Grip op je Vermogen Magazine 2015

OP JE VERMOGEN

INSPIRERENDE INTERVIEWS

DE WONINGMARKT DUURZAAM IN BEWEGING BELEGGEN

met Alexander Rinnooy Kan, Olcay Gulsen, Ruud van Dusschoten, Steven van Eijck en Bas Jacobs

Wat betekenen alle prognoses voor het rendement van uw huis?

Investeren in een betere toekomst voor onze (klein)kinderen

December 2015

KANSEN IN EEN VERANDERENDE WERELD

met tips om uw vermogen te beschermen en te laten groeien

Een initiatief van

Kennispartner

Xxxxxxxx

2 GRIP OP JE VERMOGEN | december 2015 Nieuwe Volvo XC90 v.a. € 68.995 en Volvo XC90 T8 Twin Engine v.a. € 77.995 incl. 21% btw en bpm. Raadpleeg voor additionele kosten de verkoopvoorwaarden op www.volvocars.nl. Volvo XC90 leasen v.a. € 1.065 p.m.

a new beginning VOLVO XC90 MADE BY SWEDEN De nieuwe Volvo XC90 markeert het begin van een nieuw tijdperk.

Eén waarin de nieuwe standaard is gezet op het gebied van design, technologie en veiligheid. De nieuwe Volvo-motoren zijn krachtiger dan ooit en hebben een extreem lage uitstoot. De innovatieve technologie van de T8 Twin Engine (plug-in hybride) leidt tot een gemiddelde CO2-uitstoot van 49 g/km.

Maar daar laten we het niet bij. De nieuwe Volvo XC90, met standaard 7 zitplaatsen, is de veiligste Volvo ooit gebouwd. Met veiligheidsinnovaties die zijn tijd ver vooruit zijn, komen we een stap dichterbij het realiseren van onze 2020 visie. Deze visie houdt in dat in 2020 niemand meer zal omkomen of zwaar letsel zal oplopen in of door een nieuwe Volvo.

ERVAAR DE VOLVO XC90 NU BIJ UW VOLVO-DEALER OF ONTDEK DE NIEUWE VOLVO XC90 OP VOLVOCARS.NL

vanaf 15% bijtelling

en en Volvo Volvo XC90 XC90 T8 T8 Twin Twin Engine Engine leasen leasen v.a. v.a. €€ 1.095 1.095 p.m., p.m., excl. excl. btw btw en en brandstof, brandstof, o.b.v. o.b.v. Full Full Operational Operational Lease, Lease, 60 60 mnd, mnd, 20.000 20.000 km km p.j., p.j., Volvo Volvo Car Car Lease: Lease: 020-658 020-658 73 73 10 10 (kantooruren). (kantooruren). Wijzigingen Wijzigingen voorbehouden. voorbehouden.

Gem. Gem.verbruik: verbruik:2,1 2,1- -7,6 7,6l/100 l/100km km(47,6 (47,6- -13,2 13,2km/l), km/l),gem. gem.CO CO2-uitstoot resp. 49 - 176 g/km.

Circularis Powerful movement – immaculate design Advies winkelverkoopprijs € 4498,00 Collectie start vanaf € 549,00

www.meistersinger.net

o.a. verkrijgbaar bij: Aalsmeer: Sparnaaij Juweliers, Zijdstraat 90 Alkmaar: Marc Lange, Mient 12 Amersfoort: van Hell Juweliers, Utrechtsestraat 28 Amsterdam: Juwelier-Horloger Harry Tromp, Rokin 48; QP Exclusieve Horloges, Willemsparkweg 154 (hoek Cornelis Schuytstraat) Apeldoorn: van Hell Juweliers, Hoofdstraat 133 Arnhem: Juwelier Punte, Rijnstraat 33 Barendrecht: Juwelier Ettema, Middenbaan 57-59 Breda: Pertijs Juwelier, Parkstraat 12-14 Bussum: Juwelier Geerling, Wilhelminaplantsoen 1 Culemborg: Bouman Juwelen, Markt 43 Delft: Van Loenen Horlogerie, Markt 63 Den Haag: Juwelier Christianne Dings, Frederik Hendriklaan 115; Juwelier van Willegen, Hoogstraat 15 Doetinchem: Juwelier Kopmels, Boliestraat 56 Enschede: Koelink Juwelier, Haverstraatpassage 32-34 Eindhoven: Juwelier C. van de Kerkhof, Rechtestraat 38 Ermelo: Wajer Juwelier, Stationsstraat 81A Goes: Fabery de Jonge, Lange Kerkstraat 30 Groningen: Juwelier De Schatkamer, Stoeldraaierstraat 3 Haarlem: F.J. Driessen Juweliers, Barteljorisstraat 1 Haren (GN): HA Juweliers, Rijksstraatweg 170 Heerenveen: Popma & Popma Juweliers, Dracht 37 Heerlen: Juwelier Oostwegel, Geleenstraat 55 Helmond: Stockx Juwelier-Diamantair, Ameidestraat 8 Hengelo (Ov.): Kwekkeboom Juweliers, Brinkstraat 8 Laren (NH): René Kahlé Juweliers, Brink 32A Maastricht: Jos Naebers Juwelier, Havenstraat 10 -12 Middelharnis: Juwelier Keuvelaar, Zandpad 32 Mijdrecht: Juwelier van Beek, Dorpsstraat 36 Nijmegen: Juwelier van Baal, Broerstraat 53 Nijverdal: Saffier Juwelier, Grotestraat 115 Oss: Juwelier Marijnissen, Kerkstraat 9 Oudewater: Juwelier Reijersen, Korte Havenstraat 16 Oud-Beijerland: Gentlemen, Oost-Voorstraat 4-6 Rijssen: Saffier Juweliers, Haarstraat 11 Roosendaal: Herbers & Jenniskens Juweliers, Passage 26 Rotterdam: A.P. van Willegen Juwelier, Schiekade 4; Brunott Juweliers, Oude Binnenweg 45 ’s-Hertogenbosch: Ton van Grinsven Juwelier, Hinthammerstraat 50 Schoonhoven: Rikkoert Juweliershuys, Haven 1 - 13 Spijkenisse: Atelier Ed Nobel, Oranjelaan 26 Utrecht: Punte Juwelier Horloger, Choorstraat 34-36 Veenendaal: Horlogerie van Manen, Hoogstraat 28 Venlo: Nellissen Juwelen, Markt 4 (naast stadhuis) Vianen: ’t Juweliershuis Reijersen-van Buuren, Voorstraat 15 Voorschoten: Juwelier van Dam, Schoolstraat 89-91 Winterswijk: Milikan Juwelier, Wooldstraat 22 Zoetermeer: Juwelier van Koningsbruggen, Promenadeplein 104 Zwolle: Juwelier Geerink, Diezerstraat 104 Agent: Time Company, info@timecompany.nl Tel. +31 570 514200

Grip op je Vermogen 2015

Colofon Grip op je Vermogen Postbus 152 1000 AD Amsterdam

Een boeiend jaar

website www.gripopjevermogen.nl E-mail gripopjevermogen@reedbusiness.nl Uitgever Johan Brinkman Hoofdredacteur Philip Willems Medewerkers Marieke Blom, René Bostelaar, Bram van Eijndthoven, Wim Flikweert, Marten van Garderen, Senne Janssen, Linda Jongejan en Tamara de Jong (eventmanagers), Marthe Lenders, Take Ligteringen, Elise Nijenhuis, Foppe Oberman, Michiel Pekelharing, Yuri de Smet, Rob Stallinga, Paula Tel, Bob Timmerman Ontwerp en lay-out Tom van Staveren, Eric van den Berg Graphic Island Eindredactie Liesbeth Wijnands Fotografie Rene van der Hulst, Joris Telders Illustratie cover Graphic Island Data grafieken Bloomberg Productie Loes Mes Drukker Roto Smeets Weert Advertenties Elsevier Media Telefoon: 020 - 515 96 66 E-mail: info@elseviermedia.nl Website: www.elseviermedia.nl

© 2015 Reed Business

Niets uit deze uitgave mag worden gereproduceerd door middel van boekdruk, foto-offset, fotokopie, microfilm of welke andere methode dan ook, zonder schriftelijke toestemming van de uitgever.

De artikelen van ING Bank N.V. over beleggen zijn uitsluitend bedoeld om u informatie te geven over beleggen. Deze artikelen zijn geen beleggingsaanbeveling, geen beleggingsadvies noch een aanbieding of uitnodiging tot koop of verkoop van enig financieel instrument. Beleggen brengt risico’s met zich mee. U kunt uw inleg verliezen. In het artikel ‘Anders omgaan met uw vermogen’ komen niet alle fiscale aspecten aan de orde. Dit kan betekenen dat de verstrekte informatie onvoldoende is voor uw persoonlijke situatie. ING doet met de publicatie van de artikelen in dit magazine geen aanbod, geeft geen (fiscaal) advies en biedt geen financiële dienst aan. ING Bank N.V. betrekt haar informatie van betrouwbaar geachte bronnen en heeft alle mogelijke zorg betracht om ervoor te zorgen de informatie in deze artikelen niet onjuist of misleidend is. De verstrekte informatie kan aan veranderingen onderhevig zijn, bijvoorbeeld door veranderingen in wet-en regelgeving.

M

et het einde van 2015 in zicht kijken we terug op een boeiend jaar vol veranderingen.

Nederland lijkt langzaam de grote recessie achter zich te laten. De huizenmarkt bijvoorbeeld ontwikkelt zich positief, de export en consumentenbestedingen zitten in de lift.

Op technologisch vlak gebeurde er weer veel. Zo zag 2015 de lang voorspelde opmars van 3D-printing, de introductie van betalen met stemen vingerafdrukherkenning, en de lancering van de Apple Watch.

Ook kregen veel overheidsmaatregelen op het gebied van zorg, pensioen en studiefinanciering hun beslag in 2015. Bedrijven, waaronder ING, organiseren zich op een nieuwe manier om in te kunnen spelen op deze snel veranderende wereld.

Voor u ligt het magazine Grip op je Vermogen, met ditmaal als thema ‘kansen in een veranderende wereld’.

Wij vinden dit thema passend, en niet

alleen vanwege de actualiteit. Want zoals de voormalige Amerikaanse president John F. Kennedy ooit zei: ‘Verandering is een gegeven, en diegenen die alleen naar het verleden en heden kijken, zullen zeker de toekomst missen.’

In dit magazine leest u bijvoorbeeld hoe ontwikkelingen op de woningmarkt kansen kunnen bieden, hoe oude fabriekspanden na jaren van leegstand nu inspirerende werkplekken vormen en hoe dankzij crowdfunding iedereen een kleine durfinvesteerder kan worden. Hoogleraar economie Bas Jacobs deelt zijn visie op wat nodig is om de financiële crisis echt te boven te komen, en voormalig SER-voorzitter Alexander Rinnooy Kan vertelt waarom hij optimistisch is over de toekomst van Nederland.

Blijft de vraag hoe u met verandering omgaat. Met dit magazine hopen we u te inspireren en op weg te helpen om in te spelen op de veranderingen om ons heen. Want één ding is zeker: uiteindelijk hebben we onze eigen toekomst zelf in de hand.

Annemieke Tromp Directeur Experience, Advies en Affluent ING

december 2015 | GRIP OP JE VERMOGEN 5

Gevormd naar eigen hand

Frans Schrofer ontwierp de draaifauteuil Caruzzo als eerbetoon aan het vakmanschap van Leolux. Uit het grenzeloze Leolux aanbod kiest u uw eigen combinatie van kleuren en bekledingen. Daarmee creëren wij uw persoonlijke Caruzzo (vanaf € 2.395,- in stof, als getoond in Ceras leer € 2.880,-).

Ontdek Caruzzo bij de Leolux Select Store of dealer. Of bezoek het Leolux Design Center: Utrecht, Beneluxlaan 27 | Eindhoven, Meubelplein Ekkersrijt 4040 Son | Brussel, Bergensesteenweg 423A 1600 Sint-Pieters-Leeuw (B). Voor dealer adressen of jaarboekaanvraag gaat u naar www.leolux.nl

Grip op je Vermogen 2015

Inhoud 10 18 28 40 50

INTERVIEW Alexander Rinnooy Kan ‘Van de kenniseconomie moeten we het hebben’

Nederland kan niet concurreren op kosten, maar moet het volgens voormalig SER-voorzitter Alexander Rinnooy Kan hebben van innovatie en creativiteit. ‘In een digitaliserende wereld staat en valt het succes van Nederland met hoogstaande kennis.’

INTERVIEW Olcay Gulsen

‘Vroeger wisten we niets van onze klanten’ Voor SuperTrash-ondernemer Olcay Gulsen zit vernieuwing anno 2015 vooral in communicatie en software. ‘De kern van onze producten hoeft niet te veranderen. Wel moeten we sneller kunnen handelen en de servicesystemen blijven verbeteren.’

08 Beursvisie 2016 10 Interview Alexander Rinnooy Kan 15 Duurzaam investeren in de wereld van morgen 18 Interview Olcay Gulsen 23 Crowdfunding 28 Interview Ruud van Dusschoten 32 Het rendement van uw huis

INTERVIEW Ruud van Dusschoten

‘Wij willen de beste private bank van Nederland zijn’

40 Interview Steven van Eijck

Om optimaal in te spelen op de veranderingen in de markt en in klantbehoeftes heeft ING een ingrijpende gedaanteverwisseling ondergaan. Private Banking-directeur Ruud van Dusschoten: ‘Als ING zich niet aanpast aan de toekomst, kan het niet langer de beste mensen aantrekken.’

45 En nu de vette jaren?

49 Anders omgaan met uw vermogen 50 Interview Bas Jacobs

INTERVIEW Steven van Eijck ‘Geniet van de eigen financiële planning’

De belangrijkste verandering in de ogen van fiscalist Steven van Eijck is de onzekerheid op allerlei fronten waarmee we moeten leren omgaan. ‘Mensen willen niet met hun financiële toekomst bezig zijn, maar het geeft rust, zekerheid, geluk en vertrouwen.’

54 Van industrieel gebouw naar dynamische hotspot 63 Grip op je Vermogen VIII: congres in woord en beeld

INTERVIEW Bas Jacobs

‘Er is veel politiek kapitaal geïnvesteerd in verkeerd beleid’ Het gevaar van langdurige stagnatie ligt op de loer nu significant economisch herstel uitblijft. Volgens hoogleraar Bas Jacobs moet het roer om. ‘Het ligt politiek gevoelig, maar we kunnen prima gebruikmaken van die lage rente om geld te lenen voor een economische boost.’

december 2015 | GRIP OP JE VERMOGEN 7

Beursvisie ING voor 2016

Opnieuw onrustig beursjaar verwacht onzekerheid van beleggers daarover en de langzaam maar zeker minder sterk groeiende Chinese economie.

Gematigde verwachtingen

De maakindustrie zal minder sterk groeien maar de dienstensector wordt juist groter.

Dit leidt tot omvangrijke veranderingen, zoals we die nu bijvoorbeeld zien in China

Veel beleggers vragen zich af wat het volgende beursjaar zal brengen en hoe zij daar het beste op in kunnen spelen. De verwachtingen en het beleid van ING kunt u begin december op ING.nl vinden.

Voor de lezers van Grip op je Vermogen Magazine hier alvast een voorbeschouwing met de hoofdlijnen van onze beursvisie 2016. tekst: Foppe Oberman

H

et jaar 2015 was tot eind oktober een beursjaar met forse pieken en dalen, zeker op de aandelenmarkten. Per saldo waren de beleggingsresultaten gematigd. En om maar meteen tot de kern te komen: de verwachting voor 2016 van het ING Investment Office is dat deze trend zich in 2016 voortzet. Sterker nog, de beweeglijkheid van de koersen – de volatiliteit –zou in sommige fases nog wel eens hoger kunnen uitvallen dan we in 2015 hebben meegemaakt. Dit heeft 8 GRIP OP JE VERMOGEN | december 2015

‘ Een vraag die steeds weer naar boven komt, is: worden de inflatie en de groei nog wel goed gemeten?’ alles te maken met ongewijzigde langetermijnontwikkelingen, zoals het beleid van de belangrijke centrale banken, de

Onze verwachtingen voor de economische ontwikkelingen op iets langere termijn, te beginnen met 2016, zijn gematigd. Bij ING denken we dat de ontwikkelde economieën gekenmerkt zullen worden door lage groeipercentages voor het bruto binnenlands product (bbp), een lage inflatie, lage rentes en relatief lage verwachte rendementen op aandelen, obligaties en vastgoed. Het trendmatige groeitempo van de ontwikkelde economieën, zeg maar het voortschrijdende langetermijngemiddelde, is al decennia aan het afnemen. Ook de bbp-groei in de opkomende markten – waaronder China – zal naar verwachting nog wel iets vertragen. Dit, ondanks de inspanningen van de belangrijke centrale banken in de wereld (VS, Japan, eurozone) om de economie te stimuleren.

Onzekerheid over groei...

Een van de oorzaken van het ongebruikelijk trage herstel van de recessie, is de schuldenlast van overheden en particulieren. In veel ontwikkelde landen is nog maar pas een begin gemaakt met het wegwerken daarvan na de financiële crisis van 2008-2009. Als overheden en consumenten hun schulden verminderen, gaat dat ten koste van investeringen en consumptie. En remt dat dus de economische groei. Een andere factor is de onzekerheid over de conditie van de Chinese economie. Die zit midden in een door de autoriteiten begeleid overgangsproces van een op investeringen en exportindustrie gebaseerde economie naar een door binnenlandse consumptie en de dienstensector gedreven groei. De afnemende groei van de bouwsector en de industriesector in China heeft ook gevolgen elders in de

wereld. Vooral opkomende economieën die het moeten hebben van de export van olie en andere grondstoffen – zoals Brazilië – worden hierdoor geraakt. Ook daardoor ontstaat onzekerheid over de groeikracht van de wereldeconomie.

… en inflatie

Niet alleen gaan veel gesprekken over de snelheid van de economische groei, ook over het inflatieniveau wordt gediscussieerd. Een vraag die steeds weer naar boven komt, is: worden de inflatie en de groei nog wel goed gemeten?

Wat is de economische bijdrage aan de bbp-groei van diensten als Airbnb, Spotify en Uber? En is het erg als deze diensten minder kosten en minder opleveren dan respectievelijk hotels, cd’s en taxi’s?

Wat betekent dit dan voor de officiële inflatiecijfers? Als deze technologische ontwikkelingen leiden tot een lager economisch groeipercentage, moeten we ons daar dan zorgen over maken?

Ja, de maakindustrie zal minder sterk groeien maar de dienstensector wordt juist groter. Dit leidt tot omvangrijke veranderingen, zoals we die nu bijvoorbeeld zien in China. Misschien moeten we ons iets minder druk maken over het absolute niveau van de economische groei. Dit is namelijk niet altijd een goede indicator voor de toe- of afname van de welvaart.

Vernieuwen of verdwijnen

Voor beleggers is het wel noodzakelijk om de bovengenoemde veranderingen tijdig te signaleren. Bedrijven die zich niet snel genoeg aanpassen aan de in hoog tempo veranderende omgeving zullen het niet overleven. Kijk naar Nokia, voormalig marktleider op de markt voor mobiele telefoontjes, die de slag volledig miste bij de opkomst van smartphones. Zoals sjeik Zaki Yamani, voormalig minister van Oliezaken van Saoedi-Arabië en oud-voorzitter van de OPEC, het formuleerde: ‘Het stenen tijdperk is niet geëindigd door een gebrek aan stenen, maar door een beter alternatief. Ook het olietijdperk zal eindigen voordat de olie op is.’ Dat is toepasbaar op verschillende sectoren en bedrijven.

De vervanging (verdringing) van oude bedrijfsmodellen door nieuwe wordt wel ‘creatieve destructie’ genoemd.

Succesvolle vernieuwers zetten de oude marktleiders buitenspel.

Signalen van vooruitgang

Dit brengt me op een andere vraag: wat is nu precies het effect van het stimulerende monetaire beleid van de centrale banken? Deze streven hogere groei- en inflatiepercentages na. Maar leidt dit niet tot te weinig creatieve destructie en werken lage rentes juist niet averechts?

Je zou namelijk kunnen stellen dat ‘ongezonde’ bedrijven overeind worden gehouden met lage rentes (lage kosten voor bedrijfsfinancieringen). Maar aan de andere kant worden ook nieuwko-

mers als Uber en Airbnb geholpen met lage rentes. Deze bedrijven groeien snel door gebruik te maken van bestaande overcapaciteit.

Er zijn veel vragen waar we nog geen duidelijke antwoorden op kunnen geven. Waar we het wel over eens zijn, is dat de huidige, sterk veranderende wereld – die als je alleen naar de groeicijfers kijkt, stil lijkt te staan – wel degelijk signalen toont van vooruitgang.

En daarom ook kansen biedt voor u als belegger.

VERWACHT RENDEMENT 2016 PER BELEGGINGSCATEGORIE ING publiceert begin december de visie op beleggingsjaar 2016.

Daarin staan de op dat moment verwachte rendementen per vermogenscategorie. Hieronder ziet u de verwachtingen per 20 oktober 2015, die dus kunnen afwijken. Maar ook los daarvan moeten beleggers de waarde van deze cijfers niet overschatten. Het zijn mogelijke uitkomsten. Ter vergelijking staan in het staafdiagram hieronder ook de verwachtingen van een jaar geleden.

VISIE 2016: RENDEMENTSVERWACHTINGEN* Wereldwijde aandelen

8,0% 8,0%

Wereldwijde vastgoedaandelen

Staatsobligaties

7,0% 1,3% -0,7% 1,0%

Bedrijfsobligaties

1,1% 6,0%

Hoogrentende bedrijfsobligaties

9,0% 5,0%

Obligaties opkomende markten (in harde valuta)

8,0%

-2% visie 2015

visie 2016

* ‘Total net return’: dividenden netto herbelegd.

0%

2%

4%

6%

8%

10%

De waarde van uw beleggingen kan fluctueren. In het verleden behaalde resultaten bieden geen garantie voor de toekomst. Er is geen rekening gehouden met service fee.

Deze service fee moet in mindering worden gebracht op het rendement.

Bron: ING Investment Office, 20 oktober 2015.

december 2015 | GRIP OP JE VERMOGEN 9

Interview met Alexander Rinnooy Kan

10 GRIP OP JE VERMOGEN | december 2015

D66-senator en voormalig SER-voorzitter Alexander Rinnooy Kan:

‘ Van de kennis­ economie moeten we het hebben’ In een wereld die globaliseert en digitaliseert, staat en valt het succes van Nederland met hoogstaande kennis, zegt Alexander Rinnooy Kan. De gewezen SER-voorzitter en huidige senator pleit daarom voor extra geld voor de kenniseconomie. ‘Ons onderwijsstelsel moet meer gericht zijn op het ontwikkelen van de bijzondere talenten.’ tekst: Rob Stallinga foto: Rene van der Hulst

De wereld verandert. Wat zijn volgens u de belangrijkste veranderingen waar wij nu mee te maken hebben?

‘Op deze vraag is nauwelijks nog een origineel antwoord te geven. Ikzelf vind de vijf i’s van Paul Schnabel wel een mooi lijstje. Dat zijn: individualisering, informalisering, informatisering, internationalisering en intensivering. Hiervan zijn – iets anders geformuleerd – globalisering en digitalisering denk ik wel de belangrijkste.’

Wat zijn de effecten van beide ontwikkelingen geweest?

‘In een wereld die tegelijk globaliseert en individualiseert, ontstaat een groei-

‘ Het Nederlandse onderwijs houdt zich op in de Europese middenmoot, en dat is lang niet goed genoeg’ ende behoefte aan lokaal houvast, en dat wordt al gauw een speeltuin voor de populistische politiek. Het tweede neveneffect van de globalisering is de toenemende ongelijkheid wereldwijd, zowel in inkomen als vermogen. Dat is

Wie is Alexander Rinnooy Kan? Alexander Rinnooy Kan (1949) was rector magnificus van de Erasmus Universiteit Rotterdam, voorzitter VNO, voorzitter VNO-NCW, bestuurslid ING, voorzitter van de SER en nu, naast zijn hoogleraarschap economie aan de Universiteit van Amsterdam en tal van nevenfuncties, lid van de D66fractie van de Eerste Kamer. Rinnooy Kan was volgens de Volkskrant een aantal jaren de invloedrijkste man van Nederland.

iets waar ik me grote zorgen over maak.

