Xabarshy #5(8) 2014 by bekzhan_arystanov

«Өрлеу» Біліктілікті арттыру ұлттық орталығы» АҚ филиалы Атырау облысы бойынша педагогикалық қызметкерлердің біліктілігін арттыру институтының ХАБАРШЫ Ғылыми-әдістемелік журналы Журнал 2013 жылдан бастап екі айда бір рет шығады

БАС РЕДАКТОР Галимжанова Маржан Анесқызы«Өрлеу» БАҰО» АҚ филиалы Атырау облысы бойынша педагогикалық қызметкерлердің біліктілігін арттыру институтының директоры, педагогика ғылымдарының кандидаты, профессор, Халықаралық Ақпараттандыру Академиясының академигі

Корректор – Қаленова Гульзахира Сапарғалиқызы Көркемдеуші және беттеушілер– Баймуханов Алмас Сансызбайұлы, Сембаев Гибатулла Серікұлы Журнал Қазақстан Республикасының Мәдениет және ақпарат министрлігінде 2013 жылы мамырдың 30-да тіркеліп, №13648-Ж куәлігі берілген. БІЗДІҢ МЕКЕН ЖАЙЫМЫЗ: 060009-Атырау қаласы, Авангард-4 ықшам ауданы, Адмирал Лев Владимирский,24 тел.: 8(7122) 20-08-49 факс: 8(7122) 58-63-45 Эл.пошта: orleu_baspa@mail.ru

АҚЫЛДАСТАР КЕҢЕСІ Ахметова Гүлнас Кенжетайқызы–«Өрлеу» біліктілікті арттыру ұлттық орталығы» акционерлік қоғамының басқарма төрайымы, педагогика ғылымдарының докторы, профессор. Ихсанов Ерсайын Уалитханұлы-физика-математика ғылымдарының докторы, профессор. Қараев Жауымбай Амантұрлыұлы – «Өрлеу» біліктілікті арттыру ұлттық орталығы» акционерлік қоғамы төрайымының бірінші орынбасары, педагогика ғылымдарының докторы, профессор. Өмірбекова Жайлы Бөкешқызы–педагогика ғылымдарының докторы, профессор. Сәрсенова Нұрзила Сарсенқызы–педагогика ғылымдарының кандидаты, профессор. Жаманбаева Динара Таңбайқызы–экология магистрі, Қазақстан педагогикалық ғылымдар академиясының Құрметті мүшесі. Қарамурзин Айтбай Қонысұлы–академиялық доцент, жоғары санатты тарих пәнінің мұғалімі. Басуға 2014 жылы 20 қазан қол қойылды. Таралымы – 120 дана Пішіні – А4 Әріп түрі Times New Roman Қағазы офесттік. Шартты баспа табақ – 4,7 Бағасы келісімді. Мақала үш тілде қабылданады.

Мақала авторларының пікірлері редакция көзқарасын білдірмейді. Тапсырыс дайын диапозитивтерден басылады. Қолжазба қайтарылмайды, мақалаларға пікір жазылмайды. Журнал материалдары институттың қоғамдықбұқаралық байланыс және баспа қызметі бөлімінде теріліп, беттелді.

МАЗМҰНЫ  Ғалым мінбері  М.А.Галимжанова Біліктілік–білімдегі,тәжірибедегі,берілген білімді меңгертудегі бейімділік пен құндылықты бейнелейтін жалпы қабілеттілік Н.С.Сарсенова Білім беру қызметкерлерінің этнопедагогикалық білімін жетілдіру  Мәңгілік ел идеясы А.Қ.Қарамурзин Мәңгілік елдің ертеңі- ұстаздарымен жарқын Л.Ғ.Губайдуллина Мәңгілік елдің тарихы-ұлт тарихында Г.Е.Бименова Басты мақсат- «Мәңгілік Елдің» ертеңгі болашағын ойлайтын азаматтарды тәрбиелеу  Мектепке дейінгі білім беру Н.Ө.Мадигалиева Мектепке дейінгі білім беру жүйесінде педагогикалық технологияларды қолдану Г.К.Курманова Балабақшадағы «Ойна да ойлан» бағдарламасының маңызы А.А.Құрақбаева Жас ұрпақтың бойына адамгершілік-рухани тәрбие қалыптастыру- бүгінгі күн талабы В.И.Ломоносова Балабқшадағы отбасы тәрбиесі А.К.Ханалиева Мектепке дейінгі жастағы балалардың теңгеміздің шығу тарихы мен мәдениеті туралы білімдерін қалыптастыру Р.А.Қабдешова Баланың активтік қимыл-қозғалысын музыка арқылы жетілдіру  «Өзін өзі тану» пәні шеберханасы  А.С.Кульниязова Рухани - адамгершілік құндылықтар ізгілікті тәрбиенің негізі А.Қ.Нұғмарова Жеке тұлғаға рухани- адамгершілік тәрбие беруде «Өзін-өзі тану» пәнінің ерекшеліктері  Озат тәжірибе  А.Ш.Исағалиева Мектепті дамыту бағдарламасын әзірлеу- әр көшбасшының міндеті.Мектепті дамытуды жоспарлау. Г.П.Хансұлтанова Үйренудің ең тиімді әдіс-тәсілдері қандай? Г.С.Ниеталиева Музыка мектебінде жаңа технологияны пайдалану арқылы оқыту М.М.Мирасова Жаңа форматтағы сабақтар арқылы оқушылардың креативті ойлау дағдыларын жетілдіру А.Қ.Есенбаева Бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық іс – әрекетін қалыптастыру жолдары  Ұрпақ тәрбиесі ұлт болашағы  А.Г.Дюсегалиева Жас ұрпақты ұлттық игіліктер мен адамзаттық құндылықтар аясында тәрбиелеу жолдары А.Х.Сейтжанова Рухани құндылық -ұлттық тәрбиеде Ж.С.Гумарова Қазақстандық патриотизмге тәрбиелеу-әр азаматтың өзін-өзі айқын

билеуі

3 4 7 8 10 12 14 15 17 20 21 22 23 28 31 32 35 38 39 40 41

 Әдіскерге көмек  Г.С.Султанова Тәрбие, білім беру үрдісінде инновациялық технологияларды қолданудың жолдары

К.Ф.Кәрім Мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту бойынша әдіскер жұмысының ерекшеліктері

Б.Х.Хасенова Білім беру мекемелеріндегі әдістемелік жұмыстарды ұйымдастыру

Т.Р.Бегеева Риторика в методической работе

 Халықаралық тәжірибе  О.М.Ташмуханова Францияның «Орта білім беруде оқыту мен басқару» жүйесі

Э.А.Торебекова Ұлыбританияда білімді жетілдіру

 Дуалдық оқыту жүйесі  Г.Б.Исмурзина Техникалық және кәсіптік білім беруді дамыту-маңызды сала

А.Е.Камиева Болашақ мамандардың кәсібі сауаттылығын жетілдіруде дуальды оқыту жүйесін енгізу

Ж.А.Шагирова Дуалдық білім беру жүйесін-кадрлар даярлаудың тиімді жолы

 Мұғалім іс-тәжірибесінен  С.С.Қадашева Оқытудың технологиясы негізінде оқушы шығармашылығын дамыту

В.М.Темирова Испоьзование новых технологии на уроках русской литературы  Инклюзивті білім беру  Т.К.Шилденова Инклюзивті білім беру жүйесі және даму жағдайлары Ж.С.Бекжанова Психикалық дамуы тежелген оқушылардың сөздік қорын дамытуда халық ауыз әдебиетінің үлгілерін қолдану  Көптілділік заман талабы  С.С.Қошқарбаева Білімге жаңаша бетбұрыс - бүгінгі өмір талабы Р.Ғ.Имашева Балабақшаға үш тілділікті енгізу В.У.Жиембаева Триединство с детского сада  Ұстаз ұстаз туралы  А.Алдиярқызы Ұстаз – ұлағатты есім М.О.Даулбаев Ұстаздық еңбек – жемісі Г.Р.Бисенқұлова Шығармашыл мұғалім – еркін тұлға

66 67

71 72 74 75 76 77

 Ғалым мінбері 

БІЛІКТІЛІК – БІЛІМДЕГІ, ТӘЖІРИБЕДЕГІ, БЕРІЛГЕН БІЛІМДІ МЕҢГЕРТУДЕГІ БЕЙІМДІЛІК ПЕН ҚҰНДЫЛЫҚТЫ БЕЙНЕЛЕЙТІН ЖАЛПЫ ҚАБІЛЕТТІЛІК Галимжанова М.А. «Өрлеу» БАҰО» АҚ филиалы Атырау облысы бойынша педагогикалық қызметкерлердің біліктілігін арттыру институтының директоры, п.ғ.к., профессор, Халықаралық Ақпараттандыру Академиясының академигі

Қазақстандық білім беру жүйесі жаңғыру үдерісін бастан кешіру үстінде.Үдерістің жүзеге асуы мұғалімдер қызметінің сапасына тікелей байланысты. Жас ұрпақты жан-жақты дамыта отырып тәрбиелеу әр ұстаздың міндеті десек, ұстаз тәрбиелеген ұрпақтың міндеті алған тәрбиесі мен білімін еліміздің болашағына арнау.Ұрпағымызды жан-жақты, терең білімді, жоғары интеллектуалдық деңгейлі етіп қалыптастырудың тиімді жолы–білім берудің тәжірибеден өткен әдіс–тәсілдерін іздестіру, оқушыны шығармашылыққа жетелеу.Оқушы шығармашыл болуы үшін ұстаз да шығармашыл болуға тиісті. Бұл ретте мұғалімнің кәсіби біліктілігі жоғары роль ойнайды.Ұстаздың біліктілігі–бұл білімдегі, тәжірибедегі, берілген білімді меңгертудегі бейімділік пен қабілеттілік.Көпжылдық зерттеу нәтижелері «біліктілік» ұғымына мынадай анықтама береді: біліктілік-білімнің негізінде қалыптасатын үлкен еңбек, яғни жауапкершілікті сезіну,белгілі бір мәселені шешуге қатысу, білім беру технологияларын түсіну, меңгеру, қолдануда қабілеттілік таныту, еңбекке дұрыс қарым–қатынас, педагогтың өз кәсібіндегі тынымсыз ізденісі, нақты нәтижелерге қол жеткізуі. Замана талабына сай педагогтардан ақпараттық сауаттылық міндетті түрде талап етіледі. Электронды оқыту жүйесі енгізілген мектепте еңбек ететін ұстазға бірінші қойылатын талап компьютерлік сауаттылық. Педагогтың мақсаты оқушыға терең білім беру. Осы жерде керісінше біздің ұстаздарымыздың компютерлік сауатының оқушы сауатынан төмендігі тағы да байқалады. Сондықтан педагог ақпараттық сауаттылықтың маңыздылығын сезінуге тиіс. Педагогтардың көздеген мақсатына жетуіне педагогтың жұмыс әрекеттерінің, әдіс-тәсілдердің бірбірімен сай келуі әсер етеді. Осыған орай әр педагог өз білімі мен тәжірибесін ұдайы жетілдіріп отыруға тиіс, яғни белгілі бір тәжірибені пайдалана білуді меңгеруге; өз білімін өзара байланыстыра ұйымдастыруға; өзінің жеке оқыту бағдарламаларын құра білуге; өзін дамытумен дербес айналысуға тиісті. Педагогтың өз жұмыстарын ұйымдастыруында ізденушілік мақсат жоғары тұрады: әр түрлі базалық мәліметтерді іздестіру, ақпараттармен жұмыс жасай білу, табылған құжаттармен жұмыс жасай білу және

