Biðin er Löng - Tollhúsið, 1. bindi, 2019. by Berglind Jóna Hlynsdóttir

BI ÐI N ER LÖNG TOLLHÚSIÐ 1. BINDI

B E R G L I N D J Ó N A H LY N S D Ó T T I R

BIÐIN ER LÖNG Tollhúsið, 1. bindi Hver er að tala: Tollhúsið Verið velkomin, má bjóða ykkur sæti?

Má ekki bjóða ykkur sæti? Það er betra að sitja þegar biðin er löng.

Setjist niður, biðin er löng Má bjóða ykkur bolla?

Biðin er löng. Þið getið lokað augunum

í sinni heimahöfn.

Hér er mín heimahöfn og Já, ég er komið heim.2 Þótt Gullfoss komi aldrei framar. *Þess ber að geta að Eimskipaveldið hefur nú misst tök sín á nafninu Gullfoss og nú heitir lítill túristabátur þessu nafni samkvæmt lögum sem enginn fær breytt.

því að Gullfoss kemur aldrei framar.

Lokið augunum: Sjáið fyrir ykkur skip birtast, þið eruð stödd á steinbryggjunni 16. apríl 1915 til að fagna fyrsta vélknúna millilandaskipi Íslendinga – Gullfossi. Þið hlustið aðeins á fögnuðinn, finnið fyrir eftirvæntingunni en hverfið svo yfir til Kaupmannahafnar. Árið er 1940 og það er 9. apríl. Þið eruð stödd í hópi Íslendinga ásamt ungum námsmanni, verðandi arkitekt Gísla Halldórssyni. Þið áttuð miða heim með Gullfossi en nú hefur kóngurinn í Danmörku gefist upp og Þjóðverjar tekið yfir Gullfoss. Loks, mánuðum seinna, komist þið heim til Reykjavíkur með Esjunni eftir ævintýraríka Petsamóför sem leiddi ykkur til Stokkhólms og Finnlands með viðkomu í Norður-Skotlandi. Nú standið þið á bryggjunni þar sem ég, Tollhúsið í Reykjavík, á eftir að rísa í höfninni.1 Árið er nú 1971 og hér er ég komið í öllu mínu veldi, Tollhúsið í Reykjavík, byggt hér við höfnina fyrir tollheimtugjöld. Það er einmitt Gísli Halldórsson sem hefur teiknað mig með þennan líka fína komusal fyrir farþega Gullfoss. Það finnast mér ljóðræn örlög að farþegi sem festist í stríðinu vegna þess að skip hans var hertekið, hafi síðar búið til komusal fyrir samnafna arftaka þess

Mynd: Magnús Ólafsson, 16. apríl 1915. Gullfoss kemur í fyrsta sinn.

Ljósmyndari: Friðþjófur Helgason, 17. mars 1973. Tollhúsið með brúnni upp á bílastæðin á þakinu.

Gullfoss kemur aldrei framar Sumir eru samt alltaf á leið í siglingu þótt þeir fari með flugvélum.

Við förum því í siglingu…

Seglin bera okkur eftir hraðbrautinni minni sem aldrei varð annað en loftbrú sem sveigist yfir hafnarskemmurnar mínar.

Og við erum enn að bíða eftir þessari framtíð sem aldrei varð.

Framtíð fortíðarinnar Við styrkjum þá sem bíða, bílastæðasjóður!

Biðjum fyrir þeim sem bíða, bílastæðasjóður!

Við biðum svo lengi eftir veginum sem ég vildi brúa, þeim sem vísa átti veg til framtíðar, að hugmyndin varð úrelt áður en hún varð að raunveruleika.

Hraðbrautin á brúnni, hattur á höfninni.

Þakskegg mitt við sjávarsíðuna er sveigt af þessari spennu, sveigt af möguleikum sem ekki urðu. Ég er ólétt af fjögurra akreina umferðarþunga. Ólétt af fjögurra akreina umferðarþunga. Ímyndið ykkur nú að þið skjótist vestur af brúnni áfram og upp, lengra vestur en steinsteypti veruleikinn hefur leyft ykkur. Þið eruð komin í framtíðina, eða þið voruð komin í framtíðina í þessa sem tilheyrði fortíð minni, en ekki óttast, þessi vídd, hún er hérna enn, það var búið að skálda hana þótt steypan fylgdi þrívídd hennar ekki eftir.

Hraðbrautin á þakinu, Hún fleytir okkur kerlingum, við skoppum á yfirborðinu eftir því hve mikið afl við sjálf setjum í þetta ferðalag.

Hraðbrautin á þakinu Fjögurra akreina, ólétt af ókomnum

umferðarþunga.

var á í þessu landslagi.

Undirlagið hennar var mjúkt af möl.

Vætan, veturnir og vindáttin vögguðu henni þar til gróður spratt upp úr malbikinu.

Tré stóðu nú á miðjum vegi upp úr krókóttu sprungunum.

Ný hugmynd hafði skotið rótum.

Ég ber alla þá kosti sem þörf var á í þessu landslagi!

Hún fékk að lifa, þar til húsið hélt ekki vatni yfir henni.

Sjálfsprottin hugmynd, High Line, sem sáði sér sjálf þar til húsið hélt ekki vatni.

„Þetta gerðist 19. MARZ 1971 –Nýja Tollhúsið tekið í notkun.“5

*Uppáhalds trjáhrísla starfsmanna tollsins var um það bil meters há og bleik af því sem hún drakk í sig.

„ÉG DAUÐSÉ eftir því að fara héðan. Ég hef unnið hérna hálfa ævina, og hér hefur mér liðið vel,“7 mælti Halldór Sigfússon skattstjóri, þegar Alþýðublaðið innti eftir því hvernig honum hugnuðust flutningarnir úr Alþýðuhúsinu yfir í nýju tollbygginguna. Yours truly.