Het is niet alleen moreel onwenselijk, maar heeft ook praktische schaduwkanten. Landen met een grote ongelijkheid gaan steeds slechter presteren. Mensen worden ongezonder, de tevredenheid loopt over de volle breedte van de bevolking terug. De coherentie en de solidariteit komen onder druk te staan.

‘De andere grote ontwikkeling is de informatisering, digitalisering, automatisering en robotisering. Dat wordt pijnlijk zichtbaar in het verlies van traditionele middenklassefuncties, waardoor de arbeidsmarkt de vorm van een zandloper krijgt. Aan de onderkant, de persoonlijke dienstverlening, blijven de banen wel bestaan. Die laten zich niet exporteren naar China. Ook de topbanen lopen geen gevaar. Maar daartussenin, waar veel welvaart te vinden was, zitten de problemen.’

U klinkt somber. Het gaat de verkeerde kant op met de wereld en met ons?

‘Van de globalisering en de digitalisering heeft Nederland tot dusver uitzonderlijk geprofiteerd. Beide ontwikkelingen liggen ons echt heel goed. Dat is positief te duiden. Ook het dreigement van ongelijkheid heeft Nederland goed weten te weerstaan. We zullen zien hoe het de komende jaren gaat, maar de solidariteitsgedachte en het egalitaire zitten bij ons gelukkig diep geworteld.

Noordwest-Europa is een oase in de woestijn. Dat stukje wereld wordt van daarbuiten met bewondering gadegeslagen. Wel zullen we iets moeten verdecember 2015 | GRIP OP JE VERMOGEN 11

Interview met Alexander Rinnooy Kan

zinnen op de negatieve gevolgen van de digitalisering en automatisering voor de arbeidsmarkt.

‘Ik ben dus helemaal niet zo somber over de toekomst van Nederland. Maar het gaat niet vanzelf. Met name de kenniseconomie staat voor mij in het hart van deze discussie. Als we daar geen succes van maken of blijven maken, zullen we in de nieuwe wereld minder succesvol zijn dan we in de oude waren. Kennis als nieuwe productiefactor, als gedeeltelijke ondermijner van het klassieke kapitalisme, dat is voor Nederland een voorwaarde om succesvol verder te gaan.

Maar ik ben een optimist. Ik heb vertrouwen in Nederland. Nederland heeft een goede reputatie in het accommoderen van verandering. Ook lastige veranderingen. We hebben daar de geschikte cultuur en traditie voor. Ik hoop dat dit zo blijft.’

Het probleem met veranderingen is dat je ze zelden concreet ziet aankomen.

‘Terugkijkend is het gênant hoe slecht de huidige veranderingen zijn voorspeld. Het opzienbarendste voorbeeld misschien wel is dat ik vanuit MIT, het wereldberoemde technologie-instituut in Boston, al in de jaren tachtig op grote schaal internet gebruikte voor e-mail en het versturen van documenten tussen de Amerikaanse universiteiten, maar dat geen van de vele slimme en handige onderzoekers daar bedacht wat voor een enorme kansen de internetcommunicatie commercieel zou bieden. Alles was toen al binnen handbereik, maar niemand dacht: hier kunnen we iets mee. Het is inderdaad lastig om te anticiperen.’

Als anticipatie onmogelijk is, lijkt het me ook onmogelijk om passend beleid te maken.

‘Het vraagt een andere beleidsvoorbereiding en beleidsonderbouwing dan we gewend zijn. Nederland heeft een traditie om beleid te baseren op prognoses, voorspellingen en modellen. Door alle veranderingen is de kans groot dat die er naast zullen zitten. Dus moet er beleid komen dat goed werkt onder de voorspelde omstandigheden, maar ook tegen een stootje kan als de omstandigheden anders zijn. Robuustheid en veerkracht van beleid zijn in de wereld van verandering relevante kenmerken.

Nederland moet niet alleen weten wat 12 GRIP OP JE VERMOGEN | december 2015

‘ Kennis als onder­mijner van het klassieke kapitalisme is voor Nederland een voor­ waarde om succes­vol verder te gaan’ het wil, maar ook wat het kan als niet lukt wat het wil.

‘De opgave is om als het nodig is snel draagvlak te krijgen voor grote onvermijdelijke beslissingen. Tot nu toe is dat ons altijd gelukt. Ons beroemde, beruchte en omstreden poldermodel heeft daarin veel geboden. Mijn hoop is dat ons poldermodel Nederland in staat zal blijven stellen het ook in de toekomst goed te doen.’

Wat heeft Nederland nodig om economisch blijvend succesvol te opereren?

Uitgaan van de eigen kracht en het eigen talent. De kenniseconomie is daar de belichaming van. Nederland kan niet concurreren op kosten, maar moet het hebben van kwaliteit, innovatie, vernieuwing en creativiteit. Dat lukt alleen door het aantrekken en benutten van talent langs lijnen van breed en modern onderwijs. Onderwijs, onderzoek en ontwikkeling zijn de pijlers van de kenniseconomie. Daar zijn we nu goed in en daar moeten we goed in blijven. Ik maak me toch zorgen of dat zal lukken.

Zoiets gaat niet vanzelf.’

Omdat onderwijs en onderzoek onvoldoende aansluiten bij de noden van onze economie?

‘Het is ook een vraag van financiële prioriteit. De Nederlandse kennisuitgaven blijven echt achter bij de kenniseconomieën waarmee we ons willen meten.

Het Nederlandse onderwijs houdt zich op in de Europese middenmoot, en dat is lang niet genoeg. We zijn echt teruggevallen. De succeskans van een wetenschappelijke subsidieaanvraag is inmiddels gedaald tot onder de 10 procent. Wetenschappers spreken over een loterij en dreigen naar het buitenland te verhuizen, omdat daar wel de financiële

middelen bestaan. Dat geeft aan dat het systeem niet goed meer werkt.’

Afgezien van het geld, sluit het hedendaagse onderwijs nog aan bij de veranderde wereld?

‘Er zijn basisvaardigheden die essentieel blijven. Het bekende rijtje lezen, schrijven en rekenen. Van de rest moet je accepteren dat wat nu wordt geleerd over een paar jaar al verouderd zal zijn.

Dat is geen onoplosbaar probleem, want wie van school komt, moet twee dingen meenemen. Het inzicht dat er voortdurend moet worden bijgeleerd. Daarnaast moet zijn geleerd hoe de beschikbare kennis kan worden gevonden. Daarin is het internet een ongelooflijk hulpmiddel geworden, waarin de nieuwe generatie zich prima thuisvoelt.

‘Wel zou ik graag zien dat Nederlandse leerlingen beter worden getraind in het opschrijven en presenteren van hun ideeën. Dat is in het huidige onderwijs onderbelicht en ondergewaardeerd. Dat is echt een zwakte.’

Andere puntjes van onderwijsverbetering?

‘Talent in Nederland interpreteren we vooral cognitief. Mensen kunnen ook creatief, organisatorisch, sociaal en sportief goed zijn. Ons onderwijsstelsel moet volgens mij meer gericht zijn op het ontwikkelen van de bijzondere talenten en op het maximaliseren van de relevante verschillen tussen mensen. Dat is breder dan de Cito toetst. Ik ben niet tegen toetsen, maar je moet wel de juiste dingen toetsen. Dat is nu niet het geval. De bandbreedte is te smal.

‘Daarnaast zijn we ook slecht in het wegwerken van de irrelevante verschillen tussen mensen. Wie voor een dubbeltje in Nederland wordt geboren, wordt nog altijd niet snel een kwartje.

Dat heeft deels te maken met de Citotoets, die volgens mij te vroeg wordt ingezet. Kinderen worden al vanaf hun twaalfde op een vrij definitief traject gezet. Dat doen ze in het buitenland anders. In de meeste landen bestaat een soort middenschool, waar de grote keuzes pas na iemands vijftiende worden gemaakt. Dat is toch een beter model.

Enfin, er valt nog genoeg te verbeteren.

Het is een belangrijke opgave, want van die kenniseconomie moeten we het wel hebben.’

bijlage van grip op je vermogen

Duurzaam beleggen

Met het oog op de toekoMst het blijft voor veel beleggers een uitdaging. Vooruitkijken in plaats van te focussen op het rendement van gisteren. INg denkt dat duurzame beleggingsstrategieën vanwege hun meerjarige focus een goede invulling kunnen geven aan uw zoektocht naar een goed rendement op de lange termijn. en duurzaam beleggen kan bij ons op vele manieren.

B

eleggen volgens de principes van duurzaamheid heeft zich volkomen bewezen de afgelopen jaren.

Niet alleen qua rendement, maar ook wat betreft de ideële doelen – zoals de kritische dialoog van aandeelhouders met ondernemingen. ‘Daar ben ik blij mee,’ zegt Bob Homan, hoofd ING Investment Office.

‘Als ING hebben we de bewuste keuze gemaakt voor beleggen met focus op de facetten mens, milieu en maatschappij. Ook is deze benadering in de vijftien jaar dat we nu een duurzame beleggingsstrategie aanbieden, goeddeels verlost van haar softe imago. De duurzame benadering is een prima hulpmiddel voor wie in de eerste plaats een goed rendement zoekt op de lange termijn. Niets mis mee, volgens mij.’

Dat uw belegging een bijdrage kan leveren aan een betere wereld, spreekt u wellicht evenzeer aan.

hoe werkt het?

Als u duurzaam wilt beleggen, kunt u bij ING helemaal kiezen voor de manier die het beste bij u past. Homan: ‘Om te beginnen kunt u zelf in duurzame beleggingsfondsen stappen via onze dienstverlening voor “zelf-beleggers”: Zelf op de Beurs of Zelf Vermogens-

soonlijke doelen en voorkeuren.

En ontvangt u regelmatig herschikkingsadvies als wij vinden dat de marktomstandigheden daartoe aanleiding geven. Als u onze adviezen opvolgt, blijft uw portefeuille in lijn met uw beleggingsplan, uw beleggingsprofiel en onze marktvisie.’

… en onze continue aandacht

Bob Homan: ‘De beste oplossing in mijn ogen is te kiezen voor onze beleggingsstrategie Duurzaam’ opbouw. Dan kiest u uit onze voorselectie van beleggingsfondsen die onze analisten Duurzaam Beleggen als voldoende duurzaam hebben aangemerkt. Die selectie doen zij zeer strikt, waarbij de selectiecriteria van ieder duurzaam beleggingsfonds worden getoetst aan de duurzaamheidsprincipes van ING. Niet ieder fonds dat zichzelf als

duurzaam presenteert, is dat volgens ons ook.’

profiteer van onze expertise...

‘De beste oplossing in mijn ogen – en waarschijnlijk voor u de makkelijkste – is te kiezen voor de beleggingsstrategie Duurzaam binnen onze dienstverlening Beleggen met Beheer.

Deze beleggingsstrategie heeft dezelfde samenstelling als de adviesvariant, maar hierbij draagt u het dagelijks beheer aan ons over. Dan heeft u er geen omkijken meer naar en weet u zeker dat uw portefeuille in lijn blijft met uw beleggingsplan, uw beleggingsprofiel en onze marktvisie,’ aldus Homan.

•

De tweede mogelijkheid is om te kiezen voor de strategie Duurzaam binnen de ING-dienstverlening Beleggen met Advies.

‘Dan stellen wij een duurzame beleggingsportefeuille voor u samen op basis van uw per-

geïnteresseerd? Meer informatie vindt u op INg.nl/particulier/beleggen/duurzaam-beleggen.

Maar u kunt ook bellen naar 020 22 888

scan de QR-code met uw smartphone of ipad en bekijk de korte video van Bob homan

Ik wil... mijn eigen haar terug Uw wens wordt werkelijkheid dankzij haarvermeerdering door HaarStamcel Transplantatie®. Gegarandeerd zonder pijn, littekens, bloed of haarverlies. Mét levenslange groeigarantie. Bel of mail ons of vraag een gratis en vrijblijvend consult aan via onze website. +31 (0)43 601 81 01 / info@hasci.com / www.hasci.com NEW BEAUTY LOOKS MET CHARLES GROENHUIJSEN OP RTL4 Charles Groenhuijsen onderzoekt: wat drijft de mensen om zich te laten behandelen. En: wat is het effect van een behandeling op hun leven. Zondag 25 oktober, 1, 8, 15, 22 en 29 november om 10:50 en herhalingen op zaterdag 31 oktober, 7, 14, 21 en 28 november en 5 december om 10:50 op RTL4.

Uitzending gemist? Bekijk ze alsnog op www.hasci.com.

D E U I T V I N D E R S VA N H A A R S TA M C E L T R A N S P L A N TAT I E ® MAASTRICHT

AMSTERDAM

LONDEN

CA P D ’A N T I B ES

JAKARTA

Duurzaam beleggen

Investeren in de wereld van morgen Als er één beleggingsstijl is waarbij de toekomst centraal staat, is het wel duurzaam beleggen. Alles draait daarbij om het langetermijnperspectief voor mens, milieu en maatschappij. Wat levert dat op, naast een bijdrage aan een betere wereld?

tekst: Foppe Oberman

B

ij duurzaam beleggen belegt u in ondernemingen die niet alleen goede financiële vooruitzichten hebben, maar ook hun maatschappelijke verantwoordelijkheid nemen. Je zou kunnen zeggen: een duurzame belegger investeert in een betere toekomst. Het makkelijkste gaat dat via duurzame beleggingsfondsen. Die spelen in op belangrijke en vaak kansrijke ontwikkelingen als bevolkingsgroei, veranderende samenstelling van de bevolking, klimaatverandering, grondstoffenschaarste en/of innovaties op het gebied van energie. Duurzaam beleggen heeft geruime tijd geleden al bewezen prima rendementen te kunnen leveren. De beleggingsprestaties van duurzame beleggingsfondsen doen gemiddeld niet onder voor die van andere beleggingsfondsen (bron: Sustainable Asset Management, 2011).

Definitie van duurzaam

Een duurzame onderneming die geen goede financiële resultaten boekt, floreert niet. Een bedrijf dat wel goede financiële resultaten boekt maar geen oog heeft voor duurzaamheid, zal het op langere termijn evenmin goed doen.

Een fondsbeheerder van een duurzaam beleggingsfonds moet dus niet alleen bepalen welke aandelen of obligaties de beste financiële vooruitzichten bieden, hij moet ook vaststellen of het desbetreffende bedrijf – of land in het geval

van staatsobligaties – duurzaam genoeg is voor opname in de fondsportefeuille.

Het lastige voor beleggers is dat er veel verschillende definities van duurzaam zijn. Ook gaat er veel tijd en energie zitten in het beoordelen van het beleid en het gedrag van ondernemingen. Bij ING maken we gebruik van de research van onderzoeksbureau Sustainalytics, een onafhankelijke adviseur met veel kennis en ervaring op dit gebied.

Koersinvloed

De mate waarin een bedrijf rekening houdt met duurzaamheid heeft ook direct invloed op de koers. Omdat beleggers vooruitkijken, zullen de duurzame langetermijnverwachtingen in de koersontwikkeling tot uitdrukking komen. Ook is te verwachten dat een als duurzaam aangemerkte onderneming minder risico’s loopt op schade door milieu-incidenten of boetes van december 2015 | GRIP OP JE VERMOGEN 15

Duurzaam beleggen

toezichthouders wegens overtreding van de regels.

DUURZAAM BELEGGEN LOONT

Zes belangrijke methoden

Geïndexeerd rendement Credit Suisse ING SRI Index en MSCI World Index (in euro)

Bij duurzaam beleggen kunnen uiteenlopende methoden – en combinaties daarvan – worden gebruikt om beleggingen te selecteren en het beleid van ondernemingen te verbeteren. De zes belangrijkste methoden noemen we hieronder in vogelvlucht.

1 D e best-in-class-toetsing: welke bedrijven scoren het hoogst op duurzaamheid in hun sector?

2 Controle, gebaseerd op internationale normen en afspraken, zoals de tien principes van de Global Compact van de Verenigde Naties (afspraken over mensenrechten, arbeidsomstandigheden, milieu en anticorruptiemaatregelen).

3 Uitsluiting van bedrijven met specifiek onwenselijk gedrag, bijvoorbeeld op het gebied van milieu, kinderarbeid of wapens.

4 Beoordeling van het gepubliceerde bedrijfsbeleid met betrekking tot milieu, maatschappij en interne gedragscodes.

5 Engagement: het aangaan van een gestructureerde dialoog met bedrijven over duurzame thema’s als ketenbeleid en het voorkomen van kinderarbeid. Daarbij kan gebruik worden gemaakt van het stemrecht op aandeelhoudersvergaderingen.

6 Impactinvesteringen: investeringen op basis van een projectmatige aanpak die direct gericht zijn op een verbetering van specifieke omstandigheden. Denk bijvoorbeeld aan een gezondheidszorgproject of een onderwijsinitiatief dat speciaal gericht is op meisjes in derdewereldlanden.

Duurzame selectie bij ING

ING past bij de beoordeling van ondernemingen de eerste vier hierboven genoemde methoden toe. Van de methoden 5 en 6 kan sprake zijn bij duurzame beleggingsfondsen waar beleggers via ING in kunnen stappen.

Voor onze duurzame beleggingsstrategieën selecteren wij alleen bedrijven die goed scoren op zowel beleid als gedrag. Het duurzame beleid van bedrijven wordt beoordeeld aan de hand 16 GRIP OP JE VERMOGEN | december 2015

600 500 400 300 200 100 0

‘02

‘03

‘04

‘05

‘06

‘07

‘08

‘09

‘10

‘11

‘12

‘13

‘14

‘15

Geïndexeerd rendement Credit Suisse ING SRI Index (‘duurzame index’) MSCI World Index (in euro, dividenden netto herbelegd), 14 maart 2003 = 100.

De waarde van uw beleggingen kan fluctueren. In het verleden behaalde resultaten bieden geen garantie voor de toekomst. Er is geen rekening gehouden met service fee. Deze service fee moet in mindering worden gebracht op het rendement. Bronnen: Credit Suisse en Bloomberg, oktober 2015.

ING beoordeelt het duurzame beleid van bedrijven aan de hand van meer dan honderd criteria van meer dan honderd criteria op het gebied van mens, milieu en maatschappij. Op de uitkomsten van deze beoordeling is de score van de zogenoemde niet-financiële indicator voor de desbetreffende onderneming gebaseerd.

Bedrijven die zich schuldig maken aan ernstige milieudelicten, corruptie, kinderarbeid of mensenrechtenschendingen worden uitgesloten. Ook bedrijven die actief zijn in de wapen‑, alcohol-, gok- of tabaksindustrie zijn uitgesloten van ons duurzame universum. Dat is het geheel van beleggingen die volgens ING als duurzaam kunnen worden aangemerkt. Overigens zijn producenten van controversiële wapens ook bij

onze andere beleggingsstrategieën uitgesloten.

Streng en doorlopend

Bij onze analyse van beleggingen benaderen we de zaak dus van twee kanten.

Dit doen we bij alle beleggingscategorieën: aandelen, (staats)obligaties en beleggingsfondsen. Deze selectie is streng en wordt doorlopend toegepast.

Het komt regelmatig voor dat beleggingsfondsen die in naam duurzaam zijn, bij ING geen plek krijgen in het duurzame universum. Bij de beleggingsstrategie Duurzaam spelen wij daarnaast ook nog in op kansrijke ontwikkelingen rond kernthema’s op het gebied van duurzaamheid. Voorbeelden hiervan zijn volksgezondheid, klimaatverandering, schaarste aan grondstoffen en water, demografische ontwikkelingen en groene energie.

Zelf duurzaam beleggen?

Op pagina 13 van dit magazine vindt u meer informatie over duurzaam beleggen.

Interview met Olcay Gulsen

18 GRIP OP JE VERMOGEN | december 2015

SuperTrash-ondernemer Olcay Gulsen:

‘ Vroeger wisten we niets van onze klanten’ Olcay Gulsen zette met haar modelabel SuperTrash tegen de economische crisis in een succesvol internationaal bedrijf op de kaart met winkels in inmiddels dertien landen. Dat lukt haar mede door gebruik te maken van de technologische vernieuwingen, die ook de modebranche radicaal hebben veranderd. tekst: Rob Stallinga

Wist u, toen u aan het avontuur begon, wat het allemaal vraagt om een onderneming te runnen?

‘Absoluut niet! Als ik mijn huidige leven tien jaar geleden had kunnen voorspellen, was ik gillend weggerend. Ik wilde fashion maken, maar ik ben nu met van alles bezig behalve met fashion. Het is, denk ik, een veel voorkomende onderschatting van ondernemers. Het bedrijf wordt geboren vanuit passie en al snel blijkt dat het alleen lukt met voldoende managementtalenten.’

Met SuperTrash is het hard gegaan.

‘SuperTrash is als wholesale-merk be-

gonnen. We leverden in eerste instantie alleen aan kleine retailers. Inmiddels verkopen we onze kleding ook via ons eigen internetkanaal en hebben we in dertien landen eigen winkels. Daarmee zijn wij helaas de grootste concurrent van onze eigen retailklanten geworden.

Voor multibrand-winkels is dit een lastige tijd door de toenemende internationale concurrentie en door de moderne consument die alles behalve trendvast is. Wij hebben daarom besloten om voor onze retailklanten een exclusieve collectie te maken. SuperTrash is de eerste die dat in Nederland doet. De stap is voor alle partijen goed. De behoeftes van

Wie is Olcay Gulsen?

Olcay Gulsen (1980) is een rasondernemer en globetrotter. In 2002 begon ze 2Stepzahead, dat kleding importeerde. Twee jaar later stapte ze in SuperTrash, dat zij in 2009 geheel overnam. Gulsen is bij het grote publiek vooral bekend als jurylid van het tv-programma Ultimate Shopper, als lifestyledeskundige bij RTL Boulevard, van reclames van Philips en van het BNN-programma Werk aan de Winkel. In 2008 verkoos modemagazine Jackie haar tot modeontwerper van het jaar. Motto: ‘Style is knowing who you are and who you want to inspire.’

onze eigen winkeliers zijn anders dan die van multibrand-winkeliers.’

Technologische vernieuwingen hebben stevig ingegrepen in de winkelbranche. Hoe heeft het SuperTrash veranderd?

‘Het is tegenwoordig ontzettend makkelijk om van klanten informatie te verzamelen en om producten te ontwikkelen en te verbeteren. Onze supply chain is de afgelopen tien jaar radicaal veranderd. Alles is nu geautomatiseerd en geïntegreerd in één enkel systeem.

Het is een enorme optimalisatie van informatie en handelen.’

Wat is de schaduwkant van deze technologische vlucht?

‘Misbruik van persoonsgegevens beschouw ik als het grootste gevaar. Wij maken ook graag gebruik van de kennis die we hebben van onze klanten om die zogenoemde customer journey te ontdekken. Deze klanteninformatie wordt allemaal vrijwillig gegeven. Ik vraag me wel eens af of klanten zich daar wel bewust van zijn. Het is schandalig dat een sociale ontmoetingsplaats als Facebook de persoonlijke informatie van zijn gebruikers zo maar kan doorverkopen.’

Schending van privacy lijkt me geen bedreiging voor SuperTrash.

‘Jawel, want privacymisstanden kunnen leiden tot veel strengere wetgeving, waardoor wij in één klap verstoken raken van veel klantinformatie.’ december 2015 | GRIP OP JE VERMOGEN 19

Interview met Olcay Gulsen

Is technologische innovatie voor u een ver-van-mijn-bed-show of bent u daar direct bij betrokken?

‘Ik ben altijd al geïnteresseerd geweest in technologie. Dat past bij mij. Ik vind optimalisatie heel fijn. Door investeringen in IT bouw je extra kennis op.