оларды қажеттілігіне сай пайдалану.Әр педагог заманның талабына сай бейімделуге тиіс.Қазіргі педагог технологиялар мен ақпараттарды қолдана білуге бейімделуге, өзгерістерге икемділік танытуға, білім беру барысында қиындыққа көне және жеңе білуге, жаңа шешімдер таба білуге тиісті. Білім беру мекемесінің жұмысы нәтижелі болуы үшін жұмыс ұтымды, сауатты жоспарлануы керек. Мекеменің сапаға жету жолдарын жоспарлауда алдыңғы оқу жылындағы атқарылған жұмыстар, қол жеткен жетістіктер сарапталады. Жіберілген қателіктерді қайталамау жолдары сараптау нәтижесінде анықталып,тапсырмалар беріледі. Мекеме жұмысын жоспарлауда ұжым мүшелерінің пікірі ескеріледі. Ол үшін алдын ала пән бірлестіктері өз жұмыс жоспарларын келісе отырып дайындап, мектеп директорына бекітуге ұсынады. Мекеме мамандарының қызметін ұйымдастыруда ұжымдағы педагогикалық-психологиялық жағдай ескерілуі керек. Оқу–тәрбие үдерісі барысында қол жететін нәтиже бағаланып, есепке алынып отырады. Әр нәтиженің рейтингсі шығарылады. Сапаға жетуде білім мекемесі жұмысының құндылығы–бұл көзделген мақсатқа жету мен басты міндеттерді шешуде өз қызметін құру принципі. Бұл принциптің жүйесі оқушылардың қызығушылығын бірінші орынға қоюдан, жоғары деңгейдегі кәсібилікпен жұмыс істеуден, өзара ауызбіршілікте еңбек етуден, тәрбие мен білім беру сапасын жақсартудан, оқушыларды жоғары сапалы қызметпен қамтудан тұрады. Білім беру мекемелеріндегі тәрбие мен білім берудің сапасын арттыруда ұжым қызметкерлерінің қызметін талап деңгейінде ұйымдастырудың мәні зор. Аталған жұмыстардың ішінде ұйымдастырушылық қызметтің алатын орны ерекше. Педагогтің қызметін ұйымдастыру мектеп әкімшілігінің мекеменің оқутәрбие жұмыс жоспарын тиімді ұйымдастыруына байланысты.Педагогтың оқушы қызметін ұйымдастыруы, мектеп оқушыларының қызметіне жағдайдың жасалуы, мұғалім мен оқушының өзара байланысын, мектеп оқушыларының өз қызметін ұйымдастыру әрекеттері өзара бірлескен ісшаралардың негізінде жүзеге асады. Педагогтардың өзара бірлескен іс-шаралары мектептің күнделікті жұмысынан көрініс тауып

отырады. Осы жұмыстардың нәтижелі болуы алдымен педагогтың өзіне, қала берді мектеп әкімшілігінің ұжымда жағымды ахуал туғызуы. Жоғарыда аталған шаралар жүзеге асқан кезде ұжымда шығармашыл педагогтардың саны арта түскендігі байқалады. Педагогтың шығармашылығы қол жеткен көрсеткіштерге талдау, сараптау жасауынан, нәтижеге жету жолында педагогикалық өзара әрекет жүйесін құруынан, яғни өзара тәжірибе алмасуынан, кәсіби жетістіктерге жетуінен көрінеді. Ұжымда еңбек ететін шығармашыл педагогты анықтаудың бір жолы мұғалімдердің сабағына қатысу арқылы көрінеді. Мұғалімдердің сабағына қатысу және талдау жасау, бағыт–бағдар беру мектеп әкімшілігінің негізгі қызметтерінің бірі.Мұғалім еңбегінің сапасы оның сабақ үдерісін ұйымдастыруынан анықталады.Соңғы уақыттарда мұғалімдер мен оқушылардың шығармашылық жұмыстарын жетілдіруге бағытталған көптеген байқаулар,олимпиадалар өтеді. Мектеп директорларының есебінде басшылар педагогтар мен мектеп оқушыларының қол жеткізген жетістіктерін айтып, өз іс-тәжірибесін ортаға салады. Осы тұста кейбір мектептердің өзгелермен салыстырғанда жетістіктер биігінен көрінбейтіндігі көрініс береді. Яғни, осы есеп берудің өзінен мектеп әкімшілігі тарапынан ұжымдағы жұмыстың қалай ұйымдастырылатындығы көрінеді. Білім беруге қойылатын талаптарға сәйкес оқыту сапасының негізгі критерийлері оқыту үрдісінің нәтижесі мен оқушылардың білім, білік дағдысының сапасы болып табылады. Ұжым жұмысын ұйымдастыруда

шығармашыл педагогтарды анықтау мен қолдаудың жұмыс нәтижесіне тигізетін ықпалының молдығын осыдан байқауға болады. Өйткені қай білім беру мекемесіне болмасын қажетті сапалы, білімді, шығармашыл оқушыны дүниеге әкелу шығармашылықпен жұмыс жүргізетін мұғалім еңбегінің жемісі. Ал шығармашыл ұстазға қолдау көрсету мектеп әкімшілігінің күн тәртібінен түспейтін негізгі мәселе.Мұғалімнің өз білімін жетілдіруі, жаңалыққа ұмтылуы,әріптестерімен тәжірибе алмасуы мектеп әкімшілігі тарапынан ұйымдастырылуға тиіс және мұғалім де осы мақсаттарға ниетті болуы керек. Яғни, білім беру мекемелеріндегі сапалы еңбекке қол жеткізудің бірден-бір жолы өзара бірлескен жанжақты көмектің дер кезінде және жоспарлы ұйымдастырылуы болып табылады. Бүгінгі күннің бір талабы мұғалімнен терең теориялық білім, кәсіби шеберлік, шығармашылық қызметтегі ерекше қабілеттілікті талап етеді.Осы жұмыстарды ұйымдастыруда ұжымдағы бірліктің алатын орны ерекше. Ұжым жұмысын ұйымдастырудағы бірліктің алатын орны, ерекше маңызы жөнінде айтылған шығыс мәтелімен сөзімді аяқтауды жөн көрдім: Бақ қайда барасың? -Бірлікке барамын. Береке қайда барасың? -Ынтымаққа барамын. Ұжымның бірлігі, жұмыстардың мақсатты, сауатты ұйымдастырылуы мекеменің алдағы болашағын айқындайтын фактор болуымен қатар, бәсекеге қабілетті ұрпағымыздың тәрбиеленуінің, өсіпжетілуінің кепілі.

БІЛІМ БЕРУ ҚЫЗМЕТКЕРЛЕРІНІҢ ЭТНОПЕДАГОГИКАЛЫҚ БІЛІМІН ЖЕТІЛДІРУ Сарсенова Н.С. «Өрлеу» БАҰО» АҚ филиалы Атырау облысы бойынша педагогикалық қызметкерлердің біліктілігін арттыру институтының «Тұлғаны тәрбиелеу және әлеуметтендіру» кафедарсының меңгерушісі, п.ғ.к. профессор

Бүгінгі әлем ғылыми түсініктер негізінде құралған. Ғылыми түсініктер өмірдің барлық саласына өз жаңалықтарын енгізуде. Бүгінгі білім беру саласы қарқынды дамып жетілуде, үздіксіз білім беру дамып келеді.Адамдардың дүние танымдық бағдарламаларының көптүрлілігіне қарамастан, біздің дәуіріміз адамның адами құндылықтары мен құқықтарын, оның экономикалық және саяси, ар– ұждан және дүниеге көзқарас екендігін мойындайды. Білм беру мақсаты–дүниетанымды жетілдіру, білім алудың ең басты мақсаттарының бірі– дүниетанымның тұтастықта қалыптасуы.Әсем тұтастығы, табиғат, қоғам, адам ұғымдарының бейнеде, қабылдау мен түйсінуде көрініс алу, әлемді тұтастықта қабылдауға мүмкіндік береді.

Адамды ежелгі сана шеңберінен кең, мәдени кеңістікке шығару–бұл өз дүниетанымыңды қалыптастыруға мүмкіндік береді, әрі саналы және негізделген көзқарас қалыптастырады.Бұл адамзаттың табысқа жетуге негізделген білім берудің басты мақсаттарының бірі. Сонымен, жаңғырған қоғамда дүниетанымды қалыптастыру мақсаттарын төмендегідей топшылайды: -Дүниетанымдық көзқарас ауқымын ашық қалаушылық; -Дүниетанымдық көзқарас бағыттарына сын тұрғысынан қарап қарым – қатынас жасау; -Дүниетанымдық көзқарастың шындығына, жүйелілігіне, ойлау ауқымы мен тереңдігін бағалау мәселесінің құндылығын реттеу;

-Саналы және негізделген сенімдері қалыптастыру. Бүгінгі таңда оқушының дүниетанымы өркениет деңгейіне сай болуын қамтамасыз ету үшін мұғалімдерінен орасан зор теориялық, әдістемелік даярлық талап етіледі. Ұлттық салт–сана, болмыстың дүниетанымдық сипатын тереңірек ұғыну үшін бірнеше жылға тәжірибеден пайымдаулар жасауға негіз баршылық олар: -Барлық ұлт өкілдері бір дүниетанымға бағынады, олар үшін біреу ойлап, жоспар құрады; -Интернационалистік деген жалған ұғым аясына тұрмыс – тіршілік заңдылықтары бағындырылды; -Қазақ отбасында қаламасақта көпұлтты неке пайда болды, нәтижесінде қан бұзылды, тегіміз өзгерді; -Әр ұлттың этникалық ерекшелігі есепке алынбады; -Ұлтқа тән қажеттіліктері қолдан жасаған әрекеттер арқылы жойылып,ұлттың шынай бейнесін аша алмады. Халқымыз ұлттық болмысындағы ерекшеліктерді қажетсінуге мүмкіндік берілмейді. Халық тағылымдарының үлгілерін ұтымды пайдаланудың жолдары мен әдістерін іздестіру кезінде оның олқылықтарының себептері айқындалды. Мұғалімдер дүние танымының тар шеңберде болу себептері: -Оқу – тәрбие үрдісінде қарапайым ұғымдарды ғана пайдаланумен шектеледі; -Материалдар мазмұнын сұрыптауда баланың тұлғалық даму, жетілу заңдылықтарын негізге алмады; -Халық тағылымдарының мәні этнографиялық ұғымдар негізінде ғана түсіндірілді; -Халық тағылымдарының танымдық мәнін пәнаралық байланыста теориялық жүйелілікпен енгізуге деген іскерліктері, таным деңгейлері жете бермейді; Әр баланың болмыс–бітімін, халықтық ұғымдарға деген сұранысын, талғамын оқыту мен тәрбиелеу үрдісінде негізге алмаудың нәтижесінде халық педагогикасы материалдарын пайдалануда жалпылама түсінік, тұтынуға деген қажеттілік ұмтылыстың баяу туындауының себептері: -Ұлттық болмыс–бітім ұғымдарын ұлттық мектепте оқу тәрбие үрдісіне енгізу талабы қойылып отырғаны мен, оны түсінуге, қабылдауға мұғалім де, оқушы да дайын емес; -Ересектердің бала талғамын, қажеттілігін ескеместен орынды, орынсыз талаптар қоюы, оның бала жан дүниесіне ықпалын ескермеуі; -Отбасында әке–шешеде, мектепте мұғалім қауымынң терең дүниетанымы,тәжірибесінің болмауы; -Білімді, рухани мәдениеттің негізін өзге ұлттан алушылық, өзгені «Ұлы» деп көзсіз еліктеушілік; -Ұлттың өз ұлтын танып білуіне деген саясаттың бір орталықтың қолында болуы; -Зиялы қауымды бұқтып ұстау үстемдігі саясаттың басым болу; -Ұрпақ санасында бағыт–бағдар айқындығын туғызбауы.

