Xabarshy #3(12) 2015 by bekzhan_arystanov

«Өрлеу» Біліктілікті арттыру ұлттық орталығы» АҚ филиалы Атырау облысы бойынша педагогикалық қызметкерлердің біліктілігін арттыру институтының ХАБАРШЫ Республикалық ғылыми-әдістемелік журналы Журнал 2013 жылдан бастап екі айда бір рет шығады

БАС РЕДАКТОР Галимжанова Маржан Анесқызы«Өрлеу» БАҰО» АҚ филиалы Атырау облысы бойынша педагогикалық қызметкерлердің біліктілігін арттыру институтының директоры, педагогика ғылымдарының кандидаты, профессор, Халықаралық Ақпараттандыру Академиясының академигі

Корректор – Қаленова Гульзахира Сапарғалиқызы Көркемдеуші және беттеушілер– Баймуханов Алмас Сансызбайұлы, Сембаев Гибатолла Серікұлы Журнал Қазақстан Республикасының Мәдениет және ақпарат министрлігінде 2013 жылы мамырдың 30-да тіркеліп, №13648-Ж куәлігі берілген. БІЗДІҢ МЕКЕН ЖАЙЫМЫЗ: 060009-Атырау қаласы, Авангард-4 ықшам ауданы, Адмирал Лев Владимирский,24 тел.: 8(7122) 20-08-34 факс: 8(7122) 58-63-45 Эл.пошта: orleu_baspa@mail.ru

АҚЫЛДАСТАР КЕҢЕСІ Ахметова Гүлнас Кенжетайқызы – «Өрлеу» Біліктілікті арттыру ұлттық орталығы» акционерлік қоғамының басқарма төрайымы, педагогика ғылымдарының докторы, профессор. Ихсанов Ерсайын Уалитханұлы - физика-математика ғылымдарының докторы, профессор. Қараев Жауымбай Амантұрлыұлы – «Өрлеу» Біліктілікті арттыру ұлттық орталығы» акционерлік қоғамы төрайымының бірінші орынбасары, педагогика ғылымдарының докторы, профессор. Өмірбекова Жайлы Бөкешқызы – педагогика ғылымдарының докторы, профессор. Сәрсенова Нұрзила Сарсенқызы – педагогика ғылымдарының кандидаты, профессор, Халықаралық Ақпараттандыру Академиясының академигі. Жаманбаева Динара Таңбайқызы – экология магистрі, Қазақстан педагогикалық ғылымдар академиясының Құрметті мүшесі. Қарамурзин Айтбай Қонысұлы – академиялық доцент, жоғары санатты тарих пәнінің мұғалімі. Басуға 2015 жылы 26 маусым қол қойылды. Таралымы – 120 дана Пішіні – А4 Әріп түрі Times New Roman Қағазы офесттік. Шартты баспа табақ – 4,4 Бағасы келісімді. Мақала үш тілде қабылданады.

Мақала авторларының пікірлері редакция көзқарасын білдірмейді. Тапсырыс дайын диапозитивтерден басылады. Қолжазба қайтарылмайды, мақалаларға пікір жазылмайды. Журнал материалдары институттың қоғамдықбұқаралық байланыс және баспа қызметі бөлімінде теріліп, беттелді.

МАЗМҰНЫ

 Әлемді өзгерткің келсе, өзіңнен баста 

Ташмуханова О.М. Біліктілікті арттырудың жаңа жобасы Хайруллина C.Х. Мемлекеттік деңгейдегі жаңа бастама Ханалиева К.А. Педагогикалық қызмет сапасынан білім беру сапасына жету Ажигулова М.С. Диалог как форма коммуникативной деятельности при групповой работе Нұрсұлтанова Г.Ж. Сабақтағы және сабақтан кейін рефлексияны қалай ұйымдастыруға болады? Тажигалиева А.С. Тыңдаушылардың өз білімін бағалау-кәсіби білік бастауы Ізғали Ж.І. Диалог негізінде оқыту әдістерін қолдану Ізғали Ж.І. Оқушының оқу жетістігін бағалаудағы формативті (қалыптастырушы) бағалау Нұрмұханова Б.С. Жеке тұлғаның интеллектуалдық әлеуетін қалыптастыру мәселелерін талдау  Болашаққа апарар жол  Жайкина Р.Ж. Курстан кейінгі көзқарас Тілепова Б.М. «Азат елдің айбынды ұрпағымыз!» Беккалиева А.Г. Өзгеріске бастар жол Бисалиева Г. Мен үшін өзгеріс – қажеттілік Қорғанбаева Г. Таң шапағындай сәуле берген курс (эссе) Досмагамбетова М.М. Тізбектелген сабақтар топтамасынан алынған бір сабақ бойынша рефлексиялық есеп Құлманова Қ.Т. Ерекше курс – ұтымды нәтиже! Қабдолова Б.Е. Жаңа идея-айқын мақсат Идрисова Т. Үшінші деңгейлі курс-бай қазыналы курс Куспанова Г. Курс бағдарламасының қаншалықты маңыздылығы Аманиязова М. Курс туралы ой Махметова М.А. Үздіксіз педагогикалық білім беру және кәсіби мұғалімді жетілдіру жолдары Молдағалиева Л. Жаңаша оқытуға-жаңаша көзқарас Мухамбетчиева Ж.С. Оқу мен оқытудағы жаңа қарқын Мұғауова Ж.Ш. Өзімдегі және кәсіби қызметімдегі өзгерістер Сатимова М.Б. Мен күткен өзгерістер кезеңі Косжанов Т.Д. Мен... Өткенім, бүгінім, болашағым... (эссе) Абдрахманова Э.Ж. Өзімде және кәсіби қызметімдегі өзгерістер (Эссе)  Іс-әрекеттен кейінгі рефлексия  Тыңдаушы пікірлері  Жаңаша оқыту-жаңаша көзқарас  Дүйсенбай З. Қабдолова Б.Е. Қысқа мерзімді сабақ жоспары Махметова М. Қысқа мерзімді сабақ жоспары Алтыбаева А.Ә. Кабдулхахова Б. Нурмуханова С.С. Рахымжанова О.Қ. Қалдымұратова Г. Сабақ жоспары  Тренерлердің іс-әрекет барысындағы зерттеулерінен  Хайруллина C.Х. «Қалай оқу керектігін үйрену дегеніміз не? Мұғалімнің оқушылардың қалай оқу керектігін үйрену қабілеттерін дамыту жөніндегі әрекеттері» тақырыбындағы тізбектелген төрт сабақтың рефлексиясы Ханалиева К.А. «Сыни тұрғыдан ойлау дегеніміз не? Оқытуда сыни тұрғыдан ойлауды пайдалану» тақырыбындағы тізбектелген төрт сабақтың рефлексиясы Ажигулова М.С. Рефлективный отчет тренера с оценкой четырех тренинговых сессий по использованию слушателей икт в своей практике Нұрсұлтанова Г.Ж. «Бағалау үдерісінің мақсаты. Оқу үшін бағалау (оүб) дегеніміз не?» тақырыбындағы тізбектелген төрт сабақтың рефлексиясы Тажигалиева А.С. Оқудағы жас ерекшеліктер проблемаларын жеңу мақсатындағы педагогикалық тәсілдерді таңдау және нақтылау Ізғали Ж.І. «Диалогтік оқыту дегеніміз не? Оқу сапасын жақсарту мақсатында сабақта әңгімелесуді пайдалану әдістемесі» тақырыбындағы тізбектелген төрт сабақтың рефлексиясы Нұрмұханова Б.С. Тізбектелген төрт сабағымда мен іс-әрекетті қалай Ұйымдастырдым және қалай зерттедім?

3 4 12 13 18 21 25 27 29 32 33 35 36 38 39 43 45 46 47 48 49 52 52 55 57 58 60 62 75 76 80 83 86 88 90 95

98 101 104 107 111 114 118

 Әлемді өзгерткің келсе, өзіңнен баста  БІЛІКТІЛІКТІ АРТТЫРУДЫҢ ЖАҢА ЖОБАСЫ Ташмуханова Орал Матжанқызы

«Өрлеу» БАҰО»АҚ филиалы Атырау облысы бойынша педагогикалық қызметкерлердің біліктілігін арттыру институты директорының орынбасары, ҚР Білім беру ісінің үздігі

Болашақта еңбек етіп өмір сүретіндер– бүгінгі мектеп оқушылары, мұғалім оларды қалай тәрбиелесе, Қазақстан сол деңгейде болады. Сондықтан ұстазға жүктелетін міндет ауыр. Н.Ә.Назарбаев Жаһандану заманында ұлттық бәсекеге қабілетті болудың көрсеткіші–білім деңгейімен өлшенеді. Қазақтың классик жазушысы М.Әуезов «Ел мен елді, адам мен адамды теңестіретін тек бір ғана нәрсе бар. Ол-білім» деген болатын. ХХІ ғасыр–білімдер ғасыры, ақпараттар ғасыры, дамудың шапшаң түрі, жаңа технологиялар ғасыры. Ертеңгі күннің бүгінгіден де нұрлы болуы тек адамзат білімін үздіксіз жетілдіру жағдайында ғана мүмкін болатынын ұлтымыздың ұлы ұстазы Ахмет Байтұрсынов: «Білім біліктілікке жеткізер баспалдақ, ал біліктілік сол білімді іске асыра білу дағдысы»,-деп атап көрсеткен. Тек білімді ұрпақ қана қоғамға қозғаушы болады. Білімді де, білікті ұрпақ қалыптастырудың басты шарты–оған берілетін тәрбие мен білімнің сапасында. Шәкірттерге саналы тәрбие мен сапалы білім беру мұғалімнің кәсіби құзыреттілігіне тікелей байланысты. Білім берудің философиясы мен мазмұнының өзгеруіне байланысты мұғалімдерге қойылатын талаптар да өзгерді. Мұғалім үздіксіз іздену, зерттеу арқылы өзін– өзі дамытуы, жетілдіруі тиіс. Кез келген қоғам мұғалімге жоғары талап қояды. Біреуді үйрету үшін өзің де көп білуің керек. Жаңа формация мұғалімі тек өз пәнін жетік білетін маман ғана емес, дүние танымы жоғары, педагогикалық, психологиялық сауатты, саяси– экономикалық білімі бар, АКТ жетік меңгерген, зияткерлік әлеуеті жоғары болуы тиіс. Қазіргі білім беру саласында оқытудың озық технологияларын оқып үйреніп, олардың ең озығын оқу–тәрбие үрдісіне енгізу заман талабы. Осы орайда Қазақстанның 2020 жылға дейінгі дамуының түйінді бағыттарында тұлғалардың кәсіби сұранысына жүйелі талдау жасау және мамандардың құзыреттілігін арттыру сапасына қатысты әлеуметтік тапсырыс негізінде жұмыс жүргізу мәселелері қарастырылған. Елбасы Н.Ә.Назарбаев Назарбаев Университетінің қабырғасында оқыған «Қазақстан білім қоғамына баратын жолда» атты дәрісінде мұғалімдердің біліктілігін арттыруға, оларды материалдық ынталандыруға ерекше көңіл бөліп, білім беру саласын барлық критерийлер бойынша әлемдік білім

жүйесінің стандартына қарай бағыттау міндеттерін атап көрсетті. Осы орайда қазақстандық педагогтардың біліктілігін арттырудың ауқымды жобасы жасалды. Кембридж университетінің сарапшыларымен бірлесе отырып, Деңгейлік оқыту бағдарламасы, педагогтерді бағалау жүйесі дайындалды. Бағалау жөніндегі жаттықтырушылар мен сарапшылар тобы құрылды. Жалпы деңгейлік курстар мұғалімдердің қазіргі заманғы әдістер мен технологияларды меңгеруді, практикалық қабілеттерін қалыптастыруды қарастырады, оларды педагогтар болашақта практикасында қолданады. Бағдарламаның мазмұны Қазақстандық білім беруді дамыту стратегиясының мақсаттарымен, ЮНЕСКА мен ЭСДҰ оқушылардың функционалдық сауаттылығын қалыптастыру жөніндегі ұсыныстарын ескере отырып құрылған. Деңгейлік бағдарламаның басты миссиясы– қазақстандық мектепті біртіндеп өзгерту арқылы әлемдегі 21 ғасырдың табысты, жауапкершілігі мол, құзыретті азаматты даярлаудағы тиімділілігін дәлелдеген педагогиканың озық тәжірибесіне сәйкестендіру. Бағдарламаның бірыңғай бағыттары құрылымы бар және оқу материалының көлеміне, күрделілігіне, қолданылу деңгейі мен сынып, мектеп және мектеп желісі деңгейінде өткізілетін зерттеулерге сәйкес 3-шіден (базалық) 2-шіге (негізгі), 3-шіге (ілгері) деңгейлер бойынша тереңдетіледі. Біздің филиалда 3-ші (базалық) деңгейлік курстарын өткізуге мемлекеттік тапсырыс аламыз. Институт құрылымында 2012 жылдан бастап Деңгейлік бағдарламалар орталығы құрылды. Орталықта бүгінгі таңда 7 тренер-жаттықтырушы жұмыс жасайды. 2012 жыл мен 2015 жылдың І жартыжылдығын қоса есептегенде барлығы 1100 мұғалім аталған курсты бітіріп, олардың 1076–сы сертификатталды. Өкінішке орай, 24 мұғалім біліктілік емтиханын тапсыра алмай отыр. Бұл мұғалімдермен жауапты тренер–жаттықтырушылар қосымша кеңес беру жұмыстарымен айналысуда. Ал курстан өткен мұғалімдермен түрлі бағыттағы кері байланыс жұмыстары: онлайн семинарлар мен вибинарлар, кәсіптік сайыстар, фестивалдар мен конференциялар, түрлі кеңестер мен әдістемелік көмектер ұйымдастырылады. Әр ауданда, қалада педагогтардың желілік қауымдастығы тұрақты жұмыс жасайды.

Болашақтың ұстазы-үнемі көшбасшы болуға ұмтылатын, жауапкершілік сезімі жоғары деңгейде тұратын, кәсіби және зияткерлік біліктілігін үздіксіз жетілдіріп отыратын тұлға. Бәсекеге қабілетті,

көшбасшы, қоғамдағы жауапкершілігі жоғары, патриот тәрбиелеу ісінде ұстаздар қауымына істеріңіз әрдайым табысты болсын деймін.

МЕМЛЕКЕТТІК ДЕҢГЕЙДЕГІ ЖАҢА БАСТАМА Хайруллина C.Х.

«Өрлеу» БАҰО» АҚ филиалы Атырау облысы бойынша педагогикалық қызметкерлердің біліктілігін арттыру институты, Деңгейлік бағдарламалар орталығының жетекшісі, тренер

Біз «Өмір бойына жететін білім алу» моделінен «өмір бойы білім алып өту» моделіне көшуге тиіспіз. Н.Ә.Назарбаев Еліміздің еркіндік алуы, қазақ мектептерінің санының көбеюі мұғалімдердің де заман талабына сай жоғары деңгейде маманданған, кәсіпқой, білімді болуын талап етеді. Елбасымыз Н.Ә.Назарбаев «Болашақта еңбек етіп, өмір сүретіндер бүгінгі мектеп оқушылары мұғалім оларды қалай тәрбиелесе, Қазақстан сол деңгейде болады. Сондықтан ұстазға жүктелер міндет ауыр»-деген болатын. Мұғалімге қойылған үлкен жауапкершілікті абыроймен орындау үшін Қазақстан Республикасының педагог қызметкерлерінің біліктілігін арттыру курстарының үшінші (негізгі) деңгей бағдарламасы өз жұмысын 2012 жылдың сәуір айында бастаған болатын. Бұл бағдарламаның басым бөлігі сындарлы оқыту теориясы негіздерін қамтиды. Ал бағдарламаның негізгі міндеті–мұғалімдерге педагогикалық тәжірибелерін жетілдіру мен бағалауға көмектесу. Күтілетін нәтижелер оқушылардың қалай оқу керектігін үйретіп, соның нәтижесінде еркін, өзіндік дәлел-уәждерін нанымды жеткізе білетін, ынталы, сенімді, сыни пікір-қөзқарастары жүйелі дамыған оқушы ретінде қалыптасуын қамтамасыз ету. Астана қаласынан оқып келген болашақ тренерлер аталған жылдың 09 сәуірі мен 23 маусым айларында ең бірінші курстарын өткізіп, портфолиосын жинақтап халықаралық дәрежедегі тренер марапатына ие болған еді. Олар: Хайруллина Света Хояшқызы, Досмұхамбетова Асылжан Ибатовна, Ханалиева Камшат Әжіғұлқызы, Ажигулова Майя Салауатқызы, Нұрсұлтанова Гүлжан Жаманбайқызы, Жұмекеева Нәсіпхан Құрманбайқызы. Оқып келгеннен кейін деңгейлік курс 2012 жылдың 10 қыркүйек пен 1 желтоқсан аралығында өткен болатын. Аталған жылы Атырау облысында 300 мұғалім курстан оқып, оның 284 мұғалімі сертификатқа ие болды. Біліктілік емтихандары өз дәрежесінде, талапқа сай өткізілді. Эксперттер, кезекшілер тарапынан ескертулер болған жоқ. Емтихан тапсырушылардың арасында портфолиосы немесе таныстырылымдары талапқа сай емес деп танылғандары да болған жоқ. Біліктілігін жетілдірген педагогтар түгел емтиханға қатыстырылды.

Тек қана курс өткізіліп қойған жоқ, сонымен бірге сертификатталған мұғалімдердің эсселер жинағы шығарылды. «Жаңа жобаның алғашқы қадамдары», «Жаңа жоба–жаңа көзқарас», «Жаңа көзқарастағы жаңалық жаршылары». Бұл жинақтарда мұғалімдер курс туралы өз ой-пікірлерін және қашықтықтан оқыту кезеңінде өткізген сабақтарын енгізді. Сонымен бірге курс тыңдаушыларының №008 «Республикалық «45 minut.kz.» газеті» редакциясының баспа бөлімінде әзірленіп 03.12.2012 жылы сабақтар топтамасы шықты. Осы жұмыстармен қатар тренерлер барлық аудандарда мектеп директорлары мен оқу ісі меңгерушілері үшін семинарлар, кездесулер өткізіп, курстың ерекшелігі, мақсат-міндеті туралы айтып, кеңінен түсінік жұмыстарын да жүргізіп отырды. «Өрлеу» БАҰО» АҚ филиалы Атырау облысы бойынша педагогикалық қызметкерлердің біліктілігін арттыру институты жанынан 2013 жылдың 13 наурызында деңгейлік бағдарлама орталығы құрылды. Орталық жұмыс жоспарын жасақтаудан бастады. Ал жұмыс жоспары орталық қызметінің мақсаты мен міндеттерінен тұрады. Орталықтың мақсаты: Атырау облысы педагог қызметкерлерінің қосымша білім мен біліктілік қажеттіліктерін қанағаттандыру, облыс мұғалімдеріне қарқынды өзгеріп жатқан өмір жағдайында үздіксіз кәсіби дамуға дайын болуға көмектесу; Әдістемелік жұмыстың тиімділігін қамтамасыз ететін білім берудегі инновациялық үдерістерге қолдау көрсету; Міндеттері: Үшінші (базалық) деңгейлі курстарында мұғалімдерді қажетті біліммен және практикалық дайындықпен қамтамасыз ету; Курсаралық кезеңдерде Бағдарламаның негізгі ұстанымдарын тәжірибеде іске асыруын қадағалау, on-line режимінде (асинхрондық оқыту) Бағдарлама модулі ықпалдастырылған сабақтар топтамасын жоспарлауға, жаңа тәсілдерді қолдануға әдістемелік көмек көрсету; Сертификатталған мұғалімдерді желілік педагогикалық қауымдастығы аясында белсенді жұмыс істеуіне ықпал ету;

Оқу-әдістемелік жұмыстың негізгі бағыттары бойынша орталық тренерлері ең бірінші міндетіүшінші деңгейлі үш айлық курсты сапалы, талапқа сай өткізу. 2012-2015 оқу жылының І жарты жылдығы аралығында курстан өткен мұғалімдер саны

312

300

291

198

2012 ж 2013 ж 2014 ж 2015ж , І ж.ж Біліктілік емтиханынан өтпей отырған мұғалімдер саны

2012 2013 2014 2015 ж ж ж ж, І ж.ж

танысып, оңтайлысын қабылдайды.Кәсіби қоғамдастықта жұмыс жасайтын мұғалімдер өз тәжірибесін зерттей отырып, оқушылардың жетістіктерінің деңгейін қалай арттыруға болады, жолдары қандай, өз тәжірибесімен бөлісе отырып, әріптестерінің тәжірибесін де зерделейді, тың идеяларды алып, үнемі тәжірибесін байытып отырады. 2013 жылдан бастап облыстың барлық аудандарында, қалада кәсіби қоғамдастықтар құрылып, өз жұмыстарын бастады. Облыстық жүйелілік педагогикалық қоғамдастық жұмыстарына жауапты кураторлар тағайындалды: Мақат ауданы «Озық идеяшылдар», Қызылқоға ауданы «Жаңашылдар», Құрманғазы ауданы «Көшбасшылар», Жылыой ауданы «Озық ойшылдар», Индер ауданы «Зияткерлер», Махамбет ауданы «Жаңа формация ұстазы», Исатай ауданы «Әдіскер ұстаз», Атырау қаласы «Озат тәжірибе шеберханасы», Атырау облысы бойынша «Жаңалық жаршылары». Әр аудан бойынша куратор–тренер тағайындалды. Олар аудандағы инновациялық жұмыстарға бағыт-бағдар береді, бірлесе жоспарлайды, шараларды бірлесе ұйымдастырады. 2012-2015 жылдың І жартысына 15 дейінгі кәсіби қоғамдастардың саны 10 5

Мектептегі сабақ беру жүйесін әлемдік талап деңгейіндей етіп құруда жаңаша ізденіс, бірлескен жұмыс, ортақ проблемаларды бірлесіп шешу міндеттері тұр. Америкалық өнертапқыш:«Бірге жиналу істің басы. Бірге қалу– прогресс. Бірге жұмыс істеу–жетістік»-дегендей, бүгінгі күні мектепте бірге жұмыс жасауға, ортақ мәселелерді бірге талқылауға, әріптестерімізбен ұдайы қарым-қатынас жасай отырып, бір-бірімізден үйрене және үйрете білуіміз керек. «Өрлеу» біліктілікті арттыру арттыру ұлттық орталығы» АҚ филиалы Атырау облысы бойынша педагогикалық қызметкерлердің біліктілігін арттыру институтының 2013 жылғы 4 қаңтарда №3-бұйрығы негізінде облыстық жүйелілік педагогикалық қоғамдастығы құрылды. Оның ережесі институттың ғылыми кеңесінде қаралып, №1-хаттамамен бекітілді. Деңгейлік бағдарламалар орталығының электронды адресі: «Atyrau_tsup@mail.ru» Бұрын әр мұғалім сабақ жоспарын өзі құрып, өзінің практикалық жұмысына өзі талдау жасап, өз проблемасын өзі шешіп отыратын-ды. Жаңалық енгізсе де, кемшілік жіберсе де әркім өз қазанында өзі қайнап, қиындықтан өзі шыға білді. Бүгінгі таңда талап басқаша. Ынтымақтаса жұмыс істей отырып, мұғалімдер бір-бірінен үйренеді, ортақ проблемаларды шешеді, жаңа әдіс-тәсілдерді енгізіп, оқыту мен оқу үдерісін жетілдіре түседі. Бір мектептің мұғалімдері немесе көршілес бірнеше мектептің мұғалімдері кәсіби қоғамдастыққа біріге отырып, бір-бірімен қарым-қатынас жасайды, жаңалықтар ашады, оқыту үдерісін жетілдіреді, өзге елдердің білім беру жүйелеріндегі жаңалықтармен

8 1

13 9

Педагогикалық қоғамдастық-бұл кәсіби қарымқатынаста үнемі болатын және біріккен кәсіби қызмет атқара алатын сертификатталған мұғалімдердің әдістемелік бірлестігі. Қоғамдастық мүшесі болып табылатын сертификатталған мұғалім қоғамдастық жұмысына қатыса отырып, білім берудегі жаңа тәсілдер мен өз біліктіліктерін жетілдіреді, кәсіби және әдістемелік шеберлігін шыңдайды, өзінің түсінбей немесе қиындық келтіріп жүрген сұрақтарына жауап ала алады, бір-бірімен желілік қоғамдастық арқылы пікір алмасып, түйінді мәселелердің шешімін табады. Педагогикалық қоғамдастықта жоспар бойынша «Жаңа тәсілдің тиімділігі», «Білім беруді жаңарту жағдайында бағалаудың жаңа әдістері» атты оқыту семинарларында сертификатталған мұғалімдер баяндама жасап, түйінді мәселелердің жауаптары тыңдалды. Сертификатталған мұғалімдердің 1000-ға жуық түйінді сұрақтары облыстық желілік форумда тыңдалып, тренерлер дер кезінде әдістемелік кеңес беріп отырды. Мұғалімдер асинхрондық оқыту арқылы бір-бірімен тәжірибе алмасуға мүмкіндік алды. Желіде мұғалімдердің әлі де өз білімдерін тереңдету, іздену бағытында қойған төмендегі сұрақтары: «Орта мерзімді жоспар жасауда кеңестер берсеңіз», «Оқушы жетістігін критериалды бағалай білеміз бе?», «Сабақта ойлану үрдістерін

ұйымдастыру», «Критериалды бағалау жүйесі не үшін керек?», «Топтарға бөлу жолдары», «Кейс технологиясының тиімділігі», «Уақытты ұтымды пайдалануға кеңестер», «Жоғары деңгейлі сұрақ қою оқушыны білім алуға жетелейді», «Оқушыға сұрақ қою сырлары» т.б. сұрақтар, тәжірибелер мұғалімдерге ой салып, желіде қызу талқылауларға, ұсыныстар беруге, тәжірибелермен бөлісуге ұласты. Желілік байланыс мұғалім мен оқушы үшін де тиімді әдіс екеніне көздері жете отырып өз білім беру үдерісіне ұтымды қолдана білді. Сабақ процесіндегі сұрақтар мен қиындықтар, қиыншылықтарды жоюдың амалы ретінде рефлективтік журналдар электрондық поштамен мұғалімдерге жіберіліп, кері байланыс орнатылды. Өткізілген шараларда озық педагогикалық тәжірибелер таратылды, заманауи технологиялармен озық сабақтардың үлгілері көрсетіліп, мұғалімдерді толғандырып жүрген мәселелер талқыланды. Он-лайн режиміндегі қосымша сабақтар облыстық деңгейде әр аптаның бейсенбі күндері өтіледі, оған жауапты модератор Ажигулова М.С. Осындай нәтижелі жұмыстардан кейін кәсіби қоғамдастықтардың тиімді екеніне мұғалімдердің де, мектеп басшыларының да көздері жетті. 2015 жылдың I жарты жылдығында кәсіби қоғамдастықтардың саны 15-ке жетті. Бүгінде барлық мектептерде сертификатталған мұғалімдердің қоғамдастықтары құрылып, бірлесе жұмыс жасауға үйреніп келеді. 2014 жылғы кәсіби қоғамдастыққа біріктірілген мұғалімдер саны

749

2015 ж І ж.ж. кәсіби қоғамдастыққа біріктірілген мұғалімдер саны

1056

Тренерлер Республикалық деңгейде он-лайн семинарларға қатысып өз тәжірибелерімен бөлісе алады. Мысалы, 1.05.03.2013–Республикалық әдістемелік көпір: «От инновации в деятельности учителя к новому качественному образованию» Ажигулова М.С.

2.13.05.2013-«Сабақты зерттеу әдісі арқылы нәтижеге қол жеткізу» Нұрсұлтанова Г.Ж., Ажигулова М.С. 3.23.05.2013-Ақмола облыстық филиалы ұйымдастырған он-лайн семинар «Мұғалімнің кәсіби деңгейін арттырудағы «Lesson study әдістемесінің ролі» Нұрсұлтанова Г. Ж. 4.Ақтөбе облыстық филиалы ұйымдастырған онлайн семинар-«Казахстанские учителя–к непрырывному профессиональному развитию» Ажигулова М.С. Атырау қаласы «Ашир-сервис» баспасынан 2013 жылы жарық көрген тренерлердің әдістемелік ұсыныстары мен құралдарын атап өтсем: «Реализация межпредметных связей обучений иностранному языку» Ажигулова М.С. семинарларға, конференцияларға қатысып, табысты тәжірибелерін көпке ұсынды. Тренерлердің сонымен бірге баспасөз бетіне жарыққа шыққан, ұсынылған мақалалары да баршылық, «Мұғалімдердің кәсіби қауымдастығы– жаңа мүмкіндіктер» Хайруллина С.Х., «Жаңалық жаршысы- мұғалім» Ханалиева К.Ә., «Казахстанские учителя–к непрырывному профессинальному развитию» Ажигулова М.С., «Тренер Edukation» журналына жарияланды, 2013жылы-«Бүгінгі рефлексия-ертеңгі даму» Ханалиева К.Ә. «От инноваций в деятельности учителя к новому качественному образованию» Ажигулова М.С., «Новый формат системы повышения квалификации: тенденции и перспективы развития» атты халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция жинағына жарияланып, халықаралық деңгейдегі соны еңбектер болды. Облыстың сертификатталған мұғалімдерінің үздік педагогикалық тәжірибесінің басылымдарына жарияланған мақалалар, эсселер, сабақтар саны да баршылық, облыс мұғалімдері қазір халықаралық сайттармен де байланыс жасап, көптеген материалдары жарыққа шығып жатыр, материалдар саны–111. Республикалық www.45minut.kz газетінің 2013 жылы, №13,14,15 сандарында мақала, сабақтары шыққан мұғалімдер саны:113. Халықаралық «Білімділер» сайтына сабақтар топтамасы шыққан сертификатталған мұғалімдер саны - 21. «Lesson study әдістемесінің тиімділігін облыс мұғалімдеріне насихаттау мақсатында Атырау қаласында «Lesson study-ды оқытуда қолдану», Құрманғазы ауданы Абай орта мектебінде «Педагогтардың кәсіби дамуының жаңа бағыттары», Мақат ауданы Б.Қанатбаев атындағы орта мектепте «Білім берудегі жапондық тәсіл–білім сапасын арттырудың кепілі» атты семинарлар өткізіп, бірлесе жұмыс жасаудың табыстылығына мұғалімдердің, мектеп басшыларының көздерін жеткізуге жұмыстандық. Нәтижесінде көптеген мектептер, аудандар (Құрманғазы, Мақат, Индер, Қызылқоға) «Lesson study әдістемесімен бірлесе жұмыс жасап, бірлесе сабақты жоспарлап, бірлесе зерттей отырып, оқу сапасын да арттырып отыр.

Деңгейлік Бағдарламалар орталығы 2015 жылғы педагогтың кәсіби шеберлігін арттырудың ғылымиәдістемелік негіздері бағытындағы жобасының тақырыбын «Сабақты зерттеудің Lesson study тәсілдерін жетілдіру арқылы оқытуды жақсарту» деп алып, осы бағытта көптеген мектептерде бірлесе сабақтың жоспарын құрылымдап, бірлесе зерттеу сабақтары өткізіліп, сауалнамалар жүргізіліп, SWOT анализ жасалып, семинарлар ұйымдастырылды. Жапондық тәсілдің мұғалімдер үшін тиімділігі зерттелініп, облыс деңгейінде насихаттау үшін барлық мектептер осы тәсілді тәжірибеден, апробациядан өткізуде. Деңгейлік бағдарламалар орталығы «Назарбаев зияткерлік мектебінің» тәжірибесін таратушы базалық №31 орта мектебі базасында 2014 жылдың 29 қаңтарында облыстық ашық педагогикалық идеялар фестивалін өткізді. Бұл фестиваль Үшінші (базалық) деңгейлі курстан өтіп сертификатталған мұғалімдердің мәртебесі мен абыройын арттыру, білім берудегі инновациялық идеяларды дамыту және халықаралық педагогикалық тәжірибені жалпы білім беру жүйесіне тарату мақсатында өткізілді. Фестиваль аясында ДББҰ «Назарбаев Зияткерлік мектеп» тәжірибесін таратушы №31-базалық мектептің іс-тәжірибесінен көрме-тұсаукесері мен осы мектеп оқушыларының қатысуымен fleshmob жұмыстарымен басталды. Басқа да жоспарланған ісшараларға орталық тренерлері өздері модератор болды. Сертификатталған мұғалімдердің қатысуымен қалалық, аудандық білім беру бөлімдерінің визиткасын қорғау жұмысы (жауапты тренермодераторы М.С.Ажигулова), 19 авторлық жасалымдар (ұзақ мерзімді жоспарлаудың жасалымдары, әдістемелік жасалымдар, жауапты тренер-модератор К.Ә.Ханалиева), 8 қабырға тұсаукесерлері (жауапты тренер-модератор Г.Ж.Нұрсұлтанова) қорғалды, тренерлер мен сертификатталған мұғалімдердің қатысуымен 8 шебер-сынып (жауапты тренер-модераторы Н.Қ.Жұмекеева), желілік педагогикалық қауымдастықтың тренерлері мен кураторлардың workshop (жауапты тренер-модератор А.И.Досмухамбетова) өткізді. Фестиваль жұмысын «Қазақстандық мұғалім: тәжірибе, ынтымақтастық, болашақ» тақырыбында дөңгелек үстел аяқтады. Оның жұмысына жауапты модератор, орталық жетекшісі, тренер С.Х.Хайруллина қалалық, аудандық білім беру бөлімдерінің мамандары мен педагогикалық қауымдастық қызметін үйлестірушілеріне білім беру сапасын арттыру бағытындағы кеңестерін аямады. Ұйымдастырылған әрбір жұмыста сарапшылар өз бағасын беріп отырды. Әр түрлі номинациялар бойынша мұғалімдер марапатталды, қабырға баяндамасы бойынша «Ғылыми негізделген қабырға баяндамасы» номинациясы бойынша Мақат ауданы қазақ тілі мен әдебиеті мұғалімі Рақымғалиева Ақгүл, «Құнды тәжірибелік қабырға баяндамасы» номинациясымен Индер аудандық білім беру кабинетінің меңгерушісі Дәулетова Роза Қабышқызы,

«Әдістемелік негізде жазылған қабырға баяндамасы» номинациясымен Жылыой ауданы биология пәні мұғалімі Асемғалиева Рауза марапатталды. Шеберсынып авторы жұмысы бойынша «Ең үздік шеберсынып» номинациясы бойынша Мақат ауданы мұғалімдері Ондасынова Анжелла, Байтубетова Құндыз, Сартаева Гүлмира, Жұмабекова Сайран және Атырау қаласынан Мұстафаева Оксана марапатталды. Workshop жұмысына аудандық, қалалық білім беру кабинетінің меңгерушілері, әдіскерлері, сонымен бірге үшінші (базалық) деңгейлі курсының сертификатталған мұғалімдерінің қауымдастықтың тьюторлары қатысты. Бұл жұмыста «Креативті мұғалім» номинациясы бойынша №6-мектептің мұғалімі Жауыр Гүлбаршын, Қызылқоға ауданының мұғалімі Оңғарбай Гаухар, Махамбет ауданы мұғалімі Қайырғали Лиза марапатталды. Әдістемелік жасалымдар жасауда «Ұзақ мерзімді жоспар жасалымының шебері» номинациясы бойынша Индер ауданы мұғалімі Кенжеғалиева Райхан, «Ең үздік әдістемелік құрал» номинациясы бойынша Қызылқоға ауданынан Бекбауов Нұрбек, «Орта мерзімді жоспар жасалымының шебері» номинациясы бойынша Индер ауданынан Садықова Даметкен, «Ең үздік әдістемелік жасалым» номинациясы бойынша Қызылқоға ауданы мұғалімі Есқали Гүлжан, «Ең үздік сабақ жасалымы» номинациясы бойынша Индер ауданынан Орынбаева Нұргүл марапатталды. Фестивальге қатысушы мұғалімнің бәрі сертификатқа ие болды. 2014 жылдың 24 сәуірінде Н.Тілендиев атындағы Кіші Өнер Академиясында «Мұғалімдердің педагогикалық қоғамдастыққа бірлесуі және кәсіби дамуы» тақырыбындағы «Workshop» секциясының жұмысына қалалық, аудандық білім беру ұйымдарында педагогикалық желілік қоғамдастық қызметін үйлестірушілері мен сертификатталған мұғалімдер қатысты. Workshopты жүргізуші тренермодераторлар К.Ә .Ханалиева, Н.К.Жумекеевалар болды. Тренерлердің баспа жұмыстары да 2014-15 жылдары да өз жалғасын тауып жатты. 1.С.Хайруллина, К.Ханалиева- «Жеті модуль-табысты оқытудың жеті кілті» (жинақ); 2.С.Хайруллина, К.Ханалиева «Lesson study» әдістемесі-педагогтардың ынтымақтастық қауымдастық ортасын құрудың тиімді жолы» (Әдістемелік құрал); 3.К.Ханалиева- «Ойлау туралы ойлану» (жинақ); К.Ханалиева, 4.Н.Жұмекеева-«Оқыту үшін бағалау және оқуды бағалау» (жинақ); 5.С.Хайруллина, К.Ханалиева «Сыни ойлауды қалай дамытуға болады?» әдістемелік құрал шығарып, мұғалімдерге ұсынды. Деңгейлік Бағдарламалар орталығының 2012-2015 жылдар аралығындағы жұмыстарын қорытындылай келе «Жүз жылдығын ойлаған халық тал отырғызады, мың жылдығын ойлаған халық бала оқытады,» - деген халық нақылына сүйенсек, ұрпақ үшін жасалып жатқан жұмысымыз болашақта да табысты болатынына сенеміз.

2012 жылы Үшінші (базалық) деңгей бағдарламасымен оқыту курстарына қатысқан педагогтардың пән бойынша мәліметі

35 38

22 13 12 9 16 10 2

2013 жылы Үшінші (базалық) деңгей бағдарламасымен оқыту курстарына қатысқан педагогтардың пән бойынша мәліметі 99

география

Бейнелеу,…

АӘД, дене…

технология

Өзін-өзі тану

бастауыш…

информатика

химия

қоғамтану,…

тарих

7 14 14 7

математика

физика

биология

34 29

ағылшын тілі

қазақ тілді…

13 18

орыс…

қазақ тілі…

2014 жылы Үшінші (базалық) деңгей бағдарламасымен оқыту курстарына қатысқан педагогтардың пән бойынша мәліметі

АӘД,…

1 Өзін-өзі…

технология

музыка

Бейнелеу,…

информат…

20 14 математика

физика

химия

11 9 11 биология

қоғамтану…

тарих

қазақ…

1 ағылшын…

орыс…

қазақ тілі…

орыс тілі

география

40 19

бастауыш…

орыс тілі

2015 жылдың І жарты жылында Үшінші (базалық) деңгей 65 бағдарламасымен оқыту курстарына қатысқан педагогтардың пән бойынша мәліметі 24

22 3

13 10

10 10 13

2012 жылы Үшінші (базалық) деңгей бағдарламасымен оқыту курстарынан өткен педагогтар мәліметі

120

Тыңдаушы саны

300

312

1100

290 198

2012

2013

2014

2015 жылдың І жарты жылы

барлығы

2013 жылы Үшінші (базалық) деңгей бағдарламасымен оқыту курстарынан өткен педагогтар мәліметі

103 30

57 20

48 3

Тыңдаушы саны

1100 312

300

2012

2013

290

2014

198

2015 жылдың І жарты жылы

барлығы

2014 жыл Үшінші (базалық) деңгей бағдарламасымен оқыту курстарынан өткен педагогтар мәліметі

113

43 15

25 10

32 3

2015 жылдың І жарты жылында Үшінші (базалық) деңгей бағдарламасымен оқыту курстарынан өткен педагогтар мәліметі

38 24

16 2

2012-2014 жылдары және 2015 жылдың І жарты жылында Үшінші (базалық) деңгей бағдарламасымен оқыту курстарынан өткен педагогтар мәліметі

Атырау

104

101

сертификатталғаны

қатысқан адам саны

сертификатталғаны

қатысқан адам саны

сертификатталғаны

Махамбет

Мақат

Жылыой

132

127

сертификатталғаны

қатысқан адам саны

70 қатысқан адам саны

400

сертификатталғаны

қатысқан адам саны

409

Құрманғазы

2012-2014 жылдары және 2015 жылдың І жарты жылында Үшінші (базалық) деңгей бағдарламасымен оқыту курстарынан өткен педагогтар мәліметі 117

104

Қызылқоға

Индер

Исатай

қатысқан адам саны

сертификатталға ны

қатысқан адам саны

сертификатталға ны

қатысқан адам саны

сертификатталға ны

қатысқан адам саны

11 сертификатталға ны

119 83

облыстық мектептер

2012-2014 жылдары және 2015 жылдың І жарты жылында Үшінші (базалық) деңгей бағдарламасымен оқыту курстарынан өткен педагогтар мәліметі 409 400

Атырау

Махамбет

Мақат

Жылыой

Құрманғазы Қызылқоға

Индер

Исатай

қатысқан адам саны

сертификатталғаны

қатысқан адам саны

119 117 104 104

сертификатталғаны

қатысқан адам саны

сертификатталғаны

қатысқан адам саны

132 127

қатысқан адам саны

сертификатталғаны

қатысқан адам саны

сертификатталғаны

қатысқан адам саны

сертификатталғаны

қатысқан адам саны

сертификатталғаны

қатысқан адам саны

104 101

облыстық мектептер

ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ҚЫЗМЕТ САПАСЫНАН БІЛІМ БЕРУ САПАСЫНА ЖЕТУ Ханалиева К.А.

«Өрлеу» БАҰО» АҚ филиалы Атырау облысы бойынша педагогикалық қызметкерлердің біліктілігін арттыру институты, Деңгейлік бағдарламалар орталығының тренер

«Біліктілік» деген ұғымға пәндік, дидактикалық, әдістемелік, психологиялық-педагогикалық білім мен білік қана емес, сонымен қатар біліктілік құндылығы мен ойлары, көзқарастар жүйесін құрайтын мұғалімнің жеке тұлғалық әлеуеті де жатады. Осы ісәрекет барысында педагог жетілдіру процесінің белсенді субьектісі болады. Біліктілікті арттыру мұғалімдерге ескі көзқарастан арылуға, болып жатқан сыртқы өзгерістерді дұрыс қабылдауға көмектессе, нәтижесінде бәсекеге қабілеттілігін арттырады. Яғни теориялық білім мен тәжірибелік білімді шебер пайдалана білген, құзырлы, сыни тұрғыдан ойлай алатын кәсіпқой болуы тиіс. Білімді, шығармашыл, құзыретті және бәсекеге қабілетті, қарқынды даму үстіндегі ортада өмір сүруге қабілетті, қоғам мүддесін өзінің жеке мүддесіндей көретін жеке тұлғаны қалыптастырып, дамытатын да, тәрбиелейтін де білікті педагог. Педагогикалық қызметтің сапасы білім беру жүйесінің дамуы үшін маңызды екені айдан анық. Бүгінгі таңда тұлғалық және біліктілік сапасы қоғам алдында тұрған ауқымды мақсаттар деңгейінде болатын педагогты қажет етеді. Қандай да болмасын жоспар құрмайық, оны іске асырушы мұғалім. Сондықтан білім беруді модернизациялаудың негізгі бағыттарын жүзеге асыруда шешуші роль педагогқа жүктеледі.

ІІІ базалық деңгейдегі І «Бетпе-бет» кезеңінің Қазақстан Республикасы жалпы білім беретін мектептері педагогтерінің біліктілігін арттыру курсының бағдарламасы педагогтарға бүгінгі таңда не қажет, яғни олардың сұранысын қанағаттандыратын мемлекеттік деңгейдегі бастама болып отыр. Тыңдаушы мұғалімдер айтқандай «біз басқа адамдай сезініп отырмыз, басқа мемлекетке еніп кеткендей болдық», практикаға барғанда да көп нәрсеге таңқалдық дегендері дәлел болатын сияқты. Болашақ және қазіргі заман мұғалімдері қоғам дамуының деңгейінен қалыспай отыратын, оның әлеуметтік парызына жауап беруді көздейтін, ғылымға жаңалыққа сергек, өз ісіне гуманистік сезіммен қарайтын педагогикалық күрделі құбылыстардың барысын идеялық, адамгершілік тұрғыдан шеше алатын, жаңаша ойлау дамуын ұйымдастыра алатын және ата-аналармен, ұжыммен педагогикалық ынтымақтастық орнатуға бейімділігі бар шығармашылықпен еңбек ететін маман болуы-12 жылдық білім беруге көшу жағдайында біліктілікті арттыру жүйесінің даму болашағы болса, ІІІ базалық деңгей бойынша ҚР жалпы білім беретін мектептері педагогтерінің біліктілігін арттыру курсының бағдарламасында осы үлкен мәселелерді қарастырып қана қоймайды, мұғалімдер оқып, ой елегінен өткізеді, бірлескен жұмыс жүргізіп, өз идеяларын

баяндап, бірлесіп жоспарлайды, өздері талқылайды, пікірлеседі, тәжірибелерімен алмасады, зерттейді, сараптайды, практикада қолданып, қателерді түсініп, рефлексия жасауға да зор мүмкіндік қарастырылған. Тыңдаушылардың осы курс бағдарламасы туралы жазған ойларын келтіруді жөн көрдім. Курс өткізу барысында мұғалімдерге үйретерім де, олардан үйренерім де көп болды. Ақпараттың көптігі, аударманың шұбалыңқы болуы, әлеуметтік жағдайлары қиындық туғызғанымен, курс бағдарламасының бағыт- бағдарын педагогтар жақсы қабылдауда. Сыдыкова Света:«Бұл Бағдарламаны игерудің біз үшін қандай көмегі бар, осы Бағдарламаның мақсат-міндеттері біздің бірнеше жыл бойы қалыптасқан білім беру үрдісіне сәйкес келе ме? деген ойлардың көкейіме келіп тұрақтағанына да біраз уақыттың жүзі болды. Бірінші «Бетпе-бет» кезеңінде сырттай білдірмесем де, іштей кейбір тұстарына қарсы болдым. Сонда біздің алған, балаға ұсынған біліміміздің бәрі жалған болғаны ма? Әрине, Бағдарлама мүлдем ұнамады деп айта алмаймын, әйтсе-де толық мойындау қиын болды..Алайда, бірінші кезең аяқталып, «мектептегі тәжірибе» кезеңі басталған сәттен-ақ, өзімнің жылдар бойы аңсаған, іздеген нәрсемді тапқандай сезіндім. Осы уақытқа дейін берген біліміміз дайын, жаттанды білім болып отыр, себебі бала оны дер кезінде жаттағанымен, ұмытып қалады, өмірде пайдалана алмайды. Сындарлы оқытудың мақсатыоқушының пәнді терең түсіну қабілетін дамыту, алған білімдерін сыныптан тыс жерде, кез келген жағдайда пайдалана білуін қамтамасыз ету екенін ұқтым. Бірақ менің ең олқы тұсым–алтыншы модульды жете түсінбеуім. Өйткені тапсырмаларды құрастыруда тек жас ерекшелігіне ғана емес, Маслоу ұсынған ынта иерархиясын басшылыққа алуымыз керек екенін ескермеппін. Бұл туралы ой менің басыма үшінші «Бетпе-бет» кезеңінде нұсқаулықпен жете танысқан соң пайда болды. Міне, жаңа тәжірибенің, жаңа педагогиканың үш апталық нәтижесі осындай. Біздің миымызға «бала оқымайды, бала қызықпайды, мұның бәрі сыртқы ортаның әсерінен» деген секілді көзқарас сіңіп қалған. Өз кінәмізді, өзімізден кеткен қателікті мойындағымыз келмейді. Сондықтан да қазақ балаларының білімінің төмендігі, ынжықтығы, өз пікірін ашық білдіре алмауы секілді жайттардың орын алуына, ең бірінші дайын білім беруге негізделген «дәстүрлі» стильді берік ұстанған ұстаздар қауымы,

яғни өзіміздің қатеміз екенін мойындайтын мезгіл де жетті». Бір мұғалім 3 айдың үшінде тоқсан рет өзгеріп. Курс соңында өзінің өзгергенін, өзі арқылы оқушыларын өзгерте алғанын, әріптестеріне де дәлелдей алды. Осы сабақтар шын мәнінде өте қызықты, ресурспен пайдаланылған материалдың бірізділігі сақталды, ақпаратты қабылдау тиімділігін, оқылып жатқан материалға ғана емес, сонымен қатар оқу үдерісіне де тақырыпқа да мұғалімдердің қызығушылықтары артты, тақырыпты түсінді, жауапкершілікті сезінді, таңырқады, ойланды, аяды, өкінді өз істеріне, олардан өмірге деген құлшынысын көре отырып, басқалармен ынтымақтастықта жұмыс жасай білді, өздерін, өзгені бағалады, өз мүмкіндіктеріне сенімдері артты, өмір бойы оқитын адам болуға талпыныс білдірді. «Тәжірбие кезеңінде өткізген сабақтарым мен жасаған азды-көпті жұмыстарым арқылы мынадай өзгерістерге қол жеткізе алдым: мұғалім мен оқушының серіктестігі, еркіндік, достастық, дербестік қалыптасты. Оқушылар бір-бірінің пікірін тыңдауды, өз пікірін ашық білдіруді үйренді. Өзін-өзі реттеуі қалыптасты. Тапсырмаға сыни тұрғыдан қарауға дағдыланды. Дарынды оқушылардың қызығушылығы артты. Өзін-өзі бағалауға, топты бағалауға, сол арқылы қорытындылауға үйренді. Болашақтағы жұмысымда оқытудың жаңа әдістәсілдерінің іс жүзінде нәтижелілігін дәлелдеп, оқушының сыни тұрғыдан ойлау арқылы нәтижеге жетуге ұмтылатын тұлға болып қалыптасуына, оқытудың жаңа әдіс-тәсілдерінің әріптестердің іс-тәжірибесінде де көрінуіне ықпал еткім келеді.Яғни, оқытуды басқарудағы өзімнің көшбасшылығымды әлі де дәлелдейтін боламын». (Абдрахманова Э.) «Әлем өзгерді! Олай болса, Мұғалім, сен де өзгер! Өйткені, біздер ұлттың ұрпағын тәрбиелейтін, әлемнің жақсылығын әлдилейтін Ең биік тұлғамыз» деп сертификатталған мұғалімнің осы сөздері білім сапасын жоғары деңгейге жетелейтін бүгінгі күннің ұраны болмақ.

ДИАЛОГ КАК ФОРМА КОММУНИКАТИВНОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ ПРИ ГРУППОВОЙ РАБОТЕ Ажигулова Майя Салауатовна тренер центра уровневых программ филиала АО НЦПК «Өрлеу» ИПК ПР по Атырауской области

В современных условиях развития нашего общества возрастает роль активности человека, его умения организовывать свою деятельность. В связи с

этим особую актуальность приобретает проблема развития коммуникативных способностей, которая

создает определенную основу в любом учебном процессе. Во время учебных занятий курсов 3 (базового) уровня, одноим из пунктов задач тренера является выявление психологических условий развития коммуникативной деятельности учителей при групповой работе в процессе усвоения Программы. Наша задача–сделать учебный процесс более увлекательным и интересным, раскрыть значение получаемых учителями знаний и их практическое применение в будущей деятельности, сделать урок целостным по своему содержанию, чтобы он от начала и до конца занимал и развивал мысли учителей, направленные на обсуждение и решение задачи (проблемы), которая прослеживается в течение

урока. Поддерживать диалогическую активность учителей групповой, парной и индивидуальными формами работ. Неотъемлемой частью в методике преподавания Программы курсов 3 (базового) уровня является диалогическое обучение. На занятиях, когда идет обсуждение в группах между слушателями, идет процесс обучения, где преподаватели учатся друг у друга добывать и использовать полученные знания для реализации их в своей практической деятельности в будущем. Социальное взаимодействие в ходе занятий играет важную роль в обучении. Общение в ситуациях «тренер-слушатель» и «слушательслушатель» составляет значимую часть построения значения и развития понимания.

Слушатель Слушатель

Тренер Слушатель Участники обращаются к социальному опыту – собственному и других людей, при этом им приходится вступать в коммуникацию друг с другом, совместно решать поставленные задачи, преодолевать конфликты, находить общие точки соприкосновения, идти на компромиссы. Можно сказать, что на наших курсах происходит новое развитие личности наших учителей–как учителей нового времени. И это развитие протекает главным образом, в условиях двух основных типов деятельности–учебной, по Программе и деятельности общения. Необходимым элементом этих двух типов деятельности, как известно, является познавательная активность слушателя. Поскольку, мы рассматриваем проблему общения как проблему личности и группы и общепсихологический подход (в плане исследования личности) должен быть дополнен социальнопсихологическим (взаимосвязь индивида с другими членами группы). В нашей работе важно не просто вооружить учителей теоретическими знаниями в области конструктивного взаимодействия, но и интегрировать теоретические знания и практические умения. В процессе проведения таких занятий складываются благоприятные условия для развития умений и способностей быстрого мышления, изложения кратких, но точных выводов при обработке полученных информации (в работе с ресурсами) обмениваться ею и снижение перегрузки учителей. Ресурсные материалы по Программе содержат значительный обьем информации, требующий для усвоения не только личного опыта учителей, но и активного их мышления. В перечень ключевых компетентностей входят: умение анализировать новые ситуации и применять уже имеющиеся знания для анализа, способность в новых условиях

взаимодействовать с новыми членами коллектива, окружающими, готовность замечать назревающие проблемы и искать пути их решения, основу которых, по сути, и составляют коммуникативные способности. Из пройденного нашими учителями за все время курса Программы, они изучили следующие основные коммуникативные способности, которые необходимы им в их последующей деятельности: умение строить коммуникацию с другими людьми–вести диалог в паре, малой группе, учитывать сходство и разницу позиций, взаимодействовать с партнерами для получения общего продукта или результата; ориентирование в пространстве, умение занимать в соответствии с собственной оценкой различные позиции и роли, понимание позиции и роли других людей. На занятиях учителя активно участвуют во всех аспектах учебного процесса: они формулируют свои собственные гипотезы и опросы, консультируют друг друга, отслеживают полученные результаты, экспериментируют с идеями, рискуют, понимая, что ошибки–неотъемлемая часть обучения. Тренер же следит за тем, чтобы процесс работы был захватывающим и разнообразным с целью удерживания внимания учителей, при этом предоставляя им необходимые навыки и знания для выполнения поставленных задач. Работа же в группе позволяет индивидуально регулировать обьем материала и режим работы, дает возможность формировать умение сообща выполнять работу, использовать прием взаимоконтроля. Учебный процесс строится как поисковая исследовательская деятельность, в ходе которой происходит обмен мнениями, разворачиваются дискуссии. Надо отметить, что именно в группе происходит обучение рефлексии, то есть, умению

смотреть на себя, на свою деятельность со стороны, понимать, что ты делаешь, зачем и почему ты говоришь то или иное, и оценивать свои действия. Например, на занятий по теме «Представления об идеальном учителе» слушателям предстояло разобраться насколько они соответствуют «идеальным» учителям. Вначале я попросила их дать характеристики понятиям «педагогический профессионализм» и «педагогическое мастерство». После бурных обсуждений и споров, слушатели дали разную картину своего представления. Самой удачной коллеги признали работу 3 группы. Они преподнесли это в виде чаш-весов, где профессионализм учителя «перевешивает» мастерство. По их мнению, они на данном этапе все мастера своего дела, а после окончания курсов, когда освоят навыки учителя новой формации и будут работать бок-о-бок с сертифицированными коллегами 1 и 2 уровней, будут учиться у них и консультироваться, то смогут достичь высокого профессионализма в своем деле. Все слушатели были вовлечены в процесс работы, они имели возможность понимать и рефлектировать по поводу того, что они знают и думают. Каждый вносил свой индивидуальный вклад, шел обмен знаниями, идеями, способами деятельности. Особенность групповой формы-взаимодействие между слушателями, опосредованное учебной задачей, их совместная согласованная деятельность, эффективность которой зависит от личных характеристик учителей, уровня их знаний, от их взаимоотношений друг с другом. Вместе с тем она обеспечивается теми факторами, которые характеризуют любую совместную деятельность, и прежде всего, общей атмосферой диалога, эмоциональным сопереживанием, взаимовлиянием психологического настроя. Когда мы начинаем наш курс по Программе, мы информируем наших слушателей о том, что они должны быть готовы к обучению по совсем новым подходам к обучению. С самого начала, мы преподносим наши занятия с позиции интерактивного подхода, так как именно этот метод ведет к повышению достижений наших слушателей. Интерактивное обучение —это, прежде всего, диалоговое обучение, в ходе которого осуществляется взаимодействие преподавателя и обучаемого. Ведь учитель не потребитель, а искатель, чувствующий свою интеллектуальную состоятельность и необходимость. На всех наших занятиях мы затрагиваем следующие элементы: -ясные, последовательные, структурированные презентации; -эффективный ритм преподавания и расчет времени; -эффективное демонстрирование и моделирование определенных навыков или процедур во время занятий; -эффективная интерактивная структурированная постановка вопросов и обсуждение; -подача информации, которую не знают слушатели;

-альтернативное представление материала, обсуждения в группах, в парах; -эффективное закрепление материала и эффективное подведение итогов. Популярное используемая стратегия с которого обычно начинаеся работа в группе (после деления на 5–6 человек)-«партнер по обсуждению». Слушатели из трех учителей, образуют постоянную группу. Эта методика предоставляет возможность обсуждать определенные проблемы или вопросы, делиться идеями и обосновывать их друг для друга. Затем эта же тема обсуждается в группе и слушатели уже согласовывают то, что будут говорить перед коллегами. Что это нам дает? Учителя в самом начале первого этапа должны прочувствовать атмосферу взаимопонимания, помощи. Каждый участник группы должен понимать, что для решения большинства задач необходима работа всей группы. Какой бы пестрой не была группа, она сделает больше, чем один человек. И таким образом, каждый слушатель вовлекается в активный, творческий познавательный процесс на основе методики сотрудничества. Известно, что «проговаривание» помогает обнаружить собственные ошибки и переводит из позиции «знаю, но не могу сказать» в позицию «знаю – понимаю – говорю». Известно, что работа в группе предусматривает как социальные, так и познавательные требования к слушателям, и при различных видах заданий будут выявляться разные виды ответов. При планировании работы в группе я конечно же учитывала виды заданий, предоставляемых слушателям, т.к. это повлияет на процесс и ожидаемый результат. Диалоговое обучение и групповая работа, во многом способствует приобретению навыков в поиске и исследовании проблем по предъявляемой теме. Сформулировав свою мысль для партнера (в парной работе)–слушатели переводят мысль из внутренней речи во внешний план, а такой процесс всегда связан с новым ее осмыслением. При этом возрастает ответственность каждого за познавательный процесс в своей группе. К тому же они не только сами учатся аргументировать свои доводы, но и слушать друг друга, и конечно же, с уважением относиться к мнениям других. Немаловажно при этом, что взаимоотношения, которые складываются в группе,объединенной диалогическим общением, стимулируют развитие самооценки и саморегуляции. Самопознание и самооценка, включенные непосредственно в учебную деятельность, не только активизируются, но и изменяются качественно. Для того, чтобы самооценка и саморегуляция приводили к самоутверждению личности обучаемого и взаимообогащению всех слушателей, мы, тренера постоянно помогаем нашим слушателям. Наше орудие в борьбе за успех каждого и группы в целом – это поощрения, тактичность в замечаниях, вера в успех каждого,общая доброжелательность. Это вдвойне важно, если принять во внимание, что обучаемый-взрослый человек с определившимся характером и привычками.

В начале курса при проведении анкетирования, среди прочих вопросов слушатели отвечают и на такие вопросы: 1.Насколько важен диалог в вашей профессиональной деятельности? 2.Испытываете ли Вы страх перед выступлением на публике (собрание, конкурс и т.д.)? Почему? В чем причина? 3.Как долго обдумываете Вы то, о чем будете говорить? Ответы учителей показывают, что диалог составная часть их профессиональной деятельности. Это их оружие для того, чтобы качественно преподносить учебный материал. Однако перед выступлением на различных мероприятиях они испытывают страх, боясь допустить ошибки в речи или неправильно ответить на какой-нибудь вопрос. Большинство учителей связывают это с отсутствием опыта выступления, другие признались в низкой самооценке, опасались быть осмеянным, боялись конфликтов, предписывали неумению общаться. Для меня важно было, чтобы учителя уже перестали «конфузиться» при общении и начинали понимать, что диалогическое общение открывает возможность подлинного взаимораскрытия, взаимопроникновения, личностного взаимообогащения. На эмоциональном фоне такого общения у учителей зачастую возникает стремление к самообразованию и самосовершенствованию. Ведь диалогическая природа общения состоит в том, что при диалоге мало просто слушать, нужно еще и услышать. Диалог всегда подразумевает желание собеседников слышать и понимать друг друга. На этом, собственно, построен сам принцип общения. Если разговаривающие слышат только самих себя, это уже не диалог, а два параллельных монолога, не имеющих никаких точек соприкосновения. Мало просто понимать собеседника, нужно еще и принять (пусть на время) его взгляды и ценности. Ведь продуктивный диалог всегда предусматривает двустороннее творчество, это своего рода интеллектуальное состязание, битва идей, столкновение мыслей и т. д. Так, при активизации группового поиска идей и решения проблемы, использую «мозговой штурм». Это метод, при котором, принимается любой ответ слушателей на конкретный вопрос. Напоминаю, что важно при этом давать не оценку высказываемым точкам зрения, а принимать все и по возможности записывать мнение каждого на листе бумаги или тетрадях. Они должны знать, что от них не требуется обоснований или объяснений ответов. Мнение каждого считается ценным. Можно высказывать любые предположения, в том числе парадоксальные и нереальные. Никакой критики и самокритики. Также эту форму работы я применяю и для получения обратной связи. Этот метод эффективен для стимулирования неуверенных обучаемых для принятия их участия в обсуждении и для выяснения информированности или подготовленности аудитории.

Просмотр и обсуждение видеосюжетов является не только дополнительным материалом, а используется в соответствии с темой и целью. Перед показом перед слушателями ставится несколько ключевых вопросов, который будет основой для последующего обсуждения. Система работы с видеофильмами, помогает проводить занятия более целенаправленно. Так как фрагменты видеоуроков и различных сюжетов связаны с тематикой курса, это дает возможность более наглядно раскрыть теоретические положения, постоянно владеть вниманием слушателей. Для снятия психологической и физической нагрузки обязательно проводятся разминки. Они также способствуют развитию коммуникативных навыков (общению). Обратная связь позволяет выяснить реакцию участников на обсуждаемые темы, увидеть достоинства и недостатки организации и проведения обучения, оценить результат. Слушателям предлагается высказаться по поводу прошедшего упражнения, информационного блока, конкретного дня или всего тренинга. Важно акцентировать внимание на чувствах и переживаниях каждого из участников. Один из методов включения слушателей в диалогическое общение - это ролевая игра. Роли, в которых мы выступаем, помогают нам освободиться от привычных представлений о самом себе, активизировать свои творческие возможности, т.е. способствуют раскрытию и проявлению его личности. Важно также и то, что ролевая деятельность повышает эмоциональный тонус учебного процесса. В результате, как правило, мы всегда стремимся проявить свои лучшие стороны. Ситуации, создаваемые на наших занятиях, организуются как переплетение ролевых ожиданий и неформальных личностных проявлений. Слушатель, в зависимости от типа своей личности, от конкретной роли в данной ситуации, может «самовыражаться» или «прятаться за свою социальную роль». Другая наша главная задача- организовывать совместный поиск решения возникшей на занятиях перед случшателями различных проблем. Мы (тренера) выступаем как режиссёры мини-спектакля, который рождается непосредственно в наших аудиториях. Новые условия обучения требовали от нас умения выслушать всех желающих по каждому вопросу, не отвергнув ни один ответ, встать на позицию каждого отвечающего, понять логику его рассуждения и найти выход из постоянно меняющейся учебной ситуации, анализировать ответы, предложения и незаметно вести учителей к решению проблемы. Каковы принципиальные линии такого интерактивного процесса: -линия переживания опыта в диалоге; -линия рефлексии (осмысление как информации, так и самого себя). Важным аспектом моей деятельности как тренера, является стремление понять, как отдельными

учителями постигается тема, осознать необходимость работы с учителями в целях улучшения или реконструкции их понимания, а также–осознание того, что отдельными учителями восприятие темы может происходить довольно уникальным способом. Вся наша тренерская работа буквально пронизаны идеей и «духом» диалога. Мы возвращаемся к нему вновь и вновь, рассматривая его с новых сторон, раскрывая новые грани. Ведь от сессии до сессии, все занятия проходят через диалогическое общение в группах. С самого начала занятий и до конца, когда подводятся итоги.Как правило, эта процедура рассчитана на то, чтобы слушатели поделились своими впечатлениями, ощущениями или высказали свои пожелания: что нового узнали, что было интересно, полезно и т.д. Если на первых занятиях первого этапа слушатели знакомятся с материалами по теме и по заданиям ресурса и им предлагается вспомнить и подумать о конкретных ситуациях, в которых сами слушатели и их коллеги проявили себя. То на следующем этапе слушатели с помощью ресурсов, составляют концептуальную карту действий, подходящими для их профессионального роста. И все время слушатели анализируют, обобщают, сравнивают и делают записи. В то же время идет анализ, оценивание и классификация действий. Все это соотносится с целями, задачами и ключевыми идеями по записям занятия. В конце занятия прошу слушателей нарисовать модель прошедшего дня и дать краткий комментарий к нему.