Het leidt tot directe resultaten. Bij de ontwikkeling en implementatie van automatiseringsplannen ben ik persoonlijk betrokken. Ik maak zelf het plan waarin de doelstellingen staan omschreven. Ik wil dat een nieuw systeem ons dient en niet andersom. Ik heb in het verleden de fout gemaakt om te kiezen voor een standaardpakket. Dan worden de bedrijfsprocessen aangepast aan het systeem. Dat werkt dus niet. Dan wordt het bedrijf slaaf van de eigen automatisering.’

Anticiperen op veranderingen. Hoe doet u dat?

‘Het is een combinatie van intuïtie en het herkennen van consumententrends.

Wat ik nou leuk zou vinden is om een on demand 24 uur service te starten.

Want als consumenten iets willen hebben, dan willen ze dat meteen hebben.

Het is mijn droom om dat te realiseren.’

Dat iemand om vier uur ’s nachts een rokje kan bestellen om die een uur later in huis te hebben?

‘Het zou ook een telefoon of televisie kunnen zijn. Dan wordt SuperTrash een overkoepelende paraplu met klanten die niet alleen voor kleding bij ons komen winkelen.

‘Het belangrijkste voor een merk is om contact te hebben met de klanten. Dat zijn in ons geval 650.000 mensen, alleen al in Nederland.’

Hoe benadert SuperTrash deze klanten?

‘Het bijzondere aan de huidige wereld is dat iedereen met elkaar kan communiceren. Ik vind het leuk om mijn klanten vragen te kunnen stellen. Of ze blij zijn met wat ze hebben gekocht. Of ze iets missen in de collectie. Zo nodigen wij onze klanten ook uit om vragen aan ons te stellen. Onze deur staat wagenwijd open.

‘Verder sturen we wekelijks twee nieuwsbrieven. Nu nog, want ik zou dat graag anders zien. Mijn opdracht aan het team: bedenk iets nieuws. Kom met 20 GRIP OP JE VERMOGEN | december 2015

‘ Bij de ontwikkeling en implementatie van automatiserings­ plannen ben ik persoonlijk betrokken’

iets dat klanten emotioneel raakt. Al is het maar voor één seconde.’

Welke invloed heeft klantenkennis op de collectie?

‘Vroeger ontwierpen we puur op emotie. Toen wisten we niets van onze klanten. Nu weten we precies welke producten wel een hoge omloopsnelheid hebben en welke niet. Zo weten we nu dat we in oktober de meeste jassen verkopen. Dat wisten we vijf jaar geleden niet. Van bezoekers van onze onlineshop kunnen we precies zien naar welke kledingstukken ze hebben gekeken, ook die ze uiteindelijk niet hebben gekocht.’

Het lijkt me geen goed idee te veel rekening te houden met de wensen van de klanten. Dan verdwijnt de eigenheid van het merk.

‘Daarom ontwerpen we producten waar vraag naar is, en is een deel van de collectie nieuw en anders.’

Hoe weet u wat klanten leuk zullen vinden?

‘Dat is de uitdaging. Vroeger vertelden de winkelverkopers wat de trends en kleuren werden in het nieuwe seizoen.

Dat werkt niet meer. De huidige consument is in negen van de tien gevallen beter geïnformeerd. Die browst de hele dag op internet. Die weet echt wel wat er allemaal in de modewereld aan de hand is. Tien jaar geleden konden er collecties worden gemaakt die na negen maanden nog altijd superhot waren. Nu hangt een paar weken na een show al een soortgelijke collectie bij Zara of een ander groot kledingbedrijf in de rekken.

De mystiek is verdwenen. Daarom hollen wij niet achter trends aan, maar houden we vast aan zaken die passen bij ons merk en bedrijf.’

Waarin zit voor Supertrash dan wel de vernieuwing?

‘Die zit vooral in communicatie en software. Een modelabel hoeft niet altijd de nieuwste mode te brengen. Het is namelijk maar een heel kleine groep consumenten die altijd het nieuwste wil hebben. De meeste mensen gaan voor kwaliteit en pasvorm. De kern van onze producten hoeft niet te veranderen. Wel moeten we sneller kunnen handelen en de servicesystemen blijven verbeteren.’

Wat zal altijd blijven bestaan in de modewereld?

‘Emotie. Veel is impuls. We kunnen denken dat we precies weten wat de klant gaat doen, maar dan doet die toch iets anders. Dat heeft puur te maken met emotie. Teleurstelling en succes volgen elkaar razendsnel op in onze branche.

Als ik iets zeker denk te weten, blijkt bijna altijd dat dit niet het geval is.’

Belangrijk in de huidige snel veranderende wereld is duurzaamheid.

Is dat een punt van aandacht?

‘Wij dragen 6 procent van de kostprijs af om zo veilige, milieuvriendelijke en kinderloze arbeidsomgevingen te creëren.

Elk product dat wij leveren, is voorzien van een waarborgkenmerk. Dat vind ik echt heel belangrijk.’

Er is ooit voorspeld dat 85 procent van de kledingverkoop in 2020 online is.

Een realistische verwachting?

‘Dat lijkt mij wel erg veel. Ik hoop ook dat die voorspelling niet uitkomt, want dat zou een einde maken aan de sociale functie van binnensteden. Ik ben daarom blij dat er nog een paar kleine brutale merken bestaan, zoals SuperTrash, die het aandurven om winkels te blijven openen op A1-locaties.’

Die maken winst?

‘Ja, dat lukt ons. Omdat we weten wat onze klanten van ons verwachten.

Super­Trash is een emotioneel merk. Het wordt geassocieerd met zaken als succes en vrouwen-empowerment.’

Waar moet SuperTrash in 2020 staan?

‘Ik ben net terug uit Hongkong, waar ik twee winkels heb geopend. Het is de grote uitdaging om ook in Azië en Amerika succesvol te worden. Ik ga voor in totaal honderd winkels.’

LINKED TO MOTION IBB AMSTERDAM • 020 342 80 80 The beautiful Swiss watch is now smart and connected, powered by MotionX®.

smartwatch.frederique-constant.com

LAGE RENTE. TIJD OM EEN ALTERNATIEF TE VINDEN VOOR CASH EN OBLIGATIES? De tijd waarin u op één beleggingscategorie kon vertrouwen om uw doel te bereiken, ligt achter ons. Of u nu naar vermogensgroei, hogere inkomsten of een lager risico streeft, het lijkt raadzaam om op zoek te gaan naar een andere insteek voor uw portefeuille.

Maar wat kan ik het beste doen met mijn geld?

Multi-Asset oplossingen van BlackRock Bij BlackRock zijn we van mening dat een multi-asset aanpak goede mogelijkheden biedt om minder afhankelijk te zijn van één of slechts enkele beleggingscategorieën, en zo kan bijdragen tot een beter rendement op de lange termijn, terwijl het risico van verlies kleiner wordt.

Ons multi-asset aanbod bestaat uit diverse fondsen met elk hun eigen risiconiveau, die u de flexibiliteit bieden om uw risico te spreiden via een portefeuille van aandelen, obligaties, vastgoed, cash en valuta’s. Ga naar blackrock.nl voor een compleet overzicht van onze multi-asset reeks.

De vermogensbeheerder waaraan beleggers wereldwijd het meeste geld toevertrouwen.*

* Gebaseerd op een totaal beheerd vermogen (AUM) van USD 4.770 miljard per 31-03-15. In Nederland uitgegeven door het kantoor van BlackRock Investment Management (UK) Limited in Amsterdam, gevestigd aan het adres: Amstelplein 1, 1096 HA Amsterdam, Tel: 020 - 549 5200. Voor meer informatie, zie de website: www.blackrock.nl. © 2015 BlackRock, Inc. Alle rechten voorbehouden.

BLACKROCK en iSHARES zijn geregistreerde handelsmerken van BlackRock, Inc. of haar dochterondernemingen in de Verenigde Staten en elders. Alle andere handelsmerken (trademarks) zijn eigendom van hun respectievelijke eigenaren. 005461a-OE-EMEA-OCT15-D-RSM-2265

Durfkapitaal

Investeren was nog nooit zo eenvoudig Met crowdfunding kan iedereen investeren in kleine bedrijven.

Het beloofde rendement is hoog, sommige bedrijven worden zeer succesvol. Maar pas op: crowdfunding kent ook specifieke risico’s.

tekst: Redactie GOJV

C

rowdfunding als investering is in opkomst. Het fenomeen wordt vaak geassocieerd met ideële doelen en gadgets, waarbij mensen geld bijeenleggen om een weeshuis in Roemenië te financieren of een virtualrealitybril te kopen.

Maar veruit het meeste geld dat in Nederland naar crowdfunding gaat, wordt volgens adviesbureau Douw&Koren gestopt in bedrijven: in 2014 ruim 51 miljoen van de in totaal 63 miljoen euro.

In 2013 was het totaal nog 32 miljoen euro. Veel bedrijven die op crowdfun-

Dankzij crowdfunding kan iedereen een kleine durf­ investeerder worden dingplatforms op zoek zijn naar financiering, beloven mooie rendementen, zeker vergeleken met obligaties of spaarrekeningen. Risico’s zijn er ook.

Zo werkt het: een ondernemer doet op een crowdfundingplatform – naast Geldvoorelkaar zijn de bekendste in Nederland Leapfunder, Symbid en

Oneplanetcrowd – een verzoek om financiering. Hij legt uit hoeveel hij nodig heeft, waarvoor en hoe zijn bedrijf geld verdient. Dan kunnen investeerders intekenen, voor 20 euro, 100 euro, 1.000 euro – wat ze willen. De bedragen variëren per platform, maar zijn over het algemeen laag. Investeerders die grotere bedragen investeren, willen graag met de ondernemer praten en jaarrekeningen of ondernemingsplannen inzien.

Pas als investeerders – dat kunnen er honderden zijn – bereid zijn om genoeg bijeen te leggen, gaat het geld over in handen van het bedrijf, dat er daarmee officieel kredietverstrekkers of nieuwe aandeelhouders bij heeft.

Geldvoorelkaar, dat is opgericht door twee oud-bankiers, is goed voor meer dan de helft van de crowdfunding in Nederland. Daar kunnen particulieren nu alleen leningen verstrekken. Op andere platforms kunnen ze via crowdfunding aandelen in jonge bedrijven kopen. Zoals Symbid.

Betrokkenheid

‘Het idee is dat investeerders betrokken zijn bij het bedrijf,’ zegt Maarten van der Sanden, een van de oprichters van Symbid. Investeerders kunnen er al vanaf 20 euro inleggen in een bedrijf.

Symbid wil het investeringsproces ‘democratiseren’. Dankzij crowdfunding kan iedereen een kleine durfinvesteerder worden. Later dit jaar kunnen particulieren via Symbid ook krediet verstrekken aan bedrijven. Geldvoorelkaar gaat zorgen dat investeerders binnenkort aandelen in bedrijven kunnen nemen.

Sommige ondernemingen – winkels, restaurants – beginnen aan crowdfunding december 2015 | GRIP OP JE VERMOGEN 23

Durfkapitaal

als alternatief voor een bancaire lening.

Bedrijven gaan op zoek naar andere vormen van financiering. Andere ondernemingen willen bewust zo veel mogelijk verschillende investeerders. Tot die categorie behoort het bedrijf SnappCar, waar particulieren auto’s van andere particulieren kunnen huren.

SnappCar haalde in april 2014 560.000 euro op voor expansie naar de rest van Europa: een van de succesvolste campagnes tot nu toe in Nederland. ‘Het idee was vanaf het begin om met de investeerders ook actieve ambassadeurs van SnappCar te werven,’ zegt Victor van Tol, een van de oprichters. Hij en zijn compagnon Pascal Ontijd trokken enkele dagen uit om geïnteresseerden te woord te staan. ‘Onze investeerders zijn heel verschillend: studenten, oude hippies, mensen die het idee sympathiek vinden.’

Sommigen wilden alleen de ondernemers graag van tevoren ontmoeten, anderen plozen de jaarrekeningen door.

SnappCar haalde geld op via het platform Oneplanetcrowd, dat zich richt op bedrijven die niet alleen voor de winst gaan, maar ook sociale doelen of milieudoelen hebben.

Startkapitaal

Weer andere ondernemers zoeken startkapitaal. Ze hebben een mooi idee of uitvinding en zijn op zoek naar geld om een bedrijf op te zetten. Dit is riskanter – vaak is nog niet bewezen dat met het idee geld kan worden verdiend – maar de opbrengsten kunnen heel groot zijn.

Deze bedrijven zijn te vinden op Symbid en Leapfunder.

In de Verenigde Staten is het onder nieuwe technologiebedrijven (start-ups) gebruikelijk om geld op te halen bij een grote groep investeerders, vertelt een Amsterdamse ondernemer die anoniem wil blijven. Hij investeerde op die manier in circa zestig start-ups, met succes.

Zo stopte hij 5.000 dollar in Instacart, een boodschappenbestelservice. Toen durfkapitaalfondsen een grote som geld in het bedrijf investeerden, steeg de waarde van zijn belang naar 1 miljoen dollar.

Zelf vindt hij wat hij doet geen crowdfunding: de investeringsplatforms waar hij bedrijven uitzoekt, zijn voor professionals. Op FundersClub, het platform waarop hij in Instacart investeerde, kan 24 GRIP OP JE VERMOGEN | december 2015

Victor van Tol (links) en Pascal Ontijd, oprichters van SnappCar

vanaf 3.000 dollar in een bedrijf worden geïnvesteerd, mits je een inkomen hebt van minimaal 200.000 dollar, of een vermogen van meer dan 1 miljoen dollar.

Maar de investeringen die de ondernemer doet, hebben veel gemeen met crowdfunding. Zo zit zijn geld, wat de waardering van zijn aandeel ook is, vast

in de bedrijven. Pas als het bedrijf naar de beurs gaat, of wordt verkocht, krijgt hij geld. Dat maakt crowdfunding riskanter dan beleggen.

Bij Geldvoorelkaar duren de leningen tussen de zes maanden en zeven jaar.

‘De leningen worden als annuïteiten terugbetaald, net als bij een hypotheek,’

Bedelen? Noem het crowdfunding

H

ightechgadgets zoals smartwatches en 3D-printers die dankzij crowdfundingsacties als consumentenproduct op de markt kunnen worden gebracht, spreken tot de verbeelding. Ze leken daarom lang het boegbeeld van deze alternatieve financieringsvorm – inmiddels wordt crowdfunding voor van alles toegepast.

Want al ging in 2014 80 procent van de 63 miljoen euro die Nederlanders investeerden in crowdfundingsprojecten naar bedrijven, wat aantal betreft leggen die het af tegen kleinere projecten uit een heel andere hoek.

De maatschappelijke sector zoekt vooral weldoeners: goede doelen die ouderwets om donaties

bedelen, doen dat nu ook onder de hippe noemer ‘crowdfunding’. Wie een duit in de digitale collectebus wil doen, kan terecht op bijvoorbeeld onepercentclub.com. Het lijkt te werken: donateurs zien waar het geld naartoe gaat, zoals een meisje uit Malawi dat 1.500 euro nodig heeft voor een opleiding.

Sommigen grijpen het opkomende crowdfunding aan voor minder onbaatzuchtige verzoeken: het financieren van een verre vakantie of telefoon. Zelfzuchtig of niet, alle projecten lijken een gemeenschappelijke charme te delen: de spanning rond een oplopende teller die laat zien hoeveel er al is opgehaald.

Bijzondere vogels spotten... ...à la TravelEssence.

Natuurlijk: Nieuw Zeeland heeft bijzondere vogels die u nergens anders ter wereld tegen komt. Op Kapiti Island ziet u ze allemaal.

Maar als u een ontmoeting wil hebben met een stel écht heel bijzondere vogels, dan moet u ons nodig bellen.

Wij brengen u in contact met de oorspronkelijke bewoners van Nieuw Zeeland, de Maori. Zij zijn al sinds mensenheugenis de bewakers van natuurschatten als deze. Niet alleen Kapiti Island, maar ook Kaikoura, met haar vele walvissen, of het Urewera regenwoud, bijvoorbeeld. Met tochten, rondleidingen en verhalen laten de Maori graag die bijzondere kant van Nieuw Zeeland zien. Met kleren aan weliswaar, maar daarom niet minder puur natuur. Nieuw-Zeeland

met echte Nieuw-Zeelanders, net als wij; wij komen er immers vandaan en weten u precies die plaatsen te laten zien die u bij niemand anders te zien krijgt. Daarom maken deze exclusieve ontmoetingen een onmisbaar onderdeel uit van de rondreis die we voor u, en vooral met u, organiseren. Daarbij regelen we kleinschalige accommodaties en activiteiten voor u, en een uitgekiend rustig reisschema, met eigen vervoer, zodat u optimaal van Nieuw Zeeland kunt genieten.

Voorproefje? Bel 030-27 25 335 voor een afspraak bij ons of bij u thuis. U bent ook welkom op één van onze presentatiedagen op de Oudegracht in Utrecht. Of kijk op www.travelessence.nl.

Onze lokale kennis maakt het verschil ...

december 2015 | GRIP OP JE VERMOGEN 25

Durfkapitaal

10 TIPS 1

6

2

7

Sommige bedrijven die via crowdfunding geld ophalen, bieden investeerders korting op hun producten. Leuk, maar staart u zich niet blind op dit voordeel.

Spreek van tevoren met de ondernemer als u een groot bedrag wilt investeren. Heeft hij successen op zijn naam staan? En heeft hij ervaring in de bedrijfstak?

Maak zelf de afweging hoe riskant of hoe aantrekkelijk een investering is. Crowdfundingplatforms doen dat niet voor u.

Spreid uw investeringen. Zo vermijdt u dat u veel verliest als een bedrijf failliet gaat en uw investering niet terugbetaalt.

3

8

4

9

5

10

Doe goed onderzoek: bestudeer jaarrekeningen en kijk bijvoorbeeld hoeveel faillissementen er in de bedrijfstak zijn.

Investeer in bedrijven waarmee u feeling hebt. Hiervan zult u altijd beter kunnen inschatten of het bedrijf een succes zal worden.

‘Knuffelbare’ bedrijven met herkenbare producten of een maatschappelijke missie doen het in de regel goed bij crowdfunding. Denkt u dat ze ook geld kunnen verdienen?

Als een bedrijf waarin u hebt geïnvesteerd failliet gaat, is de fiscus de eerste die zijn schulden mag ver­halen. Dan is de bank aan de beurt, daarna u pas.

Investeer alleen geld dat u kunt missen. Via crowdfunding investeren is riskanter dan sparen of beleggen op de beurs.

Besef dat u het geïnvesteerde geld niet zo maar kunt terughalen.

Anders dan op de beurs kunt u uw belang niet elk gewenst moment verkopen.

Symbid krijgt wekelijks zo’n twintig ondernemers over de vloer

Scepsis

Onder ondernemers groeit de belangstelling voor crowdfunding: Symbid krijgt wekelijks zo’n twintig ondernemers over de vloer. De Amsterdamse ondernemer die in Silicon Valley investeert, staat sceptisch tegenover crowdfunding: ‘Er is vaak een reden dat professionele investeerders er geen geld in stoppen.’ Particuliere investeerders zijn niet kritisch genoeg, vindt hij. Zeker voor startende bedrijven is dat van belang: ‘Ik zou niemand adviseren om veel geld in één start-up te stoppen. De kans dat je alles kwijtraakt, is 90 procent.’ Het fenomeen is hard gegroeid de afgelopen jaren; er zou volgens hem weleens ‘een slachting’ aan kunnen komen.

Voorzichtigheid is dus geboden. Wat is zeker over bedrijven die crowdfunding opzoeken? ‘Voordat een bedrijf op Geldvoorelkaar.nl komt, beoordelen we het businessplan en de jaarrekeningen, en kijken we bij Bureau Krediet Registratie naar de kredietwaardigheid,’ zegt mede-directeur Adams. ‘Ook zijn ze hoofdelijk aansprakelijk voor de lening die ze aanvragen.’

Doopceel

Symbid homepage 26 GRIP OP JE VERMOGEN | december 2015

zegt Edwin Adams, een van de directeuren. ‘De investeerder krijgt dus elke maand een stukje van zijn lening terug.’ Dat is om het risico te beperken, legt hij uit.

Bij Symbid nemen alle investeerders zitting in een coöperatie, terwijl bij Leapfunder investeerders in eerste instantie een schuldbekentenis ontvangen. Die wordt omgezet in een aandeel als een grote investeerder instapt. Hoelang het kan duren voordat een aandeel weer te gelde te maken is? ‘Participatiemaatschappijen hebben een horizon van drie tot zeven jaar,’ zegt Van der Sanden van Symbid. ‘Voor technologiebedrijven is dat langer: tien jaar. Dat zijn de termijnen om aan vast te houden.’

Ook bij andere platforms wordt het doopceel van ondernemers gelicht.

Maar de afweging of een bedrijf het geld zal terugbetalen, of een succes wordt, moet de investeerder altijd zelf maken. ‘We kunnen niet vijf jaar in de toekomst kijken,’ zegt Adams.

‘Voor de bedrijven die op onze website staan, geldt een kans van 2 tot 5 procent dat ze de lening niet kunnen terugbetalen.’

A different perspective on a solid return on investment.

Visit us to power up your equity portfolio. www.thegallerybrummen.nl info@thegallerybrummen.nl Tel: +31 (0)575 - 56 40 55

Arnhemsestraat 47 6971 AP Brummen The Netherlands

Exquisite classic automobiles

Interview met Ruud van Dusschoten

28 GRIP OP JE VERMOGEN | december 2015

ING-directeur Private Banking & Beleggen Ruud van Dusschoten:

‘ Wij willen de beste private bank van Nederland zijn’ Weinig banken zijn de afgelopen jaren zo sterk veranderd als ING. Ruud van Dusschoten maakte het van nabij mee. De directeur Private Banking & Beleggen van ING Nederland, weet dat ING ook in de toekomst zal blijven veranderen. Om de concurrentie het hoofd te kunnen bieden en jonge werknemers aan zich te binden. ‘En om optimaal in te spelen op de snel veranderende klantbehoeftes.’ tekst: Rob Stallinga foto: Rene van der Hulst

Wat is er allemaal bij ING veranderd sinds 2008?

‘De grootste veranderingen zijn ingegeven door de kredietcrisis. We hebben afscheid genomen van de verzekeringsactiviteiten, inclusief tal van andere bedrijfsonderdelen. Overgebleven is een sterke bank, lean and mean. Back to basics.

‘Daarnaast heeft de samenvoeging van Postbank en ING Bank in 2009 impact gehad. Het heeft de bank veel efficiënter gemaakt. De kwaliteiten van beide banken werden gecombineerd. ING Bank was van oudsher sterk in advies, de Postbank beschikte over een enorme klantenbasis en daar zat ook de vernieuwing in producten en dienstverlening.

‘De laatste grote verandering is het afgelopen jaar op het hoofdkantoor gestart. Het betreft een omvangrijke reorganisatie om optimaal in te kunnen spelen op de steeds snellere veranderingen in de markt en in klantbehoeftes.’

‘ De klant van een private bank wil de beste service. Dat vertalen we in al onze diensten: van de wijze waarop de bankpas wordt afgeleverd tot het goede advies’

Wat is de reden van de oplopende frequentie van veranderingen?

‘Door de digitalisering veranderen klantbehoeftes sneller. Daarnaast moeten wij ook concurreren met partijen van buiten die in de financiële sector een rol willen spelen. Dat dwingt ons om snel en flexibel te reageren. Een voorbeeld daarvan is de ontwikkeling van onze mobielbankieren-app, die door multidisciplinaire teams is gebouwd.’

Wat hebben de veranderingen van ING met de eigen bedrijfscultuur gedaan?

‘ING is niet langer het centraal aangestuurd bedrijf van tien jaar geleden.

Teams hebben nu hun eigen verantwoordelijkheid binnen aangegeven kaders. Dat vraagt output-sturing in plaats van input-sturing. Managers moeten leren los te laten. Maar het maakt het werken, voor wie het kan, aantrekkelijker. Voor voorbeelden hebben we buiten de sector gekeken, zoals naar de bedrijfsculturen van Spotify en Netflix.