Þó að framtíð mín sé í molum eins og tengibrúin sem var rifin af mér um árið stend ég ekki eitt og yfirgefið þótt skálda þurfi leiðir á milli hluta. Ég á fjölskyldu hér í borginni; í lögreglustöðinni sem hefur því miður misst fegurstu einkenni sín við nýlega yfirhalningu; í Laugardalshöllinni sem var á sínum tíma stærsta steinsteypta kúluþak á Norðurlöndunum; í Melabúðinni; á KR vellinum; Hótel Loftleiðum og mörgum öðrum hugarbrotum Gísla Halldórssonar sem steypt voru í þessari borg. Það má þó líka segja að móðir mín sé Aðalskipulag Reykjavíkur 1962-1983 og ég hennar óskabarn. Ég er þessi móderníska framtíð Reykjavíkur með tvílyftum akgreinum og bílastæðum á þakinu. Musteri mótorsins má segja. Ég er að samþætta báta og bílaumferð, þar sem hún lendir í árekstrum við höfnina. Ég er eins konar málamiðlun. Miðlari! Og svo borgaði ég fyrir komu mína. Ekki slæmt! Ég er bókstaflega búið til úr tollheimtugjöldum sem sett voru fyrir tilvist mína, þau söfnuðust upp í hirslum ríkisins frá 1956 þegar stofnaður var sérstakur sjóður til að byggja tollstöð þannig að skipuleggja mætti komu mína. Fyrsta skóflustungan var tekin 28. janúar 1967 og komu minni var fagnað með kaffidrykkju í Naustinu.3 Ég reis svo „af grunni á rústum gömlu pakkhúsa Eimskipafélagsins og Sameinaða, milli Tryggvagötu og Geirsgötu.“4 Ég er hugarfóstur sérfræðinga, þeir teikna mig upp, byggja og ala mig svo upp svo að ég beri alla þá kosti sem þörf

Tilgangslaus og óþarfa bið -saklausir menn liggja undir grun

„Veitir möguleika á mun betri þjónustu — sagði tollstjóri við opnun nýja tollhússins.“6

Já, ekki voru allir á eitt sáttir um skipulag mitt og uppbyggingu. Lárus nokkur Fjeldsted skrifaði þrjár greinar í Morgunblaðið á fæðingarári mínu 1971 undir yfirskriftinni „Hvers eigum við að gjalda?“ og átti hvorki við verðlagið á bílastæðum mínum né um kostnað vegna tollheimtugjalda.

Nei, hann átti við mig, sagði að ég, nýja höllin, stórhýsið mikla, óhappaverkið, væri illa skipulagt. „En margt fer öðruvísi en ætlað er, og sannast það nú áþreifanlega á því hvernig hið upphaflega sjónarmið í þessu máli hefur brenglazt í höndum þeirra „sérfræðinga”, sem fengu þetta mál til úrlausnar.

Það var einfalt verkefni fyrir byggingamenn að reisa húsið samkvæmt teikningum.

Svo kom að því að skipuleggja starfsemina í húsinu. Það var sannarlega verðugt verkefni fyrir hina nýju „sérfræðinga“ í hönnun, hagræðingu, stjórnun, hagsýslu og hvað það nú heitir allt saman.

Mér er kunnugt um, að ráðagerðir og bollaleggingar um nýtingu tollstöðvarinnar hafa tekið langan tíma… Þar sem hér hefur verið um að ræða hóp hálaunaðra háskólagenginna manna, mætti ætla að árangurinn af öllu þessu erfiði hlyti að verða sá að góð lausn fengist á málinu. En hver undur hafa gerzt? Mér var sagt það fyrir nokkru, að í þessari nýju fimm hæða byggingu væri afgreiðslusalur embættisins staðsettur á efstu hæðinni. Til þess að anna mannflutningum til og frá

Ljósmyndari: Ari Kárason, 16. janúar 1968. Byggingarframkvæmdir, tollhúsið rís.

afgreiðslunni eru aðeins ætlaðar tvær lyftur, svo hér hefur „sérfræðingunum“ tekizt að skapa tvær nýjar biðstofur fyrir almenning, eina uppi, aðra niðri. Og hvernig fer svo ef lyfturnar bila, t.d. þann dag sem greiða skal söluskattinn?

… þeir sem flytja ríkissjóði fé í gegnum þessa skrifstofu, sem mun vera meirihluti tekna ríkisins, verði að sætta sig við þessi ósköp um ófyrirsjáanlega framtíð. Líklega er einnig til þess ætlazt, að almenningur kyngi möglunarlaust þeirri fyrirlitningu, sem honum er sýnd hér í verki.

... Mér finnist það lágmarkskrafa, að þjóðin fái að vita, hver eða hverjir bera ábyrgð á þessum vinnubrögðum, sem fyrirsjáanlega eiga eftir að sóa þúsundum vinnustunda á ári hverju í tilgangslausa og óþarfa bið.“8 Já, hann Lárus sparar mér ekki kveðjurnar og sakar mig um að sóa þúsundum vinnustunda á ári hverju í tilgangslausa og óþarfa bið. Hann er ekki hættur hér heldur skrifar hann aðra grein og segir að fjöldi manns hafi þakkað honum fyrir að benda á þetta mál.