Например, рефлексия в конце дня, где в паре учителя должны поговорить о: -трех вещах, которым они научились сегодня; -что для них сегодня было легким, а что далось тяжело; - о чем бы они хотели узнать еще? На заключительном этапе, самый интересный с моей точки зрения, учителя работают по заданиям, включающих в себя обдумывание, оценивание и усовершенствование собственной практики. Задания также включают дополнительное чтение, групповые дискуссии, индивидуальное обдумывание и индивидуальные и групповые презентации. Эти задания специально составляются с целью помощи учителям в установлении связи между школьным опытом и темами, которые рассматриваются. В это же время учителя разрабатывают и создают свои рабочие материалы по обучающей программе. Разработка этих рабочих материалов улучшит и объединит образовательный процесс и предоставит нашим слушателям полезный документ, на который они будут ссылаться в своей будущей практике. Литература: 1. Руководство для тренера www.cpm.kz 2.«500 Classroom Activities»Teacher Development Series-Macmillan 3.«Learning Teaching»Teacher Development Series– Macmilla 4.Teach and Learn English-British Council’s Courses

САБАҚТАҒЫ ЖӘНЕ САБАҚТАН КЕЙІН РЕФЛЕКСИЯНЫ ҚАЛАЙ ҰЙЫМДАСТЫРУҒА БОЛАДЫ? Нұрсұлтанова Г.Ж.

«Өрлеу» БАҰО» АҚ филиалы Атырау облысы бойынша педагогикалық қызметкерлердің біліктілігін арттыру институты, Деңгейлік бағдарламалар орталығының тренері

Рефлексия дегеніміз не? Рефлексияны сабақта не сабақтан кейін қалай ұйымдастыруға болады? Бүгінгі сөзім осы жөнінде болмақ. Рефлексия дегеніміз–адамның өз істерінің мәнін түсіну, олар туралы ойлану барысында өзіне өзінің нені, қалай жасағаны туралы толық және анық есеп беруі немесе өзі әрекет барысында басшылыққа алған ережелер мен кестелерді мойындауы не жоққа шығаруы. Рефлексия дегеніміз тұлғаның өзін-өзі талдауы, сынауы, бағалауы, түсінуі, өзіне өзі есеп беруі, алдына мақсат қоя алуы. Рефлексия қарастырылатын әрбір мәселе бойынша ой толғатып, жан-жақты зерттеп, өз түсінігіңді қалыптастыру, өзіңді тану мен түсіну, ішкі дүниеге үңілу, өзіңмен сырласу, өзіңе есеп бере отырып жұмысыңды жетілдіру, баға беру. Бұдан басқа да рефлексия жайында айтылған философиялық ойлар негізінен «адамның өзіне бағытталған зерттеу жұмысы», «өзіңнің ақылың мен рухыңды өзіңнің бақылауың» дегенге келіп саяды. Сабақ процесінде, жалпы кез келген жұмыста барлық іс-әрекеттердің негізінде рефлексия болуы керек. Сонымен, рефлексияның қандай көздері бар: 1.Мұғалімнің сыни ойлау қабілетін дамыту үшін қолданылатын рефлексивті ишаралар бар. Өзінен неліктен бұлай болды немесе неліктен ойлағанындай болмады деп сұрауы тиіс. Не жақсы өтті- неліктен? Не нашар өтті-неліктен? Не жақсы да, жаман да болмады, бірақ қызықты және орынды болды - неліктен? 2.Балама жолдар туралы ойланып–ненің өтіп кетуі мүмкін және осыны қазір істеу үшін қандай тәсілдерді қолдануға болады? Осыған басқалардың көзімен қарап көргені абзал (мысалы, балалар көзімен қараса қалай болар еді?) 3.Басқаның және өзінің бойынан жасырын болжам іздеуі тиіс (мәселен, өз тәжірибемдегі қай жағдай маған сенім ұялатты? Менің жұмысымда қандай жасырын ережелер бар?)

4.Бөлімдер мен сипаттамалар–кез келген дүниеге бөліктің жиынтығы (компонент пен қатынастар), сонымен бірге сипаттама жиынтығы (мәселен, құндылық пен пікірлер) ретінде қарағаны дұрыс. Ал сыни рефлексия дегеніміз не екен? Сын тұрғысынан ойлау бізден өз тәжірибеміз бен идеяларымыз туралы ойлануды, содан кейін артқа бір қадам жасап, жетекші сұрақтарды қоя отырып, өз ойымызды қарастыруды талап етеді. Ол бізді өзіміздің өткенімізге бойлап, бүгінімізді зерделеп қана қоймай, ең бастысы–болашағымыз туралы ойланып, әрекет етуге мәжбүрлейді. Мұғалімнің рефлексиялық қызметінің мақсаты: педагогикалық әрекеттің негізгі компоненттерін есіне түсіріп, олардың мәнін, алынған нәтиженің «дұрыс» не «бұрыс» болғанын дәлелдей алу, қолданылған әдіс пен құралдардың тиімді не тиімсіз болғанына байланысты өзіндік көзқарасын білдіру. Орындалып өткен әрекеттің нәтижесін зерттеу. Тек қана сонда ғана алдағы жұмыстарда дұрыс мақсат қойып, алға қарай шығармашылықпен жылжудың жобасын жасау мүмкін болады. Рефлексияның мәні–адамның өзінің білімін, білімнің негізін, оларды меңгерудің жолдарын анықтау. Рефлексияны ойлау, ес, сана сияқты танымдық үрдістер адам табиғатына тән болғандықтан олардан бөліп қарауға болмайды. Мұғалімнің шығармашылық әлеуетінің дамуы үшін оның әдіснамалық рефлексия жасай алуының мәні зор. Бұл–мақсаткерлікті талдай алудан басталады. Өзінің нақты жағдайы мен болашағының бағытын саралай, аралық мақсаттарды анықтай алумен сипатталады. Сыни рефлексияның артықшылықтары: ол білім алып, оны тереңдетуге және растауға көмектеседі; оқытуды жетілдіруге ықпал етеді; балалардың, мұғалімдердің және тренерлердің оқудағы нәтижелерін жақсартуға көмектеседі. Сабақта не сабақтан кейін рефлексияны әр түрлі кестелер арқылы ұйымдастыруға болады.

Мысалы, кесте түрлері осындай болуы мүмкін: № р/с

Уақыты Сабақ тақырыбы

Жұмыс мазмұны (қандай тапсырмалар орындалды, қолданылған әдіс-тәсілдер)

Сабақ тақырыбы, мақсаты, күтілетін нәтиже

Рефлексия (ой-толғау)

Мұғалім жазбалары, ұсыныстары

1-үлгі

Не жақсы өтті-неліктен? Мен қандай сезімде болдым? Не онша жақсы болмады? Неліктен? Менің істегенімді басқалар қалай қабылдады? Келесі ретке нені есте сақтауым керек? Бұдан не ұғындым? т.б сұрақтарға жауап беруге болады

Бүгінгі сабақтан алған түйінді ой

Осы сабақта мен үшін не аса маңызды болды?

Өткізілген күн: _________ Сабақ тақырыбы: ___________________________________

Қандай сұрақтар туындады?

2-үлгі

3-үлгі

Бүгін менің білгенім Бүгін менің түсінгенім Бүгін менің үйренгенім Топтық жұмысқа қосқан жеке үлесім Бәрінен бүрын бүгін менің қолымнан келгені Маған бүгін қиын болғаны Бұл кедергілерді шеші үшін жасайтын ісәрекеттерім: Сабақтан алған әсерім Сабақ тақырыбы, мақсаты, күтілетін нәтиже

Тапсырмалар, олардың мақсаты: бұл тапсырмалар не үшін қажет?

Тапсырманы орындаған кезде мен не сездім? Не ұқтым?

Өзіндік рефлексия жасауға арналған сұрақтар: -Нақты не болды? -Қандай аспектілер сәтті аяқталды? -Олар неліктен сәтті аяқталды? Сіз неге оған сенімдісіз? -Сіз сәтті аяқталды деп пайымдайтын аспектілерге әсер еткен тәжірибені игергенге дейін /игеру барысында/ игергеннен кейін не істедіңіз немесе не айттыңыз? -Сіз сәтті аяқталды деп есептейтін аспектілерге әсер еткен жайттар туралы үнемі айтып отырасыз ба немесе соған ұқсас нәрселерді жасайсыз ба? Неліктен?

4-үлгі Бүгін мен үшін не қиын, не түсініксіз болды? Бұл кедергіні қалай шешуге болады?

-Аспектілердің сәтті аяқталғандығы туралы сіздің қандай дәлелдемелеріңіз бар? -Бұл дәлелдемелер не туралы? -Сіз таң қалу, шошыну, көңіл қалу сияқты сезімдерді сезінесіз бе /сезіндіңіз бе? Неліктен? -Қандай аспектілер сәтті аяқталған жоқ? -Неліктен осы аспектілер сәтті аяқталған жоқ? -Сіз сәтті аяқталмады деп пайымдайтын аспектілерге әсер еткен тәжірибені игергенге дейін/ игеру барысында/ игергеннен кейін не істедіңіз немесе не айттыңыз? -Сіз сәтті аяқталмады деп есептейтін аспектілерге әсер еткен жайттар туралы үнемі айтып отырасыз ба

немесе соған ұқсас нәрселерді жасайсыз ба? Неліктен? -Аспектілердің осыншама сәтті аяқталмағандығы туралы сіздің қандай дәлелдемелеріңіз бар? Осы дәлелдемелер не туралы? -Сіз неге назар аударуды ұмытып кеттіңіз? -Басқа адамдар сіздің айтқандарыңызға немесе жасағандарыңызға қандай әрекет жасады? -Басқа адамдардың сіздің айтқандарыңызға немесе жасағандарыңызға жасаған әрекетіне сіз қалай қарадыңыз? -Не сіздің бақылауыңызда болды және не сіздің бақылауыңыздан шығып кетті?Сіз оны қалай білдіңіз? -Осы оқиға/тәжірибе туралы сізге не беймәлім? Неліктен? -Осы оқиғада /тәжірибеде сіз нені ойдан шығаруыңыз/ боямалауыңыз мүмкін? -Сол сәтте не ойлағаныңыз, бірақ оны айтпағандығыңыз есіңізде ме? -Егер, осы оқиға туралы ойласу мүмкіндігіңіз болса, сіз қазір не айтар едіңіз? -Сіз жасай алатын немесе жасағандарыңыздың арасынан не анағұрлым оңай болды? -Сіз қандай анағұрлым түбегейлі шараларды қолдана алар едіңіз? Сіз неліктен осылай істедіңіз/ істеген жоқсыз? -Сіз нені нақты істеген жоқсыз? Неліктен? -Осы оқиға қалыптасқан кезде өзіңізді қалай сезіндіңіз? Осы оқиға орын алғанға дейін өзіңізді қалай сезіндіңіз? Қазір, осы оқиға орын алғаннан кейін өзіңізді қалай сезінесіз? -Жинаған тәжірибеңізді ескере отырып, орын алған жағдайды жақсарту үшін сіз бір нәрсе жасай аласыз ба? Сіз не жасар едіңіз/не жасамас едіңіз және неліктен? -Келесі жолы сіз нені басқаша істеуіңіз/істемеуіңіз мүмкін? Неліктен? -Сізге қандай теориялық перспективалар /аналитикалық модельдер осы оқиғаны/ тәжірибені жақсырақ түсінуге көмектесе алады? -Өзіңіздің тәжірибеңізді жетілдіру үшін сізге қандай кәсіби басылымдар немесе веб-сайттар көмектесе алады? -Осы тәжірибенің арқасында өзіңіз туралы не білер едіңіз /білдіңіз? -Осы тәжірибеде сіз үшін анағұрлым не пайдалы? Неліктен? -Осы тәжірибеде сіз үшін анағұрлым не пайдалы емес? Неліктен? Сұрақтарды таңдап, өз қалауыңыз бойынша оларды белгілі бір құрылымдалған кестеге орналастырып жауап беруге де болады. Бірақ бұл сұрақтардың барлығына жауап беру қажет емес. Рефлексия жасай отырып, сонымен бірге оған қажетті сөйлемдерден бастаған дұрыс деп ойлаймын. Мысалы: Бүгінгі сабақтан менің білгенім.... Сабақ қызықты болды, себебі.... Қиын болған тұстары.... Мен тапсырмаларды орындағанда..... Менің түсінгенім...

Мен енді қолымнан келетіні.... Менің сезінгенім.... Менің түйіп алғаным.... Менің үйренгенім... Менің қолымнан бәрі келді, себебі... Менің қолымнан......... келді...... Мен енді тырысамын... Мені таң қалдырған.... Сабақтың менің өміріме бергені... Менің қызығып жасағым келгені.... Бүгінгі менің жетістігім.... Менің сабақтан үйренгенім.... Маған қызықты болғаны.... Маған қиын болғаны.... Менің түсінгенім... Менің сезінгенім.... Маған бәрінен бұрын ұнағаны.... Сабақ маған .......... ой тастады....... Мен өз жұмысыма ризамын....... Мен жеке және топта жасаған жұмысыма өте жақсы деген баға қоямын........... Мен … түсіндім, енді ол … нәтижесі болды … болғаны мені қатты қуантты Мен … жасамақшымын, себебі… Егер …, онда … екен? Мен енді … білемін, сондықтан мен …. Мен … үйрендім. Мен бұрын … ойлайтынмын, қазір мен … ойлаймын. Егер мен … бастасам, қазір мен… Бұрын мен … байқадым, ал қазір маған … қызықты. Мен … едім, бірақ … Келесі жолы мен ... есте Мұғалім рефлексия жасауда күнделік жүргізу дағдыларын дамытып және оны әдетке айналдыруы тиіс. Себебі күнделік оқушылардың, мұғалімнің өзінің эмоцияларын және ойларын жеткізетін жақсы тәсілдердің бірі. Кейбір оқушылар оны үзбей ересек кезінде де жүргізсе, ал біреулері күнделік жүргізуді өмірлік әдетке айналдыруы мүмкін. Оқушы өзінің басынан өткен оқиғаларды саралайды және соның арқасында өз мәселелерін шешеді. Себебі оқу әрекетіндегі рефлексия арқылы оқушы өзінің даралығына, өз ойының дұрыстығына, өзі орындаған тапсырмаларды талдау, бағалау арқылы көз жеткізсе, оқу әрекеті өз пікірін таразылап түсінуге, өз ойын дәлелдеуге мүмкіндік алады. Оқушы рефлексия арқылы өз оқу әрекетінің тәсілін түсініп білімді саналы меңгере алады, яғни рефлексия–оқушыға алынған нәтижені талдауға, алдағы жұмыстың мақсатын анықтап, оған жету жолын өңдеуге үйретеді, өзін-өзі тексеріп, оқу қызметін бағалауына мүмкіндік береді. Сондықтан да рефлексия-өзін-өзі танудың, түсінудің, тексерудің, бақылаудың, бағалаудың негізгі тәсілі және ойлаудың қажетті құралы. Сондықтан әр педагог өз сабақтарына рефлексия жасап жетіліп отырса, нұр үстіне нұр жаумай ма? Пайдаланған әдебиеттер: 1.Саймон Браунхил. Сыни рефлексия жасай білу

2.ІІІ (базалық) деңгейлі үш айлық курс ресурстары 3.www.cpm.kz. порталының материалдары 4.А.Әлімов «Интербелсенді әдістемені ЖОО-да қолдану мәселелері» ТЫҢДАУШЫЛАРДЫҢ ӨЗ БІЛІМІН БАҒАЛАУ-КӘСІБИ БІЛІК БАСТАУЫ Тажигалиева Алтыншаш Сагиевна

«Өрлеу» БАҰО» АҚ филиалы Атырау облысы бойынша педагогикалық қызметкерлердің біліктілігін арттыру институты, Деңгейлік бағдарламалар орталығының тренері филология ғылымының кандидаты, академиялық профессор

Білім беру жүйесіндегі сапа–оқу нәтижелеріне қол жеткізудегі білім алушының «не үйренгендігінің» айғағы. Педагог білім алушының білімі қандай дәрежеде екендігін анықтау жолында өзінің оқыту әдіс-тәсілдерінің нәтижелігін қалайша анықтайды? Білім деңгейі мен оқу және оқыту сапасы жоспарланған нәтижелермен (стандарттармен) салыстырғанда қаншалықты дәрежеде екендігін қалай білуге болады? Оқу мен оқытуда қолданылып жатқан әдістемелік ұстанымдардың тиімділігін қалай білуге болады?[2]. Міне, бұл тренердің дағдылы «бас ауыртатын» жоспарлы ісі. Сосында, А.Байтұрсыновтың:«Үйрену–үйретуге үйрену» деген идеясы мені алға жетелей түседі. Бағдарламаның мазмұнында айқындалғандай: «Қазақстанның көркеюі үшін оқушылардың таланты мен қабілетін ашып, оларды оқыту барысында дамыту өте маңызды....Оқытуға ықпал ететін оқу бағдарламаларын кеңейту және барлық оқушылардың осындай қажеттіліктерін қанағаттандыратын оқыту мен оқудың сараланған стратегияларын таңдау жөніндегі идеяларын қамтитынын» [1,13]- әрбір тренер басты назарда ұстайды. Сол себепті тыңдаушылардың оқуын және өз бетімен білім алуын қолдауда түрлі қосымша ресурстарды пайдалану көзделеді. Тренер мен мұғалімдердің іс-әрекетін, сабақтың әр кезеңінің уақытын нақты көрсететін құрылымда жасақтай отырып бағдарлама аясындағы жеті модуль ықпалдасатындай және тиімді әдістәсілдерді пайдалана отырып, мұғалімдердің бағалау модулі бойынша түйінді идеяларды түсінуін, қолдануын және дамытуға бағытталуын қадағалау басты үдеріс болып саналады. Зерттеушілер П.Блэк пен Д.Уильямнің тұжырымдары бойынша қалыптастырушы (формативті) бағалаудың құрамдас бөліктері ретінде: 1.Ұстаздың өзінің шәкірт арасындағы тиімді кері байланысты қамтамасыздандыруы. 2.Білім алушылардың үйрену процесіне белсенді араласуы. 3.Бағалау нәтижелерін ескере отырып, оқу /оқытуға өзгерістер енгізу. 4.Бағалаудың білім алушылардың ынтасы (мотивациясы) мен өзін-өзі сыйлауына жасайтын терең ықпалын және олардың оқуға жасайтын ықпалын мойындау. 5.Үйренушілердің өз білімдерін өздігімен бағалай білуі

(П. Блэк и Д. Уильям. Черный ящик:что там внутри?Оценка знаний учащихся как способ повышения эффективности учебно-воспитательного процесса) [3,4]. Тренерлік жұмыста осы қалыптастырушы (формативті) бағалаудың құрамдас бөліктерін қаншалықты табысты болуда соған тоқталуды жөн көрдім. Формативті бағалау деңгейлік бағдарламалар курсының тыңдаушыларына ауадай қажет. Өз кезегінде формативті бағалау «тек үйренушілердің даму және өсу көрсеткіштері ғана емес, бағалау оларда өз біліміне деген жауапкершілікті туғызатын, іздену мен үйренуге ынталандыратын құрал» [2] болып табылады. Жалпы қалыптастырушы бағалау тыңдаушылардың білім мен дағдысындағы кемшіліктерді түзетуге мүмкіндік береді. Олар қалыптастырушы бағалау арқылы дағдыларын дамытады. Алайда барлық тыңдаушылардың қабілеттері бірдей емес, сабақтың мақсатына, мазмұнына бірден түсініп кететін мұғалімдер бар да, сондай-ақ баяу қабылдайтындар да болады. Оларға көп назар аударып, бақылай отырып, қолдауды былай көрсеттім: «айтқаныңыз орынды, ал енді осы жағын мына қырынан қарасаңыз» немесе «қай әріптесіңнің айтқан ойы сізге ұнады? «неліктен ұнады? «ондай ой сізде болды ма?»-деп жетелеп отырдым. Тренер мұнда тек сұрақтар қойып, тыңдаушыларды өз ойларын тереңдетуге бағыттауды ұстанады. Олар ортаға постер қорғауға шыққанда қол шапалақтап, қолдау көрсетіп, «мына пікірің құнды, әлі де мына қырынан қарасаңыз» деп, бірте-бірте жетілдіріп, постер қорғау арқылы өз пікірлерін еркін айтуға, әріптестерімен бірге талқылай алатындай дағды қалыптастырдық. Біраздан соң формативті бағалауға тыңдаушылар да үйреніп алып, әріптестері сабақ айтып, жақсы жауап берсе, қол шапалақтап, басбармақтарымен бағалап, қолдау көрсетіп отырды. Мақсатқа сай жұмысымда «Егер оқу үдерісі оқушы мен оқу материалын қосатын «көпірді салуға» негізделсе, онда осы үдерісті үйлестіретін мұғалімдер көпірдің екі жағында қадағалай білуі тиіс. Мұғалімдер оқушылардың не білетінін және нені жасай алатынын, олардың қызығушылықтарын, не істегісі келетінін түсінуге тырысады» [1,35] -деген пікірді басшылыққа алдым. Метатану тұжырымдамасының 4-тезисін басшылыққа ала отырып, олардың асықпай ойланып

жауап берулеріне уақыт бердім және бесінші тезисте "оқушылардың бірін-бірі оқытуына мүмкіндік беріңіз" деп айтылғанындай, «құрдастар тобындағы өзара қарым-қатынас оқуда маңызды рөл атқаратын ерекше назарда ұстадым. Өзін ортада тартыншақтап ұстайтын М.: «Мен А.-мен қатар отырған кезде оқуымның жақсаратынын, түсінігімнің толығатынын аңғардым. Үнемі мүмкіндік болса, А.-дың тобына түскім келеді»-деп, ағынан жарылды. Бұлай ашық айта алуы М.-ның өз деңгейінде құрдастарынан қолдаулар көргенін мойындау әрі тағы да қалау бар еді. «Тыңдаушылар жұпта немесе топта жұмыс істегенде, олар мейлінше симметриялы болып табылатын өзара іс-қимылға тартылды, осылайша, негізделген дәлелдерді әзірлеуде және қадағаланатын оқиғаларды сипаттауда түрлі мүмкіндіктерге ие болды» [1,29]-делінген Мерсердің тұжырымы іске асырылды. Бағалаудың білімнің сапасын айқындау үшін қажет екендігі белгілі. Кез келген жұмыстың қаншалықты табысты болғандығын білу үшін ол жұмыстың өткен уақыттағы және қазіргі нәтижелерін анықтау керек, яғни оны бағалау қажет. Өз тыңдаушыларымның мәдени, кәсіби құндылықтарын арттыру мақсатында тапсырмалардан кейін жұпта, топта қалыптастырушы бағалаудың бірнеше түрлері жүргізілді. Айталық, «Бағалау терезесі», «Бағдаршам», «Екі жұлдыз, бір тілек» әдістері, «Басбармақ», «Бірін-бірі бағалау», «Өзін-өзі бағалау», «Смайликтер» стратегиялары алынды. М.Гершонның «Оқыту үшін бағалау құралдарындағы» [4] әдіс-тәсілдерді пайдалану арқылы Формативті бағалаудың мақсатқа қол жеткізу үшін тиімді құрал екеніне көз жеткізіп отырдым. Айталық, формативті бағалау арқылы дұрыс емес немесе толық емес жауаптан дұрыс әрі толық жауапқа жеткізуге болатынын ұқтыруға тырыстым. Себебі мардымсыз жауап берген уақытта өзінің мазасыздығына өзі ғана объективті баға бере отырып, «ұялған» кездерін есте ұстап болашақта соны қайталамауға жұмыстанады. Әр тапсырманы ресурстарды топта талқылай отырып мұғалімдердің бір-бірін оқытуына және олардың сыни тұрғыдан ойлауын дамытуға септігін тигізуге мүмкіндік беру – басты қажеттілік. Метатану тұжырымдамасының сегізінші тезисінде: «қолайлы оқу үшін кері байланыс пен мадақтау қажет, сондықтан бағалау ізгі болу керектігін» және оны үйретудегі маңыздылығын ескердім. Әрине, кері байланыстың әрбір көрінісі міндетті түрде жариялануы қажет. Ол үшін жазу жұмыстарын аудитория қабырғасына іліп қойған абзал. Сабаққа, жұмыс барысына өзгертулер енгізу мақсатында керібайланыс парақтарын бірлесе талқылап, олар бойынша қорытынды шығарып отыру пайда әкелгені сөзсіз. Бұл өз кезегінде жұмыстардың сапасын арттырады. Қалыптастырушы (формативті) бағалау әр сабақта кері байланыс қызметін атқарып, ауызша және жазбаша түрде өткізілді. Алайда кері байланыстың кез келген түрі үйренушілердің жетістіктерін

айқындап, оларға қателерін түзетіп, жұмыстарын жақсартудың нақты ұсыныстарын беруі қажет. Сонымен, бағалау үйренушінің оқу әрекеттерінің қорытынды нәтижесі болмауы қажет. Бағалау білім игерудің белгілі бір кезеңіндегі тыңдаушы білімі мен оның атқарған жұмыстарының сапасын анықтайды, ал білім алушы олардың нәтижелерін өзгерту мүмкіндігіне ие болады Тыңдаушылармен Керібайланыс парақтары

«Бағалау терезесімен» өзін-өзі Сессиядағы топтық жұмысқа керібайланыс

бағалау

«2 жұлдыз 1 тілек» әдісі арқылы бағалауда «Бессаусақ» әдісімен өзін-өзі бағалау

«ФИШБОУН» əдісі Себептер Себептер

Проблема мəселе

Қорытынды Фактілер, Фактілер, дəлелдер

дəлелдер

Айдананың А есебіне Фариданың «Фишбоун» әдісі арқылы берген кері байланысы

Тыңдаушы Алшагүлдің блоб ағашымен өзін-өзі бағалау пікірі Мұғалімдерге өз портфолиоларын жинақтау барысында мен формативті бағалауды қалай бере білдім. Мұғалімдердің портфолиоларына бағдарламаның негізгі идеяларын білуі және түсінуі, сол идеяларды өзінің педагогикалық тәжірибесінде қолдануы және одан әрі жетілдірудегі нәтижесінің көрініс табуын ескеріп, тыңдаушыларды әр кез жұптастырып, бірінің есептерін біріне қараттым. Мұғалімдердің есептері бірден талапқа сай бола бермейтіндіктен, оларды ынталандырып, ойларын жинақтап, қажетті деңгейге жету үшін әлі де жетілдіруіне өзара бағыт беруге жұмыстандырдым. «2 жұлдыз, бір тілек», «Фишбоун» әдістері арқылы бірбірінің жақсы жақтарына тоқталып, қай жерін толықтыру, түзету, жетілдіру керек екенін айтты. Әрі олар бір-бірінен үйренді.

Осы әдіс Есептің сапасын жақсарту үшін Мұғалімдердің бір-бірімен тәжірибе алмасуларына, талқылаулар жүргізіп, жаңа идеяларды қосуға септігін тигізді.

Портфолио жазу барысында мұғалімдердің жазу дағдылары мен зерттеу, бақылау деңгейлері жетілмегендіктен бастапқыда қиналғандары байқалды. Тренер ретінде олардың жазуларын тиімді ету мақсатында «Портфолиоларды бағалау» қабырға газетін үлкен плакатпен іліп қойғанмын. Есеп жазуда көмек сұраған мұғалімдерге 2-3 апта бойынша бөліктерге бөле отырып, дайындық деңгейлерін жанжақты бағамдауға:демек, есеп дайын болса,-қызыл, толық емес болса-сары, көмек керек болса–жасыл түспен бояй отырып, жоспарлауға көңіл аударылды. Олар өздерінің бағалауларын маркерлермен жасады. Мен тренер ретінде есептерін ФБ-лай отырып тұсына смайликтерді көңіл-күйлеріне қарай орналастырдым. Айталық, 2 апта 5 күні (І бөлікте) Р., А., С., М., А., М. «дайын белгісін қойған екен, бірақ А, В1, В2 есептеріне әлі де жетілдіруді қалайтынымды білдіріп, мен «жабырқау смайлигін» берсем, олар «көмек керек» белгісін салыпты. Демек олар өздерін асыра бағалағанын түсінгені деп екшеледім де, «көк» смайликпен қолдау көрсеттім. Тыңдаушылар есебінің критерийге сай ма, әлде сай еме пе екенін ажыратуын үйренуіне ықпал ету мақсатында әркімге жеке айтқаннан гөрі тақтада есептерін абзац бойынша оқытып, нұсқаулықтағы [1,100102] беттегі түйінді критериийлер басшылыққа алынды. Жұптасу арқылы бірінің есептерін біріне қаратып, білу, түсіну (теория)-қызыл, қолдану (тәжірибе)- сары, рефлексия – жасыл түспен бояй отырып, бірінің есебінің жетпей жатқан жерлерін бірі толтырып, бір-бірінен үйренді. «2 жұлдыз, бір тілек» әдісін кеңейте отырып, үздік деген есепті ұжым алдында қорғаттым. Алайда мұғалімдердің жоғары жауапкершілікті сезіне білгенін аңғардым: біреуіне айтылған ұсынысты ол өз тобына айтып, өзі арқылы өзгелерді де қалыптастырып, толықтырып отырғандығын байқадым. «Жанұя» етіп 5 мұғалімнен 5 топ құрылымдалды. Олардың миссиясы–бір-біріне көмектесуге жауапкершілік алу. Мына стикерде 1 жанұяның «мамасы мен папасының»: «біздің балаларымыз есептерін бітірді ме?-деген сауалдарынан жауапкершіліктеріне алғаны байқалады. Бұл әдіс маған едәуір көмекке келді.

Осының нәтижесінде, олардың біразының портфолиосындағы ойлар дербес, бір-біріне ұқсамайтын, өзінің тәжірибесінен шынайыжазылған есеп болды. Сабақтардан алынған сенімді дәлелдемелер:видеоқұжаттар, фотолар, оқушылардың жазба жұмыстары, оқушылардың жауаптары, бақылау сұрақтары бар. Есептеріне бағдарлама идеяларына сәйкес өзгерістердің болғанын жазған. Сөйтіп, өздерінің алдағы кәсіби қызметінде өзгерістер жасаймыз деп батыл айта алған. Бір жолы флипчартқа модульдерді сипаттайтындай сызба жасап, не бейнелеп тұрғанымды тыңдаушыларға жасырдым. Осылайша миға шабуыл үдерісі ФБ-дың өзіндік бейінін қалыптастырды. Сабақ барысындағы бірін-бірі бағалау және өзінөзі бағалауға үлкен мән беру бұл тыңдаушылардың бір-біріне құнды кері байланыс ұсынуға мүмкіндік берді, осылайша олар бір-бірінен үйреніп, бір-бірін қолдады. Бағалау–термині «жақын отыру» дегенді білдіретін латын сөзінен шыққандығы кездейсоқ емес, себебі бағалаудың негізгі сипаты бір адам басқа адамның не айтып, не істегенін немесе өзін-өзі бақылау жағдайында өзінің дербес ойлауын, түсінігін немесе тәртібін мұқият бақылауы» [1,64] болып табылатынын ескеріп, Оқыту үшін бағалаудың мақсатын түсініп, оны қолдану және одан әрі дамыту үшін, оқуда табысқа жету және оқушылардың қалай оқу керектігін үйрену, өзін-өзі және өзара бағалау жүргізу үшін табыс критерийлерін құру түрлері сияқты тапсырмаларды шоғырландыру– ізгілік кепілі. Пайдаланылған әдебиеттер: 1.ҚР жалпы бiлiм беретiн мектептерi педагогтерiнiң бiлiктiлiгiн арттырy кyрстарының БАҒДАРЛАМАСЫ. Үшінші басылым. «НЗМ» ДББҰ, 2012 ж. 2.Әлімов А. Интербелсенді әдістемені ЖОО-да қолдану мәселелері. Оқу құралы.–Алматы, 2013– 448 б. 3.Оценивание учебных достижений учащихся. Методическое руководство. Кыргизская академия образования–USAID.Сост.Р.Х.Шакиров., А.А.Буркитова., О.И.Дудкина.–Бишкек: Билим. 2012. – 80 С. 4.М.Гершон . Оқыту үшін бағалау құралдары. mikegershon@hotmal.com.

5.Формативное оценивание на уроках математики. Практическое пособие для учителя/Сост. Р.Х. Шакиров, М.Ф. Кыдыралиева, Г.Н. Сахарова, А.А. Буркитова. – Бишкек: Билим, 2012. – 76 с.

6.«Идеи Дьюи и наша практика» Алматы: Верена 2005. Стр 236.

ДИАЛОГ НЕГІЗІНДЕ ОҚЫТУ ӘДІСТЕРІН ҚОЛДАНУ Ізғали Жоламан Ізғалиұлы

Сабақта оқушылардың оқуға деген қызығушылығын ояту және құштарлығын арттыру үшін мұғалім жан-жақты ізденіп, әр-бір сабағының тиімді әрі жүйелі өтуіне жұмыстануы керек. Оқытудағы негізгі мақсат мұғалімнің сыныпта қызығушылықты оята білуіне тікелей қатысты. Қызығушылықты ояту және оқушыларға өзгеріс енгізу үшін жаңа дәстүрлі емес әдіс-тәсілдер енгізілуі керектік ететіні сөзсіз. Бұл бағыт мұғалімнің жұмысының түбегейлі өзгеруін көрсетеді, бірақ басқа арнаға қарай бұрмайды. Яғни, бұрынғыша объект оқушы, ал мақсат сол оқушының білімін жетілдіру болып қала береді. Жаңа әдіс оқушының оқушымен жұмыс жасауына жетелейді. Яғни, оқушы білімді өздігінен іздеуі қажет. Ал, мұғалім қандай рөл ойнайды деген сұрақ туындауы мүмкін? Бұл жерде мұғалім оқушылардың білім алуына себепкер, соған лайықты жағдайлар жасауға жұмыстануы қажет. Ол үшін мұғалім сабақтарын жан-жақты дайындап, сабақ үстінде оқушылардың тарапынан туындаған сұрақтарға жауап беріп, керекті бағдарларын жасап отыруы керек. Қысқаша айтқанда сыныптарымызда және оқушыларымызға білім беруде өмір бойы азық боларлықтай білім беру ұғымын, өмір бойы өздігімен үйрену ұғымымен алмастырғандығымыз жөн деп ойлаймын. Сонымен қатар бұл бағытты мұғалімдер қауымына да түсіндіріп, дәстүрлі әдістерден алшақтағанымыз жөн. Мұндай жағдайда үйрене білу және үйренуге ұмтылу мұғалімнің ең басты қабілетіне айналуы керек. Сайып келгенде бұл ой Питер Клайнның: «Балаға өз бетімен зерттеуге мүмкіндік берген сайын одан әрі жақсы оқи түседі»,- дегеніне келеді. Бұл жөнінде Л.С.Выгодский оқушыларға жаңаны үйренуде тірек болатын ересектердің көмегі немесе қолдауы керек. Ал, қолдау қарым-қатынасты қамтиды және оқытудың негізгі құралы деп есептейді.

Қазіргі таңда оқушылардың сөйлеу өнеріндегі деңгейдің төмендігі және ой-пікірін жеткізе отырып, ол пікірді қорытуындағы жүйелілігінің төмендігі басты әрі өзекті мәселе. Ал адамның білімінің толығуында сөз өнері, тіл мәдениеті және диалогтік оқытудың маңыздылығы басым. Қандай да бір адам болмасын ол кісінің мәдениетінің, ой-өрісінің, білімділігінің және рухани дүниесінің деңгейін, сөйлеген сөзінің өрнектері суреттеп тұрады. Жалпы, тіл мәдениеті жөнінде Р.Сыздықова: «Тіл мәдениеті дегеніміз–сөздерді дұрыс орынымен қолдану, дұрыс құрастыру, дұрыс қиылыстыру, дұрыс дыбыстау, сауатты жазу және тілді әсерлі етіп жұмсау нормаларын ұстану, орнықтыру, жетілдіру» [1, 2425бб.],-деп бағамдаса, бұл мәселені жан-жақты зерттеген ғалым Л.И.Ожегов: «Тіл мәдениеті дегеніміз–бұл өзінің ойын дұрыс, дәл және мәнерлеп жеткізе алу білігі, ойын жеткізуде дәл әдіс таба білу ғана емес, сондай-ақ орынды сөйлеу»,- деп дамыта көрсетеді [2]. Демек, адамның өз-ойын жинақтап, өзіндік пікірін жеткізе алуда сөйлеу шеберлігі басты орындардың бірін алады. Сондықтан да, зерттеу тақырыбымның диалогтік оқыту әдісіне келіп түскендігі де осыда. Диалогтік әдісті әр мұғалім пайдаланады, сабақ басталғаннан аяқталғанға дейін болады, басқаша сабақ өтпейтіндігі белгілі. Тек әдісті мұғалімнің орынды пайдалана білу шеберлігіне байланысты қолданылады. Диалогтік оқытуда топтық талқылау, жұптық талқылау, пікір талас, топтық әңгіме, зерттеушілік әңгіме және сұрақ-жауап әдістерін қолдана отырып, оқушыларға мұғалімнің бағыт беруі арқасында, бірақ көп жағдайды өздерінің бір-біріне көмектесулері мен үйретулеріне байланысты білім алуларына келіп саяды. Бұл оқушының тіл байлығының жетілуіне, сыни және тақырып бойынша ауқымды ойлай алуына септігін тигізеді. Әрине,

оқушының сөйлеу өнерінің дамуы, тіл байлығының артуы, қарым-қатынасқа түсе білуі үшін мұғалім осы диалогтік әдісті меңгеруі тиіс. Жалпы ғылыми зерттеулердің нәтижелері сабақта диалогтің маңызды орын алатындығын баса көрсетеді. 2007 жылы Мерсер мен Литлтон өз еңбектерінде диалог сабақта оқушылардың қызығушылығын арттырумен қатар, олардың білім деңгейінің өсуіне үлес қосатындығын атап көрсеткен болатын [3,39б.]. К.Д.Ушинскийдің «балаға күштеп білім беруден гөрі, баланың білімге деген құштарлығын ояту ең маңызды мақсат», [4] деген ойы осы зерттеулерге саяды. Яғни, зерттеулерде ересектермен және достарымен бірігіп жүргізілген жұмыстар балалардың оқуына және танымдық дамуына әсер етеді. Выготский оқытудағы сөздің, сөйлеудің негізгі рөлі туралы пікірі эмпириялық зерттеуде қолдау тапқан. Ал, Барнс (1971) сыныпта тіл қаншалықты қолданылса, оқушылардың оқуына соншалықты әсер ететінін айтады. Кейінірек Мерсер және Ходжкинсон (2008) зерттеулерін Барнстың жұмысына негізделе құрып, оқыту барысындағы диалог атқаратын негізгі рөлге назар аударуды мақсат етеді [3,39б.]. Диалог негізінде оқу және оқыту оқушылар арасындағы, мұғалім мен оқушы арасындағы диалог оқушыларға өзіндік ой-пікірді құруға және дамытуға көмектесетін оқыту әдістерін меңзейді. Демек, диалог пен әңгімелесу оқушылардың сыни ойлауға, алған білімдерін өмірде қолдануға, емін-еркін өз ойларын жеткізе білуге қалыптастырады. Мерсердің зерттеуіне сәйкес, әңгімелесу оқушылардың оқуының ажырамас бөлшегі болып табылады және әңгімелесудің үш түрі бар: әңгімедебат, топтық әңгіме және зерттеушілік әңгіме. Мерсердің айтуынша білім беруге қол жеткізу аясындағы табысты талқылауларда әңгімелесудің зерттеушілік түрі басымдыққа ие болады [3, 40б.]. Бұл жердегі әңгіме-оқушылардың ой әрекетін жандандыру мақсатында қолданылатын оқыту тәсілдерінің бірі, ал Мерсердің басымдылық жасаған зерттеушілік әңгімесі– әңгіме түрінде әркімнің идеясы пайдалы деп қарастырылғанымен, олар егжейтегжейлі бағалаудан өтеді. Жалпы диалогтік әңгіме дегеніміз белгілі бір тақырыпқа бағытталған диалог жүргізуге негізделген вербалды-коммуникативтік әдіс. Диалог барысында идеялар екі бағытта жүріп, оқушының қарқынды білім алуына септігін тигізеді. Диалог барысында оқушылар (сондай-ақ олардың мұғалімдері) тең құқылы серіктестер болып табылады. Олар бар күштерін келісілген нәтиже алуға жұмсайды және Мерсер (2000) айтқандай, бірлескен білім алу немесе «пікір алмасу» үдерісіне тартылады [5, 8б.]. Нил Мерсер сыныпта сұрақ қою әдістерінің бірі «бастама–жауап-кейінгі әрекетті» құптамайтындығын көрсетті. Бұндай сыныптарда оқушылардың білім алуына ықпал ететін диалогтік сұхбат құруға мүмкіндік берілмейді. Дегенменен, тиімді диалог ұйымдастыру үшін және сол сұрақтар арқылы оқушылардың ойлау қабілеттерін көтеру үшін алға қарай дамыта түсетін сұрақтар қойылуы керек.

Сабақ кезінде мұғалім тек дұрыс сұрақ қойған кезде ғана сұрақ оқытудағы тиімді әдіске айналады. Оқушылардың тақырыпты жетік түсінуі үшін және түсінгенін білу үшін қойылатын сұрақтардың екі түрі бар. Олар: төмен дәрежелі және жоғарғы дәрежелі сұрақтар кең қолданылады. Кейде оларды ашық және жабық сұрақтар деп те атайды. Ашық және жабық сұрақтар дегеніміз не? Жабық сұрақтар көбіне жауабын жаттап алуға ыңғайлы сұрақтар, ал ашық сұрақтар ойлауды қажет ететін сұрақтар болып табылады. Жәй мысал келтірер болсақ, «Ұлы Отан соғысы 1941 жылы басталды ма?». Бұл сұрақ сөзссіз жаттап алуға ыңғайлы «жабық» сұрақ. Ал, осы тақырыпқа байланысты сұрақты былай қойып көрсек: «Ұлы Отан соғысында біз Германиядан жеңілген болсақ қазіргі күйіміз не болар еді?». Бұл сұрақ оқушыны ойландырары сөзсіз. Себебі, бұл сұрақта дәл жауап жоқ, бірақ бірнеше жауаптың нұсқалары бар. Яғни, оқушы қандай жауап берсе де қате демейміз, керісінше аяқтауларына мүмкіндік береміз. Бұл сұраққа жауап берерде оқушы сыни ойланады және сұраққа бір ғана жауап беріп қоймайды, сонымен қатар, қосымша ойлар айтады. Тек оқушы сұраққа түсіне алса және қатып қалған бір жауаптың жоқ екендігін түсінсе болғандығы. Ол үшін мұғалім оқушыға нақты бір жауаптың жоқ екендігін түсіндіріп, жауап ситуация байланысты бірнешеу болатындығын айтып жеткізуге тиіс. Ал, бұндай жауаптар жүйені және терең ойды керектік етеді. Білім алушыны қолдау үшін сұрақ қоюдың түрткі болу, сынақтан өткізу және қайта бағыттау сияқты әртүрлі техникаларын пайдалануға болады [3, 41б.]. Ал, сұрақ қою арқылы мұғалім: оқушыларды сындарлы сөйлеуге ынталандырады, қызығушылығын оятады, білімін қалыптастыруға көмектеседі, сыни тұрғыдан ойлауына ықпал етеді, әңгімелесуіне жағдай туындатады және сұрақтарды ой елегінен өткізуге көмектеседі. Диалогтік оқыту оқушыларды қарым-қатынасқа үйрету, сөз өнерінің мәйегіне жетпеседе өз тілінде еркін сөйлеуге дағдыландыруға жұмыс жасайды. Кей оқушылар сыныпта өз ойын және пікірін емін-еркін айтуға дағдыланбаған, оқушылардың бірі пікірін немесе жауаптарын айтуға ұялатын болса, бірі жауабым дұрыс болмай қалама деген қорқыныш сезімде болады.Бұл мәселені шешуде Л.Выготскийдің зерттеуіндегі ЖАДА (Жақын арадағы даму аймағы) [3, 39б.] көмегін тигізеді. ЖАДА оқушы дамытатын дағды мен қабілеттер, өз бетімен жасай алмайтын тапсырмалар көлемін айқындайды. Бұл тапсырмаларды орындауда оқушыларға жаңаны үйренуде тірек болатын ересектердің көмегі немесе қолдауы керек. Бұл қолдау қарым-қатынасты қамтиды және Выготский бұл жағдайды оны оқытудың негізгі құралы деп есептейді. Пайдаланылған әдебиеттер: 1.Сыздық Р. Тіл мәдениеті және оның проблемалары. Тілдік норма және оның қалыптануы. Астана. 2001. 230 б. 2.Тіл мәдениеті. www.kitaphana.kz 3.Мұғалімге арналған НҰСҚАУЛЫҚ. 2012ж. 306 бет.

4.Г.Т.Жумалиева. Диалогтік оқыту арқылы оқушылардың қызығушылығын арттыру, олардың білім деңгейін көтеру. www.bilimdiler.kz. 2012 ж.

5.Қ.Р-сы педагог қызметкерлерінің біліктілігін арттыру курстарының деңгейлі бағдарламасына арналған ГЛОССАРИЙ. Оқу-әдістемелік құрал. Астана. 2012ж. 164 бет.

ОҚУШЫНЫҢ ОҚУ ЖЕТІСТІГІН БАҒАЛАУДАҒЫ ФОРМАТИВТІ (ҚАЛЫПТАСТЫРУШЫ) БАҒАЛАУ Ізғали Ж.І.

Формативті бағалау–оқушылардың сыныпта немесе үйде күнделікті жұмыс істеу процессінде білім/дағдыларды меңгеру деңгейін анықтауға арналған. Сонымен қатар, формативті бағалау оқушылардың өздерінің жетістіктерін түсінуге, бақылауға және де мұғалімнің көмегімен алдағы қадамдарын жоспарлауға мүмкіндік береді. Бір сөзбен айтқанда формативті бағалау оқушының қасында отырып, оны жетістікке жетелеу болып табылады. Британ Бағалау Реформасының Тобы (2002) Оқыту үшін бағалау бұл білім алушылар оқуда өздерінің қандай сатыда тұрғанын, қандай бағытта даму керек және қажетті деңгейге қалай жету керек екендігін анықтау үшін оқушылар және олардың мұғалімдері қолданатын мәліметтерді іздеу және түсіндіру үдерісі [1, 58б.] деп түсіндіреді. Формативті бағалау мұғалімге оқушының мақсатқа жетуін қадағалауға және оқу үдерісін түзетіп отыруға көмектеседі. Жалпы «бағалау» сөзі латынның «assidere» деген етістігінен енген. Бұл «біреумен отыру» дегенді білдіреді. Яғни, біз оқушының қасында боламыз және бағалауды оқушы үшін оқушымен бірге жүзеге асырамыз. Демек, жұмысты жақсарту және алға жетелеу үшін қалыптастырамыз /ынталандырамыз. Формативті бағалау немесе түсінікті болу үшін қалыптастырушы бағалау. Атауы айтып тұрғандай оқушыны оқу барысында қалыптастыру, ынталандыру, бақылау, жетістікке жетелеу құралы. Сол себепті формативті баға «ресми» баға болып табылмайды және ол еш жерде суреттелмейді немесе белгіленбейді. Дегенменен, формативті бағалау оқушының оқуда жетілуіне көп көмегін тигізіп, формативті бағалаудың оқу үдерісіндегі мұғалім мен оқушының қызметін түзету мақсатын атқарады. Формативті бағалау: √ күнделікті тәжірибиеде күн сайын, сабақ сайын қолданылады;

√ мұғалімге де, оқушыға да ыңғайлы формада қолданылады; √ мұғалімге оқушының мақсатқа жету үдерісін бақылауға мүмкіндік береді; √ оқушыға өз білімі үшін үлкен жауапкершілікті сезіндіреді [1, 12б.]. Мұғалім оқушының жұмысын жақсарту және жетістікке жетелеуі үшін әр түрлі формативті тапсырмалар бере отырып, кері байланыс орната алуы қажет. Кері байланыс әдістері арқылы мұғалім оқушының қызығушылығын арттыра түседі және қиындықтарын анықтай отыра қосымша көмек көрсете алады. Яғни, кері байланыс дегеніміз оқу үдерісінің қалай жүріп жатқандығы жөнінде түсінік беретін, мақсатқа жету деңгейін анықтауға және оқу міндеттерін шешуге мүмкіндік бере отырып, мұғалімді оқушылардың жетістігі мен проблемалары жөнінде хабардар ететін құрал. Жалпы формативті бағалау бұл оқушылармен жасалатын кері байланыстар. Кері байланыс үдерісі кезінде мұғалім оқушы жұмысына жақсы пікірлер айтуы тиіс. Себебі оқушы көңіл-күйіне де назар аударылады. Бірақ оқушы кері байланыс үдерісінде жасаған жұмысының жеткіліксіз жерлерін түсінуі тиіс. Кері байланысты сабақтың барлық кезеңдерінде ауызша да, жазбаша да мұғалім мен оқушылар, оқушы мен оқушылар, мұғалім мен оқушы және оқушы мен оқушы арасында қолдануға болады. Кері байланыс кезінде мұғалім оқушы жұмысының ұтымды шыққан тұстарын атап өтіп шығуы керек. Бұл міндетті. Тек кейін ғана жұмыстың қате тұстарын көрсетіп ескертулер мен нұсқаулықтар жасауы керек. Қате көп болған жағдайда оқушыға жұмыстарын немесе жұмыс қорытындыларын жақсарту үшін нақты ұсыныстар беруі қажет. Мұғалім алдымен формативті бағалауды өзі жүргізуі қажет және оқушыларға біртіндеп үйретуі

керек. Себебі, оқушылар формативті бағалауды бірден түсініп кетпейді және олар үшін қиынға түсуі мүмкін. Ауызша формативті бағалау жүргізу барысында оқушылардың кейбірі өз ойын жеткізуге қиналыуы мүмкін, кейбірі құрдасының қателігін айтпауы мүмкін. Осы типтес кедергілер болады. Оқушыларды өз ойын айтуға дағдыландыра отыра, бір-бірлеп сөйлеуге үйреткен дұрыс. Яғни, бірін-бірі тыңдауға үйрету. Ол үшін қолдарына доп беріп,

кімнің қолына доп түссе сол тапсырмадан не түйгенін, не үйренгенін және қандай қорытынды шығарғанын айтады. Бұл тиімді болады. Ауызша кері байланыс алуда «Ақылдың 6 түсі» әдісін (1 кесте) қолдануға да болады. Оқушы қолына берілген түске қарай отыра, сұрағына жауап беріледі. Оқушыларды әр топтан таңдап алуға да болады. Себебі, мұғалім сабаққа араласпай отырған немесе тұйық оқушыларды таңдауына мүмкіндігі болады.

1 кесте – «Ақылдың 6 түсі» кері байланысы Ақ түс Сабақтан не ұқтың? Қара түс Сабақтан шаршадың ба? Ұнамаған жері болды ма? Сары түс Кім өзін көрсете білді? Жасыл Сабақтан не күтіп едіңіз? түс Өзіңіз идеяңыз бар ма? Қызыл Сабақтан алған қызықты әсерлеріңіз? түс Көк түс Сабаққа әділ баға беріңіз Егер оқушылардың деңгейі ауызша кері байланыс жасауға келмейтін блған жағдайда, жазбаша кері байланыс парақтарын пайдалануға болады. Себебі, кері байланыстың екі ауызша және жазбаша түрі болады.Мысалы,«Медаль мен миссия» (2 кесте), «Айтарым бар» (3 кесте), «Ойлау пирамидасы» (4 кесте) т.б. «Медаль мен миссия» кері байланысында «медаль» жұмыстың жақсы жағы алынып, «миссия» келешекте нені жақсартып, неге назар аударуы керек екендігін білдіреді. Осы тұста миссияның атқаратын

Белсенді әдіс болды ма? Жетістіктер Тың өзгеріс, күтпеген жағдайлар Біреуін қайтала Төреші, қорытынды, түйін

рөлі зор. Себебі, миссия арқылы оқушы алға қарай жылжиды. «Айтарым бар» әдісін қолдана отыра, мұғалім алдымен тапсырма бойынша пікірін жазып, кейін жақсартатын тұсы бойынша ұсыныс бере алады. Дәл осы секілді бұл әдісті сабақ соңында оқушылардан кері байланыс алу үшін де қолдануға болады. Оқушылардың ой ұшқырлығын, сыни ойлауын білу және дамытуда «Ойлау пирамидасы» кері байланысын сабақ соңында қолданып көруге де болады. Бұл әрине орта және жоғарғы сынып оқушылары үшін тиімді.

2 кесте – «Медаль мен миссия» кері байланыс әдісі Медаль

Миссия

3 кесте – «Айтарым бар» кері байланыс әдісі Айтарым бар Пікір

Ұсыныс

4 кесте – Ойлау пирамидасы

Түсіну, мағлұмат алу Көңілсіз өткен, ұнамаған жақтары

ОЙЛАУ ПИРАМИДАСЫ _______________ НЕГІЗГІ СӨЗ _______________ _________________ БҮГІНГІ САБАҚТЫ СУРЕТТЕЙТІН ЕКІ СӨЗ ________________ ___________________ ________________ БҮГІНГІ САБАҚТАҒЫ АХУАЛДЫ СУРЕТТЕЙТІН ҮШ СӨЗ _____________ ______________ ______________ ________________ БҮГІНГІ САБАҚТЫҢ МАҢЫЗДЫЛЫҒЫН СУРЕТТЕЙТІН ТӨРТ СӨЗ ____________ ___________ ___________ ___________ ___________ БҮГІНГІ САБАҚТЫҢ НЕГІЗГІ ИДЕЯСЫН СУРЕТТЕЙТІН БЕС СӨЗ

«Формативті бағалау бұл–мұғалімдер оқытатын тақырыптар мен дағдыларды игеруін бағалау үшін қолданатын құрал.Сондай-ақ, ол оқыту кезінде белгілі бір студенттердің (мектеп жағдайында оқушылардың) қателерін және материалды аяғына дейін түсінбеуін анықтаудың «өзегі» болып табылады» [3,36б.]. Демек, біз формативті бағалаудың белсенді әдістерін оқыту үдерісіне қолдануымыз оқудағы қиындықтар мен

кемшіліктерді анықтай отыра, оқушы жұмысын, оқуын жақсарта аламыз. Пайдаланылған әдебиеттер: 1.Мұғалімге арналған нұсқаулық. «НЗМ» ДББҰ. 2012. 2.Оценивание учебных достижений учащихся. Методическое руководство. Бишкек. 2012. 3.Педагогикалық диалог. Ақпараттық-әдістемелік журнал. №2(8). 2014.

ЖЕКЕ ТҰЛҒАНЫҢ ИНТЕЛЛЕКТУАЛДЫҚ ӘЛЕУЕТІН ҚАЛЫПТАСТЫРУ МӘСЕЛЕЛЕРІН ТАЛДАУ Нұрмұханова Бибігүл Сарсенқызы

«Өрлеу» БАҰО» АҚ филиалы Атырау облысы бойынша педагогикалық қызметкерлердің біліктілігін арттыру институтының Деңгейлік бағдарламалар орталығының тренері

Андатпа Мақалада жеке тұлғаның интеллектуалдық әлеуетін қалыптастыру мәселелері қарастырылған. Отандық және шетел ғалымдарының зерттеулеріндегі интеллектуалдық әлеуетті қалыптастырудың ғылыми-теориялық аспектілері талданған. «Интеллектуалдық әлеует», «жеке тұлғаның интеллектуалдық әлеуетінің негізгі қасиеттері» ұғымдары анықталған. Аннотация В статье рассмотрены проблемы формирования интеллектуального потенциала личности. Анализированы научно-теоретические аспекты формирования интеллектуального потенциала в исследованиях отечественных и зарубежных ученых. Определены понятия «интеллектуальный потенциал», «основные свойства интеллектуального потенциала личности». Abstract The problem of the formation of the intellectual potential of the individual is considered in this article. The scientific and theoretical aspects of the formation of the intellectual potential in the study of domestic and foreign scholars are analyzed. The concept of "intellectual potential", "the basic properties of the intellectual potential of the individual" are defined.

Қазақстан Республикасының әлеуметтік-саяси және экономикалық мәртебесінің динамикалық өсуі жағдайында қоғамның инттеллектуалды дамыған, талантты, жан-жақты ойлауға қабілетті, шынайы өзгеріске сай дамымалы идеяларды айтып, қозғай алатын, мемлекеттің бәсекеге қабілеттілігін арттыруға белсенді ықпал ететін адамдарға мұқтаждығын практика көрсетіп отыр. Қазақстан қоғамының жалпы әлемдік білім беру стандарттарына ұмтылысы дарынды, интеллектуалдық әлеуеті қалыптасқан баларды дамытуға, олардың интеллектуалдық және шығармашылық әлеуетін жүзеге асыруға қолайлы жағдайды құруды қамтамасыз ететін білім беру жүйесін реформалаудың стратегиялық мақсатымен түсіндіріледі. Балалардың дарындылығын ерте жастан ашып, дамыту мәселесі Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына жыл сайынғы Жолдауларынан, «Білім туралы» ҚР Заңында, «Дарынды балаларға арналған мектептерді мемлекеттік тұрғыдан сүйемелдеп, дамыту» туралы Қазақстан Республикасы Президентінің өкімдерінде, Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың мемлекеттік бағдарламаларынан көрініс тапқан. Жеке тұлғаның интеллектуалдық әлеуеті, оның мәні мен мазмұны кең ауқымды түрде отандық әлеуметтік әдебиеттерде зерттеу мәселесі ретінде жиі

қойылып, қарастырылмайды, оның тек жеке қырлары ғана зерттеулерден көрініс табады. Қазіргі уақытта көтерілген мәселені тұтастай, жүйелі түрде қарастырып, зерттеуге арналған әлеуметтік зерттеулер жеткіліксіз. Интеллектуалдық әлеуетті қалыптастырудың мәнділігі мен сипаттамасын, қалыптасу ерекшеліктері мен басқарылуын, оның әлеуметтік өлшемін қарастыруға Р.З. Алтынбаев, В.П. Елютин, А.И. Кочетов, Л.Г. Смирнов, С.П. Трапезников, Л.А. Ширяев сынды зерттеушілер өз үлестерін қосты. Интеллект ұғымы Альфред Бине, Дэвид Векслер, Рэймонд Кэттелл, Чарльз Спирман, А.Ф.Лазурский, Н.Н.Моисеев тәрізді ғалымдардың еңбектерінде жанжақты зерттелді. Қазіргі ғылымдағы білім беру мәселесі әртүрлі контексте (мәдениет, отбасы, жастар, әлеуметтік құрылымды дамыту, жеке тұлғаның өз бетімен білім алуы) мәселелері И.В. Бестужев-Лада, Е.Ю. Бикметов, Г.Е. Зборовский, А.Г. Здравомыслов, Н. Коган, Д.Л. Константиновский, Н.Я. Мартишина, В.Я. Нечаев, Ю.П. Петров; ЛЛ. Рубина, М.Н. Руткевич, В.Н. Степшй, М.Х. Титма, И.М. Фадеев, Ф.Р. Филиппов, Ф.Г. Хайруллин, Г.А. Чередниченко, Ф.В. Шарипов, М.Т. Шафиков, В.Н. Шубкин сияқты философтар мен социологтардың еңбектерінде зерттелді. Іс-әрекеттің зерттеліп отырған саласы әлеуметтік құбылыс ретінде қалыптасып, белгілі бір мәдени жағдайларда басқарылады. Интеллектуалдық әлеует, мәдениет пен іс-әрекеттің өзара байланысын талдау Л.П. Буева, Е.А. Вавилин, Г. Зимон, М.Т. Иовчук, В.К. Кантор, Н.В.Карлов, В.Ж. Келле, И.Ф. Кефели, Л.Н.Коган, М.Я. Ковальзон, И.Т. Кузнецова, М.Н. Кузьмин, Н. Лобковиц, Э.С. Маркарян, Д. Маркуш, В.М. Межуев, Ю.А. Муравьев, А.Л. Никифоров, Ю.К. Плетников, А.Швейцер, Б.Г.Юдин тәрізді ғылымдардың зерттеулерінің негізінде жүзеге асырылды. «Интеллектуалдық әлеует» ұғымы «интеллект», «білім», «әлеует» категориялары арқылы талданады, бұл бірқатар ғалымдардың (В.В. Богословский, Бу Геранзон, X. Зиверт, Ю.А. Карпова, В.Ю. Крамаренко, А.Н. Леонтьев, В.Е. Никитин, A.Г. Спиркин, И.С. Ладенко, М.А. Холодная) еңбектерінде қарастырылды. «Интеллект» ұғымының өзі орта ғасырлар философиясында пайдаланылған, тіпті оның пайдаланылуы ежелгі антикалық дәуірден бастау алады. Интеллекталдық іс-әрекеттің сипаты, білім мен танымның табиғаты туралы философиялықәлеуметтік болжам Аристотель, Платон, Гегель, К.А. Гельвеций, И. Кант, Р. Декарт, Дж. Локк, Т. Кун, И. Лакатостың шығармаларында зерттелді. Әлеуметтік ғылымдағы көптеген зерттеушілер мәселені ғылыми-техникалық прогресстің интеллектуалдық қамтамасыз етілуіне байланысты, өндірістің интеллектуалдандырылуына байланысты талдайды. Оған H.A. Аитов, А.И. Арнольдов, Г.Н. Волков, Д.И. Гвишиани, B.Д. Голиков, Б.М. Кедров, A.M. Коршунов, В.П. Кулешов, C.Н. Плотников, О.И.

Шкаратан сынды зерттеушілердің еңбектері арналады. Ғылымның әдіснамалық аспектісі, ғылыми білімнің генезисі мен табиғаты П.В. Волобуев, П.П. Гайденко, A.A. Гурштейн, В.П. Зинченко, В.Ж. Келле, Л.М. Косарев, И.Д. Роджанский, Е.В. Семенов, А.Б. Титмонас, И.Т. Фролов, B.C. Швыревтардың еңбектерінде жүзеге асырылған. Сонымен, интеллектуалдық әлеует қоғам дамуы мен түрленуінің маңызды сипаттамасы болып табылады. Зерттеулердегі әлеуметтік тәсіл оны әлеуметтік құбылыс ретінде талдауды ұсынады. Ол қоғамда белгілі бір әлеуметтік мәдени жағдайларда дамып, өмір сүреді және басқарылады. «Интеллектуалдық әлеует» ұғымы көп мағыналы, оның қырлары да көп: халықтың білім деңгейі, ғылым мен техниканың даму деңгейі, қоғамдық сананың даму деңгейі, халықтың жинақтаған білім деңгейімен және оны қолдана білуімен сипатталатын еңбек ісәрекеті процесіндегі шығармашылық дәрежесі және т.б. Сондықтан бұл мәселені зерттеуді екі бағытта жүргізу қажет. Біріншіден, іс-әрекет процесінде интеллектуалдық әлеуеттің ішкі құрылымының дамуы жүзеге асатын субъектінің дамуы тұрғысынан қарастыру, бұл жағдайда, осы құбылыстың жан-жақты түрленуінде (тарихи өзгерістер, саяси, ғылыми-техникалық, әлеуметтік революциялар және т.б.) салыстырмалы түрде өзгеріссіз қалады. Бұл аспект интеллектуалдық әлеуетті таным теориясының психологиялық, әлеуметтік философиялық тұрғысынан, зерттеуді ұсынады. Ол ең алдымен, интеллектуалдық ісәрекеттің ойлау деңгейінде қылптасуын, оның жоғарғы деңгейде байқалуы ғылыми білім жүйесі ретіндегі теориялық таным болып табылады. Екіншіден, интеллектуалдық әлеует мәселелерін қарастыру әлеуметтік құбылыстарды интеллектуалдандыру деңгейі тұрғысынан зерттеу мүмкін болады, сондай-ақ, қоғам дамуын басқаруды интеллектуалдық қамтамасыз ету, интелектуалдық әлеуетті әлеуметтік процесс ретінде зерттеу жағдайында көздеген нәтижеге қол жеткізуге болады. Бұл құбылысты әлеуметтік категория ретінде қарастыру жеке тұлға мен қоғамның ішкі және сыртқы байланыстарын секере отырып, оның мәнділігі мен табиғатын талдауды ұсынады. «Әлеует» ұғымын қандай да бір субстанция ретінде анықтауға болады, белгілі бір ішкі және сыртқы жағдайларға байланысты оның бар болуы оны жүзеге асырудың мүмкіндігі мен даярлығымен түсіндіріледі: ол субъектінің әлеуметтік іс-әрекетіне қатысты – бұл белгілі бір психикалық және әлеуметтік құрылымдар мен параметрлердің жиынтығы, оның қалыптасуы мәдени, тарихи ісәрекет процесінде жүзеге асады. Дәлірек айтқанда, әлеует тарихи тәжірибелерді қамтиды және онымен шектеліп қалмайды, қорлану процесі тұрақты түрде жүріп отыратын және болашақта ол жүзеге асатын болып есептеледі. «Интеллектуалдық әлеует» ұғымын талдау «интеллект» категориясын қарастыруды талап етеді.