Аталған себептерді жүзеге асыруда мұғалім көп ізденіс, теориялық біліктілігін жетілдіру қажеттілігі туындайды. Ол қажеттіліктер: -Халық тағылымдары мен қағидаларының танымдық, тәрбиелік мәнін меңгеру және түсіну; -Халық тағылымдарын әлеуметтік тұрғыдан қажетсініп қабылдауы, бағалай және іс–тәжірибеде қолдана білуі; -Кемелденге ұлттық сана, талғам сұранысына сай халық тағылымдары қажеттілігінің артуы. Жоғарыда талдау жасалып, сұрыпталған ойлар мен тұжырымдарды екшей келсе, білім беру мекемелеріндегі мұғалімдердің әтнопедагогикалық білім деңгейілерін, әдістемелік даярлықтарын түрлі сатыдағы курстар арқылы жетілдіру мәселесін жүзеге асыруды қолға алып отырмыз. Мұғалімдерге этнопедагогикалық білім берудің талаптары, мақсат, міндеттері айқындалды. Ғылымда ұлттық шекара болмайды. Білім беру қызметкерлеріне этнопедагогикалық білім беру дегеніміз–тарихи– әлеуметтік, мәдіни–рухани болмыс ұлттық сананы, парасаттылық пен кісілікті ғылым мен көркемдік әлемі негізінде дамытатын білім жүйесімен сусындату. Профессор Ж. Қараевтың ұсынысы бойынша жаңа буын оқушыларды дайындауда және олармен оқыту әдістемесін жетілдіруде пәнді терең білетін білікті этнолог кеңесшінің ой–ұсыныстарын басшылыққа алу тиімді. Әр ұстаз, дәріскер ең алдымен білікті, әрі заман талабына лайық әтномәдениет пен әлемдік өркениетті кіріктіре меңгеруі шарт. Білік–адамның белгілі бір құбылыс не күрделі мәселе жөнінде ой жүгіртіп, өзінше пайымдай білу қасиеті. Біліктілік-адамның белгілі бір білім жүйесін тәжірибеде пайдалана алу қабілеті. Этнопедагогикалық білімді арттыруда қойылатын талаптар: -Ұстаздың этнопедагогика, этнопсихология ғылымдарынан білім ауқымы; -Оқу тәрбие процесінде этнопедагогикалық идеалар жүйесін пайдалану білігі; -Этнопедагогика, этнопсихология, этнология ғылымдарына өзінің қосар үлесінің салмағын айқындауы; Ұстаздардың этнопедагогикалық мәдениетін дамытуда ұстанар қағидалар: -Ұстаздың ұғымтанымдық (терминалогиялық) білімін саралап, оны дамыту шараларын ұйымдастыру; -Этнопедагогика (Г.Н.Волков,Е.Л.Христова, С.К.Калиев,С.А.Ұзақбаева,Ж.Наурызбай, К.Ж.Кожахметова т.б.), этнопсихология Қ.Жарықбаев) зерттеулері мен еңбектерін таныстыру, бірлесе талдау арқылы ұстаздың өзіндік ой – тұжырымдарын жасатуға ұмтылдыру; -Ұлттар мен ұлыстардың өзіндік ерекшеліктері жайлы теориялық біліммен қаруландыру; -Жаңаша ұлттық технологияларын ұлттық мектеп құрылымына тиімділерін сұрыптай және түрлендіре білу біліктерін арттыру;

-Ұлттық сана, ұлттық намыс ұғымдарының танымдық мәнін басқа ғылым салаларының заңдылықтарымен байланысты ұғынып, өзіндік ой пайымдауларын жасай алушылық ізденісін жетілдіруге бағыт – бағдар беру. Этнопедагогикалық білім беру мақсаты: -Әр халық болмысын, оның өмір сүру тәсілін тұтас қалыптастыру; -Тарихи–әлеуметтік орта мен тәрбиелік тәжірибелік ерекшелігін табу, сол ортаға ықпал етудің нақты жолы мен бағытын қаалыптастырудың мүмкіндіктерін кеңейту; -Ұрпақ арасындағы үйлесімділікті нығайту арқылы адамның өзіндік өмір сүру ынтасын ояту; -Тұтастық пен білікті қабылдаудың сипатын айқындау. Міндеті: -Ұлттарға тән қажеттіліктерді айқындау, қоғамдық демократиялық өзгерістерді қабылдауы, халық дәстүріндегі өркениеттілік адам мінез–құлқындағы гуманистік әдеп мәнерлерін меңгеруі; -Рухани–дүниетанымдық жүйені етене біткен бабы ретінде адам санасы мен мінез құлқына ендіру; -Ұлтжандылық ұғымын жүйелі ғылым тілінде түсіндіру; -Әркімнің өз болмысы мен деңгейін анықтау арқылы өзінің ішкі жан–дүниесін танып білуіне, өзгенің кісілігін, тұлғалық ерекшелігін бағалауға бағыттау; -Ұрпақ пен ұлтқа қажет жасайтын таланттарды табу, талаптарды тәрбиелеу, тұлғалармен жақындасу; -Елдік пен ұлтқа қызмет жасайтын талантарды табу, талаптарды тәрбиелеу, тұлғалармен жақындасу; -Елдік пен еркіндікті, есеюшілікті қалыптастыру, үйлестіру; -Өмір құбылыстары мен оқиғаларды ғылым дәлелдерімен ұштасу, осы арқылы ұлттық шеңбердегі адам өмірінің мағынасын ашып көрсету;

Бүгінгі таңда оқушылардың дүниетанымын өркениет деңгейіне сай болуын қамтамасыз ету үшін мұғалімнен орасан зор теориялық, әдістемелік даярлық талап етеді. Бұл даярлықты жетілдіру мақсатында институтта тыңдаушылар үшін арнайы теориялық сағаттардан дәріс оқылып, оның мазмұнына мына талаптар негізінде алынады. 1.Мұғалім дала ойшылдарының дүниетанымдық мұралары негізінде халықтың тұрмыс–тіршілігі ұлттық ұғымдарды ұғынуға, қажетіне жаратуға жағдай жасап алуы, 2.Оқушы бағдарламада берілген әрбір тақырыптың мазмұнына сай алған білімдерін салыстыра талдай, қорытындылай және жүйелі білуі; 3.Мұғалім оқушының ұстанған бағытына сай сенім мен іс – әрекет белсенділігін талап етуі. Күні бүгінге дейін халықтың салт–санасын, әдет– ғұрпын тек этнографиялық тұрғыдан қаншалықты түсініп, түйсініп келгенімізді енді пайымдап келеміз. Ұлттық салт–сана,болмыстың дүниетанымдық сипатын тереңірек ұғыну үшін бірнеше жылға тәжірибеден пайымдаулар жасауға негіз баршылық. Тәжірибе барысында этнопедагогикалық білім беру үрдісінде пайымдауға мұғалімді әдістемелік тұрғыдан даярлауға ықпал ететін дидактикалық шарттарды ғылыми негізде толтыру мүмкіндігіне қол жеткіздік. Пайдаланған әдебиеттер: 1.Қазақстан мектебі, №7, 2003, 60-61 б 2.Еваусяк О. Учитель должен быть исследователем 1997 №10 С 115–118 3.Гершунский Б.С. Филисофия образования для ХХІ века. Москва 1998

ӨСИЕТТЕ-НАСИХАТ Халқымыздың ежелгі үрдісі бар, Адастырмас ақ жолдан үлгісі бар. Үлкен сыйлау ұққанға соның бәрі, Зерделі ұл,зейінді қызды сынар. Көңілдің тілейтін тазалығын, Аз емес арқалаған азабының. Мол өсиет қалдырған ұрпағына, Қасиетінен айналдым қазағымның!

М.Әлімбаев

 Мәңгілік ел идеясы  МӘҢГІЛІК ЕЛДІҢ ЕРТЕҢІ- ҰСТАЗДАРЫМЕН ЖАРҚЫН Қарамурзин А.Қ. «Өрлеу» БАҰО» АҚ филиалы Атырау облысы бойынша педагогикалық қызметкерлердің біліктілігін арттыру институтының басқарма басшысы, доцент

Бүгінгі таңда еліміздің табысты дамуын қамтамасыз ететін, әрбір азаматтың білімге деген сұраныстары мен қызығушылықтарын қанағаттандыратын мемлекет пен қоғам арасындағы жаңа өзара қарым-қатынас құру қажеттілігі туындады. Бұл бәсекеге қабілетті білім жүйесін құрудың басы боп саналады. Ғылым мен техниканың даму қарқындылығына орай, еліміздің ХХІ ғасырдағы жаһандану үрдісіне кірігуі, әлемдік білім беру кеңістігіне аяқ басуы ел Президенті Н.Ә.Назарбаевтың «Қазақстан-2050» стратегиялық бағдарламасында «Бәсекеге қабілетті дамыған мемлекет болу үшін біз сауаттылығы жоғары елге айналуымыз керек» деп ұстаздар қауымына жүктеген міндеттері негізінен келешекте білім беру қандай бағытта өрбуі керек деген өзекті мәселе туғызады. Отандық білім саясатының өзекті мәселелері– біліммен қамтамасыз етудің ғылыми-әдістемелік жүйесін түбегейлі жаңарту, оқытудың формалары мен әдістерінің түрлерін өзгерту, ондағы алдыңғы қатарлы оқу-тәрбие тәжірибелері мен қазіргі қоғамның сұраныстарының алшақтығын жою, білімдегі жаңашылдықты саралау, білімді жетілдіру үдерісіндегі үздіксіздікті қамтамасыз етуде оның ролін арттыру және қазіргі заман техникасы мен технологиясын жоғары деңгейде қолдана білу. Осы орайда ең алдымен білім беру үдерісін белсендіру, оқытудың жаңа формалары мен әдіс-тәсілдерін жетілдіру қажет. Бүкіл әлемде ақпараттандыру үдерісі белсенді дамып, адамның ақыл-ойы мен қабілеті шексіз жетіліп, интернет арқылы әлемдік ақпараттардың толассыз тасқыны өршіп тұрған уақытта ұстаз еңбегінің күрделенуімен бірге, оған талап пен сұраныс та күшейді. Бұл сөзіміз педагогтардың өз біліктіліктерін жиі-жиі жетілдіруін, үздіксіз оқып-ізденуін, жаңаны жатсынбай меңгере білуін қажет етеді. Олай болмаған жағдайда жаһандану үрдісіне ілесе алмау, уақыт талабы үдесінен шыға алмай қалу қаупін көрсетеді. Жас буынның интернетті, компьютерлік, электрондық техниканы игеру қабілеті аға ұрпақтан едәуір жоғары екендігі белгілі. Сондықтан ұстаз өзінің ұстаздық еңбегін нәтижеге бағыттап, жаңа бір қырынан шыңдап, шәкірт сұранысын қанағаттандыру керектігін әркез жадынан шығармауы керек. «Қазіргі әлемде жай ғана сауаттылық жеткіліксіз болып қалғалы қашан. Біздің азаматтарымыз үнемі ең озық жабдықтармен жұмыс жасау машығын меңгеруге

