft meerdere schillen met daartussen verschillende types lucht. Die lucht wordt elektrostatisch gezuiverd en in de ruimtes geblazen. Er is dus sprake van een gefilterd binnenklimaat. De lucht gaat eerst naar de leslokalen, dan naar de semi-openbare ruimtes binnen, die als groene longen functioneren en bijvoorbeeld als overdekt sportveld gebruikt kunnen worden en vervolgens naar de openbare ruimte buiten, aan de lijzijde van het gebouw. In de luwte van het gebouw is de lucht schoner. Je kunt in een kom-vorm bouwen en de entree in de holte van die kom plaatsen, dan zit je als het ware in een bel van schone lucht. Dat zou een perfecte locatie voor een schoolplein zijn. Het effect is misschien marginaal, maar je zou kunnen uitzoeken en toetsen of het lukt om een street-canyon effect te creëren.’

Omdat de concentratie fijnstof snel afneemt bij grotere afstand wordt het interessant om ‘omgekeerd te ventileren’. Letteboer: ‘Dus de minst vervuilde lucht aanzuigen en filteren en daar de klas mee ventileren. De verwerkte lucht vanuit de klas is eigenlijk schoner dan de lucht die vanaf de snelweg, buiten, komt.’

Maar: ‘Daar zijn weer machines voor nodig dus dat botst weer met de duurzaamheidsambitie, Je moet uiteindelijk alles integraal bekijken, zorgen dat je binnen een multidisciplinair platform samenwerkt en maatregelen op elkaar af kunt stemmen die uiteindelijk samen in een

37 34-37_claenairscholen.indd 37

5

6

waardeketen worden ondergebracht.’

Sommige maatregelen zijn bekend: een zelfbeschaduwende zuidkant door ver overstekende balkons. ‘Wel uitzicht, niet de opwarming. Je zou voor energie-opwekkende algengevels kunnen kiezen.’

natuurlijk ongelofelijk kostbaar, om drie weken lang met een team van specialisten aan dit soort projecten te denken en te werken. Maar we vinden het belangrijk dat het gebeurt. Het is een begin, we moeten open willen denken over ons vak. Uitzoeken wat we hiermee kunnen in de beroepspraktijk.’ De eerste vervolgstap nu zou een windtunnelonderzoek moeten zijn, vindt hij, dus er moet worden gezocht naar nieuwe participanten die bij willen dragen in de kosten. ‘Luchtstromen zijn moeilijk te modelleren en te voorspellen. Maar dat wil je wel om de luchtkwaliteit te verbeteren.’

Leemstuc en hout Het binnenklimaat kan worden geoptimaliseerd door het gebruik van ‘giftige’ materialen zo veel mogelijk te beperken en te kiezen voor natuurlijke materialen zoals hout en leemstuc, die bijdragen aan een prettiger binnenklimaat.

Letteboer: ‘Als architecten kunnen we niet alles oplossen. We moeten ons steentje bijdragen en ik denk dat we als architect een regisserende rol kunnen pakken, maar dit soort opgaven kun je als beroepsgroep niet alleen. Het gaat om multidisciplinair samenwerken, dat moet meer ingeburgerd raken. Dat is als bureau óók ons doel met dit type exercities. Wij zijn met ruim 50 medewerkers een relatief groot bureau en kunnen soms tijdelijk wel wat mensen vrij spelen, maar zulke ‘hersengymnastiek’ is

Clean Air Schools is een vervolgprogramma op het Clean Air Cities onderzoek. Clean Air Schools is een samenwerkingsproject van Atelier PRO met Berit Piepgras, Sjoerd Hoogewerf, TNO, Green Building Council, Imago Bouwers, Syntens en de gemeente Antwerpen.

3. Omdat elke situatie en programma weer anders is, maakte PRO een toolbox waaruit ontwerpers kunnen putten bij het ontwerp van een school op een locatie met een slechte luchtkwaliteit. In de toolbox zitten afzonderlijke maatregelen die de filterfunctie van het gebouw kunnen versterken in vier categorieën: turbulentie/ventilatie, afvangen, groen en overkappen. 4. Het ontwerp voor de school in Antwerpen heeft meerdere schillen met daartussen verschillende types lucht. De lucht gaat eerst naar de leslokalen, dan naar de semi-openbare ruimtes binnen, die als groene longen functioneren en vervolgens naar de openbare ruimte buiten, aan de lijzijde van het gebouw. 5. Aan de zijde van de rondweg heeft het gebouw een robuuste vorm met rechte hoeken en een getrapte vorm. Dit versterkt de turbulentie en dat zorgt voor de verdunning van de met fijnstof vervuilde lucht, met schone lucht uit hogere luchtlagen. 6. In de luwte achter het gebouw bevinden zich entree en plein.

Tekst Anka van Voorthuijsen Beeld atelier PRO architecten

ArchitectuurNL

10-03-14 15:46