De cultuurverandering moest er komen.

De nieuwe generatie werknemers komt niet langer voor een goed salaris en pensioenzekerheid, maar wil ook ruimte

Wie is Ruud van Dusschoten?

Jurist Ruud van Dusschoten (54) werd op 1 januari van dit jaar directeur Private Banking & Beleggen van ING Nederland. Hij volgde Karien van Gennip op. Daarvoor was Van Dusschoten directeur Business Banking (2007 tot 2012) en directeur Grootbedrijf & Instellingen (2013 tot 2015).

Na een carrière bij ABN Amro trad hij in 1997 bij ING in dienst als centraal aanspreekpunt voor een aantal beursgenoteerde relaties. december 2015 | GRIP OP JE VERMOGEN 29

Interview met Ruud van Dusschoten

en flexibiliteit. Als ING zich niet aanpast aan de toekomst kan het niet langer de beste mensen aantrekken.’

Wat is uw rol geweest in al deze veranderingen?

‘Ik ben verantwoordelijk voor de doelstellingen die we voor ING Private Banking hebben geformuleerd en ben actief betrokken geweest bij de selectie van de beste collega’s.’

Wat zijn de doelstellingen van ING Private Banking?

‘Wij willen de beste private bank van Nederland zijn. Dat wordt inmiddels opgemerkt. Vanuit verschillende hoeken hebben we het predicaat Beste Private Bank van Nederland verdiend. Onze klanttevredenheid is heel erg hoog. We willen natuurlijk ook groeien. De ambitie is om qua marktaandeel voorlopig een mooie tweede plaats te bekleden en de grootste te zijn in jaarlijkse klantgroei.’

Is het grote klantenbestand van ING een voordeel of een nadeel om de private bank te laten groeien?

‘Het is vooral een voordeel. Schaal is voor een private bank, zeker naar de toekomst toe, belangrijk. We kunnen maatwerk bieden én tegelijkertijd ervoor zorgen dat onze klanten op moderne manieren gemakkelijk hun bankzaken kunnen regelen. ING is een full service bank, een adres waar je al je bankzaken kunt regelen. Of je nu ondernemer bent of private bankingklant.’

Wat vinden de private banking-klanten bij ING ?

‘Onze klanten willen naast gemak ook hoogwaardig advies. Het beheer van vermogen en financiële planning is een belangrijke toegevoegde waarde. Voor deze klantgroep is persoonlijk contact essentieel. Ook de meest moderne internetondernemer wil een relatiemanager die zijn situatie goed kent. Zelf ben ik om die reden wekelijks twee dagen in het land om klanten te ontmoeten.’

De omgang met klanten van de private bank luistert nauw?

‘De klant van een private bank wil de beste service. Dat vertalen we in al onze diensten: van de wijze waarop de bank30 GRIP OP JE VERMOGEN | december 2015

‘ Uiteindelijk wordt het verschil niet gemaakt in de producten. Het verschil zit hem in het contact. Dat moet persoonlijk zijn’ pas wordt afgeleverd tot het goede advies. Wees in alles attent. Geef de klant het gevoel dat hij bijzonder is. Naast de extra aandacht vragen onze private banking-klanten om een no nonsensbenadering. Dat is iets waar met name ondernemers prijs op stellen. Belangrijk is om innovatief te zijn. En uiteraard om een goede beleggingsperformance te boeken.

Maar uiteindelijk wordt het verschil niet gemaakt in de producten. Het verschil zit hem in het contact. Dat moet persoonlijk zijn. We proberen om de financiële situatie van onze klanten holistisch te benaderen. Dat is meer dan het bieden van beleggingsoplossingen. Wat zijn de wensen? Daarvoor moet je een klant en zijn situatie goed kennen. Daar is een vertrouwensrelatie voor nodig.’

Dat vraagt veel van uw mensen?

‘Ja, steeds meer. De lat wordt steeds hoger gelegd. Dat dwingt ons om de 600 mensen, die nu voor ING Private Banking werken, goed op te leiden. Het is specialistenwerk. DGA’s vragen een andere benadering dan partners van een advocatenkantoor.’

De kredietcrisis heeft wel een gat geslagen in het vertrouwen in banken.

Hebt u daar nog last van?

‘Het vertrouwen nu is veel groter dan een paar jaar geleden. Zeker in het begin van de crisis was de kritiek heel scherp. Tijdens de Week van de Ondernemer in 2010 mocht ik spreken over het onderwerp Ondernemen in turbulente tijden. Toen kreeg ik reacties van: “Wie ben jij om ons te vertellen hoe dat moet! Ga je eigen huis opruimen!” Ik ben deze ondernemers gaan opzoeken en dat pakte positief uit. Maar nog altijd is de reputatie van banken breekbaar.

Het zal nog jaren duren voordat het ver-

trouwen echt is hersteld. Het is niet iets dat zich met woorden laat oplossen. Dat lukt alleen met daden. Dat de bank de dingen doet die het belooft. Gelukkig gaat de lijn omhoog.’

ING heeft grip op zijn situatie. Hoe zit het met mensen die grip op hun vermogen willen hebben. Wat is uw advies?

‘Maak beleggen een onderdeel van je financiële planning. Dat zal voor een steeds grotere groep een rol moeten spelen. Omdat we in een maatschappij leven, waarin we financieel steeds meer zaken zelf moeten regelen Met sparen alleen red je het niet. Beleggen zal dus een natuurlijk onderdeel moeten zijn van ieders vermogensopbouw. Daarvoor is inzicht nodig in de eigen financiën.

Wat zijn de doelen? Hoe kunnen die worden bereikt? Hoe jonger je begint, hoe beter. Vergeet de waan van de dag en beleg met een langetermijnhorizon.’

Voordeel van de klanten van ING Private Banking is dat zij hun eigen vaste relatiemanager hebben die hen adviseert?

‘Dat is zeker zo. Daarbij is de communicatie heel divers: mail, chat of een afspraak om elkaar te zien. Persoonlijk contact hoeft niet altijd in persoon te zijn, maar in het private banking-segment heb je wel je vaste aanspreekpunt naast de andere kanalen.’

ING Private Banking loopt op rolletjes?

‘Het blijft zoeken naar de juiste balans.

Het is blijven werken aan de eigen toegevoegde waarde. Dat betekent blijven investeren in de kwaliteit van advies.

Dat advies wordt breder, dus ook complexer.

‘Maar uiteindelijk zit het succes niet in de mooie woorden en strategieën, maar in de executie. In het consequent en consistent uitvoeren van wat je aan de klant beloofd hebt. De klant van een private bank wil bijzondere aandacht en dat zul je in alle klantcontacten steeds weer moeten waarmaken. Dat betekent dat je dicht bij de klant moet staan en ook moet kunnen reageren als dat nodig is. Toen de beurzen onlangs met procenten naar beneden knalden, hebben we meteen een webinar georganiseerd om de situatie te duiden. Dat wordt hoog gewaardeerd.’

Water is een schaars goed. En dat terwijl de vraag naar water voortdurend stijgt. Met het fonds Parvest AQUA kunt u beleggen in bedrijven die wereldwijd en dag na dag bijdragen aan een betere waterinfrastructuur en efficiëntere technologieën voor de behandeling, distributie en zuivering van water. Een doeltreffende manier om nuttig te beleggen in duurzame groei! www.bnpparibas-ip.nl

en 2) geen beleggingsadvies. Parvest AQUA een subfonds van Parvest is geregistreerd bij de Autoriteit Financiële Markten op grond van de Wet kosten en de risico’s. Vraag erom en lees hem voordat u het product koopt. Het prospectus, de EBi alsmede overige informatie zijn verkrijgbaar bij BNP Paribas Investment Partners*, Client Service, Postbus 71770, 1008 DG Amsterdam en via www.bnpparibas-ip.nl. mogelijk dat uw belegging weinig tot geen inkomsten zal genereren en dat uw inleg bij een ongunstig koersverloop geheel of ten dele verloren gaat. Bij aan- en verkopen worden kosten in rekening gebracht. BNP Paribas Investment Partners heeft alle redelijkerwijs mogelijke zorg besteed aan de betrouwbaarheid van dit materiaal, echter aanvaardt geen aansprakelijkheid voor druk- en zetfouten. De in dit document opgenomen informatie en opinies kunnen worden gewijzigd zonder voorafgaand bericht. BNP Paribas Investment Partners is niet verplicht de hierin opgenomen informatie en opinies te actualiseren of te wijzigen. * “BNP Paribas Investment Partners” is de wereldwijde merknaam van de vermogensbeheerdiensten van BNP Paribas Groep.

BN

BNP Paribas Investme

Woningmarkt

32 GRIP OP JE VERMOGEN | december 2015

Meer dan stenen met een prijskaartje

Het rendement van uw huis We worden dagelijks om de oren geslagen met cijfers en wetenswaardigheden over de woningmarkt. Maar belangrijker is volgens ING de vertaling naar wat dat nu precies voor u betekent. tekst: Wim Flikweert

D

e meeste prijsschommelingen in de woningmarkt doen woningbezitters die niet verhuizen geen pijn. Uitzondering op deze regel is de WOZaanslag. En natuurlijk: een mens voelt zich rijker of armer als hij weet dat zijn woning het goed doet op de markt of juist niet. En dat beïnvloedt – soms onbewust – het bestedingspatroon. Maar een woning is meer dan een stapel stedecember 2015 | GRIP OP JE VERMOGEN 33

Woningmarkt

nen met een prijskaartje. Het is de plek waar u jarenlang woont, waar een groot deel van uw leven zich afspeelt en waar u zich veilig voelt. De tevredenheid om te wonen waar u wilt, uw woongenot, is het echte rendement. Gemiddeld geven Nederlanders hun woonsituatie een 8,1 (bron: ING Woonbericht). Voldoende ruimte in de woning en een veilige omgeving staan bovenaan. Met dat deel van het rendement zit het dus in het algemeen wel goed.

Mensen wonen, zeker nadat ze hun plek hebben gevonden, tientallen jaren in hun huis. En het wordt een automatisme om dat gewoon te vinden. Maar het is ook goed om daar soms bij stil te staan.

Zoals u uw beleggingen zo nu en dan tegen het licht houdt, is het goed om dat ook met uw woning te doen. Stel uzelf de volgende vier vragen. Is dit het huis waarin ik oud wil of kan worden?

Wat doe ik met een te groot huis? En als een huis voor mij zo belangrijk is: wat kan ik doen om mijn kinderen of anderen aan onderdak te helpen? En kan ik daar zelf ook nog wat van opsteken?

AANTAL WONINGVERKOPEN EN VERANDERINGEN 20%

300.000

10%

250.000

0%

200.000

-10%

150.000

-20%

100.000

‘00 ‘01 ‘02 ‘03 ‘04 ‘05 ‘06 ‘07 ‘08 ‘09 ‘10 ‘11 ‘12 ‘13 ‘14 ‘15

Verandering aantal woningverkopen (kwartaal op kwartaal)

Aantal woningverkopen op jaarbasis Bron: Calcasa

In het ene gebied gaat het sneller dan in het andere.

Meestal is de lagere groei in gebieden die ook minder terugval hebben gehad.

Zeeland bijvoorbeeld: de prijzen zijn daar relatief weinig gezakt en gaan nu dan ook beperkt weer omhoog.

Historisch lage rente

De woningmarkt heeft het lastig gehad, maar krabbelt weer aardig op. Tot en met augustus van dit jaar registreerde het kadaster 109.534 verkochte woningen, een stijging van 23% ten opzichte van dezelfde periode vorig jaar.

ING heeft in haar rapport ‘Eigen woning verliest gouden glans’ (zie www.ing.nl) aangegeven dat de echt grote prijsstijgingen zoals we die in de jaren voor en vlak na de eeuwwisseling hebben gekend, wel tot het verleden behoren.

In vervolgonderzoek naar regionale verschillen wordt het beeld geschetst van een Randstad waar een stevig fundament ligt onder de woningmarkt en de omliggende gebieden waar het goed wonen is, maar waar vergrijzing en de trek naar steden van met name jongeren aanbod uitlokt bij minder vraag.

Niet dat die gebieden niet opveren, maar de markt voor met name grotere woningen is daar moeilijker.

Tegen de achtergrond van een langzaam herstellende Europese economie zal de rente weer gaan stijgen.

Heel hard zal dit waarschijnlijk niet gaan. De Europese Centrale Bank blijft voorlopig een zeer ruim monetair beleid voeren. Ondanks een verwachte stijging 34 GRIP OP JE VERMOGEN | december 2015

Gemiddeld geven Nederlanders hun woonsituatie een 8,1

REGIONALE VERSCHILLEN

Regio’s

Piek-dal

Dal-nu

Piek-nu

Groningen

-20,4%

3,8%

-17,4%

Friesland

-22,1%

1,7%

-20,8%

De eerste kolom geeft het verschil tussen het hoogste en het laagste prijsniveau aan na het begin van de crisis

Drenthe

-20,2%

1,3%

-19,2%

Overijssel

-19,5%

2,5%

-17,5%

Flevoland

-18,6%

2,4%

-16,7%

Gelderland

-22,5%

2,2%

-20,8%

Utrecht

-21,0%

5,3%

-16,8%

Noord-Holland

-21,0%

7,9%

-14,8%

Zuid-Holland

-19,5%

4,2%

-16,2%

Zeeland

-13,2%

1,8%

-11,6%

Noord-Brabant

-22,5%

3,0%

-20,1%

Limburg

-20,6%

3,6%

-17,7%

Amsterdam

-18,2%

De tweede kolom de prijs t.o.v. het laagste prijsniveau De derde kolom de prijs t.o.v. het hoogste prijsniveau Berekening op basis van kwartaalcijfers tot en met tweede kwartaal 2015.

Bron: CBS/Kadaster

13,8%

-6,9%

‘s-Gravenhage (gemeente) -19,7%

6,0%

-14,8%

Rotterdam

-15,7%

7,6%

-9,4%

Utrecht (gemeente)

-17,4%

8,6%

-10,4%

Nederland

-20,6%

3,8%

-17,6%

SAFARI IN AFRIKA? Ruim 100 inspiratiereizen vindt u op www.jambo.nl en in onze brochure of bel met onze Afrika specialisten op 020-2012740 voor een reis op maat.

De mogelijkheden zijn eindeloos, privé reizen geheel conform uw wensen!

A DÈ AFRIK T! IS L IA C E SP

Tanzania . Kenia . Madagaskar Seychellen . Mauritius . Zuid-Afrika Oeganda . Zimbabwe . Namibië Mozambique . Zambia . Botswana december 2015 | GRIP OP JE VERMOGEN 35

Juwelier - Goudsmederij Mariska Timmer I Marktplein 9 I 4191 AC Geldermalsen Tel: 0345-548030 I www.mariskatimmer.nl Exclusive distributor BeNeLux: TMH watches & jewellery I www.chronoswissbenelux.nl

Woningmarkt

lijkt de rente dus historisch laag te blijven.

ING verwacht dat het aantal transacties het topniveau van voor de crisis voorlopig niet zal halen, maar wel verder toeneemt, nu de markt en het vertrouwen weer aantrekken en de impact van de (fiscale) regels grotendeels is verwerkt.

Met prijzen die over langere tijd gemiddeld zo’n 2% stijgen, met uiteraard schommelingen in de tijd en qua regio.

Stevige bodem

Het belangrijkste signaal: er ligt een stevige bodem onder de markt. Het aanbod is beperkt en de vraagprognose is dat er de komende jaren ruim 1 miljoen huishoudens bijkomt (CBS), waardoor er jaarlijks ongeveer 40 tot 50.000 extra woningen nodig zijn. Nog los van sloop en vervangende nieuwbouw. En Nederland is klein. De echte waarde zit dan ook in locaties, en vooral in gewilde locaties. Die zijn schaars en zetten een rem op de bouw. In de crisis zijn we bovendien achterop geraakt. Voor 2015 is de verwachting dat er ‘maar’ 35 tot 40.000 woningen opgeleverd zullen worden en een verhoging van de bouwactiviteiten komt maar langzaam op gang.

Anticiperend vermogen

Eigenlijk zou u zo nu en dan eens moeten overdenken – en met uw eventuele partner bespreken – wat u van de toekomst verwacht. En hoe uw woning daarin past. Wat denkt u dat uw huis waard is? Wilt en kunt u oud worden in uw huis? En is het de omgeving waar u wilt blijven wonen, ook als uw werk u niet meer aan de plek bindt?

Door daar op tijd over na te denken creëert u rust en werkt u naar een bepaalde uitkomst toe. Zo kunt u dan besluiten om de woning aan te passen en bijvoorbeeld een slaapkamer aan te laten bouwen. Dat heeft tijd nodig: voor een vergunning, soms wijziging van een bestemmingsplan en het (ver)bouwtraject zelf. Of u kunt de keus maken om te verkopen en naar elders te verhuizen. Zeker duurdere woningen, vooral ook in meer landelijke gebieden, vergen tijd om te verkopen. En al doet u het niet direct, mocht de nood aan de man komen, dan hebt u de scenario’s vast verkend en kunt u eerder handelen.

En kunt u zaken voorbereiden, zodat als

De vraagprognose is dat er de komende jaren ruim 1 miljoen huishoudens bijkomt (CBS), waardoor er jaarlijks ongeveer 40 tot 50.000 extra woningen nodig zijn.

Wat de crisis nog eens extra duidelijk heeft gemaakt, is dat risico een prijs heeft

een partner wegvalt de ander weet wat hem of haar te doen staat.

Snel geld?

In opkomst is het tijdelijk verhuren van de woning. Het oude Zimmer Frei heet nu onder meer Airbnb. Dat genereert extra inkomsten en als u zelf toch niet in de woning bent, is dat een optie.

Denk daar wel goed over na. Het mag maar een beperkte periode en het is van groot belang dat de woning, waar u toch zuinig op bent, goed verzekerd is.

Financieel voordeel

Wat de crisis nog eens extra duidelijk heeft gemaakt, is dat risico een prijs heeft. Het verschil tussen een lage financiering – weinig hypotheek ten opzichte van de waarde van het huis – en een hoge financiering is groter geworden (alleen hypotheken die gegarandeerd worden door de NHG kennen een vast rentetarief). Die hogere rente betaalt u over de hele hypotheek. Zo kunt u door af te lossen op de top of door dat stuk van de lening van uw kinderen over te nemen, een flink financieel voordeel halen.

Een voorbeeld: een woning wordt maximaal gefinancierd voor een bedrag van december 2015 | GRIP OP JE VERMOGEN 37

Woningmarkt

300.000 euro. De rente is bijvoorbeeld 2,9%. Kunt u 75.000 euro vrijmaken voor uzelf, uw kinderen of iemand anders? Het verschil in rente tussen een maximale financiering van 300.000 euro of 225.000 euro is dan 0,5%. Als u iemand anders – een zoon of dochter bijvoorbeeld – die 75.000 euro leent, daalt zijn of haar rente met 0,5% over de hele lening.

Het effect: de rente was 8.700 euro (300.000 * 2,9%) en die gaat naar 5.400 euro (225.000 * 2,4%). De lening van 75.000 euro die u aan een van uw kinderen verstrekt en waarmee ze hun topfinanciering aflossen, mag ze dus 3.300 (8.700 -/- 5.400) euro kosten. Dat is op een lening van 75.000 euro een rendement van 4,4%. Ook over die lening kan uw zoon/dochter de betaalde hypotheekrente fiscaal aftrekken, mits de afspraken goed zijn vastgelegd.

Welke rente u berekent, is – binnen de fiscale grenzen – aan u. In combinatie met een schenking kan de nettolast beheersbaar blijven en kan de schenker zijn gewenste opbrengst finetunen. Het is uiteraard ook mogelijk om het bedrag niet als lening te verstrekken, maar binnen de vrijstelling te schenken.

Als u in dezelfde situatie de top van uw eigen hypotheek aflost, dalen uw rentelasten naar 5.400 euro en bespaart u 3.300 euro. Daar staat tegenover dat u de opbrengst over de 75.000 euro spaargeld mist, die u in dat geval immers gebruikt om een deel van uw hypotheek af te lossen. De impact is uiteraard afhankelijk van de mate waarin de top wordt afgelost. Voor hypotheken die onder NHG-garantie zijn gesloten, werkt dit niet, omdat daar sprake is van één vast tarief.

Doorstroming

Voor mensen met een modaal inkomen is het er niet gemakkelijker op geworden. De sociale huursector (maximale huur 710,68 per maand) staat onder druk en heeft bij de toewijzing te maken met een forse toeloop van urgente gevallen. De wachtlijsten zijn daardoor, vooral in de Randstad, lang.

Het alternatief, de koopmarkt of de vrije huursector, is ook moeilijk bereikbaar.

De koopmarkt is sterk gereguleerd met strikte regels en de vrije sector biedt nauwelijks betaalbare huurwoningen.

Mensen die zelfstandig willen gaan wo38 GRIP OP JE VERMOGEN | december 2015

PRIJSONTWIKKELING NAAR PROVINCIE 2e Kwartaal 2015

Gemiddelde prijs eengezinswoningen

Gemiddelde prijs meergezinswoningen (appartementen etc.)

Prijsverandering t.o.v. vorig jaar

Groningen Friesland Drenthe Overijssel Flevoland Gelderland Utrecht Noord-Holland Zuid-Holland Zeeland Noord-Brabant Limburg Nederland

187.000 187.000 210.000 216.000 205.000 257.000 337.000 312.000 281.000 198.000 264.000 211.000 258.000

160.000 141.000 149.000 143.000 190.000 169.000 202.000 270.000 168.000 158.000 177.000 140.000 191.000

- 1,6% 1,7% 3,9% 1,6% 4,5% 3,2% 3,1% 5,7% 5,2% 2,4% 2,9% 4,0% 3,8%

We zien een herstel van prijzen en aantallen transacties, maar ook nieuwe schaarste voor grote groepen mensen nen of moeten verhuizen, komen daardoor in de knel.

Een manier om aan die vraag tegemoet te komen is het beleid dat is gericht op doorstroming van zittende huurders in sociale woningen die een koopwoning of duurdere huurwoning wel kunnen betalen zodat er goedkopere huurwoningen vrijkomen. Het aanbod is echter ook voor de doorstromers beperkt.

Verhuur

Daarom begint verhuur weer populair te worden. Dat biedt ook mogelijkhe-

den. Het is even een omslag, maar het verhuren van een deel van een grote woning of het oude ‘kamerverhuur’ kan, naast extra inkomsten, ook gezellig zijn. En wellicht kunt u ook afspraken maken met de huurder over het onderhoud van het huis of de tuin. Let als altijd wel op de fiscale consequenties.

Een andere optie is om een woning aan te kopen, direct of met anderen, en die te gaan verhuren. Het zijn oplossingen waarmee woonruimte beschikbaar komt en die tot extra inkomsten leiden. Het rendement concurreert met dat van spaarrente.

Maar het is ook iets om goed over na te denken, want het vraagt meer aandacht dan die spaarrekening.

Nieuwe mogelijkheden

Zo is de woningmarkt in beweging.

We zien een herstel van prijzen en aantallen transacties, maar ook nieuwe schaarste voor grote groepen mensen die spanning oplevert. En een ander beeld op risico dan voor de crisis. Met nieuwe mogelijkheden, waarvan uw huis onderdeel uitmaakt. En u bepaalt wat u daarmee doet.

bijlage van grip op je vermogen

Personal banker

EEn vErhEldErEnd gEsprEk de wereld om ons heen wordt steeds complexer. Er komt veel informatie op ons af. de overheid trekt zich verder terug en de beurzen maken heftige bewegingen. Mensen worstelen met vragen over hun geldzaken.

Een gesprek met een personal banker kan u verder helpen.

N

u de economische crisis langzaam achter de horizon verdwijnt, vragen steeds meer mensen zich af of ze hun geldzaken nog wel goed geregeld hebben. Of ze in het licht van alle veranderingen van de laatste jaren niet een aantal nieuwe keuzes moeten maken om hun toekomstwensen later nog kunnen te realiseren. Is beleggen wellicht iets voor hen, of is aflossen op de hypotheek misschien een goede keuze? Ook de manier waarop zij hun kinderen financieel kunnen helpen, houdt hen sterk bezig. Volgens Barbara van Selm-Brinksma, senior personal banker in ’t Gooi, zijn het heel begrijpelijke vragen.