Интеллект дегеніміз – мидағы бейнелеу ісәрекетінің тұтастылығы мен үйлесімділігін, адамның ақыл-ой қабілетінің барлық жиынтығын білдіреді [1]. Ол өзіне дамзат мәдениетінің кең ауқымды тұстарын қамтиды және қоршаған шынайы әлемнің бейнеленуі әртүрлі интеллектуалдық деңгейде жүзеге асады: дұрыс мағыналы әрекет (тәжірибе), ақылпарасат (ғылыми білім, заңдылықтар, жазбаша жарлық), ақыл-ой (адамзат қызметінің жаңа түрін құрып, интеграциялауда байқалатын жоғары ақыл-ой қабілеті). Оған мақсатты айқын түсініп, болашақты болжай білу тән. Интеллект интеллектуалдық леуеттің субстанциалдық негізі болып табылады, индивидтің мен интеллектуалдық іс-әрекеті мен жүрістұрысындағы ерекшеліктерді алдын-ала анықтайтын «ішкі» механизм болып табылады және ол оның әлеуетін жүзеге асыру мүмкіндігін қамтамасыз етеді. Сондықтан дербес ментальдық тәжірибенің құрылымы мен құрамы адам санасындағы объективті шынайылықтың шығарылу сипатын, сондай-ақ, интеллектуалдық іс-әрекетінің өзіндік ерекшелігін алдын-ала анықтайды [2]. Бірақ интеллект мидың атқаратын функциясы бола отырып, белгілі бір іс-әрекетпен айналысатын адамда сәйкес білім болған жағдайда ғана онымен айналысуға мүмкіндік береді. Адамда тек интеллектің болуы ғана оның кәсіби табыстылыққа, қоғамдық прогресті тиімді басқаруға кепілдік бере алмайды, бірақ ол үшін белгеле бір базаның құрылуына негіз болады. Адамның қалыптасуы, оның интеллектуалдық әлеуетінің қалыптасуы адамдар, әлеуметтік топтар мен қоғамдастықтар арасындағы өзара қарымқатынас, өзара әрекеттесу процесінде өтеді. Сонымен бірге, әлеуметтік құбылыс интеллектуалдық іс-әрекеттің көмегімен әлеуметтік рухани сапалардың жүзеге асырылуы арқылы жеке тұлғалық өлшемге ие болады. Тұтасымен алғанда, жеке тұлғаның интеллектуалдық әлеуетін танымдық мүмкіндіктердің кешені ретінде анықтауға болады, оның жүзеге асырылуы индивид пен социумның мәнді күштерін дамытудың шарты болып табылады. Жеке тұлғаның интеллектуалдық әлеуеті кем дегенде төмендегідей үш қасиетке ие: біріншіден, ол белсенді болуға, іс-әрекетте жүзеге асырылуға қабілетті; екіншіден, кез келген қоғамның сабақтастықпен өмір сүруінің шарты ретінде көптеген адамдарды тұтас іс-әрекетке шоғырландыру, дәлірек айтқанда, жаңа буын алдыңғы буынның іс-әрекет нәтижесінде жинақталған білімдерді, құндылықтарды, тәжірибелерді мұра тұтады; үшіншіден, іс-әрекеттің барлық түрін өзіне біріктіреді. Өйткені, рухани білім ретінде өндірістік салаға, ғылыми, білім беру, тәрбие беру, басқару және т.б. іс-әрекет салаларына енеді,

оның тікелей басқарылу механизмі ретінде интеллектуалдық іс-әрекет алынады. Индивидтің интеллектуалдық белсенділігінің көп түрлілігі қоғамның интеллектуалдық әлеуетінде байқалады, ол дербес интеллектің қарапайым жиынтығынан ғана тұрмайды, сонымен бірге, олардың жаңа сапалық күйін, жеке тұлғаның, әлеуметтік топтар мен қоғамдастықтардың интеллектуалдық әлеуетін дамытып, жүзеге асыру процесін ынталандыратын әлеуметтік байланыстар мен қатынастар жүйесін құруға қабілетті жинақталған интеллектің белгілі бір деңгейлерін қамтиды. Сонымен, қоғамдық интеллекттің жағдайы өндірістегі қоғамның мүмкіндіктерімен тікелей байланысты. Ал бұл процесс белгілі бір тарихи кезеңдегі басқару ісәрекетінің түрлері, әдістері мен принциптеріне тікелей тәуелді. Басқару қоғамдағы адамдардың өзара әрекеттесуін ұйымдастырудың объективті қажеттілігі ретінде пайда бола және мәдени эволюция процесінде дами отырып, әлеуметтік процестерге әсер етуге, әлеуметті түбегейлі өзгертуге қабілетті, өз бетіндік интеллектуалдық білімге айналады. Қоғамның әлеуметтік құрылымында үлкен басқарушы және басқарылатын әлеуметтік топтар пайда болады. Басқарушылардың әлеуметтік кәсіби ерекшеленген топтары әлеуметтік жүйеде ерекше мәртебеге ие болады: басқа адамдардың үстінен басқаратын басқару қызметі мен үкімділікке ие болады. Көптеген зерттеушілердің пікіріне сай, басқару деп шешім шығаруға, шешім шығаруға байланысты ұйымдастыру, қойылған мақсатқа сәйкес жүйені реттеу, ақпаратты алу және пайдалануға байланысты адамның саналы іс-әрекетінің ерекше бір түрін түсінеміз. Басқару іс-әрекетінің құрылымдық динамикасы басқару функциясының жиынтығынан, талдау, мақсат қою, ұйымдастыру, реттеу, бақылау, ынталандыру, жобалау, жоспарлау, болжау тәрізді өзара байланысты нақты әрекеттерден көрініс табады. Басқару іс-әрекетінің негізгі мазмұны аса тиімді әдістерді ойластырып, жасау арқылы жүзеге асырылады. Бұл жағдайларда барлық басқару процесі – бұл субъектінің барлық интеллектуалдық іс-әрекетін басқаруды ұйымдастыру түрлерінің әртүрлі деңгейлердегі көрінісі болып табылады. Оның белсенділендірілуі субъектінің интллектуалдық әлеуетінің белгілі бір деңгейінің бар болуының арқасында жүзеге асады. Пайдаланылған әдебиеттер: 1.Крамаренко, В.Ю. Интеллект человека / В.Ю. Крамаренко, В.Е. Никитин, Г.Г. Андреев - Воронеж: Изд-во Воронежского ун-та, 1990, с. 105-106. 2.Холодная, М.А. Психология интеллекта. Парадоксы исследования / М.А. Холодная. — СПб: Питер,2002, с.106-107.

 Болашаққа апарар жол 

КУРСТАН КЕЙІНГІ КӨЗҚАРАС Жайкина Райгүл Жанәбілқызы

Атырау облысы Мақат ауданы №2 бастауыш мектебінің ағылшын тілі пәні мұғалімі

Адам естіп-білгені арқылы ғана жетілмейді, еңбек пен іс-әрекет үстінде қалыптасады. А. Эйнштейн Мұғалім қауымы қашанда жаңалыққа жаны құмар, естіп-білгенін іске асыруға талпынатын жандар. Ол мейлі жас мұғалім болсын, мейлі тәжірибелі ұстаз болсын барша мұғалімнің ұмтылысы өзінің білгенін оқушы санасына жете түсіндіру. Бірақ, көп жағдайда алдымызға қойған мақсатымызға жете алмай, болжаған нәтижеміз іске аспай жататын кездер болып жатады. Менің де көкейімде көптен бері «қалай оқыту керек?» деген сауал жүрген болатын. Осы сауал менің ҚР деңгейлік бағдарламалар курсында біліктілігімді арттыруыма негіз болды. Білікті де білімді тренеріміз Света Хояшқызы бізді алға жетелей отырып, теориялық біліммен қаруландыру нәтижесінде жаңаша оқытудың көптеген әдіс-тәсілдерін меңгердік. Қандай да болмасын механизм істен шыққанда, мастер келіп ең алдымен кілтипан қай жерінде екендігін анықтайды. Сонан кейін ол жөндеуге кіріседі. Дәрігер де науқасқа келісімен, табалдырықты аттамай жатып, бірден емдеуге кіріспейді, ең алдымен ауыратын жерін, ауруының себебін анықтауға тырысады. Мектепте де осылай істеген жөн. Егер сабақтан ешнәрсе шықпаса, онда жұрттың бәріне бірдей емдеу процедурасы: «Отыр да істе!» деуге,жұрттың бәріне бірдей дәрі-дәрмек-екілікті қоя беруге болмайды. Әуелі табысқа жетпеудің себептерін түсінуге тырысу керек! Деңгейлік Бағдарламаланың түйінді идеясы осыда. Ең алдымен адамның «қалай оқитынын» түсіндіріп барып, «қалай оқыту керектігін» үйретеді. Мұның өзі мен секілді жас мұғалімге бағыт-бағдар беруші компас секілді адаспай бала жүрегіне жол тауып, өз пәнімді толыққанды меңгертуге көмектеседі. Қазіргі жаһандану заманында мектеп оқушыларын жан- жақты дамыта оқытумен қоса сыни тұрғыдан ойлатып, өзін-өзі бағалауды үйрету-заман

талабы. Еліміздің басқа елдермен иық тіресіп тұруы үшін, өскелең ұрпақтың сыни ойлап, бәсекеге қабілетті болып, өз бағасын білуі аса маңызды. Осы тұрғыда Бағдарламаның «оқуды бағалау және оқыту үшін бағалау» модулі аса құнды. Бұл модульі сабақтарда ұтымды кіріктіру мұғалімге де, оқушыға да өзіне сыни көзқараспен қарауына, қай жағынан жетілуі керектігін саналы түрде түсінуіне мүмкіндік береді. Біз адамзаттың даму тарихындағы ең сәтті, кемел кезеңінде өмір сүріп жатырмыз. Бала да, ата-ана да сауатты. Мұғалімнің әр іс-әрекетін жіті бақылап отыратын да солар. Мұғалімді таңдауда да ата-анаға ерік берілген. Әрине әр ата-ана өз баласын жақсы мұғалімнің оқытқанын қалайды. Сондықтан әр мұғалім өзін кәсіби тұрғыдан жетілдіріп, дамыту жұмысының көшбасшысы болуы тиіс. Мектептің негізгі міндеті-балаға білім атаулының әліппесін үйрету болса, осы Бағдарламаның түйінді идеяларын жүзеге асыра арқылы балалардың жалпы өмірде өз орнын қалай табуға көмектесетіні де белгілі. Өз жұмысына көңілі толмай немесе бір шеңберден шыға алмай жүрген мұғалімдерге бұл бағдарлама үлкен серпін береді және өзін кәсіби тұрғыдан жетілуіне жетелейді. Еліміздің барша ұстаздары деңгейлік курстардан өтсе, білім беру саласында айтарлықтай өзгерістер енгізіліп, оңды нәтижеге қол жеткіземіз деп ойлаймын. Себебі, әр ұжымда деңгейлік курс тыңдаушыларының сабақ үрдісін сәтті өткізетіні, түрлі кәсіби шараларға қатысып өз қатарының алды болып, өздерін мойындатып жүргені бәрімізге мәлім. Әлемді өзгерту үшін алдымен өзің өзгеруің тиіс. Мектеп ұжымын, ата–ананы, оқушыларды, қоғамды өзгертудің негізі–мұғалімдерде. Осы уақытқа дейін деңгейлік Бағдарлама курстарының сертификатталған мұғалімдерінің жеткен жетістіктері-әлемді өзгертудің бастамасы ғана. Сол себептен деңгейлік Бағдарламаның өміршеңдігі сөзсіз.

«АЗАТ ЕЛДІҢ АЙБЫНДЫ ҰРПАҒЫМЫЗ!» Ток-шоу Тілепова Бақытгүл Мұратқызы

Атырау қаласы Д.Байбосынов атындағы №13 ұлттық мектеп-гимназиясының ағылшын тілі пәні мұғалімі

Мақсаты: Жас ұрпақтың патриоттық рухын көтеру. Нәтижелері: Жас ұрпақтың патриоттық, ұлтжандылық рухы көтеріледі, мемлекетімізге деген сүйіспеншілігі артады. Оқушылар тарихқа көз жүгіртіп, әдебиеттің мол мұрасымен сусындап, қазақтың қара домбырасының күмбірімен сазды әуенге бөлеп, бір-бірінен білім алды. АКТ-ны қолданған кезде қазіргі мен бұрынғы Қазақстан туралы слайдтарын қорғағанда, оқушылардың сандық технологиялардың сауатты қолданғандығы көрініп тұрды. Облыстық Нұр Отан партиясының филиалының орынбасары Қосыбаев Кеңес Темірұлынан сұхбат алғандағы бейне материалды тамашалай отырып, өсиет-әңгімеден оқушылар білім алып, «Эстафеталық жауап», «Білім драмалары» атты стратегияларды қоданған кезде сабақ өте қызықты өтті. Көрнекіліктері:Интерактивті тақта, «Қазақ хандығына-550 жыл» атты кітап көрмесі, баннер, постер, фломастер, бағалау парақшасы. Жүргізуші. Армысыздар құрметті ағайын! Қайырлы күн ұстаздар мен оқушылар! Бұл «Қазақ елі» ток шоуы, сіздермен бірге мен Бақытгүл Мұратқызы. Төңіректе тоқталатын тақырып «Азат елдің айбынды ұрпағымыз» бұл қазақ хандығының 550 жылдығына арналған. Иә, бүгінгі күн «Ерекше күн». Өйткені Тәуелсіздік алғалы бері қазақ хандығының мерей тойы алғаш рет аталып өтпекші. Бұл тақырыпты талқылауға сіздерді 2 топқа бөліп отырмын.

1-топ «Ізденушілер», 2-топ «Зерттеушілер» Олай болса кештің қонақтарын таныстырып өтейік. 1-Тарих пәнінің І санатты мұғалімі Сақып Венера. 2-Қазақ тілі мен әдебиет пәнінің жоғары санатты мұғалімі Жиенқұлова Ақманар Тілеуқызы. Оқушылар бүгінгі ток шоуда талқыланатын тақырыпты тарих толқынына көз жүгірте аламыз ба? Топ басшылары өздеріңіздің пікірлерін айтсаңыздар.

Нұрсұлтан, 550 жыл дәл бес жарым ғасыр өтіпті. Аз ғана уақытта 550 жылдағы еліміздің, сонау ата– бабаларымыздың басынан өткен қуанышты да, қайғылы жағдайларын мына жерде айтып жеткізе алмасымыз анық. Саятхан, дегенмен, кішкентай жүрегіміздегі қуанышты сезімді, ата–бабаларымыздың басынан өткен кезеңдерге шолу жасамай кеткен, мына біздің, яғни ұрпақтарының ары жібермесі анық. Рахмет, сәлем–сөздің атасы,-дей келе, алдарыңызға шәкіртім Каленова Камилланың орындауында, ән «Сәлем» Жүргізуші. Қазақ халқының түрлі мемлекеттік, саяси бөлшектенуін жоюға әрекет жасау Жошы ұрпақтарыКерей мен Жәнібектің үлесіне тиді. Олай болса, екі топ қазақ хандығына шолу жасап кетсеңіздер. Ендеше 2 топқа «Жауап эстафетасын» өткіземін. 1 топ сіздерге сұрақ: Қазақ халқының негізін қалаушы, Көк Орданың ханы кім? 2 топ Зерттеушілер сіздерге: Салқам Жәңгір атанған Жәңгір ханның ұлы кім? 1 топ:Қазақтардың өзара саяси қарым-қатынасы қандай болды? 2 топ:Шығай ханның баласы, атақты Тәуекел ханның туған інісі кім? 1 топ:Барақ ханның ұлы, Орыс ханның шөбересі кім? 2 топ: Тәуекел хан қайтыс болғаннан кейін елде қандай процесс өтіп жатты? 1топ: Қазақ хандығының мәдениеті туралы не білесіздер? 2 топ: Қазақ халқының жоңғарларға қарсы күресі туралы не айтасыздар? Жүргізуші. Түрлі нәубетті бастан өткердік. Бірақ мың өліп мың тірілген қазақ ақыры азаттығын алды. Ал, Қазақ хандығының 550 жылдығының атап өту-сол азаттық сыйлаған бабаларға деген құрмет болса керек-ті. Келесі кезекте күйге берейік, ортада Құрманғазының «Жима» күйі Орындайтын:Латифова Гүлмаржан Жүргізуші. Ұлтты әлсіретудің, ел бірлігіне сызат түсірудің сан түрлі айласы бар. Біздің тарихта болған талай зобалаң шапқыншылық та, азат та, аштық та соның бір ғана жұрнағы. Мұндайда танымы терең, ұлт қана ұтылмайды. Ендігі кезекке «Постер» қорғауға берейік. 1 топ сіздерге: Азат елдің айбынды ұрпағы қандай болуы керек?

2 топ сіздерге: Түбін білмеген, тегін білмейді Осы ток шоуға арнайы сұхбат жүргізген болатынмын. Бейне баянға назар аударыңыздар. Жүргізуші. Қазақ хандығының құрылуына ұйытқы болған себептер-саяси этникалық процесстер болды. Оның басты этапы-Керей мен Жәнібектің қол астындағылармен бірге көшпелі өзбектердің басшысы Әбілхайырдан кетіп, Моғолстанның батысына қоныс аударуы. Мұндағы маңызды оқиға-Керей мен Жәнібекті жақтаушылардың өзбек-қазақтар, кейін тек қазақтар деп аталуы. Әбілхайырдың өлімінен кейін Керей мен Жәнібектің Өзбек ұлысына келіп, үкімет билігін басып алуы. Жаңа мемлекеттік бірлестік Қазақстан атана бастады. Енді сіздерге дайындаған «Білім бері драмасы» деп аталатын тапсырмам бар. Көрініс: Сұлтандар кеңесі. Керей сұлтан мен Жәнібек сұлтан сұхбат құруда, үйге бір топ ақсүйектер кіреді - Ассалаумағалейкум, ағалар. - Уағалейкумсалам, төрлетіңіздер. Ақсүйектер басшысы: -Біз бір маңызды мәселемен келіп тұрмыз. Елді бей – берекетсіздік басып алды. Хан-екем соғыстарды үдетіп, салықты көбейтті. Әскери дайындықсыз, батырларды құдалау негізінде ойраттардан жеңілгені өздеріңізге мәлім. Бөлінетін кез келмеді ме екен? Жәнібек: -Иә, сөздеріңіз рас, ханның қаһарына жергілікті сұлтандар мен қарапайым халық та ілігіп отыр. Өз алдымызға ел болатын күн келді. Керей: -Бар қазақты біріктіретін уақыт келгенін халық та түсінді, соңымыздан ереді деп сенемін. Жәнібек: -Елдігімізді сақтау үшін туған жерден жырақтауымызға тура келеді. Моғол ханы Есен Бұға туысымыз дулаттардың көмегімен хан тағына отырды. Бірақ бауыры Жүніс Темір әулетімен одақтасып ағасына қарсы шығуда. Есен Бұға інісіне қарсы одақтас іздеуде. Сонда жол тартсақ қайтеді? Керей:

-Иә, көшсек көшейік. Сол жаққа көшіп барып, Ұлы жүзбен бірігейік. Сұлтандар: -Біз дайынбыз бастаңыздар көшті. Біз сіздермен біргеміз. Жәнібек: -Кереке, ұзақ жолға шыққалы тұрмыз. Өзінің бір бата беріңіз. Керей: -Жолыңды Алла қолдасын, Жаманшылық болмасын. Кетілмесін тұлпарыңның тұяғы, Қайырылмасын сұңқарыңның қияғы. Барған жерде құшақ жая қарсы алсын Жақсы адамдар, жайсаң жандар зиялы. Жалпақ емес, жақсы жермен танысқын Алла жебеп ұшқан құспен жарысқын, Көңілің шат, ат-көлігің арымай, Отбасыңмен аман-есен табысқын. Әумин. Көрініс: Қасым ханның қасқа жолы. (Иран шахының ордасы.) Исмаил: -Хатшыны шақырыңдар!-дейді. Хатшы: -Шақырдыңыз ба, хан ием. Исмаил: -Қасым ханға хат жіберіңдер көрсін, Шайбанидің не істегенін. (Қазақ ханы Қасымның ордасы.) Хатшы: - Сізге 1 Исмаилдан хат келді. Қасым хан: -Хатты оқы уәзір! Уәзір қолына хатты алып,оқиды. Қасым хан: -Шайбанидің осы қорлығы жетті, Иран шахына тездетіп хат жолда, Шайбаниге соққан теңгені менің атыма соқсын! Хатшы: -Құп болады! Жүргізуші. Терме: «Әдемі сөзді сөйлейін». Орындайтын: Каленова Камилла. Жүргізуші: -Елбасы Н.Ә.Назарбаев «Нұрлы жол- болашаққа бастар жол» атты Жолдауында: 2015 жыл- ұлттық тарихымызды ұлықтау және бүгінгі биіктерімізді

бағалау тұрғысынан мерейлі белестер жылы. Қазақ хандығының 550 жылдығын, Қазақстан халқы Ассамблеясы мен Конституциямыздың 20 жылдығын, Ұлы Жеңістің 70 жылдығын атап өтеміз. Осынау тарихи белестер Жаңа Қазақстандық Патриотизмді ұрпақ жадына сіңіруде айрықша рөлге ие, - деді Жүргізуші: -Қазақ мемлекеттілігін нығайтуға ықпал ететін осындай айтулы даталарды мерекелеуге бағытталған іс-шаралар бір жылмен шектелмей, үйлесімді түрде 2016 жылы Қазақстан Республикасының

Тәуелсіздігінің 25 жылдығына жалғасуға тиіс. Осылайша, қазақстандықтар бойында мемлекеттік ойсана бекиді және егемендігіміздің қуатты тұғырына айналады. Біз қазақпыз! Ежелден-ақ қазақ болып аталған Қатал болды әр күн, әр түн, атар таң Күйдірсе де ызғарлы аяз, жалынды от, Ел боп келдік, қалып қоймай қатардан! Қазақ хандығының 550 жылдығы құтты болсын! Келесі кездескенше қош сау болыңыздар!!!

ӨЗГЕРІСКЕ БАСТАР ЖОЛ Беккалиева Алия Гарифовна

Атырау облысы Құрманғазы ауданы Ф.Энгельс атындағы орта мектебінің тарих пәнінің мұғалімі

Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың жалпы білім беру мазмұнын жаңартудағы өзгерістері бәрімізге белгілі. 2013 жылдың 9.09-.01.12 аралығында Атырау қаласындағы «Өрлеу» біліктілікті арттыру ұлттық орталығы» АҚ филиалы Атырау облысы бойынша педагогикалық қызметкерлердің біліктілігін арттыру институтынан үшінші (базалық) деңгей курсынан өттім. Өзімнің 28 жылдық ұстаздық қызметімде әлемдік білім саласында болып жатқан өзгерістерден тыс қалмай, мен де білсем деген тілек болған мен нақты осы курс жайлы білгенім жоқ. Күз айының жадыраған күнінде І топқа жиналған 27 тыңдаушыны өзінің мейірімді жүзімен тренерлеріміз Света Хояшқызы мен Жоламан Ізғалиұлы жадырай қарсы алды. Алдымен курстың мән-мақсатымен таныстырды. Осы сәтте өзіме беймәлім ІІІ айлық курстың мен үшін ашылмаған сыры, құпиясы мол екенін ұқтым. Атырау облысының әр ауданынан келген ұстаздардың бір-бірімізбен тез тіл табысып, курс бағдарламасын жете меңгеруімізге көп еңбек сіңірген тренеріміз Света Хояшқызы мен Жоламан Ізғалиұлы. Бұл оқу бұрынғыдан өзгешелеу. Үздіксіз сөйлеп тұрған оқытушы жоқ. Тренер тек бағыт-бағдар беруші, жетелеуші, ал тыңдаушылар пікір білдірушілер. Бұл жерде қате деген сөз айтылмайды, бәрінің пікірінің құндылығы ескеріледі. Осылай Кембридждік тәсіл мен Назарбаев зияткерлігі ұсынған бағдарламаның модулдерін меңгеруге тырыстық. Әрине, оп-оңай түсіне қойған жоқпыз. Оқыдық, қайта-қайта оқыдық, жаттадық, түсінбегенімізді бірбірімізден сұрай отырып, ой елегінен өткіздік, миымызға қозғау салдық. Алғашқы бетпе–бет кезеңінен, мектептегі практика кезеңінен, екінші бетпе-бет кезеңі мен үлкен тест сынағынан сүрінбей, тобымыз түгелдей 18 желтоқсын күні сертификатқа ие болдық. Бұл бізді осы жетістікке жетелеген талапшыл тренерлеріміз Света Хояшқызы мен Жоламан Ізғалиұлының да жетістігі дер едім. Маған бұл курс не берді? Мен не үйрендім десеңіз... сабақты жеті модуль бойынша SMART-пен

жоспарлауды, табыс критерийлерін, формативті бағалаудың артықшылықтарын үйрендім. Мен өзім де, оқушыларыма да, ата-аналары да өзгеше көзқараспен қарай бастадым. Қазір өзімнің істәжірибемде сындарлы теориялық оқытуға негізделген тәсілді пайдаланып келемін. Менің де оқушыларымның да тарих пәніне деген қызығушылықтары артты. Әр сабақта жұптаса, топтаса пікір алмасу, талқылау, дәлелдеу оқушылардың өз ойларын еркін жеткізуіне, сөйлеуіне септігін тигізеді. Өз тәжірибемде бағалау түрлерін пайдаланып оң нәтижелерге қол жеткізе алдым. Бағалау процесі арқылы баланы әділдікке, адалдыққа тәрбиелейміз деп ойлаймын. Ал топтық жұмыстар бір-біріне, өзіне деген сенімділігін арттырады. Әр сабағыма, әр балаға зерттеуді үйрендім. «Жеті модуль жетістік желкені»,-деп айта аламын. Себебі «Қазақстан тарихы пәні сабақтарында оқушылардың сыни тұрғыдан ойлауын дамыту» тақырыбында облыстық XV педагогикалық оқуларға қатысып бірінші орынды иелендім, «45 минут» www.sabak.kz cайтында «Қыпшақтар», «Наймандар», «Жалайырлар, Керейіттер» тақырыбындағы 3 сабағым жарияланып сертификатқа ие болдым. Жан-жақты ізденіс нәтижесінде талантты дарынды оқушыларым республикалық «Алтын жабағы», «Ақ бота» сайыстарында ІІ–ІІІ орындар иеленді. Қашықтықтан өтетін «Тарих-Ата» сайысында өз білімдерін көрсетті. Аудандық «Қазақстан тарихы» пәнінен олимпиада да жүлделі ІІ–ІІІ орындарды иеленіп, Алғыс хатпен марапатталды. Осы еңбектерімнің нәтижесінде жоғары санатты мұғалім атандым. Мектеп-білім тірегі, ұстаз оның жүрегі дегендей жас ұрпаққа заман талабына сай білім беруде сындарлы теориялық оқытуға негізделген тәсілді қолданудың берері мол. Деңгейлік курстарды оқытуды толығымен қолдаймын. Болашақта да жақсы нәтижелерге бастайтынына сенімім мол. Осы жеті тәсілді жүйелі қолдана отырып, мақсатым өз тәжірибемді толықтыру, жетілдіру болмақ.

МЕН ҮШІН ӨЗГЕРІС – ҚАЖЕТТІЛІК Бисалиева Гулайым

Атырау облысы Жылыой ауданы №23 орта мектептің қазақ тілі мен әдебиеті пәндері мұғалімі

Неге мұғалім өзгеруі керек? Неге басқа мамандық иелерінен өзгеріс күтілмейді? Себебі, мұғалім–ешқашан өшпейтін мамандық иесі. Қоғам өмір сүрсе, ұстаздық та бірге өмір сүреді, өседі. Өседі демекші, өсу қажет. Өсу қаншалықты қажет болса, өзгеріс те соншалықты қажет. Демек, өзгеріс–бұл қажеттілік. Неліктен, «Себебі, мұғалім болу ақшадан, мәртебеден және танымалдықтан да артық екендігін ұғынып, мұғалім болу туралы шешім қабылдадыңыз» [1,25] деген жолдардың мәні бар. Ия, жаныма ең жақын мұғалім болу екені мектеп қабырғасынан болашақ арманыма қанат бітірді. Жасымнан мұғалім болатыныма сөзсіз сенетінмен. Балаларға сабақ түсіндіру, үйрету, айту сияқты іс-әрекеттердің бәрін жасауға асығатынмын. Өзіме сабақ берген мұғалімдердің кейбірінің орнына өзімді қойып, ойша «былай жасар ма едім» деген сияқты мұғалім мен оқушы арасындағы қыл көпірдің қаншалықты бағалы екенін сезінетінмен. Мүмкін сондай сезімталдықтың әсері ме, аз ғана педагогикалық өтілімде кей әріптестерім бағындыра алмайтын немесе игере алмаған сыныптарын мен емін еркін иіріп әкететін болдым. Бұндай қасиетім өзіме мақтаныш. Сондықтан да мен мұғалімнің ертеңгі болашақты бүгін жасап жатқанымызды жете түсінемін. «Біз әлемді өзгерту үдерісін жалпы өзгеріс ету үшін мұғалім болғандығымызға» [1,25] қалай қараймыз? Мәселен, менде осы күнге дейін қоғамға өзгеріс етемін деген түсінік болмады. Мен баланы оқытамын, білім беремін, тәртіпті, елдің патриоттарын тәрбиелеймін деген түсініктер жетегінде келдім. Бұл дұрыс. Әйткенмен, осы аталғандарды қалай істеймін? Балаға қандай білім беремін? Қалай оқытамын? Балаларға қалай оқулары керектігін қайтіп үйретем? Нақты айтқанда оқу үдерісіне қандай өзгеріс әкеле алам? Ендеше, ғалым С.Бич айтқандай, әлем өзгергендіктен, біз де өзгереміз және қазіргі сәтте өзгеріссіз қалу өте қауіпті екенін білу қажет. Біз білім алғанды, білім бергенді жақсы көруіміз керек, балаларды сүю және осындай әлемімізде олар бағыт беріп отыратын бізді қажет етеді. Сондықтан өз жолымызды табу қажет. Міне, сол үшін де өзгеріс қажеттілік боп табылады. Үшінші деңгейлік курс бағдарламасын игеру нәтижесінде менде не өзгерді? Біріншіден, алдымен ойлау дағдысы өзгерді. Бұрын мен «ойлау туралы ойлана» алмайды екенмін. Немесе неге ол туралы ойлап тұрғанымды ойлай алмайды екенмін. Ойлауым неге өзгерді? Бағдарламадағы «метатаным» туралы зерттеулер мен идея әсер берді. Яғни, біз таным туралы ойымызды ойлаймыз ба? Демек, ойды түзе, әрекетің соған бағытталу керек. Ақылды адам деп жадында көп мағлұмат сақтаған адамды атамай, өмір алдымызға тосқан (кәсіби, әлеуметтік, экономикалық, т.б. тұрғыдан) кез келген мәселе мен проблеманы шеше алатын адамды айтамыз. Шынында да өмір осындай проблемалардан тұрады емес пе? Ал ақылды

адам олардың шешімін тауып, сол шешімдерді практикада қолдана біледі. Бүгінгі күні технологияларға сүйенген заманда қоғам үшін осындай тұлғалар қажет. Проблемаларды шешу үшін адам бірінші кезекте ойлай білуі керек, демек қазіргі кезде ойлау мен ойлай білетін адамдардың маңызы ерекше. Тіпті, терең ойлай білу–адамның басты қасиеті де болар: ойлау арқылы ғана адам бұл өмірден өз орнын табады [2,66]. Бағдарлама аясындағы «сыни тұрғыдан ойлау» модулі идеялары осындай ескіше ойлау емес, одан арылып қалай ойлауға және қалай әрекет етуді ойлауға өзгертті. Мұндай ойлаудағы өзгерістерімді тәжірибе кезінде жоспарлаған іс-әрекеттерім, ұзақ ойланып құрған жоспарларым, жұптық, топтық жұмыстарға даярлаған тапсырмалар, оқушыларға әзірлеген жоғары және төменгі дәрежелі сұрақтарым, оқушыларды сыни ойлатуға бағытталған ұзақ таңдалған әдіс-тәсілдер мен стратегиялар т.б. атауға болады емес пе? Осының бәрі менің әрекеттерімнің барлығы мұқият ойланудың нәтижесінде жүзеге асқанына дәлел бола алады деп есептеймін. Екіншіден, менде көзқарас өзгерді. Дәлірек айтқанда, оқу мен оқытуға қатысты көзқарасым. Тіпті, дәстүрлі оқыту жүйесінде мен, тіпті, «оқу» мен «оқыту» деген түсініктерді жеке алып қарамаған екенмін. Менің көзқарасым қалай өзгерді? Ол жүз пайызға өзгеріп кетті десем, артық айтқандық емес. Бұрын менде тіпті ешқандай көзқарас қалыптаспаған екен. Әрине, бұл арада өмірлік, жалпы көзқарасым туралы айтып отырғаным емес, оқу мен оқыту процесінде белігі бір дәрежеде қалыптасқан көзқарастың жоқтығын мен бағдарлама теориясымен таныс болған соң аңғара бастадым. Ал бұл «...оқыту үдерісінде қалыптасқан көзқарастар мұғалімнің сыныптағы барлық іс-әрекеттеріне әсер етеді» [3,7] деуде негіз бар ғой. Мұндай өзгерістердің болғанына өз әрекеттеріме талдау жасағанда, оқушы әрекеттерін бағалағанда, әріптестермен кеңесіп, болжамдар жасағанда, оқу үдерісін бақылағанда байқалғандығын айғақтауға болады. Үшіншіден, мендегі «іс-әрекет» өзгеріске ұшырады. Бұрынғы дәстүрлі оқу үдерісінде мен тек әрекет етуді ғана білдім. Ал әрекетті қалай жасау керек? Қандай әрекет жасау қажет екендігі турасында жұмыстанбағанмын. Мектептегі тәжірибе кезінде оқушыны жылы лебізбен қарсы алу, олардың көңілкүйлеріне назар аудару, дайындалған, белсене араласқан, топта көшбастаған, ойын еркін жеткізген, ұшқыр пікір айтқан, ұтымды жауап берген оқушыларды бақылауға, берген жауаптары негізінде бағалау алу, қадағалау, сол арқылы шешім шығару, топтастыру, жұптастыру, тапсырма даярлау, сұрақ әзірлеу, бағалау, ауызша мадақтау, дайындықсыз келген баланың әрекетіне үңіле қарау, оның шешіміне талдау, бағалау, өзін және бір-бірін бағалауына бағдар

беру және бақылау, т.б. осының бәрі–іс-әрекеттегі өзгерістерді дәлелдейді. Төртіншіден, менің әдістер мен стратегияларды қолдану тактім өзгерді. Ол қалай өзгерді? Оны қалай және қай жағдайда қолдану қажеттігі туралы білімім өзгеріске ұшырады. Мектептегі тәжірибе кезінде тізбектелген сабақтарды жоспарлауда тиімді және табысты әдістерді таңдау қажеттілігі туындады. Бағдарлама идеясын мектепте өткен тәжірибеде қолдану кезінде, қандай әдістерді таңдау керектігім басшылыққа алынды. Сондықтан, мектеп кезінде орындалуға тиіс тапсырмалар легін орындау барысында әдістер мен стратегиялар керектігі өзіненөзі сұранып тұрды. Сондықтан да, «Ассоцияция» әдісі, «Сұрақ-жауап», «Топтас-талда-орында», «Блум таксономиясы», «Бортты журнал», «Символдар» стратегиясы, «Болжау» стратегиясы, «Венн диаграммасы», «Әңгімелесуге арналған жұптар», «Үш қадамды сұхбат», «Конверт сұрақтар» стратегиясы, «Ойлаудың алты қалпағы» әдістерін қолданғаным осы өзгеріске дәлел бола алатынын аңғартады. Бесіншіден, оқушылармен оқу ортасы өзгерді. Бұрын «Мен айтып берсем, шәкірт түсінеді» деген ұстаным болды менде. Оны бүгінгі күні қолданбаған жөн екен. Жоғарыда атап өткендей, бүгінгі педагогикада «Сөз арқылы емес, әрекет арқылы үйрету қажет» деген ұстанымда болу керек. Бұрынғы сабақтарда оқушылар тек тыңдады. Мен айтып берушімін және сұраймын. Тиісінше олар жаттап немесе түсінгенін айтып келеді немесе жазып келгенін сондай-ақ орындағанын оқып беруші ғана еді. -Мұғалім не үшін тозаққа барады? -Өз білгенін сұрай бергені үшін! [2,51] –деген қазақы әзілде терең мән жатыр екен-ау! Және дәл осы айтылған мендегі бұрынғы тәжірибеге сай келеді. Расында, мен неге өзім білетін нәрсені сұраймын, мүмкін мен өзімнің білмейтінімді сұрауым керек шығар? Міне, осындау сауалға ойлана келе, мен баланың ішкі жан–дүниесінің болмысы мен ахуалын, оның қандай ойы, пікірі, идеясы, дүниетанымы, көзқарасы, ұстанымы, түсінігі, пайымдауы, уәждері, дәлелдері, ұсыныстары бар екендігін білмеппін. Ендігі жаңа форматты сабақта олардың өз біліміне деген жауапкершілігі артты. Алайда, оқушылар жаңа форматтағы сабақтарға үйренісе алмай, ең құрығанда «апай, одан да өткен сабақ бойынша айтайықшы» деп те айтпады. Себебі, тақырып, мәселе немесе мәлімет бойынша өз ойларын айтуға, толғанысын, дәлелін, уәжін, ұсынысын, тұжырымын айтуға жасқанады. Неліктен балалар белсенді әрекеттерге ден қойып, өзіндік түсінікті қалыптастырып, оны өзгелерге жеткізуден қашқақтайды? Жауап жалғыз: оған бала дағдыланбаған. Мұндай дағдыларды қалыптастыруға мен әрекет етпеген боп отырмын. Сабақтар топтамасында осы айтылғанға ұқсамайтын, басқаша оқыту ортасы қалыптасты. Мысалы, ынтымақтастық атмосферасы орнады. Ол үшін дайындалған «Соқыр паравозшы», «Жылы алақан», «Алпенист», «Кім ұшқыр» секілді тренингтер мен сергітулер

орындалып, сыныптағы күбірлеген сөздер, сыңғырлаған қыздардың күлкісі, қимылдың дыбыстары – бәрі-бәрі сыныпқа леп бергендей. Бұрын теріс қарап, бір-бірімен сөйлеспейтін оқушылар өзара ынтымақтасқандай.Тіпті, келесі сабақтарға кіргенімде балалардың көздері оттай жайнап, «тағы не жасатар екен» дегендей боп отырады. Бұл олардағы қызығушылықтың оянғанын көрсетеді. Бұрын «меноқушы» арамызда диалог болатын. Мен сұраймын олар оқулықтан жаттанды оқып келгендерін ғана айтады, сөйтіп, үй жұмысы бойынша ғана бағалап жүрдім. Мен мінберде тұрамын, сөйлеймін, олар отырады, тыңдайды, жазады, айтатын еді. Енді мен олардың арасында жүрмін. Бұдан әрі «мен», «оқушы» емес, «біз» кемесінде бірге жүздік. Мен балалардың арасында жүрдім, бірге ойладық, талқыладық, талдадық. Балалар да бір-бірлеріне айтты, сұрады, өзара талдады, өзара және топпен бағалады, т.б. Ал балаларда метатанудың танымдық үдерісі болды ма? Әрине, балалар тізбектелген сабақтарда білу дағдылары болды. Мәселен, Ә.Тәжібаевтың «Сырдария» өлеңінде оқушылар Сырдария өзені туралы білулері, екінші сабақта «Қоңыр күз еді» повесінде Қасымның кім екенін, оның мектепке қалай келіп, оқуы туралы, үшінші сабақта аталған повестің мазмұнын біледі, «Кәрі қыран» өлеңінде мәтін мазмұнын білулерін нәтижеден күттім. Бұдан А, В, С оқушылар нәтижені көрсете білді. Олар сабақтардағы жаңа материал тақырыбын түсінеді. Оған орайластырылған тапсырмалар дайындалып, соған сәйкес әдістер мен тәсілдер таңдалды. Осылайша, бірлескен оқу ортасы қалыптасты. Демек, осындай аталған өзгерістер менде ғана емес, оқушыларда да болды. Оқушыларда не өзгерді? Біріншіден, өздерін ұстауы өзгерді. Қалайша? Бұрын қандай еді? Бұрын сыныпта қатып қалған тыныштық пен тәртіп болды. Артық қимыл мен шу болмайтын. Балаларға сабақ үрдісі жатталып қалған. Олар неден кейін не істейтіндерін болжап ап, ештеңеге зауқы соқпай қалады. Ал тізбектелген сабақтарда оқушылар енді не боларын болжай алмады. Сабақ үрдісінен олар бейхабар боп қалды. Сондықтан осы тұста олар қызықты. Келесі кезеңдерге өтудің өзі оларға қызығырақ. Балаларда бір-бірімен сөйлесу пайда болды. Әрине, олар бұрын да сөйлеуші еді, енді олар тақырыпқа немесе мәселеге қатысты пікірлер, таласулар, дәлелдер айтып жатты. Дәлірек айтқанда, олар өз-өздерін аша түсті. Яғни, ашу басқа, ашылу басқа боп отыр бұл жерде. Яғни, өздерінің біліміне деген жауапкершілігі ояна бастайды. Мектепте көп жағдайда оқушылардың масылдық көзқарас қағидаларын ұстанғанын байқауға болады. Олардың басты қағидасы «Мені үйретсін, маған білім берсін» болады. Оқушы білім алу барысында, «Мұғалім мені оқытып, үйретсін, өйткені ол сол жұмысы үшін мемлекеттен ақша алады» деген ойда болады [2,54]. Бұл өмірге еш бейімділігі жоқ, дайын нәрсені талап ететін масылдардың әңгімесі екеніне сеніміміз кәміл.Алайда бұл бүгінгі таңда өміршең бе? Демек, бала «үйрену» керек, өз кезегінде

«үйренуге үйрену» де керек. Бізде неге мұндай өзгеріс болды? Себебі, сабақтарда қолданылған әдістер мен стратегиялардың көздеген мақсаты, сол оқушыны бір-бірінен сұрауға, шүйіркелесіп талдауға, жас ерекшелігіне сай сұраққа жауап беруге, суырылып талантты балалардың алға шығуларына, ойларын постерге түсіріп, оны қорғай білуге баулыды. Екіншіден, білім алуға көзқарастары өзгерді. Тізбектелген топтамадағы төрт сабақтың ішінде жүз пайызға баланың көзқарасы өзгерді дей алмаймын, дегенмен, олар да қалай оқу керектігі жөнінде белгілі бір дәрежеде өздеріне бастама қалыптастырды. Осының өзі өзгеріске бетбұрыс емес пе? Қалай оқу керектігін үйренудің өзі «өзін-өзі реттеу» үдерісіне жататынын [3,44] негізге алсақ, демек балаларда өзінөзі реттеуге бағытталды емес пе? Осы түсінікті зерделей отырып, бұрын оқушыда өзін реттеу түгілі өзін сыныпта, ортада қалай ұстау керектігі қалыптасқан қатаң тәртіп аясында қалғандарын қаперге алу керек. Сыныптағы оқушылар қарастырылған мәселеге немесе тақырыпқа менің түрткі болған сұрақтарыма жауап беру кезінде немесе қайта бағыттап қойған сұрақтарға ашық жауап беруге тырысулары, сынақтан өткізу үшін «Мысал келтіре аласың ба?» деген сәттердегі өз-өздерін жинақтап, ойлана жауап қатулары–бұл да бір баланың саналы оқушы болып шығуларының кілті боп табылады. Демек, өзін–өзі реттеудің алғышарты қалыптаса бастағандығын айғақтауға саяды емес пе? Үшіншіден, өздігінен реттелетін оқуға енуіне мүмкіндік туды. «Қалай оқу керектігін үйрену» модулі аясында Перри өздігінен реттелетін оқудың үш элементін атады. Соған сәйкес, тізбектелген сабақтар легінде тапсырмамен жұмыс барысында өздігінен бағытталушылығы болды деуге болады. Мәселен,топтық жұмыста «Сырдария» өлеңіне таныстырылым жасауда оқушылар бірлесе орындай бастады. Олар өздіктерінен қалай орындау керектігін ойлай бастады.Демек,тапсырмамен жұмыс барысында өздігінен бағытталушылығының алғашқы бастамасы қалыптаса бастағанын аңғаруға болады. Оқушылар осы тапсырма барысында таныстырылым жасау үшін алдымен оқулықтағы мәтінді оқулары керектігін аңғарып кірісе кетті.Осылайша олар мәтінді игеру арқылы таныстырылым жасауды мақсат етіп қойды. Осылайша өздігінен реттелетін оқудың Перри көрсеткен екінші элементі аңғарылды. Аталған

тапсырманы орындау үшін балалар өздігінен әдіс таңдай бастады.Ол қандай әдіс? Бірі оқып, түсінгенін айтып, бірі соны қалай слайдта көрсетуге болатыны туралы ойлана бастаса, енді бірі пікір айта бастады. Демек, олар өздігінен әдіс таңдап алып, соны іске пайдалана алды. Тағы бір сабақта, мәселен, «Кәрі қыран» өлеңі тақырыбында өлеңіндегі қыран символын талдауға қатысты тапсырма орындау барысында да Перри айтқан оқушының өздігінен бағытталушылығы көрініс берді. Мәселен, постерді қорғау үшін оларда «қалай жассақ сәтті шығар екен» ойлар олардың әр тұстан идеялар тастап, дерек көзін қайдан алуға болатындығын іздей бастады. Өзге топтан қалыс қалмас үшін, бір жағынан олардан да жақсырақ, сапалы постер жасау мақсаты тұрды дағы, осы проблеманы өздіктерінен айқындай алды. Сол мақсатқа жету үшін олар рұқсат етілген интернет желісін пайдаланып, өз ойларын кеңірек мәліметтер аясымен жеткізе алуға тырысты. Бірі суретін салса, екіншісі жазуларымен айналысып, енді бірі тағы не жазуға болатынын ойлап отырса,өзгелері интернеттен қажетті мәліметтер іздеп жатырды. Осылайша, «Таңдалып алынған тапсырмалар өзін-өзі реттеу тәсілдерін жүзеге асыруға ықпал етуі қажеттігі» [3,46] тәжірибеде іске ассудың алғашқы қадамдарын жасай алды деуге саяды. Қорыта келгенде, мендегі және оқушылардағы өзгерістерді саралай келе, мектептегі тәжірибе кезеңінде мен өзімнің тәжірибеме және оқушыға зерттеу жүргіздім демеймін, оқу мен оқытудың тиімді дамыту жұмыстарын жүргіздім дей аламын. Себебі, «Дамыту жұмыстарын зерттеумен шатастыруға болмайды» [3,87]. Бұл–мұғалім көшбасшылығын дамыту жұмыстары емес пе? «Мұғалім–зерттеуші» түсінігінде емес, «мұғалім–дамыту жұмысының көшбасшысы» мәнін тереңнен зерделей білуіміз аса қажет. Пайдаланылған әдебиеттер тізімі: 1.ҚР жалпы білім беретін мектептері педагогтерінің біліктілігін арттыру курсының бағдарламасы бойынша мұғалімдерге арналған нұсқаулық үшінші (негізгі) деңгей. Үшінші басылым.«НЗМ»ДББҰ, 2012 ж. 2.Мұғалімге арналған нұсқаулықтың қосымша ресурс материалдары. 3.Интербелсенді әдістемені ЖОО–да қолдану мәселелері.Оқу құралы/ А.Қ.Әлімов.- 2013.– 448 бет.

ТАҢ ШАПАҒЫНДАЙ СӘУЛЕ БЕРГЕН КУРС (ЭССЕ) Қорғанбаева Гүлнұр Атырау облысы Жылыой ауданының қазақ тілі және әдебиеті пәнінің мұғалімі Әлем өзгерді, біз де өзгеруіміз керек. Жаһандану заманы түрлі ақпараттық технологияға есік ашты. Технология қарыштап дамыды, қысқасы әлем өзгерді. Олай болса адамзаттың санасы да, ойлауы да өзгерді. Бүгінгі таңда білім саласында болып жатқан түбегейлі өзгерістер оқыту мазмұнына жаңа леп, сілкініс әкелді.

Шуақты күздің байлығын сары алтынға малдырып, таң шапағындай сәуле боп келген бұл курс іздегенге сұрағандай боп, жаңалыққа құштар жандарды бір арнаға ұйыстыра білді.Алғашқы күннен–ақ жылы жүзбен күлімсірей енген тренеріміздің біздермен іш тарта тіл табысуы курстың өзгеше курс екенін

сездірді. Курстың құрылымы әп дегеннен қызықты да әсерлі басталды. Біз баланың рөліне кіріп те кеттік. Балаша ренжідік те ойландық. Пікірлерімізді ортаға салып, қызу сөз майданына түстік. Әріптестер болып сансыз шешілмеген көп сұрақтың тиегін ағыттық. Оқудағы өзгерістерді талдадық, талқыладық. Кей сәттері ұстатпайтын жүйрік ойдың жетегінде кетіп те бара жаттық. Біз өзімізді, оқыту үдерісін өзгерте аламыз ба? Ұстаз қалай өзгермек?! Үш айлық курстың алғашқы «Бетпе-бет»кезеңінде біраз нәрселерге қаныққандай болдым. Курсқа дейін де дәстүрлі сабақ жоспарым мен күнтізбелік жоспарымның кейбір бөліктері оқушылармен жұмыс жасауда бүгінгі талапқа келмейтінін сезетінмін. Себебі, күнтізбелік жоспар жасағанда бірден ұзақ мерзімге (мәселен, қыркүйектен мамырға дейін) жоспар жасауымыз-мұғалімді сапасыз жұмыс жасауға итермелеп, оқу үдерісіндегі шынайылықты көрсетпейтіндей еді. Жоғарғы сыныптарға сабақ берген кезде де біздің үйден жазып келген күнделікті сабақ жоспарларымыз оқушылардың оқуына үндеспейтін. Сондайда, оқушыларға қалай еткенде ғана сабақты қызықты өткізуге болады деп жиі ойланатынмын. Сыныбымда сабаққа мүлдем дайындалмайтын оқушыларды қайткенде ғана олардың бойында бұлқыныс тудыра аламын?! Осы курста мен сыныпта орнаған психологиялық ахуалдан шығу жолдарын түсіндім. Өзімнің айналамдағы адамдармен, әріптестеріммен іскерлік қарым-қатынас жасау барысында түсінігімді кеңейттім. Бұл курстың өзге курстардан ерекшелігі біздер, тыңдаушылар, топпен жұмыс жасап, тапсырмаларды постерлерде қорғап сыни тұрғыда ойлануға, әркімнің өз пікірі құнды болатынына көзімізді жеткіздік. Тренердің бізге үйреткен әдіс-тәсілдері кәсіби шеберлігімізді шыңдағандай болды. Мен үшін сабақта көп қолданылмайтын тренингтер де оқушының сабаққа қызығушылығын оятқандай еді. Осылайша, біз бірінші кезеңімізді аяқтап, «Мектептегі тәжірибе» кезеңіне бардық. Әрине, бұрынғы курстардан өзгешелеу курс болғандықтан менде толқу сезімі болғаны аян. Әрі әріптестерімнің ІІІ деңгейлі 3 айлық курсынан өткен бізге, өзіме ерекше бір басқа көзқараспен қарайтынын да білдім. Алтын күздің шуақты күнінде мектепке қарай аяңдап келемін. Мектепке бір айдай келмегеніме тосырқап қалғандаймын. Бірақ іштей үйренген әдіс-

тәсілдерімді,жаңалық жаршысындай сыртқа шығаруға асығып та келемін. Сабақ беретін оқушыларым да мені көріп сәлемдесіп, мені сұрақтар астына алып жатыр. Осы жерде мен оқушыларыммен амандастым. Оларға назар аударып, сұрақтарына жауап бердім. «Мектептегі тәжірибе» кезеңінде 5 «а»сыныбының әдебиет пәнін таңдап алдым. Орта мерзімді жоспарымды құрарда ұзақ ойландым, алғашқы әзірде жартылай жазып қойдым. Кейбір бөліктерін өзгертуге тура келді. Қысқа мерзімді жоспарымды дайындау барысында бұрынғы сабақ жоспарын жазғандағыға қарағанда көп уақыт жұмсадым. Ойландым, іздендім, өшірдім, қайта жаздым, жөндедім. Бұнда жоспарым бұрынғы жоспарға қарағанда нақты, тапсырмалар сағатқа өлшенген, сабақ соңынан жетістігім мен кемшілігімді елеп, рефлексия жазып қойдым. Сабақ беру кезінде таңданған тұстарым да болды. Сөйлемейтін оқушының жылт етіп өз пікірін айта білгені, кейбір сұрақтар төңірегінде пікірлескені өмірдегі жайттармен сабақтастырғаны қызықты. Оқушылар пікірін құптау, оларды көтермелеу менің тарапымнан жасалған ынталандыру ісі болды. Дауыс көтеріп оқушыларды тыңдату, жауабы дұрыс болмаған жағдайда «дұрыс емес, жоқ» деген сөздермен тұқыртып тастауға жол бермедім. Еркін отыруына жағдай жасап, достарымен пікірлесуіне мүмкіндік туғыздым. Бұрынғы өзімнің мектептегі дәстүрлі сабақтарда топпен жұмыс, тренинг ойындар көп көрініс таппайтын еді. Сыныпта оқушылардың қызығушылығын арттыруға , әр түрлі әдістермен өзінөзі бағалауға жол тапқандай болдым. Мектептегі 5 «а» сыныбына практикамды өтеу кезінде қазақ тілі мен әдебиеті бірлестігінің мұғалімдері де қатысып, сабақтан алған әсерлерін ортаға салды. Оқушылардың сыни тұрғыда ойлана білуі, пікірлерін өз сөздерімен жеткізе білуіне курстың пайдасына көз жеткізгендей болдым. Дәстүрлі сабақ пен сындарлы оқытудағы әдіс-тәсілдерді салыстырып, зерделеп қарадым. Бұл Жоба менің сабақ берудегі шеберлігімді шыңдады, қызметіме өзгеріс енгізді. Ең бастысы менің кәсіби қызметімде сең бұзылды, шығармашылық сілкініс пайда болды. Мен соған қуанамын. Әлем өзгерді! Олай болса, Мұғалім, сен де өзгер! Өйткені, біздер ұлттың ұрпағын тәрбиелейтін, әлемнің жақсылығын әлдилейтін Ең биік тұлғамыз!

ТІЗБЕКТЕЛГЕН САБАҚТАР ТОПТАМАСЫНАН АЛЫНҒАН БІР САБАҚ БОЙЫНША РЕФЛЕКСИЯЛЫҚ ЕСЕП Досмагамбетова Марал Мұратқызы Атырау облыстық Н.Тілендиев атындағы Кіші өнер академиясының информатика пәні мұғалімі

Қазақстандық мұғалімдерге педагогикалық тәжірибелерін жетілдіру мен бағалауға көмектесуді міндет еткен бағдарламадан күтілетін нәтиже– оқушылардың қaлай оқу керектігін үйреніп, соның нәтижесiнде еркiн, өзiндік дәлел- уәждерін нанымды жеткізе білетін, ынталы, сенімді, сыни пікір-

көзқарастары жүйелі дамыған, сандық технологияларда құзырлылық танытатын оқушы ретінде қалыптасуы [2, 34б]. Осыған сәйкес тиісті сaбақтарда қарастырылaтын жеті модульдегі идеялaр сабaқта пайдаланылатын жекелеген стрaтегиялар мен тәсілдер сияқты өзaра байланыстa болaды.

Мектептегі тәжірибе кезеңіне кіріскен кезде менің өз алдыма қойған басты мақсатым-оқушы мен мұғалім арасында еркін, ынтымақты қарым-қатынас орнату, сол арқылы оқушының айтар ойына еркіндік беру, өз бетімен ізденуге, «оқуды өз бетінше жалғастыра алатын білім жинауға» үйрету, сынып ішінде ынтымақтастық атмосферасын құру болды. Осы жағдайлар іске асқанда ғана оқушының сабаққа ынтасы артып, білім алудағы тәуелсіздігі қалыптасады. Сондықтан тәжірибе кезінде өткізетін сабақтарым табысты болу үшін «Сапалы оқытудың маңызды факторы мұғалімнің оқушының тақырып мәнін өз бетімен меңгеруін түсінуі мен бағалай алуы болып табылады. Себебі оқытудағы сындарлы тәсіл бұл үдеріске оқушының өзі де қатысуын талап етеді. Осылайша, оқушы да өзінің оқуы үшін жауапты болады» [1,6б] деген қағиданы басшылыққа алдым. Ол үшін тізбектелген сабақтар топтамасын жоспарлағанда бағдарламаның 7 модулінің ықпалдасып, кіріктірілуі үшін сабағымда оқытудың жаңа әдіс-тәсілдерін тиімді пайдалануды қолға алдым және жаңа тақырыпты өткен тақырыптармен ұштастыра отырып, меңгертуді жоспарладым. Жоспарлауды бірінші "Бетпе-бет" кезеңінде тренерлерден үйренген әдіс-тәсілдерімізді қоса отырып сын тұрғысынан ойлауға негіздеп орта мерзімді жоспарға сәйкес қысқа мерзімді жоспарымды "Блум таксономиясына" салуды ұйғардым. «Балалардың қалай оқитынын назарда ұстау» бөлімінде айтылған бірінші тезис мектептегі тәжірибе барысында ойымда болды. Қай сабағымның жоспарын құрсам да, «сабағымның тақырыбы мен мaқсатын оқушы қайткенде тaба алады, күтілетін нәтижеге оқушылар қoл жеткізуi үшін мен не істей аламын?» деген сұрақ төңірегі алдымда тұрды. Тізбектелген сабақтар топтамасына «Кестелер және суреттермен жұмыс істеу» тақырыбындағы өткізілген сабағымның барысына талдау жасар болсам, бұл сабақтың мақсатын оқушыларға кестелер, графиктер, математикалық формулаларды пайдаланудың құрылғыларымен таныса отырып, олардың негізгі құрылғылардын айырмашылығын білу деп алдым. Күтілетін нәтижеге: 1.Топпен жұмыс жасай отырып, бірлесіп білім алады және жаңа тақырыптың айырмашылықтарын меңгереді; 2.Жұппен жұмыс жасау арқылы бір–біріне кестелер сызуды, суреттер кірістіруді және формулаларды пайдалануды үйретеді; 3.Кері байланыс арқылы сабақта ұққандарын қорытындылайды; 4.Оқушылардың өзін және достарын бағалауға дағдыланады; 5.Меңгеруге құмарлығы артады, сыни көзқарасын білдіру арқылы сөз байлығы молаяды деп болжадым. Сыныптың жағымды атмосфера қалыптастыру мақсатында сабағымды «Мектепте» әдісімен бастадым. Сабақпен байланыстыру үшін оқушыларды осы әдісті пайдаланып, топқа бөлдім. Бұл әдістің шартымен таныстыратын болсам, бір дегенде

оқушылар сынып ішінде жүреді, екі дегенде екі оқушымен жұптасып амандасады, үш дегенде үшінші оқушыны қоршауға алады, төрт дегенде төрт оқушы болып түстенеді, бес дегенде бес оқушы болып топтасады. Сын тұрғысынан ойлау көбінесе бір нәрсені елестетуге, баламалы шешімдерді қабылдауға, ойлау және іс-әрекеттің жаңа немесе түрлендірілген тәсілдерін енгізуге дайын болуды көздейді [1,46б] деп жазылғындай, менде соны көздедім. Топтасқан оқушылар болып, өз топтарына отыра бастады. Сол мезетте оқушылардың қызығушылықтары, бір-біріне деген сыйластықтары айқын көрініп тұрды (1-сурет).

(1-сурет) Топтастыру кезінде кей оқушылар айтылған сандарға сәйкес тез әрекет етсе, кей оқушылар шатастырып, қандай әрекет ететіндігін ойланғандары көрініп тұрды. Сыни тұрғыдан ойлауға үйретуде оқушылар айтылғын сан мәніне сын көзбен қарай отырып табады. Сыни тұрғысынан ойлау– Қазақстандағы білім беруді дамыту үшін маңызды болып табылатын қазіргі ең басты педагогикалық түсінік. Бұл модуль оқушылардың да, мұғалімдердің де сыни тұрғыдан ойлауды дамытуды саналы және оймен қабылдауын көздейді. Сыни тұрғыдан ойлау «Ойлау туралы ойлану» деп сипатталған. Ол маңызды мәселерді талқылау және тәжірибені ой елегінен өткізуді қамтиды.[1, 49б]. Алдыңғы сабақта өздері құрған топ ережесі тақтаға ілініп, оқушылар хормен ережені еске түсірді. Ондағы көздеген мақсатым оқушылар ережеге сай әркет ету.Сабақ барысында оқушыларға орындалатын тапсырмаларға сәйкес дайындалған критериалды бағалау бетшесі таратылып беріліп, өз жауаптарына қарай сол критерий арқылы бағалап отыру керектігі түсіндірілді. Оқушыларым түсінгендіктерін білдірді. Оқушылардың біріншіден Барнстың сөзіндегі сыныпта тіл қаншалықты қолданылса, оқушылардың оқуына соншалықты әсер етеді, екінші жағынан ынта, жігерін, қызығушылығын арттыру мақсатында үй тапсырмасын тексеруді "Кубик" әдісіне салдым. Бұнда әр оқушы кубикті лақтырып, түскен жағындағы сұрақтарға жауап беруді тапсырдым. Бұл әдісті қолданғанда ұтқаным:біріншіден, үй тапсырмасына қаншалықты дайындалғаның, екіншіден, барлық оқушыны қамтып, сөйлете алғаным ұтымды болды. (2-сурет).

(2-сурет) Оқушыларды ынталандыру ретінде күлегіштермен бағалап отырдым. Бұл кезде "Жас ерекшелігіне сәйкес оқыту" модулі жүзеге асты, себебі оқушылар ойлауына, пайымдауына қарай әр түрлі жауап беріп жатты. "Блум таксономиясының" алғашқы кезеңі "Білу" бөлімінде оқушылардың білім алуын қолдау үшін интербелсенді тақтаны пайдаланып, ұяшықтарды ашуды тапсырдым. (3-сурет)

(3-сурет) (4-сурет) Интербелсенді тақтадан не үшін көрсеткенімді өздеріне айтқызу арқылы сабақтың тақырыбын ашып, мақсатын қоюда және сабақтың бaсқа кезеңдеріне сатылай өтуде ұтымды әдіс болды. Мұндағы менің мақсатым-оқушылардың тақырыпты өз бeтінше меңгеріп түсінуі болатын. Осы aрқылы оқушылар бүгінгі сабaқтың тақырыбын өздері шығарып, не туралы екeнін ұғына білді. Ұяшықтағы "Ашық" және "Жабық" сұрақтарға топтар өзара ақылдаса отырып, жоғары дәрежеде жауап беріп жатты. Бұдан бұрынғы дәстүрлі сабақтармен салыстырғанда С деңгейінің оқушыларының біршама жақсарғаны байқалды. Жаңа сабағымды бастаған кезде де оқушыларды жан-жақты ойландыратындай сыни сұрақтар қойдым: 1.Компьютердің мүмкіндігі қандай? 2.Біз оқитын кітаптар, газет журналдар қалай дайындалады деп ойлайсыздар? 3.Қолмен салған суреттерімізді компьютерге енгізуге бола ма?