„Mér datt ekki annað í hug, en að „sérfræðingarnir“ myndu fljótlega gera hreint fyrir sínum dyrum og svara fyrirspurn minni að bragði... Þetta hefur þó því miður brugðizt, og er mér það mikið undrunarefni, því einhver hugsun hlýtur að vera á bak við ákvörðunina, sem ekki ætti að vera ástæða til að fela. ... Er hér um hálaunaða háskólagengna menn að ræða, sem ekki ættu að hafa ástæðu til þess að láta ljós sitt undir mæliker og dulbúa sig með þögninni einni.

... Ég tel ástæðu til þess að ætla, að ráðuneytið sé ekkert hrifnara af því en við almenningur, að einhverjir „sérfræðingar“ séu að taka sér vald sjálfskipaðra einræðisherra í viðkvæmu máli.

Þess ber einnig að gæta að nauðsynlegt er að upplýsa þetta mál, svo saklausir menn liggi ekki undir grun um að vera meðábyrgir í þessu óhappaverki, og jafnvel fleiri mistökum sem hafa átt sér stað í sambandi við skipulagninguna á tollstöðinni, en þau gætu e.t.v. orðið efni í heila bók...“ 9

Ljósmyndari: Gunnar V. Andrésson, 15. september 1989. Loftmynd af Reykjavíkurhöfn, bílastæðin á þakinu eru í notkun.

Lárus talar um það að menn hafi velt fyrir sér hverjir hafi verið í sérfræðinganefndinni og af hverju hafi ekki verið leitað til þeirra sem sinna daglegum störfum. „Mörg nöfn hafa verið nefnd manna á milli, og er því brýn nauðsyn að hreinsa þá, sem saklausir eru í þessu skipulagsmáli.“10 Ætli að nokkur sé saklaus af þessu skipulagsmáli?

Mér stendur hins vegar ekki á sama þegar starfsfólk mitt er dregið í gegnum moldina. Í þriðja og síðasta bréfi sínu „Enn um tollstöðvarmálið“ kvartar Lárus yfir því að af fjórum aðallyftum mínum séu einungis tvær nýttar fyrir afgreiðsluna, hann notar myndlíkingar sem ekki eru við hæfi að endurflytja og segir svo: „Útreikningarnir um flutningsmöguleika lyftanna eru sýnilega gerðir á reikningsstokk og trúlega álíka vatnsheldir og flötu þökin, sem flestir þekkja …“11 Sem betur fer fylgdi þó hrós eftir miklar skammir: „Við tollstjóraembættið starfar fjöldi manna, sem ávallt eru reiðubúnir til þess að sýna lipurð og skilning, svo afgreiðsla megi ganga snurðulaust og svo hratt sem ástæður leyfa, fái þeir að ganga óhindraðir til verks. Menn sem bæði skilja og kunna sitt starf.

Fyrir þetta ber að þakka, en hitt ber að vita, að þessir menn hafa ekki verið hafðir með í ráðum um fyrirkomulag á tollafgreiðslu, þegar loksins gafst tækifæri til verulegra umbóta, við undirleik 130 milljóna króna. Hinir nafnlausu „sérfræðingar“ hafa sýnilega talið sig einfæra um verkefnið, og óþarfi að deila hrósi fyrir það með öðrum. Þar sýnist nú sitt hverjum.

Lárus Fjeldsted.“ 12 Ég nýja höllin, stórhýsið mikla sóa þúsundum vinnustunda á ári hverju í tilgangslausa og óþarfa bið.

Og þeir í sérfræðinganefndinni, „hér er um hálaunaða háskólagengna menn að ræða.“13 Þeir í sérfræðinganefndinni, vilja að almenningur kyngi því möglunarlaust.

Kyngi möglunarlaust þeirri fyrirlitningu sem skipulag mitt er.

Við undirleik 130 milljóna króna.

Ætli nokkur sé saklaus af þessu skipulagsmáli?

Saklausir menn liggja undir grun.

Saklausir menn liggja undir grun. Óhappaverkið, stórhýsið mikla Tollhúsið ++++++++++ ÉG BÝÐ ÞÉR ÚT Á ÞAKIÐ MITT, STÆÐIÐ ÞITT ER LAUST OG AKBRAUTIRNAR BÍÐA. KOMDU SVO AFTUR TIL MÍN Í BIÐINA ÞEGAR ÞÚ ERT BÚIN. 105 bílastæði á þakinu Jafnhliða mér var steyptur fyrsti spottinn af umferðarbrú meðfram hafnarbakkanum, á tvöföldum stólparöðum í tæplega sex metra hæð.

Undir henni er gengið inn í vörugeymslur tollsins þar sem einnig er að finna farþegaafgreiðslu. Nú þekkja flestir þetta rými sem Kolaportið. Tvær efstu hæðir mínar hvíla á súlum, en á annarri hæðinni eru að finna 105 bílastæði.14 105 bílastæði á þakinu.

Bílastæðavandinn Bílastæðin mín eru hluti af sögunni um bílastæðin ykkar, Bílastæðavandinn.

Framhaldsbindi 15. Um sögu Reykjavíkur: Bílastæðavandinn. Þessi eilífi bílastæðavandi.

Ef marka má blaðagreinar í Reykjavík síðustu áratugi hafa aldrei verið næg stæði í þessari borg.

Mikill vandi, “Very bad.“ Ekki nægt rými fyrir vélknúna fálka til að bíða eftir eigendum sínum. Stundum mætti halda að módernisminn hafi aðallega snúist um mótorsport.

Bílastæðavandinn „Tryggvagötuhnúturinn … Alla daga, frá morgni til kvölds, er þar alger jarðarfararumferð og er

ástæðan sú að bílastæði freista allra en fáir fá. Sumir ökumenn stansa þá og bíða og skeyta ekki um þó 1020 bílar þurfti að bíða.“ 15 Það var síðast árið 1985 sem átti að endurvekja loftbrúna mína, þegar loftbrú eða niðurlagning hafnarinnar voru þær tvær leiðir sem hægt var að fara til að leysa þennan Tryggvagötuhnút.16 En ég sjálft er farið að hallast frekar að göngum undir hafnarmynnið.