дайын болуы тиіс» еген Елбасының басты міндеттерінің бірі. Сонымен қатар Қазақстан Республикасы Үкіметінің «Оқушылардың функционалдық сауаттылығын дамыту жөніндегі 2012-2016 жылдарға арналған ұлттық іс-қимыл жоспарын бекіту туралы» қаулысы да функционалдық сауаттылық мәселесін шешу үшін педагогтар талап деңгейінен шыға алатындай құзыретті болуына баса мән беру керектігін ескертеді. Бүгінде Қазақстанда 8 мыңға тарта мектеп бар десек, қазіргі уақытта олардың барлығы да интернет жүйесіне қосылған. Осы жүйені талап деңгейінде толық пайдаланған жағдайда ғана біздің педагогтарымыз заман үдерісінің көшіне ілесіп, қиындықтан шығудың алдын ала алады. Қазіргі таңда әлем қай жағынан алып қарасақ та қарқынды түрде даму үстінде. Сондықтан біз тер төге еңбек етіп жүрген білім беру жүйесі де бүгінгі жаһандану көшінен бір адым да артта қалмауы тиіс. Өйткені ертеңгі еліміздің тұтқасын ұстайтын ұрпақтың бүгінгі білімі жоғары болуы керек. Ал мектеп жұмысы мен оқушы жетістіктерін өрістетіп, нәтижеге жеткізетін негізгі тұлға – мұғалім. Бүгінгі білім ошағы -мектептің міндеті-жеке тұлғаны дамытып, оның алғашқы қалыптасуын қамтамасыз ету,білімге деген сенімін нығайту, іскерлігі мен дүниетанымын қалыптастыру, оқуға деген қызығушылығын оятып, ынтасын арттыру болып табылады. Тек мықты ұстаз ғана осындай ауыр жүкті алып жүре алады. Халқымыз әрқашанда ұстаз мәртебесін көтеріп, аса жоғары қастерлеп, бағалаған. «Ұстаздық еткен жалықпас, үйретуден балаға», «Адамның адамшылығы жақсы ұстаздан болады» деп айтқан ұлы Абай.Ал ұлы педагог Я.А.Коменский «Мұғалім–мәңгі нұрдың қызметшісі, ол барлық ой мен қимыл-әрекетіне ақылдың дәнін сеуіп, нұр құятын тынымсыз лаулаған жалын иесі» деп ұстаздар қауымын жоғары бағалаған. Ендеше мемлекеттік саясаттың бірінші қолдаушысы, насихатшысы– мұғалімдер қауымы. Мұғалімнің маңызды мемлекеттік саясат мәселелерін түсіне білуі, алдымен ұстаздың функционалдық сауаттылығын білдірсе, сауатты ұстаздан сауатты шәкірттің тәрбиеленетіні айтпаса да түсінікті. Білімі мен білігі жоғары болса, педагогтарымыздың абырой-беделі де арта түсетінін өмірдің өзі көрсетіп отыр. Педагог–қоғамымыздың алтын қоры десек, бала – болашағымыз. Сондықтан заманның жаңа даму сатысында білім беру жүйесі

қоғамның жаңа экономикалық саясат, әлеуметтік және интеллектуалдық деңгейіне сай келуі тиіс.Осыған орай білімнің мақсаты, мазмұны және оны оқыту тәсілдері қайта қаралып, оқу жүйесін реттеу, ұйымдастыру мәселелері зерттеліп, зерделеніп, өз шешімін табуды, жетілдіруді қажет етеді. Әлемдік білім беру кеңістігіне етене кірігіп келе жатырған еліміз үшін қоғам өміріндегі қазіргі өзгерістер, экономиканың, саясаттың, әлеуметтіксаяси саланың дамуы қоғамдағы негізгі фактор болып табылатын жеке тұлғаның жалпы даму деңгейіне байланысты болмақ. Ал ол қоғамдағы білім беру талаптарын түбегейлі өзгертуге алып келді. Қоғамдық өмірдегі өзгерістер оқытудың жаңа технологияларын қолдануды, жеке тұлғаның жан-жақты шығармашылық тұрғыдан дамуына жол ашуды көздеп отыр. Бұл міндеттерді жүзеге асырушы- жаңа қоғам мұғалімі тек кәсіби шеберлігі жоғары адам ғана емес, рухани дамыған, шығармашыл, мәдениетті, білім құндылығын түсінетін, педагогикалық технологияларды меңгерген, ғылым мен техника жетістіктері негізінде кәсіби даярланған болуы тиіс. Бүгінгі ғаламдық білім беру кеңістігіне сай білім беру, танымды, ойлауды дамыту, өзінше ғылыми тұжырым жасауға, олардың қажетіне қарай ғылым жетістігін сұрыптауға, мұғалімге өзінің іс әрекетінің субъектісі болуына мүмкіндік туғызу - көкейкесті мәселе болып табылады. Өйткені, тек жоғары білімді, құзыретті маман ғана қоғамның экономикалық, әлеуметтік және мәдени өркендеуінің көшбасшысы бола алады. Ұстаз үшін ең негізгі, өзекті мәселе шәкіртін жан-жақты етіп тұлғаландыру. Өзге мемлекеттер тәрізді Қазақстан да әлемдік өркениеттер қатарынан лайықты орынды иеленуге ұмтылуы қажет екендігі белгілі. Мұндай биік мұраттардың орындалуында мұғалімнің оқушылардың танымдық құзыреттілігін дамытуда атқарар қызметі мен қосар үлесі зор. ЖаҺандану ағысына енген еліміздің алдында тұрған міндеттерінің бастысы білім беру жүйесін жетілдіру, елдің интеллектуалдық әлеуетін арттыру, қоғамдық өмірдің білім беру саласындағы жетістіктерді демократияландыру мектепті қазіргі кезеңдегі дағдарыстан шығаратын қуатты талпыныстарға жол ашты, экономикалық, әлеуметтік және саяси жедел жаңару жолына түсірді. Қазақстанның әлемдегі дамыған 30 елдің қатарына кіруі-мектеп қабырғасында берілетін білімнің,

оқытушылардың кәсіптік білім деңгейлерінің сапасымен тікелей байланысты екенін көрсетіп отыр. Бұл, еліміздің тағдыры және ұлтымыздың болашағы мұғалімнің қолында деген сөз. Жалпы алғанда, оқу оқушының өзіндік қызметі, қызметтің осы түрі арқылы оқушы білім алады, білік және дағдылар жүйесімен қаруланады. Оқу жас ұрпақтың бойына ес, зейін, қиял, логикалық ойлау және тағы сол сияқты қасиеттерді тәрбиелейді, оқу - ойлау қабілеттерін жетілдіреді, жеке бастың жан-жақты дамуын қамтамасыз етеді. Оқытудың міндеті жас ұрпақтың жеке бас ерекшеліктерін ескере отырып, оны өмірге баулу, өндірістегі еңбекке дайындау, қоғамға пайда келтіретіндей практикалық іс-әрекетке үйрету, сондайақ оның жан-жақты дамыған жеке бас тұлғасын дамыту болып табылады Соның ішінде міндетті деңгей- оқушы нақты меңгеруге тиісті және нәтижеге жетуге бағытталған материал.Мүмкін деңгейоқушылардың ой-өрісінің кеңеюін, шығармашылық қызметті ұйымдастыру арқылы әр баланың қабілетінің дамуын қарастырады. Бұған әр оқушы жеке дара қол жеткізе алады. Білім беруде тиімді нәтижеге жету үшін, оқыту әдістері мен құралдарын іріктеу, оқу үрдісін құру – әр ұстаздың құзыретінде. Демек, ұстаз еңбегінің нәтижесі ғана қазақстандық білім беруді жаңа сапаға, Елбасы талап еткен жаңа межеге жеткізуге мүмкіндік береді. Олай болса, озық білім беру жүйесінде ұстаздардың білім – біліктілігі, танымы, мәдениеті, төзімділігі өте жоғары болу тиіс. Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңы «Әр баланың жеке бас ерекшелігіне қарай интеллектуалды дамуы жеке тұлғаның дарындылығын, талантын, қабілетін дамыту» сияқты өзекті мәселелер қарастырады. Әр оқушының болашағы оның қазіргі алған білімінің сапасына, көлеміне, дәрежесіне тікелей байланысты.Сондықтан, мұғалімдер қауымына жүктелген зор жауапкершілік, үлкен міндеттің жүзеге асуы ұстаздарымыздың қолында. Білім мен ғылымның дамуы - адамзат өркениетінің өлшемі. Біз өмір сүріп отырған қазіргі кезең-жаңа көзқарасты, жаңашылдықты талап ететін кезең болғандықтан да, білім саласында болып жатқан жаңа өзгерістердің біз үшін мәні мен маңызы зор, оған сергек қарап, әр педагог пен бала үшін атқарылар мақсатты істің жүзеге асуына үлес қоса берерімізге сенім білдіреміз.

МӘҢГІЛІК ЕЛДІҢ ТАРИХЫ– ҰЛТ ТАРИХЫНДА Губайдуллина Л.Ғ. Атырау қаласы №24 орта мектептің тарих және қоғамтану пәнінің І санатты мұғалімі

Біз үшін ортақ тағдыр–бұл біздің Мәңгілік Ел, лайықты әрі ұлы Қазақстан! Мәңгілік Ел– жалпықазақстандық ортақ шаңырағымыздың ұлттық идеясы. Н.Ә.Назарбаев

Менің елім! Менің Тәуелсіз елім! «Менің» деп меншіктеп айтар елің мен жеріңнің болғаны қандай ғажап, қандай бақыт! Қыран бүркіт асқар таудың шыңынан кең далаға қарай қанат қағып, қалықтап ұшқанда өзін қалай еркін сезінсе,біз–адамзат

еркіндікте азат өмір кешуді мәңгілікке қалайтын елміз. Менің елім – байтақ ел, күн дидарлы Қазақстан болып, дамудың даңғыл жолына түскен ел. Бүгінгі Қазақстан –өзі орналасқан аймақтың ғана емес, бүкіләлемдік мәселелерді толқылауда және шешуде ықпалды рөл атқаратын, өлшеусіз табиғат байлығымен ғана емес, ең алдымен сан түрлі ұлттардан құралған ауызбіршілігімен, қанына біткен қайсарлығымен аты шыққан ел. Қазақстан–даласы дарқан, топырағы қасиетті, қойнауы қазыналы ел.Сондықтан ғой, күмбір-күмбір көне күй ен толғауы тоқсан жырлармызда қазақ жерін «Ұшқан құстың қанаты таалды, шапқан аттың тұяғы тозады, Атырауы– айшылық, Қаратауы–күншілік».Бұл мекен сан ғасырлық тарихымызда мақтан тұтар, бүгініміз бен келешегіміз үшін ғибрат алар тұлғалардың ата– қонысы. Ұлы Атамекенге, халыққа біртұтас идея, алға жұмылдыратын бағыт, мақсат–мұрат керек. Әрбір тарихи даму кезеңінде өзіндік идеясы болмайтын ұлт жоқ.Тарихта мемлекет пен қоғам көшбасшылары халықтың интеллектуалдық күш – қуаты мен ұлттық ресурсын біріктіріп, ортақ мақсатқа бастайтын жалпы ұлттық идея тауып отырған. Қиын–қыстау кезеңнен ұлтты алға сүйреп шығаратын ұлттық идеялар мен ұлттық бірегейліктердің әлемдік тәжірибесінен мысал келтіріп өтейін. Екінші дүниежүзілік соғыста күйрей жеңілген Жапонияның қарыштап дамуына күшті идеологиялық тұғырнама себеп болды. Жапония соғыста тас-талқан болып жеңіліске ұшырағаннан кейін, «Біз соғыста жеңілсек те, бейбіт өмірде жеңіске жетуіміз керек. Қан майданда жеңілдік, бірақ экономикада жеңуіміз қажет» деген ұлттық идеясымен алға шықты. Қазіргі уақытта «Мәңгілік Ел» болу үшін азаматтарымыз білім, ғылыммен мықты қаруланған ел болудың жолында. Сондықтан адамға салынатын басты инвестиция да оның біліміне және оқуына салынуы тиіс. Себебі, кез келген мемлекеттің басты байлығы–халқы, адам капиталы. Адам капиталы–бұл зияткерлік, денсааулық, білім, сапалы және өнімді еңбек. Ең маңыздысы, жоғары деңгейдегі сапалы өмір деп түсінемін. Сондықтан Мәңгілік Ел болу үшін әр азаматымыз білімді, қабілетті, іскер болуға тиіс. Шоқан Уәлиханов»Халықтың кемеліне келіп дамуы үшін екі-ақ нәрсе керек»,- деп ерекше атап көрсеткен. Оның біріншісі –азаттық,екіншісі-білім. Білім қол жетпейтін байлық екендігін қазақтың тұңғыш демократ-ғалымы XIX ғасырда-ақ айтқан болатын. Қазақстан Республикасының Президенті– Елбасының биылғы «Қазақстан жолы-2050:Бір мақсат, бір мүдде, бір болшақ» жолдауы қоғамдық ойға үлкен серпіліс тудырды. Жолдаудың мақсаты–Тоныкөк абыз тасқа қашап, Асан қайғы армандаған, кешегі Алаш қайраткерлері өсиет еткен, бүгінгі қазақ ұрпағы жүзеге асыруға серт беріп, бел буған «Мәңгілік Ел» мұратын жасмпаз ұрпаққа насихаттау; «Мәңгілік Ел» рухы жолында қасық қаны қалғанша шайқасып, ата-