4.Компьютер арқылы дыбыстарды қалай тыңдаймыз? 5.Интернетті пайдалану үшін тек компьютердің өзі болса жеткілікті ме? Осы сұрақтарды қойған кезде оқушылар өмірмен байланысатындай жауаптар іздеді. Талантты және дарынды оқушылар көбіне шапшаң ойланатын, білімді тез меңгеретін және оны ұзақ уақыт ұмытпайтын болып келеді. Түсінігі өте жоғары, сезімтал, алдына қойған мақсатын орындайтын, қиялы ұшқыр, батыл болады. Осындай оқушынаң бірі А деңгейінің дарынды оқушысы бірінші сұраққа былай жауап берді:(4-сурет) «Қазіргі заманда компьютердің мүмкіндігі көп, біздің оқып жатқан кітаптарымыз компьютер арқылы басылып шығады, қолмен салған суреттерімізді компьютердің көмегімен интернетке жариялай аламыз, әр түрлі музыкалар тыңдай аламыз осы іс-әрекеттерді жүзеге асыратын арнайы құрылғылар бар,бүгін біз солармен танысамыз ба?» деді. Осылай әр сұраққа жауап іздей отырып, біз жаңа сабағымызбен таныстық. Сұрақ қою маңызды дағдылардың бірі болып табылады, себебі сұрақ дұрыс қойылған жағдайда оқытудың тиімді құралына айналады және де оқушылардың оқуына қолдау көрсетіп, оны жақсарта және кеңейте алады [1,41б]. Екінші тезис "Оқыту оқушының бастапқы білімі мен дағдыларын назарға алып, оларды өрістетуді мақсат еткенде мәнді болады" делінген. Менің пайымдауымша, жаңа сабақты бастамас бұрын оқушылардың тақырып туралы шамалы болса да түсінігінің бастау нүктeсіне сүйeне отырып, әрeкет еткeнде ғана сабaғым нәтижелі болмақ. Сондықтан да мен сабағымда оқушылардың бастапқы білімін назарда ұстап, оқушымен арамызда бастау нүктесі үйлесім тапқанын қаладым. Себебі, оқушылардың жаңа сабақ туралы аз болса да түсінігі болуы сабaғымның сәтті өтуіне жол ашты және үшінші тезисте айтылғандай, осы бaйланыстарды дaмыту aрқылы проблeманы шешу жoлын қарастырдым. "Оқушыларға болжам жасауға, өз ойын құруға, оны қорғауға және сынақтан өткізуге уақыт беріңіз" деп төртінші тезисте айтылғандай сабақтарымда оқушыларға тапсырма беріп, оны қорғауға уақыт беріп отыру керектігін ескердім. Осы тезисти басшылыққа ала отырып, түсіну бөліміне "Кір ілу" әдісін пайланғанын жөн көрдім. Бірінші топқа " Әйел адамдардың қазақтың ұлттық киімдерін қағаз бетіне бейнелеп, қиып, ішіне кестелермен жұмыс тақырыбының ішіндегі маңызды ақпараттарды жазып, жіпке ілу" болса, екінші топқа "Ер адамдардың қазақтың ұлттық киімдерін қағаз бетіне бейнелеп, қиып, ішіне суреттермен жұмыс тақырыбының ішіндегі маңызды ақпараттарды жазып, жіпке іліп, түсіндіру" болатын. (6-сурет) Оқушылар топтасып, бір–бірімен ақылдаса отырып, қиынды қағаздарға жазып, оны қорғауға дайындала бастады. (5-сурет)

түсінігін дамыта аламыз. Бұрын сабақтарымда білімге олқылығы бар оқушылар назардан тыс қалып қоятын. Осы орайда мен бесінші тезисті басшылыққа ала отырып, топқа бөлуде С деңгейлі оқушы мен А деңгейлі оқушыны бірге отырғыздым. (7- сурет)

(5-сурет) (6-сурет) Нұсқаулықта Мерсердің (2000) оқушылар білімді бірлесіп алуға немесе «пікір алмасу» барысында тең құқылы серіктестер болып табылады деген сипаттамасы бар [1] Шынымен де топтық жұмыстарда Мерсердің сипаттамасын көруге болады екен. Сөйлеуі қиын, сыныпқа араласа алмайтын оқушының да өздерінің сурет салуда шығармашылық икемділіктерін көрсетуге тырысты. Осыдан бірінші сабақпен салыстырғанда топпен жұмыс жасауға дағдылана бастағанын байқадым. Осының нәтижесінде оқушыларым бұл тапсырманы асқан шеберлікпен орындап, айырмашылықтарын жоғары дәрежеде айқындап көрсетті. "Қолдану" бөлімінде Оқыту мен оқуда ақпараттық коммуникациялық технологияларды пайдалануда сабақтың тиімді болатынын аңғардым. АКТ оқушыларға ғылыми ұғымдарды түсіндіруді және олардың қабылдауын, түсінуін жеңілдетуге мүмкіндік беріп, мұғалімдерге сабақ беруде көмектесетін маңызды құралы болып отыр [1,62б]. Суреттердің қиындылары арқылы "Жұбынды тап" әдісі арқылы жұптастырдым. Жұптастырудағы мақсатым, "Қалай оқу керектігін үйренудің" бесінші тезисінде" "оқушылардың бірін-бірі оқытуына мүмкіндік беріңіз" деп айтылғанды басшылыққа алдым. Құрдастар тобындағы өзара қарым–қатынас оқуда маңызды рөл атқарады. Оқушылар жұпта немесе топта жұмыс істегенде, олар «мұғалім-оқушы» сұхбаты түріндегі өзара іс–қимылға қарағанда мейлінше симметриялы болып табылатын өзара ісқимылға тартылады, осылайша, негізделген дәлелдерді әзірлеуде және қадағаланатын оқиғаларды сипаттауда түрлі мүмкіндіктерге ие болатынына (Мерсер 2005) [1,29б], менің оқушылармен тізбектелген сабақтар топтамасын бірлесіп оқу кезінде көзім жетті. Ол үшін мeн не істедім? Сабақ бaрысында «оқушыға нe ұнайды, не ұнaмайды» деген сұраққа жауап алу–оның өзі үшін алға жылжуы, ұмтылуының басты көрсеткіші. Осы сұраққа жауап беру арқылы оқушылардың қалай оқуым кeрек дегeн

(7- сурет) Жұптасып жұмыс істеу барысында оқушылар қызу талқыға кірісті, бәрі бірімен–бірі араласып, сұрап, біріне–бірі үйретіп, қолдап жатқандығын бақылау арқылы білдім. Бақылау барысында «сенің айтып отырғаның қате, тағы ойланып қара», «дұрыс айтасың, жасап көрейік», «жарайсың, айттым ғой сен білесің деп» деген сөздерімен демеу беріп жатқандығына куә болдым. Одан соң талдау мақсатында әр жұптан шыққан оқушылар топқа берілген тапсырманы интербелсенді тақта арқылы қорғады. Соның нәтижесінде оқушылар өз жұптарында біріне – бірі білім беріп қана қойған жоқ, сондай –ақ басқа жұптарды да үйрете білді. Ал басқа топтағы оқушыларға берілген тапсырмалар туралы түсінік толық жазылғаны туралы тексеріп, өз ойларын қосуы туралы ескерттім. Бұл әдісті қолданған кезде Блумның жинақталу кезеңінде мен мынаны байқадым:оқушылар өздерінің ойымен басқалардың ойына сыни қарап, білгенін талдап, салыстырып, реттеп, сұрыптап, жүйелеп, зерттеп, дәлелдеп, тұжырымдап, бағалап жатты, өз бетімен және бірлесіп жұмыс жасай білді. Осы жерде нұсқаулықта айтылған алтыншы тезистегі «белгілі бір уақыт ішінде жұмыс істеуге арналған материалдың көлемі шектеулі болуы керек» деген тұжырымды назардан шығaрып алмағанымды түсіндім дe, осы бағытта жұмыс жасадым. Яғни, (2008) Чиксентмихайдың «өзіндік мақсатында» айтқандай, оқушылар өзін–өзі ынталандыра алады және осыған орай, оларда ұмтылыс пен қызығушылық пайда болды делінген. Себебі топтарға берілген тапсырма әр түрлі болғандықтан, олар ортаға шығып өз тапсырмаларын ортада қорғағанда басқа топтардың толық түсінуіне мүмкіндік берді. Бұл жерде тек мұғалім бағаламайтынын аңғаруға болады. Жетінші тезиске сүйене отырып, яғни "мұғалімдер оқушыларға рефлексияны ынталандыру және өз идеяларын ойластыру арқылы алған білімдерін қорытындылап талдауға көмектесу тиіс" делінгенге мен Блумның соңғы кезеңін кірістірдім. Сондай–ақ сабақ соңында кері байланыс орнату арқылы да оқушының қалай оқу керектігі туралы өсу жолын айқындауына мүмкіндік берді. Яғни, «оқушы үні» жобасының бір мақсаты-оқушының оқу мен оқыту туралы пікірін ескеру керек болса (Ruddack et al,

2004) [1,46б], сабақтарымның соңында «қос шеңбер» (8-сурет) әдістерін пайдалана отырып, оларға сабақтың ұнаған, ұнамаған тұстарын біліп отырдым. Кері байланысты өткізгу барысында, біріншіден, оқушының өзінің iшкі уәждерін білуге, алдағы оқуын пайымдауына, бағалауына жақсы болса, екіншіден өзімнің алдағы сабaқтарымдағы қaдамдарымды бoлжап отыруға, сабақтарымды оқушылардың қажеттіліктеріне қарай жоспарлауыма мүмкіндік туғызды.

(8 - сурет) Осы жерде сегізінші тезисте: «қолайлы оқу үшін кері байланыс пен мадақтау қажет, сондықтан бағалау ізгі болу керек». Кері байланыс арқылы оқушылардың сабаққа белсенді, жан-жақты, қызыға араласқандары көрініп отырды. Осындай кері байланыс түрлерін қолдану арқылы оқушылардың өз ойларын нақты жеткізе білуге, өз-өзіне есеп беруге, өздерін бақылап, бағалауға үйренуге болатындығына көз жеткіздім және балада пәнге деген басқа көзқарас пайда болады. Үй тапсырмасын сыни ойлатуға үйрету модулін ұстана отырып оқушыларға бүгінгі тақырыпқа байланысты ребус құрастыруға тапсырдым. Бұл да баланың миының жаттығуына, сыни ойлауға жетелейді. Бағалауға мен оқушының топта бірін-бірі бағалауы, өзін-өзі бағалауын алдым. Бағалау–одан арғы оқу туралы шешімді қабылдау мақсатымен оқытудың нәтижелерін жүйелі түрде жиынтықтауға бағытталған қызметті белгілеу үшін қолданылатын термин.«Бағалау» термині «жақын отыру» латын тіліндегі мағынада–бағалаудың негізгі сипаты бір адам басқа адамның не айтып, не істегенін немесе өзін–өзі бақылау жағдайында өзінің дербес ойлауын, түсінігін немесе тәртібін мұқият бақылауы

болып табылады [1,57бет]. Мен осы тұжырымға толықтай қосыламын. Өйткені балалар топтық, бірін-бірі өзара бағалауда бір-бірінің іс-әрекетін қадағалап отырды. Оқушылар бір-біріне баға қойған кезде жұмыстарын саралап, қойған бағаларын дәлелдеп жатты. Әділ баға қоюға тырысты. Оқушылар бір-біріне риза болып, қуанып қалды. Сабақ барысында мен де оқушыларды ынталандыру үшін «Жарайсың!», «Тамаша», «Өте жақсы» деген сөздермен бағалап отырдым. Көшбасшылық мұғалім еңгізетін өзгерістер тарапынан қарастырылады. Сондықтан мұғалім көшбасшылығын әр деңгей қырынан қарастыру мақсатында бағдарламада жеке модуль ретінде берілген.Көшбасшылық тәсілі «Мұғалімнің көшбасшылығын дамыту жөніндегі жұмыстар» қағидатына (Кембридж университеті) негізделген. Осы тұрғыдан қарастырар болсақ, мұғалімдер бағдарламада қарастырылатын идеялар аспектілер аясында өз тәжірибелері туралы ой тұжырымдарға сүйене отырып өзгереді. Олар осы идеяларға сәйкес өз тәжірибелерінің жекелеген тұстарын анықтайды, зерттейді, бағалайды және дамытады. Бұл модуль мұғалімнің сыни тұрғыдан ойлана білу қабілетімен және «Сыни тұрғыдан ойлауға үйрету» модульмен тығыз байланысты [14,бет]. Оқытуды басқару және көшбасшылық модулді кіріктіруге сабақ барысында оқушыларға бағыт-бағдар бере отырып өзім көшбасшы болдым. Сабақта мұғалім басшылық ете отырып, әр оқушының қажеттіліктерін ескерудің маңызы зор. Оқушыларының сапалы білім алуына басты назар аударатын мұғалімдер өздерінің әріптестері мен басқа қызметкерлерге үлгі бола біледі. Мұғалім көшбасшылығы оқыту мен оқу үдерісін бақылап, нәтижелерді шығарып, оқушылардың мықты жақтарын анықтап, олардың қажеттіліктерін білу арқылы сыныпта қандай өзгерістер болып жатқанын біліп отырады. Оқушыларды оптимизмге ынталандыру–мұғалім көшбасшылығының міндетті қыры болып табылады. Пайдаланылған әдебиеттер: 1.Мұғалімге арналған нұсқаулық 2012ж 2.I бетпе-бет кезең ресурсы «Майк Гершон дайындаған оқыту үшін бағалау құралдары»

ЕРЕКШЕ КУРС – ҰТЫМДЫ НӘТИЖЕ! Құлманова Құралай Табылдықызы

Атырау облысы Қызылқоға ауданының бастауыш сынып мұғалімі

Болашақ ұрпақтарымызға ата-анасынан кейін, білім мен тәрбие беретін–мұғалім. Ата-ана үйде балаларын тамақтарын тойындырып, киімдерін бүтіндеп, еркелетіп, ата-аналық мейірімін төксе, мұғалім мектепте оларға тәрбие мен білімді қатар береді. Мектеп қабырғасында оқушылар өз үйлеріндегіден де аз уақыт болса да, мектептен көп нәрсе алып шығады. Сол аз ғана уақыттың өзінде мұғалім оқушыны оқытып, білім беріп, дұрыс отыру,

сөйлеуді білетін қоғамның бір мүшесін тәрбиелеп шығарады. Сондықтан мұғалім еліміздің болашақ ұрпақтарын білімді, тәрбиелі, рухани жан-дүниесі бай, өзіне-өзі сенімді, айналадағы адамдармен жақсы қарымқатынас жасай отырып, өмір сүретіндей етіп өсуіне жауапты адамдардың ең басындағысы болып саналады. Өз балаларымызға заман талабына сай білім берілуі қажет!

Мұғалім өзінің мұғалім деген атына сай мәдениетті болып, өз білімін үнемі жетілдіріп, жетілдірген білімін әрі қарай жұмыста іске асырып отыруы қажет. Мұғалім болып қызмет жасағаннан бері, білімімді өз бетімше пәнге байланысты журналдар мен газеттер арқылы және облыстық білім жетілдіру курстарынан жетілдіріп келемін. Алған білімімді оқушыларыма тәрбие мен білім беруде барынша тиімді пайдалану жолдарын қарастырып, ең алдымен сабақты жоспарлауды жұмысымның ең бастысы деп түсінемін. Қандай жұмыс болмасын, өз жұмысымның нәтижелі болуы үшін алдымен жоспар құрамын. Содан соң жұмыстың жүзеге асуы үшін әрекет жасаймын. Қандай салада болмасын, еңбек ететін әр бір адам жоспарлаған жұмысының жүзеге асқанын қалайды. Менде өз мамандығын жете білген маман ретінде барлық жұмыстарымды жүзеге асыру үшін, үнемі ерінбей еңбек етемін. 2012 жылдың қыркүйек–қараша айларында үш айлық курсты аяқтап, елге бардым. Менің қуанышымда шек жоқ! Себебі қанаттандым, ұштым, бойымда алып күш пайда болды. Өз мамандығымды жақсы көргендіктен, мен балалармен жаңаша бір жүйелі жұмыс жасағым келді. Оқушыларға беретін білімнің кішкене ғана бөлшегін берген кездің өзінде, барынша оларға түсінікті болатындай, есте сақтау жеңіл болатындай етуді жөн көремін. Бұл курстан түсінгенім бойынша, осы курста алған Бағдарламадағы стратегияларды тәжірибемде қолдансам, менің ойлағанымдай оқушыларым әрқашан көңілді, психологиялық жағынан қолдау көрген, рухани жан - дүниесі нұрланған, білімді алуда кедергілерді жеңе алатын, өзінің қабілетін анық біліп, қабілетін жетілдіруге жұмыстанатын, өз ойын еркін жеткізе алатын, дербес, қоғам өміріне қорықпай, батыл араласа алатын, білімді де білгір, дарынды да талантты, арманшыл да адал, өзге адамдардың орнына өзін қоя білетін, сабырлы да саналы, әр бір адамның әрекеті туралы ойлана алатын ерекше оқушылар болатынына сенемін! Осы курстан алған дәрісімді пайдалана отырып, жақсы нәтижеге жету үшін түрлі жұмыстар жасадым. Барлық бала бірдей, тек оларға білім беретін, оларды тәрбиелейтін, әрқашан қасында болатын адамдар ғана әртүрлі болады. Өзімнің сыныбымдағы оқушыларымның ерекше білімді, дарынды, таланттарын анықтау үшін, сабақта Бағдарламаның жеті модулін түгелдей ықпалдастырып отыруды жөн көрдім. Бұрынғы сабақтарда сыныпта сергіту сәті, бой жазу жаттығуларын өткізетінмін. Бірақ ынтымақтастық атмосферасын туғызуға көп назар аудармайтынмын. Мен алғаш сыныбыма барғаннан бастап, оқушылардың сыныптағы ынтымақтастығына, олардың көңіл-күйлерінің жақсы болуына баса назар аударып отырдым. Ол үшін мен әр түрлі тренингтер өткіздім. Сынып оқушылары сабақта үнемі көңілді, өздерін еркін ұстады. Оқушыларды оқыту мен оқудағы жаңа тәсілдерді қолданып күнделікті сабағымды өткіздім. Оқыту мен оқудағы жаңа тәсілдер «Диалог арқылы оқыту»,

«Қалай оқу керектігін үйренуді» сабағымда қолдандым. Осы сабақтарымда оқушылар бір-бірімен және менімен бұрынғы сабақтардағыдан да жиі сұхбаттасып, өзіндік ой–пікірлерін жүйелеп айтуға үйренді. Олар менің берген білімімді түсініп, ол білімдерін өз беттерінше жалғастыруға дағдыланды. Сыныбымдағы Темір Нұрхат есімді оқушым, жазу жұмысында қиналып жүрген еді. Осы оқушым менің бір-екі рет нұсқау беруімнен кейін, ол жазу жұмысын өзі одан әрі өз бетінше жазуға тырысып, дұрыс жазуды өзі жүзеге асырды. Бұрынғы уақыттардағы сабақтарымда оқушыларға, оқушылар бір-біріне, олар маған сабақ барысында қаншама көп сұрақ қоятынбыз. Ол сұрақтар оқушылардың не білгенін, не түсінгенін анықтау мақсатында қойылатын еді. Ал, қазіргі сабақтарымда мен олардың не білгенін, нені меңгергенін білу үшін ғана емес, олардың берілген ақпарат пен идеяларын саралап, ол ақпараттар мен идеялардың шынайылылығы мен салыстырмалы түрде маңыздылығы туралы ойлана білуге, өзінің алған біліміне талдау жасап, басқа оқушылардың идеяларына мән беріп, салыстыруға үйренді. Өз тәжірибемде оқушыларды үнемі ынталандыру мақсатында түрлі қима суреттер арқылы, түрлі фигуралар арқылы бағалап, сабақтағы көрсеткіштері бойынша соңында қорытынды бағасын қоятынмын. Ынталандыру оқушыларға шабыт пен алға ұмтылыуға жігер берді. Сабақтың өзінде де баланы әрқашан алға тартып, оның әр жеткен жетістігін, тіпті, ол бір ғана сөз, бір ғана санның атауын білсе де, сол үшін оны марапаттап отыру қажет. Ол балаға осы марапат, әсіресе, мұғалімнің қолдауы өте қажет. Олай жасау әрбір мұғалімнің қолынан келеді. Бірақ, дәл солай әрекет ететін мұғалімдер саусақпен санарлықтай болар. Мектепке келгеннен кейін «Оқыту мен оқудағы жаңа стратегиялар» атты семинар өткіздім. Семинарға мектептегі бастауыш сынып бірлестік мүшелері қатысты. Олар менің семинарды ұйымдастыруыма, оларға көрсеткен көрсетілімге, өткізген тренингіме, айтқан пікіріме қызықты. Әріптестерім сол жерде өз пікірлерін атып, «Бізде оқуға барсақ, қалай болар екен?»-дегендері де болды. Сабақ кезінде дәлізде жүгірген оқушыларға, тыйым салып тұрған әріптесіме: «Олардың жүгіруі дұрыс, сыныптан шығып дем алмай ма?»-деген сөздің аузымнан қалай шыққанын да аңғармай қалыппын. Бұрын мектептен курста дәріс алып келген мұғалімдер осыдан-ақ, мен мектепке барған кезде көп өзгеріс болғандығын түсіндім. Мен күнделікті сабағыма қос сөмкемен, толған қағаздармен және ерекше бір шабытпен келдім. Бұрын да сабаққа жарты сағат ерте келетінмін, қазір де солай болды. Келген бойда сынып парталарын түзетіп, терезені ашып, сабаққа керекті құралдарды әзірлеп, оқушыларды күле қарсы аламын. Балаларға осындай көзқараспен қарағанда ғана ол бала, өзінің қажеттілігін сезініп, сізге кері байланысқа шығады. Қоғамнан тыс қалмайды. Ол да ертең өз елінің елеулі азаматы болатыны анық. Мен еліміздің барлық

түпкірінде бала оқыту жолында еңбек етіп жүрген ұстаздардың да мейірімді, алдындағы шәкірттерін өз балаларындай көре алатын, жүректері ақ жандар екеніне сенімім мол.

Олар болашақ ұрпаққа білім беруді текке таңдамаса керек... Мен өзімнің және басқа да білім ордасында оқып жүрген оқушыларымыздың болашағы жарқын, өздері өте ақылды, әрі білімді, қайырымды болатындарына сенемін!

ЖАҢА ИДЕЯ-АЙҚЫН МАҚСАТ Қабдолова Бақтыгүл Есенгелдиевна

Атырау қаласы №11 Ы.Алтынсарин атындағы орта мектептің математика пәні мұғалімі

Өмір ағымының талабына сай білім беруде, мектеп өміріне үлкен жаңарулар енуде. Елбасының стратегиялық жоспарында оқу іс-әрекетінің айшықты орны бар жеке тұлғаның өзіндік білім алуы, өзін-өзі тәрбиелеуі, өзін-өзі дамытуы бүгінгі күннің ең өзекті мәселесі екендігі тайға таңба басқандай айқындалған міндетін орындау ұстаздарға жүктеледі. Осы міндетті орындау барысында біздер «өмір бойы білім алу» қағидасын ұстана отырып, заман талаптарына сай жеке тұлғаға білім мен тәрбие беруде шығармашылық еңбектің жаңа жағдайларына бейімделіп, білім беру мен білім алудағы инновациялық технологияларды меңгеріп, бәсекеге қабілетті болуды мақсат еттік. Ұрпаққа білім мен тәрбие беріп отырған мұғалімдердің инновациялық іс-әрекеттің ғылымипедагогикалық негіздерін меңгеруі-маңызды мәселелердің бірі деп есептеймін. Педагогикалық– инновациялық әдіс-тәсілдерді қолдану мектепті сапалы түрде түрлендіруге, жаңашыл жобаларға ірге болуға, әрбір мұғалімге өзіндік әдістемелік жүйесін құруға септігін тигізеді. Қазіргі таңда пәндерді оқытуда оқушылардың шығармашылық қабілеттіліктерін дамытуға бағдарланған жаңа технологияларды, ақпараттық және коммуникациялық технологияларды қолдану қажет. Бұл бағыттағы менің және менің педагогикалық кәсібімдегі өзгеріс Қазақстан Республикасы педагог қызметкерлерінің біліктілігін арттырудың деңгейлі бағдарламасының үшінші базалық бағдарламасын меңгеру курсының әңгіме-сұхбат бөлімінен басталды. Мен бұл курстың анкеталық бөлімін толтыра отырып, 14 жыл педагогикалық өтілім болса да, менің білуге тиісті мәліметтерім көп екенін ұғындым. Ал бетпе-бет бөлімін оқи отырып мен тек біліп емес, сонымен қатар мен өзімнің көзқарасымды, санам ды жаңа бағытта өзгертуім керек екенін түсіндім. Күнбе –күн ресурстармен жұмыс жасай отырып, мен өз ұстанымымды айқындап, өз көзқарасымды өзгерте бастадым. Өзімді оқушы рөліне қойып отырып, мен оқушыларымды түсіне бастадым. Дәстүрлі оқытуда басты рөл мұғалім болсын, жаңаша үлгіде басты

қызметті оқушы атқарады. Әрбір оқушы өз ойын, өз көзқарасын, қабілетін ортаға салады. Күнбе-күнгі топ болып бөлініп, тақырыпты талқылап жұмыс жасап, өз ойымызды, пікірімізді, идеямызды ашық білдіре отырып, бұл бағдарламаның тиімділігін түсіне бастадық. Біз күнделікті сабағымызда мән бере бермейтін түрлі ғылыми зерттеулердің қорытындысымен таныса отырып, өз әдістемемізге өзгерістер енгіздік. Біз оқушының тек біліміне емес, тұлғалық қасиеттеріне, психологиясына мән беру керек екенімізді ұқтық. Бағдарламаның модульдерімен таныса отырып, біз оқыту мен оқудағы жаңа тәсілдерді, сын тұрғысынан ойлауды, оқу үшін және оқуды бағалауды, АКТ-ны тиімді пайдалануды, дарынды және талантты балаларды оқытуды, оқушылардың жас ерекшелігіне мән беруді, оқытуды басқаруды және көшбасшылық тәсілді меңгердік. Әрине бұл әдіс –тәсілдерді бұрында да қолданып жүрдік, тек жетік емес болды, жүйелі қолданумыз керек екенін ұқтық. Мұғалімдік тәжірибемдегі ендігі мақсат – заман талабына сай құзіретті тұлға қалыптастыруда осы жеті модульді жүйелі қолдана отырып, өз тәжірибемді толықтыру, жетілдіру. Жаңа әдіспен ұйымдастырылған сабақтар арқылы мен оқушылардың жеке тұлға ретінде қалыптасуына, математикалық жан-жақты сауаттылығына, әр тұлғаның шығармашылық ашылуына, алған білімдерін өмір кезеңінде пайдалана алуларына, ақпараттық құрылғылармен жұмыс жасау мәдениетін дамыту мақсатында, жаңа білім талаптарына сай, инновациялық бағытта, «өмір бойы білім алу» қағидасын басшылыққа ала отырып ұстаздық қызметті жалғастыра беремін. Педагогикалық қызметімде теориялық білімді тәжірибеммен байланыстыра отырып, мүмкіндіктерді ашуға, оқыту мен оқудағы жаңа тәсілдердің теориялық негізін енгізген үшінші деңгейлі үш айлық біліктілікті арттыру курсының маңызы зор деп есептеймін.

ҮШІНШІ ДЕҢГЕЙЛІ КУРС-БАЙ ҚАЗЫНАЛЫ КУРС Идрисова Тұрсынгүл Атырау қаласы №11 Ы.Алтынсарин атындағы орта мектептің қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі

Сабақ беру-үйреншікті жай ғана шеберлік емес,ол жаңадан жаңаны табатын өнер. Ж.Аймауытов Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білімді дамыту тұжырымдамасында «Орта білім берудің мақсаты-терең білім, кәсіби дағдылар негізінде еркін бағдарлай білуге, өзін-өзі іске асыруға, өзін-өзі дамыту және өз бетінше дұрыс адамгершілік тұрғысынан шешім қабылдауға қабілетті жеке тұлғаны қалыптастыру»-делінген. Осы мақсатты жүзеге асыру үшін Елбасымыздың білім саласына жаңалық енгізуді қолға алып, соның нәтижесінде оқыту мен оқудың Кэмбридждік әдістәсілін қолдану үшін қазақстандық мұғалімдерді үш айлық курс арқылы даярлағаны белгілі. Қазіргі таңда мен де осы курстың үшінші деңгейін бітіріп, бағдарламаның әдіс-тәсілдерін өз сабақтарымда қолданып келемін. Ұлттық құндылықтарымызды сақтай отырып, ағылшындардың озық тәжірибесін сабақ үрдісіне енгізу арқылы оқушының ерекше қабілеті мен білім алуға деген қызығушылығын арттыруға болатынын сабақ барысында байқап жүрмін. «Бала дамуының ең шарықтау шегі– тіл мен ойдың шығармашылығы»-деп Л.С. Выготский айтқандай, сындарлы оқытуға негізделген сабақтар оқушыларға өз білімдері мен ұстанымдары жайында ойланып, сұрақтар қойып, білімін толықтырып, белгілі бір тақырыпты оқып- білу кезеңінде өз түсінігін өзгертуге мүмкіндік береді. Оқытудың бұл түрінде оқушылар маңызды рөл атқарады: олар құрбы-құрдастарымен әлеуметтік байланыс жасау арқылы белсенді түрде білім жинақтайды. Бағдарламаның жеті модулін, яғни «Оқыту мен оқудағы жаңа тәсілдер», «Сыни тұрғыдан ойлауға үйрету», «Оқыту үшін бағалау және оқуды бағалау», «Оқыту мен оқуда ақпараттық-комуникациялық технологияларды қолдану», «Талантты және дарынды балаларды оқыту», «Оқушылардың жас ерекшеліктеріне сәйкес оқыту», «Оқытуды басқару және көшбасшылықты» ұзақ және қысқа мерзімді жоспарға жүйелеп енгізіп сабақтарымды топтық әдіс арқылы өткізіп жүрмін. Менің сабақта жеті модульді қолдануда оқушылардың ойлауын дамыту, олардың бұрынғы алған білімдері мен жаңа немесе сыныптағы

түрлі дерек-көздерінен, мұғалімнен, оқулықтан және достарынан алған білімдері мен өзара әрекеттесуі жағдайында жүзеге асатынын байқадым. Жеңілден ауырға қарай бағытталған сұрақтарды қоя отырып, олардың ойлау және сөйлеу дағдылары, тіл байлықтары дамитыны дәлелденді. Жаңа тақырыпта сұхбаттасу, бір-біріне сұрақ қойып, оған жауап алу өзара ынтымақты қарым-қатынасты көрсетті. «Мұғалім өн бойына өз ісіне, шәкіртіне деген сүйіспеншілікті жинақтаса ғана ол-нағыз ұстаз»деген Л.Н.Толстой. Нәтижесінде оқушы іс-әрекетіндегі өзгерістерді байқадым: 1.”Бетпе-бет” оқу арқылы оқушылар ынтымақтастықпен жұмыс жасайды, ол оқушылардың достығын, адамгершілігін, бауырмалдығын нығайтады. 2.Мұғалім бағыттаушы болады, оқушы өз ойларын еркін айта алады. 3.Дарынды, талантты балалар әр сабақта көрініп отырады. 4.Пәнге деген қызығушылығы артады. Топтық және жеке тапсырмаларды орындау арқылы оқушының сыни ойлау қабілеті артты. 5.Бір-бірін құрметтеуге, пікірлерін тыңдауға дағдыланды. Мұғалім іс-әрекетіндегі өзгерістер: 1.Оқушылардың білім деңгейлеріне қарамай, бәрін бала ретінде қабылдау. 2.Әр баланың пікіріне, жауабына “дұрыс емес” деген сөзді айтпау. Керісінше, әрбіреуінің жауабын құнды деп бағалау. 3.Оқушылардың өзіне деген сенімділіктерін қалыптастыруға, шығармашылық қабілеттерін шыңдауға жұмыстану. Қорытындылай келе, оқушылардың оқудағы кедергілерді өз бетінше шешуіне мүмкіндік беріп, қолынан келетіндігіне сенім білдіру–ұстаз міндеті деп есептеймін. Менің ұстаз болып қалыптасуыма, осы мамандықты шексіз сүюіме тағы бір себеп–үшінші деңгейлі үш айлық курсты аяқтауымда, себебі осы курстан алған дүниелер, әр түрлі әдіс-тәсілдер бай мол дүние деп есептеймін. Рахмет, саған ағылшын әріптестер! Рахмет саған, Кембридж!!!

КУРС БАҒДАРЛАМАСЫНЫҢ ҚАНШАЛЫҚТЫ МАҢЫЗДЫЛЫҒЫ Куспанова Г. Атырау облысы Құрманғазы ауданының математика пәні мұғалімі

Мұғалім адам жанының тәрбиешісі. Осыған байланысты мұғалімдер жас ұрпақты олар өмір сүруге тиісті өзгермелі жаңа өмірге дайындауда маңызды роль атқарады. Осы мақсаттағы «Білім алу мен білім берудің жаңа тәсілдері» тақырыбындағы үш

айлық курсқа қатысқаннан кейінгі өзімнің және кәсіби қызметімдегі өзгерістер туралы толғанайын. Мен математика пәні мұғалімімін. Мен мамандығымды таңдауда қателескен жоқпын. Жалпы адами болмысым қарапайымдылықты, табиғилықты

қалайды. Кәсіби болмысым «Бар мүмкіндік бала бойында деген даналық сөзіне сүйеніп, менен жауапкершілік, сезімталдықты, ізденісті талап етеді. Сабақтағы әдісім салыстыра отырып, өткенмен байланыстыра оқыту. Тәрбиелік бағытымда баладан саналы еркіндік пен сыйластықты, жинақылық пен тазалықты талап етемін. Осындай кәсіби ұстанымдарыма енді жаңа бір қырынан қарап, зерттеу жасап жатырмын. Мұғалім оқытушылық қызметімен тек қана білім беру бағдарламасы шеңберінде қалып қоюға болмайды. Ол үшін заман талабына сай білім берудің жаңа тәсілдері бойынша практикаға назар аударылып, басшылыққа алынып, мұғалім өзін жетілдіруді жалғастырып отыруы керек. Мысалы: Осы курс Бағдарламасы бойынша алдымен ынтымақтастық атмосферасын қалыптастыра отырып, сынып ережесін оқушы қалауымен құра отырып реттілікке бағыттау оң нәтиже беретініне көзім жетті. Оқушыға еркіндік бере отырып, қолайлы орта қалыптастырудың өзі табысты білімге жетелейтініне көз жеткізді.

Топтық оқыту тапсырмаларын орындатуда оқушылардың бір-бірінен үйренуі, салыстыра, ұқсастыра орындау арқылы ойлау дағдысы ұшталады. Оқушылардың түрліше топтасуы олардың өзін өзгелермен салыстырып, белсенділіктерін арттыруға қозғау салады. Оқушы бойындағы осындай оң өзгерістер бірте-бірте оқушының өзбеттік білім алу дағдыларын қалыптастыруға, болашақ кәсібіне қажетті білім негіздерін бойына жинақтай білуге әсер

етеді. Біліктілікті арттыру бағдарламасының негізгі мазмұны жеті модульге біріктірілген. Бұл модульдарды бұрыннан сабағымызда пайдаланып жүрсекте мағынасына үңіліп, мазмұнына бойламаппыз. Мысалы: қарапайым топтық оқыту, топ ережесі арқылы оқушыны реттілікке тәрбиелеу, қалай оқу керектігін үйрету жолдарын көрсету артықшылықтарына мектептегі тәжірибе айлығында, одан кейінгі мектепке келіп күнделікті сабағыма қолдану барысында көз жеткіздім. Топтық оқытудағы оқушылардың белсенділігі қызығушылығы ерекше болды. Яғни, топтық оқытуда оқушылар түгел жұмыс жасайды, бір-бірін тыңдайды, еркін пікір алысады, ұжымдық жауапкершілікті сезінеді, бір-бірінен үйренеді, өзіндік тануы қалыптасады, өзіне деген сенімі қалыптасады. Ал мұғалім оқушыларды жанжақты таниды, әр баланың ерекшелігі айқындалады. Бағдарлама талаптарына сәйкес оқушының сыни ойлауын ескеріп отыруым оқушыға сұрақ қою түрлерін және оларды түрлендіру жолдарын үйретті. Сыни тұрғыдан ойлау дегеніміз-ой қозғай отырып, оқушының өз ойымен өзгелердің ойына сынай қарап, өз түсінігімен салыстырып, реттеп, жүйелеп, білмегенін түсініп, білмегенін зерттеп көз жеткізу, өзбетімен шығармашылықпен жұмыс жасау. Мына сурет өткізілген сабақтардан көрініс. Өздерінің қолынан бірлесе отырып орындалған тапсырма оқушыда ұзақ жадыда сақталады. Сабақ соңындағы сабақты оқушыларға бағалату (стикерге жазғызу арқылы) өзімді реттілікке үйретті. Оқушы өзінің сабақ туралы бағасында сабақ құрылымындағы өзгерістің қалай әсер еткенін, алдағы сабаққа ұсынысын, оқуды меңгеруге деген өздерінің қажеттіліктерін жазды. Қысқа мерзімді жоспардың негізгі бөлімдеріндегі оқушымен жұмыс түрлерінде қолданылатын диалогтық оқытуға ерекше көңіл бөлу керек. Оқушының өткен сабақты меңгеріп, оны есте сақтауын, жаңа сабақты меңгеру деңгейін бағалау үшін берілетін сұрақтар дайындалып келгені жөн. Әрине бәрі оп-оңай болды деуден аулақпын. Бір 45 минутта барлық жоспарыңды іске асыру мүмкін болмай жатады. Мұғалімнің оқушыларды мадақтауы да үлкен рөль атқаратынына көзім жетті. Мадақтау арқылы оқушының өнбойына сенім ұялатып, оқушылардың сабаққа қатысын жоғары деңгейге көтереді деп ойлаймын. Осындай көзім жеткен жаңаша оқыту мен оқудағы әдістәсілдер алдағы сабақтарымда жалғасын таппақ.

КУРС ТУРАЛЫ ОЙ Аманиязова Мақтан

Атырау қалалық №13 ұлттық гимназияның физика пәні мұғалімі

Еліміз егемендік алғалы қоғамдық өмір, білім беру саласында «қайтсек ұлт болашағын оңды етеміз»-деп жүрген ұлт жанашырларының арқасында көптеген оң өзгерістер болуда. Сол өзгерістің бірі– Қазақстан Республикасы жалпы білім беретін

мектептері педагогтерінің біліктілігін арттыру бағдарламасы. Бұл бағдарлама Кембридж университетінің әдістемелік үлгілерін басшылыққа ала отырып, мектепте сабақ берудің әдіс тәсілдерін өзгерту керек дегенді ұсынады. Ал, бұндағы басты

мақсат біріншіден Мемлекеттік білім беру стандартын жүзеге асыру, екіншіден 21-ғасыр оқушы моделі, ертеңгі ел тұтқасы болар жеке тұлға қалыптастыру. Ал, ол қандай болмақ? ХХІ-ғасыр оқушы моделі: 1.Білімді және білімін пайдалана білетін, ашық коммуникативті, әр ортада өз орнын табатын, кешегіні білетін, бүгінгіні түсінетін, ертеңіне сенімді азамат. 2. Адалдық пен мейірімді ту етер адам . 3. Жер үйім, адамдар бауырым–дер гуманист. 4.Алдына мақсат қойып, оған жетер жолды таба білуші. Бұндай тұлғаны қалыптастыратын мектеп жүрегі –мұғалім. Ал ол табысқа мұғалім жаңа инновациялық әдіс-тәсілді үйрене отырып жетпек. Ол үшін әр мұғалім алдына мыналарды мақсат етіп қою керек: 1.Өзінің кәсіби қабілетін бағалау,өзіндік тануға көшу және басқаға талап қоя білу. 2.Жаңа ғылыми зерттеулер, олардың әдістемелік жүзеге асуын үздіксіз тәжірибеге енгізу.

3.Педагогиканың иновациялық жаңа әдіс мен тәсілдерін меңгеру, кертартпалық пен догмалықпен, артта қалушылықпен күресу. 4.Жаңа ғылыми идеялар мен басқалар тәжірибесінен хабардар бола отырып, өз жұмысының нәтижесін ұғыну. Міне, осы мақсатты ұғына отырып, мен де осы үшінші деңгейлік курсқа келдім. Курсты бастағалы 2 апта өтті. 4-группада оқимын. Тренеріміз Нұрсұлтанова Гүлжан Жаманбайқызының жетекшілігімен бірлесе бағдарлама материалдарын оқып, талқылай отырып 7 модульдің алғашқы 4 бөлімін оқып, талқыладық. Одан түйгенім курстың бағдарламасын өз мәнінде толық меңгерген әр мұғалімнің жоғарыда аталған мақсатқа жетуге мүмкіндігі болады. Бұл курстың мәні бұрынғы курстар сияқты, келіп, тыңдап қана кетпейсін. Әр модульді оқып, топпен, жұппен талқылап, тәжірибеден өткізесің. Мұғалімдердің бойындағы тұжырымдамалық түсінік негізі және тәжірибелік дағдылары жоқ дегенде 50 пайыз өзгереді деп ойлаймын.

ҮЗДІКСІЗ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ БІЛІМ БЕРУ ЖӘНЕ КӘСІБИ МҰҒАЛІМДІ ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ Махметова Меруерт Аскаровна Атырау облысы Индер ауданы Махамбет атындағы орта мектебінің қазақ тілі мен әдебиеті пәні мұғалімі

"Мұғалім-өзінің білімін үздіксіз көтеріп отырғанда ғана мұғалім, ал оқуды, ізденуді тоқтатқан кезде оның мұғалімдігі де жойылады". К.Д.Ушинский Бүгінде ғылым мен білімге қояр талап артып, білім беру жүйесі күрделенген заманда қоғамдағы мұғалімдер алдына жүктелер міндет еселене түсуде. Ұстаздардың алдында жай ғана білім беру емес, өркениет көшіне жол бастайтын, ұлттық рухты бойына сіңірген саналы да білімді ұрпақты тәрбиелеу міндеті тұр. Бұл жолда мұғалімнің кәсіби шеберлігін дамыту, біліктілігін арттыру сынды мәселелер мектеп пен қоғам алдында тұрған жауапты іс болмақ. Мұғалімнің кәсіби даму шеберлігі алған дипломнан кейін әрі қарай тоқтап қалмауы тиіс. Себебі, қазіргі жаңалығы мен өзгерістері қарыштап дамыған заманда мұғалім жаһандану көшінен қалып қоймай, заман ағымына ілесіп отыруы керек. Тәуелсіз ел тірегі білімді ұрпақ десек, жаңа дәуірдің күн тәртібінде тұрған негізгі мәселенің бірі-білім беру, ғылымды дамыту екендігіне ешкімнің таласы жоқ. Ұстаз қолында адам тағдыры, болашақ ел тағдыры тұр. «Маған жақсы мұғалім бәрінен де қымбат, өйткені мұғалім –мектептің жүрегі»-деп Ыбырай Алтынсарин айтқандай, қазіргі оқу орындары алдындағы міндеттерді шешуде мұғалімнің кәсіптік мәдениеті басты шарт екендігі аян. Білім берудің ұлттық моделіне көшкен қазіргі мектепте, ойшыл, зерттеуші, жаттандылықтан аулақ практикалық қызметте

педагогикалық үйлестіруді шебер меңгерген, психолог-педагогтік диагностика қоя білетін іскер, шығармашыл ұстаз керек. Елбасының өзі білім мен ғылым қызметкерлерінің кезекті съезінде сөйлеген сөзінде:«Болашақта еңбек етіп өмір сүретіндер-бүгінгі жастар. Мұғалім оларды қалай тәрбиелесе, Қазақстан сол деңгейде болады» -деген болатын. Елбасымыз Н.Ә.Назарбаев Қазақстан халқына арнаған «Қазақстан-2030» Жолдауында барлық қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі, қауіпсіздігі және әл-ауқатының артуына бағытталған негізгі басым бағыттар мен міндеттерді жүзеге асыру үшін білім мазмұнын жақсартумен қатар, оқытудың әдістәсілдерін қолданудың тиімділігін арттыру қажеттігін атап көрсеткен еді. Осы орайда үздіксіз білім алу мәселесі осы заманғы ақпараттық және коммуникациялық технологиялардың, саяси және әлеуметтік экономикалық өзгерістердің әсерінен туындаған мәселе.«Халықпен халықты, адаммен адамды теңестіретін нәрсе білім»,-деп ұлы жазушымыз М.Әуезов айтқандай, еліміздің басқа мемлекеттермен экономика, мәдениет, саясат жағынан тең дәрежеде тұрып, олармен бәсекеге түсе алуы адамдардың білімді де білікті болуын талап етеді.«XXI ғасырдың табалдырығы алдында білім беру капиталға айналуда, ол өз мазмұны жөнінен стратегиялық ресурстармен бәсекелесе алады және солай болуға тиіс. Елдің даму деңгейі осы арқылы бағаланатын болады»,-деп

Елбасымыз өзінің Жолдауында үздіксіз білім алуға ерекше мән беруі, оның даму үрдісін үнемі қадағалап отыруы, оның нақты дәлелі [1]. Ғалымдардың «үздіксіз білім беру–ол адамның бүкіл ғұмыр жолында жеке тұлға ретінде дамып отыруы» деген қағидасы қазіргі кезде өз жалғасын табуда. Үздіксіз білім беру бұл үздіксіз оқыту мен тәрбиелеу емес немесе бекітілген оқу мерзімімен және оқу орнының қабырғасымен шектелмейді, ол– адамға білімнің белгілі бір көлемін беруге бағытталған білім түріне ауысу болып табылады. Тек жеке тұлғаға, субьектіге бағытталған білім ғана адамның жылдам өзгеріп жатқан қоғамдық және экономикалық өмір талаптарына сай жауап бере алуын қамтамасыз ете алады. Бүгінгі таңда заман талабына сай ұлттық білім беру жүйелерінде көптеген өзгерістер болып жатыр, оқу тәсілдерімен құралдарының бүкіл әлемдегі білім жүйесіне ортақ жалпы элементтері қарастырылуда. Сондықтан да Елбасымыздың тікелей тапсырмасымен еліміздің түкпір- түкпірінде үш айлық жаңа форматты курстар ұйымдастырылуда. Бұл курс оқытуда Сындарлы оқыту тәсілінің теориялық негіздерін өзіміздің ұлттық педагогикамызбен астастыра, оқытудың жаңаша әдіс-тәсілдерін үйретуде. Өзім жақында "Өрлеу" ҚР ПКБАД АОФ ұйымдастырылған курстың ІІІ (базалық ) деңгейін аяқтадым. Бұл курстан мен мұғалімдік жолыма азық болар көптеген дүниелерді көрдім, жаңа нәрселер үйрендім және өзімнің педагогикалық "қоржынымды" толықтырдым. Оқытудағы жаңаша әдіс-тәсілдер "сындарлы оқыту теориясына" негізделеді. Сындарлылық теориясына негізделген оқытудың мақсаты-оқушының пәнді терең тұсіну қабілетін дамыту, алған білімдерін сыныптан тыс жерде, кез келген жағдайда пайдалана білуін қамтамасыз ету болып табылады [2]. Бұл орайда мұғалім "көшбасшы" болып табылады. Олай болса, біз бұл орайда "Шульманның көмекшілерін" басты назарда ұстауымыз тиіс. Шульман мұғалімнің кәсіби шеберлігін дамытуда өзінің "көмекшілерін" шақырады [2]. Бас- кәсіби түсінік. Оқыту мен оқу, сондай-ақ жеке тұлға ретінде оқушылар туралы тұғырлы теориялық базаға негізделген, жеткілікті білімнің болуын талап етеді. Қол- оқытудың тәжірибелік дағдылары. Бұл оқытуды іске асыру, түзету және бағалау барысында түйінді кәсіби идеяларды түсіндіре білудің техникалық және тәжірибелік дағдыларын, әр түрлі әдістер мен тәсілдерді білуді талап етеді. Жүрек-кәсіби-өнегелілік тұтастық. Мұғалімдер ұстаз мамандығының этикалық және моральдық құндылықтарын ұстанады. Демек, олар шыншыл, оқушыларға мейірім мен құрмет көрсете білетін әділ адамдар. Мұғалімдер-өз мамандығын сүйетін, балаға білім беру құнды қызмет екенін түсініп, осыған қатысты нақты ұстанымдары қалыптасқан жандар. Білім беру жүйесінде мұғалім өзінің кәсіби біліктілігін түрлі сайыстар, конкурстар, семинарлар мен конференциялар арқылы да көтеріп отырады.

Мұғалімнің кәсіби біліктілігін көрсететін тұсы-өз сабағын шебер де ұтымды, нәтижелі ұйымдастыра білуі. Сабақ–біртұтас жүйе және педагогикалық шығарма, сондықтан да ол бір тұтастығымен, бөлімдерінің ішкі өзара байланысымен, мұғалім мен оқушының қызметтерін кеңейтудің бірыңғай логикасымен ерешеленуі керек. Педагогикалық тәжірибені бүгінгі даму деңгейінде белгілі болып отырғандай оқытудың озық әдіс тәсілдерінің бәрін еркін игеріп, әрбір нақты жағдайларға орай ең тиімді әдісін таңдап алу, олардың жиынтығын түрлендіре отырып пайдалану, әрі шығармашылықпен өзіндік білімді жетілдіре отыру негізінде ғана жүзеге асатын іс. Өз білімін көтеру негізінде–оқу-тәрбие үрдісін ұйымшылдықпен жүргізуде мұғалім басты тұлға. Осындай талапқа сай қызмет атқару үшін мұғалім бірінші кезекте өзінің әдістемелік, саясиэкономикалық, экологиялық, психологиялық, дидактикалық білімін ұдайы толықтырып үздіксіз іздену үстінде өз мамандығы бойынша білімін жетілдіріп отыруы керек. Сонымен қатар психология мен педагогика ғылымдары жайындағы жаңалықтар мен озық тәжірибелерді үнемі пайдаланып отыруы шарт. Олай болса кәсіби мұғалім мына қасиеттерге ие болуы шарт. -қазіргі заманғы педагогикалық ғылымның өзгерістерін, жеке тұлғаға бағытталған технологияны толық меңгерген; -өз мамандығының әлеуметтік ортадағы ролін түсінген; -оқушыны жеке тұлға ретінде қабылдап, жеке даму ерекшелігін білетін; -ұйымдастырушылық қабілеті жоғары; -танымдық қызығушылығы мен жұмысқа деген ынтасы жоғары; -сөйлеу мәдениеті жоғары және өз ойын ауызша да, жазбаша да толық, мәдениетті жеткізе алатын; -оқу-тәрбие үрдісінде педагогика ғылымының жаңа тенденцияларын пайдалана алатын; -оқыту барысында оқушылардың өздік жұмыс жасауына жағдай жасай алатын; -оқу үрдісінің нәтижелі болуына әр түрлі әдістәсілдерді дұрыс пайдалана алатын; -оқушылардың алған білімдерінің диагностикасы мен мониторингін жүргізе алатын; -жоғары деңгейде компьютерлік және ақпараттық сауатты; -оқушылардың өздігінен дамуына, білім алуына, өзінөзі бағалауына жағдай жасай алатын болуы керек. Мұғалімнің кәсібилігі алдымен мұғалімнің адамды сан қилы етіп қалыптастыратын кәсіби іс-әрекетінің жан-жақтылығымен байланысты. Мұғалімнің кәсібилігін анықтайтын өлшемдердің арасында ең басты орынды, ұстаздық қызметтің қорытындысыоқушылардың тәрбиелілігі мен дүниеге көзқарас деңгейі алуы керек. Мұғалімнің кәсіби деңгейін оның оқушыларға тиісті дәрежеде білім беру, біліктілік пен дағдыларды қалыптастыру тұрғысынан бағалау қажет. Педагогтың ең маңызды кәсіби қасиетінің бірі–көшбасшылық қабілетінде. Интеграция мен

ғаламдастыру қатар жүріп келе жатқан бүгінгі таңда мектептегі жеткіншектерге білім берудің сапасы мен деңгейін жан-жақты көтеруді жаңаша ойлайтын, оқыту мен тәрбиенің жаңа технологиясын күнделікті жұмысында қолдана білетін ұстаздардың ғана жұмысы жемісті болмақ. Күнделікті сабақтарымызда жаңа форматтағы курстың жаңаша әдіс-тәсілдерін енгізіп, оқушылардың сабаққа қызығушылықпен, аса белсенділікпен қатынасып, бұрын "сөйлемейтін" оқушыларымыздың өз ойын айтып жатқанын көргенде, аз да болса жасап жатырған жұмысымыздың септігі тигенін көріп қуанатынымыз жасырын емес. Қазіргі интернет желісі қарқынды дамыған қоғамда деңгейлік курстан өткен мұғалімдердің желілік қоғамдастықтары құрылуда.Осы қоғамдастықта білімді де білікті мұғалімдердің тәжірибе алмасуы, ашық сабақтарын жариялауы, түрлі әдіс- тәсілдерімен бөлісуі өзіміздің кәсіби қоржынымызды толықтыруға көп көмегін тигізеді. Жаңа ғасыр мұғалімдері талапқа сай болып, сапалы әрі сан алуан салиқалы тәрбиелікбілімділік қызметтерді ойдағыдай атқара білгенде ғана мақсатына жетпек. Жаңашыл мұғалімдер педагогикалық қызметтің барлық түрлерін зерттеп, кез-келген педагогикалық жағдайда өзінің білімділігі, парасаттылығы, ақылдылығы, мәдениеттілігі, іскерлігі, шеберлігі арқылы шеше алатын, педагогикалық үрдістің нәтижесін жақсартуға ұмтылатын жаңашыл, әрі шығармашылықпен жұмыс істей алатын жеке тұлға болуы керек. Ол оқытудың жаңа технологияларын өмірге ендіруге дайын, оқу-тәрбие ісіне шынайы жанашырлық танытатын қоғамның ең озық бөлігінің бірі. Бүгінгі ұстаз шәкіртіне ғылым негіздерінен мәлімет беріп қана қоймай, оны дүниежүзілік білім, ақпарат, экономика кеңістігіне шығуға, яғни қатаң бәсеке жағдайында өмір сүруге тәрбиелеу керек. Ол тек нағыз ұстаздың ғана қолынан келеді. Әрине ол өз кәсібінің майталманы, осы мақсатқа рухани күш–жігерін, парасат–қуатын, жоғары адами қасиеттерін салу керектігі айтпаса да түсінікті. Оқушыларға саналы білім, сапалы тәрбие беруді жүзеге асыру үшін ұжымның әрбір мүшесі мектептің жаны болып саналатын ұстаздар қауымы үнемі шығармашылық ізденісте, жаңа педагогикалық технологиялардың жетістіктерін пайдалана отырып, өздерінің кәсіби шеберлігін дамытуды кезек күттірмес мақсатым деп есептеуі керек. Әрбір күн өзгеріске толы қазіргі жауапты кезеңде заман көшінен қалмай, уақыт талабына сай болу, білімді өз бетінше үйрену, оны оқушыларға үйрету ұстаздықты мұрат еткен әрбір кәсіп иесінің ең қасиетті борышы, абзал парызы. Қазақ санасының шамшырағы Ахмет Байтұрсыновтың «Мектептің жаны-мұғалім» деген қанатты сөзінің мағынасы бүгінгі күн талабын күшейтіп отыр. Оқушыларды Отанды сүюге, адамдыққа, адалдыққа ізгілікке баулу ұрпақ тәрбиешілерінің абыройлы парызы. Ол үшін мұғалім қазіргі заманға лайық өзінің білімін беру

ісінде рухани, парасатты шығармашылық ізденіспен жұмыс істеп, өмірге еніп жатқан жаңа технологияны меңгерген білігі мен білімі жоғары ұлағатты тұлға болуы тиіс. Сонда мектеп те, мұғалім де бала үшін қызмет етпек. "Мектеп жұмысын өрістетудегі негізгі тұлғамұғалім" деген Стронгтың пікіріне сүйенсек, мұғалімнің кәсіптік білімін жетілдіру арқылы мектеп мұғалімдерінің шығармашылық қабілеттерін дамыту болып табылады. Сондықтан да бүгінгі мектеп мұғалімдерінің бойында шығармашылық қабілеттердің көрініс табуы, мектеп оқушыларының терең білім алуының бірден бір факторы екені даусыз. Осы тұрғыдан мектеп мұғалімдерінің ұстаздық қызметіндегі шығармашылық жұмыстарын зерделеу қажеттілігі туындайды деп түсіндіреді [2]. Мұғалім өзінің кәсіби біліктілігін жетілдіруде басты тұлға болса, қазіргі кезде мемлекет тарапынан ұйымдастырылып жатқан түрлі қолдаулар осының дәлелі бола алады. Жоғарыда атап өткеніміздей, Елбасымыздың жыл сайынғы Жолдауында мұғалімдер мәселесі назардан тыс қалған емес. Қазіргі ХХІ ғасырда "өз білімімді қалай жетілдіремін?", "қандай әдістер арқылы кәсіби өсудің алғышарттарын орындаймын?" деген сауалдардың жауабы да дайын. Еліміздің ұстаздар қауымына қолдау, қолпаштау білдіргені соншалық, әр жерлерде түрлі семинарлар, байқаулар, мағыналы да мәні зор курстар ұйымдастырылып жатыр. Міне, осылардың барлығы да түптеп келгенде мұғалімнің кәсіби өсуіне септігін тигізеді. Сонымен қатар, жоғары оқу орнын бітіріп, мектеп қабырғасына жаңадан жұмысқа орналасқан мамандарға да барлық жағдай (үй беру, көтерме сыйақы т.б.) жасалып жатыр. Өзім де мектепте жас маман болғандықтан мемлекет тарапынан бөлініп жатырған ыстық ықыласты көріп жатырмын. Олай болса, мемлекет маған осыншама қолдау білдіріп жатырғанда, мен неге еліміздің гүлденуіне атсалысып, шәкірт тәрбиелеуде білімімді сарп етпейін? Мектеп өмірі балаға жаңа әлемнің есігін ашып беріп, рухани дүниесінің қалыптасуына негіз салады. Жалпы баланың алғашқы күннен қолына қалам ұстатып әліппені жаттатқызатын-мектеп мұғалімі. Сондықтан да алғашқы білім алу кезеңі-бала өмірінің маңызды кезеңдерінің бірі болып саналады. Демек, баланың қандай білім беру мекемесінен және қандай мұғалімнен білім алғанына байланысты. Ол алған білімдерінің сапалық құндылығы келешекте баланың сабақ үлгеріміне және жеке тұлға ретінде қалыптасуына қатты ықпалын тигізеді. Ендеше, осы міндеттерді жүзеге асыратын басты тұлға-ұстаз. Тек мықты ұстаз ғана осындай ауыр жүкті алып жүре алады. Халқымыз әрқашанда ұстаз мәртебесін жоғары көтеріп, қастерлеп, бағалап отырған. "Ұстаздық еткен жалықпас, Үйретуден балаға", "Адамның адамшылығы жақсы ұстаздан болады",-деп қазақ халқының ұлы ақыны Абай Құнанбаев айтып кеткен болса, ал чех халқының ұлы педагогі Я.А.Коменский: "Мұғалім мәңгі нұрдың кызметшісі, ол барлық ой мен қимыл әрекетіне

ақьлдың дәнін сеуіп, нұр құятьн тынымсыз жалын иесі",-деп, ұстаздар қауымын жоғары бағалағандығын атап көрсетеді [3]. Ал бүгінгі қоғам қажеттілігінен туындап отырған негізгі талаптардың бірі мектеп табалдырығын аттаған жас жеткіншектерді парасатты да саналы азамат етіп тәрбиелеу-әрбір ұстаздың борышы. Сондықтан бүгінгі жаңашыл талапты мектеп мұғалімі мектеп оқушыларына тек білім беріп қана қоймай, оларға халықтық педагогиканың нәрлі қайнарымен сусындату арқылы әрбір оқушы бойына ұлттық мінез-құлық, адамгершілік, сыпайлылық пен кішіпейілдік қасиеттерін қалыптастыруға, баланың жан дүниесін рухани қазыналармен байытуға, қазақ халқының әдет-ғұрпын, салт-дәстүрін меңгертуге ұмтылыс жасай білген де ғана мектеп оқушыларының ұлттық рухын оята білеміз [4].

Қорыта келгенде оқу процесінің жаңаруына қажетті шарт кез-келген педагогикалық жүйенің басты тұлғасы болып табылатын мектеп мұғалімдерінің кәсіби біліктілігін, педагогикалық шеберлігін арттыру арқылы үлкен нәтижелерге қол жеткізуге болады. Пайдаланылған әдебиеттер: 1.«Егемен Қазақстан» Елбасының қазақстандықтарға Жолдауы, 2012 ж. 2.Мұғалімге арналған нұсқаулық "Назарбаев зияткерлік мектептері" ДББҰ 3.Заманауи мұғалім: жаңашыл тәжірибе мен кәсіби дамудың жаңа бағыттары» республикалық ғылымипрактикалық конференция матариалдарының жинағы. Өскемен, 2013ж 4."Ustaz-kz" сайтынан алынған интернет материалдары.

ЖАҢАША ОҚЫТУҒА-ЖАҢАША КӨЗҚАРАС Молдағалиева Лиза

Атырау облысы Исатай ауданының тарих пәнінің мұғалімі

Ел мен елді, халық пен халықты теңестіретін–білім Мұхтар Әуезов Білім беру жүйесі-сабақтастығы бар білім беру бағдарламалары мен әр түрлі деңгей мен бағыттағы мемлекеттік білім беру стандарттары жүйесінің, оларды әртүрлі ұйымдастыру құқықтық формадағы, типтегі және түрдегі білім беру мекемелерінде іске асырушы тармақтардың, сонымен бірге білім беруді басқару органдары жүйесінің жиыны. Орыс педагогі К.Д.Ушинский айтқандай, қазіргі заман талабына сай, әр мұғалім, өз білімін жетілдіріп, ескі бірсарынды сабақтардан гөрі, жаңа талапқа сай инновациялық технологияларды өз сабақтарында күнделікті пайдаланса, сабақ тартымды да, мәнді, қонымды, тиімді болары сөзсіз. Бұл жөнінде ҚР «Білім туралы» Заңының 8-бабында «Білім беру жүйесінің басты міндеттерінің бірі–оқытудың жаңа технологияларын енгізу, білім беруді ақпараттандыру, халықаралық ғаламдық коммуникациялық желілерге шығу»-деп атап көрсеткен. Елбасымыз Н.Ә. Назарбаев жолдауында айқандай: “Болашақта өркениетті дамыған елдердің қатарына ену үшін заман талабына сай білім қажет. Қазақстанды дамыған 50 елдің қатарына жеткізетін, терезесін тең ететін–білім”. Сондықтан, қазіргі даму кезеңі білім беру жүйесінің алдында оқыту үрдісінің технологияландыру мәселесін қойып отыр. Оқытудың әртүрлі технологиялары сарапталып, жаңашыл педагогтардың іс – тәжірибесі зерттеліп, мектеп өміріне енуде. Жаһандану үрдісінде, шығармашылық ізденістегі, әр баланың ақыл-ой еңбегінің дамуына ықпал жасайтын негізгі тұлғаның бірі – ұстаз. Педагогикалық қызметімде теориялық білімді тәжірибемен байланыстыра отырып, жан-жақты мүмкіндіктерімді ашуға, Атырау қаласындағы “педагог қызметкерлердің біліктілігін арттыру

институты” ұсынған оқытудағы Кембридж университеті тәсілінің теориялық негіздерін енгізген “Үшінші деңгейлі мұғалімдерді даярлау жөніндегі біліктілікті арттыру курсының” маңызы өте зор. Қыркүйек айының 10 күні үш айлық біліктілікті арттыру курсы басталды. Осы курстың барлық мазмұны мен күтілетін нәтижесі жайлы біздің “педагог қызметкерлердің біліктілігін арттыру институтының” директоры Нұрзила Сәрсенқызы мен тренир Камшат Ажығұлқызы таныстырды. Бірінші күннен бастап курстан алған әсерім мол. Қазақстандағы білім беру саласына үлкен өзгеріс енетінін, сол өзгерісті енгізудің басында өзімнің болатыныма қуаныштымын. Бағдарлама мазмұнының оқыту әдістері заманауи идеялардың жеті негізгі модулі түрінде берілген: • білім беру мен білім алудағы жаңа тәсілдер; • сыни тұрғыдан ойлауға үйрету; • білім беру үшін бағалау және оқытуды бағалау; • білім беруде ақпараттық - коммуникациялық технологияларды пайдалану; • талантты және дарынды балаларды оқыту; • оқушылардың жас ерекшеліктеріне сәйкес білім беру және оқыту; • білім берудегі басқару және көшбасшылық. Курс барысында бізді қызықтыратын сұрақтар мен мәселелер өте көп. Тындаушылар арасында қызу тартыс пайда болып кеткенде бір-бірімізге дес бермей, қателерімізді тауып, оны дөп баса айтамыз. Осыған қарағанда өзгеден бұрын өзімізді өзгертуіміз қажет. Бір қуантатын мәселе осы қызу тартыстың аяғы тренер Камшат Әжіғұлқызының түзу айтылған уәжі мен бағыт бағдары. Оқудың жаңа мазмұнын игеру немесе жобалау процестерін дайындауда әріптестермен шағын топтарда әрекеттесу арқылы орындалады. Топтық

жұмыс нәтижесінде ой білдіру, тұжырымдар мен ұстанымдарды, жобалау көзқарастарын, үлгілерін ортаға салу психологиялық тұрғыдан жеңілірек екендігі байқалды. Осы курстың мақсаты бала әрекетінің нәтижесін бақылау мен бағалаудағы оң өзгерістер, сыни тұрғысынан қарастыру, өзара

әрекеттесу барысында үнемі кінәламай ыңғайлы жағдай жасауға талпыну, олардың өздеріне деген сенімін қалыптастыру. Менің түсінгенім жіберілген қателіктерді түзетуге ешқашан кеш емес тек, осы мақсатқа жету жолында талмай жұмыс атқаруымыз керек.