‘Zeker de laatste tijd – met de lage spaarrente en de fluctuaties op de beurs – merk ik dat klanten hier graag meer inzicht in en advies over willen hebben.’

beleggen vaak een goede oplossing om de gewenste doelen te bereiken. ‘Maar,’ haast zij zich te zeggen, ‘wanneer de kans op een negatief rendement een klant onrustig maakt, moet hij zeker niet gaan beleggen en zal ik dat ook niet adviseren.’

gratis

Barbara van Selm-Brinksma: ‘In een gesprek geef ik klanten inzicht en overzicht. En stel hen in staat de juiste financiële keuzes te maken. Voor nu en voor later’

Financieel Fit Wijzer In die persoonlijke gesprekken maakt Barbara gebruik van de Financieel Fit Wijzer. ‘Dat is een professionele tool die helpt bij het inzichtelijk maken van de klantsituatie. De informatie is ook voor de klant zelf – op zijn persoonlijke ING-pagina – beschikbaar, waardoor hij thuis nog eens rustig na kan gaan wat er in het gesprek allemaal aan de orde is geweest. Ik krijg

daar zeer positieve reacties op.

Klanten vinden het een helder en duidelijk hulpmiddel.’

Zo’n gesprek gaat verder dan rendement en kosten. ‘Het beste advies,’ zegt Barbara, ‘is namelijk afgestemd op wat voor een klant belangrijk is. Ik vraag hierbij kritisch door, want ik moet echt goed begrijpen wat de klant wil. Alleen dan kan ik een optimaal advies geven. In veel

gevallen merk je dat het gevoel van de klant de belangrijkste drijfveer is bij zijn beslissingen.’

In de optiek van Barbara is een combinatie van sparen en

Er zijn klanten die twijfelen aan het nut van een gesprek met een personal banker. ‘Ik ben er echter van overtuigd dat dit een goede zaak is,’ zegt Barbara.

‘Ik ga in de volle breedte het gesprek aan over vraagstukken met betrekking tot hun vermogen. Zo’n gesprek is gratis en kost klanten in principe niet meer dan een uur tijd. Maar het levert altijd verhelderende gezichtspunten en praktische tips op. Ik geef ze inzicht en overzicht en stel hen in staat de juiste financiële keuzes te maken. Voor nu en voor later. En ik word er blij van als een klant de deur uitgaat met een positief verrast gevoel en weet welke vervolgstappen hij of zij zou kunnen nemen. Of gewoon de bevestiging heeft dat alle zaken op orde zijn.’

•

Interesse in een persoonlijk gesprek met mij of een van mijn collega’s? kom langs bij een Ing-kantoor bij u in de buurt. Of bel ons op 020 - 22 888 66. Een afspraak is zo gemaakt.

Interview met Steven van Eijck

40 GRIP OP JE VERMOGEN | december 2015

Voormalig staatssecretaris van Financiën Steven van Eijck:

‘ Geniet van financiële planning!’

Grip op je vermogen staat en valt met gedegen financiële planning. Die is er volgens fiscalist Steven van Eijck niet gemakkelijker op geworden. ‘Financiële planning vraagt meer dynamiek dan vroeger.’ tekst: Rob Stallinga foto: Rene van der Hulst

Wat is de belangrijkste maatschappelijke verandering die direct ingrijpt in onze financiële situatie?

‘De belangrijkste verandering is toch wel dat we allemaal moeten leren omgaan met onzekerheid. Dat is nieuw en dat vinden mensen ontzettend moeilijk. Nog niet zo lang geleden waren baan en salaris gegarandeerd. Die tijd is definitief voorbij. Vroeger ontvingen mensen aan het einde van de rit zeventig procent van hun laatstverdiende loon als pensioen. Nu mag je blij zijn als het vijftig procent van het gemiddelde loon is. Ook die zekerheid is weg. Met de woning is het niet anders. Lange tijd kon je er wel van uitgaan dat de prijs zou stijgen. Een huis was niet alleen om in te wonen, maar fungeerde ook als appeltje voor de dorst. Inmiddels is gebleken dat onroerend goed ook in waarde kan dalen.

Voor veel mensen is dat een schok. Hoeveel hypotheken staan wel niet onder water? Het is onzekerheid troef.’

In tijden van onzekerheid kan altijd professionele hulp worden gezocht.

‘ Omdat alle zekerheden zijn weggevallen, is financiële planning tegenwoordig echt lastiger dan vroeger’ ‘Mensen weten na de vertrouwens­ crisis van de afgelopen jaren niet altijd waar ze terecht kunnen. Dat zou niet zo erg zijn als de financiële markten

zich rustig gedragen, maar dat is ook niet zo. De beweeglijkheid neemt duidelijk toe. Particulieren reageren daar zeer heftig op. Al heel snel is er paniek in de tent. Enfin, met de toegenomen onzekerheid, het vertrek van vertrouwen en de stijgende beursvolatiliteit is het heel lastig geworden om de particuliere financiën goed te regelen.’

Financiële planning wordt rocket science?

‘Omdat alle zekerheden zijn weggevallen, is financiële planning tegenwoordig echt lastiger dan vroeger. Het vraagt meer dynamiek. Ik ken mensen die beleggen voor hun pensioen, maar bij een kortstondige beurscrisis helemaal in de stress raken en hun financiën willen herzien. Niet doen! Blijf bij je uitgangspunten. Het begeleiden van mensen gaat tegenwoordig meer om emoties.

En die begeleiding is echt intensiever geworden.’

WIE IS STEVEN VAN EIJCK? Fiscalist Steven van Eijck (1959) zat zonder ooit lid van een politieke partij te zijn geweest namens de LPF als staatssecretaris van Financiën in het kabinet Balkenende I. Hij was daarvoor onder meer directeur van het Instituut voor Financiële Planning van de Erasmus Universiteit. Na acht jaar bestuursvoorzitter te zijn geweest van de Landelijke Huisartsenvereniging is hij nu voorzitter van de Rijwiel en Automobiel Industrie (RAI). Sinds kort is Van Eijck ook voorzitter van de Maatschappelijke Alliantie Nederland. Filantropen, ondernemers en overheid ontwikkelen samen oplossingen voor belangrijke hedendaagse problemen. december 2015 | GRIP OP JE VERMOGEN 41

Interview met Steven van Eijck

Onderwijl trekt de overheid zich terug, waardoor de burger steeds meer zelf moet regelen.

‘Ja, neem bijvoorbeeld de zorg. Door de terugtrekkende overheid moeten mensen steeds meer zelf betalen. Dat is een overduidelijke zaak.’

Maar in hoeverre is de Nederlandse burger in staat zijn eigen financiële planning te regelen?

‘Dat is een lastig proces. Het begint met het definiëren van de doelen. Daar hebben veel mensen al problemen mee. Op welk moment is welk geld waarvoor nodig? Daarvoor moeten zij hun eigen leven in kaart brengen. Verleden, heden en toekomst. Pas als dat beeld compleet is, kunnen mensen financiële keuzes gaan maken. Maar daar hebben zij echt hulp bij nodig. Een zaak als beleggen is een kunst op zich. Veel mensen denken dat ze het zelf kunnen, maar vaak gaat dat toch niet goed. De noodzakelijke financiële hulp is interdisciplinair. Iedereen is geneigd alleen naar zijn eigen vakgebied te kijken, maar het gaat om meer dan het beheren van geld. Wat zijn de juridische, economische, fiscale, sociale en inkomensaspecten van een plan? Al die factoren moeten worden meegewogen.’

Problematisch lijkt me ook dat het gros van de mensen zich helemaal niet wenst bezig te houden met de eigen financiële toekomst.

‘Dat is de reden dat mensen er te laat mee beginnen. Wie pas na zijn vijfenveertigste begint aan het opbouwen van zijn pensioen, zal veel geld opzij moeten leggen. Daarbij komt nog dat mensen het een probleem vinden om voor financieel advies te betalen. Ook beleggingskosten staan in een negatief daglicht.

Maar inderdaad, het grootste probleem is dat mensen niet met hun financiële toekomst bezig willen zijn. Omdat het saai is en veel gedoe geeft.’

Ook het vertrouwen in financiële instellingen is niet altijd even groot.

‘Helaas gaat het herstel van het vertrouwen nog niet hard genoeg.

Daar is wel veel moeite voor gedaan, maar dat heeft vooral geleid tot schijnzekerheden. De administratieve en bureaucratische verplichtingen van banken zijn enorm toegenomen. Van42 GRIP OP JE VERMOGEN | december 2015

‘ Zonder grip op vermogen voelt een mens zich minder gelukkig’ uit overheid en toezichthouders is een stortvloed aan nieuwe regelgeving over de banken uitgestort. Die worden daar helemaal gestoord van. Dat levert niet meer zekerheid, maar een afvinkcultuur op. De banken proberen vooral keurig in de pas te lopen. Dat is niet iets waar de financiële situatie van de particulier of ondernemer door verbetert.’

Het zou mooi zijn als het regelen van de eigen financiële toekomst ook een betere wereld oplevert. Is duurzaam beleggen dé oplossing?

‘De particulier moet dan wel begrijpen dat bij een duurzame bedrijfsvoering de bedrijfswinsten omlaag gaan, dus ook het rendement op aandelen.’

Duurzaam beleggen is niet goed voor de portemonnee?

‘Duurzaamheid is iets waarvan we allemaal vinden dat het goed is omdat het een beter leefklimaat oplevert, maar ja, het kost wel geld. Het is een onderwerp dat beleggers in twee kampen verdeelt.

Beleggers die voor de keiharde rendementen gaan en beleggers die vanuit duurzame motieven bereid zijn minder te verdienen.’

Samenvattend: wie grip op zijn vermogen wil krijgen...? ‘… gaat voor een structureel dynamische

‘Ga er maar vanuit dat arbeid in de toekomst aanzienlijk minder zwaar zal worden belast en het gebruik van grondstoffen juist meer’

financiële planning die om de zo veel tijd wordt herijkt. Omdat er een kind komt, een huis wordt gekocht, van baan wordt veranderd et cetera. Alle omstandigheden, zakelijk en privé, zijn onderdeel van de planning. Is deze planning op orde, dan geeft dat rust en vertrouwen. Mensen gaan zich zekerder gedragen, voelen zich gelukkiger. Dat is toch waar het in het leven om gaat. Zonder grip op vermogen voelt een mens zich minder gelukkig.’

Helaas verandert de overheid voortdurend de fiscale regels. Wat komt er nu op ons af?

‘Ik mag daar nog niet veel over zeggen. maar ik wil wel een tipje van de sluier oplichten. Er is al heel lang kritiek op de vermogensrendementsheffing van 1,2 procent. Dat wordt nu aangepast.

Vraag is of er straks ruimte is voor een tegenbewijsregeling. Dat grote vermogens kunnen aantonen dat ze niet het rendement hebben behaald waarvoor ze worden aangeslagen, en dus minder of geen vermogensbelasting betalen. De belastingdienst wil daar niet aan omdat het volgens de fiscus onuitvoerbaar zou zijn.’

Toch kan in een financiële planning met een looptijd van dertig jaar of meer moeilijk rekening worden houden met de fiscale veranderingen die er nog aankomen. Gewoon niet aan denken?

‘Bepaalde tendensen zijn wel aan te wijzen. Ga er maar vanuit dat arbeid in de toekomst aanzienlijk minder zwaar zal worden belast en het gebruik van grondstoffen juist meer. Die beweging gaat geleidelijk, maar we zullen het zeker meemaken. Daar kun je geen financiële planning op laten aansluiten.

Verstandiger is om de vele fiscale regelingen uit te pluizen, die er buiten de inkomsten- en vennootschapsbelasting nog bestaan. Mensen hebben daar vaak geen weet van.’

Dat leidt tot welke centrale boodschap?

‘Wees wakker. Wees bewust. Geniet van de eigen financiële planning. Het geeft rust, zekerheid, geluk en vertrouwen. Als de samenleving het niet meer kan brengen, dan moeten we het zelf doen.’

Gewoon doen.

De Prescan® Total Body Scan geeft inzicht in uw gezondheid.

Onze onderzoeksprogramma’s worden op maat gemaakt. Persoonlijke wensen, medisch verleden en eventuele familiaire risico’s staan daarbij centraal. Heeft u gezondheidsklachten of vindt u ook dat preventief onderzoek past bij een gezonde leefstijl? Twijfel dan niet langer. Doen.

Kijk voor onze speciale Elsevier-tarieven op prescan.nl/elsevier of bel 074 255 9 255 voor meer informatie.

bijlage van grip op je vermogen

Simpel beleggen loont investeren in een goed gespreide aandelen- en obligatieportefeuille is op de lange termijn de beste methode om vermogen op te bouwen. Het is daarbij zaak om beleggen niet moeilijker te maken dan het is en om vast te houden aan enkele simpele regels.

E

en succesvolle belegger is minstens zo bedreven in het vermijden van valkuilen als in het selecteren van de meest veelbelovende aandelen. ‘Een goed voorbeeld is het bewaken van een goede spreiding in de portefeuille,’ zegt Koen Hoogenhout, senior sales executive Noord-Europa bij Vanguard Asset Management.

‘Het aankopen van aandelen voor een korte periode is in de meeste gevallen een verliezende strategie gebleken.’

Herbalanceren

Koen HoogenHout

weer terug te brengen naar de oorspronkelijke weging, kan dit worden voorkomen. In vaktermen noemen we dit het herbalanceren van de portefeuille.’

Een andere factor die in goede beurstijden vaak over het hoofd wordt gezien, zijn de kosten die

CV

‘Bij het samenstellen van de portefeuille wordt meestal veel aandacht besteed aan het creeren van een goede verdeling over aandelen en obligaties en over sectoren en regio’s,’ vervolgt Hoogenhout. ‘Maar daarna denken beleggers er vaak niet meer aan om regelmatig te controleren of de portefeuille nog goed aansluit bij de oorspronkelijke uitgangspunten. Door de winsten regelmatig af te romen – zoals nu bijvoorbeeld in het aandelensegment na enkele jaren met mooie beursrendementen – en de positie in andere categorieën

Werkt sinds juni 2011 als senior sales executive noord-europa bij Vanguard Asset management. Daarvoor was hij drie jaar verantwoordelijk voor business development bij een Franse assetmanager. Hoogenhout begon zijn carrière bij Abn Amro bank na een studie internationaal belastingrecht aan de Rijksuniversiteit groningen.

gepaard gaan met beleggen.

Hoogenhout: ‘Zeker over langere perioden kan het verschil tussen hoge en lage kosten enorme gevolgen hebben voor het eindresultaat. Een investering van € 10.000 levert bij een jaarlijkse kostenpost van 0,3% en een gemiddeld rendement van 6% per jaar na twintig jaar liefst zo’n € 6.200 meer op dan wanneer de kosten op 1,5% hadden gelegen. Na veertig jaar is dat verschil zelfs opgelopen tot ongeveer € 34.000, oftewel ruim drie keer de oorspronke-

lijke investering. Het loont dus om goed naar de kosten te kijken voordat u gaat beleggen.

Want iedere euro die u meer betaalt aan kosten gaat ten koste van uw rendement.’

Winstgroei en dividend Last but not least is het voor beleggers belangrijk om zich zowel in goede als slechte beurstijden niet mee te laten slepen door de waan van de dag, maar juist keuzes te blijven maken met een langere beleggingshorizon. ‘Op korte termijn worden de rendementen op de beurs sterk beïnvloed door de emoties van beleggers,’ weet Hoogenhout. ‘Deze laten zich onmogelijk voorspellen en juist het aankopen van aandelen voor een korte periode – maanden tot enkele jaren – komt dan ook neer op speculeren. Dit is in de meeste gevallen een verliezende strategie gebleken. Over langere, meerjarige perioden zijn winstgroei en dividend de factoren die het overgrote deel van het rendement verklaren.’

Door het stellen van duidelijke doelen, te beleggen in breed gespreide fondsen, goed op de kosten te letten en gedisciplineerd te werk te gaan heeft u in de optiek van Vanguard Asset Management als investeerder de grootste kans op beleggingssucces.

•

De waarde van beleggingen en de inkomsten daaruit kunnen zowel dalen als stijgen en het is mogelijk dat beleggers minder dan hun inleg terugkrijgen. In het verleden behaalde resultaten bieden geen garantie voor de toekomst. ETF-aandelen kunnen alleen via een effectenmakelaar worden gekocht of verkocht. Beleggen in ETFs is verbonden met makelaarscommissie en een bied-laatspread waarmee terdege rekening moet worden gehouden alvorens te beleggen. De meningen in dit artikel zijn die van individuele sprekers en zijn mogelijk niet representatief voor Vanguard Asset Management, Limited. Uitgegeven door Vanguard Asset Management, Limited, dat in het Verenigd Koninkrijk hiertoe bevoegd is en gereguleerd wordt door de Financial Conduct Authority. © 2015 Vanguard Asset Management, Limited. Alle rechten voorbehouden.

Economie

En nu de vette jaren? kabinet aan in 2016 de lasten met zo’n 5 miljard euro te verlichten. Dat bedrag, ongeveer 0,8 procent van de Nederlandse economie, komt vooral terecht bij huishoudens in de vorm van minder inkomstenbelasting. Dat is politiek gezien goed te verklaren: beide coalitiepartijen staan er niet al te best voor in de peilingen en na jaren van koopkrachtdalingen wil het kabinet graag wat teruggeven.

Toch kun je met een economische bril kanttekens plaatsen bij dit procyclische beleid. Wat is de economische argumentatie hierachter? Wat wil het kabinet bereiken?

Doelstellingen

Met meer euro’s in de portemonnee kunnen consumenten meer uitgeven en dat is goed voor de economie, is de redenering van de regering

Nu het economisch tij eindelijk begint te keren moet Nederland niet op zijn lauweren gaan rusten, maar via banengroei en koopkrachtherstel aan ons groeivermogen voor de langere termijn werken. De lastenverlichting van 5 miljard euro in 2016 zou daarbij weleens te veel van het goede kunnen zijn. tekst: Senne Janssen en Marieke Blom

Z

even jaar geleden vroeg Lehman Brothers surseance van betaling aan. Zeven magere jaren volgden. De werkloosheid liep op, huizenprijzen daalden en daar kwam voor ons in Europa nog een eurocrisis bovenop. Terwijl het buiten stormde besloot de regering het dak grondig te repareren. Veel noodzakelijk onderhoud, dat eigenlijk al veel eerder gedaan had moeten worden. Maar de hervormingen en bezuini-

gingen zorgden logischerwijs voor veel gesomber onder Nederlandse burgers: het consumentenvertrouwen bereikte in 2013 een dieptepunt. Consumenten besteedden niet meer, investeringsplannen werden in de koelkast gezet en de economie zakte weg in een dubbele dip.

Lastenverlichting

Nu, zeven jaar later, lijkt de lucht opgeklaard en is er zelfs ruimte voor lastenverlichting. Op Prinsjesdag kondigde het

Een van de doelstellingen is banengroei.

Door lagere lasten gaat werk meer lonen. Dit vergroot het aanbod op de arbeidsmarkt en leidt zo op langere termijn tot meer banen. Maar op dit moment is het arbeidsaanbod niet het probleem. Dat is de vraag naar arbeid. De werkloosheid ligt nog altijd op een zeer hoog niveau, vooral onder ouderen. Het plan om werkgevers te subsidiëren mensen met een laag inkomen (120 procent van het minimumloon) aan te nemen, stimuleert wel direct deze vraag naar arbeid. Dit is economisch gezien een goed plan, het is alleen jammer dat het pas in 2017 wordt ingevoerd.

De andere doelstelling is koopkrachtherstel. Met meer euro’s in de portemonnee kunnen consumenten meer uitgeven en dat is goed voor de economie, zo redeneert het kabinet. Maar wacht even, het ging toch al best redelijk met de economie? Het vertrouwen van consumenten ligt ruim boven het langetermijngemiddelde, de huizenmarkt herstelt en de inflatie is laag. Wanneer er geen heel gekke dingen gebeuren in de wereld om ons heen, zal de Nederlandse economie de komende jaren flink groeien, ook zonder de extra impuls. Op korte termijn is de acute noodzaak om nu extra olie op het vuur te gooien daarmee discutabel. En wanneer uitdelen als politiek noodzakelijk wordt gezien, waarom dan gelijk 5 miljard euro? Waarom niet, we noemen maar een getal, 2 miljard, en 3 miljard investeren in het langeterdecember 2015 | GRIP OP JE VERMOGEN 45

Economie

mijngroeivermogen van de Nederlandse economie? Want juist op de lange termijn liggen er flinke uitdagingen. We bespreken er drie:

Drie uitdagingen

1

Is de beroepsbevolking straks net zo productief als nu?

Als gevolg van de toenemende arbeidsdeelname van vrouwen en de verhoging van de AOW-leeftijd, beschikt Nederland ook de komende tien jaar over een groeiend aantal arbeidskrachten. Toch zijn er uitdagingen. Zo zijn de mensen die het werk moeten doen gemiddeld steeds ouder. Nu al zijn ouderen kwetsbaar op de arbeidsmarkt. Ze werken vaak in krimpende beroepen, waarin het aantal banen de laatste tien jaar is gedaald, zoals vrachtwagenchauffeur, administratief medewerker of onderwijsmanager.

Eenmaal werkloos, staan ze lang aan de kant. De snelle technologische ontwikkelingen maken hen nog kwetsbaarder.

Deze reduceren immers niet alleen de levensduur van producten en processen, maar ook van kennis. Wat betekent dit bijvoorbeeld voor de mentor-rol, die nogal eens aan ouderen wordt toegeschreven? Driekwart van de respondenten van de ING-Vraag van Vandaag, een dagelijkse enquête onder 50.000 respondenten, stelt dat de snelle technologische ontwikkelingen de kansen van ouderen op de arbeidsmarkt negatief beïnvloeden. Duurzame inzetbaarheid van ouderen wordt daarmee een belangrijke uitdaging. Niet alleen voor henzelf, maar ook voor het groeivermogen van de Nederlandse economie.

Wanneer uitdelen als politiek noodzakelijk wordt gezien, waarom dan gelijk 5 miljard euro?

De snelle technologische ontwikkelingen en hun betekenis voor de kansen van ouderen op de arbeidsmarkt 79%

16% 5% positief

neutraal

negatief

Bron: ING Vraag van Vandaag

Wereldwijd is er steeds meer kennis, wordt deze kennis steeds meer gedeeld en zijn er steeds meer hoogopgeleiden om mee aan de slag te gaan. Maar komt Nederland wel mee? Het zwaartepunt van onze economie ligt bij de dienstensectoren. De groeiverwachtingen voor die sectoren zijn gematigd. Juist in de maakindustrie wordt de komende jaren de grootste groei verwacht: de lucht-

vaart, de farmaceutische industrie, de hightech. We zijn dus ‘onderwogen’ in die sectoren waar de verwachte productiviteitsgroei en economische groei het hoogst is. Zouden we niet veel meer moeten inzetten op dit soort hoogproductieve sectoren, met meer focus, meer R&D-uitgaven en meer innovatiegel-

46 GRIP OP JE VERMOGEN | december 2015

3

Hoe houdbaar is ons exportmodel?

Geholpen door onze ligging en door onze historie zijn we vooral goed in ‘handelen’: het fungeren als tussenpersoon. Maar handel kan door de opkomst van internet gemakkelijker rechtstreeks plaatsvinden. Denk aan een bedrijf als Alibaba.com, waarmee consumenten zonder tussenkomst van tussenhandelaren kunnen worden bereikt. Een andere uitdaging: we zijn op dit moment erg gericht op Europa. Maar Europa vergrijst, dus onze belangrijkste afzetmarkt groeit minder sterk. En wat te denken van de opkomst van de circulaire economie en de verduurzaming van de energievoorziening? Duurzaamheid wordt – terecht – steeds belangrijker. Daar zijn wij ook voorstander van. Maar de realiteit is wel dat olie, kolen en gas belangrijk zijn voor Nederland. De gasvoorraad is belangrijk voor het financieren van publieke uitgaven, en raffinaderijen en handelaren in Nederland verdienen aan de raffinage en doorvoer van olie en olieproducten, evenals hun toeleveranciers. Fossiele energie zal minder hard in belang groeien dan vroeger, dus dat gaat ons exportmodel raken.