мекенің сынық сүйем жерін дұшпанға бастырмай, кеудесімен қорғаған батыр бабаларымыздың, қаһарман хандарымыздың, елдің бірлігін даналығымен ұйытқан би-шешендеріміздің ерлік істерін, отансүйгіш өнегесін жастарға үлгі ету; қазақ халқының әрдайым татулық пен ынтымақты үлгі еткен дарқан мінезін, ауызбіршілік пен адалдықты, еңбекқұмарлық пен ақыл-ойды қасиеттеген ізгілікті дәстүр-салтын жыр тілімен кестелеу; ұлы сөздерімен елді сабасына түсірер Абай, Шоқан, Ыбырайларымыздың жол сілтер даналығын, қызыл империяның бұғауына бас имеген Бауыржан Момышұлының асқақ бейнесін, Ахмет, Әлихан, Міржақып, Мағжандардың алаш туы астында ел болуға шақырғандығын, Сәкен, Ілияс, Бейімбет, Жүсіпбек, Тұрардай арыстарымыздың еркіндік жолында құрбан болғандығын, Сұлтанмахмұттың «Өлер жерден кеттік біз»,-деп жапанға жар салған қазақ ұлыларын мәңгілікке дәріптеу; сонау сақ, ғұн – түркі бабаларымыздың алтын аңызымен әспеттелген қазақ елінің Елтаңбасы, Көк байрағы, Әнұрандағы рәміздерді ұлықтау деген сөз.Қазақстанның кең-байтақ шекара шебін қас қақпай күзетіп тұрған ержүрек сардарларымыз бен жауынгерлерімізге жігер беретін, намысын қайрайтын толғаулар мен дастандар тудыру, кеңірек айтқанда,«Мәңгілік Ел» ұлы мұратымыздың мағыналық кеңістігіне тұпқазық болып тұрған ана тілімізді, ата-салтымызды, әдет-ғұрпымызды,шежірелі тарихымызды, мәдени мұрамызды көздің қарашығындай сақтай алатын патриот жастарды тәрбиелеу. Қуантатыны,қазір құндылықтарды бағалап, Ұлт ұстазы мен көсемдерінің атын көше, мектептерге беріп жатырмыз. Бір кездері Американың президенті болған Вашингтонның: «Халық жер жыртудың да поэзия сияқты мәртебелі іс екенін түсінсе, онда ол ұлы халық болады» деген екен. Қоғамда әр адам өзі істеп жатқан ісін халыққа пайдасы бар деп шын ниетпен атқарса, онда ұлттық мақсаттарымыз орындалады деп ойлаймын. 1993 жылы 28 қаңтарда ҚР-ның тұңғыш Конституциясы қабылданды. Содан бері мемлекеттік тілдің тұғырын нығайтуда көптеген жұмыстар атқарылды. Қазақ балабақша, мектептерінің саны өсті.Елімізде мекендеп жатқан өзге ұлт өкілдері де мемлекеттік тілдің маңызын түсінді.Оның барлығы Заңның шапағаты.Қазақ тілі білу және құрметтеу-ел ішіндегі ынтымақ пен бірліктің нығая түсуіне кепіл болары анық. Ал бірлік бар жерде мемлекет алдындағы межеленген міндеттерді жүзеге асыру қиынға соқпайды. Елбасы «Қазақстан жолы-2050: Бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ» жолдауын қай істі болса да өнер деп білген, өмір жолын еңбек жол деп сүйген, Отан үшін жалынға шарпылып, отқа күйген ел перзенттеріне жолдады. Замана талқысына көнбейтін, талап пен талантын жегіп, терін төгіп, құлашын кең сермейтін, батыр да батыл өр адамына айтады. Қате басқан жері болса, қайталап түзеп, өз мінін өзі мінеп, сүрінсе мұқалмай, бір тізерлей тұрып, қайта түлеп, озық кеткен қатарына жетіп, одан әрі өтетін озат ұл-

қызына айтады.Мәңгілік Елдің тамыры ұлт тарихында, ұлттың тілі мен ділінде. Әлемдік рухани гуманистік құндылықтарда, оның қайнар көзінде. Қазақтың ендігі ұлттық идеологиясы осы «Мәңгілік Ел» деп ойлаймын. Халыққа біртұтас идея, алға жұмылдыратын бағыт, мақсат-мұрат– «Мәңгілік Ел» ұлттық идеясы. Алға қойған ұлы мақсаттары бар, ертеңіне сеніммен қарайтын, жастары алғыр, жаңалыққа жаны

құштар, рухы биік ел ғана мәңгілік ел болып ғасырлар бойы жасайды деген асқақ сенімім бар. Олай болса, Елбасы салған сара жолдан таймай, елдігіміз бен туған тіліміз мәңгіге жасай берсін!Дамуымыз жедел, келешегіміз кемел болғай! Жарқын іспен күллі әлемді таң қылып, Жасай берсін елдігіміз мәңгілік!

БАСТЫ МАҚСАТ - «МӘҢГІЛІК ЕЛДІҢ» ЕРТЕҢГІ БОЛАШАҒЫН ОЙЛАЙТЫН АЗАМАТТАРДЫ ТӘРБИЕЛЕУ Бименова Г.Е. Атырау қаласы №34 лингвистикалық мектеп-гимназиясының І санатты орыс тілі мен әдебиеті пәні мұғалімі

Еліміздің егемендік алуына байланысты өз ұлтымыздың бала тәрбиелеу мен оқыту мәселесінде ғасырлар бойы жинақталған, асыл мұра ретінде осы күнге дейін жеткен озық ой-санамызды қорытып бір жүйеге келтіру,оны жалпы халыққа тарату, жастарымыздың бойында ең алдымен ұлттық дәстүрлер негізінде қайта тәрбиелеу-бүгінгі таңда кезек күттірмейтін мәселе. Біздің ұлтымыздың мәдениетінде, тарихында, әдебиетінде, этнографиясында, халықтың білімінде, өмір тәжірибесінде педагогикалық озық идеялар молынан кездеседі. Ұлт даналарының ұрпағына даналық сөздерін ұрпақтан-ұрпаққа үлкен бір қамқорлықпен іріктеп, асыл ойларын төкпей-шашпай жеткізуі халқымыздың даралық тұлғасы деп білеміз. Бұл ойларды біз ең алдымен халқымыздың ауыз әдебиетінен, ұлттық мәдениетінен,ұлттық тілінен, тарихынан өткен дәуіріміздің ұлы ағартушы педагогтарымыздың озық ой-пікірлерінен, ұлттық салт-дәстүрлері мен әдет-ғұрыптарымыздан білеміз. Әлемнің негізгі тұрақтысы-адам. Адамның ақыл-ой парасаты ойдағыдай дамып жетілсе,дұрыс өсіп өркендей алады. Бақытты болу,қоғамдық тіршілікті жақсарту барлығы да білімге байланысты. Қазіргі мақсатымыз «Мәңгілік Елдің» ертеңгі болашағын олайтын азаматтарды тәрбиелеу болса,оларды әлеуметтік өмірін үйлесімді тіршілік етуге даярлау мектептен,мұғалімдерден талап етіледі.Андри Барбюс: «Мектеп-жеткіншек ұрпақтың ойын қалыптастыратын шеберхана. Ал болашақты қолдан шығарғың келмесе оны қолда берік ұстау керек» деп айтқан болатын. Түркі тілдес халықтардың аса көрнекті ақыны Жүсіп Баласағұнидың“Құтты білік” дастанында адамгершілік нұсқаларын, қоғамдық саяси ережелері мен заңдарды, әдет-ғұрыптар нормасын қамтыған.Дастанда көтерілген тәлімдік маңызы зор келесі бір мәселеадамның мінез-құлқы, оның қоғамдағы орны туралы. Адам-бұл дүниеге қонақ, оның өмірі өткінші, сондықтан ол артынан ылғи да жақсы сөзбен жақсы ісін қалдырып отыруы қажет. Бүл үшін ол әркез жаман қылықтан сақтанып, адалдықпен жүріп-тұруы тиіс. Екі жүзді болмай, сөзбен істі бір жерден шығару қажет.

Ол ақылдылықты адамның адам болуының, адамгершілік жағынан жетілуінің бірден бір өлшемі деп ақылдың көмегінсіз бұл дүниеде ешбір нәрсе шешілмейді деп түйіндейді. “Адамға оның ақылы ғана дос”,“Парасат қараңғыдағы шырақ”,“Ақылсыз адамның жануардан айырмасы жоқ”, “Біліктілік пен ақылдыдық төбеңді көкке жеткізеді”. Адам әр кез ақылдылықпен әрекет етсе ғана көздеген мақсатына жете алады деп тоқтам айтады. Ақылды адам жұрт алдында құрметке бөленеді. Тіл адамды көкке көтереді. Адам екі нәрседе қартаймайды:бірі оның-игі ісі, екіншісі-ізгі сөзі. «Құтты білік» шығармасынан «Тіл кісінің абыройын арттырады, бақыт әпереді», «Сөзіңді күзет, басың кетпесін, Тіліңді күзет, тісің сынбасын», «Тауып сөйлеген сөз білгенге саналады».«Көп сөйлеме, аз сөйле бірер ғана, Мың сөздің түйінін бір сөзбен шеш» немесе, Абайдың: «Ақылмен ойлап білген сөз Бойыңа жұқпай сырғанар. Ынталы жүрек сезген сөз Бар тамырды қуалар»-нақылдары мен Д.И.Писаревтің «Ойдағы қателік сөздегі қателікті тудырады, сөздегі қателік істегі қателікті тудырады» сөзінде,Платонның:«Шешендік-сөзбен жүзеге асыратын әрі сөзбен барша жетістіктерге жеткізетін өнердің саласы, барлығының тізгінін өз қолына алған, барша өнердің қасиет-күшін жинақтаған деуге болады» деген даналығында қанша көргендік, шындық жатыр десеңізші. Оған бір мысал келтіріп өтейін. Жобамен айтқанда, ХVІІ ғасырдың 80-жылдарында Әз Тәуке хан Тайкелтір биге 14-45 жастағы Қаз дауысты Қазыбекті тапсырып, жауды алмас қылышпен ойсыратып жеңуге болады, мылтықпен дәлдеп атып жер жастандыруға болады, сегіз қырлы семсер сөзбен тереңнен толғап, елжіретіп жеңуге болады деп, қалмақ қолынан мал-мүлікті қаз қалпында қайтарып әкеліңдер деп тапсырма берген екен.Бір топ қазақ елшілеріне Қоңтәжі хан арнайы киіз үй тігіп, күтіп, қабылдау алдында бәйбішесі Қарабас ханымға :