ОҚУ МЕН ОҚЫТУДАҒЫ ЖАҢА ҚАРҚЫН Мухамбетчиева Жазира Салахиденовна

Атырау облысы Құрманғазы ауданы Д.Нұрпейісова атындағы орта мектеп мұғалімі

«Өмірмен бірге, замандас, өзгеру керек қалайда...» Айтқали Нәріков Бүгінгі таңдағы білім беру–өсіп келе жатқан ұрпақтың ақыл-ойы мен дамуының, мәдениетінің деңгейін анықтаушы фактор. ҚР «Білім туралы» Заңында: «Білім беру жүйесінің басты міндеті-ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықтар, ғылым мен практика жетістіктері кезінде адамды қалыптастыруға және кәсіби шеберлігін шыңдауға бағытталған білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау: оқытудың жаңа технологияларын енгізу, білім беруді ақпараттандыру, халықаралық ғаламдық коммуникациялық желілерге шығу,»-деп, білім беру жүйесін одан әрі дамыту міндеттері көзделеді. Қазіргі қоғамдағы әлеуметтікэкономикалық өзгерістер білімді және білімін практика жүзінде қолдана білетін қоғам мүшелерін талап етеді. Сондықтан мектептің міндетіоқушылардың шығармашылық қабілеттерін барынша ашып, қызығушылығын арттырып, өздігінен білім алуға құштарлығын туғызу, өз бетінше іздене алатын шәкірт дайындау. Ол үшін сабақ құрылымы көп түрлі оқыту әдістерімен толықтырылып, мұғалімнің де дайындығы, ізденісі жоғары деңгейде болуы керек. Барлық жаңа технологиялардың алдымен қоятын мақсаты–оқушының жеке басының дербес ерекшеліктерін ескеріп, олардың өз бетінше ізденуін арттырып, шығармашылығын қалыптастыру. Бұған дейін де бірнеше білім жетілдіру курстарынан өткеніммен, ол менің ішкі сұранысымды қанағаттандыра алмады, оқу үдерісін оңтайландыруда әдіс-тәсілдерді әлі де жетік меңгермегенімді сезіндім. Мен нені үйрету керектігін білгеніммен, қалай оқыту керектігіне келгенде қиналдым. Сол қажеттілікті қанағаттандыру мақсатында деңгейлік курсқа келіп, табысты оқуға жетудің жеті кілтімен таныстым десем де болады. Мұғалімнің біліктілігін арттыруға бағытталған осы Бағдарлама заманауи ғылыми зерттеулердің шынайы нәтижелерінің және оқытудың озық практикалық тәжірибесінің ықпалдасуын көрсете отырып, қазақстандық білім беру жүйесін дамытудың стратегиялық жоспарларының мақсаттарына сәйкес келеді («Мұғалімге арналған бағдарлама»,5- бет) . «Мектеп жұмысы мен оқушы жетістіктерін өрістетудегі негізгі тұлға-мұғалім»-деп Стронг айтқанындай, білім беру жүйесіндегі өзгерістерді сырттан келуі мүмкін емес, олар сыныптағы мұғалімдердің тәжірибесі мен түсініктеріндегі

өзгерістерден бастау алуы керек. Сондықтан мұғалім көшбасшылығы Бағдарламаның өн бойында мұғалім енгізетін өзгерістер арқылы көрінеді». Осы жеті модульді өз сабақтарымызға ықпалдастыру арқылы тізбектелген сабақтар топтамасындағы оң өзгерістерге куә болдық. Менің ойымша, бұл курс оқу үдерісіне тың тәсілдер мен оң өзгерістер енгізді. Бұрынғыдай сынып-оқушылардың селқос отыратын орны емес, өзін еркін және жайлы сезінетін ортаға айналды, өлі тыныштық, қатал тәртіп артта қалып, оқушылар қызу талқыға түсіп, сынып жанданғандай әсерде болдым. Сыныпты шулатып, еркін ұстап отырған мұғалімді бұрын сабақ бере алмайды, өзінің сабағында оқушыларын тыңдата алмайды деген қағидамен келдік. Енді оның дұрыс еместігіне көзіміз жеткендей, оқушы қай сабақта да өзін еркін сезінуі керек, ойын қорықпай, үрікпей жеткізіп отырса ғана оқудың нәтижелі болатындығын бәріміз де байқадық. Сабақтарымды ерекше жоспарлағаным оқушыларға жаңалық сияқты көрінді. Ереже жаздыру, топқа бөлу, түрлі тренингтер өткізудің өзі балалар үшін «дәстүрлі» сабақтарға қарағанда қызықтырақ болды. Табысты оқу мен оқыту мақсатындағы жүзеге асыруға тиіс тапсырмалардың алғашқысы әрі маңыздысы-оқушылармен ынтымақтастық орнату, яғни оқушылармен «серіктес» болу. Тәжірибемнің алғашқы күнінде сыныбыма барып амандасқан соң, олардың топқа бөлінуін өтіндім. «Түу, топ болып жарысамыз ба, біз баяғы жеңілетін шығармыз?»-деген көңілсіздеу жауаптарын құлағым шалса да, не үшін топтасу қажеттігін айтуға асықпадым. Оқушылар топқа бөлініп, абыр-сабыр басылған соң, бұлайша бөлінулерінің себебін сұрадым. Бірі досының, бірі парталасының, бірі озаттардың жанына отырғанын айтты. Содан соң бұлай алалап бөліну дұрыс емес екенін ескертіп, бәрін жұмылдыра, әрқайсысының пікірін ескере отырып, топта жұмыс жасау ережесін жасап, бәріміз бір жанұя, серіктес екенімізге көздерін жеткіздім. Содан соң оқушыларды дөңгелете тұрғызып, «Мен сізді... таныстырғым келеді» кіріспе ойынын ойната отырып, сабаққа дайындық жаттығуын жүргіздім. Оқушылар мені сыныптастары туралы тың теңеулермен таңқалдырды. Шынымды айтсам мен оқушыларымнан мұндай теңеулер мен марапат сөздерді күтпеп едім. Бұл тренинг сыныптағы психологиялық ахуалды жақсартып, оқушылардың кейбірі таңданып, кейбірі сүйсініп, енді бірі қысылып

жатты. Мадақ сөз олардың мерейін асырып, сабаққа соны серпін берді. Келесі кезекте алуан түстерді таңдатып, қайта топқа кездейсоқ бөліп, арадағы алшақтықты жоюға алғашқы қадам жасадым. Топ ережесі өз-өздерін реттеуге, бірін-бірі құрметтеуге, ынтымақтаса жұмыстануға баулыды. Ал сабақтар топтамасында ынтымақтасу тек тренинг, ойын, топқа бөлінгенде ғана емес, жаңа оқыту тәсілі диалогтік әдіспен білімді меңгеруде танылды. Балалардың когнитивті даму әрекеттері әлеуметтік қарым-қатынас үдерісінде, яғни, анағұрлым қабілетті оқушылармен өзара қарым-қатынас жасау арқылы жақсаратындығын Выготский атап көрсеткен. («Мұғалімге арналған нұсқаулық»,19-бет) Жоғары сынып оқушылары өздерінің білмейтіндіктеріне қысылады, өтпелі кезеңдегі олар үшін сыныптастары сынына қалу масқара. Ал қабілеті әртүрлі оқушылардың сабақта өзара әрекеттесуі, бірін-бірі оқытуы талантты баланың бойындағы өзімшілдігін, ал орташа оқушының сенімсіздігін, дұрыс жауап бере алмай қалам ба деген үрейін жояды деген сенімдемін. Бұл мақсатта сабақтар топтамасында, Мерсер мен Литлтон атап көрсеткендей, білім деңгейінің өсуіне ықпал ететін диалогтік оқытудың рөлі зор. («Мұғалімге арналған нұсқаулық»19-бет) Бір-біріне топ мүшелерінің қолдауын сезіну, мұғаліммен серіктестік, тең құқылық, әр пікір құндылығы, бағалау өлшемдерін білуі, мадақталуы бала бойында сенім қалыптастырып, оқушы өз ойын еркін айтуға, сабақта өзін еркін ұстауға үйренді. Балалардың саналы оқушы болып шығуының кілті–өзін-өзі реттеу мен метатану дағдыларын дамыту. Метатану үдерісі арқылы оқушылар түсіну, бақылау және оқу тәжірибесіне қадағалау жүргізу қабілеттерін дамытады. Оқушылар табыс, ұмтылыс және тиімді тәсілдерді қолдану арасындағы байланысты түсіне бастағандықтан, метатану ұғымын қалай оқудың жолын үйрену деп те қарастыруға болады. Оқу барысында мұғалім тарапынан оқушыға жол көрсету біртіндеп азайтылуы қажет, оқу тәуелсіз сипат алып, оқушылар өздігінен реттелуі керек. Алғашқы сабақта-ақ топ ережесін құрастырғызып, соған сүйене өз тәртіптерін реттеуге, өзін-өзі басқаруға бағыттадым. Өздері ақылдаса келіскен соң оқушылар ауытқымауға тырысты. «Жырдағы Жібек пен Төлеген бейнесі» тақырыбындағы сабағымда үй тапсырмасын зерттеу бағытында ұсынып, оқушылар өз бетімен ізденіп, веб-сайттан деректерді салыстырып, мол мәлімет жинап, презентацияларына топтық таныстырылым жасады. Осы арқылы оқушылар тың деректермен танысып, білімін толықтырды. Содан соң ұнаған үзінді бойынша қойылым дайындау тапсырылып, оқушылар өз бетімен мәтіннен үзінді таңдап, рөлдерге бөлініп, мәтінді жаттап, образға еніп, кейіпкер бейнесін әлдерінше сомдады. Осының бәрі менің араласуымсыз жүзеге асты. Алғашқы мәтінді меңгеру сабағында да «ЖИГСО» әдісімен өздері оқып, топқа келіп, түсіндіріп, сюжетті білді.

Көріністен кейін осындағы салт-дәстүрлер туралы топтық жұмыс тапсырдым. Оқушылар «Түсіндірме сөздіктен» дәстүрге берілген толық сипаттаманы оқып, өз білетіндерімен байланыстырып, жан-жақты сипаттауға тырысты. Сондықтан бұрынғыдай оқушыларға жиі ескертулер жасап, тәртіпке шақыру қажет болмады. Осы кезге дейін дайын мәліметті ғана ұсынып, соны қайта сұрап, оқушының өз бетімен көз жеткізуіне, дәлелдеуіне, ізденуіне, қорытындыға келуіне мүмкіндік бермей, дербестігін дамытпағаныма қынжылдым. Сабақ соңында бағалау өлшемдеріне сүйене өз-өздерін және бірін-бірі бағалату арқылы өздеріне үлкен жауапкершілік жүктедім. Келесі кезеңде оқушыларға сенім артып, өз бетімен меңгеруге жағдай жасауға тырысамын. Себебі бағдарлама мақсаты еркін, өзіндік уәжі бар, қоғамда өз орнын таба білетін, ынталы, сенімді, сыни пікір көзқарастары жүйелі дамыған ұрпақ тәрбиелеу. Осыған дейінгі тәжірибеде сыныпта сұрақ қоюдың үлгісі «бастама-жауап-кейінгі әрекет» нысаны бойынша жүзеге асып, сыныпта бастама жасайтын да, оны бақылап отыратын да мұғалім болып, балалардың еркін әңгімелесуіне, сұрақтарды өзара талқыға салып, ой елегінен өткізуге, өзіндік қорытындыға келуге мүмкіндік берілмеді. Сондықтан осы жүйе желісінен ауытқып, бағдарламаның алғашқы айында игергеніміздей, тек оқушылардың білім деңгейлерін тексеріп қана қоймай, өз ойларын анық білдіруге және де дамытып, кеңейтуге мүмкіндік беретін сұрақтарды қоюға тырыстым. Ал қалай қолданғаным жөнінде әңгімелесем: оқушылардың тақырыпты меңгеруіне қол жеткізу үшін төмен және жоғары дәрежелі сұрақтарды сабақ тақырыбына сай топтастырдым. Ал сабақ барысында оқушының білім алуын қолдау үшін сұрақтың түрткі болу, сынамалау-бағыттау, қайта бағыттау сияқты түрлерін қолдандым, осы сұрақтардың өзін оқушылардың түрлі мүмкіндіктеріне және қабілеттеріне сай саралап отырдым. Алғашқы «Бетпе-бет» кезеңінде оқушының қате жауабына да көзқарасым өзгеріп, кейде қате жауапты елемеуге, кейде оқушыларға түзетуге, ойлануға уақыт беруді үйрендім. Әрине, алғашқы сабақтарда уақыт беру, жауабын тосу маған қиындық туғызды, уақыттан ұтылатындай сезіндім. Дегенмен бізге керегі-тез жауап емес, барынша ойластырылған, терең сараланған жауаптар. Оқушының тың мәліметті қабылдау, ой елегінен өткізу деңгейін ескеріп, қателігімді мойындадым. Қосымша уақыт бергенде оқушылар өз жауаптарын түзетіп, дұрыстауға мүмкіндік алды. Дарынды, талантты балалардың бір пән аясындағы қызығушылығы да әртүрлі. Мысалы, бірі жатқа мәнерлеп оқу, бірі зерттеушілік, енді бірі рөлдік ойын, бірі шешендік, ақындық, жазушылық, т.б. Сондықтан әр қайсысына сай тапсырма таңдауға талпындым. Мысалы, «Ер Тарғын жырындағы Тарғын бейнесі» тақырыбындағы алғашқы сабақта талантты, дарынды оқушыларды бөліп-жармай, кеңесшілер ретінде көмекке алдым. Олар сол сабақ

барысында күрделенген тапсырмаларды (мысалы, жырды сатылай кешенді талдау, тіліне теориялық талдау, ойтолғау жазу) бөлек орындай отырып, топтар жұмысын бақылау, бағалау және үйрету, көмекшілік қызметтерді қатар атқарды. Оқушылар оқиғаны ісәрекетпен байланыстыруда, шығарма композициясын құруда, портретін талдауда кеңесшілерге жүгінді. Выготскийдің «Жақын арадағы даму аймағын» ескерсек, жай топтағы оқушылар білмеген, түсінбегендері, күмәнданғандары төңірегінде бірден менен сұрауға асықпай, өз құрбыларынан именбей көмек сұрап, тапсырмаларын бұрынғыға қарағанда толығырақ, ауқымды, сапалы орындады. Бұл да болса, менің жұмысымды жеңілдетіп, үлкен көмек болды. Өзге құрбыларының жұмысын бақылау оларға жіті қадағалау, тыңдау, ой елегінен өткізу, өзіндік баға беру жауапкершілігін жүктесе, бағалау өлшемдеріне сүйене жиынтық бағалау оларда асқан қызығушылық тудырды. Бұрын мұндай маңызды үрдіс атқармаған олар алғашында әділ бағалаудан ауытқушылық байқалды. Сол себепті бағалауға өзім араласып, дұрыс бағалай білуге бағыттадым. Сабақ барысындағы тапсырмалар бірін-бірі үйрету нәтижесінде әлдеқайда мол қамтылып, оқушылар өзін-өзі реттеудің алғашқы баспалдағын сәтті аттады. Ал өздеріне бөлек күрделенген тапсырма ұсынып, орындату арқылы оларды сыни ойлауға жетелеп әрі жалықтырмай және білімдерін бағалау мүмкіндігіне ие болдым. Осындай тапсырма, тәсілдердің, жалпы модульдің оң нәтижелілігіне алғашқы сабақта-ақ көз жеткіздім. «Сыныптағы бағалау тек қана техникалық тәсіл емес. Мұғалімдер жазбаша немесе ауызша түрде баға қою жолымен бағалайды. Олар қолданатын кез-келген нысанның артында тек қана обьективті немесе жеткілікті дәрежеде обьективті емес нормалар мен

стандарттар ғана емес, сондай-ақ баланың дамуы, оқуы және уәжі туралы түсінік, сонымен қатар өзінөзі бағалау, қабілеттілік және күш-жігер сияқты ұғымдарға қатысты құндылықтар жатады»-деп Александр айтқанындай, сабақта бағалауға да бұрынғыдай атүсті қарамай, оқыту және оқу үшін бағалауды қатар қолдандық. Бағалау бұрын тек мұғалім құзіретінде деп түсіндіріліп, жалғыз бағалаушы, сондықтан ақиқат иесі мұғалім деп танылды. Ал бағдарламадағы бағалау жолдары бізге бұл үдеріске басқа қырынан қарауға, яғни бағалаушы тұлға жалғыз мұғалім емес екенін ұғынуға мол мүмкіндік берді деп толығымен айта аламын. Сондай-ақ сабақ соңында рефлексия жазуды әдетке айналдырды. Яғни, өздерінің не істеп, не үйренгендері туралы ойланып, толғанады. Дұрысты бұрыстан айыруды үйренеді. Содан кейін бір байқағаным оқушылар өз ойларын іркілмей, қорықпай айта алуды үйренді. Қурс Бағдарламасын басшылыққа алып өткізген сабақтарымда оқушылардың білімге деген құштарлықтары, оқу үдерісіне деген қызығушылықтары ояна бастады. Ең бастысы бұл жұмыстар жүйелі жүргізілсе, оқу сапасының артып, табысты оқуға қол жеткізуге мүмкіндік береді. Аталмыш бағдарлама менің де өзгеруіме әсер етті. Оқушыға үйрете отырып, өзімнің де үйренген кездерім жетерлік. Оқушының бойына білім нәрін жеткізіп, аянбай талмай еңбек ету-әрбір мұғалімнің міндеті. Әуелі мұғалім, одан кейін оқушы, біртіндеп қоғам осы тәжірибеге бейімделіп, үйрене бастаса, болашағымыз жарқын, жастарымыз білімді алдыңғы қатарлы дамыған мемлекеттер қатарынан көрінеріміз хақ!

ӨЗІМДЕГІ ЖӘНЕ КӘСІБИ ҚЫЗМЕТІМДЕГІ ӨЗГЕРІСТЕР Мұғауова Жібек Шамалиқызы

Атырау облысы Махамбет ауданының қазақ тілі мен әдебиеті пәні мұғалімі

Ұстаз деген Ұлы ұғым бар мына дүниеде. Ілмейтінді ілдіретін, білмейтінді білдіретін. Санаға ақыл ұялататын, арманды алдан қиялататын. Өмірді ұғынуыңа себеп болатын, тірлікке кіруіңе көмек болатын. Әр кезде аялайтын, дәрісті аямайтын. Бықсытпайтын, жандыратын. Тұлғалық табиғатын мәңгілік қалдыратын,ұғымы ұшар биікпен пара-пар ұстаздың бірінен біздер де тәлім алдық. Сондай ұстазға еліктеп, өзімізге өнеге тұлға етіп, біз де мұғалімдік мамандықты қаладық. Мұғалім кім болуды армандайды? Мұғалімдер әсте әртіс, жазушы, сот, бастық, сылақшы, майлаушы немесе еден сыпырушы болуды армандамайды. Өйткені,

-әр мұғалімнің жұмыс бөлмесі, отыратын жұмыс үстелі, қарамағында 20-25 оқушысы бар, кішігірім бастық емес пе; -әр мұғалім өз сабағының шебері, яки режиссері, көбінесе басты рөлде де өзі ойнайды. Әртіс демей көр, кәне. Көпшілік көрініске де өзі қатысады; -бір тыным жоқ, кабинет тазалығы да өз мойнында, демек, майлаушы да өзі, сылаушы да өзі, безендіруші де өзі; -ал жазушыларға келер болсақ, тіпті кейбір жазушыларыңыз да, мұғалім сияқты күнде жазуға отырмас; -cоңғы кезде бухгалтер мен кассир де өздері. Сонымен ұстаздарымыз сан алуан қосымша мамандықтар меңгеруде. Ұстаз болу – жүректің батырлығы, Ұстаз болу – сезімнің ақындығы, Ұстаз болу – мінездің күн шуағы,

Азбайтұғын адамның алтындығы - деп ақын Ғафу Қайырбеков ағамыз жырлағандай, ұстаз жүгі–ауыр жүк. Адамның жан дүниесін түсініп, ренжітпей, қателігін сездіре білу–бұл нағыз шеберлік емес пе?! Қазіргі заманға лайық ұстаз қандай болу керек?! Бұрынғы таптаурын мінез бен әдіс-тәсілден қалай құтылу керек? Осындай ұстаз болу үшін мұғалім өзін-өзі қалай реттеуі немесе өзгертуі керек? Оның жауабын мынадан табар едім: - егер мұғалім жан-тәнімен соны қаласа; - егер талабы мен мақсаты бір жерден шықса; - егер мұғалім өзін-өзі қолға ала алса; - егер мұғалім оның жолын таба білсе; -егер мұғалім адамдықтың жолына шындап түскісі келсе т.б. Көпшілік әріптестер адамның мінезін өзгерте алмайсың дейді. Ал мен Абай Құнанбайұлы айтқандай, «Адам баласының мінез-құлқын өзгертуге болмайды дегендердің тілін кесер едім!» Осы жауаптардың дәлелін педагог қызметкерлердің біліктілігін арттыру курсының III деңгейлі үш айлық курс бағдарламасынан алдым. Иә, мен не алдым?! Алдымен, осы курс бағдарламасы мен оның мазмұны. Сонымен қалай өзгердім?! 1.Өзгермелі өмірге дайын болуды. Өйткені қазіргі заман талабына сай білім беруді болып жатқан өзгерістер мен жаңалықтар әр мұғалімінің өзін осындай өзгермелі өмірге дайындалуға жетелейді. Қазіргі бала бұрынғы бала емес, ол барлық ақпаратпен қаруланған, өмірге өзіндік көзқарасы бар, өзінің қажеттіліктерін айқындай алатын, нені білу керектігін де болжай алатын жан-жақты дамыған интеллектуалды жан деп ұғамын. Осы ерекшеліктерімен дараланатын ерекше Тұлғаны оқыту үшін де Мен осылай өзгеруге бет алдым, себебі олардың болашаққа бастайтын тағдыры менің қолымда. Егер мен қателессем, уақыт көшінен қалатын болсам, жас ұрпақтың тамырына балта шапқаным емес пе, ұстаз деп үмітпен қараған ата-ананың көңілін су сепкендей баспаймын ба?! Міне, өзгерудің сыры - осында! 2. Айналаға басқа көзқараспен қарауды үйрендім. Адамзат баласы ойлап отырсам, көбінесе айналадағы нашар нәрселерді алдымен байқауға, көруге, соны сынауға дайын тұрады екен. Оның мысалы, үлкен аппақ парақ немесе экран бетіне қарап тұрғанда оның бетіндегі бір қара ноқатты алдымен көріп қаламыз да, назарымыз соған ауып, сол жайында пікір таластыруға немесе сынауға кірісеміз. Ал осы өзгерістен кейін мен керісінше аппақ қағазды немесе экранның аппақ екенін байқап, оның қаншалықты таза, саф екеніне назар аударатын болдым. Бала дегеніміз осы аппақ парақ емес пе, бетіне қалай жазсаң, солай көрінеді. Сондықтан да ақ парақты періште жанын бүлдіріп алудан өткен күнә жоқ! Мен өз шәкірттеріме басқаша көзбен, яғни ұстаздық жанында өзгеріс орын алған Тұлға ретінде қарай бастадым. Бұрын олардың кез-келген кемшілігі мен қателігіне дауыс көтеріп, тәртіпке шақыруға,

берілген тапсырманы тез орындауды талап етуге дайын тұратын болсам, енді ондай жағдайларға қалыпты қарайтын, болуға тиісті кемшіліктер деп, өзін-өзі реттеудің жетіспеушілігі деп қарауға үйрендім. Бұл өзгеріс шәкіртпен үнемі ынтымақтастық атмоферасында, өзара үлкен сенімділікпен және түсіністікпен жұмыс жасауға жеткізіп отыр. 3.Шәкірттердің жанына басқаша үңілуді үйрендім. Жоғарыда айтқандай, шәкірт деген жаны таза, жамандық атаулыдан ада, аппақ қардай періште ғой! Оған өте сақтықпен, аялы алақанмен, жылы жүрекпен қарамаса болмайды, сондықтан да ішкі жан дүниесіне, көңіл-күйіне, әлеуметтік жағдайына және білім алудағы қажеттіліктеріне мән бермесең, тағы да оны мүлдем «жоғалтып» аласың. Мұның жолы–оның жанына басқаша үңілуде, яғни оның білім алуға дайындығын біліп алуда. Осы жайларды ескере отырып, бұрынғы тәжірибемді де қолданумен қатар әр шәкірттің жанына тереңірек үңіле түсуге, көңіл-күйі мен айтайын деген ойын, көзқарасын көзі мен әрбір қимылынан түсінуге тырыстым. Бұл кешегі өткен үш аптада өз нәтижесін бергенін мақтанышпен айта аламын. Олар мені өздерінің ақылшысы мен қамқоршысы, досы мен сырласы, білім алуға бағыттаушысы мен үйретушісі ретінде қабылдап, оқу мен оқытудағы барлық іс-әрекеттерді бірлесе орындап, түсінісуге дайын тұрды. Мен тәжірибелі ұстаз ретінде ең басты сыншының бірі бала дер едім, өйткені сенің сабақта қалай тұрғаныңды, көңілкүйіңнің қандай екенін, сенің өзін қалай қабылдап тұрғаныңды-бәрін-бәрін қалт жібермей бағалап отырады. Оны ешуақытта алдауға, өтірік айтуға және оның алдында қателесуге, екі сөйлеуге болмайды. Әр ұстаз осылай өзіне-өзі сын көзбен қарағанда ғана шәкірт жанына енуге болады. Мен осыны өз басымнан өткеріп жүрмін. Әр шәкірт–менің перзентім,бауырым, досым, сырласым, керек жерінде ақылшым деп толық сеніммен айта аламын. Міне, менің өзгергенім. Кейбір мектептегі әріптестерімнің оқушыларға жасап жатқан ескертулеріне де сын көзбен қарайтын деңгейге жеттім, олар мені әзілдеп «таза гуманист» дейтін болды. 4.Әр адаммен гумандық қарым-қатынас жасауды үйрендім. «Айналаға көз салшы:сен қалай қарасаң, ол да саған солай қарайды» деген бір тәуір сөз бар. Шынында да әр адамның, болмыстың бойынан үнемі кемшілік пен қателік іздеп тұратын болсаң, олар өзіңе де солай баға береді. Исламның хақ жолында да әуелі өзің жақсы ниет пен сенімде бол, сосын барып олардан соны дәмет дейді. Әріптес болсын, ағайын– туыс болсын, шәкірт болсын-бәрі де бір Жаратушының пендесі, тіршілікте бәрінің құқы бірдей, олай болса айналаға күмәнмен қарау, нашарды іздеу дегеннің өзі жат нәрсе болып шығады. Ұстаз деген бір ауылдың, әсіресе қазақ ауылдарының идеал тұтар Тұлғасы, сондықтан да ұстаздың алдынан өткен бар адам жақсылық атаулыны, мәдениеттілік пен имандылық, білімділік пен

біліктілік дегенді осы Ұстаз есімімен, оның бейнесімен салыстырмалы түрде бағалайды. Ал менің шәкірттерім-осы адамзаттың бөлшегі. Осыны тағы бір безбендей отырып, өзімнің өзгергенімді байқадым. Тіпті отбасындағы қарым-қатынасым да өзгерді. Айналаға шаттана қарап, адамзат атаулыдан жақсылық күте қарауым да - өзгергеннің белгісі! 5.Тек өзін ғана емес, басқаны да тыңдай білуге үйрендім. Біздің қазақ тілінде «тыңдай білу де-өнер» деген сөз мәдениетінің талаптарының қағидасы бар. Даланың жауынгер дауылпазы-Махамбет батыр: «Аз сөйлер де, көп тыңдар, хас асылдың баласы» деп тыңдай білудің маңызын паш еткен ғой! Білім алу мен оқытуда басты Тұлғалар-шәкірт пен ұстаз болған соң, осы мақсаттағы сөйлесу мен диалог, сұрақ пен жауап, талап ету мен орындау да осы тұлғалардың арасында болады. Әркім өз пікірін айтқысы да, тыңдатқысы да келеді. Ал шәкірт ше? Әрине, оның білуге ұмтылғанын да, талаптанғанын ұғатын да, иненің жасуындай өзіндік пікірін де ынталандырушылықпен бағалайтын да мұғалім. Егер осындай жауапкершілікті мойнына жүктеген әр мұғалім өз шәкіртін тыңдамаса не болар еді! Бар еңбек, талап, терең ой-бәрі де қараң қалмай ма? Міне, шәкіртті тыңдай білудің міндеті. Мен де осы кезеңде «Әр пікір-құнды, әр жауап-бағаға лайық дей отырып, шәкіртімнің әр пікірін, әр жауабын тыңдай білуді үйрендім, яғни өзімді осыған үйреттім. Демек, мен шәкіртімді тыңдай білуге өзгердім! 6.Шәкіртке бала деп емес, өзіндік пікірі бар Тұлға деп қарауды үйрендім. Шәкіртке бала деп қарап бұйыра сөйлеу, айтқанын дұрыс болсын-болмасын орындату, жекіру, бағамен жазалау сияқты бюрократтық қарымқатынас маған мүлдем жат. Неге десеңіз, жоғарыда айтқан пікірлерімнің өзі осының растығын дәлелдейді, өйткені «Әр қазақ-менің Жалғызым» дегендей, әр шәкірт-менің бауырым. Оның да айтары, өз ұсынысы мен пікір-тілегі, өз қажеттілігі бар. Осыны бәрі оған Адам деп, мемлекетіміздің ең басты Адами ресурсы деп қарауды талап етеді. Өйткені ол-байлық, ол-болашақ, ол-ертеңгі елдің иесі. Біз оған қалай сеніммен білім берсек, ол Тәуелсіз еліне солай иелік етеді. Мен де оның

болашағына сеніммен қарап, оның өзі армандағандай мақсатына жетуіне тілек қосамын, бүгінгі ісәрекетінен ертеңгі азаматтығын көремін. Мен осындай ұстазбын деп мақтанышпен айта аламын. Өзімнің өзгеруіммен бірге шәкіртімнің де өзгергенін көргеніме қуанатын, одан ләззат алатын, өмірге зор үмітпен қарайтын Ұстазбын. Әріптестерімнің де, атааналарымның да, шәкірттерімнің де осы пікірде екеніне сенімім мол. Мұның бәрі Елбасымыздың кешегі өткен ата-бабаларының даналығы мен ақылдылығын, көріпкелдігі мен сенімін жалғастырып келе жатқандығының, жас ұрпаққа білім беру мен тәрбиелеудің соны тәжірибелерін насихаттауының арқасы деп білемін. Тәжірибелі ұстаз ретінде кейінгі жас буынның да шәкірт жүрегінен терең орын алатын, әр шәкірттің сүйікті ұстазы бола алатын, оның болашағына бір адамдай алаңдайтын, өз ісінде яғни қазіргі білім беру ісіндегі үлкен өзгертулер мен өзгерулерге дайын болуын, ол үшін шығармашыл жобалар мен тәжірибелік оқулар арқылы білімдірін жетілдірулерін қалаймын! Мұғалімді анамдай жақсы көрем, Қиналамын қымбат теңеу таба алмай Өз баласын тастап кетіп үйіне, Ел баласын оқытады, ой Алла-ай. Мұғалімді жақсы көрем сезімтал, Үлгі етемін өнегелі сөзін бал Мұғалімнің мұғалімін танимын, Көкіректе көретұғын көзім бар. Ұстаз деген – жарық күні ғаламның, Ұстаз деген – анасы ол адамның. Бүкіл әлем мойындайды еңбегін, Сен де одан адам болып жаралдың. Ұстазыңды түсінген сен тереңнен, Бар әлемге еңбегімен еленген. Сенің бағың өрге қарай өрлесе, Ол да бірге қуанышқа кенелген. Сол арқылы сен де өмірді жалғадың, Ізгі іс қой, ұстаз тілін алғаның. Мақтау алсаң ұстаздардың алдында, Ол өзіңнің орындалған арманың. Ұстаз сөзін айтып жүрдік ән қылып, Одан басқа жүрген кім бар жанды ұғып. Ұстаз деген – ұлылардың ұлысы, Қасиеті бас иелік мәңгілік!

МЕН КҮТКЕН ӨЗГЕРІСТЕР КЕЗЕҢІ Сатимова М.Б. Атырау облысы Мақат ауданы М.Баймұханов атындағы мектептің мұғалімі

Өзгеріс дегеннің өзі не осы? Өмірдің өзі күн сайын өзгеріс емес пе? Кеше қандай едім, бүгін қандаймын, ертең қандай боламын? Ғасырлар биігінен қарасақ біздің курсымыз басталғалы қас қаққандай ғана уақыт өтті ғой. Бірақ менің қиялымдағы келешек, алдағы күндер мүлдем өзгеше.

Үш айлық курс дегенде менің көз алдыма лық толы аудиторияда қалғып-шұлғып отырған, шаршаңқы мұғалімдер елес берді. Ал курс басталғалы менің өз мамандығыма деген көзқарасым түбегейлі өзгерді десем, сенбессіз... Басқаша түсініп қалмаңыз, мен өз мамандығымды өте жақсы көрем, бірақ қазір қаптап кеткен білімсіз мұғалімді көргенде келешекте менің немерелерімді

кім оқытар екен деген ой жанымды жегідей жейді. Бұл ой тек мені ғана мазаламайтын шығар, сірә? Бұлбүгінгі күні әр ананың ұйқысын қашырған сұрақ. Білімі төмен, шеберлігі жоқ маманнан ақылы толыспаған жас жеткіншек қандай білім алмақ? Сол сапасыз білім алған жас сапасыз маманның санын көбейтпей ме? Менің түсінгенім, мектепте өз ісін сүймейтін мамандар толып жүр. Олар бәлкім мұғалім емес, керемет шаштараз немесе дәрігер болар ма еді... Жә, біздің әңгімеміз курс жайлы еді ғой. Сонымен мен курсқа келдім. Алғашқы күннен мен басқа бір әлемнің табалдырығын аттағандай болдым. Өзгерістердің бастауы болған күндерім осылай басталып, тренеріміз бізді бөлек бір таным-түсініктер әлеміне енгізді де жіберді. Біз бала боп күлдік, бала боп қуандық, бала боп ренжідік, өз көкірегімізде көміліп жатқан балалығымызды ояттық. Сол арқылы бала жүрегіне көкірек көзімен үңілуге дайындалдық. Тәжірибе кезеңінің де өзіне жететін қиындығы болды. Бірақ мұғалім жұмысы қиындықсыз болушы ма еді деген ойға тоқтадым. Біздің әр күніміз қуаныш пен өкінішке, тайталасқан тағдырларға толы емес пе? Тек соған күнделікті өмірде назар аудармайтынымыз да рас. Құрғақ сөзде мұғалімге көп талап қоямыз да, соны өзіміз жүзеге асыруға жоқпыз. Бұл жоба мұғалім жұмысына жаңаша бетбұрыс әкелері анық. Осыған дейінгі біздің оқытудағы жаңаша тәсілдерді табу жолына жасаған ізденістеріміздің жүйеге салынған нұсқасын тапқандай болдым. Біздің ұлтымызға тән ынтымақшылдық, батылдық, қамқорлық, бауырмалдық, тапқырлық сияқты жақсы қасиеттерді бала бойында қалыптастыру үшін де бұл жобаның орны бөлек. Мұны мен топпен жұмыстан байқадым. Осы жобаға қатысқалы мен көп нәрсеге басқаша қарай бастадым. Біз алдымызда отырған сан түрлі тағдыр иелерінің түзу жолдан тайып, тағдыр тәлкегіне ұшырауына да, өз жолын адаспай табуына да біз ықпал ететінімізді, бағыт беретінімізді ескерсек жобаның бізге берері көп. Бұл жоба маған, ең бірінші, өзімді жеңуге көмектесті. Ежелгі шығыс даналары айтқан «Мықты болсаң, өзіңді өзің жең» деген қағидаға тағы да бір көзімді жеткізді. Өзімнің бойымнан өзім байқамаған жаңа қырларымды аштым. Сабырлылыққа, табандылыққа үйрендім. Дана Абай айтқан «Адам мінезін түзетуге болмайды деген адамның тілін кесер едім» дегенді жүрегіммен ұғындым. Әлі үйренерім көп екенін бағамдаймын, осы ойлағандарымды жүзеге асыруға мүмкіндік, денсаулық берсе екен деп тілеймін. Өзіммен бірге білім алып жатқан әріптестеріме жемісті еңбек, талмайтын арман қанатын тілер едім! Бұрынғы бағытпен тағы бір бес жыл жұмыс істегенімде маған ештеңе де көмектеспейтін еді. Таптауырын болған ескі жолды одан әрі шиырлап кете барар едім. Бұл жоба мемлекеттің мұғалімдерге аударылған назарының кеш те болса түскен бір сәулесі дер едім. Иә, шынымен де «дер мезгілінде» деген тіркес бұл жерге жүрмейді. «Ештен де кеш жақсы» деп осындайда айтар, сірә.

Осы бағытпен барлық мұғалім жұмыс жасаса, мұғалімдер еңбегі нәтижелі болар еді, бірақ бұл жоба теңізге түскен тамшыдай ғана болып тұр.Бұл жоба өз нәтижесін бергенде мектеп бітірген түлектер мұғалім мамандығын бала күнінен армандап, осы мамандықты игеруге талап қылар еді. Педагогикалық оқу орнына кез-келген адам бармас еді, мектепте өз мамандығын жанымен сүйетін нағыз МҰҒАЛІМДЕР ғана еңбек етіп, өздерінің бейнетті еңбегінің зейнетті жемісін терер еді. Мен сондай күндердің әйтеуір бір туарына сенем, менің немерелерімнің білім алар сәті туғанда олармен нағыз өз ісінің майталмандары ғана еңбек етеріне сенем! Сенімім-алдағы күндерге апарар шамшырағым! Мен арманымның алдамайтынына, адастырмайтынына сенемін! Білім жолы - нұрлы жол Білім жолы-нұрлы жол... Иә, аты айтып тұрғандай, білімнің биік шыңына көз тіксеңіз, жолыңыздың нұрлы болары хақ. Қaзaқстaн Рeспубликaсы пeдгoг қызмeткeрлeрiнiң бiлiктiлiгiн арттырудың деңгейлі бағдарламасының Үшінші (базалық) деңгей бағдарламасын оқып аяқтап, желтоқсан айынан бастап, осы жаңа жобамен жұмыс жасаудамын.Оқытудың сындарлы теориясы оқушыға нақты білім беруді мақсат тұтқан мұғалімнің өз сабақтарын оқушының идеясы мен білім-біліктілігін дамытуға ықпал ететін міндеттерге сай ұйымдастыруын талап етеді[1].Тізбектелген сабақтар топтамасына оқушылардың қалай оқу керектігін үйрену, соның нәтижесінде еркін, өзіндік дәлелуәждерін нанымды жеткізе білетін, ынталы, сенімді, сыни пікір-көзқарастары жүйелі дамыған оқушы қалыптастыру мақсатта орта мерзімді жоспарымды құрдым. «Мектеп жұмысы мен оқушы жетістіктерін өрістетудегі негізгі тұлға-мұғалім» (Strong,2011)[1], алған білімімді және шеберлігімді кеңейте отырып, жеті модульді ықпалдастыруға жұмыстандым. Осы мақсатыма жету үшін бағдарлама барысында меңгерген әдіс-тәсілдерді сабағыма қолдандым. Сабақтарымда оқыту мен оқудағы жаңа тәсілдерді қолдану арқылы «Стикерлердегі диалог», «Миға шабуыл», «Өрмекшінің торы» атты әдістерін пайдалануда оқушылар бір-біріне сұрақ қоя отырып, әңгімелесу барысында бір-бірінен білім алады. Мұғалім оқушыларға жабық және ашық сұрақтар дайындап келсе, бірлесе отырып шешімін табады. Оқушыларға сыни тұрғыдан ойлауға үйретуге «Қалам үстел үсті», «Құпия зат», «Ыстық орындық» әдістерін қолдансам, оқушылардың өз бетімен орындауға тапсырмалар бере отырып, сыни ойлауы дамиды. Ал, ақпараттық коммуникациялық технологияларды қолдануға «Венн диаграммасы», «Ассоциация» әдістерін пайдалануда оқушылар топтаса ой бөлісіп, өзара пікірлесетініне сенімдімін. Оқыту үшін бағалау және оқуды бағалауды әр сабақтың соңында «Сэндвич», «Бағдаршам», «Қол сигналдары», «Күлегештер», «Екі жұлдыз, бір тілек» және критерийлер арқылы бағалауларды қолдансам, оқушылардың қызығушылығы артады деп есептеймін. Себебі, бірін-бірі және топты бағалауда

әр кезеңдегі білімдерін тексере отырып, ойланып әділ шешіммен қорытынды жасайды. Талантты және дарынды балаларды айқындауда «Кезбе тілші», «Конверт-сұрақ», «Құпия зат» стратегияларында анықталады. Яғни, сабақты керемет ұққан оқушы бірінші болып тілшінің қызметін бастап кетеді. Жоғары дәрежелі сұрақтарын қояды. Бейнебаяндағы құпия затты логикалық ойлау арқылы тез дайындалатын мейрамханада қолданылмайтын пышақ, шанышқы сияқты заттарды тез табады. Конверттегі сұрақтарға суырып-салма жауап беріп отырады. Оқушылардың жас ерекшеліктеріне сәйкес

оқытуда «Алтын балық үшін аквариум», «ТВ шоу», «Серпілген сауал» әдістерін қолдана отырып жас ерекшеліктеріне сәйкес түрлі қызықты тапсырмалар әзірледім[2]. Қорыта келе, жеті модульді ықпалдастыра отырып жұмыс жасап жасап жатқанымды өзімнің жетістігім деп есептеймін. «Мұғалім-оқыту мен оқу тәжірибесін жетілдіру жұмысының көшбасшысы»[1] түсінігіне негізделеді. Себебі, түрлі әдіс-тәсілдерді қолданып, оқушының қызығушылығын арттырып, бағыт беріп, оқыту мен оқуда өзгеріс енгізетін биік тұлға екенін зор сеніммен айта аламын.

МЕН... ӨТКЕНІМ, БҮГІНІМ, БОЛАШАҒЫМ... (эссе) Косжанов Турлан Даулетович Атырау облысы Қызылқоға ауданының мұғалімі

Мен осы курс тыңдаушысы болғанға дейін ауыл ұстазы ретінде он жылдан астам уақыт оқу-тәрбие саласында жас ұрпаққа сапалы білім мен саналы тәрбие берумен айналысып келемін. Осы жылдар ішінде талай шәкірттің көкірегіне білім нәрін сеуіп, үлкен өмірге байсалды, білімі мен тәрбиесі жетілген үлкен жүректі, Отансүйгіш, еліне қалаулы, болашақта туған елді гүлдендіріп жайнатуға атсалысатын білімді де білікті азаматтар мен азаматшаларды қалыптастыруға өзімше үлес қосып келемін деп санаймын. Әрине, бұл үлкен міндеттің шешімін табуына, ең алдымен, ұстаздың әр берген сабағынан бойына білім жиған оқушының жеткен жетістігі де аз роль атқармайтыны белгілі. Ол үшін әр оқушының жеке жас ерекшелігіне мән беріп, олардың сауатты оқып, жазып және ой қорыта отырып, көзқарасы нық, шешімі берік, өз-өзіне сенімді, жан-жақты тұлға болып қалыптасуына ерік-жігері мықты, бала жанын түсіне білетін, заман ағымына бейім, жаңалыққа құмар болып белсене жұмыстанатын мұғалімның атқаратын еңбегі ерекше-ақ.. Бұл жолда табысқа жетуде ұстаз бен оқушының өзара қарым-қатынасы, бір-бірімен сыйластығы, бірге дос-құрбыдай жарасымды жұмыстана білумен бірге ынтымақтастықта қоян-қолтықта жұмыстанса алынбас қамал болмайды. Ұстаз болу – жүректің батырлығы, Ұстаз болу – сезімнің ақылдығы. Ұстаз болу – мінездің күн шуағы, Ұстаз болу–адамның асылдығы,-деп, Ғапу Қайырбеков ағамыз айтқандай, өмірдегі көп мамандықтардың ішінде жан-жақты білімділікті, икемділікті, шеберлікті, ерекше шәкіртжандылықты, мейірімділікті қажет ететін мамандық та–ұстаздық мамандық. Олай дейтінім, мұғалім еңбегі біріншіден, адамзат қоғамы тарихында жинақталған ғылым негіздерінен білім беруге тиіс болса, екіншіден, үнемі шәкірттерімен қарым-қатынаста болып, білсем, үйренсем деген бала арманы мен оның сырлы тағдырына басшылық етуді мойнына алған маман...

Бүгінгі ұстаз шәкіртіне ғылым негіздерінен мәлімет беріп қана қоймай, оны дүниежүзілік білім, ақпарат, экономика кеңістігіне шығуға, яғни қатаң бәсеке жағдайында өмір сүруге тәрбиелеуі керек. Ол нағыз ұстаздың ғана қолынан келеді. Ұлы ағылшын ағартушысы Уильям Уорд:«Жай мұғалім хабарлайды, Жақсы мұғалім түсіндіреді, Керемет мұғалім көрсетеді, Ұлы мұғалім шабыттандырады»,-дейді. Қазіргі жас буын-еліміздің келер күнгі келбеті. Бұл жөнінде Елбасымыз Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев: «Ғасырлар мақсаты–саяси-экономикалық және рухани дағдарыстарды жеңіп шыға алатын, ізгіленген ХХІ ғасырды құрушы іскер, өмірге икемделген, жанжақты жеке тұлғаны тәрбиелеп қалыптастыру»,- деген тұжырым жасады. Ол үшін бүгінгі оқу үрдісіне сай ұстаз алдында тұрған басты проблема–жаңа формацияның жаңа ұстазы болып қалыптасу. Жаһандану дәуірі–әлемдегі елдердің бәсекелестік жағдайында халықаралық деңгейде өзара кірігу үрдістерінің жандану дәуірі де болғандықтан, білім – пайдалы инвестиция саласы ретінде еліміздің экономикалық, әлеуметтік және саяси даму тұрақтылығын қамтамасыз етеді. Елбасымыз:"Біз білім-ғылым саласында бәсекеге қабілетті болмасақ, өз мақсатымызға жете алмаймыз. Барлығы мектептен, ал Қазақстан үшін ауыл мектебінен басталады”, деген болатын. XXI ғасыр ұлттық бәсеке, ақпараттық сайыс, инновациялық технологиялар, күрделі экономикалық реформалар сияқты көріністерімен ерекшеленеді. Сол кезеңге сай интеллектуалды, дені сау, ой-өрісі жоғары дамыған, халықаралық деңгейге сәйкес білімі бар азаматты тәрбиелеу де біз секілді әр мұғалімнің міндеті. Қазіргі заманғы мұғалімдер информатор, бақылаушы, тексеруші, жазалаушы қызметін тастап, керісінше ізденуші, зерттеуші, технолог, өнертапқыш, шығармашылықпен жұмыс істейтін жаңашыл болу керек. Оқушыны субъект ретінде қарастырып, оның өзін-өзі тануына жол ашу, жеке тұлға бойындағы қасиетті дамыту, «Мен» менталитетін қалыптастыру, білім мен тəрбиені жеке тұлғаға қарай бағыттаубүгінгі таңдағы мұғалімінің кезек күттірмейтін

қасиетті міндеті.Осы орайда,Жүсіпбек Аймауытовтың "Мектеп бітіріп шыққан соң бала бүкіл әлемге, өзгенің және өзінің өміріне білім жүзімен ашынған саналы ақыл көзімен қарай білсе, міне, білімдендірудің кездейтін түпкі мақсаты—осы. Мектеп осы бағытта баланың келешекте жетілуіне мықты негіз салуы керек" деген сөздерін естен шығармаған жөн. Жалпы, оқу-тәрбие үрдісіндегі сыныптың, сыныптағы әр оқушының оқу материалын жеткілікті түрде меңгеруі ұстаздың жеке бас ерекшелігіне ғана емес, оның материалды меңгертудегі қолданатын әдіс-тәсілдерінің әр алуандығы мен педагогикалық шеберлігі ең маңызды қызмет атқарады. Бұл бағытта, еліміздің түкпір-түкпірінде Елбасымыз Н.Ә.Назарбаевтың бастамасымен қолға алынған «Назарбаев Зияткерлік мектебі» негізіндегі «Педагогикалық шеберлік Орталығының» Атырау қалалық «Өрлеу» мұғалімдердің білімі мен біліктілігін арттыру орталығының әдістемелік жақтан берген үш айлық білім жетілдіру курсының бергені мол болды. Себебі, бұл курс барысында жеке өзімнің үйреніп-білгенім өте көп болды. Осы курста шынайы оқушы мен мұғалім арасындағы қарым-қатынас қандай болу керек, әр сабақты қалай өткізу керек, қандай әдіс-тәсілдерді қолдану керек, қандай ұстаным мен құндылықты басты қағида етіп алу керек т.с.с. мәселелерді жаңаша қырынан таныдым. Бұл бағытта курс кезінде жалықпай-талмай жаңа әдіспен оқытыпүйретуден танбай үйреткен тренеріміз Кәмшат Тәжіғұлқызы Ханалиева апайымыздың есімін жылы лебізбен айрықша атап өткен жөн. Сонымен бірге, облысымыздың әр өңірінен бірге оқып, бір топта болған әріптес ұстаздарымызды да әрдайым сағынышпен еске алып жүрмекпін... Курстан үйрену барысында білім беру үрдісінде білімнің сапалы, өмір ағымына сай келуін жай сөзбен жеткізіп қоймай, сол білімді жеткізуші ұстаздың қарапайым бағыт-бағдар беруші болып, шәкірт жүрегіне жол тауып, өз күшімен, білім-білігімен қойылған мәселені шешу жолдарын тауып алуына, берілген тапсырманың әр қырынан келіп «бұтарлай жіліктей білуіне», сауатты түрде жан-жақты аша алуына, сыни тұрғыдан мән берілу керектігіне назар салудың өзі мен үшін, ұстаз үшін, зор жетістік болды деп есептеймін. Әсіресе, әр дәріс бойынша берілген ресурстапсырмаларды талдау, салыстыру және ойтұжырымдамалар жасауда бұрынғы өзім білетін әдістәсілдердің атын білгенмен, қолдану барысында қаншалықты маңыздылығына мән бермей келгенімді ұғындым. Ол әдіс-тәсілдерді қолданғанда сыртқы формасын беріп, ішкі мазмұн-мағынасына терең үңілмегенімді сезініп, бала көкейіне берген білімнің сіңірілмей, жалаң берілгенін байқап күмәнді ойға түстім. Мәселен, осы курс барысында ұстаз ретінде «мен үшін не маңызды?», «ең бағалы ұстаздық міндетім не?», «ұстаз болып шәкірт алдына келгенде не бере алам, алдымдағы әр оқушыны қалай, қай бағытта өзгертуім керек, яғни құндылық пен ұстаным қандай болу керек?» деген сауалдардың қаншалықты

өткір әрі өміршең болуына зер сала қарауыма тура келді. Сондай-ақ, күнделікті өмірде көңіл бөлмей жүрген бір топтағы оқушылардың жеке-жеке алып қарағанда «аузына қара құлып салып тастаған, әншейінде көзге ілмей жүрген нағыз алтын қазыналы сандық» екенін, оның кілтін бұрап ашу үшін әрқайсысымыздың адамның жан-дүниесін «тамырын дөп басып білетін тәуіптей» болуымыз қажеттігін ұғындым. Бұл үшін тек ғана шебер әдіскер болу жеткіліксіз екен. Сонымен қатар, әрі психолог, әрі сан алуан өнерді жетік меңгерген зерттеуші, дамылсыз алға ұмтылып, үнемі құмары қанбаған ізденуші саяхатшыдай болу да керек екен. Курс барысында, әсіресе, ерекше қамқорлықты қажет ететін, тағдырдың тәлкегіне ұшыраған мүгедек балаларды оқыту, яғни инклюзивті білім беру тақырыбы өзінің жаңашылдығымен, аса өткірлілігімен ерекше әсер етті. Өзіңіз ойлаңызшы, күнделікті өмірде кездесетін, әрбір қала мен ауылда қасымызда жүрген осындай жандарды көргенде «құдай-ау, осылар қалай өмір сүріп жатыр, өзі?!» деп, аянышпен көз салып, қастарынан өтіп кететініміз шындық. Бірақ, осындай жандардың бойында қаншама қайсарлық пен шешімталдық болар-ау, деп әсте де ойланбаппыз. Дәріс барысында қатыгез өмірдің тезіне шыдамай, шарана кезінде мұхит асып кеткен, Татьяна Кириллова деген заты орыс болса да, қазір американдық атанған, тумысынан қол-аяғы жоқ Джессика Лонг атты бойжеткеннің паралимпиадалық ойындардан оза шауып, алтыннан алқа тағынып, өзінің еңбекқор, өжет, өмірге құштарлығымен айдай әлемге танылып отырғандығын бейнелеген бейнебаяндық көрсетілімнен кейін өз еліміздегі қаншама осындай балаларымыздың «көзі ашылмай қалған бұлақтай» кеуіп, жоғалып немесе қамқор қолмен менмұндалап жатқанын шын сезінеді екенсің... Сондай-ақ, күнделікті оқу-тәрбие барысында түрлі кәсіби бағыттағы әдістемелік, ғылыми еңбектерден оқысақ та, шынайы іс-тәжірибеде толық жүзеге асырмай жүрген «оқушылардың өзін-өзі реттеуі» деп аталатын тәсілдің берер тәлімі де пайдасы зор деп білем. Өйткені, сабақ барысында мінез-құлқы, танымтүсінігі әр түрлі балалардың өз-өздерін ретке келтіріп, бірыңғай тәртіп этикасын сақтап оқу процесінің жүйелі жүргізілуінде осы тәсілдің орны ерекше болмақ. Дәріс кезінде түрлі ой-пікірлерді қорғау, мәселеге сыни көзқараспен қарау, диалогтық үлгіде топтасып және жұптасып оқытудың да берері мол екенін жетік меңгердім. Курста, сондай-ақ, «Блум таксономиясы» атты Бенджамин Блумның мақсат қою технологиясының сабақ үрдісінде материалды ұғындыруда кезең-кезең бойынша жүйелі жүргізілсе, пайдалы екендігін байқауға болады екен. Бұл әдіс білім игертуге бағытталған басты 6 қадамнан тұрады. Олар: білу, түсіну, қолдану, зерттеу, талдау, жинақтау және бағалау. Бұл әдістің сонылығы-бір кішкентай мәселені жан-жақты қырынан алып, терең білдіруде ерекше екендігінде жатыр.Тіпті, бұл әдісте берілетін тапсырмалар мен сұрақтардың өзі белгілі бір тәртіпке құрылуы керек екен. Сондай-ақ, «Адам

темпараменті», «Мұғалімнің оқушыға кеңес беруге көзқарасы», «Мінсіз оқушы қандай болу керек?», «Мінсіз мұғалім қандай болу керек?», «Қиын бала қайдан шығады?», «Табысты оқыту мен құзырлы мұғалім», «Сыныптағы психологиялық ахуал», «Сапалы оқыту дегеніміз не?», «Бағалау және оның түрлері» т.б. дәрістер барысында оқушының жеке тұлғалық қасиетіне баса мән беру керектігіне кең талқылай отырып, көз жеткіздік. Қорыта айтқанда, осы үш айлық курс барысында алған біліміміз дәстүрлі оқытудан мүлдем бөлек

болып, жаңа заманның оқушы мен мұғалімі өзара қарым-қатынаста заманға сай жаңашыл, ізденуші, ортақ шешімді жүзеге асырушы, әлемге өзгеше қырынан қарауға бағдарлай білуші және Шульманша айтқанда, «бас, қол, жүректі қатар ұстанушы», білімді өмірде қолдана білуші, сыни ойлаушы, бір-біріне әділ баға беруші, зерттеуші, өз бастамасын батыл енгізуші болғанда ғана еліміздің болашағы жарқын, келешегі кемел, тұғыры баянды болмақ.

ӨЗІМДЕ ЖӘНЕ КӘСІБИ ҚЫЗМЕТІМДЕГІ ӨЗГЕРІСТЕР (Эссе) Абдрахманова Эльмира Жұмағалиқызы Атырау облысы Индер ауданы «Көктем» қазақ орта мектебінің мұғалімі

«...Ұстаз болу–жүректің батылдығы»-деп өлең жолдарында өрілгендей, шынымен де түсінген адам мұғалімдік мамандықты күнкөрістің қамы, нан табудың жолы деп емес, ерекше азаматтық миссия деп қарауы керек. Бұл кәсіпке білімділіктен бөлек батылдық пен батырлық та, табандылық пен төзімділік те керек. Қазақ мұғалімі кім, кешегі мұғалім қандай болды, бүгінгі мұғалім қандай болуы керек?-деген сауал төңірегінде аздап ой қозғап көрмекшімін. Ұстаздық жолымның бастау алғанына он жылдай уақыт болса да, мектеп өмірі мен үшін оттай ыстық, көңіліме жақын. Бала күнімнен санама сіңген қоңырау үні 45 минуттық білім сағатына шақырып тұратын. Қазір де солай. Бірақ айырмашылығы қиын да абыройлы ұстаз жолында жүруім. Сол Ұстаз атына саймын ба? Жаңарған, жасарған қоғамда ұстаз міндетін қалай атқарып жүрмін? Адам баласы алған тәрбиесін өз мақсатына жету үшін білім кілті арқылы ашып пайдаланады. Неғұрлым білімді болған сайын, ілгерілеу де соғұрлым жылдамдайды. Ендеше тәрбие бар жерде мақсат бар, мақсат бар жерде білім басты қажеттілік болмақ. Жасөспірім алдына үлкен мақсат қоя білсе ғана биікке ұмтылады. «Адамның адамшылығы жақсы ұстаздан»,-деп Абай атамыз айтқандай, мен қандай болсам, алдымдағы шәкірттерім де сондай боп шығарын түсінемін. Шынында да, бала болашағы–менің қолымда. Қызығы да, қиындығы да мол ұстаздық жолдан мүдірмей өтсем, менің де биік шыңға шыққаным. Абай атамның «Ақырын жүріп анық бас, Еңбегің кетпес далаға. Ұстаздық еткен жалықпас, Үйретуден балаға»,-деген қасиетті қағидасы-менің әрдайым жүрегімнің түкпірінде ұстайтын ұстанымым. Өздігінен білім алатын, жан-жақты ізденетін, талпынатын, алдағы өмір жолын өзі болжай алатын тұлға тәрбиелеу-ұстаздың қолында. Ал қоғамдағы

жаңа өзгерістер ұстаздардың кәсіби біліміндегі жаңашылдықты талап етеді. Педагогикалық қызметімде теориялық білімді тәжірибемен байланыстыра отырып, жан-жақты мүмкіндіктерімді ашуға, оқытудағы Кембридж университеті тәсілінің теориялық негіздерін енгізген «Үшінші деңгейлі мұғалімдерді даярлау жөніндегі біліктілікті арттыру курстарының» маңызы зор. Бұл курстың маңыздылығы ой бөлісіп, әдістеме алмасуда мүмкіндік туғызуында және ең тиімді әдістер мен стратегияларды жинақтап, оқытудағы қиыншылықтарды жоюға мүмкіндік тудыратындығы. Бұл курста мен оқыту жүйесіне жаңа көзқараспен қарайтын болдым. Оқушылардың оқуға деген ынтасы мен қызығушылықтың одан да арта түсетініне сенемін. «Оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан ойлау» бағдарламасының қазіргі таңда білімді, білгенін өмірге пайдалана алатын шәкірт тәрбиелеуде алатын орны ерекше. Сапалы білім негізі–жан-жақты ақпараттық материалдарды, көрнекі құралдар мен ұтымды технологияларды, тиімді әдіс–тәсілдерді пайдалана отырып, білім алушыға ешбір кітаптан таба алмайтын білім беру. Мектептегі тәжірибе кезінде «Мен нені өзгертіп жүрмін?» деген сұраққа жауап іздедім. Мен оқушыға сабақ бере жүріп, өзім көп нәрсені үйренгенімді байқадым. Әрбір өткізген сабаққа талдау жүргізу арқылы біраз қателігімді таптым, сабақ мақсатын дұрыс қоя білуді, оқушыны жалықтырмауды, тренингтерді көбірек қолдануды, сабақта жағымды психологиялық ахуал тудыруды, өзім үйренгенімді әріптестеріммен бөлісуді үйрендім. Алдымен біз өзімізді өзгерту арқылы өзге әріптестерімізді және оқушыларымызды өзгерте аламыз екен. Оқушыларды сыни ойлай білуге үйретуіміз керек және ең керегі, мұғалім мен оқушы арасында ыстық қарым-қатынас орната отырып, біз айналамызда еркіндікті сезіне білуіміз керек. Осы курста оқып білгенімді болашақта жүйелі қолдана алсам, менің белгілі бір нәтиже көрсеткішіне жетерім сөзсіз.

Көне Қытай данасы Конфуций «Өзгені таныған адам–данышпан, ал өзін таныған адам бүкіл Әлемді билейді» деп айтқан екен. Бұл жобаның ең басты мақсаты баршаға мәлім:ол-шәкірттеріміздің ойлау білігін дамыту. Бұл ұмтылыс сонымен бірге оларда өзін-өзі тану дағдысын да қалыптастырады. Әр кезде оқушы өзіне құлақ салып, ішкі әлемін түсініп, оны түсіндіруге ұмтылғаны жөн. Сайып келгенде, бұл– адам өмірінің ең басты мақсаттарының бірі де шығар. Осы жаңа жобаны оқып бастағалы бері көптеген жағымды, пайдалы мағлұматтар алдым. Осы алған әдістерімді болашақта өз тәжірибемде үнемі пайдаланып, басқа әріптестеріме де үлгі етемін. Өйткені жаңаша оқыту әдісінің оқушылар үшін де, мұғалімдер үшін де келтірер пайдасы мол деп ойлаймын. Себебі, бұл жоба сабақ беру әдістәсілдерін үйрете отырып, менің кәсіби қызметімдегі ұстанымым мен көзқарасымды мүлдем өзгертті. Мен осы жоба арқылы нені үйрендім? -Өз білімімді көтеру мақсатында іздену керек екенін білдім;

-Сабақтың тақырыбына сай әдіс-тәсілдірді қолданып, жүйелі жоспар құра білуді үйрендім; -Мектепте орындауға тиісті тапсырмаларды оқушының білімін жетілдіру мақсатында сараптап таңдау керек екенін білдім; -Қалай оқыту керек екенін үйрендім; -Оқытуда көп күш-жігерді талап ететін жауапкершілігі бар міндеттер жүктелетінін ұқтым; -Мектепте енгізілетін өзгерістерді іске асырушымұғалім көшбасшылығы екенін түсіндім. Ендеше, осы жоба түбегейлі енгізіліп, барлық мұғалімдер қолдау көрсетсе екен деймін және осы бағдарлама барысында оқушыларымыз алған білімдерін өмірде қолдана алатын, қабілетті ұрпақ болса екен деген үмітім де жоқ емес. Мектептегі тәжірибе кезінде әріптестермен диалогке түсу арқылы өз ұстанымдарымды анықтап, өзімнің кемшіліктерім мен кей қырлардан артықшылығымды да байқадым.Жұмыс жасауда жіберген қателіктерімді анықтадым. Алдағы уақытта оқытуда жаңа әдістерді пайдаланып, жұмысымды аяқсыз қалдырмайтыныма сенімдімін.