Bílastæðavandinn Guðjón F. Teitsson gerði umferðar- og bílastæðavandann að barefli gegn því að Ráðhúsið fengi að setjast að hérna hjá mér við höfnina í grein þar sem hann kallar höfnina hjarta borgarinnar sem: „þyrfti að slá í samræmi við tilgang sinn en kransæðaþrenging væri þegar orðin mjög til fyrirstöðu og sá sjúkdómur myndi verða því alvarlegri sem meiri og fjölsóttari skrifstofubyggingum væri hrúgað að höfninni, og umferð ökutækja beinlínis beint til hennar í vaxandi mæli, án teljandi úrbóta í umferðarvandamálinu.“ 17 Bílastæðavandinn „DREGIÐ ÚR VIÐSKIPTUM ALLS STAÐAR.“ Rætt er við Ásbjörn Egilsson framkvæmdastjóra Miðbæjarsamtakanna: „Við höfum reynt að vekja athygli á því að framtíð miðbæjarins byggist m.a. á því að hér verði fjölgað verulega bílastæðum. Íslendingar hafa valið einkabílinn sem aðalsamgöngutæki sitt og þess vegna þarf að sjá fólki fyrir bílastæðum svo það komist leiðar sinnar. Við höfum viljað ná fram samstöðu á milli stórra fyrirtækja og stofnana um samstarf við byggingu bílastæða...

Við urðum hins vegar fyrir áfalli þegar stöðumælagjöld voru hækkuð og hersveitir stöðumælavarða fóru af stað með sektarmiða. Þetta hafði neikvæð áhrif á umferð í miðbænum og hrakti fólk héðan, enda voru á tímabili skrifaðar um átta hundruð sektir á dag í bænum. Við fengum því áorkað að þessu var komið fyrir með manneskjulegra móti. Stöðumælagjöld hafa lækkað og sektum hefur fækkað verulega.“ 18 Ég hef alltaf varann á, því að ýmsu virðist mega

fórna til að leysa þennan vanda: „Í svarbréfi borgarstjóra til ráðherra er lausnin að rífa Tjarnarbíó og gömlu slökkvistöðina og koma þar upp bílastæðum fyrir 190 bifreiðar.“19 Bílastæðavandinn „Ófremdarástand í miðbænum …Sem alkunna er veitist bifreiðaeigendum oft og tíðum afar örðugt að finna stæði í miðbæ Reykjavíkur. Kveður svo rammt að þessu að margir telja að þar sé ófremdarástand sakir skorts á bílastæðum. … T.a.m. sjá margir bifreiðaeigendur sig knúna til að leggja bílum sínum ólöglega til að geta sinnt erindum í miðborginni. Er nú svo komið að fólk grípur til ýmissa örþrifaráða í því augnamiði að finna bílastæði. T.d. eru nokkur brögð að því að bílum sé lagt á hafnarbakkanum.“ 20 Blaðamaður Morgunblaðsins náði tali af fólki um þetta ástand í apríl 1982: Jóhannes Magnússon, bankastarfsmaður taldi „öldungis vonlaust að koma auga á laust stæði í Kvosinni eftir kl. 8.45.“ Að sama skapi sagðist Jóhann Kiesel, verslunarmaður, „þurfa að fara til vinnu sinnar einni klukkustund fyrr en nauðsynlegt væri.“22 „Björn Jónsson, verslunarmaður, sem hafði beðið drykklanga stund eftir bílastæði fyrir framan Tollhúsið þegar blaðamaður ræddi við hann, kvaðst einatt eiga í vandræðum með að finna stæði þar. Að hans hyggju liði vart sú mínúta sem fólk væri ekki að leita stæða við Tollhúsið ...

Herborg Ásgeirsdóttir kvaðst oft hafa þurft að grípa til þess ráðs að leggja bíl sínum ólöglega sökum þess að ekkert bílastæði hafi verið að finna í miðbænum.

Að hennar dómi mætti að einhverju leyti vinna bug á þessum vanda með því að gefa fólki kost á að ferðast ókeypis með strætisvögnum borgarinnar.

[Tveir lögreglumenn færa bíl sem hafði verið ólöglega lagt]

Jens Oskarsson, bankastarfsmaður, var sá eini viðmælenda sem ekki kvaðst eiga í erfiðleikum með að finna stæði er hann kæmi til vinnu sinnar í miðbænum. En hann bætti því við að flest bílastæði í Kvosinni væru þó fullnýtt á morgnana. Hann ætti

einungis því láni að fagna að geta lagt bíl sínum á sama stað dag hvern. Ekki vildi Jens þó gera uppskátt hvar það stæði væri.

Kristján Sigurðsson kvað aðgerðarleysi núverandi meirihluta borgarstjórnar í þessu máli til vansa. Í raun hefði ekkert verið gert til að leysa þetta vandamál.“ 23 Bílastæðavandinn „Tímaþjófur á vakt. Í gær lagði Ingþór Guðmundsson bíl sínum á bílastæði við Tollhúsið í Reykjavík. Þegar hann kom að bílnum eftir að hafa lokið erindum sínum í bænum sá hann að hann var búinn að fá stöðumælasekt sem skrifuð hafði verið kl.

14.53. Ingþór settist inn í bílinn og leit á klukkuna.

Hún var 14.43. „Ég rölti niður á lögreglustöð og fékk uppástimplað að ég var þar fimm mínútum áður en sektin hefði átt að vera gefin út. … Mér finnst stöðumælaverðir vera orðnir fullgrófir þegar þeir eru farnir að sekta mann fram í tímann.““ 24 Farnir að sekta mann fram í tímann.