-Қазақта менімен тең дәрежеде сөйлесіп, тізелескен дауда теңдік алатын ұл әлі туған жоқ, бәрін қырып салып, жылқыларын өзіме қосып алайын ба,– деп бөсіпті. -Ең алдымен келген кісілерді көріп, сұхбаттасу керек. Оларды көрмей қырып тастау-хан басыңа лайық қылық емес-деп, басу айтады ханымы. Қазақ елшілерін Қалдан Бошақту шақырып түсін суытып: -Ия, қазақтар,неменеге келдіңдер, айтатындарыңды айтыңдар да елдеріңе қайтыңдар-депті.Тайкелтір бидің жасқанып,бұғып сөйлегенін байқап қалған ханның мәртебесі аса түседі.Сол кезде босаға жақта отырған Қазыбек құстай ұшып, хан ға жетіп барады да: Ерден ердің несі артық, Ептестірген сөзі артық. Малдан малдың несі артық, Бір-ақ асым еті артық. Жерден-жердің несі артық, Міндетіне алған сөзден шегінген Аштан өлген аюдың өзі артық-деп, шоқтай буырқанған көзімен тесіле қарап: -Біз қазақ деген мал баққан елміз, бірақ ешкімге соқтығыспай жай жатқан елміз. Елімізден құт-береке қашпасын деп, жеріміздің шетін жау баспасын деп, найзаға үкі таққан елміз, ешбір дұшпан басынбаған елміз, басымыздан сөзді асырмаған елміз. Досымызды сақтай білген елміз, дәм-тұзды ақтай білген елміз, асқақтаған хан болса, хан ордасын таптай білген елміз...Ұл мен қызды қаматып отыра алмайтын елміз.Сен-қалмақ,біз-қазақ, қарпысқалы келгенбіз. Қазақ,қалмақ баласы, табысқалы келгенбіз. ...Танысуға көнбесең, шабысқалы келгенбіз.Сен –қабылан болсаң, мен-арыстан,алысқалы келгенбіз.Жаңа үреткен жас тұлпар жарысқалы келгенбіз...Берсең жөндеп бітіміңді айт,не тұрысатын жеріңді айт-деп, келбеті келген сұңқар саңқылдаған даусымен түйдекті,жалынды сөздері меруерттей тізіп, бұршақтай жаудыртыпты. Ойлау қабілетінің аса жоғарылығы,жаратылыс дарытқан судай төгілген қасиетті тілінің оралымдылығы,сөйлеу мәдениетінің кемелдігі арқылы дұшпанын бордай егілткен.Ұлтымыздың ұлылық сипат белгілерін, мемлекеттік мән-мағынасы өзгеше келелі, кесек істерін отты, сыршыл сезіммен, өрісі кең өнегелі лебіз-ғибратымен, біресе құйылта құйқылжытқан, тамылжыта толқытқан, өрлете ойын өлеңмен өрнектеп мірдің оғындай екпінді сөздерімен Жоңғар ханның тіл-аузын аштыртпаған. Мұхамедсәлім Кәшімов 1907 жылғы «Үгіт» кітабында «Әр сөздің ең әуелі жақсы ойлап, тиісті болса ғана сөйлеу керек. Сөз сөйлеу мылтық ату сияқты, бір адам мылтықты сығаламай, тураламай

атып жіберсе, ол оқ не кісіге я малға тисе, ол адам не болады ? Сөз де сол сияқты, айтып жібергенше сақтау керек.Бір айтып қойған соң қайтарып алып болмайды. Өзді бір тілмен сөйлесек те, сөздің орны тілде емес, сөздің орны көңілде.Соған қарап айтатын сөзді айтпас бұрын, көңілмен пайдасын,зиянын ойлау керек »-деген сөзі еске оралады. Уыздай жас Қаздауысты Қазыбектің тапқырлығы мен алғырлығы,зерделігі мен саналығы,батырлығы мен батылдығы арқасында қазақ елшілерінің жорытқанда жолы болуы қазақ баласының дүниетанымдығының кеңдігінен,даналығы мен шапшаңдығынан,әрі аса тегеуірінді ойлау мүмкіндігінен туғандығын байқауға болады. Отанға деген сүйіспеншілігін, яғни патриоттық санасын дарытуда халқымыздың біртуар ұлы, ержүрек қолбасшы, жазушы, Қазақстанның Халық Қаһарманы батыр Бауыржан Момышұлы ағамыздың кейінгі ұрпаққа үлгі етіп қалдырып кеткен өсиет сөздерінің алатын орны ерекше. Мысал келтіретін болсақ:«Ерлік-елдің қасиеті,жүректілік-жігіттің қасиеті», «Ешкім іштен батыр болып тумайды: батырлық та, мінез секілді өскен орта, көрген тәрбиеге байланысты қалыптасады», «Батырлық тәуекел мен ақылдың есебінен шығуға тиіс, Тәуекел кейде ақылды да ақтап алады. Ал ақылсыз тәуекелді ештеңе де ақтап ала алмайды». Ұлтжандылық–бұл ұлттық намыс, ұлттық санасезім рухани байлықтан көрініс табады. Олай болса, рухани байлыққа, ең алдымен, тілімізді, дінімізді, салт-дәстурімізді жатқызсақ, тіл-қазақ болуымыз үшін, дін-адам болуымыз үшін, салт– дәстүр - ұлт болуымыз үшін қажет. Ол елінің өткен тарихын мақтаныш тұту, жерінің байлығына, әсем көркіне сүйсіну, атадан балаға жалғасып, жақсы үрдісін тапқан ұлттық тілді құрметтеу. Егеменді елдің азаматын тәрбиелеуде әр тәрбиешінің, әр ұстаздың ең басты мақсаты-дені сау, ұлттық сана-сезімі оянған, рухани ойлау дәрежесі биік, мәдениеті, парасаты, ар -ожданы мол, еңбекқор, іскер бойында игі қасиеттері бар адамды тәрбиелеу. Қорыта айтқанда, оқушының көкейіне патриотизм туралы ой сала білсек, үлгі көрсетсек, онда заманға сай,қоғамға керекті азамат, отансүйгіш, елсүйгіш азамат,елге қызмет ететін қайраткер тәрбиелейміз. Пайдаланылған әдебиеттер 1.Жастарды патриотизмге тәрбиелеу - мұғалімнің басты міндеті // Қазақстан орта мектебі .2005 , №9 , 7 9 бет. 2. Патриоттық тәрбие және Б.Момышұлы // Қазақстан мектебі–2005 ,№8 ,72 - 73 бет. 3.С.Негимов Шешендік өнер//1997 ,54-55 бет

 Мектепке дейінгі білім беру  МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ БІЛІМ БЕРУ ЖҮЙЕСІНДЕ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫ ҚОЛДАНУ Мадигалиева Н.Ө. Атырау облысы Қызылқоға ауданы МКҚК «Жасұлан» балалар бақшасының әдіскері

Еліміздің ертеңі бүгінгі жас ұрпақтың қолында, ал жас ұрпақтың тағдыры ұстаздардың қолында. Н.Ә.Назарбаев Қазіргі уақытта педагогика ғылымының бір ерекшелігі-баланың тұлғалық дамуына бағытталған жаңа оқыту технологияларын шығаруға ұмтылуы. «Педагогикалық технологиялар–бұл білімнің басымды мақсаттарымен біріктірілген пәндер мен әдістемелердің: оқу–тәрбие процесін ұйымдастырудың өзара ортақ тұжырымдамамен байланысқан міндеттерінің, мазмұнының, формалары мен әдістерінің күрделі және ашық жүйелері, мұнда әр позиция басқаларына әсер етіп, ақыр аяғында баланың дамуына жағымды жағдайлар жиынтығын құрайды. Қоғамда болып жатқан әлеуметтік-экономикалық өзгерістер мен еліміздің білім беру саласының әлемдік білім кеңістігіне өтуі білім беру саласында, соның ішінде мектепке дейінгі тәрбиелеу мен оқытуға уақыт талабына сай өзгерістер енгізуді талап етіп отыр. Қазіргі кезеңде білім ғылым саласында инновациялық педагогикалық технологиялар қаншалықты маңызды болса, мектеп жасына дейінгі балаларды оқыту мен тәрбиелеуде де педагогикалық технологиялар ұғымы кеңінен қолданылатын ұғымдардың біріне айналды. Мектеп жасына дейінгі балаларды дамыту мәселесі мемлекеттік саясаттың ажырамас бөлігі болып отыр. Сондықтан мектепке дейінгі балаларды оқыту мен тәрбиелеудің негізгі мақсаты–баланың жеке басының қалыптасуы мен дамуы болып отыр. Жаңа заман баласы ертеңгі еліміздің болашағы. Жаңа заман баласын қалыптастырып, дамыту үшін тұлғаның ішкі дүниесі мен оның қыр сырын анықтап, мүмкіншіліктері мен қабілетінің дамуына жағдай туғызу қажет. Әрине, ол мектепке дейінгі білім беру мекемелеріндегі балалардың жеке басының қалыптасуы мен дамуында педагогтардың педагогикалық технологияларды қолдана білу сауаттылығына да байланысты. Яғни, педагогикалық технологияны қолдану негізінде келешек ұрпақтың еркін дамуына, жан-жақты білім алуына, белсенді, шығармашыл болуына жағдай жасау қазіргі таңдағы әрбір педагогтың міндеті. Қоғамдағы қазіргі даму кезеңінде мектепке дейінгі мекемелердегі білім беру жүйесінде оқыту, тәрбие беру үрдісін технологияландыру-басты мәселенің бірі. Осыған орай мектепке дейінгі мекемелердің тәжірибесіне оқыту мен тәрбиелеудің әр түрлі технологиялары жасалып енгізілуде. Білім беру жүйесінде педагогикалық технологияны қолдану келешек ұрпақтың еркін дамуына, жан-жақты

білім алуына, белсенді, шығармашыл болуына жағдай жасау әрбір педагогтың міндеті болып табылады. Білім беру жүйесінде қолданылып жүрген педагогикалық технологиялар: ынтымақтастық педагогикасы, білім беруді ізгілендіру, ойын арқылы оқыту, проблемалық оқыту, модульдік оқыту тірек сигналдары арқылы оқыту, дамыта оқыту, түсіндіре басқарып оза оқыту, өздігінен оқыту, сын тұрғысынан ойлауды дамыту, оқытудың компьютерлік технологиясы, бағдарламалап оқыту, деңгейлеп оқыту т.б. Білім берудің алғашқы деңгейлері балабақшадан басталмақ. Мақсаты-мектепке дейінгі білім балалардың білім алуына бірдей бастапқы мүмкіндіктерді қамтамасыз ету. Кез келген оқыту технологиясы тәрбиешіден терең теориялық, психологиялық, педагогикалық әдістемелік білімді, педагогикалық шеберлікті, бабалардың жан дүниесіне терең үңіліп оны ұғына білуді талап етеді. Қазіргі таңда мектепке дейінгі білім беру мекемелерінде қолданылатын педагогикалық технологиялардың бірнеше түріне тоқталайық. Ойын арқылы оқыту технологиясының мақсаты дидактикалық, тәрбиелік, дамытушылық, әлеуметтендірушілік мақсатқа жету.Ойын технологиясының ерекшелігі ойындық іс-әрекеттің психологиялық механизмі жеке бастың өзіндік талапталғамдарына сүйенеді. Баланың бойындағы білімділік, танымдық, шығармашылық қасиеттерін аша түсуді көздейді. Ойын-балалар үшін оқу да,еңбек те.Ойын айналадағы дүниені танудың тәсілі. Сонымен қатар, ойын балаларға өмірде кездескен қиыншылықтарды жеңу жолын үйретіп қана қоймайды,олардың ұйымдастырушылық қабілеттерін де қалыптастырады. Ойын-әлеуметтік қызмет.Ол баланың жасына қарай өзін қоршаған ортаны танып білуге құштарлығын арттырады. Дамыта оқыту технологиясы-баланы оқыта отырып, дамыту. Бала бойында еркіндік, мақсаткерлік, ар-намыс, мақтаныш сезім, дербестік, адамгершілік, еңбексүйгіштік, белсенділік т.б. қасиеттер дамыту. Сонымен қатар, мектепке дейінгі мекемелерде инновациялық білім беру құралдарын қолданудың да маңызы зор. Инновациялық білім беру құралдарына: аудио, видео, құралдар, компьютер, интерактивті тақта, интернет, мультимедиялық құрал, электрондық оқулықтармен оқу әдістемелік кешендер, инновациялық ақпараттық банк, инновациялық сайт және тағы басқалары жатады.Қазіргі таңда көптеген интерактивтік бағдарламалық бөлімдер, қозғалмалы