Risico

2

Doen we nog wel de juiste dingen?

den? Immers, hoe hard kan een land vol dienstverleners groeien?

Al deze trends ontwikkelen zich geleidelijk en worden pas op termijn echt belangrijk, maar ze vormen wel een risico voor onze groeipotentie. We moeten dus nadenken over nieuwe groeistrategieën voor onze export. Op dit moment gaat de goederenstroom door Nederland vaak één kant op: vanuit Azië via Nederland naar de rest van Europa. De schepen worden in Rotterdam gelost, maar varen vaak leeg terug. Hoe kunnen we ervoor zorgen dat we belangrijker worden in de uitgaande stroom en de schepen gevuld krijgen met hoogwaardige kapitaalgoederen?

Kort en goed: laten we niet op onze lauweren rusten nu het economisch beter gaat, maar juist de ‘vette jaren’ gebruiken om deze uitdagingen aan te pakken en zo ook het groeivermogen van Nederland op de langere termijn zeker te stellen.

bijlage van grip op je vermogen

De economische opmars van azië is pas net begonnen beleggers moeten zich op de aziatische markten niet laten afschrikken door een afzwakkende economische groei in china of door de stijging van de dollar. het groeitempo van de regio ligt nog altijd een stuk hoger dan in andere delen van de wereld en dankzij de opkomst van een middenklasse heeft azië op de lange termijn zeer goede vooruitzichten.

H

uit het financiële systeem en pakt bovendien de vervuiling in steden en industriegebieden aan.

Dankzij dit soort maatregelen heeft de toekomstige groei een veel duurzamer karakter, ondanks het feit dat het tempo misschien iets minder hoog ligt.’

et potentieel van beleggen in Azië wordt momenteel door verschillende factoren verhuld. Op financiële markten gaat veel aandacht uit naar de koersrecords die de afgelopen maanden op Wall Street gevestigd zijn en naar het stimuleringsprogramma dat de Europese Centrale Bank is gestart.

Aan de andere kant maken beleggers zich zorgen over de effecten van de stijging van de dollar, de daling van de olieprijs en een economische groei die in China elk jaar wat lager ligt dan het voorgaande jaar.

In werkelijkheid is de angst voor deze ontwikkelingen ongegrond, aangezien ze in veel gevallen eerder een rug- dan een tegenwind vormen. ‘De valuta’s van Aziatische landen zijn bijvoorbeeld veel minder snel gedaald ten opzichte van de dollar dan de euro,’ zegt senior business development manager Benelux Christophe Palumbo van Aberdeen Asset Manage-

christophe palumbo

‘De middenklasse in Azië groeit razendsnel en in 2030 woont meer dan de helft van alle middenklassehuishoudens ter wereld op dit continent.’ ment. ‘De begroting is vaak goed op orde, het niveau van de staatsschuld ligt meestal ver onder het niveau van ontwikkelde landen en de vreemdevalutareserves zijn erg hoog.

Daar komt bij dat de dalende

cv

ongegronde angst

razendsnelle groei

heeft als senior business development manager benelux bij aberdeen asset management in deze regio veel contact met banken, verzekerings­ bedrijven en vermogensbeheerders. eerder in zijn carrière werkte hij voor eurinvest partners en carmignac gestion. palumbo studeerde in belgië business management aan de universiteit hasselt.

olieprijs voor veel landen een stimulans vormt. De regio voert dagelijks per saldo twee miljoen vaten olie in en daarmee is Azië de grootste olie-importeur ter wereld. De lagere olieprijs zorgt ervoor dat landen meer geld overhouden voor andere uitgaven. De afzwakkende economische groei van China, ten slotte, is ook niet per se een slechte zaak. In het land worden verschillende hervormingen doorgevoerd. De regering haalt onevenwichtigheden

Beleggers mogen volgens Palumbo niet vergeten dat de economische opmars van Azië eigenlijk pas net begonnen is.

‘In China wordt de omschakeling gemaakt van een exportnaar een consumptie-economie.

De middenklasse in Azië groeit razendsnel en in 2030 woont meer dan de helft van alle middenklassehuishoudens ter wereld op dit continent, terwijl dat nu nog minder dan één op de drie is.’

Ook op de korte termijn onderscheidt de regio zich nog altijd met een hoge groei. ‘Landen als China, India en de Filippijnen stevenen dit jaar allemaal af op een economische groei van minstens 6%. Daar komt de ontwikkelde wereld niet bij in de buurt,’ aldus Palumbo.

‘Hoewel dit klimaat gunstig kan zijn voor aandelenmarkten, profiteren bepaalde bedrijven veel meer van de opkomst van Azië dan andere ondernemingen. Daar speelt een actief fondsenhuis als Aberdeen Asset Management op in.’

•

EEN UNIEKE, VEILIGE EN WAARDEVASTE BELEGGINGSKANS IN DE OOSTENRIJKSE ALPEN!

KEY FACTS 100 VOLLEDIG NIEUW GERENOVEERDE VAKANTIE-APPARTEMENTEN TURN-KEY OPGELEVERD COMPLEET MET EEN HOOGWAARDIGE INRICHTING ZONNIGE LIGGING MET RONDOM EEN INDRUKWEKKEND BERGPANORAMA AANGENAAM VAKANTIERESORT VOOR ZOMER EN WINTER HUURGARANTIE VAN 5% NETTO GEDURENDE MAAR LIEFST 10 JAAR HYPOTHEEK TOT 70% MET EEN LAGE RENTE VARIËREND VAN 2% - 2,5% PRICERANGE VAN € 69.800 TOT € 94.300

Naast het Alpine Resort Erzberg zijn wij vooral specialist in luxe en nieuw te bouwen vrijstaande chalets in de Oostenrijkse Alpen.

Meer informatie op: www.austrianalpinechalets.com

0252 68 80 30 INFO@MYNEXTHOME.NL

MEER INFORMATIE EN BROCHURE OP:

Fiscaal optimaal

Anders omgaan met uw vermogen Waarom wachten met goede voornemens tot 2016? Zorg dat u dit jaar uw financiën op orde brengt en ga met een gerust hart het nieuwe jaar in. Want met wat meer kennis van fiscale zaken, betaalt u komend jaar mogelijk minder belasting.

E

r zijn nieuwe plannen aangekondigd rondom de belastingheffing op vermogen. Voorgesteld is om per 2017 de rendementen in box 3 op een andere manier te belasten. Deze herziening is een goede reden om uw financiële situatie weer eens onder de loep te nemen.

Lees onze vijf manieren om anders om te gaan met uw vermogen en zorg dat uw financiën fiscaal optimaal zijn ingericht.

Een voordeel van een hypotheek is dat de rente vaak aftrekbaar is. Als u daarnaast vermogen heeft, kijk dan eens of de netto opbrengst van uw vermogen wel hoger is dan de netto lasten van de hypotheek. Zeker bij grotere vermogens, die zwaarder belast zullen worden, kan het aantrekkelijk zijn uw vermogen te gebruiken voor een (extra) aflossing van uw hypotheek. Laat u daarbij goed adviseren over zaken als mogelijke boeterentes en verzekeringspolissen die gekoppeld zijn aan de hypotheek. Bedenk daarbij dat u vermogen dat in uw huis zit niet kunt besteden.

2 Vrijgesteld vermogen kopen

Een aantal zaken voor eigen gebruik is vrijgesteld in box 3, waaronder kunst en auto’s. Wilt u een aankoop doen die hieronder valt? Dan is het verstandig dat nog dit jaar te doen. U heeft dan namelijk een minder hoog vermogen in box 3 op de peildatum 1 januari 2016 voor het belastingjaar 2016.

4 Familiehypotheek

Levert uw vermogen nauwelijks iets op? Dan is het misschien een idee om uw vermogen te laten renderen door het te ‘beleggen’ in een hypotheek van uw kind. Dat is een win-winsituatie: u ontvangt een beter rendement op uw vermogen en uw kind kan misschien net dat droomhuis kopen dat anders onbereikbaar zou zijn. De lening moet wel aan de juiste voorwaarden voldoen om aftrekbaar te zijn voor het kind. Vaak wordt de door het kind betaalde rente weer teruggeschonken aan het kind.

Dit kan onbelast tot 5.277 euro.

tekst: Marthe Lenders

1 Aflossen van uw hypotheek

woning. In 2015 is de vrijstelling voor deze eenmalige schenking 25.322 euro. Gebruikt het kind deze schenking voor een woning? Dan mag u eenmalig 52.752 euro belastingvrij schenken aan uw kind.

De eenmalige schenking voor een woning wordt per 1 januari 2017 verhoogd naar 100.000 euro. De ontvanger moet daarbij tussen 18 en 40 jaar zijn. Die schenking is trouwens niet beperkt tot uw kinderen, u mag hem aan iedereen doen. Zolang het geld maar voor een woning wordt gebruikt.

De eenmalige belastingvrije schenking voor een woning wordt per 1 januari 2017 verhoogd naar 100.000 euro

5 Uw vermogen overbrengen naar box 2

Er zijn meerdere mogelijkheden om het vermogen in box 3 anders te structureren, waardoor u mogelijk minder belasting betaalt. Een spaar-bv is een van die mogelijkheden. Of deze vormen geschikt zijn, hangt af van uw specifieke situatie. Daarbij moet naast belastingheffing onder andere gekeken worden naar de omvang en samenstelling van het vermogen, de oprichtingskosten en de jaarlijkse advies- en beheerkosten van de structuur en de juridische consequenties.

Eindejaarstips 3 Schenken van uw vermogen

Indien u vermogen schenkt, neemt uw vermogen af voor uw belastingheffing in box 3. Alle schenkingen in een fiscaal jaar worden bij elkaar opgeteld, waarbij de eerste 5.277 euro voor eigen kinderen is vrijgesteld van schenkbelasting. Daarnaast kunt u uw kind eenmalig een extra bedrag schenken voor bijvoorbeeld een

Op Prinsjesdag heeft het kabinet aangekondigd dat er naast de voorgestelde wijzigingen in box 3 meer fiscale regels gaan veranderen. Met name op het gebied van fiscale emigratie. In het online seminar Eindejaarstips van Grip op je Vermogen dat op 19 november plaatsvond, kwamen de laatste ontwikkelingen aan bod. Het hele seminar kunt u terugkijken op gripopjevermogen.nl en ING.nl. december 2015 | GRIP OP JE VERMOGEN 49

Interview met Bas Jacobs

50 GRIP OP JE VERMOGEN | december 2015

Bijzonder hoogleraar financiën en economisch beleid

‘ Er is veel politiek kapitaal geïnvesteerd in verkeerd beleid’ Europa is de klap van de financiële crisis nog niet te boven. In de ogen van Bas Jacobs, hoogleraar financiën en economisch beleid aan de Erasmus Universiteit, lukt het pas om de ellende van de trage groei en de schuldenberg op te lossen als schulden worden afgebouwd en het huidige beleid verandert. tekst: Michiel Pekelharing foto: Rene van der Hulst

Het dieptepunt van de financiële crisis ligt alweer zeven jaar achter ons, maar de problemen zijn nog niet overal opgelost. Hoe kijkt u aan tegen het huidige beleid in Europa?

‘In normale omstandigheden is een verlaging van de rente door centrale banken een prima middel om de investeringsvraag, de consumptie en de exporten aan te wakkeren. Dat mechanisme werkt nu niet goed meer, omdat in reactie op de financiële crisis de beleidsrentes bijna tot nul zijn teruggeschroefd. Er is een heel groot aanbod van besparingen, omdat veel partijen tegelijkertijd bezig zijn om de schulden te reduceren. Daar staat slechts een klein aanbod aan investeringen tegenover.

Zolang iedereen spaart en niemand investeert, blijven de problemen bestaan.

‘Het is beter om de economie te stimuleren via een verruiming van het begrotingsbeleid. Maar we hebben ons via het Verdrag van Maastricht vastgesnoerd in de begrotingsregels. Hierdoor zijn landen gedwongen geweest om jarenlang sterk te bezuinigen en de lasten te verzwaren in plaats van dat ze de ruimte

‘ Zolang iedereen spaart en niemand investeert, blijven de problemen bestaan’

krijgen om met stimulerende maatregelen de economische groei weer op gang te brengen. Private en publieke schulden kunnen alleen worden afgebouwd met meer groei.

‘Het is bovendien beter om via marktwerking een gedisciplineerd begrotings-

beleid van overheden af te dwingen dan via de Europese begrotingsregels. Als overheden er een potje van maken zal de rente vanzelf stijgen. Overigens is het dan wel noodzakelijk dat de Europese Centrale Bank (ECB) blinde paniek op obligatiemarkten kan stoppen met het Outright Monetary Transactions-programma, het belangrijkste crisisbestrijdingsmiddel dat de aankoop van staatsobligaties door de ECB regelt. Dit is de aardlekschakelaar op de obligatiemarkten. Failliete landen moeten gewoon failliet kunnen gaan als we ze niet willen redden. Essentieel is dan wel dat we een goed werkende bankenunie hebben. De bankenunie moet ervoor zorgen dat de dodelijke omhelzing tussen banken en overheden definitief wordt doorbroken. En moet voorkomen dat de financiële sector wordt meegesleurd als een land in de problemen komt. Dan kan een land als Griekenland gewoon failliet gaan. Het voorkomt bovendien dat overheden van individuele landen meegesleurd worden als lokale banken een tik krijgen. Zo is bijvoorbeeld de Ierse overheid bijna failliet gegaan om het financiële stelsel te redden.’

Wie is Bas Jacobs?

Bas Jacobs werd na zijn studie economie aan de Universiteit van Amsterdam en zijn promotieonderzoek bij diezelfde instelling onderzoeker bij het Centraal Planbureau. In 2004 werd hij assistent-hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam en de Universiteit Tilburg. Sinds 2007 is Jacobs bijzonder hoogleraar financiën en economisch beleid aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. Onlangs verscheen zijn nieuwe boek De Prijs van Gelijkheid. december 2015 | GRIP OP JE VERMOGEN 51

Interview met Bas Jacobs

Is het dan niet mogelijk om de Griekse problemen met het huidige beleid op te lossen?

‘De onderhandelingen tussen de Europese Unie en Griekenland doen me sterk denken aan het verdrag van Versailles dat in 1919 werd gesloten. Indertijd merkten Britse ambtenaren op dat ze de Duitsers uit zouden knijpen als citroenen totdat ze de pitten hoorden kraken. De Griekse regering wordt nu gedwongen om beleid te voeren dat noch uitzicht biedt op houdbare schulden noch op een groeiende economie. Door harde bezuinigingen krimpt hun economie steeds verder, terwijl de overheidsschulden almaar doorstijgen. Ik heb het idee dat Duitsland echt denkt dat de huidige maatregelen ervoor zorgen dat Griekenland weer solvabel wordt. Dat is een naïeve gedachte. Er is enorm veel politiek kapitaal geïnvesteerd in verkeerd beleid.

Het wordt steeds lastiger om de pijnlijke beslissing te nemen om de schuldenlast te verminderen door looptijdverlenging, renteverlaging of kwijtschelding. Tegelijkertijd moet Griekenland natuurlijk wel doorgaan met structurele hervormingen en de overheidssector op orde brengen.’

Hoe zou een oplossing er dan uit moeten zien?

‘Een herverdeling van crediteuren naar debiteuren is de enige manier waarop we de nasleep van de crisis definitief achter ons kunnen laten. Die kan op drie verschillende manieren vorm krijgen. Een stijgende inflatie zorgt ervoor dat de reële waarde van de schulden, maar ook van bezittingen daalt. De tweede optie is wanbetaling of herstructurering van schulden en de laatste mogelijkheid is financiële repressie. Bij die laatste optie neemt de overheid maatregelen waardoor de rendementen op vermogens afnemen, bijvoorbeeld door kwantitatieve verruiming. Dat is wat er de laatste jaren ook is gebeurd in Europa en de Verenigde Staten. Beleggers en spaarders zijn nu bereid om de overheid tegen een negatieve reële rente te financieren. Omdat traditioneel monetair beleid niet werkt en begrotingsbeleid niet wordt ingezet, bestaat het gevaar dat we langdurig stagneren, met een economie die nauwelijks groeit en waarin schulden hoog blijven. Voor de eurozone wordt voor 2016 een groei van ongeveer 2 procent voorspeld. Dat 52 GRIP OP JE VERMOGEN | december 2015

‘ Private en publieke schulden kunnen alleen worden afgebouwd met meer groei’ is uiterst matig als je kijkt naar de klap die we hebben gehad tijdens de financiële crisis en het uitblijven van een significant herstel daarna. De Europese economie veert deze keer minder sterk op dan na de grote depressie in de jaren dertig van de vorige eeuw. De staatsschulden zijn wel toegenomen, terwijl de schulden in de private sector niet veel zijn gedaald.

Ook in dit opzicht werken de begrotingsafspraken tegen Europa, aangezien landen niet de kans hebben om de economie te stimuleren. Vanuit huishoudens komt geen sterke economische impuls, aangezien de nadruk daar nu ligt op sparen en schulden aflossen. Er is geen reden om te verwachten dat zich nu opeens een miraculeus herstel zal aftekenen.’

De rente staat al jarenlang net boven het nulpunt. Is het niet verstandiger om deze iets te verhogen als dit blijkbaar niet voldoende werkt?

Dan heeft de centrale bank weer de mogelijkheid om actie te ondernemen als de economische groei opnieuw terugvalt.

‘Een renteverhoging is in mijn ogen prematuur en gevaarlijk. Overheden en centrale banken moeten de economie blijven stimuleren totdat balansen zijn hersteld en de output gaps – de verschillen tussen de potentiële en de werkelijke productie – zijn gesloten. Er is nog grote onderbesteding in Europa. Enige oververhitting en oplopende inflatie zijn daarvoor goede medicijnen. De reële rente daalt dan waardoor consumptie, investeringen en exporten aantrekken.

En de schulden worden door meer inflatie houdbaarder. We hebben nu te maken met een timiditeitsparadox: het is beter om te lang door te gaan met het stimuleren van de economie dan om een afwachtende houding aan te nemen en te weinig te doen.

De rente op meerjarige Nederlandse

staatsobligaties is negatief. In meer dan vijfhonderd jaar zijn de voorwaarden om geld te lenen niet zo gunstig geweest als nu. Het ligt politiek natuurlijk heel erg gevoelig, maar we kunnen prima gebruik maken van die lage rente om geld te lenen om de economie een boost te geven. We kunnen bijvoorbeeld investeren in het op orde brengen van de energiehuishouding, het aanpakken van het klimaatprobleem, in onderwijs of in onderzoek en ontwikkeling.

Voorlopig zitten we echter vast aan het huidige beleid. Ik ben wel optimistischer dan vijf jaar geleden, maar er is nog altijd het risico dat de economische groei opnieuw terugvalt. In dat geval dreigt Europa Japan achterna te gaan.

Dat land heeft een periode achter de rug met zo goed als geen economische groei, maar wel met een vergrijzende bevolking en hoge schulden.’

Wat betekenen de huidige ontwikkelingen voor beleggers en spaarders?

‘Het slechte nieuws voor vermogende Nederlanders is dat de reële rente voorlopig heel erg laag blijft. Hierdoor zal een spaarrekening vaak niet voldoende opleveren om de effecten van inflatie en vermogensbelasting te compenseren. Er is een groot gebrek aan veilige beleggingen. Veel beleggingen die voor de crisis veilig leken, zoals de staatsobligaties van de landen aan de Europese periferie en hypotheken, bleken dat toch niet te zijn.

Veilige havens als Duitse en Nederlandse staatsleningen leveren nu een historisch ongekend laag rendement op. Het beleid van de ECB is nodig om ervoor te zorgen dat we niet wegglijden in desinflatie, dat wil zeggen een vertraging van de inflatie, of deflatie. Alleen als er spoedig meer inflatie komt, kunnen we weer een economie krijgen die normaal functioneert. Dat is natuurlijk vervelend voor vermogenden. Een ander uitvloeisel van dit beleid is dat partijen meer risico nemen, omdat ze op zoek gaan naar een hoger rendement. Dat komt onder meer tot uitdrukking in hoge waarderingen op aandelenmarkten. Het IMF waarschuwt al jaren dat door de zoektocht naar rendement – de search for yield – het risico op instabiliteit in het financiële systeem toeneemt. Dat wordt nog eens versterkt door de kwantitatieve verruiming door de centrale banken.’

bijlage van grip op je vermogen

Duurzame knelpunten bieDen fraaie beleggingskansen een groeiende wereldbevolking en een verandering in consumptiepatronen leiden tot een steeds groter gebrek aan onder meer schoon water en geschikte landbouwgrond. er ontstaan fraaie duurzame beleggingskansen bij de aanpak van dit soort knelpunten.

D

Hubert aarts

‘In Europa is de waterinfrastructuur in veel grote steden aan vervanging toe’

een stuk lager ligt. Door de combinatie van bevolkingsgroei en urbanisatie moeten er niet alleen meer monden gevoed

CV

e opkomst van duurzaam be­ leggen is terug te voeren naar de wens van beleggers om hun vermogen op een verantwoorde wijze te laten toenemen. Maar de laatste tijd groeit ook de overtuiging dat duurzame knelpunten kunnen helpen bij de zoektocht naar kansrijke beleggingen. De toe­ nemende schaarste aan natuur­ lijke hulpbronnen vormt daarbij een goed kompas. ‘De wereld­ bevolking zal toenemen tot meer dan 9 miljard mensen in 2050,’ vertelt Hubert Aarts, senior portfoliomanager Impax Asset Management Group, een part­ ner van BNP Paribas Investment Partners. ‘Naast die bevolkings­ groei is verstedelijking een an­ dere grote trend. In China is het aantal stadsinwoners gegroeid van 254 miljoen in 1991 naar 691 miljoen vier jaar geleden. Er wonen nu meer mensen in ste­ den dan op het platteland, waar het welvaartsniveau gemiddeld

is als senior portfoliomanager en managing director van het aandelenteam verantwoordelijk voor macro-economisch onderzoek en portefeuillebeheer bij impax asset management group, een partner van bnp paribas investment partners. eerder werkte hij als portfoliomanager paneuropean equities bij meespierson en was hij bij merrill lynch investment management voorzitter van de european sector strategy group en als zodanig verantwoordelijk voor de Value strategy.

worden, maar verandert ook het consumptiepatroon.’

klimaatverandering Die verschuiving heeft enorme gevolgen voor onder meer het waterverbruik en de landbouw­ sector. Aarts: ‘Om één kilo rundvlees te produceren, is ruim vijftien kilo aan veevoer nodig. De hoeveelheid water en beschikbare landbouwgrond is in veel regio’s echter beperkt.

Door de invloed van klimaatver­

andering tekent de krapte die zo ontstaat zich steeds scherper af.’

Vervuiling versterkt de schaar­ ste bij de watervoorziening. In Europa wordt bijvoorbeeld een vijfde van het oppervlaktewater hierdoor bedreigd. Een ander gevaar is klimaatverandering.

Droogte is in sommige gebie­ den een groeiend probleem. In Zuid­Europa dreigt de jaarlijkse neerslag over enkele decennia zo’n 40 procent lager te liggen dan wat op dit moment gebrui­ kelijk is. Er worden verschillen­ de maatregelen genomen om te voorkomen dat schoon water in de toekomst onbetaalbaar wordt. De EU Water Framework Directive draagt lidstaten van de Europese Unie op om ervoor te zorgen dat vanaf dit jaar vol­ doende water van goede kwali­ teit voorhanden is. Wereldwijd is jaarlijks 500 miljard dollar aan investeringen nodig om een goede watervoorziening veilig te stellen. ‘Wij kijken in elk seg­ ment waar de beste kansen ont­ staan,’ legt Aarts uit. ‘In Europa is de waterinfrastructuur in veel grote steden aan vervanging toe.