Bílastæðavandinn. ++++++++++ Tvískipt og upplyft Af hverju er ég svona skrítið í laginu? Tvískipt og upplyft. Auðvitað er það út af höfninni góðu.

Hún holar mig að innan með tollvarningi sínum, sem gengur inn í miðbikið á fyrstu hæð minni, sem einmitt framkallar gluggalaust rými á framhlið minni sem allir voru sammála að yrði að vera skreytt listaverki.

Gerður Helgadóttir var fengin til verks, það tók hana tvö ár að vinna verkið á verkstæði Oidtmann-bræðra í Þýskalandi, það er 140m2 og samsett úr meira en milljón steinum.25 Þar sem ekki var hægt að hafa bílastæði á jarðhæðinni út af eðli starfseminnar urðu þau að rísa upp og enduðu á milli þaki mínu, því að annars hefði tollurinn þurft að leigja bílastæði af borginni fyrir gífurlegar upphæðir þarna á sjöunda áratugnum. Ég er því bæði sparnaðar- og

Teikning af borgarvefsjá eftir Gísla Halldórsson. 9. mars 1968. Hábrýr yfir Póststræti séð frá Tryggvagötu.

neyðarúrræði.

Stæðin mín á þakinu lifa í ímyndunarafli borgarbúa. Ég stend hér við höfnina eins og hálf-framkallað furðuverk.

Hálf-framkölluð framtíð, frammíkall frá öðrum tímaás. Ég ætlaði mér að tengja ykkur við hraðbrautarkerfi, veita ykkur stæði og tengja mig við nýtt og glæsilegt fjögurra hæða bílastæða hús. Ég var í bullandi plús. Það átti að koma fjögurra hæða bílastæðahús en nú er þessi hugmynd horfin. Það er kominn bílastæðablús og eintóm neðanjarðarhús.

Hvað varð um atvinnuvegina sem fylltu hér höfnina? *munið bara hvað kom fyrir lögheitið Gullfoss.

Farmurinn minn orðinn að fata- og nytjamarkaði. Í Kolaporti ferðast föggur frá förunaut til förunautar. Í frítíma er lítinn frið að fá. *„Guði sé lof fyrir Kolaportið. Fyrir nokkrum árum var mamma, sem nú er 92 ára, alltaf fárveik og

sífellt á sjúkrahúsum eða í læknisheimsóknum.

Nú skiptist fjölskyldan á að fara með henni í Kolaportið um helgar og hún fer varla til læknis lengur.“ 26 Ýjað er að því að Kolaportið sé hálfgerð heilbrigðisstofnun, mér finnst líklegt að skýringin liggi í loftinu sem var sópað í poka og tappað á flöskur og flutt hingað úr gamla Seðlabankanum.

En svo er kaffið á jarðhæðinni minni sótsvart, mínum embættum á efri hæðinni til mikillar mæðu.

Hér í kring eru bílastæði orðin að byggingum, gatnamót að göngugötum.

Hér eru komin bæði hafnar- og pulsutorg.

Hvar er framtíðin sem ég hélt að kæmi? Þessi sem var búið að teikna upp fyrir mig, sem var búið að slá upp og steypa, sem allar mínar gráður og þeir í sérfræðinganefndinni, þjálfuðu mig fyrir. ++++++++++ Stæðin mín á þakinu lifa í ímyndunarafli borgarbúa Ég sakna heimsókna á þakið.

Enginn leggur leið sína upp á aðra hæð mína.

Enginn leggur í stæðin mín.

Blaðaúrklippa úr Vísir, þar sem Þórhallur Björnsson segir frá sinni góðu vinnu á þaki Tollhúsins, ljósmynd eftir JA. Vísir. „Enginn vandi að leigja annað eins.“ 250. tbl. 12. nóvember 1979, bls. 6.

Þau standa laus og hafa staðið í áraraðir. Ég sem hef vandað mig við að finna öllum stað og stæði.

Fyrst eftir að bílastæðin mín voru tekin í notkun voru menn heldur tregir til að nota þau. Svo varð langur biðlisti eftir þeim stæðum sem leigð voru út til lengri tíma. Leigan var 4000 krónur á mánuði, 200 krónur fyrir daginn. Fyrst voru 105 stæði á þakinu en þegar mest var voru þau 180 með stæðunum á hraðbrautinni minni, þar af voru um 60 leigð dag frá degi og yfirleitt fullnýtt. Því hjá mér er afskaplega gott að vera, eins og Þórhallur Björnsson stæðisvörður minn til margra ára komst að orði:27 „Þetta er afskaplega gott starf,“ sagði Þórhallur. „Ég er utan af landi og ég hélt ekki að svona góð vinna væri til á Íslandi. Hér hittir maður margt fólk og yfirleitt er það mjög kurteist, jafnvel þótt það geti ekki fengið stæði. Flestir eru hér fastagestir, svo að ég er farinn að kannast við flest andlitin....

Þetta er svolítið erfiðara á veturna, því

að þá kemur fyrir að snjórinn fækki stæðunum og þá sjást auðvitað ekki hvítu strikin. Þó höfum við aðeins örsjaldan þurft að fá hingað ýtu til að jafna úr snjónum.“ 28 Þórhallur sagði að þetta hefði í alla staði verið góð vinna sem hann hefði verið mjög heppinn að komast í, en ég var líka heppið með hann. Hann, eins og ég, vandaði sig við að finna öllum stað og stæði.

En nú standa þau laus og hafa staðið í áraraðir. *Hljómar í kallkerfi: Stæði 52 stendur laust, stæði 68, 72 er frátekið...