 Іс-әрекеттен кейінгі рефлексия 

 Жаңаша оқыту-жаңаша көзқарас  Дүйсенбай Злиха

Атырау қаласы №11Ы.Алтынсарин атындағы орта мектебінің бастауыш сынып мұғалімі

1 «а» сыныбы, Оқушы саны-22, 20.04.2015 Тақырыбы Мәтін. Жалбыз.Қонжық 164-165 -ж Сабақтың атауы «Ана тілі» 1 сынып, Алматы «Атамұра» 2012. Сілтеме Ш.Әуелбаев.Ә.Наурызбаева.Р.Ізғұттынова.С.Тәжімбетова. Сабақ жоспары Ана тілінен өзіндік жұмыс дәптері.К.Ә.Ерешова,Э.Б.Сүлейменова. Мәтін туралы түсінік беру, мәтіндегі негізгі ойды түсінуге жетелеу, оқу және Жалпы мақсаты жазу дағдысын жетілдіру. Сөздік қорын, шығармашылық қабілетін дамыту. 1.Сыни ойлауға үйрету. Міндеттер: 2.Білімді өмірде қолдана білуге, зерделеуге, тәжірибе жасауға дағдыландыру. Топтық жұмыс кезінде бір-бірімен пікірлесе отырып, әр топ білімдерін бекітеді. 3. Оқушыларды көркемдікке тәрбиелеу. Жаңа білімді меңгерту сабағы. Түрі Әдісі Мұғалім үшін оқу нәтижелері

Сабақта идеялар

туындаған

Күтілетін нәтиже

Сабақ барысы: Сәлемдесу Топқа бөлу Мотивациялық бөлім

Операциялық бөлім.

негізгі

Сыни ойлауға үйрету,АКТ-ны қолдану,Диалогтық оқыту,Дарынды және талантты балаларды оқыту. 1.Сабақта білім алуға, шығармашылықпен жұмыс жасауға үйренеді. 2.Өз ойын айтуға, салыстыруға, талдауға үйренеді. 3.Бір-бірінің жауабын тыңдауға үйренеді. 1.Оқушылардың бірін-бірі оқыту арқылы,аталған тақырыпты меңгеруі. 2.Мұғалім оқуға бағыттап отыру. 3.Оқушылардың білімін,дағдыларын дамыту. 1.Оқушылардың өмірдегі біліміне, білігіне сүйену. 2.Жаңа теориялық ақпаратты беру арқылы, оқушының жаңа ойлау дағдысын қалыптастыруға жағдай жасау.

Мұғалімнің әс-әрекеті Оқушылармен сәлемдесу, түгелдеу, класс бөлмесінің тазалығына көңіл бөлу, оқушылардың сабаққа дайындығы тексеру, олардың назарын сабаққа аудару

Оқушының іс-әрекеті Бір бірімен амандасу арқылы көңіл күйлерін көтереді.

Сабақтың барысы: «Қызығушылығын ояту» кезеңі Әдіс-тәсілдер: Ұйымдастыру кезеңі 1.Оқушылармен сәлемдесу, түгелдеу. Топқа бөлу: Өсімдік түрлеріне байланысты 5-топқа бөліну Сабақтың ұранын айтады: : Топтың ережесімен таныстыру. а)«Ыстық үстел» ойыны Қорапшада қай сан түссе, сол топ ыстық орындық болады. Қалған 4 топ өтілген тақырыптарға байланысты сұрақтар қояды. Ә) Бағалау

1-топ. Түймедақ 2-топ. Итмұрын 3-топ. Адыраспан 4-топ.Долана 5-топ. Жалбыз Ұраны: Кел, балалар, оқылық! Оқығанды көңілге Ықыласпен тоқылық!

V. Мағынаны тану: Оқушыларға бүгінгі өтілетін сабақтың тақырыбы мен мақсатын айтамын. -Қазір жылдың қай мезгілі? - Олай болса, көктем сөзіне бір топ сөйлем құрайды, қалған топтар ойды әрі қарай мәтін болатындай етіп жалғастырады. Мұғалім әр топтың сөйлемін тақтаға жазады. -Осы сөйлемдердің жиынтығы мәтін бола ала ма? - Олар өзара байланысқан ба? - Егер сөйлемдер өзара байланыспаса, олар мәтін бола ала ма? Сөз --- сөйлем ---- мәтін4

Диалогқа түсіп,сұрақтарға жауап беру

Рефлексиялық бөлім.

Мәтінге не үшін тақырып қойылады? деп ойлайсыңдар. Үй тапсырмасын қайталау, Миға шабуыл. «Мағынаны тану» кезеңі Критерийлер: Мәтіннің не туралы айтылғанын табу; Өз тілінде түсіндіріп бере алуы; Қосымша мәлімет. Слайдтан суретін көрсету. Қосымша ақпарат беру. Ә) Бағалау Сергіту сәті. Оқулықпен жұмыс: 165-жаттығу. -Мәтінді мәнерлеп оқып беру. Инсерт әдісі бойынша «Қонжық» мәтінін талдау. Дәптермен жұмыс. Сөздікпен жұмыс. Кірекей-қонжықтың енесі -топқа тапсырма беріледі. «Бес жолды өлең» әдісі Ә) Бағалау Жалбыз, жалбыздан жасалған дәрілер. «Ой толғаныс» кезеңі: Өзін-өзі бағалау «Бес саусақ» әдісі Оқушыларға бір парақтар таратып беру. Оған олар қолдың суретін салады. Бас бармаққа «Не ұнады?» Балаң үйрекке «Не үйрендім?», Ортан терекке «Кімге көмектестім», Шылдыр шүмекке «Не қиын болды?», Кішкентай бөбекке «тілек» жазу

Рефлексия. Үйге тапсырма: Бағалау.

Не үйрендік, не білдік? Сабақты қорытындылау «Бәріміз-біріміз үшін, біріміз-бәріміз үшін» мақалымен Үйге тапсырма. Үйге: «Итмұрын» тақырыбына мәтін құрастыру. Тапсырманы орындауына байланысты бағалау.

Жұппен жұмыс: 164жаттығу. Жеке жұмыс. Жалбыз мәтінін оқиды. Жұппен жұмыс. Талқылайды Топпен жұмыс. Мазмұнын айтады. V- бұрыннан білемін +- жаңа ақпарат « --« Білмеймін ?- Білгім келеді? 1 Қонжық, жалбыз 2.Қандай? 3.Не істейді? 4.Сөйлем 5.Басқа сөзбен атау «Екі жұлдыз,бір тілек» Сабақтан алған әсерлері мен ұсыныстарын стикерге жазу

ҚЫСҚА МЕРЗІМДІ САБАҚ ЖОСПАРЫ Қабдолова Бақтыгүл Есенгелдіқызы

Атырау қаласы №11 Ы.Алтынсарин атындағы орта мектебінің І-санатты математика пәні мұғалімі

Сабақтың тақырыбы Сабақтың танымдық мақсаты Сілтеме

Кезедері

Уақыты

Дереккөздер мен жабдықтар Күтілетін нәтиже

Рационал сандарды салыстыру Сабақтың танымдық мақсаты: Координаталық түзуде үлкен сан оң жақта, ал оған қарама-қарсы сан сол жақта кескінделетінін білу. Кез келген оң сан 0-ден үлкен екенін, кез келген теріс сан 0-ден кіші екенін ұғыну. Кез келген оң сан кез келген теріс саннан үлкен екенін білу. Күнтізбелік жоспар. Т.А.Алдамұратова, Т.С.Байшоланов. «Математика–6сынып» оқулық және оқыту әдістемесі. Оқулық, сабаққа қажетті ресурстар Күтілетін нәтижелер: Қандай да бір оң санды а>0 түрінде, қандай да бір теріс санды а<0 түрінде жаза алады. Рационал сандарды салыстыру нәтижелерін тура теңсіздікпен жаза алады. Оқу үшін Мұғалімнің іс-әрекеті Оқушының ісТапсырмалар бағалау және әрекеті оқуды бағалау

Сыныпта жайлы психологиялық ахуал тудыру. Үш топқа бөлу.

сыныпты

«Блум түймедағы» әдісімен тапсырма береді.

10 мин

Мотивациялық кезең

Үй тапсырмасын тексеру. «Бағдаршам» әдісімен оқушы түсінігінің деңгейін анықтау.

Постер қорғауға тапсырма береді, «Рационал сандарды салыстыру» тақырыбына. Аузыша есептер. «Конверт әдісімен есептер

үш

есеп» топқа

топтамасы беріледі.

Электрондық порталдан есеп шығару ұсынылады.

15 мин

Операциялық кезең

әдісімен ұсынады.

«Кубизм» есептер

Оң және теріс сандар жазылған стикерлерді теру арқылы музыка үнімен ынтымақтастық қарым-қатынас орнатуға жұмыстанады. Эйлер-Венн диаграммасы жиындарына сәйкес әріптерді жазу арқылы үш топқа бөлінеді. Үй тапсырмаларын ұсынады. Бағдаршамға смайликтер жабыстыру арқылы түсіну деңгейлерін көресетеді. «Блум түймедағы» әдісімен тапсырма орындайды да үш топ бір-біріне ұсынады. Постерді дайындайды және қорғайды. Ауызша есептерді талдап, шығарады. Конверттерді таңдай отырып, ішіндегі есептерді шығарады. Әр топ оқушылары тақтаға шығады. Кубик қырларындағы есептерді шығарады. Электрондық порталдан шығарады.

есеп

Оң және теріс сандарды айырып теру. Эйлер-Венн диаграммасы жиыны бойынша Q, Z, N белгілерді орналастыру.

Қалыптастыру шы бағалау және жиынтық баға. Ынталандырушы сөздер. Өз-өздерін бағалау.

Бағдаршам түстеріне өз түсініктері деңгейлерін смайликтер арқылы белгілеу. Сұрақ, есеп, негізгі түсініктер дайындау. «Блум түймедағы» әдісі.

«Рационал сандарды салыстыру» тақырыбына постер дайындау және қорғау. Ауызша есептер:№382 № 383 4>0; -7<0; 8>0; -1<0; №384 -2<-0,7; -1,5<1,5; 2,5<2 №385 -8; -4; 3; 9,5. №386 8,7>7,8; -4,1<2; 2,9>920 №391 -3>-1; -0,99>-100; 0,85>-0,86; №392 -11,5>-11,56; -99,9<1; №387 3>-4; -7,5<-1; 0>-2; 5>-3; 0<8 №388 5>3; 2<4; 8<10; 9>6; 15<16; 100>99 E.Edu.kz. порталдан есеп.

Табыс критерийі

Ауызша қалыптастырушы бағалау

«10 сұрақ» әдісі. Табыс ұсынады.

критерийін

Блоб деңгейлерін ұсынылады.

ағашына жазу

қорытындылау. Табыс критерийін толтырады.

Өткен тақырып бойынша 10 сұраққа «+» және «-» таңбаларын дайын парақшаларға қою арқылы сабақты қорыту.

Табыс критериі Жиынтық баға.

Блоб ағашына өз деңгейлерін жазады. Сабақ соңында сұрақтар сандықшасына және оқу күнделігіне ұсыныстар жазады.

Өтілген сабаққа кері байланыс.

15 мин

Өз деңгейін анықтау. Өздерін бағалау. Үй тапсырмасы оқулықтан массивті түрде тапсырылады. В,С блок тапсырмаларының ішінен есептерінің төртеуін шығарып келу.

5 мин

Үй Рефлексиялық кезең тапсырмасы

Сұрақтар сандықшасы және оқу күнделігімен жұмыс.

«10 сұрақ» әдісі бойынша сабақты

Рационал сандарды салыстыру тақырыбы бойынша табыс критерийі

Оқу тақырыбы Рационал сандарды салыстыру

Мақсаты Координаталық түзуде үлкен сан оң жақта, ал оған қарама-қарсы сан сол жақта кескінделетінін білу. Кез келген оң сан 0-ден үлкен екенін, кез келген теріс сан 0-ден кіші екенін ұғыну. Кез келген оң сан кез келген теріс саннан үлкен екенін білу.

Бағалауға ұсыныс 1.Қандай да бір оң санды а>0 түрінде, қандай да бір теріс санды а<0 түрінде жаза алады. 2.Рационал сандарды салыстыру нәтижелерін тура теңсіздікпен жаза алады.

Оқушы оқу мақсатына жетті егер... Координаталық тузуде үлкен сан оң жақта, ал оған қарамақарсы сан сол жақта кескінделетінін білсе

Оқушы оқу мақсатына талпынады егер.. Координаталық тузуде үлкен сан оң жақта, ал оған қарама-қарсы сан сол жақта кескіндей алса Қандай да бір оң санды а>0 түрінде, қандай да бір теріс Кез келген оң сан 0-ден үлкен екенін, кез санды а<0 түрінде жаза алса келген теріс сан 0-ден кіші екенін біле тұра, Рационал сандарды салыстыру нәтижелерін тура оң сан мен теріс сандарды салыстыруда қате жіберсе. теңсіздікпен жаза алса Рационал сандарды салыстыру тақырыбы бойынша бағалау парағы Рубрикатор Жеттім Талпындым Координаталық тузуде үлкен сан оң жақта, ал оған қарама-қарсы сан сол жақта кескінделетінін білді. Оң сан 0-ден үлкен екенін, теріс сан 0-ден кіші екенін ұғынды. Оң сан теріс саннан үлкен екенін білді. Қандай да бір оң санды а>0 түрінде, қандай да бір теріс санды а<0 түрінде жаза алды.

Рационал сандарды салыстыру нәтижелерін тура теңсіздікпен жаза алды. Қорытынды Әр өтілген сабақтан кейін пән мұғалімі өз сабағын өзі талдап, рефлексия жасайды. Рефлексияны түрліше жазып, талдауға болады. Төменде осы сабаққа жасаған рефлексия.

Сабақтан кейінгі рефлекси я

Не сәтті өтті? Неліктен? Көңілді сабақ Белсеніділік, ұйымшылдық, талпыныс Модульдердің ықпалдасуы Шығарылған есептер көлемі және сапасы Оқушылар өздері игерген білімдерін сабаққа қолдана алды Сабақ жаңа жоба бойынша сәтті өтті Сабақ, қойылған айқын мақсатының нәтижесіне жете алды

Сабақ құрылымы өзгеше Топтық жұмыс Стратегиялар. Стратегиялар арқылы. Жаңа әдістәсілдер арқылы Бірін-бірі оқыту 90%

Мұғалім көшбасшылы ғы

Не сәтсіз өтті? Неліктен? Оқушының өзөзіне айқын баға бере алмауы

Өз өздеріне баға беріп, рефлексия жасауға дағдыланбаған.

Сұрақ қоюдағы және жауап берудегі сыни ой аз

Математика сабағында сыни ойлау үдерісіне мүмкіндік бермеу

Математикалық тіл төмендігі

Диалог аз.

Интернет желісі үзілуі

Техникалық ахау.

Сабақта кездескен қиындықтарды шешу үшін не істеймін? Сабақта оқушының өзіне рефлексия жасауын үнемі ұйымдастыру. Сыни тұрғыдан сұрақтарды өзім қоя отырып, әр сұрақтың, жауаптың құрылымына назар аудару. Сыни тұрғыдан құрылған сұрақтарға қалыптастырушы баға беру. Математикалық диктант, диалог ұйымдастыру. Сандық құрылғының бағдарламалық жасақтамасын жаңарту.

Оқушы еңбегі

ҚЫСҚА МЕРЗІМДІ САБАҚ ЖОСПАРЫ Махметова Меруерт

Атырау облысы Индер ауданы Махамбет атындағы орта мектептің қазақ тілі мен әдебиеті пәні мұғалімі

Абайдың қара сөздері Сыныбы: 9

Сабақтың тақырыбы Сабақтың танымдық мақсаты Сілтеме

Оқушыларға ұлы ақынның қара сөздері туралы мәлімет бере отырып, қара сөздерінің тәрбиелік, танымдық мағынасын ажырату және идеялық мазмұнын түсіну.

3мин 3 мин

Мотивациялық кезең /10 мин/

2 мин

Кезеңдері

Уақыты

Дереккөздер мен жабдықтар Күтілетін нәтиже

Т.Ақшолақов,Т.Жұмажанова, С.Қалиев, С.Дүйсебаев "Қазақ әдебиеті" 2013 жыл. Мұғалімге арналған нұсқаулық; Үшінші деңгейге арналған ресурстар; Интернет материалдары; интербелсенді тақта, стикер, флипчарт, маркер, смайликтер, бағалау бетшесі 1. Қарасөздер туралы жалпы мағлұмат алады; 2.Олардың мағыналық түрлеріне талдау жасай алады; 3. Қара сөздерінің танымдық идеясына өзіндік баға беріп, өмірде қолдана алады. Оқу үшін Мұғалімнің ісОқушының іс-әрекеті Тапсырмалар бағалау және оқуды бағалау әрекеті Ұйымдастыру, амандасу, сынып оқушыларын түгендеу, оқу құралдарының түгел болуын қадағалау, сыныптың сабаққа дайындығын қадағалау. Оқушылардың назарын сабаққа аудару, сыныпта ынтымақтастық атмосферасын қалыптастыру үшін оладры шеңберге шақырып, психологиялық тренинг жүргіземін. Олай болса біз бүгінгі сабағымызда да көп нәрсені ұғып, үйренеміз. Сынып оқушыларын Абай өлеңдері арқылы топқа бөлемін. Оқушыларға қолдың суретін таратамын. Оқушыларға бағалау бетшесі таратылады.

Сабақ басталарда зейіндерін шоғырландырып, өзіндік реттелу жасау.

Оқушылар шеңберге тұрып, доп арқылы ауызша валейбол ойнайды. Адам бойындағы адами қасиеттерді айтады "Осы қасиеттер біздің бойымызда бар, біздің көңіл-күйіміз керемет" сөздерін хормен айтады.

"Ауызша валейбол" (психологиялық тренинг)

Оқушылар өлең шумақтары арқылы топтасады. Оқушылар қолдың бес саусағына топ ережесін жазып, тақтаға іледі.

"Ән айтамыз" (топқа бөлу) Топтың ережесін шығару.

Қол шапалақтау

2 минут 5 мин 5 мин 5минут

Операциялық кезең /15 минут/

3 мин

15 Рефлексиялық кезең мин

Оқушылардың арасынан 4 оқушыны шақырып, қызыл сызықтың бойына тұруды тапсырамын.

Оқушылар қызыл сызық бойында бір- біріне қарамақарсы тұрып, өткен тақырыптар бойынша бірбіріне сұрақ қояды.

"Қызыл сызық" (үй тапсырмасына шолу)

Оқушыларға жұмыстың бағытын түсіндіріп, блицкездесу ұйымдастырамын

Оқушылар блиц- кездесуге келіп, бүгінгі жаңа сабаққа қысқаша шолу жасап, сұхбат алысады.

"Блиц- кездесу" (жаңа тақырыпқа шолу)

Оқушыларға жұмыстың бағытбағдарын түсіндіріп, флипчарттар таратамын.

Оқушылар ақын қарасөздерін оқып, ақылдасып, постер дайындайды. Топ ішінен бір оқушы жұмысты қорғайды

Әр топқа сөздер банкісін таратамын және тапсырмаға бағытбағдар беремін

Оқушылар сөздер банкісі ішінен қара сөздерде кездесетін мақалдарды теріп алып, "біздің тақырып" банкісіне ауыстырады.

"Жұптас. Ойлан.Талқыла" (постер қорғау) 1.Дүниенің тылсым сырын көрс.қара сөздері 2.Жаман қылықтарды көрс.қара сөздері 3.Ар-ұят, адамгершілік туралы қара сөздері "Сөздер банкісі" (Сөздер банкісінен ақын қара сөздерінде кездесетін мақалмәтелдерді табу)

Оқушыларға ауа шарларын ұшырып таратамын және тапсырмаға бағытбағдар беремін.

Әр топ өздеріне берілген ауа шарларын жарып, ішіндегі адасқан тіркестерді орнына келтіреді

Сергіту сәті "Ауадағы сұрақтар" (Абай қара сөздеріндегі адасқан тіркестерді орнына қою.)

Бағалау бетшесіне топ басшысы өз тобының мүшелерін смайликтер арқылы бағалайды. Бағалау бетшесіне топ басшысы өз тобының мүшелерін смайликтер арқылы бағалайды. Бағалау бетшесіне топ басшысы өз тобының мүшелерін смайликтер арқылы бағалайды.

Бағалау бетшесіне топ басшысы өз тобының мүшелерін смайликтер арқылы бағалайды. Бағалау бетшесіне топ басшысы өз тобының мүшелерін смайликтер арқылы бағалайды.

5 мин

Үй тапсырмасы

4 мин

3 мин

5 мин

Оқушыларға ойландырар тастаймын

Сабақтан кейінгі рефлексия

ой

Оқушылар топ болып ақылдасып, жауап береді,

"Балалар философиясы" Сіз не дейсіз? 1-Абай 17-сөзінде "Ақыл, қайрат, жүректі бірдей ұста. Егер бірдей ұстасаң құдайшылық сонда. Сіз не дейсіз? 2-Абай 22 сөзінде: "Кімді қадірлейін, байды ма, мықтыны ма, мырзаны ма, ғаріпті ме, есті кісіні ме". Сіз не дейсіз? 3-25 сөзінде: "Орысша оқу керек, хикмет те, мал да, өнер де, ғылым даорыста" "Ақылдың алты қалпағы" (сабақты қорытындылау)

Әр топқа ақылдың 6 қалпағын таратамын.

Оқушылар әр қалпақтың түсіне қарай бүгінгі сабақ бойынша түйінді сөздері мен ойларын айтады.

Бағалау парағы арқылы оқушылардың критерийлер бойынша бағалауынан қорытынды бағаны шығарамын. Оқушылардан кері байланыс аламын.

Топ басшысы дискрипторлардағы ұпай санын қосып, топ мүшелерін бағалайды.

Топтардағы өзара бағалау

Оқушылар сабақ бойынша бір- біріне ұсыныстары мен пікірлерін айтады.

Кері байланыс "Даналық ағашы"

Бағалау бетшесіне топ басшысы өз тобының мүшелерін смайликтер арқылы бағалайды.

"Қапшықтағы тәттілер"

"Абай қара сөздері- өмірдің өлшемі" тақырыбында эссе жазу.

Не сәтті өтті? Неліктен?

Не сәтсіз өтті? Неліктен?

Сабақта кездескен қиындықтарды шешу үшін не істеймін?

Алтыбаева Ажар Әлиқызы

Атырау облысы Жылыой ауданы №9 жалпы орта мектептің химия пәні мұғалімі

Апта-1

Күні- 13.03.2015

48 –сабақ

Сабақ тақырыбы

Ерітінділердің концентрациясы. Еріген заттардың массалық үлесі.

Сабақ мақсаты

Оқушыларға еріген заттың массалық үлесі және ерітіндінің концентрациясы туралы түсінік бере отырып, ерітіндідегі еріген заттың массалық үлесін есептеуге және іс жүзінде қолдана білуге үйрету.

Сілтеме

Білім стандарты, пән бағдарламасы, Н.Нұрахметов «Химия» 8-сынып оқулығы, К.Жексенбина әдістемелік нұсқау. -Қаныққан және қанықпаған, концентрлі және сұйылтылған ерітінділерді ажыратады. -Ерітіндінің концентрациясына анықтама беріп, формуласын жаза алады. -Ерітіндінің пайыздық концетрациясына есептер шығара алады. СТО, ОЖТ, ОүБжОБ, ОБжК, АКТ,

Күтілетін нәтижелер Сабақта қолданылатын модульдер Сабақтың әдісі

Көршіңе айтыңыз,Мұғалімнің шолуы,Ортадағы қаламсап, Сиқырлы терезе,Түйінді сәттер, Кері байланыс 1-тапсырма Білу. Түсіну. Тапсырмалар «Көршіңе айтыңыз » Жұптық жұмыс «Мұғалімнің Ерітіндіге анықтама беру, заттардың суда ерігіштігіне шолуы» Барлық сипаттама беру, қатты, сұйық және газдардың суда оқушыны қамту. ерігіштігі, кейбір тұздардың суда ерігіштік графигі Бейнебаян көрсету бойынша анықтау. арқылы бұрынғы өтілген тақырып бойынша күрделі заттың массалық үлесін анықтауды еске түсіріп, ерітіндідегі еріген заттың массалық үлесін анықтауға мысалдармен шолу жасайды. 2- тапсырма Қолдану. 3 -тапсырма Талдау «Ортадағы қаламсап» Жеке жұмыс,барлық оқушыны «Сиқырлы терезе» Деңгейлік сұрақ қамту тапсырма Ерітінділер концентрациясы, ерітіндідегі еріген заттың және Жеке жұмыс,барлық массалық үлесін біледі. баланы қамту Ерітіндідегі еріген заттың массалық үлесін анықтауға деңгейлік есептер шығару. 4-тапсырма Жинақтау,бағалау «Түйінді сәттер» Топтық жұмыс, зерттеушілік әңгіме Ерітіндідегі еріген заттың массалық үлесі, ерітінділер концентрациясы бойынша түсінгендерін постерге жазып қорғау. Сабақ бойынша мұғалімнің жазбалары Мұғалім және оқушы немен айналысады

Бөлімдері/ уақыты:

Мұғалім іс-әрекеті

Оқушының іс-әрекеті

І.Кіріспе бөлімі (2 мин)

а) Ұйымдастыру Тренинг: Топтастыру: Сыныптағы оқушыларды алдыңғы сабақты қайталауға кейбір тұздардың атауымен топқа бөлу. б)Үй жұмысын тексеру «Көршіңе айтыңыз » Ерітіндіге анықтама беру, заттардың суда ерігіштігіне сипаттама беру, қатты, сұйық және газдардың суда ерігіштігі, кейбір тұздардың суда ерігіштік графигі бойынша анықтау.

Тренинг: Топтастыру: Кейбір тұздардың атауы бар қиынды қағаздармен топтасып отырады.

(5 мин)

ІІ Негізгі бөлім. Жаңа сабақ (3 мин)

«Мұғалімнің шолуы» және үлгі есепті видеомен көрсету. Жаңа тақырып бойынша ерітінділердің концентрациясы, ерітінділердің концентрлі және

«Көршіңе айтыңыз» Оқушылар өздері алған жазылған қағаздағы кейбір тұздарды атап,көрсетілген градус бойынша сол тұздың 100 гармм суда неше грамы еритінін кестеден көрсетіп айтады: ІMgSO4 80,30,50,40,25,60,450C IINaCl 60,70,55,65,45,35,25,0C III Ba(NO3)285,70,45,65,75, 500C IV Pb(NO3)220,15,35,50,75, 800C және топқа әр топқа 1.Еріткіш дегеніміз не?Оның өлшемі қандай? 2.Ерітінді дегеніміз не? Қаныққан және қанықпаған ерітінді дегеніміз не? 3.Көптеген қатты заттардың ерітіндіні қыздыру кезінде қалай өзгереді? 4.Қатты заттарды салқындатқанда қалай өзгеруі туралы сұрақтар қойылады оқушылар лезде жауап береді. Оқушылар мұғалімнің келтірілген мысалдарын дәптерлеріне жазып отырады.

Ұйымдастыру формасы

Жұптық жұмыс, СТО,ОЖТ, Диалог, ОБжК, ТжДбо, ОүБжОБ, АКТ

Бағалау

Ресурс

Формативті бағалау, Жетістік критерийі бойынша бағалау

Қиыл ған қағаз, бағала у парақ шасы

Смайлик арқылы бір-бірін бағалау

Бағала у парағы ,оқулы қ, слайд, форму ла жазылғ ан қиынд ы қағаз

Бас бармақ арқылы түсінгендерін көрсету

Слайд, видео, бағала у парақ шасы, оқулық

(8 мин)

(10 мин)

ІІІ Қорытынды бөлім. (15мин) Үйге тапсырмa

Кері байланыс (2 мин)

сұйытылған болып бөлінетінін, ерітіндінің пайыздық концентрациясына есептер шығаруға мысал келтіре отырып түсіндіру «Ортадағы қаламсап» Ерітіндінің концентрациясы, еріген заттың массалық үлесін қалай анықтайтынын және оның формуласын түсініп бір-біріне түсіндіріп айтады. «Сиқырлы терезе» Деңгейлік тапсырма Ерітіндідегі еріген заттың массалық үлесіне деңгейлік есептер шығару

Бекіту «Түйінді сәттер» Бүгінгі тақырып Ерітінділердің концентрациясы. Еріген заттардың массалық үлесі бойынша түсінгендерін постерге жазып қорғау. §38 Ерітінділердің концентрациясы. Еріген заттардың массалық үлесі. Оқулықтың артындағы тапсырмалар. Кері байланыс парағын ұсыну Білдім

«Ортадағы қаламсап» әдісі бойынша топта әр оқушы қаламсапты ұстап отырып өзінің не түсінгенін айтып шығады.

Жеке жұмыс ОЖТ, Диалог, ОБжК, ТжДбо, ОүБжОБ

Смайлик арқылы

Бағала у парақ шасы, оқулық

«Сиқырлы терезе» Әр түрлі шаршыларда жазылған деңгейлік сұрақ және тапсырма беріледі ▼-I топ 10,12,13- есеп ■ –ІІ топ 28,37,39-есеп ІІІ топ 34,25, 26есеп

Жеке жұмыс СТО, ОЖТ, Диалог,зерттеу шілік әңгіме, ТжДбо,ОЖЕС О

Шаршылар бойынша ▼-I ■ –II

Бағала у парақ шасы, деңгей лік тапсыр масыба карточ ка.

«Түйінді сәттер» Оқушылар бүгінгі тақырып бойынша түсінгендерін постерге жазып қорғайды.

Топтық жұмыс СТО,ОЖТ, ОүБжОБ Диалог,зерттеу шілік әңгіме ОБжК

Инсер стратегиясы БББ кестесі бойынша

Өткен тақырыпты оқып келеді. Оқулықтың артындағы тапсырма бойынша есептерді шығару.

СТО, ОБжК

Сабақ барысында әр тапсырма бойынша инсертке жазып кетеді. Білгім келеді

Жеке жұмыс

бағалау

Плакат

Оқулы қ

Өзін-өзі реттеу

БББ кестесі

Мен үшін жаңалық Табыс критерийі 1-Тапсырма Үй тапсырмасын тексеру: жұптық жұмыс Жетті – берілген тапсырманы орындады, сұраққа жауап берді, дәлелдеді Талпынды – сұраққа жауап берді, бірақ дәлелдей алмады 2-Тапсырма «Ортадағы қаламсап» жеке жұмыс: Жетті – тақырып бойынша өз түсінгенін дәлелмен айтып, басқаға түсіндіре алды. Талпынды – өзінің түсінгенін толық жеткізе алмады.

3 -Тапсырма Деңгейлік есептер шығару жеке жұмыс: Жетті– жұптасып бір-біріне түсіндіріп есепті толық аяқтап шығара алды. Талпынды – есепті толық аяқтаған жоқ. 4-Тапсырма Қорытынды топтық жұмыс: Жетті– топта белсенді араласып өз ойын ортаға салып постер қорғады. Талпынды –топта өз ойын ортаға салды,бірақ постер қорғаған жоқ. Топтық бағалау парағы____________________________________________________ № Оқушының аты-жөні

1-тапсырма Үй тапсырмасын тексеру жұптық жұмыс жетті

талпынды

2-тапсырма Ортадағы қаламсап жеке жұмыс жетті

талпынды

3-тапсырма Деңгейлік есептер шығару жеке жұмыс жетті

талпынды

4-тапсырм Түйінді сәттер постер қорғау топтық жұмыс жетті

Жиынтық баға

талпынды

1 2 3 4 5 6

Кабдулхахова Б.

Атырау облысы Құрманғазы ауданы Абай мектебінің бастауыш сынып мұғалімі

1-сабақ Сабақ өтілетін күні: Сабақ тақырыбы: Жалпы мақсат: Нәтижесі: Сабақта қолданылған модульдер, әдіс-тәсілдер: Сабақта қолданылатын материалдар: Сілтеме: Сабақтың кезеңдері Үй тапсырмасы н тексеру Білу.

3 наурыз. 2015 жыл Ана тілі 2 – сынып. "Ұзынсары" Қ. Жұмаділов Мәтін мазмұнын меңгерту, "Ұзынсары" сөзінің мағынасын ашу. 1.Мәтін мазмұнын толық түсінеді. 2."Ұзынсары" сөзінің мағынасын ашады, не екенін түсінеді. 3.Ұзынсарының өмірдегі маңыздылығын ұғынады. Сыни тұрғыдан ойлауға үйрету, Оқыту мен оқуда АКТ-ны пайдалану,Оқыту үшін бағалау және оқуды бағалау,Талантты және дарынды балаларды оқыту, Блум таксономиясы. Power Point презентациялар ,слайд, сызба, бейнекөріністер, смайликтер, бәйшешек,жауқазын, қызғалдақ суреттері, маркерлер, стикерлер. Ана тілі. 2 сынып. Атамұра 2013 жыл. Мұғалімнің іс-әрекеті

Психологиялық дайындық «Ортадағы қаламсап» әдісі. 1.«Еркіннің еңбегі» әңгімесінің мазмұнын сұрау. 2.Еңбек тақырыбын абайланысты мақалмәтелдер сұрау. Тыныштық сәті. «Миға шабуыл» 1.Бейнекөріністен не көрдіңдер? 2.Көктемгі табиғатта қандай өзгерістер болып жатыр?

Оқушының іс-әрекеті Армысың, жарқыраған күн! Армысың Жер-Ана! Армысың көгілдір аспан, Армысыңдар достарым! Оқушылар «Еркіннің еңбегі» әңгімесінің мазмұнын «Ортадағы қаламсап» әдісі бойынша айтып шығады. Еңбек тақырыбында мақал-мәтелдер айтады. Оқушылар көктемгі табиғаттағы өзгерістер жайында бейнекөрініс көреді.

3.Көктемде гүлдейтін қандай гүлдерді білесіңдер? Топқа бөлу. Неге бүгінгі сабақта көктем мезгіліне байланысты бейнекөрініс көріп, көктем келісімен гүлдейтін гүлдердің атауымен топқа бөлініп жатқанын оқушылардан сұрайды. Қ. Жұмаділов өмірі, шығармашылығымен таныстыру.

Жаңа сабақ. Түсіну.

1.Сұрақ- жауап: «Ұзынсары» сөзінестігендеріңбар ма? «Ұзынсары» дегендекөзалдыңа не елестейді? 2. Оқулықпенжұмыс 3. Мәтінбойыншажұмыс «Ой қозғау» 1. Мәтін не туралы ? 2.Ұзынсарыны бала қалай елестетті? 3. Ол ұзынсарыны неге асыға күтті? 4.Сарыбай шал келгенде апасы неге шұжықты аспады? 5. Мәтінде сендер бұрын естімеген қандай сөздер кездесті? «Мағынаны таны» Тошала – қыста ет сақтайтын жеке үй. Атағаш – ат байлау үшін орнатылған түбірік.

Сергіту сәті

Бейнекөрініс тамашалау. «Таңшолпан» бағдарламасы «Ұзынсары» жайында айтылған қызықты оқиға. «Қаражорға» биін билеу

Қолдану

«Күн шұғыласы» ойыны Ұзынсары деп неге жансыз ба? аталған?

Талдау

Жинақтау Бағалау

Рефлексия Үйге тапсырма

Жанды ма,

Қашан келеді? Сұрағы қандай? Ой қорыту. Жеке жұмыс. Тауып оқу. - Мәтіннен баланың тошала үйге кіріп шұжыққа қызыға қараған жерін суреттейтін жолдарды тауып оқы - Баланың қуанған кезін бейнелейтін жерді тауып, дауыс ырғағына келтіріп оқы. - Баланың апасынан «Ұзынсарының» не екенін білген жерін тауып оқы. РАФТ әдісі Мен – ... Көктем ....... келемін. Мен ........... көрсетемін. Мен .... сақтап қояды. Жұрт мені ........ деп ойлайды. Мен ...... күнімін. Сондықтан .................атайды. Жыл сайын ........ күтіңдер. Ұзынсары мәтінінің түрлерін біліп келу.

мазмұны. Ұлттық тағам

Бейнекөріністен көрген әсерлерін ортаға салады. Дүниетану пәнімен байланыс болады. Көктемде гүлдейтін «Жауқазын», «Бәйшешек», «Қызғалдақ» гүлдерінің атына сай мозайкалық әдіспен 3 топ болып топтасады. Оқушылар көктем мезгілі келгенін, енді оқулықтағы көктем жайында жазылған шығармалармен танысатынын айтады. Автор жайында мағлұмат алады. Оқушылар өз пікірлерін айтады. Мәтінді өз бетімен оқып жалпылама танысады. Оқығанының негізінде сұрақтарға жауап береді. Мәтінде кездескен сөздерін атайды.

тошала, атағаш

Жаңа сөздердің мағынасымен танысады. Оқушылар «ұзынсары» білімдерін толықтырады.

жайында

Топпен жұмыстанады. Күннің әр шұғыласына сұрақтарға жауап жазады. Жұмыстарын қорғайды.

Жеке жұмыстанады, ізденеді. Тауып оқиды, дауыс ырғағын келтіріп оқиды.

Оқушы «ұзынсары» рөліне еніп сөйлейді. Байланыстырып, көркем сөйлеуге дағдыланады. Қиялы дамиды. Ой өрісі кеңейеді. Оқушылар өздерін жинаған смайликтерін санау арқылы бағалайды. Сабақтың өтуін бағалайды. Мәтінді түсініп оқиды, ұлттық тағам түрлерін біліп келеді.

Нурмуханова Саягул Сарсенқызы

Атырау қаласы А.С.Пушкин атындағы №20 мектеп-лицейінің орыс сыныптарының қазақ тілі пәні мұғалімі

5 «Б» орыс сыныбына арналған қазақ тілі бойынша қысқа мерзімді сабақ жоспары Сабақтың тақырыбы Күні Сынып Мақсаты: Күтілетін нәтиже: Оқушылардың жекелеген қабілеттері бойынша қойылатын міндеттер: Керек құралдар: Тапсырмалар:

Жіктеу есімдігі 5 «Б» Оқушыларды жіктеу есімдігінің жасалу жолдарын, түрлерін меңгеруіне бағыттау, оны күрделі сөздер түрлерінен ажырата білуге үйренту. 1.Оқушылар жіктеу есімдігі туралы жалпы мәлімет алады; 2.Жіктеу есімдігінің жасалу жолы мен түрлерін меңгереді; 3.Оны күрделі сөздер түрлерінен ажырата алады. 1.Есте сақтауға, ой өрістерін, ынтасын, танымын, зейінін, қызығушылығын арттыру, іздендіру, шығармашылық қабілеттерін, сөздік қорларын дамыту 2. сауатты сөйлеу, жаза білу, өз ойын жеткізе білу 3.шапшаңдыққа, тапқырлыққа, жинақылыққа, өз ойларын еркін жеткізе білуге баулу қағаз, фломастер, стикерлер, суреттер,кітап, кластерлер 1.Сұрақтар құру, жауап беру 1.Постер бойынша диалог құру, сөйлесу

2.Жаттығулар жұмысы, 2.Өткен тақырыпқа шолу сергіту жаттығулары 1.Ұйымдастыру кезеңі (2 минут). Амандасу - Бір-біріңе жылы жүзбен қарап, мейірлене шуағын төгіп тұрған күнге қарай қолдарыңды созыңдар. Күлімдеп күн бүгін (қолдарын көтереді.) Қарады маған да. (қолдарын кеуделеріне қояды.) Күлімдеп күн бүгін, (қасындагы балаға қарайды) Қарады саған да. 2.Топқа бөлу (геометриялық фигураларды таңдау арқылы топқа бөлінді) 3.«Өз жұлдызыңды таңда» Жұлдыздар артында жасырынған сұрақтарға жауап береді. (үй тапсырмасын тексеру мақсатында) 4.Тапсырмалар( 5 минут) «Ойың жүйрік болса,тауып көр» ... атыңыз кім? ... мектептерің қай жерде орналасқан? ... үйім мектептен қашық емес. ... сұрақтарыңыз қиын емес екен. ... досы келіп тұр. ... сабағымыз аяқталды. ... кешке қандай жоспарың бар? ... жұмыс орны қашықта. 5.Жаңа тақырыпқа көшу. (10 минут). Сұрақ қою, жауап жазу арқылы оқушының қаншалықты өткен тақырыпты түсінгенін қадағалау. Жіктеу есімдігінің жекеше және көпше түрі болады. Мысалы: мен,сен,сіз, ол,біз, сендер, сіздер, олар. Сонымен қатар жіктеу есімдігі септеледі. Мысалы: А.с. мен. І.с. менің. Б.с. маған. Т.с. мені. Ж.с. менде. Ш.с. менен. К.с. менімен 1.Берілген сөйлеммен жұмыс. Бос орынды толтыру. Керекті сөзді қайып жаз: ... бұл мектепте қашаннан бері оқып жүрсің? ... мектепке үнемі жаяу келесіңдер ме? Жаңа тақырыпты түсінбесең ... сұра. Мұғалімді, ... үнемі тыңдап отырсаң, тез ұғып аласың. ... түсінгенін айтсын. ... сөйлессем деп едім. 2.Жаттығулар жұмысы (10 минут). Мәтінмен жұмыс, аудару,сұраққа жауап беру. (формативті бағалау) Қыс. Қыста мен таңертең ерте тұрамын. Менің достарым өте көп. Біз жиналып, далаға шығамыз. Бізге сабақ түстен кейін. Түске дейін біз есіктің алдындағы қарды күреп, үлкендерге көмектесеміз. Олар бізге риза болып,

алғыстарын айтады. Сұрақтарға жауап жазу: 1.Мәтінде қай жыл мезгілі туралы айтылған? 2.Балалар не істейді? 3.Үлкендер не деді? 4.Мәтінде жіктеу есімдіктері бар ма? 3.Қорытындылау(5 минут), (оқушылардан алған кері байланыс) Кері байланыс сұрақтары: 1.Бүгінгі сабағымызда сіздерге не ұнады? Неліктен? 2.Қандай ұсыныстарың бар? 3.Қиындық келтірген қандай тапсырмалар болды? Неліктен? 4.Қандай тапсырмалар оңай болды? Неліктен?

Бір тілек

1.Үйге берілетін тапсырманы түсіндіру (2 минут). 2.Бағалау (2минут). Рефлексия: Осы сабағымда оқушыларым жалпы жақсы қатысып отырды. Сабақтан күтілетін нәтиже мақсатқа қарай бағытталып, орыс тілді оқушыларды сауатты сөйлеуге, жаза білуге, өз ойын жеткізе білуге, шапшаңдыққа, тапқырлыққа, жинақылыққа, өз ойларын еркін жеткізе білуге баулу болатын. Мақсатыма толықтай жеттім деп ойлаймын. Әрине, қиындық тудырған мәселелер болмады деп айта алмаймын. Атап айтсам, жаңа тақырыпты түсіне алмаған оқушылар топты кейінге қарай тартып отырды. Одан қалай шығу керек деген ой маза бермеді. Бірақ, бір қуантарлығы топтағы оқушылар түсінбей отырған оқушыларға көмек көрсетуге дайын болды. Біреуі ережесін қайталап отырса, екіншісі, мысал келтіру арқылы түсіндіріп беруге тырысты. Байқағаным, мысал келтіргенде оқушылар бір-бірін тез түсінеді. Бұрын түсінбеген оқушы үндемей қалғанынан байқайтын едім, осы жолы түсінбеген оқушы күте тұруын өтініп, мысал келтіре отырып қайталап шығуларын сұрады. Жеткен жетістігім, оқушылар өздерінің түсінгенін ортаға жеткізе білді. Әрине, ол қуантарлық жетістік деп білемін. Мақсатқа жетудің ең алғы шарты көп жұмыс түрі жасалуы керек... Оқушыларымның сабақ үстіндегі жұмыс жасау барысы

Рахымжанова Озипа Құттыбайқызы

Атырау қаласы А.С.Пушкин атындағы №20 мектеп-лицейінің қазақ тілі мен әдебиеті пәні мұғалімі

Пәні: Әдебиет Сыныбы: 6 Тарау: «Батырлар жыры» Мақсаты: батырлар жыры туралы,батырлардың ерлік істерін ұлғылауда оқушылардың білім өрісін кеңейтуге бағдар беру. Міндеті:Тізбектелген сабақтар топтамасында жеті модульді ықпалдастара отырып, оқушыларға жырдың мамұнын, тарихи кезеңмен байланыстырып, ерлік істері туралы ойын еркін жеткізе білу дағдыларын қалыптастыру, сөйлеу мәдениетін дамыту, талдау дағдыларын жетілдіру. Күтілетін нәтиже: Әдеби шығармада бейнеленген оқиғалар мен кейіпкерлер әрекетіне өзіндік көзқарасын білдіре білуі, өлең сөздің құрылымдық элементерінің мән-маңғынасын, негізгі ұғымын ажырата білуге, қойылған сұрақтарға нақты дәлелді жауап беру үшін өз бетінше ізденуге дағдыланады, өзіне сенімді, пікір айта алатын жеке тұлға қалыптасады, сабаққа белсенділігі артады. Сабақтың тақырыбы

Оқытудың негізгі мақсаттары

Қобыланд ы батыр жыры.

Оқушыларға жырдың мазмұнын түсіндіру. Тарихи кезеңдермен байланыстыр у.Қобыланды ның ерлік істері мен адамгершілік қасиеттері арқылы оқушыларды отансүйгішті к қасиеттерге баулу.

Кейіпкерл ер әлемі.

Оқушыларды ң оқулықпен жұмыс істеу дағдыларын жетілдіре отырып, жырдағы кейіпкерлер

Р/с

Оқытуда қолданылат ын әдіс тәсілдер Топтық жұмыс, оқу және талқылау, сұрақ–жауап, «топтастыру »,суретпен жұмыс.

Топтық жұмыс, оқу және талқылау, сұрақ– жауап, суретпен жұмыс,

Күтілетін нәтиже

Оқыту үшін бағалау және оқуды бағалау

Барлығын қоса алғанда

Дерек көздер мен ресурстар

Жырдың мазмұны туралы толықтай мәлімет алады. Бір –бірінің пікірін тыңдайды, қолдайды.Топта бірлесіп жұмыс істей алады. Әр оқушы өз ойын ортаға салады,бірбірін мұқият тыңдайды.

Критерийлер арқылы бағалау.Кері байланыс.

Жеке, топтық және жұптық жұмыстар. Деңгейлік тапсырма

Мұғалімге арналған нұсқаулық (2013 жыл) 6 сынып оқулығы Суреттер тізбегі, слайдтар.

Ұжымда талқылай отырып,бір-біріне, өздеріне баға береді. Өз ойларын еркін жеткізе алады. Проблемалық сұрақтарды

Өзара бағалау. Топтық бағалау.Кері байланыс.

Өзара оқыту. Жұптық және топтық жұмыстар

Мұғалімге арналған нұсқаулық (2013 жыл) 6 сынып оқулығы «қазақ тілі мен әдебиеті»

әрекетіне талдау жүргізу,адам гершілік қасиеттерін үлгі етіп көрсету

Жырдың көркемдік ерекшелігі

Жырдың тілі мен ойынынң көркемдігін түсіндіру, Тайбуырдың шабысындағ ы әсірелеу өрнектерін тапқызу, тарихи тақырыпқа байланыстыл ығын дәлелдеу,елі үшін еткен еңбегін дәріптеу,отан сүйгіштік қасиеттерді қалыптастыр у

Қобыланд ы батыр жыры мен Алпамыс батыр жырындағ ы сабақтаст ық

Жырдың тақырыбы мен халық арманын байланыстыр у,батырлар бойындағы ерекшеліктер ді көрсету,жыр ды бүгінгі өмірмен үндестіру

«түртіп алу», «бірігіп сурет салу», өзіндік жұмыс,топта стыру, кубизм стратегиясы., Венн диаграмасы Топтық жұмыс, жұптық жұмыс,оқу және талқылау,сұр ақ – жауап, бейнекөрініс көру, «топтастыру », «бірігіп сурет салу», «интервью», эссе жазу, семантикалы қ карта.

анықтап,оны бірге шешуге дайындалады.

Топ арасындағы әркімнің рөлін анықтап,алынған ақпараттың арасынан иең негізгіні белгілеп жазады,сөйлеу мәдениетін ескере отырып,бір-бірінің ойларын жалғастырып отырады.

Өзара бағалау. Топтық бағалау. Кері байланыс.

Жеке жұмыс (эссе жазу). Бейнеролик пен таныса отырып, сұрақ пен жауап даындау

Мұғалімге арналған нұсқаулық (2013 жыл) 6 сынып оқулығы, бейнекөріністе р, слайдтар

Топтық жұмыс, оқу және талқылау,ауд иожазба тыңдау,сұрақ – жауап, «топтастыру », «бірігіп сурет салу», деңгейлік тапсырмалар, өзіндік жұмыс.,сахна лық көрініс

Топ арасында өз тақырыптарын анықтау, жұмыс істеу кезеңдерін жоспарлып, бірінші нәтижеге жету уақытын белгілейді, бірігіп жобаның түпкі мақсатын анықтайды.

Өзара бағалау. Топтық бағалау. Смайликтер арқылы бағалау.

Жеке жұмыс (аудиожазб а тыңдау және талқылау). Топтық және жұптық жұмыстар

Мұғалімге арналған нұсқаулық (2013 жыл) 6 сынып оқулығы, youtube.com сайты.

Жоспарға пікір Әдебиет пәнінен 6 сыныпқа байланысты орта мерзімді жоспар құрдым. Орта мерзімді жоспар–бір тарауда қамтылған тізбектелген сабақтар топтамасынан тұрады. Орта мерзімді жоспардың тиімділігі бір тарауда қамтылған тақырыптарға алдын–ала мақсат–міндеттерді қоя отырып, сол мақсаттарға жету барысында бағдарламаның жеті модулін ықпалдастырғанда қандай нәтижеге жетуге болатынын жоспарлай аласың. Орта мерзімді жоспарға оқу бағдарламасына сәйкес алтыншы сыныптың әдебиет пәнінен «Батырлар жыры» тарауын таңдап алдым. Бұл тарауда тізбектелген сабақтар қамтылған. Сол тақырыптардың күнтізбелік жоспар бойынша сол уақыттағы төрт тақырыбын алдым. Атап айтсам,олар: «Қобыланды батыр жыры», «Жырдағы кейіпкерлер», «Жырдың көркемдік ерекшелігі» және «Қобыланды батыр жыры мен Алпамыс батыр жырының сабақтастығы»

журналы,слайд тар.

тақырыптары болатын. Орта мерзімді жоспарымның мақсаты: Жырдың қаһармандық сипатта қамту, елжандылық мәні ұғындыру, батырларын адамгершілік тұлғасын үйрету, батырлардың адал жары мен жансерігі тұлпарлардың жырда алатын орны олардың суреттелу шеберлігін ұғындыру,терең меңгерту болды. Міндеті: тізбектелген сабақтар топтамасында жеті модульді ықпалдастара отырып, Жырдың мазмұнын ұғындыру, өз ойын еркін жеткізе білу дағдыларын қалыптастыру, сөйлеу мәдениетін дамыту, оқушының тіл байлығын дамыту арқылы жыр мазмұнын өз бетінше талдап меңгере білу, іс-әрекет, ізденімпаздық дағдыларын қалыптастыру, ой мен тілді дамыту, сөздік қорын молайту болатын. Осы орта мерзімді жоспарда көрсетілген тізбектелген сабақтар топтамасында бағдарламаның жеті модулін ықпалдастыра отырып, оқушылардан күтетін нәтиже:жырдың негізгі тақырыбы мен идеясын толық меңгерген, өз ойын еркін жеткізе

алатын, өзіне сенімді, пікір айта алатын жеке тұлға қалыптастыру болып табылады. Орта мерзімді жоспарымды қайтадан пысықтай отырып, қысқа мерзімді сабақтар жоспарын құра алдым. Орта мерзімді жоспарымды алдын – ала құрып алуымның нәтижесінде қысқа мерзімді сабақтарымды еш қиындықсыз жоспарлай алдым. Себебі, орта мерзімді жоспарымда қысқа мерзімді төрт

сабағымның мақсаты, міндеті, сол мақсатқа жетуде қолданылатын модульдер айқын көрініп тұрады. Осы арқылы орта мерзімді жоспарлаудың тиімді екеніне көзім жетті. Пайдаланылған әдебиеттер: 1.Мұғалімге арналған нұсқаулық 2012ж 2.I бетпе-бет кезең ресурсы «Майк Гершон дайындаған оқыту үшін бағалау құралдары»

Краткосрочный план по Экономической и социальной географии Казахстана в 9 «е» классе Ф.И.О Арибаева Гульмира Битимбаевна Ссылки Цели урока

Ожидаемые результаты

Ресурсы Этапы Мотивацион ный Орг. Момент.

Деление Проверка Домашнего задания

Предмет Экономическая и социальная география Казахстана

Тема урока Класс Дата «География 9 «е» хозяйства, транспортные условия СК» Книга Экономическая и социальная география Казахстана 9 класс «Атамура» 2013г Авторы: В.В.Усиков, Т.Л.Казановская, А.А.Усикова, Г.Б.Забенова Интернет ресурсы: www.Googlе.ru ; http : // www. youtube. Com/watch?v=rmPuAjl59DU Формировать знание об отраслях промышленности Северного Казахстана, их расположении и продукции; Развивать познавательный интерес, умение работать с учебником, речь учащихся, формировать умение анализировать, работать с географическими картами; Воспитывать умение работать в группе, бережное отношение к природным ресурсам. Знают основные отрасли, определяющие специализацию Северного Казахстана, дадут характеристику АПК района, на основе текста и карт атласа смогут выявить факторы, оказывающие влияние на формирование хозяйства региона, знают какие машиностроительные отрасли получили развитие в Северном Казахстане Ученик А- сможет анализировать АПК района, сделает выводы и предложит свое решение касаемо экологической проблемы, связанной с работой промышленных предприятий Северного района. Сумеет объяснить закономерности развития хозяйства Северного Казахстана в зависимости от природных условий и ресурсов. Ученик В- Назовет основные отрасли, определяющие специализацию Северного Казахстана, на основе текста и карт атласа сможет рассказать о факторах, оказывающих влияние на формирование хозяйства региона, знает какие машиностроительные отрасли получили развитие в Северном Казахстане. Ученик С- Сумеет назвать основные отрасли, определяющие специализацию Северного Казахстана. Интерактивная доска, проектор, компьютер, экономическая и физическая карты Казахстана, атласы, стикеры, бумага формата А-4, постеры, маркеры время Действия учителя Действия Задания Оценивание учеников 3 мин 1.Здравствуйте, ребята! Я 1.Приветствуют 1.Какой рада видеть вас снова!. учителя. экономический Выявляю отсутствующих. 2.Смотрят ролик, район не граничит 2. Эмоциональный высказывают с Северным настрой. («21 качество мнения. Казахстаном;(Юж по ный) лидера») – видеоролик 3.Делятся 2.Какая область http : // www. youtube. парам. Com/watch?v=rmPuAjl59 (1 слабый,1 Северного Казахстана имеет DU) сильный). Что вы для себя взяли бы 4.Отвечают на общую границу из видеоролика? Почему? вопросы. только с Россией и 3.Предлагаю разделиться Сверяют ответы, не граничит с 3м по парам: сверить ответы сильный другими Та пара, у которой домашнего теста. помогает экономическими больше Демонстрирую на доске слабому, идет районами правильных,одина правильные ответы самооценка и Казахстана; ковых ответов тестов. Раздаю взаимооценка (Северополучают по оценочные листы. учеников. Один Казахстанская звездочке. 3. «Мозговой штурм» из учеников обл). 3. Какие области 4. Делаю записи в тетради защищает 6м Северного района по ответам учеников. презентацию, не имеют общей остальные, границы с слушают, Восточным, дополняют. Центральным и Начинают Западным заполнять оценочные экономическими

листы.

Операционн ый Деление группы

на

25 м 2м

15 м Работа группе

8м Осмысление

Сообщаю, что будем работать в группе. Предлагаю разделиться по геометрическим фигурам на 4 группы. Текст делю на 3 части, предлагаю: самостоятельно прочитать материал, обсудите в группе, составьте вопросы по «Ромашке Блума ». Раздаю инструкцию по составлению вопросов. Далее свои составленные вопросы передаете другой группе, они отвечают на вопрос. Задание №1: Промышленность СК; Задание №2: Сельское хозяйство СК; Задание №3:Экологические проблемы.

Делятся в группы по геометрическим фигурам, рассаживаются. Вспоминают правила работы в группе: быть взаимно вежливым, не перебивать друг друга, объективно оценивать друг друга, помогать в затруднительных ситуациях. Ученики знакомятся материалами, обсуждают, вместе составляют

районами? (СевероКазахстанская обл) 4. Назовите самые крупные реки района. Какая река имеет большое транспортное значение? (Ертис, Тобыл, Есиль) 5.Назовите страну , с которой граничит Северный экономический район.(Россия) 6.Назовите самую большую область Северного района.(Костанайс кая обл) 7.Какая река протекает по территории Северного Казахстана?(Ертис ) 8. Назовите область, население которой больше всего занято в промышленности. 9.Какая область имеет общую границу с Северным Казахстаном? (ВК) 10.Какими полезными ископаемыми богат СК? (железная руда и уголь) 1.Составить по «Ромашке Блума» вопросы к подтеме «Промышленность СК» 2. Составить по «Ромашке Блума». вопросы к подтеме «Сельское хозяйство СК». 3. Составить по «Ромашке Блума». вопросы к подтеме «Экологические проблемы СК». 4. ПО таксономии «Блума» задание на знание, анализ информации. Попробуйте с помощь учебника составить «портрет»

Той группе, которая полностью сделала задание даю звездочку.

Активным участникам групп даю жетоны

№4:Задание на критическое мышление По вопросу: Попробуйте составить «портрет» Северного экономического района по плану. Слежу за тем, на сколько правильно ученики составляют вопросы, если нужна консультация подхожу и объясняю. Наблюдаю за учащимися. Слушаю выступления, делаю поправки, поощряю процесс работы.

Рефлексия

8мин

Чтобы закрепить тему даю ученикам задания для работаты с контурной картой., задание в парах: «Найди ошибки». Для рефлексии применю метод «Светофор», предложу ученикам поднять тот цвет, который наиболее

вопросы по «Ромашке Блума», таймкиперы следят за временем. Передают вопросы друг другу и через некоторое время отвечают. Составляют «портрет» Северного экономического района и создают постер, далее защищают. Вопросы: 1.Назовите отрасли, определяющие специализацию Северного Казахстана? 2. Вы действительно думаете, что СК специализируется на добыче железной руды и угля? 3. Почему СК специализируется на добыче железной руды и угля? 4.Как вы думаете, какие экологические проблемы возникают в связи с работой промышленных предприятий Северного района? 5.Чем отличается СК от ЗК? 6.Как бы вы помогли местной власти в решении проблем с экологией? Ученик с каждой группы заполняет оценочный лист. Выполняют задание на контурной карте. Проверяют путем сверки. Работают в парах, сообща, ищут и находят ошибки в тексте.

Северного экономического района по плану: 1.Пояс расселения населения и хозяйственного освоения района, плотность населения (рис.60) 2.Область СК с наибольшей (наименьшей) численностью населения (рис.61) 3. Месторождения национального значения в районе (рис.23) 4.Главную угледобывающую обл.страны, угольный бассейн, место его по стоимости 1т угля и перспективы добычи угля (рис.74) 5. Показатель, по которому лидирует Северный экономический район. 6.Преобладающий тип электростанций района (рис.82) 7.Отрасли машиностроения, получившие наибольшее развитие в СК, и их центры (рис.114)

Задания по контурной карте: 1.Найти и отметить на контурной карте рудные месторождения РК. 2.Рассмотрите и определите по

Словесное одобрение

Домашнее задание

подходит к цвету его настроения. Зеленый цвет – побольше таких уроков; Желтый цвет– понравилось, но не все; Красный цвет–не понравилось. Если им что то было непонятно, помогаю, прошу тех кто понял помочь однокласснику в решении той или иной проблемы. Предлагаю ученикам отметить словесно: кто на этом уроке по их мнению сегодня работал активно, почему. Домашнее задание: ответить на тесты, написать эссе на тему «Экологические проблемы Северного Казахстана». Спасибо за свидания.

урок!

Взаимооцениваю т друг друга. Заполняют лист оценивания при помощи смайликов, если член команды ответил на 2 вопроса, перед его фамилией клеится 2 смайлика… Рефлексируют. Говорят пожелания и замечания друг другу, чтобы они не повторялись на следующих уроках. Записывают задание на дом.

До

карте атласа «Транспорт», какой вид транспорта является основным в СК. 3. Используя картосхему (рис 77), определите куда отправляют концентрат железной руды ГОК СК.

Словесное поощрение

смайлики

Найди ошибки: Добывают руду в Павлодарской области, а качественную сталь производят на СоколовскоСарыбайском ГОК. Большая часть бокситов сосредоточена в Обуховском месторождении СКО, а титановых руд – на Аманкельдинском.