In Londen gaat een kwart van het drinkwater voor de bevol­ king via lekkages verloren. Als die verspilling met 1 procent kan worden teruggebracht, zouden bij wijze van spreken 200.000 extra mensen drink­ water kunnen krijgen.’

•

Creatieve fabrieken

Hoe industriële gebouwen veranderen in dynamische hotspots Steeds meer slimme ondernemers kiezen voor een inspirerende werkplek in een oud fabriekspand. Vrijwel elke stad heeft inmiddels één of meer ‘creatieve residenties’. tekst: Redactie GOJV

D

e koperen trapleuningen en marmeren ornamenten bij de hoofdentree van De Gruyter Fabriek in Den Bosch doen denken aan vroeger tijden. Hier ontvingen de directieleden van de winkelketen hun zakelijke relaties. Tegenwoordig wordt de entree platgelopen door internetjongens met honkbalpetjes, grafisch vormgevers met minuscule iMacs onder de arm en andere crea­tievelingen. In de statige directie­ kamer worden festivals voorbereid. In een kantoor verderop klust een zzp’er 3D-visualisaties in elkaar. Op de meer dan 55.000 vierkante meter die de voormalige fabriek groot is, huizen ruim 180 creatieve bedrijven in alle soorten en maten.

De Gruyter Fabriek is een van de vele oude fabriekspanden die na jaren van leegstand nieuwe, creatieve bestemmingen hebben gekregen. Nederland kreeg er de afgelopen jaren tientallen van deze ‘creatieve residenties’ bij. Vrijwel elke stad heeft een of meerdere oude fabrieksgebouwen die tot hippe werkplekken werden omgetoverd: van Groningen (Puddingfabriek) tot aan Maastricht (De Brandweer) en van Hengelo (Creatieve 54 GRIP OP JE VERMOGEN | december 2015

Het leegstandsprobleem wordt aangepakt en er ontstaan smeltkroezen van jong ondernemerstalent Fabriek) tot aan Den Haag (Bink36, Caballero Fabriek).

Met de nieuwe ‘denkfabrieken’ worden twee problemen in één klap aangepakt.

Op dit moment staat nog ongeveer 15 procent van alle kantoorgebouwen in Nederland leeg. En dat percentage neemt naar verwachting de komende jaren toe. Tegelijkertijd blijft het aantal zelfstandigen stijgen. De afgelopen tien jaar kwamen er tweehonderdduizend zelfstandige ondernemers bij in Nederland. Door vooral creatieve zelfstandigen in een verzamelgebouw onder te brengen, wordt niet alleen het leegstandsprobleem aangepakt, er ontstaat bovendien een broedplaats waaruit mooie dingen kunnen voortkomen.

december 2015 | GRIP OP JE VERMOGEN 55

Creatieve fabrieken

Een van de plekken waar dit als eerste gebeurde, was de Maassilo in Rotterdam. De oude graanopslagplaats werd in 2008 het decor van de Creative Factory, een verzamelplaats voor veelal jonge ondernemers in de creatieve sector. ‘Er waren toen weinig betaalbare werkplekken voor creatieve geesten,’ zegt medeoprichter Leo van Loon, die de Creative Factory (nu Design Silo) onlangs verkocht aan de gemeente Rotterdam.

‘Dat probleem is inmiddels wel opgelost.

Er zijn veel plekken waar deze ondernemers terechtkunnen.’

Niet alleen oude maakfabrieken worden veranderd in denkfabrieken. Ook verlaten kantoorgebouwen op vinexbedrijvenlocaties zijn ontdekt door de creatieve ondernemers. Zo is een jaar geleden uit de as van het oude IBMkantoor in Amsterdam-Nieuw West het start-up-walhalla B-Amsterdam herrezen. Na elf jaar leegstand wordt het voormalige Amerikaanse typemachinekantoor nu bevolkt door zzp’ers, startups, grown-ups en andere creatieve bedrijven en instellingen. De smeltkroes van jong ondernemerstalent heeft zelfs IBM teruggelokt naar het oude nest.

En ook Heineken heeft er een kantoor genaamd The Freddy. ‘Grote bedrijven die willen innoveren, staan graag dicht bij de kleine ondernemers die met innovatie bezig zijn,’ zegt medeoprichter Ricardo van Loenen. ‘Hier komen starters dus niet alleen met elkaar, maar ook met multinationals in aanraking. Juist deze verbinding is in onze ogen de basis voor succes.’

Den Bosch

Op de brug boven de reguliere werkvloer van het internetstrategiebedrijf is van alles te vinden: van een game-lounge tot brainstormruimte op een kunstgrasveldje in een minituinkas. Jurres kon het kantoor geheel naar eigen smaak inrichten. ‘Ons kantoor moet aanvoelen als een huis. Als het mocht, bleef ik hier slapen.’

MasimoTonone De Gruyter Fabriek in Den Bosch

die de fabriek al sinds de jaren tachtig in beheer heeft, besloot enkele jaren geleden om het pand om te bouwen tot creatief verzamelgebouw. In de oude kantoorruimtes zitten hoofdzakelijk creatieve zelfstandigen, terwijl in het oude fabrieksgebouw ook de grote jongens zijn gehuisvest. De meeste kantoren ogen strak. Door de hoge plafonds en de grote fabrieksramen is er veel licht en industriële elementen als stalen trappen, grijze buizen en tl-verlichting geven de meeste ruimtes een retrogevoel. Vrijwel elk groot kantoor is in overleg met de huurder verbouwd en ingericht.

Zoals op andere verzamelplaatsen werken ook hier de ondernemers samen. Er is keus genoeg. Op de 55.000 vierkante meter werken achthonderd personen bij meer dan 180 bedrijven. Spin in het web is Jeroen Carels van eigenaar BIM: ‘Ik ken iedereen hier, dus als iemand iets nodig heeft, komen ze even bij mij langs.’

The Cre8ion.Lab

De Gruyter Fabriek

Open sinds: 2010 Aantal bedrijven: circa 180 Horeca: De Gruyter Brasserie Bijzonder: looks zijn retro, maar isolatie en ecosysteem zijn zeer geavanceerd

J

arenlang rolden er potjes met jam, soep en andere levensmiddelen van de lopende band in De Gruyter Fabriek in Den Bosch. Nu produceert de fabriek websites, 3D-animaties, designmeubelen, kranten en zelfs huizen. De Bossche Investeringsmaatschappij (BIM), 56 GRIP OP JE VERMOGEN | december 2015

De werkplaats van Anton de Groof is zoals die van een ontwerper hoort te zijn. De ontwerpen, materialen, prototypes van zijn merk Masimo slingeren in het rond. Uit deze chaos komt een bonte verzameling aan industriële designmeubelen voort. De Groofs voorliefde voor geometrie en techniek is in zijn meubelen terug te zien. Een door hem uitgevonden schakelsysteem vormt de basis van zijn lampen die hij verkoopt onder het merk Tonone. Zijn werkplaats is daarnaast een opleidingsplaats voor jonge industrieel ontwerpers.

Den Haag Bink36 Open sinds: 2008 Aantal bedrijven: 300+ Horeca: 2 evenementenzalen Bijzonder: het gebouw is opgedeeld in vier originele elementen van de fabriek met elk zijn eigen karakter: centrale, magazijn, hangar en kazerne.

C

Het idee voor The Cre8ion.Lab ontstond toen Loek Jurres en Jorg van Keulen elkaar in 1999 ontmoetten bij een bar. ‘Er moest en zou een bar in komen,’ zegt Jurres leunend op de toog.

reatieve ondernemers kunnen in Den Haag onder meer terecht in het Binckhorstgebied. Hier zijn de oude Caballero Fabriek en het PTT-gebouw (Bink36) omgebouwd tot verzamelgebouwen voor ondernemers die vooral in de creatieve sector actief zijn. In Den Haag begon de creatieve ‘revolutie’ in 2008 met de opening van Hangar36 op het voormalige PTT- en

A4/A13 en de centrumring van Den Haag, is de Binckhorst een stuk beter bereikbaar en daarmee ook interessanter voor grote bedrijven.

Studio Duel

Hederik van der Kolk en Bas de Koning waren met hun grafisch ontwerpbureau Studio Duel een van de pionierende bedrijven die in 2008 meededen aan de oprichting van Hangar36.

Zoals op de ark van Noach van elke diersoort een paartje aan boord mocht, was er in de Hangar plek voor één bedrijf van elke creatieve discipline. In de jaren die volgden hebben Van der Kolk en De Koning zich ingezet om het Haagse Binckhorstgebied op de kaart te zetten als creatieve hotspot.

StudioHecht

Bink36 in Den Haag

KPN-terrein aan de Binckhorstweg. Een klein aantal ondernemers kreeg toen werkruimte aangeboden in de voormalige opslagplaats aan het spoor. Volgens het ‘ark van Noach-principe’ was er voor elke discipline één onderneming. Het werk van de creatieve bedrijven werd getoond en verkocht in een speciale expositieruimte.

Die fase is Bink36, waar de Hangar nu onderdeel van is, al lang ontstegen.

Verspreid over vier gebouwen zijn er op 20.000 vierkante meter meer dan driehonderd bedrijven actief. Je vindt er architecten, kunstenaars, grafisch vormgevers, fotografen, tassenmakers en vele anderen. Onlangs werd het terrein overgenomen door twee vastgoed-

In Den Haag begon de creatieve ‘revolutie’ in 2008 met de opening van Hangar36

investeerders. De ondernemers vragen zich af of door die overname het creatieve karakter van Bink36 gewaarborgd blijft. Met de aanleg van de Rotterdamsebaan, een verbindingsweg tussen de

Interieurarchitect Petra van Trigt is een van de founding mothers van Hangar36. Ze deelt haar ruimte met de architecten Jacobien Hofstede en Antonio Cannavacciuolo. Naast hun werk als zelfstandigen bundelen ze hun krachten in StudioHecht. Ze ontwerpen interieurs, nieuwbouw, renovaties en meubelen. De tot vloer reduceerbare klapstoelen werden door Van Trigt ontworpen. Met een ontwerp voor stapelhuizen in verschillende stijlen wonnen ze een prijs. De gemeente voerde het project (nog) niet uit. december 2015 | GRIP OP JE VERMOGEN 57

bijlage van grip op je vermogen

Beleggen in Megatrends

N

Megatrends veranderen de wereld om ons heen en hierdoor ontstaan op de beurs interessante beleggingsmogelijkheden. daar weet Pictet asset Management succesvol op in te spelen.

et zoals fietsen een stuk mak­ kelijker is met de wind in de rug, kan be­ leggen lucratiever worden door positie te kiezen in bedrijven die profiteren van een of meerdere krachtige megatrends. Dat zijn grote economische, technische, sociale en demografische ont­ wikkelingen die op de lange termijn belangrijke veranderin­ gen teweegbrengen. Voorbeel­ den zijn allerlei nieuwe biotech­ medicijnen, die mogelijk zijn geworden doordat het menselijk dna twaalf jaar geleden volledig in kaart is gebracht, of de krap­ te die er ontstaat in water en hout als gevolg van de groeiende wereldbevolking.

Veertien trends

BarBara kos

CV

Pictet belegt al meer dan vijftien jaar succesvol in megatrends.

Het Zwitserse fondshuis wijst die trends niet zelf aan, maar maakt hiervoor gebruik van de kennis van het Copenhagen Institute for Future Studies.

Barbara kos klom van relationshipmanager op tot marketing & communication officer bij aBn amro asset Management.

Zij werkte vervolgens voor Fidelity en delta lloyd asset Management. sinds februari 2012 is kos senior salesmanager bij Pictet asset Management.

‘Water is de enige grondstof waarvoor geen enkel alternatief bestaat en het verbruik stijgt mee met de bevolkingsgroei en de welvaartstoename’

Deze Deense denktank werd in 1970 opgericht door professor Thorkil Kristensen, voormalig secretaris­generaal van de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO). Het instituut heeft veertien megatrends in kaart gebracht op uiteenlopende gebieden als gezondheidszorg, duurzaamheid, innovatieve technologieën en de uitdagin­ gen die ontstaan door de groei van de wereldbevolking. Vaak overlappen deze ontwikkelingen elkaar en Pictet speelt in op de beleggingskansen die op de be­ langrijkste snijvlakken ontstaan.

Barbara Kos, senior sales­ manager Nederland van Pictet

Asset Management, legt uit dat de vertaalslag van trend naar belegging aan de hand van verschillende vragen plaatsvindt. ‘De eerste vraag is uiteraard of er voldoende beursgenoteerde bedrijven zijn waarvan een substantieel deel van de omzet afkomstig is van factoren die gerelateerd zijn aan de trend. Daarna zoeken we naar het antwoord op de vraag of er voldoende in die aande­ len gehandeld wordt om snel onze posities te verkopen als de marktomstandigheden daarom vragen. Ook moet er weinig overlap zijn met traditionele beursindices. Het is uiteraard niet de bedoeling dat er een por­

tefeuille ontstaat die dezelfde koersbewegingen maakt als de rest van de aandelenmarkt.’

Een goed voorbeeld van een megatrend die Pictet succesvol bespeelt, is de schaarste van water. ‘Het is de enige grondstof waarvoor geen enkel alternatief bestaat, en het verbruik stijgt mee met de bevolkingsgroei en de welvaartstoename. Die link bestaat al sinds de tijd van het Romeinse rijk, toen de gemiddelde inwoner van Rome overigens nog meer water ge­ bruikte dan de Romeinen van tegenwoordig. Er zijn continu investeringen in waterzuivering en ­infrastructuur nodig om het toenemende verbruik bij te kunnen houden, zodat de water­ sector doorgaans een groei laat zien die ruim boven de inflatie ligt,’ zegt Kos.

negen fondsen In totaal heeft Pictet negen fondsen die inhaken op mega­ trends – van Biotech tot Premi­ um Brands – en van Timber tot Digital Communications. ‘Een belangrijke eigenschap van be­ leggen met megatrends als kom­ pas is dat er geïnvesteerd wordt in bedrijven waarvan de omzet door grote langetermijnontwik­ kelingen wordt aangejaagd,’ vat Kos samen. ‘Vooral nu er uit steeds meer regio’s signalen komen van een afzwakkende economische groei is dat een heel mooi voordeel.’

•

Creatieve fabrieken

Omar Munie

Omar en Awis Munie waren nog kinderen toen ze uit Somalië vluchtten. Nu is Omar eigenaar van een succesvol handtassenmerk en runt Awis de flagshipstore. De tassen worden gemaakt in Bink36. De gebruikte materialen zijn duurzaam. Zo zijn er de blauwe handtassen gemaakt van voormalige pakjes van KLMstewardessen. Ambachtsschoolstudenten leren bij Munie het vak. ‘We hebben zo veel aan Nederland te danken dat we dit willen teruggeven,’ zegt Awis. ‘De tassen van Omar Munie zijn 100 procent Nederlands handwerk.

Rotterdam Design Silo / Gustoweg 45 Open sinds: 2008 Aantal bedrijven: 45 Horeca: RAAF Bijzonder: was een van de eerste industriële hotspots. Wordt nu verzamelplaats voor designondernemers

R

otterdam geldt als de bakermat van de creatieve, industriële werkplekken. Ondernemers kunnen hier onder meer terecht in de beroemde Van Nelle-fabriek, de Maassilo, het Westelijk Handelsterrein en het Schieblock bij het Centraal Station. De Creative Factory in de Maassilo was in 2008 een van de eerste creatieve werkplekken in een industriële omgeving.

Het begon als een verzamelplaats voor vooral starters die een betaalbare werkplek zochten, maar intussen wordt het pand vooral bevolkt door internetondernemers. De meer artistieke ondernemers zochten in de loop der jaren een ander onderkomen. Om het pand een nieuwe boost te geven, werd de naam onlangs veranderd in Design Silo. De bedoeling is om van de Maassilo weer een hotspot te maken voor talent op het gebied van

Design Silo Rotterdam

Om het pand een nieuwe boost te geven, werd de naam onlangs veranderd in Design Silo design in de breedste zin van het woord.

Er is een bar met restaurant waar borrels en netwerkevenementen worden georganiseerd. Samen met RAAF-catering moet de verzamelplek weer een nieuwe impuls krijgen.

Alles wat in het begin hip is, wordt in de loop van tijd mainstream. Daarom besloten enkele huurders in de Van Nelle-fabriek een ander onderkomen te zoeken. Dit vonden zij in een oud bedrijfspand aan de Gustoweg bij de Rotterdamse Merwehaven. Te midden van werkplaatsen, garages en loodsen vind je nu meubelmakers, kunstenaars en architecten verzameld in een voormalige opslagplaats voor chemicaliën.

Online Department

Op de zevende verdieping van de Maassilo kijk je tot ver over de skyline van Rotterdam. ‘Maar ze moeten wel kappen met gebouwen uit de grond stampen, anders zien we straks niets meer,’ zegt Rolf Thijsen van het digitaal designbureau Online Department. Een stalen restant van een graanmachine staat midden in het kantoor. ‘Daar gaan we binnenkort een dj-booth inbouwen,’ zegt Thijsen. Op tafel staat een oude typemachine. Goede klanten krijgen een getypte bedankbrief in een verzegelde envelop.

‘Het bedrijf heeft zich laten inspireren door Mad Men.’ december 2015 | GRIP OP JE VERMOGEN 59

Creatieve fabrieken

Th3rd.NL

Een specifieke opleiding heeft Tristan Bethe er niet voor gevolgd. ‘Ik heb de neiging altijd dingen te gaan doen die nog niet bestaan.’

Maar liefst 138 camera’s hangen er in zijn fotocabine. De camera’s kunnen personen of objecten nauwkeurig inscannen. Met een 3D-printer kan alles terug de werkelijkheid in worden gekopieerd. Op de werktafel staan poppetjes van personen die ooit uit deze magische cabine zijn gestapt. Wanneer Bethe een smartphone op zijn visitekaartje richt, verschijnt er een 3D-versie van hemzelf die vrolijk in het ronddanst. Het is bijna toveren.

B-Amsterdam

Amsterdam B-Amsterdam Open sinds: 2014 Aantal bedrijven: 75+ Horeca: kantine en catering door Heineken Bijzonder: met veel faciliteiten ‘een stad in een gebouw’ Creatieve geesten hebben in de hoofdstad weinig te klagen. Bekend is de NDSM-werf in Amsterdam-Noord, en ook in de naastgelegen Buiksloterham vind je naast Groupon, Boomerang en Shell diverse internet-, mode- en reclamebureautjes. De plekken zijn geliefd, want de huren zijn laag, er is lekker veel ruimte en parkeren is bovendien gratis.

Ook bij B-Amsterdam is er aan parkeerruimte geen gebrek. De creatieve hotspot is gevestigd in een oud IBMkantoor op een bedrijventerrein naast de A10 bij knooppunt De Nieuwe Meer.

Elf jaar stond het gebouw er leeg en treurig bij, maar nu is het een grote bruisende verzamelplaats van creatief 60 GRIP OP JE VERMOGEN | december 2015

Wie groter groeit, kan een houten box huren of zelfs een hele kantoor-unit

en innovatief talent. In de met groen overwoekerde kantoortuin op de tweede verdieping is aan de bureaus van onbewerkt hout plaats voor jonge zelfstandigen. Een flexplek heb je al voor 175 euro per maand, voor 50 euro meer heb je een eigen bureau. Wie groter groeit, kan een houten box huren of zelfs een hele kantoor-unit. Lunchen gebeurt in de gezamenlijke ruimte waar geen stoel of tafel dezelfde is. Het eten is uiteraard biologisch verantwoord en zelfs de snackautomaten verkopen alleen fairtrade. Eetbare groenten groeien op het dak. Met B-Amsterdam heeft Amsterdam een creatieve fabriek die kenmerkend is voor de hoofdstad.

Professional Rebel

Grote bedrijven in contact brengen met de ‘rebellen’ uit de industrie, dat is wat Professional Rebel beoogt. ‘Een bedrijf kan alleen innoveren als het naar buiten gaat om te kijken bij vernieuwers,’ zegt eigenaar Linda Vermaat.

Volgens de ‘rebels’ zijn er te veel grote bedrijven die niet innovatief of duurzaam zijn.

‘Wie zich ergens boos over maakt, moet niet zeuren, maar laten zien dat het anders kan. Wij helpen grote bedrijven bij duurzame innovatie.

Uiteindelijk willen we een nieuwe wereldorde scheppen.’

bijlage van grip op je vermogen

Vier sleutels Voor een succesVolle constructie er komt veel kijken bij het opbouwen van een passende beleggingsportefeuille. De vier belangrijkste zaken zijn een goede spreiding, het weerstaan van pogingen om de markt te timen, een scherp oog voor kosten en een weloverwogen keuze tussen actief en passief beleggen.

H

Het belang van spreiding ‘Een goede spreiding is daarom heel belangrijk. Binnen het aan­ delensegment bewerkstelligt een belegger zo dat een koersdaling van een bedrijf na bijvoorbeeld een winstwaarschuwing minder grote gevolgen heeft voor de gehele portefeuille. En door het vermogen over meerdere beleggingscategorieën te ver­ delen, neemt de kans af dat een slecht jaar voor aandelen of obligaties grote schade aanricht in de vermogensopbouw.’ De koersen op de financiële mark­

Passieve producten als ETF’s zijn erop gericht om kostenefficiënt het prijsverloop van een bepaalde index te volgen

Paulo Varela nunes

is salesmanager van Blackrock nederland. in die functie is hij verantwoordelijk voor het relatiemanagement naar de banken, vermogensbeheerders en platforms met betrekking tot het brede pallet aan Blackrock-retailproducten. eerder vervulde hij dezelfde rol bij Fidelity international en daarvoor werkte hij bij Delta lloyd asset Management. Hij studeerde aan de Hogeschool van amsterdam en begon zijn carrière bij De nederlandsche Bank.

ten laten natuurlijk zich niet voorspellen en de tweede factor die beleggers dan ook goed in het achterhoofd moeten hou­ den, is dat het onmogelijk is om de markt te timen. Wie dat toch probeert te doen, loopt bovendien het risico dat de han­ delskosten snel oplopen.

‘Het is altijd zaak om goed op

Patrick Zwolle

cV

et opbouwen en onderhouden van een geba­ lanceerde beleg­ gingsportefeuille die is afgestemd op de eigen financiële doelen vraagt tijd en enige kennis van zaken.

Sommige beleggers kiezen er­ voor om deze activiteiten uit te besteden. Zolang de bovenge­ noemde vier factoren niet uit het oog worden verloren, is het echter ook goed mogelijk om het beheer van de portefeuille in eigen hand te nemen. ‘Wie ver­ mogen opbouwt voor bijvoor­ beeld een aanvullend pensioen of de studie van de kinderen, kan het zich niet permitteren om door één tegenvaller een groot deel van het kapitaal te verliezen,’ vertelt Patrick Zwolle, salesmanager van iShares ETF’s bij BlackRock.

werkt sinds 2010 als salesmanager bij Blackrock. Hij is verantwoordelijk voor het relatiebeheer voor ishares etF’s. Vanuit amsterdam onderhoudt hij de relatie met banken, vermogensbeheerders en family offices binnen nederland.

Patrick vervulde eerder salesfuncties bij inG Bank, aBn amro Bank en aBn amro asset Management (later overgenomen door Fortis investments en BnP Paribas iP). Hij haalde zijn bachelor degree aan Hogeschool inholland.

de kosten te letten,’ vertelt Paulo Varela Nunes, salesmanager van BlackRock Nederland.

‘Daarbij geldt overigens niet dat lager altijd beter is. Beleg­ gers moeten de kosten altijd in het perspectief plaatsen van de eigenschappen van de verschil­ lende bouwstenen die gebruikt worden voor het opbouwen

van een portefeuille. Goedkope bouwstenen zijn geen garantie voor een hoger rendement.’