KOMDU INN Í BIÐINA AFTUR, KOMDU TIL MÍN, HJÁ MÉR ERTU VELKOMIN Hugmyndir hafa komið upp um að byggja tvær hæðir ofan á akbrautir mínar, selja mig Landsbankanum, breyta mér í listaháskóla eða sjóminjasafn.

Ég er tilbúið til að aðlagast, ég er sveigjanlegt eins og akbrautir mínar.

En ég vil benda fólki á að ég er nú þegar Tollminjasafn. Það sem einkennir mig kannski einna mest er að allar forsendur fyrir sköpun minni og lagi bresta mjög fljótlega eftir að ég verð að veruleika.

Sundahöfn fer að byggjast upp, hlutverk hafnarinnar breytist hratt og því er ekki þörf fyrir fljúgandi hraðbraut yfir höfninni. Gullfoss hættir ferðum mjög stuttu eftir opnun mína —því að nú ferðast allir með flugdrekum.

Og Gullfoss kemur aldrei framar Kannski er ég eins og skip sem strandar eða hugmynd sem heldur ekki vatni.

Samhengið sem hönnun mín fylgdi hvarf hraðar en nokkurn óraði fyrir. Ég er eins og frosið hangandi augnablik, upphaf á öðrum farvegi.

eins og hálendið.

Hægt er að virkja óbeislað náttúruafl mitt, þar til jöklarnir hörfa. Á hagnýtu nótunum, sótti verkfræðistofan Efla um styrk til Viðlagatrygginga Íslands til að rannsaka sjóflóðavarnir í Kvosinni og þar nefna þau að ég gæti nýst sem hluti af varnarkerfi fyrir höfnina ef það kæmi flóðbylgja eða djúp lægð.

Hægt væri að setja upp lokanir á milli húsa þegar slík spá væri fyrir hendi. Þeir benda einnig á að ,,hlýnun jarðar hafi leitt til meiri öfga í veðurfari en erfitt sé að spá fyrir um hvort sú þróun auki líkurnar á flóðum við Íslandsstrendur.“ En ég vil vera við öllu við búið.29 Ég vil vera við öllu búið.

Kem að sjóflóðavörnum í Kvosinni og er við öllu búið.

Í því eru tækifæri sem hægt er að virkja, Teikning eftir T.ARK arkitekta. Tillögur frá 2006 um stækkun Tollhússins sem fallið var frá.

Ljósmyndari: Ari Kárason, 9. nóvember 1970. Farþegasalurinn í Tollhúsinu tekinn í notkun. Farþegar M/S Gullfoss koma til Reykjavíkur.

Kæri vegfarandi, Ég vil spyrja þig um framtíðina, um framtíðaráform þín.

Ertu með áætlun? „Allt eftir áætlun?“30 Hverjar eru framtíðarhorfur okkar?

Verða framfarir?

Verður hlýnun?

Hamfarahlýnun?

Jöklahop.

Ekkert Ok. Hver tekur svo toll af okkur fyrir alla þessa umframnotkun?

Munum við framvísa dómgreindarbresti? Áframsenda lausnargjöldin?

Hver er þín framtíðarsýn, um það sem er á milli mín og þín?

Eftir hverju erum við að bíða?

Við bíðum eftir stæði Við bíðum eftir Gullfossi Við bíðum eftir úrlausnum Við bíðum eftir tollafgreiðslu Við bíðum eftir framkvæmdum

Við bíðum eftir skiptimyntinni Við bíðum eftir framtíðinni Við bíðum eftir breytingum Við bíðum Bíðum eftir barni.

Bíðum á biðstofunni.

Erum á biðlista. Útfarir bíða til næsta dags. Þessi bið. Þessi tilgangslausa og óþarfa bið, eins og sumir sjá hana, er bara bið á undan næstu bið.

Biðtími lífsins.

Við verðum sektuð fram í tímann, við erum bundin biðinni.

En á vegi okkar eru verðir, vörður og vinir.

Stundum sjást ekki hvítu strikin, þá vísa vörður veginn.

Fáir þú ekkert stæði, komdu labbandi því hér áttu bæði stað og stæði.

Ég skal vera framvörðurinn, framvörður þinn í þessu millibilsástandi.

Við erum samsett af meira en milljón steinum.

Endurröðum, á meðan við bíðum.

Munum að þó að við bíðum eftir Gullfossi gæti það verið Esjan sem kemur okkur í heimahöfn.

Við erum bundin í biðinni. Ég bið þig því að fara með mér inní biðina því biðin er löng. Ég fer með þig í siglingu um sundin, kolefnislaust.

Svo kveðjumst við með kossi í Kvosinni. Þitt, Tollhúsið 1. bindi ++++++++++++++++ TAPAÐ / FUNDIÐ Tapað/fundið „Grá skólataska gleymdist fyrir utan Tollhúsið, sjávarmegin, í gær. Finnandi vinsamlega hringi í síma 40789 eða 36168.“31 Tapað/fundið „Tapast hafa skjöl við gangstíg fyrir framan Tollhúsið, Tryggvagötu. Munu tvær stúlkur hafa tekið þau upp. Finnandi vinsamlegast hafi samband við auglýsingaþj. DV í síma 27022 eftir kl. 12. H-926.“32 Tapað/fundið Kventaska týndist „Brún kventaska tapaðist annað hvort fyrir framan Tollhúsið í Tryggvagötu eða annars staðar í miðbænum sl. mánudag. Taskan líkist stóru brúnu umslagi. Upplýsingar í síma 643909.