объектілер құруға мүмкіндік беретін векторлық және графикалық жабдықтар көптеп шығып, қолданыс табуда. Осындай құралдардың бірі-мультимедиялық оқулықтарды балабақшаларда кеңінен пайдалану. Бұл жағдайда тәрбиеші әр оқу іс-әрекеттерін бастар алдында жиі көрнекіліктер ауыстырмаған болар еді. Ал, мультимедиялық оқулықтар арқылы тәрбиеші уақытты тиімді және ұтымды пайдаланар еді. Балабақша баласына мультимедиялық оқулықтар біріншіден, балалардың қызығушылығын арттырады, екіншіден, зейін қойып көрумен қатар түсінбеген жерлерін қайта көруге мүмкіндік алады. Мультимедиялық оқулықтар балабақшада балаларға арналған таптырмас құрал болып табылады. Өйткені, балалардың зейіні әр түрлі әдемі түстерге, ойыншықтарға, әдемі суреттерге, әсемдікке әуес болады. Мультимедиялық электронды оқулықтар бала үшін де, тәрбиеші үшін де күнде дамытылып отыратын анық түрдегі әдістемелік жүйе болып табылады. Мектепке дейінгі мекемелерде ақпараттық қатынастық технология құралдарын қолданудағы мақсаты-баланың танымдық қызығушылығын қалыптастыру. Балада танымдық қызығушылықтың болуы, олардың оқу іс-әрекеттерге белсенді, білімінің сапалы болуына, жағымды мінез құлықтарын қалыптастыруға мүмкіндік береді. Заман талаптарына сай мектепке дейінгі мекемелерде АКТ оқыту процесінде кенінен пайдаланады. Түрлі танымдық салаларына арнаулы компьютерлік бағдарламалар құрылуда. Баланың жас ерекшелігіне және пайдаланатын компьютерлік бағдарламаларға сай интерактивті тақта ойындағы баланың коппоненті, бағдарлаушы (әңгімелеуші), жаттықтырушы, емтихан қабылдаушы болуы мүмкін. Оқытуда балалардың түрлі психикалық функцияларын дамытуға араналған пайдаланатын компьютерлік құралдар бар: олар қөру, есту арқылы қабылдау, зейін, есте сақтау, логикалық ойлау, т.б. Интерактивті тақтаның жетістіктерінің кіші жастағы балаларда оқуға, жаңа білім алуға деген құштарлық туғызады. Интерактивті тақта ақпаратты кеңінен ұсыну құралы болып келеді және баланың мотивациясын күшейтеді.Мультимедиалық технологияларды пайдалану арқылы (түс,графика, дыбыс,замануи видеотехникалық құралдар) түрлі жағдайлар мен ортаны моделдеуге болады. Мультимедиалық бағдарламаларға еңгізілген ойын компоненттері үйренушінің таңымдық әрекетін белсендіреді және материалды ұғынуды күшейтеді. Оқытуда пайдаланатын интерактивті құралдар: тақта, компьютерлер балаларды диагностикалауда жақсы көмекші болып келеді: • Зейінің дамытуда; • Есте сақтау қабілетін дамытуда; • Ойлау қабілетін дамытуда; • Тілің дамытуда; • Жеке тұлғасың дамытуда;

• Оқу әрекетінің дағдыларын қалыптастыруда. Ақпараттық мәдениетке бейімдеу–ол тек ғана компьютерлік сауаттылық емес, сонымен қатар этикалық, эстетикалық және интеллектуальдық сезімін меңгеруі болып табылады. Балалардың оңай түрде түрлі электронды, компьютерлік жаңалықтармен жұмыстана білу тәсілдерін меңгеруі сөзсіз. Бала бір минутта 1 мыңға дейін шартты бірлік ақпаратты қабылдап өндей алады, ал көру органдары «қосылғанда» 100 мың шартты бірлік ақпаратты қабылды деген эксперимент арқылы дәлелденген. Мектепке дейінгі ересек жастағы балада ырықсыз зейіні жақсы дамығаны белгілі, бірақ балаға ақпарат қызықты, көрнекілік болғанда зейіні жинақталатыны, жағымды эмоциялар туғызатыны да белгілі. Компьютерді біріккен және өзбетімен әрекеттенуде қолдану баланың мотивациясын көтеру және оқуға деген жекелендіруінің бір тиімді тәсілі болып келеді, шығармашылық қабілеттерін дамытады және жағымды эмоциялық фон туғызады. Осыдан АКТ-ні оқытуда пайдаланудың тиімділігі көрінеді. Мектепке дейінгі мекемелерде АКТ пайдалану балаларда қоршаған ортаның ақпарат ағымын бағдарлай білу дағдыларын дамытуға, ақпаратпен жұмыстанудың практикалық тәсілдерін меңгеруге көмектеседі, заманауи техникалық құралдар арқылы ақпаратпен бөлісу дағдыларын дамытады. Оқу іс-әрекеттерінде АКТ пайдалану түсіндірмелі-иллюстративтік оқыту тәсілінен гөрі әрекет жасауға көшу мүмкіндігін береді, бала педагогикалық ықпалдын пассивті обьектісі емес, белсенді субьекті болады. Осы, мектепке дейінгі балаларды саналы білім алуға әкеледі.Интерактивті оқу іс-әрекеттерін өткізу бөлмесі келесі міндеттерді орындайды: -балаларды жаңа технологиялары арқылы оқыту; -сауық және ойын орталығы; -мұнда көлемді білімдендіру және сауықтыру міндеттер орындалады; -балаларға және тәрбиешілерге жұмыстануға өте жағымды жағдайлар туғызады; -балаларды компьютерлік технологияның мүмкіндіктері мен дағдыларымен таныстырады. Интерактивті тақтаны пайдалану Оқытуда интерактивті кешендерді пайдалану сапалы, қызықты және оңтайлы болып келеді. Электрондық мультимедиялық бағдарламаларды дәстүрлі оқыту және педагогикалық инновациялармен қатар, оқыту үрдісінде үнемі қолдану дайындығы әртүрлі деңгейдегі балаларды оқыту тиімділігін көтереді. Бірнеше технологиялардың пайдаланудың әсері, оқыту нәтижесінін сапасын күшейтеді. Электрондық жүйеде оқытуда мультимедияны пайдалану, балаларға ақпаратты беру жылдамдығын, оны түсінуді көтеріп ғана қоймай, соңымен қатар мынандай маңызды сапаларды интуиция, образдық ойлауын дамытады. Мектепке дейінгі мекемеде интерактивті тақтаны пайдалану тәсілдері өте көп. Бұлар презентациялар, интерактивті оқыту бағдарламалары, графикалық, бағдарламалық орталықтарда жобалар құрастыру.

Интерактивті тақтаны пайдалануда қандай дағдылар болу қажет: -Компьютерді қолдана білудің бастапқы білімі; -Word, Power Point бағдарламаларымен жұмыстану; -Интернет жүйесінде жұмыстану практикасы (бейнелерді, әзір презентациялар мен оқыту бағдарламаларын тауып алу). Проблемалық оқыту технологиясы- баланы өз бетімен ізденуге үйрету,танымдық және шығармашылық қабілеттерін дамыту.Яғни, балалардың белсенділігі арттыру, оқу материалына баланы қызықтыратындай мәселе тудыру, бала материалды сезім мүшелері арқылы ғана қабылдап қоймайды, білімге деген қажеттілігін қанағаттандыру мақсатында меңгереді, бала оқытуды өмірмен және еңбегімен байланыстырады. Ынтымақтастық педагогикасы-педагогтың талап ету педагогикасынан қарым-қатынас педагогикасына көшуі. Балаға ізгілік тұрғысынан қарау, оқыту мен тәрбиенің ажырамас бірлігі:тәрбиеші-бала,балатәрбиеші,бала-бала, яғни бала да тәрбиеші де субъектілер болып табылады. Сонымен қатар, баланың жеке басына ізгілік қарым-қатынас, бала мен тәрбиеші арасындағы өзара түсінушілік, ынтымақтастық қарым-қатынас жасау. Бұл технологияның негізгі мақсаты-баланы азамат етіп тәрбиелеу, олардың танымдық күшін

қалыптастыру және дамыту, баланың жаны мен жүрегіне жылылық ұялату. Деңгейлеп саралап оқыту технологиясы-білім, білік, дағдыны меңгерту болып табылады. Әр баланы қабілеті мен мүмкіндік деңгейіне қарай оқыту, балалардың әр түрлі топ ерекшеліктеріне сәйкес оқытуды бейімдеу, ыңғайлау. Модульдік оқыту технологиясы-оқытудың тұтас технологиясын жобалау, алға қойған мақсатқа жетуді көздейтін педагогикалық процесті ұйымдастыру, тәрбиешіге нәтижені талдап, түсіндіріп бере алатындай жүйені таңдау және құру. Балалармен жүргізілетін жұмыстарда кездесетін қиыншылықтардың алдын-алу және түзету жұмыстарының жүйесін құру. Қорыта келіп айтатын болсақ,аталған педагогикалық технологиялар мен инновациялық құралдар балабақшада балалардың жас ерекшеліктерін ескеріп, әр сатыға балалардың қабылдау мүмкіндіктеріне сай пайдалануға болады. Мектепке дейінгі балалардың есте сақтау қабілеті әлсіз,қабылдау процестері тұрақсыз келеді. Сондықтан олар затты қолмен ұстап, көзімен көргенді ұнатады. Осыған сәйкес, мектепке дейінгі балалардың оқу ісәрекеттеріне көрнекілік, ойын технологиясын кеңінен қолданған жөн. Тәрбиеші–бала бойына білім нәрін себетін басты тұлға.

БАЛАБАҚШАДАҒЫ «ОЙНА ДА ОЙЛАН» БАҒДАРЛАМАСЫНЫҢ МАҢЫЗЫ Курманова Г.К. Атырау қаласының №1 МДАГ тәрбиешісі, «Ойна да ойлан» авторлық бағдарламасының авторы

2011-2020 ж.ж арналған ҚР Мемлекеттік білім беруді дамыту бағдарламасы білім беру мазмұнын жаңартудағы және 12 жылдық білім беруге көшуді болжайды.Осыған орай озық ғалымдар мен практиктердің алдарына қойып отырған міндеттерінің бірі мектепке дейінгі мекеме мен мектеп жұмысының арасындағы сабақтастықты орнатудың қажеттілігі. Мектепке дейінгі тәрбие және оқыту саласына ҚР Мемлекеттік жалпыға міндетті стандартын енгізу барысында білім беру үрдісін өзіндік ұйымдастыруға бағытталған, стандарттағы талаптарға сай педагогикалық әдістер мен тәсілдерді жинақтауға «Қызықты математика» авторлық бағдарламасына өзгерту енгізу қажеттілігі туындайды. №1 МДАГ педагогикалық шығармашылық тобы «Қызықты математика» авторлық бағдарламасы бойыншы жұмыс тәжірибелерінің негізіне, білім берудегі жаңа үлгідегі нәтижесіне сүйене отырып, тәрбиелеу деңгейін көтеруге, дамыту және білім беруге бағытталған, білімін біріктіру, біліктілік, өмірлік жағдайларда қолданылатын дағды мен мүмкіндіктердің басты құзіреттіліктерін қалыптастыру үшін толықтырулар енгізді.