САБАҚ ЖОСПАРЫ Қалдымұратова Гүлназ

Атырау облысы Жылыой ауданы №1 орта мектеп мұғалімі Апта -3 Сабақ тақырыбы Сабақ мақсаты Сілтеме Табыс критерийі

Күтілетін нәтижелер

Тапсырмалар

Сабақ бойынша

Сынып: 8а

Күні - 17.03. 8 «А» сынып 4-сабақ Ерітінділер концентрацияларының түрлері, пайыздық және мольдік концентрациялар. Қатты заттардың, сұйықтардың және газдардың суда ерігіштігі. Масса, массалық үлес, ерітінді және онда еріген заттың концентрациясы ұғымдарын қарастыру. Оқушылар алған білімдерін іс жүзінде басқаларға түсіндіре білу. Әдістемелік нұсқаулықтар Химия оқулығы 8 сынып 1.Су туралы түсініктерін еске түсіре отырып, айта алуы 2. Массалық үлес, еріткіш, еритін зат, ерітінділердің химиялық мағынасы туралы айта отырып, нақты мысалмен сипаттай алуы 3.Ерітіндідегі еріген заттың массалық үлесін есептеп, талдау жасай алуы 4.Өз бетімен есептер орындап, химиялық реакция теңдеулерін орындай алуы 1.Су туралы түсініктерін еске түсіре отырып, айта алады 2.Массалық үлес, еріткіш, еритін зат, ерітінділердің химиялық мағынасы туралы айта отырып, нақты мысалмен сипаттай алады 3.Ерітіндідегі еріген заттың массалық үлесін есептеп, талдау жасай алады 4.Өз бетімен есептер орындап, химиялық реакция теңдеулерін орындай алады Білу Түсіну 1 тапсырма. Судың құрамы, қасиеттері 2 тапсырма: туралы түсініктерін еске түсіру Массалық үлес, еріткіш, еритін зат, ерітінділердің химиялық «Миға шабуыл» әдісі мағынасын түсіндіру, нақты мысалмен сипаттау «Ротация» әдісі Топпен жұмыс Қолдану Талдау. 3 тапсырма: Ерітіндідегі еріген заттың 4 тапсырма: Кесте толтыру. массалық үлесін есептеу «Аяқталмаған тезис» әдісі. Жеке жұмыс «Көзге көрінетін айғақтар» әдісі. Жұппен жұмыс Жинақтау. Бағалау Тест сұрақтары Жеке жұмыс Уақыты Мұғалімнің іс– Оқушының іс –әрекеті Бағалау

мұғалімнің жазбалары Ұйымдастыру кезеңі:

әрекеті 2 мин

«Масса, массалық үлес, еритін зат» тірек сөздері арқылы топқа бөлу

Өткен тапсырманы еске түсіру

5 мин

1-тапсырма бойынша «Миға шабуыл» әдісінің сұрақтары арқылы үй жұмысын тексеру: Су туралы түсініктерін еске түсіру

Жаңа сабақ

10 мин

Ой қозғау сұрақтары: Массалық үлес дегеніміз не? Еріткіш деген не? Еритін зат, еріткішке мысалдар келтіріңдер? Ерітінді деген не? Күнделікті өмірде кездесеме? Бүгінгі тақырыбымыз: Ерітінділер концентрациялары ның түрлері. «Ротация» әдісі бойынша 2 тапсырманы ұсыну: (Орын ауыстыру айналмалы қозғалыс, бір орыннан екінші орынға ауысу) «Көзге көрінетін айғақтар» әдісі бойынша 3тапсырманы ұсыну: Ерітіндідегі еріген заттың массалық үлесін есептеуді дамыту «Аяқталмаған тезис» әдісі бойынша 4тапсырманы ұсыну: Кестеде ерітінділер үшін жетіспей тұрған шамаларды есепетеп, орындарын толықтыру

Амандасу, топқа бөлу

8 мин

7 мин

8 мин

Тест сұрақтары

Оқушылар әр түрлі қиылған қима қағазды алып, берілген сөздерді құрастырып, сол бойынша топқа бөлінеді, ерітіндінің концентрациясы шамасына түсінік береді «Миға шабуыл» әдісінің сұрақтары: 1.Қоспа деген не? 2.Қоспаны бөлу үшін не қажет болуы мүмкін? 3.Қоспаларды түрлері бойынша ажырата аласың ба? 4.Қоспаларды қандай тәсілдермен оңай бөлуге болады? Оқушылар «Ротация» әдісі бойынша өз бетімен мәтінді оқып, топқа баяндамашы түсіндіріп, ынтымақтасып жұмыс істейді. Баяндамашы бір орыннан екінші орынға ауысып басқа топтарға түсіндіру

«Көзге көрінетін айғақтар» әдісінің тапсырмалары: Ітоп: 50г тұз бен 250 г су ерітілді. Осы ерітіндінің массалық үлесін табыңдар. ІІ топ: 10г тұз бен 50 г су ІІІ топ: 20г тұз бен 60 г су «Аяқталмаған тезис» әдісінің тапсырмасы: Кестені толықтырыңдар: W(е.з) % Ерітінді массасы (г) 50 10

100

300 500 0,1 1000 Тест сұрақтары:

«Смайликтер» арқылы

«Стикер» арқылы

ОүБқұралы. «Шаршылар» арқылы

«Смайлик» арқылы

Бағалау Үйге тапсырма

2 мин 1 мин

Кері байланыс

2 мин

Құрал-жабдықтар Кейінгі оқу

1.Суға тән барлық қасиеттері бар жеке зат түрінде:а) теңіз суы; в) құбырдағы су; с)дистелденген су; 2.Сүзу арқылы судан: а)еритін; в)ерімейтін; с) еритін және ерімейтін; 3. Қай заттармен су орын басу реакцияларына түсе алады? а)MgO в)CO2 с) Сa д)NaCl 4.Массалық үлесі 0,5%50г тұз ерітіндісін дайындауға қажет су мен тұздың массалары: а)49,5гжәне 0,5г; в)50г және0,5г с)47,5г және2,5г д)49,7гжәне0,25г 5.Бөлме температурасында су: а)Ag-пен в)N2 с)S д) Na Табиғаттағы су. Судың құрамы, қаситтері және қолданылуы «Инсерт» әдісі

Бүгінгі сабақтан алған әсерлерін кестеге жазу Презентация, тұжырымдамалық карта, маркер, стикер, интерактивті тақта Оқу, таныстырылым дайындау

 Тренерлердің іс-әрекет барысындағы зерттеулерінен  «ҚАЛАЙ ОҚУ КЕРЕКТІГІН ҮЙРЕНУ ДЕГЕНІМІЗ НЕ? МҰҒАЛІМНІҢ ОҚУШЫЛАРДЫҢ ҚАЛАЙ ОҚУ КЕРЕКТІГІН ҮЙРЕНУ ҚАБІЛЕТТЕРІН ДАМЫТУ ЖӨНІНДЕГІ ӘРЕКЕТТЕРІ» ТАҚЫРЫБЫНДАҒЫ ТІЗБЕКТЕЛГЕН ТӨРТ САБАҚТЫҢ РЕФЛЕКСИЯСЫ C.Х.Хайруллина «Өрлеу» БАҰО» АҚ филиалы Атырау облысы бойынша педагогикалық қызметкерлердің біліктілігін арттыру институты, Деңгейлік бағдарламалар орталығының жетекшісі, тренер

Кез келген мұғалім сабақты қалай бастаймын деп ойланары хақ. Бұрынғы дәстүрлі сабақ кезіндегідей күнделікті сабағымызды үйге қандай тапсырма берілді деп бастайтын болсақ, оқушылардың білім алуға ынтасын төмендетеміз. Сондықтан сабақты дұрыс бастасақ, оқушылардың қызығушылығын туғызып, тиімді оқуға ынталандырсақ, оқушы сабақтың барлық аспектілеріне белсенді қатысатын болады. Ол үшін сабақтың стартерін немесе сабаққа дайындық жаттығуын тақырыпқа сай дұрыс таңдай білу керек деп ойлаймын. Сабаққа дайындық жаттығуы төрт мақсатты көздейді:біріншісі- бірін-бірі жете тану; екіншісі–ынтымақтастық атмосферасын құру; үшіншісі–сергіту;төртіншісі–сабаққа дайындық. Сабақтың стартері ретінде бейнеклиптер, фотосуреттер, фильмдерден үзінділер, заттар, мультфильмдер, музыка, сұрақтар, ойындар, жұмбақтарды таңдауға болады. Сабақтың стартерін тақырыпқа сай таңдай алсақ, ол оқушының бастапқы білімі мен дағдыларын еске түсіреді, оқушының сабаққа ынтасын арттырады және тақырыпты оңай түсінуге көмектеседі Сабаққа дайындық жаттығуы кезінен бастап сіз оқушыға мәселе туындатасыз, біз неге осы бейнеклипті көріп отырмыз? немесе «мұғалім бізге мына заттарды не үшін алып келді?» – деп оқушы сыни ойлана бастайды. Ойландырып, байланыстарды дамытып, сұрақ беріп, мәселені өрбіте отырып, сабақтың тақырыбын да оқушылардың өздеріне шығартуға болады. Сабақтың стартерін бөлек бір бөлім деп қарастыруға болмайды, ол 45 минуттың ішіндегі сабақтың кіріспесі болып басқа бөлімдермен астасып жатады. Егер сабаққа дайындық жаттығуын дұрыс таңдай алсақ, оқушы ынталанады, енді не ақпарат берер екен деп, сабаққа қызығушылығы туындайды. Мен «Қалай оқу керектігін үйрену сипаттамасы. Оқушылардың қалай оқу керектігін үйренудегі қабілеттерін дамыту жөніндегі мұғалімнің әрекеттері» тақырыбында өтілген сабағымды деректі фильмнен үзінді көрсетуден бастадым. Мақсатым: сабаққа дайындық. Ол фильмнен үзіндіде ата-ана өзінің кішкентай 1,5-2 жастағы баласын суға жүзуге үйретіп жатыр. Кішкентай бала өз бетімен жағаға малтып шығу үшін ата-анасы екі жағында тұрып, бірнеше рет суға секіртіп үйретеді. Осы баланың суға жүзуге үйренгені сияқты тыңдаушылар да кез келген дағдыны балаға да, үлкенге де үйрету керек екенін түсінді. Оқу да суға жүзу, атқа шабу, машина жүргізу, кесте тігу сияқты белгілі бір дағды. Біздер, мұғалімдер оқушыларға алдымен қалай оқу керек екенін

үйретуіміз керек екен. Тыңдаушыларым фильмге қызыға қарап, әрқайсысы өзінше ой түйіп отырды. Байқаймын, тыңдаушыларым суға қалай жүзу керектігін үйреткен ата-ана сияқты балаға да алдымен қалай оқу керектігін үйрету керек екен ғой деген тұжырымға да келген сияқты. Осы кезде: сонымен бүгінгі сабағымыздың тақырыбын кім айтады?- деп сұрақ қойдым. Сабақтың тақырыбын да мұғалімдер өздері айта алды. «Қалай оқу керектігін үйрену сипаттамасы. Оқушылардың қалай оқу керектігін ұйренудегі қабілеттерін дамыту жөніндегі мұғалімнің әрекеттері.» Енді мұғалімдерде қызығушылық пайда болды. Әрі қарай да көп ақпарат алғысы келіп отырғанын байқадым. Осы кезде мұғалімдерге тапсырмалар беріп, үдеріске өздерін қатыстырып, интерактивті оқу ортасын құрып, белсенді оқуға қатысуға жағдай жасадым. Жағада тұрып жүзуді үйренуге болмайтыны сияқты” дайын білімді қабылдап алу арқылы қажетті икем-дағдыларды дамыту мүмкін емес екенін, сондықтан оқушылардың арнайы іс-әрекет барысында икем-дағдыларды меңгеруі маңызды роль атқаратынын және ол үшін оқыту білімді тыңдаушылардың өздігінен оқыпүйренуге бағытталуы керек екенін де түсінді. Сондықтан сабағымның мақсатын да: Балалар өз оқуы туралы білетін және өзінің эмоцияларын, ынтасы мен әлеуметтік қарым-қатынасын басқару үшін көбірек мүмкіндік алатын, өзін-өзі реттейтін оқушы ретінде қалай дамитынын зерттеу - деп алдым. Мұғалімдер қалай оқу керектігін үйрену модулін тереңірек зерделеп түсінуі үшін мынадай тапсырма беруді жөн көрдім, себебі біз білім беру жүйесінде нені оқытамыз?-деген сұраққа ойландық, ал қалай оқытамыз?–деген сұраққа жауап бермеген екенбіз, сондықтан осы сауалға мұғалімдердің өздерінің көздерін жеткізіп, өздері тұжырым жасағанды мақсат еттім. Ол үшін барлығына бір-бір парақтан ақ қағаз таратып, ең алдымен кішкене шеңбер сызып, өзіңнің атыңды жаз деп тапсырма бердім, барлығы қызыға енді не болар екен дегендей жылдамдап кішкене шеңбер сызып, атын жазды, енді кішкене шеңбердің сыртынан тағы бір шеңбер сызып, Сіз не істей аласыз?–деп жаз дедім. Барлығы өздерінің не істей алатындарын біраз ойланып, қағаз бетіне түсірді. Байқап отырмын: тыңдаушылардың қызығушылығы артып келеді. Тағы бір шеңбер сызып, ішіне: Сіз ол дағдыны кімнен үйрендіңіз?–деп сұрақ қойыңдар да, жауап жазыңдар,-дедім. Тағы бір шеңбер сызып, Сіз ол дағдыны қайдан үйрендіңіз?–деген сұраққа жауап жазыңыз, - дедім. Бұл сұраққа да жауап жазды.

Ең соңғы сұраққа жауап жазу үшін енді ең үлкен шеңбер сызамыз да, оның ішіне Ол дағдыны қалай үйрендің?–деген сұраққа жауап жазамыз, - дедім. Тыңдаушылар бұл тапсырмаға аса қызығушылықпен, өздерінің не істей алатындарын, оны қалай, қайдан және кім үйреткенін жарыса жазып шықты. Енді осы жазғандарыңды топта талқылаңдар,-деп тапсырма бердім.Тыңдаушылар өздерінің қолынан келетін дағдыларын, оны қалай үйренгендерін, не үшін үйренгендерін мақтана айтып жатты. Біреуі кесте тігуге қызығушылық пайда болып кесте тоқуды үйренгенін, біреуі көлік жүргізуді үйренгенін, әрине, бірден бәрі жақсы болмағанын бақылап, көріп, қателесіп, қайталап, сондай үдерістен кейін барып үйренгенін бір-біріне әңгімелеп жатты. «Неліктен сендер осы дағдыны үйренгілерің келді?»–деген сұрағыма тыңдаушыларым бірден қызығушылық туды немесе қатты қызықтық,-деп жауап берді. Олай болса оқушылардың да оқуға қызығушылығын ояту керек екен. Ал, сабаққа оқушының қызығушылығын арттырып, ынтасын оятатын алдымен сабақтың стартері дер едім. Кез келген дағдыны үйренуге болады,бірақ ол үшін біраз еңбектену керек, ал балаға қалай оқу керек екенін үйрететін мұғалім екенін өздері айтты. Осы тапсырмадан кейін тыңдаушылардың әрқайсысына үйренген дағдыларын не үшін және қалай үйренгенін көрсететін «Үйрену траекторияларын» жазып шығуды тапсырдым. Бұл тапсырманы алудағы мақсатым: белгілі дағдыны үйрену үшін бірнеше үдерістер болады, дағдыны бірден меңгеру қиын екенін әбден түсінсін деп ойладым. Тыңдаушылар бұл жұмысқа да қызығушылық танытып, әркім әр түрлі траекториясын жазып жатты. Мысалы: қызығушылық туды, бақыладым, көрдім, жеңдім, жеңілдім, қайталадым, қайталаудың соңында үйрендім т.б. Бұдан қандай қорытындыға келдіңдер?–деп, сұрадым. Ия, оқу да осындай үдеріс. Оқуға оқушыларды қызықтыра алсақ қана олар оқуды үйренгісі келіп талпынады. Бұл тапсырманың талдауын «Миға шабуыл» әдісімен: Сұрақ-жауап арқылы өрбітуді ойладым да, тыңдаушыларға біраз сұрақтар бердім. Ондағы мақсатым:тыңдаушылардың әрқайсысы «үйрену траекториясына» жазған уәждерін өздері талдап, бірбіріне түсіндірсін, - дедім. 1.Оқу дегеніміз не? 2.Адам қалай білім алады? Мұғалім нені оқытатынын ойлады, ал қалай оқытатынын ойлады ма? Бала өзін неше жастан бастап реттей алады деп ойлайсың? 2.Оқуды үйренуге бола ма? Оқушылардың оқу ептілігін қалыптастыру дегенді қалай түсінесің? Әрине, осы пікірталасқа дейін бүгінгі сабағымыздың бағытына түсініп қалған мұғалімдер ой бөлісуге белсенді қатысты, қызу талқылады. Мен бір-бірін оқытуға, бір-біріне түсіндіруге мүмкіндік бердім. Ойымызды әрі қарай кеңейту үшін «Кембридждік өз бетімен оқу CINDLE жобасы» таныстырылымын осы жерде көрсетіп, талдауды жөн санадым да, таныстырылымды көрсеттім. Осы жерде мұғалімдер дәстүрлі білім беру барысында қалай оқытамыз? – деп

ойландық па? Оқушыларымызға қалай оқу керектігін үйрете алдық па? Оқушыларымызға дербестік бере алдық па? Біз қандай кемшіліктер жібердік?-деп, әр мұғалім өзінің тәжірибесін ойша саралап, салыстырып, жауап іздеп отырғанын байқадым. Сонымен бірге өзі түсінбей келген сұрақтарға түсіне бастағанын, өзі қойған риторикалық сұрақтарға өзі жауап бере бастағанын да байқадым. Бұл жерде әр мұғалім өз тәжірибесіне сүйене отырып, қай жерде қандай кемшілік жібергенін түсінуі маңызды деп есептедім. Мұғалімдердің өз жұмысына рефлексия жасап отырғанын байқадым. Бұл «рефлексиялаушы практик» болу үшін ең керекті үдеріс. «Іс-әрекеттен кейінгі толғаныс» жүріп, мұғалімдер оқушыларға қалай оқу керектігі жөнінде бағыт бере алмағандарына өкініш білдірді. Келесі тапсырмамда ресурспен жұмыс жасаттым. 3 адамнан тұратын шағын топпен жұмыс жасатқым келді. Тапсырма: 3-5 жастағы баланы тексеру парағын ұсынамын, осы парақта берілген дәлелдердің когнитивтік, әлеуметтік, эмоциялық немесе ынталандырушылық бағыттарға жататынын дәлелдеу. Бұл тапсырманы орындау барысында өз тәжірибелеріне сүйене отырып, талдау жасай алды. Себебі, бүгінгі сабақтың тақырыбы мен мақсатын ашатын тапсырмалар талқыланғаннан кейін ресурспен жұмыс жасау оңай болғандай көрінді. Екінші сабағымды күні бұрын кезегі келген бір мұғалім сергіту сәтін өткізумен бастады, себебі екінші аптада тобым реттеліп, әрқайсысы кезекпен сабақ тақырыбына сай дайындық жаттығуын өткізуді әдетке айналдырған еді. Ол "Атом мен малекулалар" атты дайындық жаттығуын өткізді. Мақсаты: біріге отырып кедергілерден шыға білу, реттелу. Алдыңғы курстағы кемшіліктерімді саралап көрсем, мен мұғалімге арналған нұсқаулықпен аз жұмыс жасататынымды түсіндім, соның салдарынан мұғалімдер нұсқаулықтағы суреттерге назар аудармайтынын байқадым. Осы кемшілігімнен қорытынды шығару мақсатымен нұсқаулықтағы 9,10,11,12 суреттерді әр топқа бөліп беріп, талдау жасап, бір топ бір топқа түсіндіруін өтіндім. Мұғалімдер бірлесе ойлап, бірлесе талқылап, суреттердің құпиясын бірлесе ашты. Келесі тапсырмам: жұппен жұмыс болды. Өз бетінше оқуды дамытуды бақылау парағы беріледі. Төменде ұсынылған диагностика түрлерін өз тәжірибеңізде қалай пайдаланасыз? Өз бетімен оқуды дамытуды тексеру парағы. (3-5 жастағы БАЛА) Жұппен біріге отырып, өз бетімен оқуды дамытуды тексеру парағын алып, бірігіп талқылайды. Бұл жерде мұғалім өздерінің тәжірибелерін еске түсіре отырып, бүгінгі алған ақпараттарымен байланыстырып, қорытынды жасайды. Бірінші, екінші сессияда оқыпүйренгендерін талқылап, жинақтау бағытында топта бірлесе орындалатын тапсырма бердім. 1. «Өзін-өзі реттеу» терминін түсінулерін талқылау. 2. Өз тәжірибесінен алынған өзін-өзі реттеу үлгісінің келісілген тізімін құрыңыз.

Ортаға шығып жұмыстарын қорғаулары керек. Топ бірден жұмысқа кірісіп кетті. Топтарға басшылық жасап, бағыт беріп отырған талантты, дарынды тыңдаушылар да басқаларына қарағанда тақырыпқа тез түсінгендерін білдіріп, өз көзқарастарын басқаларға қарағанда бұрынырақ айтып, дәлелдеп жатыр. Топтардың реттеліп өзара оқытудың жүзеге асып жатқанын байқадым. «Өзін-өзі реттеу» терминінің негізгі түйіні де осында. Сергіту сәтінен кейін үшінші сессимды бейнетаспалардан бейнефильмдер көрумен бастадық. Төрт бейнетаспа: • Күртешені кию • Балмұздақ дайындау • Дәрігер • Театрландырылған көрініс Мұғалімдер бейнетаспаларды қызыға қарап шықты. Кейбірі қайтадан жіберуімді өтінді. Осы бейнетаспаларды қарағанда, әркім әр түрлі ой қорытады. Бірі өз тәжірибесінде жіберген қателігін ойласа, бірі осылай екен ғой,-деп ой түйіп жатады. Қалай дегенде де 3 жастан бастап «Оқушыларға мүмкіндік жасалған жағдайда олар өзінің оқуына асқан жауапкершілікпен қарауға қабілетті екендігі анықталды (Whitebread. 2008) Мұғалімдер балалардың өзін-өзі реттей алғанда, метатанудың әр түрлі дағдыларын дамытқанда ғана саналы оқушы болып шығатынын түсіне бастады. Бейнетаспа көріп болғаннан кейін тыңдаушыларға төмендегідей тапсырма бердім: әрбір бейнетаспа Марта Бронсон бейімдеген санаттарға қатынасы бойынша өзін-өзі реттеу тәртібін көрсету үшін іріктелген, енді қай бейнетаспа өзін-өзі реттеудің қай аспектісіне жататынын жазуларың керек. (Сәйкестендірулері керек) • Танымдық • Эмоциялық • Әлеуметтік Ынталандырушылық Бұл тапсырмаға тыңдаушылар аса қызығушылық туғызды. Қызу талқылау да болды. Бірінің айтқанына бірі келісе қоймады. Күртешені кию бейнетаспасын өзін-өзі реттеудің эмоциялық аспектісіне жатқызса, енді бірі ынталандырушылық аспектісіне жатқызды. Неге сіз осы аспектіге жатқызып тұрсыз, дәлеліңіз бар ма?–деп бір-біріне сұрақ қойып та үлгеріп жатыр, бірақ мұғалімдер дәйекті дәлелдер де келтіріп, өз көзқарастарын дәлелдеп жатыр. Әрине, мұның дәл жауабын айта алмаса да, мен мұғалімдердің өз көзқарасын дәлелдеп, сындарлы пікірлеріне риза болып қалдым. Ертең мектепке барған соң да олар оқушыларын өз көзқарасын дәлелдеуге, талдауға, дәйектеуге үйрете бастайды деп ойладым. Мұғалімдерді формативті бағалап, сабаққа белсенді қатысқандықтарын айтып, мадақтап қойдым. Үшінші сабағымда не біліп, қандай ақпараттар алғандығын жинақтау мақсатымен келесі тапсырмамды бердім. Ерте жастағы балаларда өздігінен оқуды жән өзін-өзі реттеуді дамыту тапсырмасы бойынша әр топқа әр түрлі тапсырмалар беруді ойластырдым Жалпы топты үш топқа бөлдім.

100

Өзін-өзі реттеудің тұжырымдамалық картасын жасау. 2-топқа: «педагогика санаттары» парағын жолақтарға кеседі және осы төрт қағидаттар бойынша бөліп орналастырады. 3-топ:Қолдау мен жазуға арналған «Талқылау парағы» құжатының көмегімен курстың қатысушыларын олардың өздерінің оқу орындарындағы мүмкіндіктер мен проблемаларды талқылайды және жазып, қорғайды. Бірінші топ өзін-өзі реттеудің тұжырымдамалық картасын жасап шыққан. Әрине, кемшіліктері де бар. Дегенмен өзін-өзі реттеу үдерісінің маңыздылығын түсіндіре алды. Бұл тапсырма да мұғалімдер арасында қатты қызығушылық туғызды, әркім өз ұсынысын айтты,пікірталас, өз пікірін дәлелдеп жатты. Соңында, тұжырымдамалық карта жасалғаны көрініп тұр. Өз картасының дұрыс екенін дәлелдеді, дегенмен әркімнің пікірі құнды. 2-топ та, 3-топ та өздерінің тапсырмаларын өз дәрежесінде орындап, бүгінгі сабақта берілген ақпаратты түсінгендіктерін байқатты. Мен жалпы курс өткізу барысында байқағаным: мұғалімдер нұсқаулықпен көбірек жұмыс жасап, нұсқаулықтағы теорияны тереңірек меңгеріп алғаны, оны қалай қолдана білуі керек екенін жете түсініп кетулері керек деп ойладым, сондықтан 4-сабағымды тағы да нұсқаулықпен жұмыстан бастадым. Оқу мазмұны мен тізбектелген сабақтар топтамасын жоспарлауда нұсқаулықта берілген сегіз тезисті талдап, оны өз сабақтарында қалай қолданатындарын талдап, білімге бағдарланған білім ортасында мұғалімдер үстірт оқуға емес, терең білім алуға ынталандыратынын (Мұғалімге арналған нұсқаулық 33-бет) ескеруі керек. Оқушылар оқшауланып оқымайды. «Білім алушылар қоғамдастығы» деген ұғым өзекті болып отыр.Онда оқушылар да, мұғалімдер де өздерін білім алушылар деп есептейді. (Мұғалімге арналған нұсқаулық 33-бет) Сондықтан бұл тапсырманы топ болып бірігіп талдадық. Бұл жерде бірлескен жұмыс болды. Олар бір-біріне өз тәжірибелерімен байланыстыра отырып, ойлауға, ойлануға түрткі болатын сұрақтар қойып, өз идеяларын айтып, талдап, модульді тереңірек түсінуге тырысты. Келесі тапсырмам арқылы «Өз пәнін білетін мұғалімдер пәнді оқушылардың өз түсінігі мен пікірі қалыптасатындай етіп бере алады. Олар пәннің логикасы мен оқушыларға тиімді қарқынмен мағынаны ұғындыру әдістемесін түсінеді» (Мұғалімге арналған нұсқаулық 33-бет) деген сілтемені басшылыққа ала отырып, топқа әңгіме бердім де, 1-топ:Баяндап берушілер: әңгімені оқып, мазмұнын баяндап береді. 2-топ:Зерттеушілер: әңгіме кейіпкерлеріне мінездеме береді, әңгіме құрылысын зерттейді. 3-топ: Сұрақ құрастырушылар: әңгімені оқып, жоғары деңгейдегі сұрақтарды құрастырады. 4-топ:Бейнелеуші суретшілер: әңгіме мазмұны бойынша сурет салады. 1-

5-топ: Сілтеме табушылар: әңгіме мазмұнына сәйкес мақал-мәтелдер, афоризмдер, қанатты сөздер табады 6-топ: Дәнекершілер: әңгіме оқиғасын бүгінгі өмірмен байланыстыру, қорытынды жасайды, - деп тапсырма бердім. Ондағы мақсатым: мұғалім тақырыпты өз бетімен талдап, көзқарасын дәлелдеп, тұжырым жасап үйренсін және мектепке барғаннан кейін де осы тәсілді өз тәжірибесіне тиімді қолдана білсін,-деп жоспарладым.Бұл ойластырған әдісім тиімді болды деп ойладым. Себебі барлығы белсенді жұмыс жасады және өз бетінше қорытынды шығарып, бұл тәсілдің тиімді екенін, қандай пән болса да, тақырыпты өз бетімен талдап түсінуге, мағынаны ұғынуға септігі тиетінін,болашақта өз тәжірибелерінде қолданатынын айтып жатты. Сабағымды қалай аяқтадым? Мұғалімдер қалай оқу керектігін үйрену модулін үйрене алды ма? Оны қайдан білемін? Сессияның соңғы тапсырмасын осы сұрақтарға жауап алу үшін бүгінгі тақырыпты бағалау тапсырмасы ретінде жүргіздім. Мен ол үшін мәтінмен жұмыс жасата отырып, топқа бөлініп, тыңдаушыларға «қалай оқу керектігін үйрену» модуліне сұрақ құрастырттым. Бір

топ бір топқа сұрақ қойды, ішіндегі мазмұнды сұрақтар мадақталып отырды. Бұл тапсырма арқылы мұғалімдер модульдің мазмұнына тереңірек түсінсе, бір жағынан сұрақ құрастыруға да үйреніп алады. Мен мұғалімдердің сұрақтарға жауабынан олардың модульге қызығушылығы артып, модульдің идеясына түсінгенін және өз тәжірибелеріне қолданғысы, кіріктіргісі келіп тағатсызданып отырғанын түсіндім, себебі төрт топтың сұрақтары модульдің бүкіл мазмұнын ашқандай болды және сұрақ беру формалары да әр түрлі болды, бірі–«бөшкедегі сұрақтар» десе, бірі–«сұрақтар жаңбыры»т.б. тәсілдерді пайдаланып, түрлендірді. Бүгінгі сабақта мақсатыма жете алдым ба? Әр түрлі әдіс-тәсілдерді, ойын түрлерін пайдалана отырып, бүгінгі сабағымда тыңдаушыларым өз оқушыларына қалай оқыту керектігін үйрете алатын дәрежеге жете алды деп ойлаймын. Бұған олардың бүгінгі ойталқыға, пікірталасқа, сұрақ-жауапқа белсене қатысуы,ойнай отырып, ойлап, өз тәжірибесін әріптесінің тәжірибесімен, салыстыра білуі, талдауы, сараптай білуі, бір тұжырымға келуі айғақ бола алады деп ойлаймын.

«СЫНИ ТҰРҒЫДАН ОЙЛАУ ДЕГЕНІМІЗ НЕ? ОҚЫТУДА СЫНИ ТҰРҒЫДАН ОЙЛАУДЫ ПАЙДАЛАНУ» ТАҚЫРЫБЫНДАҒЫ ТІЗБЕКТЕЛГЕН ТӨРТ САБАҚТЫҢ РЕФЛЕКСИЯСЫ Ханалиева К.А. «Өрлеу» БАҰО» АҚ филиалы Атырау облысы бойынша педагогикалық қызметкерлердің біліктілігін арттыру институты, Деңгейлік бағдарламалар орталығының тренері

3 апта 5 күні өткізілген «Сыни тұрғыдан ойлау дегеніміз не? Оқытуда сыни тұрғыдан ойлауды пайдалану» тақырыбында өткізілген 4 сабақтар барысында мұғалімдер оқуының табыстылығы қаншалықты өткені әрине мені ойлантады. Өйткені, жобаны іске асырудағы 3-тобым, алғашқы немесе екінші емес үшінші. Сыни ойлау барлық мұғалімдерге әдемі «жалтыраған» ойыншық сияқты, себебі дәстүрлі сабақ бергенде ол туралы «білетіндер» саны шектеулі, яғни кім СТО технологиясын оқыды, сол ғана осы «әдемі ойыншықпен » ойнай алатын, қолдана алатын еді. Ал қалғандары қарап, қызығып, қашан бізде осындай болады деп ойлайтын да қоятын... Ойлайтын да қоятын, өйткені «ойлаудың ойлауы» болатынын білмеген, түсінбеген, өздері солай болатынын ойланбаған. Осы сыни тұрғыдан ойлау модулімен танысқаннан кейін, өздеріне өздері баға бере бастады. Мен кіммін? Ал мен қандай мұғаліммін? Қазір мен не жасап отырмын, неге?Дәстүрлі мұғалім екенмін, соны сезіндім, көңілім түсіп отыр. Неге? т.с.с Міне осындай сұрақтарды «ойланатын» мұғалім қояды. Бұл дегеніміз сыни ойлауға қадам жасағысы келетіндер. Өткізген сабақтағы тапсырманы орындау барысында кез-келген заттарды «тірілту» үшін барлығы да сыни ойлағысы келді, басқаларға ұқсағысы келмейтін жауаптар іздеді. Бірақ оңай емес екен, осындай сұрақ қоя алатын, сыни ойлайтындар

саны 6-7 мұғалім, қалғандары сыни ойлауға «бет бұрды». Неге? Себебі сыни ойлау-ол шығармашылық ойлау. Сондықтан мен ойлауды, сыни ойлау техникасы мен стратегияларын мұғалімдердің өмірінде кездесетін әр жағдайда қолдануға үйреткім келді, сол арқылы өсетініне, өзгеретініне, дамитынына сендіргім келді. Тапсырмалар арқылы сыни ойлата отырып, ойлау процесінен және алған, жасаған білімінен рахаттана отырып, бүгінгі сабақтан әр мұғалім ойлау туралы ойлауын өзгертті деп ойлаймын. Ал енді өнімді (продуктивті) ойлауға барлық мұғалімдер көшсе, не болатынын ойлап қарасақ? Әрине онда қазіргі жағдайымызды жоғары деңгейге дейін өзгерте алатын едік. Д.Халперннің ғылыми зерттеулерінде айтылған осы ойына мен оқытқан мұғалімдер де көздері жеткен сияқты. Оған дәлел: Жүнісбекова Индираның кейінгі жазған есебінен үзінді: «Бұл бағдарламаның мұғалімге неге өзгеруін талап етіп отырғанын түсіндім. Бұрынғы стереотиптерімізді жойып, балаға еркіндік, ойын еркін айтатын, сыни тұрғыдан ойлана білетін, бір-бірімен ынтымақтастықта болулары үшін мұғалімнің ықпалы зор екен, көзқарасын өзгертуінің себебі де осы екен-ау. Балаларды тор клеткада ұстаған екенбіз ғой, олар самғап ұшқылары келеді, ал біз олардың қанатына балта шапқандаймыз. Түзу отыр, қолыңды сал, бері қара деп табиғатқа қарсы

101

шығамыз, ол баланың жан дүниесіне үңіліп жатқан адам жоқ. Бұрынғы сабақтарымды, өзімді қазіргі сабақтармен, қазіргі оқушылармен, қазіргі Индирамен салыстыра отырсам, кеткен уақытыма жаным ашиды. Ол кезге оралғым келмес еді, егер осы курсқа келмесем, алдағы күндеріміз не болмақ, оқушыларымыз қыры шықпаған бір үлкен пішін болып қалар ме еді? Ол пішіннің не екенін де өзі де білмейтін, біреуде білмейтін бір аузы басы жоқ отау болар еді». Капанова Г.: «Әр тапсырманы топ болып шешіп, ортаға салып, талдап, шешіп отырды. Осы көріністі көріп отырып, жылағым келді. Неге, біздер осыған дейін ойланбаппыз? Кім үшін жұмыс жасап отырғанымызды сезінбеппіз. Біз педагогтар, жер бетіндегі өмір сүріп жатырған адам ретінде ойланып көрсек, мына бір өлең жолдары ойыма шұбатыла жөнелді. Әрбір уақыт-су тамшысы емес пе? Сұрауы бар оның да, тез үнемде Ұмтыл алға, су тамшысы босқа кетер, Жар салып ол, бүкіл елді өзгертті. Сенбейсің бе өзіңе, дым қорықпа, Сенімділік болады сонда ғана. Сенен де артық, менен де артық ешкім болмас Атанасың сол мезетте ғалым, дана. Өзгерейік әріптес, өзгерейік Өзгеріспен бәрін де өзгертейік. Аз да болса ойланып, аяқ басып, Қазақстан ғалымдарын біз көрейік! Оқыдық біз, үш ай бойы, бәрін білдік, Білген істі саралап, талдап көрдік. Түсінгенді дәлелдеумен, жинақтап біз Тренердің айтқанына кәміл сендік. Айналаға қарадық, бақыладық Түсінгенді барымызша бағаладық. Сындарлы оқу тек бізге емес, бәріне де Керек екен, педагогтар біз қаладық. Ең бастысы оқушыны біз түсіндік, Ойын көріп, жан-дүниесіне үңілдік. Тапсырманы шемішкідей шақтырып, Оңайлатып, қызықтырып, біз бердік. Жеті модуль - бір сабақта, қандай ғажап! Ойланбасаң, қиындық бар, қойды талап. Сыни ойла, бақыла , талда бәрін Гүлдендірер білімнің - сонда нәрін. Біз өзгердік, шынымен біз өзгердік Өзгермесек, бұның бәрін қайдан білдік? Нұсқаулық пен бағдарлама қолымызда Ізденістің қайда екенін біз түсіндік. Тапсырмаларды орындау кезінде:«Ойланып қарашы, жан-жағыңа қарашы, байқашы.. мұғалімдер бір-бірімен зат алмасуы керек, берген заттарының құпия сырын айту, бұл не? Қашан, қайда, неге,

102

неліктен, пайдалануға болады, талдайды, сараптайды және бағалайды. Проблеманы анықтаңыз.—«Біздің алдымызда қандай нақты сұрақ тұр?» Мәнмәтінін анықтаңыз.—«Бұл проблеманы қандай фактілер мен мән-жайлардан көруге болады?» Таңдауды санамалаңыз.—«Қандай нұсқалар шындыққа сияды?» Нұсқаларды талдаңыз.—«Әрекеттеріміздің ұтымды дамуы қандай болмақ, бәрі ескерілді ме?» Ақиқат себептердің тізімін жасаңыз.—«Тап осыны неге таңдағанымызды түсінейік?» Өзін-өзі түзету.—«Жақсы, нені ескермедік, тағы да бір рет қарап алайық?» Мұғалімдерге білікті сыни ойшыл болуға мүмкіндік берілді. Әркім жұптарынан алған зааттарды «сөйлетіп жатыр». Қызық болды, тыңдады, таңқалды олай да болады екен ғой деп, ой толғауларынан «білімді» іздеді. Р.S«Сыни ойлай алмаған» мұғалімдердің де теориялық білімдері орташа болады екен, оған дәлел бастауыш сынып мұғалімдерінің ойлантып жүрген проблема оқушыларының логикалық есептерді шығара алмауы деген соң осы сабақта емес басқа сабақта 4 сыныптың математика кітабындағы логикалық есепті шығарып беруін өтіндім. Сонда бір есепке 5-6 мұғалімнің берген жауаптары әртүрлі, математика пәнінің мұғаліміне есеп жауабын шешіп беруді өтініп едім, менің таңқалмасқа амалым қалмады, жауабы басқа. Қандай түйін шығаруға болады? Мұғалімдер өздері логикалық есептерді шығару білмейді, сол сияқты сыни ойлай алмаған мұғалімнің оқушылары да жабық сұрақтар төңірегіндегі білімді алып, өмірде де бәрі сияқты, көзге түспейтін білім алып шығады. Ол «дәстүрлі білім» қандай екенін курс тыңдаушылары түсініп жатыр. «Білім–түсінудің қалыпты жағдайы, ол тек нақты адамның ой-өрісіне тән. (King, 1994, р. 16). Басқалармен сөйлесе отырып, қарым-қатынаста білімімізбен бөлісе аламыз. Өзіміздегі бар білімді жаңа ақпаратты түсіну үшін қолданамыз. Соған дәлел Дүйсенова Камшаттың жүзік туралы дайындалған ақпараты көптің көңілінен шықты. Себебі жүзікті алып отырып, Камшат жұбының берген затының басқа қырынан көрсете отырып ерекшеленді. Жұптасымен айырбастаған кезде оған жүзік түседі, сол жүзік туралы ойланып, интернеттен «Неке сырғасы неге (безымянный палец») саусаққа тағады, бұның сыры неде? » деген сауалына жауап таба отырып, барлық топ алдында өз білімін көрсете білді, әдемі аңызды жеткізе білгені әріптестер арасында жақсы әсер қалдырды. Сыни тұрғыдан ойлау дегеніміз, дейді Д.Халперн –бұл күтілетін нәтиженің мүмкіндігін ұлғайтатын когнитивтік техника мен стратегияларды қолдана білуі. «Критическое мышление-это использование когнитивных техник или стратегий, которые увеличивают вероятность получения желаемого конечного результата». Осы тұрғыда сабақтар барысында «маршрут карталары» және «Кешегім

мен бүгінім» тапсырмаларын орындағанда Жүнисбекова Индира, Капанова Гүлмира және Сабиева А. креативті ойлауымен, әр ойдың, идеяның басқа қырынан да қарап, көптің көңілінен шықты. Жүнисбекова Индира дара коллажбен шыққанда шыныменде сыни ойлауға берген мүмкіндікті жоғары шығармашылығымен, креативтілігімен пайдалана алды. Осы мұғалім сыни ойлаудың жоғары деңгейін портфолио жинақтағанда да көрсете алды. «Критическое мышление иногда называют еще и направленным мышлением, поскольку оно нацелено на получение желаемого результата» (Д.Халперн). «Сыни ойлауды кейде бағытталған ойлау деп те атайды, себебі күтілетін нәтижеге жетуге бағытталған» (Д.Халперн). 1,2,5,6,7 Ресурс бойынша тарих-география пәндеріне байланысты суреттер, фотолар арқылы топтық тапсырманы орындағанда мұғалімдер күтілетін нәтижеге (жоспардағы күтілетін нәтижелер:ақпаратты бөліп алып, өңдеп, жинақтай алады, пікірлер мен жорамалдарды, айғақтар мен сенімдерді талдайды және бағалайды; сұрақ қоюды үйренеді; мәселені әр түрлі көзқарастар тұрғысынан қарайды, салыстырады, тұжырым жасай алады; түрлі тапсырмаларды құра білу дағдылары қалыптасады, эссе, рефлективтік есеп жазу қабілеттері ашылады. Сыни тұрғыдан ойлау дағдысы жетіледі.) жету үшін көп ойланып, сыни ойлауда бірлесіп жұмыс істеді, талқылады, визуалды және ауызша дереккөздерді пайдаланды; тәуелсіз ойлауына және олардың ой қорытуы, өзіндік түсініктеме беру қабілетіне тапсырманың күтілетін нәтижесі ықпалын тигізді. Мұғалім осы сабақта тапқан құндылығы өзінің болашақта сыни ойлай отырып, креативті ойлауымен және шығармашылығымен алдындағы әр оқушының қажеттіліктері мен сұраныстарын қанағаттандыруы. Дүйсенова К.«...бұл бағдарламадағы жаңаша әдіс-тәсілдер сабақ үдерісінде оқушылармен қатар мұғалімдерге де біріншіден, еркіндік берсе, екіншіден, өз өзімізді түзетуге, айналамызда болып жатырған нәрселерге сыни көзқараспен қарауға, жалпы айтқанда өзімізді дамытуға әсер еткендігі туралы өз ойымды атап өткім келеді» Қазақта мұғалімдікке қатысты мынадай бір сөз бар:«Өз уақытын аямаған, өзгенің бақытын аялаған». Ия, мен өз шәкірттерімнің бақытты келешегі үшін және өзім үшін осы бағдарламаны толық меңгергенше бар уақытымды тек осы сабақтарыма бөліп, жаңашыл идеяларға көңіл көкжиегімді ашып жаңаша бағыттағы көзқарастағы жаңа мұғалім болып шығуым керек». Сабиева Ә. : «Өзгеру үшін не істеу керек ? деп алдымен өзіме сұрақ қойып, сол сұрақтың шешімін өзім іздестіре, ойлана келіп мынадай қорытындыға келдім. Өзгеру үшін көп еңбектенуім керек екенін, осы оқып жатқан сындарлы оқытуды толық меңгерсем, барлығы қолымнан келетінін ұқтым. Әрине ол үшін өзгерісті бірінші өзімнен бастадым. Бірінші өзімді жан-жақты дайындадым. Өзім сыни тұрғыдан

ойлауға, оқушы көзқарасымен қарауға, олардың жан дүниесіне қолымнан келгенше үңілуге тырыстым ..., Себебі мен өзгергенімді мына жұмыстарым арқылы көріп отырмын. Кеше мен қатал тәртіппен жүретін, орындарынан қозғалтпай отырғызу, өзім сыни тұрғыдан ойланбау, өзім ойланбағасын бір заттың бірнеше қыры бар екенін оқушыларға түсіндіре алмадым. Олардың көңіл-күйіне мән бермеу, қате жауап берсе, сенікі дұрыс емес деп турасынан айтып, олардың ойын дамытпайтын мұғалім болдым. Ал бүгін мен оқушы жан-дүниесін түсініп... жеке тұлға ретінде ретінде қарап, әр затты сыни тұрғыдан ойлана алады, өздерінің келіспеген шешімдерін дәлелдей алады. Сабаққа деген ынтасы артып жан-жақты ізденді. Және де мен бұл өзгерісті жасай алдым, қолымнан келді. Өзгеру адамның өз қолында екен». Сахипова Қ.: «Бір байқағаным, оқушыларға сыни тұрғыдан ойлау модулі бойынша тапсырманы орындау үшін тек қана қағаз жүзінде ғана емес, заттар мен құралдар әкеліп шынайы түрде көрсету арқылы жүзеге асырса оқушылардың сабаққа деген ынталары артады. Нәтижесінде сыни тұрғысынан ойлау модулінің оң жақтары: оқушылардың ойлау қабілеттерін дамытуға, жауапкершілік сезімдерін оятуға, өз беттерімен іздену арқылы жұмыс жасауға, басқа оқушылардың ой-пікірлерімен санасып, аяғына дейін тыңдауға, көптеген тың мәліметтермен жұмыс жасап, талқылауға зор мүмкіндік береді. Менің түйгенім, біз сабақ уақытын тиімді пайдаланбайды екенбіз. Бұл курс менің әлі де ашылмаған қырларымның көп екенін байқатты. Бұл жоба мұғалімдерге жаңашылдық әкелері сөзсіз. Мемлекет мұғалімдерге назар аударып көңіл бөліп жатқанда, біз неге жаңалықтан қашамыз? Осы бағытпен барлық мұғалім жұмыс жасаса, мұғалімдердің еңбегі нәтижелі болары сөзсіз. Өз мамандығын шын сүйетін нағыз мұғалімдердің саны көбейетініне сенім мол Мен де курс бағдарламасын аяқтағасын кәсіби қызметіме оң өзгерістер енгіземін деп ойлаймын». Қайыршақова Н.: «Ұстаз - ғалым М.В.Синица «Ұстаз бойында педагогикалық әдеп, ғылымилық, ілтипаттылық- ең басты қасиеттердің бірі болуға тиіс. Әр баланың өмір-тіршілігі -өзінше бір тағдыр...Сабаққа қызықпаса, себебіне үңіл, себебін өзіңнен ізде. ...балаға сыйлы боламын десең, баланың өзін сыйла. ...баға құнды емес, бала құнды» өскен кезде де біздің түлектер ұстаздарына зор құрмет, мақтанышпен қараса екен деймін. Қазіргі қазақ баласына «Сен мықты азамат боласың!»-деп үлкен сеніммен қарап, оған таныс нәрсемен, таңсықты бірге ала жүріп, оқушыны әр сабақта «Даналыққа ұмтылу-таңқалудан басталады»,-деп таң қалдыра білуіміз қажет. Бұл курста мен біраз ақпарат алдым. Қазіргі заманның өзі осы ақпараттылығымен құнды. Көп білсең сенің де құндылығың артады». Ұсыныс-пікірлерім: 3 курс, 3 топ, Үш түрлі оқыту, үш түрлі бағалау, үш түрлі көзқарас, бірақ бір жоба бір бағдарлама... Олай дейтінім, өзім 3 курста да

103

үш түрлі болдым: себебі іздендім, сыни ойландым, жаттықтым, қателестім, қатемді табу үшін көп жұмыстандым, әріптестерімен пікірлестім, талқыладық, дәлелдедім, өстім, жетілдім, дамыдым. Осындай кезеңдерді мен үш рет өзімнің тәжірибе өткізу барысында басымнан кешірдім. Әлі де кешірмекпін. Себебі Бағдарлама идеясын мұғалімдерге түсіндіріп жеткізу үшін процесс «тірі» болу керек деп түсінемін. Осы бағдарлама идеясымен бірге дамуым керек. Өзіміз де мұғалімдер сияқты өзімізге жаңалық ашып, соған риза болып, шаттандық. Мұғалімдерді қызықтырудың жаңа жұмыс түрлерін іздеймін, жаңа идеяларды естігенде оларды қалай практикаға енгізуге болатындығын көру үшін кейінге қалдырмай шұғыл кірісемін. Биылғы ресурс ең алғашқы және екінші курстағы ресурсқа қарағанда түзетіліп, жинақталып, басқа ресурстармен толығып, нақтыланып берілген. Сабақты аяқтау стратегиясы қандай керемет! Осы курста өзімнің «тренер қоржынына» көптеген

ресурстарды, болашақтағы қызметіме идеялар алдым.Тағы бір айтып кетер жайт, Кембридж Университетінің Білім факультетінің тренерконсультанты DOSEPH JENGO MICHEAL біздің сабаққа қатысып, тренерлермен өткізген оқыту семинарлары жоғарғы деңгейде өткізіліп, өзіме алдағы тренерлік жұмысыма «азық» болатын мол тәжірибе алдым. Қолданылған әдебиеттер: 1.Бағдарлама, Тренерлерге арналған нұсқаулықты негізге алдым. 2.Дайана Халперн Психология критического мышления Diane F. Halpern Thought and Knowledge: An Introduction to Critical Thinking Third edition Lawrence Erlbaum Associates, Publishers 1996 Mahwah, New Jersey 4-е международное издание Издательство: Питер 2000 г. 3.А.А.БизяеваПсихология думающего учителя. Педагогическая рефлексия, Псков 2004

РЕФЛЕКТИВНЫЙ ОТЧЕТ ТРЕНЕРА С ОЦЕНКОЙ ЧЕТЫРЕХ ТРЕНИНГОВЫХ СЕССИЙ ПО ИСПОЛЬЗОВАНИЮ СЛУШАТЕЛЕЙ ИКТ В СВОЕЙ ПРАКТИКЕ Ажигулова Майя Салауатовна тренер центра уровневых программ филиала АО НЦПК «Өрлеу» ИПК ПР по Атырауской области Ни для кого не секрет, что вопрос использования ИКТ, часто упирается в проблему элементарной неподготовленности рядового учителя к самому процессу применения их,т.е. в отсутствии элементарных пользовательских навыков. Поэтому моей основной целью учебного занятия по теме «Использование ИКТ в преподавании и обучении» было изучение применения ИКТ в классе в качестве эффективного педагогического инструмента для оказания помощи в процессе обучения, нежели в качестве средства замены учителя. В ходе занятия были достигнуты следующие цели: ознакомление учителей с доступными информационно– коммуникационными технологиями и самосовершенствование применения ИКТ в своей практике, обобщение опыта, определение аспектов для дальнейшего развития. Разнообразие методов позволила проявить слушателям познавательную активность и интерес к данной теме.Слушатели отвечали и задавали вопросы, делали верные выводы, делились своим опытом и мнениями. При планировании учебного занятия я опиралась на эвристический метод решения проблем в основе которого лежит педагогика сотрудничества и поиска. Метод словесно можно представить в виде некоторой системы правил, то есть описания того, как нужно действовать и что нужно делать в процессе решения задач по определенной теме. Деление на группы предполагала совместную реализацию задач, которые мы имели и выработку коллективных решений. Известно, что групповая

104

работа способствует полному, осознанному рассмотрению проблемы. Начало занятий я обычно называю индуктором. Для того, чтобы слушатели могли «вжиться» в ситуацию, в качестве индуктора было выбрано слово «ИКТ». Слушателям предлагается на карточке записать слова, которые ассоциируются с данным словом.

Следующее задание было творческого характера. После группового обсуждения слушатели информируют с помощью оформленного плаката техническое обеспечение ИКТ. Учителя должны показать, насколько они обеспечены ИКТ на сегодняшний день, что еще у них могло бы быть,

чтобы отвечать требованиям современного стандарта и что бы они хотели иметь для эффективной деятельности. Как всегда в основном говорилось о неудовлетворительном оснащении. Но главное что учителя все таки с оптимизмом смотрят на будущее. Делали следующие выводы: нужно уметь использовать все, что есть у нас на руках: проектор, ноутбуки, даже телефоны в учебном процессе. Эффективность компьютеров и информационных технологий зависит от того, как мы их используем, от способов и форм применения этих технологий. Презентацией о цифровой грамотности я закрепила их идеи. Так я достигла первой цели своего плана: слушатели узнали о доступных им ИКТ. Вторая сессия началась с обращения к новой информаций. Показала видеосюжет, каким видят наши коллеги ИКТ в других областях. Затем мы по шкале определения рассмотрели, на каком уровне находятся слушатели и их ученики по овладению и использованию ИКТ: вверх насколько мы владеем и вниз–используем ИКТ на практике. К единому мнению пришли что по уровню владения и использования, наши ученики будут находиться выше. Поэтому мы сразу сделали на 8, 9, 10 единый отрезок. А вот мы… Когда я расчертила линии, слушатели сразу догадались о потоке Чиксентмихай.

Получилось, что мы к сожалению не «в потоке» с нашими учениками, да и с самим собой. Мне понравилось выступление А. Айгуль: получается на практике мы не полностью включены в то, чем мы занимаемся. И не владея, и не используя ИКТ мы не можем рассчитывать на успех в процессе нашей деятельности. Чем заслужила аплодисменты своих коллег. После презентаций о техническом обеспечении системы электронного обучения, мы приступили к следующей групповой работе. Здесь мы использовали метод работы с получаемой информацией «Фактчекинг». У разных людей может быть разный взгляд на одно и то же событие, но с фактами не

поспоришь. Именно поэтому факт должен быть не просто установлен, а проверен перепроверен. Задачей моей было осуществить процесс обратного восхождения от абстрактного к конкретному, т.е. конкретизация. Ведь ценность, прочность и действенность знаний проверяется практикой. Поэтому, конкретизация в данном случае начинается с умения привести пример из собственной практики и использовать ее в ситуации данного задания. На этом этапе слушатели могли проверить себя и оценить насколько они хорошо владеют информацией по теме. В конце работы секретарь группы описал обстановку, в которой проходила работа и отметил активность членов группы, кто какой опыт из своей практики предложил. Например, Е.К. на уроке биологии всегда использует видеоролики по теме из Интернета, Б.К. работает с электронным учебником, Ю.Н. отправляет статьи в sabak.45. Также, с помощью секретарей, мы узнали: - о группе учителей обученных ИКТ в свое время, но не применяющих их в своей практике, - низкая мотивация в использовании ИКТ в учебной деятельности, из – за неоснащенности кабинетов, - низкий уровень участия учащихся и учителей школы в дистанционных образовательных проектах, олимпиадах, конкурсах, дистанционном обучении, - непонимание отдельными учителями сути нового качества образования. После обсуждения слушатели пришли к следующим выводам: сегодня мы имеем возможности качественно изменить процесс обучения с помощью ИКТ. Оно облегчает творческую работу педагога и помогает совершенствовать и развивать свое мастерство. Современное обучение трудно представить себе без технологии мультимедиа, которая позволяет использовать текст, графику, видео в интерактивном режиме. Результативность и эффективность деятельности учителя достигаются благодаря умению работать со средствами ИКТ, по необходимости комбинировать, адаптировать их в зависимости от объема и уровня сложности материала, устанавливать используемую программу на демонстрационный компьютер, владеть методикой создания собственного дидактического материала и т.д. После перерыва для снятия напряженности мы просмотрели комедийный сюжет из репертуара «Уральских пельменей». Затем слушателям предстояло в паре обсудить и отобразить «плюсы» и «минусы» использования ИКТ на уроках. При обсуждении использования интерактивной доски и электронных учебников в своей практике, слушатели оценивают опыт друг друга. Чей опыт оказался эффективным и достойным внимания получают «аплодисменты» от коллег. Эта часть сессии помогла мне достигнуть вторую цель моего плана. Слушатели освоили, что ИКТ – это не цель, а средство обучения. Компьютеризация должна касаться лишь той части учебного процесса, где она действительно необходима.

105

Следующая сессия дала мне возможность достигнуть и третью часть цели. Слушатели определяли перспективы использования ИКТ для решения профессиональных задач и совершенствования методики обучения. С помощью выступления учителя – информатика (в начале недели получила опережающее задание по этой теме) слушатели узнали о модели ИКТ, о дистанционных технологиях, понятии мультимедиа, негативных последствиях воздействия средств ИКТ, вариантах использования ИКТ на различных этапах урока с последующими обсуждениями. То есть слушатели имели возможность еще раз проверить себя и восполнить свои пробелы. В конце дня, размышляя над обучением, слушатели заполнили таблицу ЗХУ. Для творчества (домашнее задание) слушатели получили написать эссе на 100 слов. Тем самым, я уже готовила их к написанию отчетов во время практики в школе (т.к. всегда по этому поводу много вопросов). Также разработать план урока с ситуацией использования ИКТ. Разрабатывая план, я руководствовалась принципами организации интерактивного процесса: мыследеятельность, смыслотворчество, свобода выбора и рефлексия. Данная организация учебного процесса способствовала развитию мышления слушателей: обучение приемам логического мышления, навыкам аналитической деятельности и формированию опыта творческой деятельности.

106

В группе коллеги учили друг друга использованию интерактивного и мультимедийного обрудования в УВП. В свое выступлении отметили, что это позволяет: экономить время, использовать различные средства и методы обучения, повысить мотивацию, закрепить учебный материал и повысить познавательную активность. Таким образом идет «реализация» четырех факторов формирования самоэффективности: «компонент ценности, определяет насколько, по мнению индивида он принят и оценен, и компонент эффективности – считает ли индивид себя компетентным и способным в конкретной роли». (Бандура, 2001) Обеспечена эффективная обратная связь со слушателями. Учебное занятие включало рефлексию по настроению и эмоциональному состоянию, с целью установления эмоционального контакта с группой; рефлексию деятельности, которое дало возможность осмыслить способы и приемы работы с учебным материалом; рефлексия содержания учебного материала была использована с целью выявления уровня осознания содержания пройденного. Слушатели принимали активное участие в процессе собственного учения. В течение учебного занятия мною проводился фронтальный опрос, с последующим оцениванием слушателей. Это давало мне возможность получить информацию по стадии осмысления слушателями изучаемого материала. Замечая, как слушатели стремились к улучшению своей деятельности, давала советы, рекомендации и стимулировала их с помощью различных вопросов и подсказок к улучшению приобретаемых навыков. Содержание и структура урока отвечает принципам соотношения творческой деятельности слушателей и соотношения контроля, анализа и оценки деятельности слушателей, осуществляемых тренером, взаимной критической оценки, самоконтроля и самоанализа слушателей, соотношение побуждения слушателей к деятельности (комментарий, вызывающие положительные чувства в связи с проделанной работой; установки стимулирующие интерес, волевое усилие к преодолению трудностей). Перед началом курса тренера всегда используют анкету на умение и знание ИКТ. И имея эти данные, выявила, что уровень слушателей был обобщающим. Поэтому для формирования уровней понимания, мне пришлось опираться на приготовленные мной теоретические информаций, которые сопровождалась

пояснениями, примерами с использованием слайдов. По непонятным моментам слушатели получали ответы на вопросы. Рассмотрела актуальную тему, связанная с инновационными процессами в образовании–это сетевая активность учителей. Поэтому я ознакомила слушателей с работой сетевого сообщества Атырауской области. С помощью различных форм и приемов работы добилась активности в форме дискуссии (система вопросов, создание проблемных ситуаций, разные уровни эвристического решения проблем, использование обратной связи). Слушателям была дана возможность высказать свои точки зрения по теме. Каждая группа аргументировала свою точку зрения. Положительным моментом который я отметила про себя, было то, что слушатели имели представление по всем вопросам и заданиям, которые были представлены. Я выступала в качестве консультанта и старалась контролировать ход мыслей слушателей, направляя их в нужное русло. Наблюдая за работой слушателей, устанавливала и поддерживала ресурсами учебного материала необходимые отношения. Результаты текущего контроля, осуществляемого в форме простого наблюдения, устных опросов, бесед, учитывались мною во время учебных занятий. Поэтому для меня важно использовать различные способы и приемы работы и наблюдать за продвижением каждого слушателя, помогать ему формировать собственный стиль учения в освоении Программы, поддерживать чувство успеха и конечно же желание самосовершенствоваться. Все слушатели разного взгляда, характера, возраста и для достижения успеха необходимо применять индивидуальный подход. Поэтому учитывала личные особенности каждого, выявляла и старалась помочь заставить поверить в себя (в выходные дни занималась с Б.Д, Ч.А., Е.К. и Е.Ш. по использованию ИКТ). В нашей работе иногда нужно чтобы педагогика уступала место психологии. Важно почувствовать, что от тебя ждут, мгновенно

реагировать на настроение аудитории, уметь прислушиваться к пожеланиям слушателей, уважать их мнение. Управление процессом предполагала определенные этапы в соответствии с деятельностью: 1.Индуктор. Ассоциация с ИКТ. 2.Обращение к новой информации. (Слушателям предлагались различные материалы ресурсов для обсуждения и анализа) 3.Презентации. 4.Социализация. Представление группами результатов своей работы через устные выступления, предложения своих аргументов и вариантов ответа. 5. Промежуточные рефлексии. 6. Разрыв. Слушателям предлагается прослушать информацию тренера, просмотреть материалы ресурсов. Рассказ тренера сопровождается мультимедийной презентацией. Перед слушателями ставились проблемные задания. 7.Оценивания. (Самооценивание, взамооцениваия). 8. Общая рефлексия. Определение итога дня. 9. Домашнее задание. В будущем мне необходимо организовывать специальную работу на занятиях для того, чтобы у каждого слушателя сложились и закрепились не любые, а именно рациональные способы учебной работы. Думаю давать опережающие задания всем учителям по составлению презентации, клипов, с последующими объяснениями. Так слушатели смогут обучить друг друга и поделиться опытом. По опыту знаю, что знания слушателями усваиваются формально, т.е. без активной внутренней переработки учебного материала. Поэтому то и нужно будет продолжить работать над созданием дополнительных условий во время учебных занятий для правильного осмысления и обобщения учителями собственного опыта. Особое внимание уделю наработке и использованию формативного оценивания. 1.Руководство для тренера – АО НИШ, 2013 2.Личные записи из дневника.

«БАҒАЛАУ ҮДЕРІСІНІҢ МАҚСАТЫ. ОҚУ ҮШІН БАҒАЛАУ (ОҮБ) ДЕГЕНІМІЗ НЕ?» ТАҚЫРЫБЫНДАҒЫ ТІЗБЕКТЕЛГЕН ТӨРТ САБАҚТЫҢ РЕФЛЕКСИЯСЫ Нұрсұлтанова Г.Ж. «Өрлеу» БАҰО» АҚ филиалы Атырау облысы бойынша педагогикалық қызметкерлердің біліктілігін арттыру институты, Деңгейлік бағдарламалар орталығының тренері

Тренерлік қызметімде бұл топ – жетінші топ екен. Мен әр лекке дайындалған сайын ең алғаш топ алып тұрғандай күй кешемін де дайындығымды бастаймын. Себебі, әр лекте келген мұғалімдердің контингенті басқа. Алғашқы курстарда жоғары не І санатты мұғалімдер келсе, соңғы уақытта ІІ категориялы, еңбек өтілі аз, тіпті колледж бітіргендер де келіп оқып жатыр. Сондықтан біздің әрбір жұмысымыз сан түрлі сұрақтармен басталады да, өз өзімізге рефлексия жасап отыру кез келген уақытта ең маңызды компонент болып саналатыны түсінікті жайт деп қарастыруым керек. Тренерлік тәжірибе мұны

мойындатты да. Жазба дәптерлеріме, алдыңғы жоспарларыма қарап отырып, өзіме сан алуан сұрақтар қоямын. Не үйрендім? Неге қолым жетті? Қай жерде мен қателіктер жібердім? Алдыңғы лекте не жасадым? Осы лекте мен неге қол жеткізуім керек? деген сауалдармен жұмысымды бастаған болатынмын. 16 ақпан 2015 жылы күні 25 тыңдаушым бар 3-тобымда В1 есебімде көрсетілгендей «Бағалау үдерісінің мақсаты. Оқу үшін бағалау (ОүБ) дегеніміз не?» тақырыбымен сабағым өтті. Сабағымды мен әр лек сайын бұл тақырыпты іздене отырып жоспарладым. Сабақ

107

жоспарын құрмас бұрын мен бұл тақырыпты үйге оқып келуге, ойланып келуге жібердім. Бұрын алдын ала оқып келуге бермейтінмін. Бұл мен үшін тиімді тәсіл болды. Осы лекте мұғалімдерімнің сұранысы бойынша әр сессия басталарда сергіту сәттерін ұйымдастырып отырдым, әр сергітудің өзіндік мақсаттары бар. Мысалы, достықты нығайтуға «Шарды үрлесе», шапшаңдық пен ойлауды дамытуға «Қатып қал» ойынын, біріге отырып кедергілерді жеңу мақсатында «Атом мен молекулалар» ойындары ұйымдастырылды. Шынымен де, өткізілген әрбір сергіту сәтінен кейін ұйқыларын аша алмай, «дүйсенбіні ауыр күн» деп шаршап отырған тыңдаушылардың ұйқылары ашылып, көңілдері көтеріліп, мәре-сәре болып қалды. Нәтижесінде аудиторияда жағымды ахуал қалыптасып отырды. Сабақ басталған бойда алдыңғы сессияларымда қолданып жүрген сабақ нәтижесін формативті және жиынтық бағалау парақшасын бердім. Онда оқу мақсаты мен сабақтың табыс критерийлері жазылған. Тыңдаушылар сабақ соңына дейін өз-өздерін бағалап, ол парақшаны сабақ соңында жинап алатындығын айттым. Бағалау үдерісінің мақсатын тыңдаушыларға меңгерту мақсатында, оқу үшін бағалаудың не екендігін, оны қалай қолдану керектігін ұғындыру мақсатында әр түрлі әдістерді тапсырмалармен қолдандым. «Мұғалімге арналған нұсқаулықтың» 32-бетінде «Мұғалімдер оқушыларды жұмысқа ынталандырады және сыныпта болатын жағдайлардың бәріне белсенді қатысуға мүмкіндік береді» дегендей мен де әр тыңдаушымды жұмысқа ынталандырып, жұмылдырып отырдым. Балалардың қалай білім алатынын ескеруде құрылымдалған тезистің сегізіншісінде «қолайлы оқу үшін адамдарға кері байланыс пен мадақтау қажет, сондықтан бағалау ізгі болу қажет» делінген.[1] Мен де осы тезисті сабақ жоспарын құруда, тапсырмалар беруде басшылыққа алдым. Сабақ соңында берілген өз-өздерін бағалаған парақшаларды жинап алып, ертеңгі күнгі жоспар жасауда оны басшылыққа алу керектігін түсіндім де оны солай жоспарладым. Сабағымның жалпы мақсаты: Бағалау мақсатымен таныстыру және жиынтық бағалау туралы сыни тұрғыдан ойлау. Сабаққа қойылған мақсатқа жетіп, оқу нәтижелерінің жүзеге асуын қамтамасыз ету үшін белсенді оқытудың түрлі әдістерін таңдалып алынды, яғни талқылау, талдау, практикалық жұмыс, ойлану, ой-толғау жазу, пікірлесу. Белсенді оқытуда үйренушілердің қызығушылығы оянды; оқу материалын тиімді меңгеруге жетеледім; қойылған оқу нәтижесіне жету мақсатында үйренушілердің өздеріне шешім іздеу, мақсатқа жету стратегияларын таңдау мүмкіндіктері туатындай орта қалыптастырдым деп ойлаймын; үйренушілер арасында жағымды қарым-қатынас орнады, себебі олар бірігіп, топ болып ынтымақтастықта жұмыс жасады; әріптестерінің пікірімен санасып, оны құрметтеуге үйреніп отырды. Белсенді оқытуда «Гармошка», «Джиксо», «Ішкі және сыртқы шеңбер», «Мен сатушымын», «Сұрақ-жауап» әдістерін пайдаландым. Көбіне басшылыққа алатын Пит

108

Дадлидің «Оқытудың белсенді әдістері» деп аталатын еңбегі. Бұл еңбек менің басты құралыма айналды деп айтуыма болады. Бұл әдістерді жеке, жұптық және топтық жұмыс түрлері арқылы жүзеге асырылды. Неге дейсіз бе? Ең алдымен әрбір тыңдаушы жеке жұмыс жасау арқылы өзінің білімін бағалауға, өзіндік тұжырым жасауға мүмкіндік алады, ал жұбымен жұмыс жасаудың нәтижесінде өзінің пікірін салыстыру, ұқсастықтарды іздеу арқылы қай жерде тұрғанын анықтауға мүмкіндік алып, жұбының тарапынан сындарлы ұсыныстар алып, өзінің кемшіліктерін де айқындай алады. Ал топтық жұмыста барлық тыңдаушы жаппай сабаққа қатысып отырды, әркімнің пікірі мен көзқарасы ескерілді, ойлары тыңдалып, ешкім топтан тыс қалып қалмады. Барлығының да топта өзінің атқаратын рөлі болып және де ол өзінің жауапкершілігін сезінді, мейлі ол уақыт сақшысы болсын, мейлі ол хатшы болсын, топ мүшелері бірін-бірі оқытты, ал бұл дегеніміз «Мұғалімге арналған нұсқаулықтың» 31-бетінде көрсетілген «Оқу пирамидасының» алған ақпаратты 90 пайыз есте сақтауына көп көмегін тигізеді. Сонымен қатар топтық жұмыс барысында тыңдаушылар өздерінің болжамдары мен сұрақтарын тұжырымдайды, бір-біріне кеңес береді, өз алдына мақсат қоя алады. Әр идеялармен эксперимент жасайды және қателердің оқудың ажырамас бөлігі екенін түсініп, тәуекелге барады.[1] Көптеген жаңа идеялар туындап, олар талқыланады, сараланады, нәтижесінде әрбір тыңдаушы өзіне керектісін алып, қорытынды шығарады.