Fundarlaun.“33 Tapað/fundið Kerrupoki tapaðist „Rauður kerrupoki með hvítu gæruskinnsfóðri tapaðist við Tollhúsið í Reykjavík sunnudagskvöldið 24. júlí. Finnandi vinsamlega hringi í síma 31110 á kvöldin.“34 Tapað/fundið Gleraugu töpuðust „Herrasjóngleraugu af gerðinni Alfa Romeo

töpuðust sl. fimmtudag, sennilega við Tollhúsið við Tryggvagötu eða í Skúlatúni. Skilvís finnandi vinsamlega hafi samband í heimasíma 15621 eða vinnusíma 673822.“35 Tapað/fundið Bíllyklar týndust „Þann 15. ágúst tapaðist bíllykill merktur Velti við Tollhúsið í Tryggvagötu. Finnandi vinsamlega skilið lykli að Sjafnargötu 9 eða hafi samband í síma 560-0488.“36 Frá lögreglunni: Vitni vantar að ákeyrslum „Miðvikud. 10.1. Ekið á bifreiðina R-3894 Scout jeppi árg. ’74 grænn að lit, á bifreiðastæði við Tollhúsið við Tryggvagötu, á tímabilinu kl. 15.10.

Skemmd á v/afturbretti.“37 Óskað eftir vitnum að þremur ákeyrslum „Mánudaginn 2. desember sl. var ekið á bifreiðina R 37714 þar sem hún stóð á stæði við Tollhúsið eða afgreiðslu Flugleiða við Hverfisgötu. Gerðist þetta á tímabílinu 9-12. Bifreiðin, sem er beinhvít Moskwitch, er dælduð á hægri framhurð.

Föstudaginn 6. des. var svo ekið á rauðan Moskwitch á stæði við Borgarspítalann. Bifreiðin ber einkennisstafina R 305. Atburðurinn gerðist um kl. 16. Vitað er að vitni voru að ákeyrslunni, og eru þau beðin að gefa sig fram sem fyrst.“38 Minningar Elías Jóhann Leósson –„Síðustu árin rak hann sína eigin verslun í Kolaportinu og var jafnhliða starfsmaður þess.“39 ÚTBOÐ „17. Útboð nr. 10247, innrétting á austurenda 2. hæðar. Tollhúsið við Tryggvagötu. Opnun 9.3.

1995 kl. 11.00. Gögn verða til sýnis og sölu á kr.

6.225,-m/vsk. frá og með 14. febrúar nk.“40 41.

Ljósmyndari: Sigurhans Vignir, 9. Júlí 1945. Fólk að fagna heimkomu Esju með 300 íslenska farþega sem höfðu orðið innlyksa á Norðurlöndunum í seinni heimsstyrjöldinni. Esjan hafði áður farið Petsamóförina frægu 1940, að sækja 258 manns sem festust þegar Þjóðverjar hertóku Danmörku og tóku yfir Gullfoss.

ÞÚSUND ÞAKKIR Ég vil sérstaklega þakka Páli Ivan frá Eiðum fyrir samstarfið og að lána mér rödd sína og hæfileika. Sunnu Ástþórsdóttir fyrir samstarfið og sitt frábæra starf við framleiðslu verksins og Markúsi Þór Andréssyni fyrir frábært samstarf og liðveislu. Verkið er sett upp í samstarfi við Tollhúsið og ég vil sérstaklega þakka Vali Steinarssyni, Ingimundi Jóni Olgeirssyni, Sigurði Skúla Bergssyni tollstjóra og Tollminjasafninu fyrir að gera þetta að veruleika. Guðmundi Steini Gunnarssyni fyrir aðstoð við hljóðverkið. Ólöfu Kristínu Sigurðardóttur, Yean Fee Quay, Ásdísi Þórhallsdóttur, Áslaugu Gunnarsóttur, Hildi Ingu Björnsdóttur og öðrum starfsmönnum Listasafns Reykjavíkur sem komu að gerð verksins og Haustlauka. Sérstakar þakkir fá aukaleikarar og sjálf boðaliðar, verðir verðandi, Sveinbjörn Fjölnir Pétursson, Zsóka Leposa, Laura Clark, Edda Hersir Sigurjónsdóttir, Hjördís Vilhjálmsdóttir og aðrir. Ingunni Snædal fyrir yfirlestur.

Svansprent fyrir prentun. Sigríði Kristínu Birnudóttur hjá Ljósmyndasafni Reykjavíkur fyrir skjóta afgreiðslu. Ivon Stefán Cilia hjá T.ARK fyrir myndir. Auk þess vil ég þakka Jónu Hjaltadóttur, Særúnu Ingimundardóttur, Lúnu Áróru Berglindardóttur de Mendonca og Fernando de Mendonça fyrir aðstoð og þolinmæði.

Heimildir og tilvísanir 1. Pétur Blöndal. „Þá voru þeir ekki eins vondir í skapinu, pólitíkusarnir.” Morgunblaðið, 166. tbl., 21. júní 2009, bls. 26-27.

2. Jón Sigurðsson. Ég er kominn heim. Óðinn. Íslenzkir Tónar, 1960. Vínyl. Flutt af Óðni Valdimarssyni.

Tollhúsið vísar í síðustu setningu lagsins.

3. KJ. „Fyrsta skóflustunga tekin að tollhúsinu.“ Tíminn, 23. tbl., 28. janúar 1967, bls.16.

4. Vísir. „Nýstárlegt tollvöruhús rís við höfnina.“ 24. tbl., 28. janúar 1967, bls. 16.

5. Morgunblaðið. „Þetta gerðist 19. marz.“ 66. tbl., 19. mars 1980, bls. 14.

6. Morgunblaðið. „Veitir möguleika á mun betri þjónustu.“ 66. tbl., 20. mars 1971, bls. 28.

7. Alþýðublaðið. „Ég dauðsé eftir að flytja héðan.“ 30. júní 1971, bls. 1 8. Lárus Fjeldsted. „Hvers eigum við að gjalda?“ Morgunblaðið. 28. tbl. 4. febrúar 1971, bls. 20.