De laatste factor die beleggers scherp op het netvlies moeten hebben, is dat er in elke catego­ rie volop keuze is tussen actief beheerde fondsen en passieve producten. Passieve producten als ETF’s zijn erop gericht om kostenefficiënt het prijsverloop van een bepaalde index te vol­ gen. Naarmate een belegger meer kennis vergaart over de mogelijkheden van de verschil­ lende producten, neemt de kans toe dat de financiële doelen uiteindelijk worden bereikt.

•

scan de Qr-code met uw smartphone of iPad en bekijk de korte video van Paulo Varela nunes en Patrick Zwolle

bijlage van grip op je vermogen

Beleggen voor inkomen De beleggingsportefeuille wordt vaak gezien als een potentiële inkomstenbron. in het huidige beursklimaat met een zeer lage rente en volatiliteit op financiële markten is het zaak om goed te spreiden en vooral ook om valkuilen te vermijden.

B

ThomaS DirkmaaT

Cv

eleggers zien hun portefeuille in toe­ nemende mate als een bron van in­ komsten. Eerder dit jaar liet de onafhankelijke Britse vermogensbeheerder Schroders een onderzoek uitvoeren onder 28.000 beleggers en 2.000 tus­ senpersonen in 28 landen.

Daaruit kwam naar voren dat voor maar liefst 87 procent van de ondervraagden een constan­ te stroom van inkomsten een belangrijk financieel doel is.

Uit hetzelfde onderzoek bleek echter dat de helft van de be­ leggers een voorkeur heeft voor een aanpak die gericht is op een korte termijn van één tot twee jaar. ‘Er zit een duidelijke kloof tussen de keuzes die mensen maken en wat ze zeggen te wil­ len bereiken met beleggen,’ vat Thomas Dirkmaat, salesmanager intermediary bij Schroders, deze tegenstelling samen. ‘In theorie kunnen veel mensen – eventueel in samenspraak met een adviseur – redelijk goed in kaart brengen wat hun financiële doelen zijn en hoe ze die willen realiseren.

In de praktijk blijkt echter dat beleggers vaak tegen verschillen­ de valkuilen aanlopen, waar zij

Werkt sinds eind 2012 als salesmanager intermediary bij Schroders. Daarvoor was hij zes jaar werkzaam bij van lanschot Bankiers als investment advisor private banking. voor zijn professionele carrière studeerde Dirkmaat economie aan de vrije Universiteit in amsterdam.

‘Inzicht in de menselijke psyche zal de belegger helpen de juiste keuzes te maken voor het maximaliseren van zijn inkomsten’ zich niet bewust van zijn: zaken zoals angst, overoptimisme en zelfoverschatting.’

Behavioural finance In de beleggingswereld wordt de wetenschap die de invloed van emotie op beleggingsbeslis­ singen onderzoekt, aangeduid als behavioural finance. In de oertijd waren eigenschappen als risicoaversie belangrijk om te overleven. Een in potentie zeer hoge beloning woog niet op tegen een hoog risico, aangezien dat hoge risico in de praktijk vaak tot de dood kon leiden.

Dezelfde eigenschappen die

mensen in staat stelden om in de oertijd te overleven, kunnen ervoor zorgen dat we in de mo­ derne tijd vaak verkeerde beleg­ gingsbeslissingen nemen. Inzicht in de menselijke psyche en de valkuilen zal de belegger helpen om succesvol door de verschil­ lende levensfases te navigeren en daarbij de juiste keuzes te ma­ ken voor het maximaliseren van zijn inkomsten.

de financiële doelen. Dat geldt ook voor het invullen van die strategie. Een goed voorbeeld daarvan is de wijze waarop het Schroder ISF Global Multi Asset Income Fund wordt be­ heerd. Het fonds heeft als doel om elk jaar 5 procent aan divi­ dend uit te keren. Er wordt een gediversificeerde portefeuille op­ gebouwd met een spreiding over diverse categorieën, zoals aan­ delen, vastgoed, infrastructuur en allerlei soorten obligaties.

‘Het fonds heeft een flexibele aanpak, waarbij er goed op gelet wordt dat ongewenste risico’s worden vermeden,’ vertelt Dirkmaat. ‘Veel beleggers zoeken inkomsten via dividen­ den. De Dow Jones Select Dividend Index lijkt dan een goede keuze, maar ruim een derde van die index bestaat uit Amerikaanse nutsbedrijven waarvan de winst onder druk staat door strengere overheids­ regels en een dalende olieprijs.

Het vermijden van dit soort valkuilen is essentieel voor het realiseren van een aantrekke­ lijke stroom inkomsten uit de beleggingsportefeuille – zowel nu als in de toekomst.’

•

Spreiding Het vermijden van valkuilen is een belangrijke sleutel voor succes bij het koppelen van een beleggingsstrategie aan

Scan de Qr-code met uw smartphone of iPad en bekijk de korte video van Thomas Dirkmaat

Een waardevolle traditie

Olcay Gulsen

Ruud van Dusschoten

Alexander Rinnooy Kan

Achtste congres Grip op je Vermogen

Houvast in tijden van verandering Hoe wapen je jezelf tegen onverwachte ingrijpende gebeurtenissen in een steeds sneller veranderende wereld? Dat was de centrale vraag tijdens de achtste editie van het congres Grip op je Vermogen in het World Forum in Den Haag.

tekst: Take Ligteringen foto’s: Joris Telders

W

ie het nieuws ook maar een beetje volgt, kan zich niet aan de indruk onttrekken dat de veranderingen in de wereldeconomie en de internationale politiek steeds ingrijpender en de gevolgen ervan steeds onzekerder worden.

Terreurgroep IS, de vluchtelingenproblematiek, de eurocrisis, de economische problemen in China – we leven in turbulente tijden, waarin fundamentele veranderingen aan de orde van de dag zijn. Reden genoeg voor Elsevier en kennispartner ING om de achtste editie van het congres Grip op je Vermogen te wijden aan het thema ‘omgaan met verandering’.

Globalisering Alexander Rinnooy Kan, voormalig voorzitter van de Sociaal-Economische

Alexander Rinnooy Kan: ‘Wie denkt dat kennis duur is, weet niet wat domheid kost’ Raad, constateerde dat globalisering en informatisering onze tijd domineren.

Het wegvallen van de grenzen heeft Nederland veel welvaart gebracht en ook de rest van de wereld heeft in zijn ogen duidelijk profijt gehad van de globalisering. Niettemin ziet Rinnooy Kan grote uitdagingen. ‘De grondstoffenschaarste en de klimaatverandering nopen ons tot duurzaamheid. We moeten toe naar

Steven van Eijck

een circulaire economie, waarin afval niet meer bestaat en alles wordt hergebruikt.’ Daarbij kan de toenemende wederzijdse afhankelijkheid tussen landen ingrijpende gevolgen hebben, denkt hij. ‘Dat hebben we gezien bij de hypotheekcrisis in de Verenigde Staten, die heel klein begon maar uitmondde in een wereldwijde recessie. Globalisering vraagt om een ander soort beleid.’

Informatisering Dat geldt ook voor informatisering, waarvan Rinnooy Kan denkt dat die de middenklasse bedreigt. ‘Vooral daar kunnen banen worden weg-geautomatiseerd.’ De oplossing zoekt hij in kennis, en daarmee in onderwijs. ‘In onze economie is kennis de belangrijkste productiefactor geworden. Een land dat zijn burgers goed wil voorbereiden op de nieuwe economie, kan dat alleen maar doen door ze van kennis te voorzien.’ Op dat punt is hij zeer kritisch. ‘In Nederland lopen de investeringen in kennis en onderzoek zowel procentueel als absoluut terug. Wie denkt dat kennis duur is, weet niet wat domheid kost.’

Servicesystemen Volgens SuperTrash-ondernemer en tvpresentator Olcay Gulsen vormen communicatie en software dé oplossing voor de uitdagingen van deze tijd in haar branche. ‘De kern van onze producten hoeft niet te veranderen. Wel moeten we sneller kunnen handelen en de servicesystemen blijven verbeteren. Ook wij hebben te maken gehad met het probleem dat we via internet concurreerden met onze eigen winkels, die we inmiddels in dertien landen hebben geopend.

Daarom bieden we sinds januari twee verschillende collecties aan: één voor de winkels en één voor online-retail.’ december 2015 | GRIP OP JE VERMOGEN 63

Een waardevolle traditie

Valentijn van Nieuwenhuijzen

China en financiële planning domineren de paneldiscussie

Onstuitbare opmars

Onze grootste vijanden

Ruud van Dusschoten, directeur Private Banking van ING benadrukte in zijn verhaal de onstuitbare opmars van de technologie. ‘Midden jaren negentig konden veel jongeren zich niet voorstellen dat ze een mobiele telefoon zouden kopen.

Nu zien we hetzelfde met betalen via je mobiele telefoon: de meeste mensen hebben er nog geen beeld bij. Maar als de techniek het mogelijk maakt, verandert dat heel snel. Toen wij bij ING een smartphone-app voor internetbankieren introduceerden, was het aantal transacties via die app binnen een kwartaal groter dan het aantal transacties via internetbankieren op de computer.’

Econoom Bas Jacobs, tot slot, plaatste een aantal stevige kanttekeningen bij het economisch herstel dat we de laatste tijd om ons heen zien. De schade van de afgelopen zeven jaar is nog altijd enorm, vindt hij. ‘We zijn nu weer op het niveau van 2008, dus in feite hebben we al die tijd stilgestaan. Er is ook geen inhaalslag; we groeien nu met 2 procent per jaar, en meer niet. De Nederlandse regering zou veel meer voor het aanjagen van de economie kunnen doen.

De overheid is minder gaan uitgeven, terwijl de rente op staatsobligaties in geen vijfhonderd jaar zo laag is geweest. Conservatisme en prudentie zijn onze grootste vijanden.’

Mooie samenleving

Bob Homan in gesprek met dagvoorzitter Rick Nieman

Bas Jacobs: ‘De Nederlandse regering zou veel meer voor het aanjagen van de economie kunnen doen’

64 GRIP OP JE VERMOGEN | december 2015

Bas Jacobs

Het middagprogramma bestond traditiegetrouw uit een keuzemenu bestaande uit de altijd zo populaire workshops en lezingen van voormalig staatssecretaris van Financiën Steven van Eijck en bijzonder hoogleraar financiën en economisch beleid Bas Jacobs. Volgens Van Eijck zijn we, ondanks het huidige tijdsgewricht waarin alle financiële zekerheden zijn weggeslagen, op weg naar een mooie samenleving. Er zullen meer maatschappelijke akkoorden worden gesloten buiten de centrale overheid om. Voorbeelden zijn er al, zoals het Woonakkoord, het Sociaal Akkoord en het Zorgakkoord. Van Eijck: ‘Die beweging betekent dat je als samenleving een veel zwaarder stempel kunt drukken op wat er gebeurt.’ En in het kader van de mooie samenleving had hij nog een tip voor beleggers: ‘Beleg in kunst. Want waarom zou je niet van je vermogen mogen genieten?’

Interactie met de zaal Van Eijck en Jacobs maakten aansluitend hun opwachting in een panel samen met Bob Homan (ING), Joost van Leenders (BNP Paribas Investment Partners) en Valentijn van Nieuwenhuijzen (NN Investment Partners) voor de slotdiscussie met de zaal. China – belangrijker dan ooit, maar niet per se groot genoeg om een wereldcrisis te veroorzaken volgens Van Nieuwenhuizen – en het nut van financiële planning – in onzekere tijden moet je conservatief plannen, aldus Van Leenders – stonden hierin centraal.

Homan vatte dit laatste onderwerp als volgt samen: ‘Plannen heeft zeker zin.

Vergelijk het met een vakantiereis. Er kunnen onderweg allerlei dingen gebeuren, maar uiteindelijk kom je toch op je bestemming aan.’

Kijk ook op ing.nl en gripopjevermogen.nl

bijlage van grip op je vermogen

RisicobepeRking in woelige tijden? onvoorspelbaarheid en een sterke beweeglijkheid kenmerken dit jaar opnieuw de situatie op de financiële markten. spaarders, die misschien wel willen beleggen om enig rendement te halen, durven de stap daardoor vaak niet te zetten. beleggers worstelen met de vraag waarin te beleggen. Voor beide groepen biedt nn investment partners oplossingen.

D

Van sparen naar beleggen Voor spaarders wordt de situatie ook steeds minder rooskleurig. Door de terugtredende overheid is de noodzaak om een financiële buffer op te bouwen sterk toegenomen. Veel mensen kiezen daarbij nog steeds voor sparen. Maar met de huidige lage spaarrentes levert dat

ewout Van schaick

De Multi Assetfondsen van NN Investment Partners reageren snel op veranderende marktomstandigheden

weinig op: door belastingen en inflatie legt u er soms zelfs op toe. Sparen kost dan geld.

Veel mensen zijn huiverig om te gaan beleggen, omdat zij zich zorgen maken over de risico’s en de kosten. Ook heeft niet iedereen zin en tijd om de markten continu in de gaten te houden en beleggingsbeslissingen te nemen. Met haar mixfondsen, waarin aandelen en obligaties in verschillende verhoudingen worden gecombineerd, probeert NN Investment Partners zo

is in 2007 aan de slag gegaan bij nn investment partners, dat indertijd bekend was onder de naam ing investment Management. hij is als hoofd Multi asset strategieën verantwoordelijk voor de verschillende multi-assetfondsen van de vermogensbeheerder. Van schaick begon zijn carrière als productontwikkelaar bij abn amro asset Management en werkte ook bij nib capital en pggM investments.

cV

e afgelopen zomermaanden werden de markten getrakteerd op een ritje in een financiële achtbaan, vergeleken waarbij de duizelingwekkende vrije val in de nieuwe Efteling-attractie Baron 1898 kinderspel is. De plotselinge koersdalingen leken een fundamentele onzekerheid onder beleggers bloot te leggen.

En dat is niet verwonderlijk.

Twijfel over de groeikracht van de Chinese economie, de onrust rond Griekenland, opkomende landen die hun naam niet meer waarmaken en zorgen over de kracht van het economisch herstel in de ontwikkelde wereld: je zou als belegger van minder onrustig worden.

goed mogelijk in te spelen op de marktontwikkelingen teneinde beleggen zo makkelijk mogelijk te maken.

De vermogensbeheerder biedt ook fondsen aan met een sterke focus op risicoreductie. Een voorbeeld van zo’n fonds is het NN First Class Multi Asset-fonds, in Nederland ook verkrijgbaar als het NN Lion Fund. Het fonds is bijzonder geschikt voor beleggers die de risico’s willen beperken en tegelijkertijd rendement nastreven. Het NN First Class Multi Asset-fonds is niet gekoppeld aan een vergelijkingsmaatstaf of index en streeft naar een positief rendement onder alle marktomstandigheden. De managers van het fonds kunnen snel en flexibel inspelen op

veranderingen in de markt. De vereiste dat minimaal 50 procent van de waarde in relatief veilige beleggingscategorieën wordt belegd, beperkt daarbij de neerwaartse risico’s.

bekroonde aanpak De NN Multi Asset-fondsen worden beheerd door het NN Multi Asset-team, dat bestaat uit beleggingsstrategen en fondsmanagers. Zij maken analyses van bedrijven, de diverse markten en de macroeconomische ontwikkelingen, maar hebben ook aandacht voor het gedrag van beleggers.

Wat drijft hen en waardoor worden stromen in of uit beleggingscategorieën veroorzaakt?

Deze geïntegreerde aanpak is uniek in Nederland. Het Multi Asset-team van NN Investment Partners wordt dan ook regelmatig bekroond met prijzen van onafhankelijke instellingen, zoals Morningstar en Lipper, in diverse Europese landen.

•

scan de QR-code met uw smartphone of ipad en bekijk de korte video van collega René de wit

bijlage van grip op je vermogen

TeChnisChe analyse in de prakTijk Technische analyse is een heel geschikt hulpmiddel om emotie buiten spel te zetten bij beslissingen over aan- en verkopen op de aandelenmarkt.

H

Bas heijink

CV

et is voor be­ leggers altijd lastig om goed in te schatten of een bepaalde koersbeweging juist aanleiding is om een aandeel te kopen of te verkopen. Je moet wel heel stevig in je schoenen staan om niet in de verleiding te komen om winst te nemen als de koers fors is gestegen. Aan de andere kant is het ook moeilijk om te verkopen als een aandeel in waarde is gehalveerd. Vaak is de gedachte dat een koers die razendsnel kan dalen, ook weer vliegensvlug kan stijgen.

Technische analyse is in de ogen van Bas Heijink, technisch analist bij ING Investment Office, een zeer geschikt hulp­ middel om te voorkomen dat een belegger bij dit soort be­

Bas heijink is na zijn studie financiële economie aan de radboud Universiteit nijmegen in 1998 aan de slag gegaan als medewerker op de treasuryafdeling van Bank insinger de Beaufort. datzelfde jaar nog maakte hij de overstap naar inG, waar hij trader/beleggingsadviseur werd. Bij inG investment Office is hij doorgegroeid naar een rol als senior technical analist en sinds juni 2007 verschijnt zijn visie op de marktontwikkelingen elke handelsdag als column op beleggingswebsite ieX.nl. Vorig jaar won heijink als beste beleggingsexpert van nederland de Gouden stier.

‘Technische analyse is een zeer geschikt hulpmiddel om te voorkomen dat een belegger in een emotionele valkuil terechtkomt’ slissingen in een emotionele valkuil terechtkomt. ‘De rich­ ting van beurskoersen wordt bepaald door fundamentele veranderingen, de emoties van beleggers en doordat partijen geld nodig of over hebben. On­ verwachte gebeurtenissen zijn niet te voorspellen, maar dat geldt wel voor de wijze waarop beleggers daarop reageren.

Aan de hand van trends en om­ keerpatronen ontstaat een goed

beeld van het moment waarop het zaak is om afscheid te ne­ men van een aandeel of index.’

voorkomen dat u er in een der­ gelijke situatie toch voor kiest om nog even af te wachten of de koers zich misschien herstelt.

‘Door consequent aan deze strategie vast te houden, zal er nooit precies op de top worden verkocht of op de bodem wor­ den ingestapt,’ vertelt Heijink.

‘Maar het is op de lange termijn een groot voordeel dat je zo voorkomt dat de verliezen ver oplopen of dat winsten veel te vroeg worden afgekapt.’

Het analyseren van trends kan beleggers ook houvast geven in periodes waarin de koersen snel dalen. Als voorbeeld noemt Heijink de correctie van de AEX in de tweede helft van augustus. ‘Wanneer je naar een langetermijngrafiek van de index kijkt, zie je dat er een mooie stijgende lijn getrokken kan worden langs alle bodems die de AEX sinds 2009 heeft aangeraakt. De koers is bij de recente terugval boven die lijn gebleven. Zolang dat het geval is, zijn koersdalingen vooral aanleiding om te kopen in plaats van te verkopen.’

•

de trend als kompas Het belangrijkste onderdeel van technische analyse is het in kaart brengen van de koerstrends. Zodra een trend doorbroken wordt, is het zaak om een positie te sluiten. Het invoeren van een stop­loss is een prima hulpmiddel om te

scan de Qr-code met uw smartphone of ipad en bekijk de korte video van Bas heijink

bijlage van grip op je vermogen

Fiscaalvriendelijke vermogensoverdracht ij het overdragen van vermogen komt veel meer kijken dan alleen fiscale aspecten. Juridische en emotionele zaken spelen eveneens een belangrijke rol.

De financiële kant van vermo­ gensoverdracht krijgt dan ook steeds meer aandacht. Bij een goede overdracht is er de juiste balans tussen al deze factoren.

Daarin moeten ook de veran­ deringen in de maatschappij worden betrokken. ‘De levens­ verwachting neemt gestaag toe, zodat mensen er rekening mee moeten houden dat ze na hun pensioen voor een steeds lan­ gere periode inkomsten nodig hebben uit hun reserves,’ be­ nadrukt Bram van Eijndthoven, hoofd Fiscaal Bureau ING Nederland. ‘Daar komt bij dat er meer moet worden meebe­ taald aan de eigen zorgkosten.

continue verandering Het is belangrijk om met de bestaande situatie te starten en vandaaruit vooruit te kijken.

Pas als alles goed op een rijtje is gezet, kan er een plan worden gemaakt. Het is zaak om dat duidelijk vast te leggen en het plan ook regelmatig tegen het licht te houden, want de levens­

Bram van eijndthoven

te leggen voor het geval dingen niet zo lopen als je hoopt.’

Prinsjesdag

‘Het is in mijn ogen zonde als een belegger die met veel moeite een procent extra rendement heeft weten te behalen, die meevaller meteen weer moet prijsgeven omdat fiscaal niet alle zaken optimaal zijn ingericht’

situatie verandert continu.’

In de financiële wereld gaat veel meer aandacht uit naar het zo goed mogelijk opbouwen van vermogen dan naar een optima­ le overdracht daarvan. ‘Het is leuker om bezig te zijn met het

cv

B

met het maken en vastleggen van goede afspraken bij vermogensoverdracht kunt u veel ellende voorkomen. door alle veranderingen in de maatschappij en de eigen levenssituatie is het bovendien verstandig om die plannen regelmatig tegen het licht te houden.

is hoofd Fiscaal Bureau ing nederland. hiervoor heeft hij onder meer vijf­ tien jaar bij ing Bank, cene Bankiers en van lanschot in diverse leiding­ gevende functies gewerkt. hij is binnen ing verantwoordelijk voor het overbrengen van financiële kennis en het verder uitbouwen van de fiscale kennis. daarnaast geeft hij regelmatig lezingen en presentaties.

selecteren van veelbelovende aandelen dan om je te verdiepen in fiscale en juridische regels,’ geeft Van Eijndthoven toe. ‘Ik weet nog dat ik in de aanloop naar mijn bruiloft bij mijn nota­ ris langsging om de huwelijkse voorwaarden vast te leggen. Er wordt dan gepraat over wat er gebeurt bij een echtscheiding of overlijden, zaken waar je op dat moment niet mee bezig wilt zijn. Maar een contract is nu eenmaal bedoeld om zaken vast

Een van de ontwikkelingen die Van Eijndthoven volgt, zijn de fiscale consequenties van de Prinsjesdag­plannen. ‘Het is in mijn ogen zonde als een be­ legger die met veel moeite een procent extra rendement heeft weten te behalen, die meevaller meteen weer moet prijsgeven omdat fiscaal niet alle zaken optimaal zijn ingericht.’

Naast de belastingregels spelen bij het overdragen van vermogen zoals gezegd veel meer factoren een rol. De emotionele kant moet bijvoorbeeld niet onder­ schat worden. ‘Het klinkt heel logisch om bij het overdragen aan de kinderen als voorwaarde op te nemen dat het vermogen bij een echtscheiding niet ge­ deeld hoeft te worden met de partner van de begunstigde,’ vertelt Van Eijndthoven. ‘Maar het is vaak een echte uitdaging om de overdracht goed te re­ gelen en er daarbij ook voor te zorgen dat het gezellig blijft.’

•

scan de Qr­code met uw smartphone of iPad en bekijk de korte video van Bram van eijndthoven

INDEXBELEGGEN

VISIE 2016

Dit online seminar geeft uitleg over wat indexbeleggen precies is, wat het verschil is tussen ETF’s en indexfondsen en hoe u met deze instrumenten een portefeuille kunt samenstellen.

Waar moet u op letten als u gaat beleggen de komende maanden? Waar liggen de kansen en risico’s? Onze experts geven hun visie voor het komende beleggingsjaar op aandelen, obligaties en vastgoed.

Koen Hoogenhout, Senior Sales Executive Vanguard

Pieter Furnée, Head of Global Client Group Benelux, Deutsche Asset & Wealth Management Bob Homan, hoofd ING Investment Office

Friso Rengers, Investmentmanager bij ING

Sponsor:

Een initiatief van

Sponsor:

Kennispartner

Mediapartner

Mediapartner

BELEGGERS BELANGEN Grip op je Vermogen is het onafhankelijke platform dat informatie geeft over sparen, beleggen, pensioenen, fiscale mogelijkheden en financiële planning.

Het platform is een initiatief van Elsevier in samenwerking met kennispartner ING en mediapartners Beleggers Belangen en Beurs.nl.