Физиктер Күләнда мен Маралдың жетістік критерийлерін құрып тұрған сәті және оған берген өзімнің ұсыныс беріп тұрған кез... «Бағалау үдерісінің мақсаты. Оқу үшін бағалау (ОүБ) дегеніміз не» тақырыбы туралы тыңдаушылар өздерінің жақсы, әрі нақты түсініктерінің қалыптасқанын ұсынылған тапсырмаларды уақытында орындағандарымен дәлелдеп жатты. Мен өз тарапымнан да бақылаулар жүргізіп, топ ішінде жүріп отырдым. Тапсырманы орындау барысынды топтардың жанына барып, не туралы талқылау жүргізіп жатқаны, тапсырманы түсіну деңгейлерінің қандай екені туралы ақпарат жинақтап жүрдім. Эйр «талантты және дарынды оқушыларды анықтауда» мұғалімдер «дарынды бақылаушы» болу керек деген тұжырым жасаған болатын. [1] Тренердің «дарынды бақылаушы» болуы тек «дарынды тыңдаушыларды» анықтаудағы көкейтесті мәселе емес, соныме қатар өз тәжірибесін дамыту, жетілдіру, өзінің біліміндегі олқылықтарды анықтау мақсатында бақылау дағдылары маңызды рөл атқарады. Сабақ барысындағы оқу сапасының маңызды көрсеткішін инклюзивтілік, яғни барлық тыңдаушылардың сабаққа араласуы белсенділік деп санаймын. Сондықтан да тыңдаушылардың оқу процессіне қалай қатысып отырғандығына қадағалау жүргізу үлкен маңыздылыққа ие. Әр түрлі лекте әр түрлі мұғалімдер кездеседі. Топта жиырма бес тыңдаушы болса, ол дегеніміз біздің алдымызда жиырма бес түрлі жеке тұлға отыр деген сөз. Кей тыңдаушылар тек бақылаушы, тыңдаушы рөлінде болуды қаласа, енді біреулері енжарлық танытып, басқа іспен айналысуға тырысады. Ал бұл болса, өз кезегінде, сабақта қарастырылатын дүниелердің меңгерілмей қалуына әкеп соғуы мүмкін. Сондықтан да менің тарапымнан осындай жағдайларды байқап қалған кезде «Сіз жұмысты аяқтап қойдыңыз ба?», «Сізге қандай да бір көмек керек пе?» деген сұрақтар қойып жүрдім. Нәтижесінде тыңдаушылар еріксіз сабаққа тартыла бастайды. Тренерлік тәжірибе оған дәлел болып отыр. Кейде, шынында да кейбір тыңдаушыларға көмектер керек болып жатады. Сондықтан мен міндетті түрде барлық сабағымда да тапсырмалар орындау кезінде тыңдаушыларымның арасында табыламын. Тыңдаушыларым да осындай әдісті өздерінің оқушыларының арасында жүріп қолданып жүру керектігін айтып өттім. Осы сабағымда тыңдаушыларға сабақ соңына дейін өзөздерін бағалап, ол парақшаны сабақ соңында жинап алатындығын айтқан болатынмын. Міне, осы парақшаны бере отырып, мен мұғалімдердің қаншалықты меңгере алғандығын байқадым. Әрине, өз-өздерін бағалай отырып, кейбір мұғалімдер өз пәнім бойынша табыс критерийлерін жасай аламын дегенге талпынып қана қойғандығын белгілеген, сондықтан келесі сабақтың жұмыс жоспарының бір сессиясына тағы да табыс критерийлерін дайындау жұмыстарын арнадым. Бұл келесі курста ескеретін тұстарым деп өзіме белгілеп қойдым. 4 сессиямның барысында тыңдаушыларымды тақырып бойынша

және сындарлы сөйлеуге ынталандыру мақсатымда басқаға бағыттау тәсілін де пайдаландым: «Тағы да ойланып көрші», «Ойыңды толықтырсаң жақсы болар еді», «Кім толықтырып жібереді.» Жалпы бұл сессияларымда жетелеу үшін, ойландыру үшін, жұмысты жетілдіру мақсатымда «1 медаль, 1 миссия» және «2 жұлдыз, 1 тілек», Кері байланыс: Не сәтті өтті? Не сәтсіз өтті? Сіздің ұсынысыңыз!» формативті бағалау түрлерін пайдаландым. Сабақ соңындағы кері байланыс та менің келесі күнгі сабақ жоспарлауыма да, келесі курсыма да түрткі болды. Алғашқы екі бағалауымда өздеріне ұнаған тұстарын айтады да, мұғалім бір ұсыныс айтады. Ұсыныс деген –кемшілік қой, сол кемшілікті келесіде болдырмау мақсатымызда бір-бірімізге ұсыныстар айтамыз. Әрине, кейбір мұғалімдер әлі де ұсынысты бере алмайды.

Мұғалімдердің сабақ соңында бағалаған өзін-өзін бағалау бетшесі Әр курс өткізген сайын өзіміз жетіліп отырамыз, мұғалімдердің құрамы да әр түрлі. Менің байқағаным осы топта орта жастағы мұғалімдер кейбір тұста пассивтік танытып жатады да, ал керісінше еңбек өтілі аз, жас шамасы 30-ға дейінгі мұғалімдер өз ойларын еркін айта алады, ұсыныстарын да керемет жеткізіп, әріптестерінің көңілін қалдырмай жеткізе алады. Атап айтсам, М., М., А., Г. Ш., А. деген тыңдаушыларым. Бұл да болса көңіл ұялатады. Сабақ соңындағы кері байланыстарды оқи отырып, кейбір

109

мұғалімдердің сабақты, әсіресе табыс критерийлерін құруда қиналғандықтарын жазып өткен екен. Әсіресе, Ө.А., С.Е., А.А. Сондықтан мен келесі сабағымның бір сессиясын осы табыс критерийлерін жасауға арнадым. Келесі курста табыс критерийлерін жасауда қосымша уақыт беру керектігін ұқтым. Тағы да осы сабақ соңында өзімнің рефлексивтік журналымды толтырарда сәтсіз тұстарымды ой елегімнен өткіздім, яғни кейбір тапсырмалардың артық екендігін ұқтым. Өзіме ең ұтымды шыққан тұстары «Джигсо» әдісі, «Гармошка» әдісі. Осы кезде мұғалімдердің бойында ерекше бір құлшыныс пайда болды, тыңдаушыларымның көзі жанып берілген тапсырмаларды берілген рөлдер бойынша құлшына орындады. Сондықтан әр тәсілді тиімді қолдану да маңызды болып табылады. Сабақтағы формативті бағалау әдістері арқылы ұсынылған ашық сұрақтар тек менің тарапынан ғана қойылды. Тыңдаушылардың тапсырмаларға қатысты ашық сұрақтар тізімін құрастыруды ұсыну анағұрлым тиімді болар еді, өздері біріне-бірі сұрақ қоюды әдетке айналдыру керек еді деген ойда қалдым. Әрине, менің тарапымнан қойылған сұрақтар арқылы олар белсенді және сыни тұрғыдан ойлау үдерісіне тартылды, дегенмен тыңдаушыларым сұрақтарды өздері құрастырғанда ойлауына, сыни ойлауына үлкен мүмкіндік болар еді. Менің келесі сабағыма, келесі курсыма еске сақтайтын тұстарымның бірі деп өзім тағы да түртіп алдым. Осы кезде өнертапқыш Эдисонның мына сөзі есіме түсіп отырғаны: «Өркениеттің мақсаты–адамды ойлауға үйрету» деген екен. [2] Сабақ барысында өзара бағалау және өзін-өзі бағалау мақсатында түрлі әдістер (жоғарыда көрсетілген) жүйелі түрде қолданылып отырды. Әрине, менің тарапымнан берілген нұсқамаларға сәйкес. Тыңдаушылар өздерінің қай жерде келе жатқаны, білімдерінің қай деңгейде екені туралы мәлімет алғаны, айтып, атап өтер жайт. Дегенмен келесіде, «Бағалау үдерісінің мақсаты. Оқу үшін бағалау (ОүБ) дегеніміз не» тақырыбын қарастырған кезде, бәлкім, тыңдаушылардың өздеріне өзара бағалау және өзін-өзі бағалауды «қалай жүзеге асыруға болады?» деп сұрақ берілсе. Сонда тыңдаушылар тек дайын әдістермен шектелмейді, өздерінің тәжірибелеріне сүйенеді, өз тәжірибелерімен бөліседі, қосымша дереккөздерге жүгінеді, кішігірім зерттеу жүргізуге ұмтылады. Бұл курсты жүргізіп жүрген тренерлер қауымы да әрбір сабақта ойландырудың мүмкіншілігін қалт жібермейміз. Сондықтан біз болашақта үнемі міндетті түрде ізденіс үстінде жүріп жүріп, жетістіктерге жетеміз деген ойдамыз.

110

Мұғалімдердің кері байланысты жайында жазылған хаттардан көрініс

түсінуі

Сабақ соңындағы рефлексия Сілтеме: Мұғалімге арналған нұсқаулық. Үшінші басылым. Үшінші деңгей. «google.kz.» сайты материалдарынан

ОҚУДАҒЫ ЖАС ЕРЕКШЕЛІКТЕР ПРОБЛЕМАЛАРЫН ЖЕҢУ МАҚСАТЫНДАҒЫ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ТӘСІЛДЕРДІ ТАҢДАУ ЖӘНЕ НАҚТЫЛАУ Тажигалиева Алтыншаш Сагиевна «Өрлеу» БАҰО» АҚ филиалы Атырау облысы бойынша педагогикалық қызметкерлердің біліктілігін арттыру институты, Деңгейлік бағдарламалар орталығының тренері, филология ғылымының кандидаты, академиялық профессор

Мұғалімдермен коммуникативті орта құрып, бүгінгі сабақтың мәнін бағамдап, «өзара қарымқатынастың оқуда маңызды» екенін ұғындыру үшін жоспарлы сабағымда «Шағын поезд» тренингін өткіздім. Тіркескен 3 адамның 2-сі 1-ші адамның көзін байлап тұрса, ал 3-ші адамның нұсқау беруін 1ші адам қандайда болмасын кездескен кедергілерге қарамастан орындауға тырысуы арқылы кедергінің не екенін ұғынуға жол ашты. Мерсер бағамдағандай «Олар жұпта, топтарда жұмыс істегенде, мейлінше «симметриялы» болып табылатын өзара іс-қимылға тартылады, осылайша негізделген дәлелдерді әзірлеуде және қадағаланатын оқиғаларды сипаттауда түрлі мүмкіндіктерге ие болатынын» ескеріп тыңдаушыларға Бүгінгі таңда оқушының білім алуында қандай кедергілер кездеседі?- деген ортақ тақырыпта ой тастадым. (Талқылайтын мәселені мұғалімнің қажеттілігінен шығарып алу үшін алдын-ала (үйден) «Менің педагогикалық қызметімдегі кедергілер» тақырыбында ой қорытып келу тапсырылған болатын) Тыңдаушылар 5 топ болып жұмыс жасады.

Мұғалімдер кедергілер тақырыбын талқылауда Мерсердің сипаттағанындай, «білімді бірлесіп алып немесе «пікір алмасу» барысында тең құқылы серіктес бола алып» [3,40] білім берудегі кедергілерді салыстыру арқылы пікірлерін ортаға салып, таныстырылымдарын қорғады. Осы тұста өткізілген сабақтар барысында мұғалімдердің оқуы қаншалықты табысты өткенін бағамдағым келді.Айталық, "Кедергі" сөзінің бас әріптік дыбысталуына сай, ең басты кедергі–ынтымақтастық атмосферасының дұрыс болмауы (мұғалімдердің өзара арасында, мұғалім мен ата-ананың немесе мұғалім мен шәкірттің арасында). Сағаттың тіліне 12 кедергіні орналастырды. Жағымды тұсы: Әр оқушыны зерттеп, ішкі жан дүниесіне үңілу керек-деп шешіп, ассоциативті оқыту арқылы нақты мәліметтерді жаңғыртып беруінде болды. Енді бір топ Мектепте кездесетін кедергілерінің басы – мұғалімнің оқушыны дұрыс бағаламауында. Біздің ұстанымымыз:«Оқушының оқуға деген ынтасын бағамен шектемей, ынталандыру керек». Маслоудың иерархиясында көрсетілген барлық қажеттіліктер толық қамтамасыз етілуі керектігі сияқты біз де білім берудегі кедергілердің барлығын жеңе алсақ оқу үдерісі алға басады деп ойлаймыз,десе, келесі бір топ: Адамның суретін салып, оның оң жағына классикалық формада, сол жағына үй киіміндегі киім кигізіпті. Олар «білсем, үйренсем, көрсем»-деген даму ұғымымен қатар «ұйықтау, тамақтану» сияқты қажеттіліктің тең тұрғыда болатындығын әлеуметтік, физикалық факторлармен байланыстырды. Егер сырқаттану, шаршау, аштық, сәйкес келмейтін киім, нашар тұрғын үйдің болуы басты кедергілер екенін айтты. Білім беру

111

үдерісіндегі оңтайлы әдіс-тәсілмен оқытуды олар жайқалып тұрған алма ағашы арқылы суреттеді. Білім берудегі кедергілерді анықтап және оларды уақытында жеңе білсек, білім беру үдерісінің дамуына өз үлесімізді қоса аламыз, алайда Оқушының көп кедергілерге тап болуы әртүрлі деңгейдегі мәдениеттердің төмендігінен-деп, аяқтап, оқыту мен үйренуді тиімді етуді қарастырды.

«Өз бетінше жұмыс істеу мен даму ниетін – метатанудың маңызды аспектісі ретінде» таныған мұғалімдер үйренуге қызығушылық білдіре алды деуге негіз бар. 4 бөлікке бөлінген «SWOT» - анализ жасауға негізделген таратпа қағазды және Оқушыларды дамытуда кездесетін кедергілерді желпілеуіш (веер) ретінде салуды ұсындым. Мақсат:

112

Мәселені топ бойынша талдап, өз ойларымен бөлісуге, өзара қарым-қатынасқа түсуге тарту. Оқушылардың оқуға қабілеттерін қалыптастыратын немесе шектейтін күштерді белгілей отырып, мұғалімдер белгілі бір педагогикалық амалдарды таңдап, сол арқылы үздік оқушы болуға көмектесуге тиіс екенін түсініп, оқушыларды дамытуда кездесетін кедергілерді білу. Мұғалімдер оқушылардың жоғары нәтижелерге қол жеткізуіне кедергі болатын факторларды және оқуда туындауы мүмкін кедергілерді көрсетті. Мәліметтерді басқа бөліктегі мәліметтермен салыстырды. Сыныпта жалпы талқылау өтті: «веерлердің», «SWOT» анализдің ұқсастығы және айырмашылығын анықтап, өзін-өзі бағалау және өзар бағалаулар болды. Шанк пен Циммерман «балалардың өз оқуын бақылау мен мониторингі үдерісінде дербестігін қалыптастыруға баса назар аударғанындай»[3,45] олар өз оқу ортасында өздерін қаншалықты жайлы не жайсыз сезінсе де, бір-бірін түзетті, жетілдірді, ынтымақтастықтары нығайды, Дегенменде әлі де мұғалімдерде өзінің жеке дағдыларына аналитикалық талдаулары жетіспей жатқаны немесе «өзімнің оқуымды кеңейту әдістерін ойлап таба аламын» дегендерді сенімді түрде айтқандары да болды. Демек мұғалімдер үйренуге араласты. Оқушыларды қалай ынталандыру жөнінде топтық жұмыс жүргізілді. «Тәжірибені тарату» таныстырылымы бойынша жұмыс істеліп, талдау жүргізілді. Стикерге мұғалімдер өз сұрақтарын қойды, жауаптарын өздері шешті. Яғни, мұғалімдердің өз бетімен ойлау барысында АКТ арқылы берілген тапсырманы да диалогқа түсе отырып, бір-бірімен ықпалдастыра жұмыс істеуін жетістік санадым. Интерактивті оқыту әдістері арқылы мұғалімдердің әлеуметтік өзара ісәрекеттері дифференциалды тұрғыда қарастырылды. Американдық зерттеуші К.Двектің идеясы және сауалнама жүргізу зерттеуі бойынша оқушылар өздері туралы не ойлайтындығы және ақыл-ойы шектеулі деп ойлайтын оқушыларға қалай көмектесуге болатындығы туралы зерттеуін талдау. Двек сұрақтарына мұғалімдерге жауап бергізу арқылы, ой бөлісу. Оның табандылыққа тәрбиелеу барысында қиындықтарды жеңе білудің ерекше орын алатындығын түсінген мұғалімдер осы тақырыпта эссе жазды. Мұғалімдердің балаларды табандылыққа тәрбиелеу барысын өз тәжірибесінде қолдануға мүмкіндіктері бар екендігіне көзім жетті. Мұғалімдер бөлімнің тапсырмалары арқылы әлеуметтік тілдің қалай дамитынын, осы стратегияларды әдеби мәнмәтінде қалай қолдануға болатынына да тоқталып, өз ойларын диалогқа түсу арқылы сыни ойлау арқылы білдірді. Яғни, сабақ барысында рольдік ойынның атқаратын ролі балалар үшін өте маңызды екенін дәлелді пікірлермен айта білді. Келесі сабақта мұғалімдерге өзін-өзі 3-5 жастағы балалар қалай реттейтіні туралы, оның қандай реттелу түрлеріне жататындығын мұғалімдердің өздеріне тапқызу арқылы ерекшеліктерін талдау жұмыстарын жүргізу барысында мұғалімдер өзін-өзі реттеуді

балалардың кішкене кезінен бастау тиімді екендігіне көздері жетіп, осы бағытта өз ойларын ортаға салды. Сабақ барысында стратегияларды, драманы пайдалануға да өз тәжірибелерінде қалай жүзеге асыратындығы туралы ойларымен бөлісті. Ерте жастағы балалардың өзін-өзі реттеу жұмысына да жақсы пікірлер білдірді. Осы арқылы мұғалімдер өздерімен қоса, отбасы, мектепте қалай реттелу керектігі туралы ойларын жұмыс барысында таныса отырып, жетілдіруді қолға ала бастады. Кері байланыс. Сабақ соңында «Блоб ағашы» бойынша рефлексия жүргізіліп, осы сессияда саған не маңызды болды? Не үйрендіңіз? Қандай сатыда тұрсыз? - деген сұрақтар беру арқылы сабақ талданды

Ағаш басында дүрбі ұстап тұрған адам кейіпін бояған Балжан:мен өз деңгейімді әлі де «зерттеушімін», «мағлұмат жинақтаудамын», «ізденудемін», «пайымдаудамын» деген адамның бейнесін белгіледім. Тапсырмалар бойынша кең көлемде тарқатып, ой тастай алмасам да, біраз түсінік алғандай әсердемін,- депті. Ағаш басында таразылап тұрған адам кейіпін бояған Әсем: Осы оқытудан әлі де керекті көптеген мәліметтер алғым келеді. Бүгінгі өтілген материалдың барлығын ой елегінен өткізіп, таразылауыма тура келіп тұрған секілді,- деп жазыпты. Ағаш басында қағаз ұстап отырған адам кейіпін бояған Қатира: «Білім – таусылмайтын кен» демекші, осынау таусылмайтын кеннің нәрін тату мен үшін толастамасы анық. Мен–ұстазбын. Үнемі шығармашылық ізденістемін. Сондықтан да «Білім ағашынан таңдаған бейнем осы болды.

Сабақта не сәтті өтті?

Сабақта өтті?

не

сәтсіз

1.Бүгінгі сабаққа мұғалімдер белсене қатысты; 2. Сабақ барысында оқуда туындауы мүмкін кедергілерді анықтап, оқыту мен оқу тәжірибесіне өзгерістер енгізе отырып, оқудағы кедергілерді мүмкіндігінше азайтудағы міндеттерді қою әдістерін анықтап, педагогикалық тәсілдерді таңдау және нақтылауға талпыныс жасады; 3.Тақырыптарды өз бетімен және жұпта, топта талқылады. Талқылай отырып, өз ойларын айтуға төселді; 4.Сыни ойлау арқылы мұғалім өзі үшін «кішігірім жаңалық» аша білгенін, басқаның «жаңалығына» қызыққанын, өзіне және әріптестеріне шынайы баға бере алатынын үйренді; 5.Оқудағы кедергілердің танымдық, әлеуметтік және эмоциялық сипатта болатынын біліп, оларды жеңе білудің әдістерін қарастыра алды. 1.Тапсырмалар орындағаннан кейін формативті бағалау болды, алайда әлі жеткіліксіз деп ойлаймын. Мен сабақ жоспарын қуалап, жүйемен жүзеге асуын ойлап тұрдым-ау деймін. 2.Тапсырманы орындағаннан соң рефлексия жасап отыруды әлі де жетілдіру. Аса қырағы болу:мұғалімдер осы тапсырманы орындағанда нені түсінді, нені түсінбеді?-

113

Мен нені аламын?

дамыта

Мен нені өзгертемін?

деген анализ жасап отыру. Оқудағы кедергілердің танымдық, әлеуметтік және эмоциялық сипатта болатынын біліп,оларды жеңе білудің тиімді әдіс-тәсілдерін көп іздестірсем. Сабақ барысындағы кері байланыстарды келесі сабақтарда басшылыққа алу. Олар нені білді?, нені білмеді? дегенді ескере отырып жұмыс жасаймын. Тақырып мазмұнына сай тапсырмаларды тәжірибеде пайдалану барысын жетілдіру. Сыни ойлау дағдыларын дамыту. Сабақ мазмұнына сай бағалауды жүргізуге, оны талдауға мән беремін. Мұғалімдерді қабілеттеріне қарай топта, жұпта жұмыс істей отырып, сындарлы оқыту барысында өз бетімен білім алу дағдыларын жетілдіруге бағыттаймын. Мұғалімдердің академиялық білімдерін кез-келген жағдайда пайдалана білуін қамтамасыз ету бағытында өздерінің сыни ойлауын шығармашылық пайыммен тереңдету бағытын ұстанамын. Пән бойынша әзірленген күрделендірілген тапсырмалар тізбегін құрастырып, қосымша ресурс дайындасам.

Өткізген төрт сабағымды саралай келіп, барлық мақсат, міндеттерге қол жеткіздім бе, жетістіктерім қандай?-деп, өзіме сұрақ қойдым. Менімше, 1.Мұғалімдер білім берудегі кедергілерді әртүрлі нәрселерге салыстыру арқылы таныстырылымдарын қорғап, ой қорытты. 2.Мұғалімдер өз оқу ортасында өздерін қаншалықты жайлы не жайсыз сезінсе де, бір-бірін түзетті, жетілдірді, ынтымақтастықтары нығайды, Дегенменде әлі де олар өздерінің жеке дағдыларына аналитикалық талдаулары жетіспей жатқаны немесе «өзімнің оқуымды кеңейту әдістерін ойлап таба аламын» дегендерді сенімді түрде айтқандары да болды. 3.Мұғалімдер тіл үйренуге арналған стратегияны қолдану ресурсымен жұмыс істей отырып, оқуға, тыңдауға, жазуға, сөйлеуге, жаңа лексикалық бірліктерге талдау жүргізіп, стратегияны сабақ барысында қалай пайдалануға болатыны жөнінде пікір алмасты. 4.Жұмыс барысында мұғалімдер өзін-өзі реттеуді балалардың кішкене кезінен бастау тиімді екендігіне көздері жетіп, осы бағытта өз ойларын ортаға салды. 5.Бүгінгі сабақ бойынша бірнеше сипаттағы тапсырмалармен жұмыс жасай отырып, қабілеті жоғары мұғалімдер өз істеріне риза болғанын өзін-өзі бағалағанда көп смайликке дейін берген және оны санамалап дәлелдеп берді.

6.ЖАДА-нда жақсы ынтымақтастықта және қызықты жұмыс жасай алғандарын кері байланыста «Блоб ағашында» жазды; 7.Мұғалімдер үйрену материалдарын көп қажетсінбеді, тақырыпқа қатысты өздерінің ортақ дискуссиясы үйренулеріне көмектесті. Болашақта неге мән беру керек: 1.Топтарды қажеттілікке қарай құрылымдап бөліп, жекелеген білім алушылардың жас ерекшеліктерін ескеріп, топқа бөлудің тәсілдерін тереңірек зерделеп, тәжірибемде қолданғым келеді. 2.Тапсырмаларды әзірлеп үйренуде мұғалімдер бірден ілесіп кете алмай отырғандықтан көп уақыт жіберіп алды. 3.Оқытудың жаңаша әдіс-тәсілдерін жетілдіруді қарастыру. 4.Тыңдаушылар бәрі белсеніп кетпеді. Ұяң, сөзге сараңдарын сөйлету, қатыстыру аса сәтті болмады. Арнайы зейін қою. Пайдаланылған әдебиеттер: 1.Мұғалiмдерге арналған нұсқаyлық үшiншi (негiзгi) деңгей. Үшінші басылым. «НЗМ» ДББҰ, 2012ж. 2.М.Гершон Оқыту үшін бағалау құралдары. mikegershon@hotmal.com. 3.Оценивание учебных достижений учащихся. Методическое руководство.– USAID. Сост. Р.Х.Шакиров., А.А.Буркитова.– Бишкек: Билим. 2012. – 80 С.

«ДИАЛОГТІК ОҚЫТУ ДЕГЕНІМІЗ НЕ? ОҚУ САПАСЫН ЖАҚСАРТУ МАҚСАТЫНДА САБАҚТА ӘҢГІМЕЛЕСУДІ ПАЙДАЛАНУ ӘДІСТЕМЕСІ» ТАҚЫРЫБЫНДАҒЫ ТІЗБЕКТЕЛГЕН ТӨРТ САБАҚТЫҢ РЕФЛЕКСИЯСЫ Ж.І.Ізғали «Өрлеу» БАҰО» АҚ филиалы Атырау облысы бойынша педагогикалық қызметкерлердің біліктілігін арттыру институты, Деңгейлік бағдарламалар орталығының тренері

3 апта 3 күні «Диалогтік оқыту дегеніміз не? Оқу сапасын жақсарту мақсатында сабақта әңгімелесуді пайдалану әдістемесі» тақырыбында «Оқыту мен оқудағы жаңа тәсілдер» модулінің «Диалог арқылы оқыту» тәсілін қамтитын төрт тізбектелген сабақтар топтамасын өткіздім. Бұл сабақтар топтамасын таңдаудағы себебім мұғалімдермен бірге диалогтің немесе тиімді әңгіменің сыныпта алатын орынын

114

негіздеу және өткен лекте өткізген сабақтарымдағы қателіктер және кемшіліктермен жұмыс жасау болды. Бағдарлама теориясында ұсынылған барлық тәсілдер және модульдер маңызды. Бірақ қай бір сабақты өткізсеңіз де міндетті түрде диалог орын алады. Осы диалог арқылы ғана біз оқимыз және жаңа білімге қол жеткіземіз. Дегенменен, диалог ол тиімді болуы қажет. Сондықтан да бұл сабақтарға қойылған

мақсатта тілдің оқыту мен оқудағы жүйе құрушы рөлін түсіну, оқытудың диалогтік әдістерін енгізуге арналған тәсілдердің тиімділігін қарастыру қамтылған болатын. Бұл мақсаттарды жүзеге асыру үшін жеке, жұптық және топтық жұмыс формалары арқылы білім беру порталында ұсынылған ресурстық материалдарды кеңінен қолдана алдым деп ойлаймын. Өткен тәжірибемде бұл материалдарды кеңінен қолдануым қажет еді. Себебі, мұғалімдер материалдарды қолдана отыра, сұрақ қою мен жауап алудың бірнеше тиімді әдістері мен әңгімелесудің маңыздылығын анықтай алғандарын мойындады. Сабақты аудиторияда жағымды атмосфералық ахуал қалыптастырумен бастаған болатынмын. Топтың басым бөлігі жасы үлкен, тәжірибелі мұғалімдер болғанымен де сергіту сәтін өткізуге әрдайым ұсыныс беріп отырады. Осы ұсыныстарды ескере отыра сергіту сәті оқытуда маңызды орын алатындығын көруге болады. Осы жолы бірінші сессия басында «Кемеде» ойынын өткіздім. Бұл сергіту сәті неліктен тиімді болды? Тиімділігі ойын өткізе отыра, бір уақытта 5 топқа бөлінуі болды. Бұл уақытты да тиімді пайдалануға ұтымды болған болатын. Бұл туралы мұғалімдер сабақ соңындағы кері байланыс парағында да ескерген болатын (1 сурет). Бірақ бір кемшілігі топтарды мен өзім реттей алмадым. Соған байланысты болар 3-ші топқа тұйықтау мұғалімдер топтасып қалды. Бұл алдағы жұмыстарыма кедергілерін келтіріп отырды. Бұрынғы сабақтарымда мұғалімдерді мүмкіндіктерін, қабілеттерін ескере отыра, шағын топтарға өзім алдын-ала бөлетін едім. Алдағы тәжірибелерімде осыған ұқсас әдістер ойлап табуым қажет деген ойға келдім. Бұл тәжірибелі мұғалімдерден жас мұғалімдердің үйренуіне мүмкіндік береді және тұйық мұғалімдердің ашылуына көмектеседі. Себебі, осы тәжірибемде тәжірибелі күнделікті сабаққа араласып жүрген мұғалімдер басқа мұғалімдерге мүмкіндік беріп, итермелеп көмектесіп

1 сурет – Мұғалімдердің кері байланыс парағы. отыратындықтарын байқадым. Кейінгі сессияларда аудиториядағы жағымды ахуалды бір қалыпты ұстау үшін алдын-ала берілген тапсырмалар арқылы мұғалімдердің өздеріне сергіту сәттерін өткізуге мүмкіндік бердім. Бұл әрекетімнің қандай тиімділігі бар? Бұл мұғалімдердің оқыту үдерісіне белсенді араласуына мүмкіндік береді және мектептегі тәжірибесіне де дайындық болады деп ойладым. Бұл туралы қалай оқу керектігін үйрену модульінде «Метатану әдістерін игерген оқушылар оқыту мен оқудың үздіксіз үдерісінің жалпы мүддесінде

мұғалімдермен тең әрекеттеседі және ақыры соңында мұғалімнің функциясын өздері атқарады» [1, 34б.] делінген болатын. Жаңа сабақты бастамас бұрын үйге берілген «Талантты және дарынды балаларды оқыту» модульін қайталап алған болатынмын. Себебі, өткен сабақ соңында мұғалімдер берген кері байланыста кейбір түсініксіз болған тұстарын анықтап алып, сұрақжауап түрінде қайталау жүргізгенмін. Бір жағынан өткен сабақтағы кері байланысты талқылап алсақ, екінші жағынан өткен тақырыпты қайталап талқылау үшін тиімді болды. Мұғалімдер қойылған сұрақтарға жауап бере отыра, кері байланыстағы түсінбеген тұстарына жауаптарын алып отырды. Сұрақтарды көбіне берілген ұсыныстарға байланысты әзірлеген болатынмын. Бұл да ұтымды болған болар, бірақ сабақ соңынан ойланып отырсам, ауызша сұрақ-жауап түрінде өткізгеннен гөрі, өткен тақырып бойынша әр топқа сұрақтар әзірлетіп бір-бірінің жауап берулеріне байланысты тапсырма ұйымдастырғанда тиімдірек болар ма еді деген ойда қалдым. Алдағы тәжірибемде осыны ескеруім қажет. Бірақ бұл қолданған сұрақ-жауап тапсырмамның келесі жаңа тақырыпқа өтуім үшін тиімді болды. Осы тапсырмадан кейін бұл тапсырманы неге өткізгенімді, сұрақтарды не үшін қойғанымды, сұрақтарға қалай әрекет еткендерін сұрай отыра, соңында «сұрақ пен жауап барысында ненің іске асқандығын байқадыңыздар?» деген сұрақты қойып жаңа тақырыпты өздерінің анықтауларына қалдырған болатынмын. Тыңдаушылардан әр түрлі жауаптар болып жатты. Қызықты болғандығын байқадым. Бұл тұста мұғалімдердің сыни ойлауы жүзеге асқандығын байқадым. Осылайша, тыңдаушы Д.Э диалогтың жүзеге асқандығын анықтауына байланысты жаңа сабақ тақырыбын анықтадық. Бұл «Қалай оқу керектігін үйрену» модульінің бірінші тезисінде: «Жаңа тақырыпты оқыту адамның нені білетіні және түсінетінімен байланысты болады» [1, 32б.] деген ұғымымен сәйкес келетін сияқты. Екінші тезис: «Оқыту оқушының бастапқы білімі мен дағдыларын назарға алып, оларды өрістетуді мақсат еткенде мәнді болады» [1, 32б.]. Тыңдаушылардың аталмыш модуль бойынша не білетіндерін сұрай отыра, «Сыныптағы диалогтің маңыздылығы» тақырыбында топтық жұмыс ұйымдастырған болатынмын. Бұл жұмыстың тиімді болған тұсы әр топ нұсқаулықтағы шағын тақырыпшаларды бөліп алып, талқылау мен талдау жүргізді және соңында бір-біріне тәжірибемен байланыстыра отыра, түсіндірді. Яғни, алтыншы тезисте белгілі бір уақыт ішінде жұмыс істеуге арналған материалдың көлемі шектелі болуы керек [1, 33б.]. Бұл олардың көлемді материалды емес, шағын материалды игере отыра бір-бірін оқытуына мүмкіндік берді. В.Глассердің пирамидасында басқаларды үйреткенде білімнің 95%-ын игеретінімізді [2, 44б.] ескерсек бұл жағынан тиімді болы деп ойлаймын. Бұл тапсырманың тағы бір тиімді болған тұсы мұғалімдермен кеңесе отыра, табыс критерийін құруым (2 сурет) болды.

115

2сурет – «Сыныптағы диалогтің маңыздылығы» тақырыбындағы тапсырмаға құрылған табыс критерийі Критерийді бірлесе отыра жасақтау (мұғалімоқушы) оқушылардың бағалауға көбірек көңіл бөлуіне және нәтижеге қол жеткізуде жауапкершілігін арттырады [3, 15б.]. Табыс критерийі тапсырмаға не үшін қажет болды? Мұғалімдер табыс критерийін ескере отыра, жұмысты табысты жасауларына мүмкіндік болды және тапсырма соңында жасалған критерийлерге сәйкес топ арасында өзара бағалауде де тиімді болды. Себебі, ұсынылған критерийлерге сәйкес бір-бірлерінің жұмыстарын бағалап, ұтымды жақтары мен кемшіліктерін атады және толықтырып отырды. Дегенменен де өзара бағалауды әліде болса дамыта түсу керек екендігін түсіндім.

3 сурет - «Әңгіменің 5 үлгісі» рөлдік ойын. Сабақ соңындағы рефлексияда бұл тапсырманы алдымен жұптық жұмыста талқылап алып, кейін топтық жұмыста кеңінен талқылауларына икемдепте тапсырма ұйымдастыруға болады деген ойда қалдым. Алдағы тәжірибелерімде жұптық, топтық оқыту формаларын ретімен қолдана отыра, тапсырма дайындауды жоспарлап көруім қажет. 2 сессияда алдыңғы сессияда талқыланған теориялық білімнен игергендіктерін бекіту үшін берілген сұрақтардың орынына белсенді әдіс қолдануым қажет еді. Дегенменен, сұрақтарға жауап беріліп жатты. Бірақ бұл мұғалімдер үшін қызықты және бір-бірімен көлемді пікірлесе алуы үшін тиімді болар еді деген ой болды. Дегенменен сұрақтар арқылы сұхбаттаса отыра, «Топтық әңгіменің 5 үлгісі» ресурсы бойынша рөлдік ойын жүргізілді (3 сурет).

116

Бұл белсенді және көлемді жұмыстан кейін ұтымды тапсырма болды. Себебі, мұғалімдер ресурс бойынша рөлдерге бөлініп, рөлдерде ойнау арқылы алдыңғы сессиядағы теориямен байланыс жасап әңгіменің түрін анықтады. Үшінші тезис бойынша айтсам байланыстарды дамытып, нығайту үшін проблемаларды шешу үдерісін толыққанды қатыстыру қажет [1, 32б.]. Ресурстар ішінде «Әңгіме туралы әңгіме» атты материал берілген. Бұл материалда мақсаты қойылған дайын тапсырмалар шоғырланған. Жоспарға бұл тапсырмаларды қосу мен үшін жеңіл болды және мұғалімдер үшін тиімді, әрі қызықты болды деп ойлаймын. Осы тапсырмалар ішінде суретті карточкалармен болған жұмыс ұтымды шықты деп ойлаймын. Себебі, тыңдаушылар алдарына берілген суреттермен белсенді жұмысқа араласты. Бұл тапсырмадан менің түйгенім мұғалімдерді топтық немесе жұптық жұмыстарға араластыруда біріншіден сыни ойлауға негізделген, екіншіден суретпен, қолдың, саусақтың көмектерімен жасалатын жұмыстарды ұйымдастыруға көптеп көңіл бөлу қажет екен. Себебі, сыныптағы көпшілік мұғалімдер осындай жұмыстарды мектепте оқушыларына ұйымдастыратын болса, оқушылардың назарының, ойлауының, бақылауының, көру арқылы есте сақтауының және сөйлеуінің дамуына пайдалы болады. Сондықтан да алдағы тәжірибелерімде жоспарға осы типтес тапсырмаларды шоғырландыруға тырысуым қажет. Әр топ өзгешелеу таныстырылым жасауға тырысты, солардың ішінде 5 топ сәйкестендіру арқылы суретті карточкалар мен сөзі бар карточкаларды салыстырып көрсетті. Бұдан осы тапсырма барысында мұғалімдердің арасында сыни ойлау үдерісі жүргендігін көруге болады. 3 сессияда Білім беру порталында ұсынылған бес ресурстық материалды шоғырландырған болатынмын. Әр топқа әр түрлі ресурстар бере отыра, топтық талқылауда материалдың тиімділігін анықтады. Осы материалдар ішінде аса тиімді және мұғалімдер үшін түсінікті болғаны 4 топтың талқылаған «Жауап алу»

5 сурет – «Ақылдың 6 түсі» ауызша кері байланыс сәтінен тақырыбының материалдары: Екі сабақ туралы ертегі» болды. 4 топ талқылау барысында бұл материалға түсінбей отырды, кейін қалай жеткізетіндері жөнінде ойлануға көп уақыттары кетті. Тренер ретінде бесінші тезисті ескере отыра, бір-бірін

оқытуына мүмкіндік беру [1, 32б.] үшін материалдың мағынасы мен сапасы жөнінде қысқаша айтып, әрімен

4 сурет – Математика пәнінің мұғалімдері ұйымдастырған «Сиқырлы шаршылардың негізгі ережелері» тапсырмасын ұйымдастыру сәті жұмыс жасауға ынталандырдым. Осының нәтижесінде «венн диаграммасы» арқылы тыңдаушы С.А екі сабақтың айырмашылығын көрсетіп В мұғалім секілді сабақты тәжірибеге, өмірге негіздеп өткізу керек екендігін дәлелдеп өтті. Менің ойымша басқа топ өкілдерінің дәлелдеуіне қарағанда осы топтың жұмыс сәтті шықты. Себебі, «Венн диаграммасы» әдісін ұтымды пайдалана отырып, қарапайым жеткізді және өз ойларын дәлелдей алды. Егер бұл жағдай қайталанатын болса жұмысты әрімен жалғастыра түсу үшін «В мұғалімі секілді сабақты қалайша қызықты етіп өткізер едіңіз?» сынды сұрақтарды қойып, тапсырманы әрімен жалғастыра түсер едім. Бұл тұста мұғалімдердің сыни ойлауы мен жаңаша идеялары көрінер еді. Осы тапсырма барысында ұтымды пайдаланылған тағы бір ресурс болды. Мен бұрын ресурстарды дәл бұндай көлемде және ұтымды қолдана бермейді екенмін. Бұл бірінші бетпе-бет кезеңінде келген бағалаушы берген ұсыныстың пайдасы болды. 1 топқа «Сабақта әңгімелесу болды ма?» есептеу кестесін (Лайн Доус, 2008) беріп, қалған төрт топтың талқылауын тыңдап, бағалауға тапсырма берген болатынмын. Бұл тапсырманы 1 топтағы тыңдаушылар әр топқа барып берілген кестеге әңгімелесу деңгейін белгілеп отырды және тапсырманы аяқтағаннан кейін қорытынды жасады. Бұл тапсырманың мен үшін тиімді болғаны, біріншіден формативті бағалау жүргізілді, екінші жағынан жұмыс барысын қорытындылау болды. Мысалы, жоғарыда топқа бөліну барысында 3 топқа жиналып қалған мұғалімдер деңгейі төмендеу болғанын жазған болатынмын. Осы топты бақылаған Айнагүлдің «Басында тапсырма орындауда қиналып, бір-біріне сілтеп, жұмысты сол жерден тастайындеп жатты. Сол кезде сәл нұсқау беріп жұмысты жалғастыруларын сұрадым. Нәтижесінде риза болғаным постер жасап жұмысты А.Қ қорғап шықты. Сонда біз балаға нұсқау беріп отыруымыз керек екен ғой» деп жасаған қорытындылауынан жұмыс барысында формативті ұсыныс беру арқылы 3 топ

мұғалімдерін жұмысты жалғастыруға ынталандырғанын көруге болады. сессияда өткізілген «Сиқырлы шаршылардың негізгі ережелері» тапсырмасын мен матиматика пәнінің мұғалімдері А.Р мен А.Қ-ға тапсырған болатынмын (4 сурет). Бұндағы мақсат математика пәніндегі диалогтің маңызын түсіндіру болатын. Осылайша мұғалімдер сиқырлы шаршылардың үш нұсқасын әзірлей отыра, әр топқа қызықты тапсырмалар берді. Бір қызықтысы топ ішінде қызу талқылау болды. Менің түйгенім осы секілді математикалық тапсырмаларды ұйымдастырып, өткізе отыра, математика пәнінде диалогтің жүруін түсіндіруге болатындығы. Осы тұсқа тапсырмаға тұздық болу үшін білім беру порталынан алынған «Ашық сұрақтар» (13_L3W3D4) бейне жазбасын қолдануым керек еді. Сонда жұмыс соңы әсерлі болар еді деген ойда қалдым. Сегізінші тезис: қолайлы оқу үшін адамдарға кері байланыс пен мадақтау қажет, сондықтан бағалау ізгі болуы керек [1, 33б.]. Әрине, сабақтың өн бойында формативті бағалу жүргізілді және сабақ соңдарында да ауызша және жазбаша кері байланыс өткізілді. Мысалы, 2 сессия соңында өткізілген ауызша білгендерін түйіндеу үшін «Ақылдың 6 түсі» кері байланысы (5 сурет) мұғалімдердің сұрақтар бойынша шынайы өз ойларын айтуына мүмкіндік берілді. Бірақ мұғалімдер арасында шынайы жеткізу деңгейлері төмен екендігі көрінді. Дегенменен, «Айтарым бар» жазбаша кері байланысқа жақсы ұсыныстар берілді. Әйтседе, жазбаша рефлексиямен тағыда жұмыс жасай түсуі керек екендігін түсіндім. Сабақ барысында уақыт жеткіліксіздігінен «джигсо» әдісі арқылы «Фестивальдер және мерекелер бөлімі» тапсырмасы толығымен орындалмады. Бұл әрине менің кемшілігім деп ойлаймын. Сондықтан да уақытты тиімді пайдалану үшін уақытты жүйелі жоспарлауды жүзеге асыру керек. Осы тұста тайм-менеджменттің тиімді құралы Эйзенхауер матрицасын қолдануға болатындығын түсіндім. Жоғарыда топқа бөлуде аздаған кемшілік болғанын ескерген болатынмын. Бұл оқыту үдерісіне біршама кедергі келтірген болатын. Алдағы тәжірибемде тыңдаушыларды топқа бөлуде саралап бөлуім қажет және мұғалімдердің деңгейлері мен қажеттіліктерін ескеруім керек. Топқа бөле отыра, топта тиімді жұмыс жасау үшін Колба әдісімен кеңінен таныса отыра, пайдалануға жұмыстануым қажет. Бұл менің тәжірибеме өзгеріс енгізетініне сенімдімін. Пайдаланылған әдебиеттер: 1.Мұғалімдерге арналған нұсқаулық. Үшінші (базалық) деңгей. Үшінші басылым. «НЗМ» ДББҰ. 2012. 196б. 2.А.Әлімов. Интербелсенді әдістемені ЖОО-да қолдану мәселелері. Оқу құралы. Алматы. 2013. 447б. 3.Оценивание учебных достижений учащихся. Методическое руководство. Бишкек. 2012. 79б

117

ТІЗБЕКТЕЛГЕН ТӨРТ САБАҒЫМДА МЕН ІС-ӘРЕКЕТТІ ҚАЛАЙ ҰЙЫМДАСТЫРДЫМ ЖӘНЕ ҚАЛАЙ ЗЕРТТЕДІМ? Нұрмұханова Бибігүл Сарсенқызы

Үшінші (негізгі) деңгей бойынша екі лек курстың жұмыстарын анализдей отырып анықтағаным–алға қарайғы жұмысымды жақсартуым және дамытуым үшін мен өзімнің тәжірибемде төмендегі нәрселер әрдайым назарға ұстауым қажет: 1.Іс-тәжірибеде мен өзімнің әлсіз жақтарымды білуім керек, яғни мен қандай нәрселерді жақсы іске асыра аламын немесе қандай нәрселерді дамытуым қажет; 2.Мен тыңдаушыларымның Бағдарламаның негізгі идеясын қаншалықты біліп-түсінуін бақылай алатын жақсы бақылаушы әрі бағалаушы бола алуым қажет. Өйткені менің жетістігім өз тыңдаушыларымның түсіну дәрежесінен көрінеді деп ойлаймын; 3.Әрдайым кездескен кедергілерді анықтап қана қоймай, оны жою және келесі тәжірибеде оны болдырмау үшін өзгеріс енгізе алатын даму жоспарымды жасақтай алуым қажет. Сондай жағдайда ғана мен тыңдаушыларымның қажеттілігін қамтамасыз ететін, сындарлы білім беру жағдайын құра білетін, Бағдарламаның негізгі идеясын ықпалдастыра отырып сабақты құрылымдай алатын, оқыту мен оқудағы жаңа тәсілдерді біріктіре отырып жеті модуль идеясын негіздей алатыныма көзім жетті. Бірінші «Бетпе-бет» кезеңі тыңдаушыларым Бағдарламаның негізгі идеясын білуі мен түсінуі және оны болашақтағы тәжірибесінде қолдана алуына негізделген тиімді оқытуға бағытталған сабақтар тізбегінен тұрады. 3 аптаның 5 күні өткен «Сыни тұрғыдан ойлау дегеніміз не? Оқытуда сыни тұрғыдан ойлауды пайдалану» тақырыбындағы тізбектелген төрт сабағымда табысты оқытуды қалыптыстыра отырып, мұғалімге арналған нұсқаулықта айтылғандай құзырлы оқытудың маңызды факторы болып табылатын мұғалімнің білім алушының тақырыптың мәнін өз бетімен меңгеруін түсінуі мен бағалай алуы, осы арқылы үдеріске өзінің де қатысуы арқылы білім алуы үшін жауапты болуын сезінуін және түсінуін қамтамасыз ету мақсатында бірлескен оқу ортасын құруға тырыстым. Бұл сабақтың негізгі мақсаты- оқытуда мұғалім мен оқушы арасындағы диалогтік өзара әрекеттестік арқылы сыни тұрғыдан ойлауды дамыту, оқушылардың сыни тұрғыдан ойлауын дамытатын белсенді әдіс-тәсілдерді қарастыру, жас ерекшеліктерін ескере отыра оқушылардың сыни ойлау қабілеттерін дамытатын тапсырмалар ойластыру, визуалды және ауызша дереккөздерді пайдаланып бірлесе жұмыс жасап талқылау болатын. Сондықтан «Қалай оқу керектігін үйренудің» бірінші тезисінде «жаңа тақырыпты оқыту адамның нені білетіні және түсінетінімен байланысты» деп айтылғандай, сабақ барысындағы әдіс-тәсілдерді

118

тыңдаушыларымның жаңа білімді бұрынғы білімімен байланыстыра отырып игеруіне бағыттап алдым.Айта кетсем,тыңдаушыларыма үйден жаңа тақырыпты өз беттерімен оқып, танысып, «тұжырымдамалық карта» жасап келуді тапсырған болатынмын. Бұл тапсырмада мен «Оқыту оқушының бастапқы білімі мен дағдыларын назарға алып, оларды өрістетуді мақсат еткенде мәнді болады» деп екінші тезисте айтылғандай, тыңдаушыларымның жаңа тақырып бойынша аз да болса түсінігін қалыптастыруды көздедім. Әр тыңдаушы өздерінің жұмысын аудиторияда басқа әріптестерімен талқылады, талдады, жаңа білімді алдыңғы біліммен мысал келтіре отырып салыстыра сөйледі, ойын негіздей алды, басқалардың пікірін тыңдай отырып, өз көзқарасын дәлелдеуге тырысты (1-сурет).

1-сурет Мен бұл тапсырмадан не ұттым? 1.Тыңдаушыларым өз бетімен білім алды, ізденді, зерттеді, ақылдасты, өзара оқыту іске асты; 2.Жұмысты таныстыру барысын бақылай жүріп М.Д., Г.Г., Ш.Ж. сынды мұғалімдердің сыни тұрғыдан ойлауға үйрету модулін бұрынғы білімі, яғни сыныптағы диалогпен, әңгімелердің түрлерімен, сұрақтың дұрыс қойылуымен, Шульманның «Үш көмекшісімен», т.б.байланыстыра алды; 3.Топтасты, өзара қызу пікірталасқа түсті, ойын негіздеді, дәлелдеді; 4.Барлық тыңдаушы оқу процесіне тартылды, әрбіреуі сөйледі және тыңдалды;

5.Алдын-ала дайындалған табыс критерийлері арқылы өзара және өзін-өзі бағалады. Болашақта мен бұл әдісті күнделікті сабақтарыма пайдаланамын деп шештім. Себебі, жоғарыдағы жетістіктерді қоса алғанда бұрынғы білімді еске түсіруге, қайталау арқылы ұзақ мерзімді жадыны қалыптастыруға және дамытуға өте тиімді екенін білдім. «Екінші тезисте айтылған байланыстарды дамыту және нығайту үшін проблемаларды шешу үдерісін толыққанды қатыстыру қажет» деген үшінші тезисті назарға ұстай отырып, «Ыстық орындық» әдісі арқылы проблемаларды шешу жолын қарастырдым. Яғни, оқу үдерісіне көп араласа бермейтін, ойын жеткізуде қобалжуға жие ұшырайтын «ұяң» мұғалімдерді ортаға шығарып, модуль идеясына сәйкес «Ойлау туралы ойлана аласыз ба? Сіз оқушыларыңызды қалай ойлатасыз? Мысал келтіріңіз. Оқушыларыңызды ойлату үшін қандай тапсырмалар мен әдістер таңдар едіңіз?» сынды сұрақтар қою арқылы жаңа тақырыпты бұрынғы тәжірибесімен байланыстыра отырып қарастыруға бағыттауға тырыстым. Жауаптарынан байқағаным, модуль идеясын тәжірибеге ықпалдастыруда қандай тапсырма түрлерін таңдауға болатынын жетік түсіндіріп, негіздей алмады. Бұл әдістің ұтымды әрі ұтымсыз тұстары болды. Біріншіден менің келешектегі тәжірибеме өзгеріс енгізу керектігімді көрсетсе (бұл әдісті сабақтың соңғы бөлігіне кіріктіру керектеген түсіндім), екіншіден басқа тыңдаушыларымның үдеріске араласуына да септігін тигізді. Яғни, басқа әріптестері «Ыстық орындық иесіне» «көмек» беру арқылы әр жерден өзінің ойпікірін ортаға салып, пікірталас туындатты. Одан әрі «Оқушыларға болжам жасауға, өз ойын құруға, оны қорғауға және сынақтан өткізуге уақыт беріңіз» деген төртінші тезисті іске асыру мақсатында «Как сохранить креативность», «Критическое мышление необходимый навык в ХХІ веке» видеороликтерін көрсету арқылы болжам жасау мен ойын жинақтауға, «Менің атым Қожа» кинофильмі мен «Көксерек» әңгімесі желісімен Блум таксономиясын пайдалана отырып сыни ойлауды дамытатын сұрақтар құрастыруға, «Құпия тас» рөлдік ойындарында топқа түскен кейіпкерді сомдап, рөлге еніп, ойын қорғап, сынақтан өткізуге уақыт бердім. Бұл тапсырманы орындау барысында бесінші тезис жүзеге асқанын байқадым. Нақтыласам, тыңдаушылардың бірін-бірі оқытуға мүмкіндік туғызған бұл тапсырмалар топтық жұмыстың «қызуына», бірлескен оқу үдерісінің пайда болуына жол ашты. Топта талқылай келе мұғалімдер сұрақтар тізбегін ойластыра, рөлде сомдай отырып, үлкен «өнім» шығарды. Мысалы, шағын топтардың жұмысында «Қожаның мұғалімнің сөмкесіне бақа салуға не жетеледі деп ойлайсыз? Болашақта Қожаны қандай тұлға ретінде елестете аласыз? Құрмаштың орнында болсаңыз сіз не істер едіңіз? «Қасқырды қанша асырасаң да орманға қарап ұлиды» деген сөздің мағынасын қалай түсіндірер едіңіз?» деген оқушылардың сыни тұрғыдан ойлау қабілетін

дамытуға бағытталған сұрақтарды көре алдым. Рөлдік ойындарда кейіпкерлерді сомдау барысында «Талантты және дарынды балаларды оқыту» модулін қамтитын жұмыстарды ықпалдастыра отырып, мұғалімдердің қабілеттерін ашу және дамытумен қатар болашақта олар өз тәжірибесінде осындай тапсырма түрлерін қалай таңдауы әрі қалай жүзе асыруы туралы сыни ойлануына мүмкіндік бердім. Шөл далада адасып қалған құрбақа рөлін сомдаған Г.Г. мен Н.Т. сынды, ханшайымды құтқарған ханзада рөлдерін сомдаған Ш.А. мен А.Қ. сынды мұғалімдердің қабілеттеріне көре алғаныма, тапсырманың өзектілігі мен маңыздылығын ашуға ықпал ете алғаныма қуанамын. Осының нәтижесінде жұмыстарға бақылау және сараптау жүргізіп, тыңдаушыларға мүмкіндік берілсе топта өзара пікірлесе отырып, бірін-бірі оқыта келе табысты білімге қол жеткізе алады, әлеуметтік және эмоцияналдық тұрғыдан дами түседі, талдау барысында белгілі бір қорытындыға келеді, зерттей келе сенімді дәйектерді ұсына отырып, интерпретация жасайды деген тұжырыма келдім. «Белгілі бір уақыт ішінде жұмыс істеуге арналған материалдың көлемі шектеулі болуы керек» деген алтыншы тезисті де назардан тыс қалдырмадым. Әр тапсырманы уақытпен құрылымдап, мұғалімдердің зерігуіне жол бермедім. Тізбектелген төрт сабағымның негізгі мақсатына негізделген «Тарихи және географиялық санаттар бойынша визуалды айғақтарды сұрыптау, талдау және жинақтау. Ауызша айғақтар бойынша сауалнама: Сұрақтар топтастыру. Әңгіме құрастыру» сынды визуалды және ауызша айғақтармен белгілі бір уақыт аралығында жұмыс жасай отырып, тыңдаушылар топтық талқылауға тағы кірісті. Шектеулі материал ретінде берілген суреттерді сұрыптау зерттеушілік әңгіменің орын алуына, мұғалімдер бірлескен ісәрекетке тартылумен қатар олардың жоғары деңгейдегі ойлау қабілеттерінің өрістеуіне және зияткерлік қырларының дамуына ықпалын тигізді [1.49]. Әр топтың қасына жеке барып, олардың тапсырманы орындау барысын бақыладым, олардың қаншалықты ойлана алуы, сұрыптап және талдай алуы бағытын іштей бағаладым. Олар суреттер бойынша баламалы мүмкіндіктерді келтіре отырып, мәселені шешуге кірісті. Суреттерді сұрыптауда жаңа әрі ең тиімді тәсілін іздестіре бастады. Аса қызығушылықпен орындаған бұл тапсырма арқылы мен тыңдаушылардың әңгіменің мазмұны арқылы сыни тұрғыдан ойлау қабілеттерін пікірталас және зерттеушілік әңгіме арқылы, топтық талқылауда өзара идеяларымен бөлісе отырып, балама көзқарастарды қарастыру арқылы дамытуға мүмкіндік алдым (2сурет).

119

2-сурет Бағдарламадағы жетінші тезисте көрсетілгендей мұғалімдердің өз жұмысына рефлексия жасау арқылы алған білімдерін қорытындылап талдауға көмектесуі үшін SWOT талдау жұмысын да жоспарыма кіріктірген болатынмын. Бұл талдау маған не берді? -мұғалімдер сыни тұрғыдан ойлауға үйретуге бағытталған жұмыстарына рефлексия жасады; -мұғалімдер жаңа тақырыпты игеруде қандай күшті тұстары болды, олар болашақтағы тәжірибелеріне не береді, қандай әлсіз жақтары болды, оларды қалай жоямыз? Біздің мүмкіндіктеріміз қандай, болашақта нені өзгертуге болады және қандай қауіп-қатерге ұшырауымыз мүмкін, оның қалай алдын-аламыз?» сынды сұрақтар төңірегінде талқылады және оның шешімін қорытындылап жазды; -жинақтау, талдау және бағалау арқылы сыни тұрғыдан ойлана алды. «Қолайлы оқу үшін кері байланыс пен мадақтау қажет, сондықтан бағалау ізгі болу керек» деп сегізінші тезисте тегін айтылмаған. Ал мен сабақта кері байланыс пен бағалауды қалай жүзеге асырдым? 1.Сұрақтар қойдым, себебі сұрақ қою маңызды дағдылардың бірі болып табылады, себебі дұрыс қойылған сұрақ білім алушының оқып-үйренуіне қолдау көрсетіп, оны жақсарта және кеңейте алады [1.40]; 2.Мұғалімдерді мұқият тыңдадым, себебі олардың жауаптары мен пікір-көзқарастарынан кейін де туындайтын сұрақтар болады; 3.Кейбір жұмыстар мен жауаптарды мадақтадым (жеке мадақтау, дұрыс жауапты қайталау, өте дұрыс, пікіріңіз нақты, дұрыс айтылған жауап, т.с.с.) және оны мойындап, келесі сұхбатқа негіз еттім; 4.Табыс критерийлерін тыңдаушылармен бірлесе отырып құрып, өзара және өзін-өзі бағалау үдерісін жүзеге асырдым; 5.Тиімді кері байланыс орнаттым («Екі жұлдыз, бір тілек», жазбаша алынған кері байланыстар)

120

6.Талдау жасаттым, себебі жұмыстарға талдау жасау арқылы мұғалімдер қиындықтар мен жетістіктерді анықтай алады, сондай-ақ менің келесі сабағымды жоспарлауда кедергілерді жоюға жол ашады (SWOT талдау, «Ойлаудың алты қалпағы» т.с.с.); 7.Бақылау жүргіздім, себебі топтарға барып, тыңдаушылардың өзара әңгімесін тыңдау, топтық жұмыстарды сырттай бақылау көптеген ақпарат беретіні белгілі. 8.Кері байланыс өткізу үшін жекелеген мұғалімдерге үйге тапсырма ретінде беріп жібердім де, олардың әріптестеріне кері байланыс өткізуі арқылы өзара оқыту мен ізденісті қамтамасыз еттім. Сабағымды анализдей келе, бірінші айтылған мәселелерге қайта тоқталсам: Бұл сабақта мұғалімдердің оқуы қаншалықты табысты болды немесе нені жақсы іске асыра алдым? 1.Тақырыптың негізгі идеясын түсіну және қолдануға бағытталған әрбір тапсырма қызықты әрі игеруге қолжетімді болғандықтан мұғалімдер «сыни тұрғыдан ойлауға үйрету» модулінің мақсаты мен мәнін түсінді; 2.Модульдің оқушының оқуы мен білімін дамытуға ықпалын сезінді; 3.Модуль идеясын тәжірибесіне ықпалдастыра алуы үшін тапсырма түрлерін орындады және өздері құрылымдады; 4.Өзара және өзін-өзі бағалау жүргізді; 5.Әрбір тапсырма оқушылардың жас ерекшелігіне сәйкес құрылу керектігін және оқушының сыни тұрғыдан ойлау қабілетін дамыту үшін алдымен мұғалім де сыни тұрғыдан ойлай алуы керек екенін ұғынды; 6.Болашақта модульді өз тәжірибесінде қолдану үшін жоспар тізбегіне тіркеді; 7.Топтық және жұптық жұмыстар арқылы барлық мұғалім сабақ процесіне тартылды, бірлескен оқу ортасын құра алды. Орын алған сәтсіздіктерге тоқталсам: 1.«Ыстық орындық» әдісінде белсенділікті түсіріп алуым; 2.Оқыту үшін бағалау әдістерінің кеңінен қолданылмауы. Келешекке жоспарым қандай болмақ? 1.«Тұжырымдамалық карта» әдісін әр сабағымда немесе үй тапсырмасы ретінде пайдалану және жоғарғы дәрежелі сұрақтарды көптеп дайындау; 2.ОүБ әдістерін кеңінен пайдалану; 3.Теориялық білімімді одан әрі дамыту; 4.Тапсырмалардың мұғалім қажеттілігін қамтамасыз ететіндей және әрбір мұғалімнің даралық қабілеттері ескерілетіндей етіп дайындау. Пайдаланылған материалдар: 1.Мұғалімге арналған нұсқаулық, 2013ж 2.Тренерге арналған нұсқаулық, 2013ж 3.Тренерлерді оқыту курсының үлестірме материалдары, бірінші апта, үшінші басылым 4.М. Гершон. «Оқыту үшін бағалау құралдары» 5.Дайана Халперн «Психология критического мышления»

6.С.Мирсеитова «Оқыту ізденіс ретінде және ізденіс оқыту ретінде» (оқушылардың сын тұрғысынан

ойлауынан

дамыту

нысандары

мен

әдістері)

121