9-10. Lárus Fjeldsted. „Hvers eigum við að gjalda?– Tollstöðvarmálið.“ Morgunblaðið. 48. tbl. 27. febrúar 1971, bls. 15.

11-13. Lárus Fjeldsted. „Hvers eigum við að gjalda?–Enn um tollstöðvarmálið.“ Morgunblaðið. 96. tbl. 30. apríl 1971, bls. 10.

14. Vísir. „ Nýstárlegt tollvöruhús rís við höfnina.“ 24. tlb.

28. janúar 1967, bls. 16. og 10.

15. Guðjón F. Teitsson. „Byggð og umferð í Kvosinni milli hafnar og Tjarnar í Reykjavík.“ Morgunblaðið. 154. tbl. 9. júlí 1988, bls. 41.

16. NT (Nútíminn). „Loftbrú eða niðurlagning hafnarinnar.“ 12. tbl. 14. janúar 1985, bls. 5.

17. Guðjón F. Teitsson. „Byggð og umferð í Kvosinni milli hafnar og Tjarnar í Reykjavík.“ Morgunblaðið. 154. tbl. 9. júlí 1988, bls. 41.

18. Karl Birgisson. „Er kvosin í kreppu?“ Frjáls verslun. 6. tlb. 1. júní 1988, bls. 82.

19. GRH. „Ekki er sopið kálið...“ Þjóðviljinn. 142. tlb. 25. júní 1988, bls. 2.

20-23. Morgunblaðið. „Ófremdarástand í miðbænum.“ 45. tlb. 25. apríl 1982, bls. 45.

24. DV. „Tímaþjófur á vakt.“ 217. tbl. 24. september 1998, bls.6.

25. Fréttablaðið. „Þetta gerðist: 7. september 1973– Mósaíkmynd Gerðar afhjúpuð.“ 210. tbl. 7. september 2013, bls. 90.

26. Helgarposturinn. „Kolaportið - einn

aðalsamkomustaður borgarinnar.“ Heimamarkaður nr. 8., 41. tbl. 25. maí 1995, bls. 4.

27-28. Vísir. „Enginn vandi að leigja annað eins.” 250. tbl.

12. nóvember 1979, bls. 6.

29. Hólmfríður Gísladóttir. „Skoða sjóflóðavarnir í Kvosinni.“ Morgunblaðið. 72. tbl. 27. mars 2013, bls. 7.

30. Tollhúsið er að vísa í orðræðu hljómsveitarinnar Hatari í viðtölum í tengslum við Eurovision: „Allt eftir áætlun?“ 31. Dagblaðið. „Tapað Fundið–Grá skólataska.“ 105. tbl.

11. maí 1977, bls. 20.

32. DV. „Tapað Fundið–Tapast hafa skjöl.“ 116. tbl. 25. maí 1983, bls. 25.

33. Morgunblaðið. „Tapað fundið–Kventaska týndist.“ 183. tbl. 17. ágúst 1993, bls. 45.

34. Morgunblaðið. „Tapað fundið–Kerrupoki tapaðist.“ 184. tbl. 17. ágúst 1994, bls. 32.

35. Morgunblaðið. „Tapað fundið–Gleraugu töpuðust.“ 235. tbl. 15. október 1994, bls. 42.

36. Morgunblaðið. „Tapað fundið–Bíllyklar týndust.“ 186. tbl. 20. ágúst 1997, bls. 36.

37. Morgunblaðið. „Frá lögreglunni: Vitni vantar að ákeyrslum.“ 258. tbl. 11. desember 1974, bls. 15.

38. Morgunblaðið. „Óskað eftir vitnum að þremur ákeyrslum.“ 258. tbl. 11. desember 1974, bls. 15.

39. Morgunblaðið. „Elías Jóhann Leósson.“ Minningar.

238. tbl. 20. október 1999, bls. 45.

40. Morgunblaðið B-Sunnudagsblaðið. „Útboð.“ 54. tbl. 5. mars 1995, bls. B30.

41. Morgunblaðið. „Skrifstofan er flutt.“ 67. tbl. 21. mars 1971, bls. 22.

Forsíðumynd: Ljósmyndari: Ari Kárason, nóvember 1973.

Tollhúsið og gatnamótin við Tryggvagötu og Kalkofnsveg.

Verkið er framleitt af Listasafni Reykjavíkur.

OPNUNARTÍMAR: 15:00-18:00 Opnun 15. september 2019 10:00-16:00 Virkir dagar 10:00-20:00 Fimmtudagar 13:00-17:00. Laugardagar og sunnudagar

BIÐIN ER LÖNG –TOLLHÚSIÐ. 1. BINDI

Verk eftir Berglindi Jónu Hlynsdóttur www.berglindjona.is Í samstarfi við Páll Ivan frá Eiðum Tónlist, upptökur og flutningur með aðstoð frá Guðmundi Steini Gunnarssyni Sýningarstjóri Markús Þór Andrésson Framkvæmdastjóri Sunna Ástþórsdóttir Framleitt fyrir sýninguna Haustlaukar - Ný myndlist í almannarými Listasafn Reykjavíkur

15.-29. SEPTEMBER 2019 ER VERKIÐ TIL SÝNIS Í TOLLHÚSINU Í REYKJAVÍK Baksíðumynd: Magnús Axelsson, janúar 1967, fyrsta skóflustungan að Tollhúsinu.