Таным көзінің ең басты негізгі тәжірибе мен бақылау нәтижесінде алынған сезімдік қабылдау болып табылады. Бұл балалардың жас ерекшеліктері мен жеке дара мүмкіндіктеріне қарай басты құзіреттіліктің қалыптасуының қажеттілігін анықтайды. Өйткені сезімдік таным процесі кезінде–заттардың бейнесі, олардың құрылымы арақатынасы туралы көзқарасы қалыптасады. Анықтамалар қисынын түсіну балалардың бірінші сезім танымы сатысынан өтуіне тікелей байланысты. «Ойна да ойлан» бағдарламасы заттардың сандық және кеңістіктегі ерекшеліктері, арақатынастары туралы толық түсінік береді. Бұл жалпылау және абстракттау арқылы матеметикалық түсініктеуге көшуге мүмкіндік береді. «Ойна да ойлан» бағдарламасы бойынша жұмыс жасау барысында көптік және сан, көлем қатынасы, қарапайым геометриялық түсініктер, негізгі кеңестік бағыттары және заттар арасындағы қатынастар, кейбір уақыт бөлігінің ұзақтығы туралы қарапайым түсініктер қалыптасады. Балалар сандық және кеңестік қатынасын анықтау жолдарын меңгереді:көптік сандарды практикалық салыстыру, заттың көлемін салыстыру, көлемді санау және өлшеу. Бағдарлама балалардың

қарапайым математикалық және геометриялық түсініктерін қалыптастыру үшін бала дамуының жас және геометриялық түсініктерін қалыптастыру үшін бала дамуының жас және жеке ерекшеліктерін ескеру арқылы құрылған, оқытудың ғылыми дәлелденген сипатын қамтамасыз етеді. Бағдарламалық тапсырмаларды қиындата отырып балаға бір жүйеде және тізбекте білім беру үшін бағдарлама материалымен дұрыс қамтамасыз ету үшін тоқсандарға бөлу қарастырылады. Әр жас аралық тобында, тоқсандарға бөлінген бөлімдер бар:«Сан және санау», «Көлем», «Геометрия негіздері», «Кеңестікке бағдарлау», «Уақытты бағдарлау».Бағдарлама мазмұнын осылайша тоқсандарға бөлу тәрбиешілердің жылдық соңында болу керек сапалы нәтижеге бағыттайды. Бағдарламаға әзіл, тапсырмалар қисынды есептер, басқатырғыштар, жұмбақтар, санамақтар, тақпақтар ертегілер енгізілген. Бұл математикалық білім алуға деген қызығушылықты, дербестікті және қисынды ойлау қабілетін арттырады, зеректікті, ең қарапайым математикалық ой тұжырымын айта білуге, белгілі бір ой пікірінің дұрыстығын дәлелдеуге көмектеседі. Бағдарламаның белгілі бір жүйесі мен тізбектілігі болады, бірақ жаңаның көлемі шағын, қабылдауға жеңіл

болуы тиіс.Сондықтан да әр бір тапсырманы бірнеше ұсақ бөліктерге бөліп жүйелі түрде меңгереді. 1.Зерттелетін мәселе бойынша ғылыми-педагогикалық әдебиет талдамасы Әдістемелік құралын құру. 2.Мектепке дейінгілерге арналған математикалық сабақтарды ұйымдастыру әдістерін, түрлерін, мазмұнын жинақтау дағдысын тәрбиешілерге меңгеруге көмектесетін, бағдалама мен әдістемелік ұсыныстар құру. 3.Ұйымдастырылған педагогикалық. Мектепке дейінгілердің математикалық іс–әрекетіне байланысты пәндік дамытушы ортаны анықтау және кұру. 4.Психологиялық.Топқа қолайлы климат жағдайларын жасау,топтық жұмыс пен ұжым алдына қойылған міндеттерді шешуде топтық бөлімге арналған қолайлы климатты анықтау. 5.Материалды-техникалық. Бөлмені жабдықтау. Әр ойынға арналған қажетті құралды анықтау. Тәжірибе жорасалы: Егер математикалық ұйымдастырылған оқу үрдісі ҚР Мемлекеттік даму бағдарламасына сәйкес,мектеп жасына дейінгі балалардың қарапайым математикалық дағдыларын дамытуға бағытталатын болса, онда ол оның жоғары деңгейдегі білім алуы мен дамуына ықпал етеді.

ЖАС ҰРПАҚТЫҢ БОЙЫНА АДАМГЕРШІЛІК-РУХАНИ ТӘРБИЕ ҚАЛЫПТАСТЫРУ-БҮГІНГІ КҮН ТАЛАБЫ Құрақбаева А.А. Атырау қаласы №59 «Ақбөбек» балабақшасының I-ші санатты әдіскері

Қазіргі заман талабына сай, жан-жақты жетілген, бойында ұлттық сана мен ұлттық психология қалыптасқан, имандылық әдебі, парасаты бар ұрпақ тәрбиелеу, өсіру, білім беру, бүгінгі таңда отбасының балабақшаның, барша елдің, халықтың міндеті. Н. Ә. Назарбаев Өркениетке бет алған жаңа заман талабы жас ұрпақтың тәрбиесіне де жаңа талаптар қоюды міндеттейді. Ол рухани- адамгершілігі зор, мәдениетті, парасатты, өзін-өзі жетілдіру арқылы өмірлік мақсаттар қойып, орындай алатын, өз сана- сезімін қоғам талаптарымен үйлестіре білетін жан-жақты әлеуметтенген тұлғаны қалыптастыру. Қазақстан Республикасы үздіксіз білім беру жүйесіндегі тәрбие тұжырымдамасындағы (16.09.2009) негізгі міндеттердің бірі болып, жас ұрпақтың руханиадамгершілік, интеллектуалдық, өмірі, денсаулығы, аман-есендігі үшін әлеуметтік құзыреттілік пен жауапкершілігін көтеруді ұйымдастыруға жағдай жасау болып анықталған.[1] Мектепке дейінгі жастағы баланың руханиадамгершілік дамуы балабақша мен отбасы арасындағы қарым-қатынастың байланысы артқан сайын ойдағыдай жүзеге асады. Ата-ана мен балабақша арасындағы тығыз қарым-қатынас жарасым тапқан жағдайда оның бала тәрбиесіне тигізер ықпалы нәтижелі

болады.Қазіргі кезде өз тарапынан белсенділік танытып, баласының балабақша табалдырығын аттаған сәтінен бастап тәрбиешінің балаға қойған талаптарымен танысып, өткізілген бағдарлама бойынша берілген тапсырманың орындалуын қадағалап, баласының іс-қимылын, әрекетін бақылап, отбасындағы тәрбие мен балабақшадағы тәрбиені ұштастырып отыратын ата-аналарымыз да баршылық.Тәрбие жұмысын тәрбиеші-педагог пен ата-ана да бірлесе отырып жүргізсе, келешек ұрпақтың өнегелі де білімді болары сөзсіз. Балабақшада баланы бүлдіршін кезінде адамгершілікке, имандылық пен өзіне-өзі қызмет етуге, мәдени-гигиеналық машықтарды қалыптастыруға, еңбекке, бауырмалдыққа баулуға, патриоттық сезімді қалыптастыруға, үлкенді сыйлап, кішіге қамқор болуға бағытталған жұмыстар жүргізіледі. Кішкентай бүлдіршіндерді өнер,білімге баулып, тәрбиелеуде балалар әдебиетіндегі аңыз-әңгімелер мен ертегілердің, өлең-тақпақтар мен мақал-мәтелдердің, жаңылтпаштардың маңызы зор. Өйткені, тәрбиеші немесе ата-ана ертегіні әсерлеп айтып, балаға жеткізуі баланың сол ертегі бойынша түсінігі, қайталап айтып беруі оның тек сөздік қорын молайтып қана қоймай, ақыл–ойын жетілдіреді. Бала жақсы кейіпкерге еліктейді, жаманнан жиренеді, жақсы болуға,

еңбекқор, адал болуға үйренеді. Тәрбиешілер ертегі, әңгімелерді оқи отырып, балаларды достыққа, еңбекқорлыққа баулиды. Осындай жұмыстардың өзінен тәрбиенің алғашқы баспалдағын көруге болады. Бала тәрбиесі–ана сүтінен басталып,өмір бойы қалыптасатын құбылыс.Тәрбиенің ең алғашқы негізі отбасында қаланып, балабақшамен байланыс арқылы одан әрі жалғасады.Яғни бала тәрбиелене отырып білім алады. Педагог ғалымдардың тұжырымына сүйенсек, тұлғаның қалыптасу нәтижелігі ең алдымен отбасындағы өнегеге байланысты екенін білеміз. Отбасындағы ересектердің мінез-құлқына, әдебіне, ісәрекетіне қарап өсіп, тәрбие көрген баланың қандай екенін тану қиын емес. Рухани- адамгершілік тәрбие- екі жақты процесс. Бір жағынан ол үлкендердің, ата-аналардың, педагогтардың балаларға белсенді ықпалын, екінші жағынан-тәрбиеленушілердің белсенділігін қамтитын қылықтарынан, сезімдері мен қарым-қатынастарынан көрінеді. Сондықтан белгілі бір мазмұнды іске асыра, адамгершілік ықпалдың әртүрлі әдістерін пайдалана отырып, педагог істелген жұмыстардың нәтижелерін, тәрбиеленушілерінің жетістіктеріне зер салып талдайды. Адамгершілік тақырыбы- ол мәңгілік. Жас ұрпақтың бойына адамгершілік қасиеттерді сіңіру ата-ана мен педагогтардың басты міндеті. Мектепке дейінгі адамгершілік тәрбие-балалардың сана-сезімін, мінезқұлқын қалыптастыруды қамтиды. Дәлірек айтсақ, адалдық пен шыншылдық, кішіпейілдік, қарапайымдылық пен сыпайылық, үлкенді сыйлау, ибалық, адамгершілік тәрбиесін қамтитын мәселелер. Балаларды имандылыққа тәрбиелеу үшін олардың ар-ұятын, намысын оятып,мейірімділік, қайырымдылық, кішіпейілдік, қамқорлық көрсету, адалдық, ізеттілік сияқты қасиеттерді бойына сіңіру қажет.Баланы үлкенді сыйлауға, кішіге ізет көрсетуге, иманды болуға, адамгершілікке баулу адамгершілік тәрбиесінің жемісі. Балаларды адамгершілікке тәрбиелеуде ұлттық педагогика қашанда халық тәрбиесін үлгі ұстайды. Ал, адамгершілік тәрбиелеудің бірден-бір жолы осы іске көзін жеткізу, сенімін арттыру. Осы қасиеттерді балаға жасынан бойына сіңіре білсек, адамгершілік қасиеттердің берік ірге тасын қалағанымыз. Адамгершілік–адамның рухани арқауы. Өйткені адам баласы қоғамда өзінің жақсы адамгершілік қасиетімен, адамдығымен, қайырымдылығымен ардақталады. Адам баласының мінез-құлқына тәрбие мен тәлім арқылы тек біліммен ақылды ұштастыра білгенде ғана сіңетін, құдіретті, қасиеті мол адамшылық атаулының көрінісі болып табылады. Қазіргі кезде өсіп келе жатқан ұрпақты тәрбиелеуде қойылғын мақсаттардың бірі қоғамға пайдалы, үлкенге құрмет көрсетіп, кішіге қамқор бола білетін, жан-жақты дамыған жеке тұлғаны қалыптастыру. Осы мақсатты жүзеге асыруда «Бөбек» қорының президенті Сара Алпысқызының «Өзін-өзі тану» рухани –адамгершілік білім жобасы мектеп дейінгі мекемеде де пән ретінде де жүргізіліп келеді. «Өзін-өзі тану» пәні-баланы

жастайынан әдептілікке, достыққа, тазалыққа, ұқыптылыққа, мейірімділікке, табиғатты сүюге, отбасын сыйлауға, ұйымшылдыққа үйретеді. Балабақша педагогтарына арналған әдістемелік құрал, көркем шығармалар хрестоматиясы және балалардың дәптерінен тұратын бұл оқу-әдістемелік кешен. Бұл «Өзін-өзі тану» жобасының негізгі мақсатына қол жеткізуге бағытталған. Негізгі құрылымдары: «Амандасу рәсімі», «Шаттық шеңбері», «Көңіл-күйді көтеру»,негізгі мазмұны: «Сергіту сәті», «Тыныштық сәті», «Ойын», «Дәйек сөз», «Шығармашылық тапсырма» ұжымдық жұмыс, дәптермен жұмыс, жүректен –жүрекке шеңберінен тұрады. Ұлттық асыл қасиеттерді жас ұрпақтың ақыл парасатты азық ете білуде «Өзін-өзі тану» жобасының орны ерекше. Бала- ұлттың болашағы. Бала тәрбиесінде ата-ана, балабақша, тәрбиеші болып, үш одақ бірігіп, белсене атсалысуымыз қажет. Себебі, ынтымақ бар жерде тәрбие болады, береке, бірлік те табылады. Бірігіп берілген тәрбие рухани байлықпен қалыптасады. Бүгінгі таңда білім беру жүйесінің алғашқы буыны болып табылатын мектепке дейінгі кезеңде балалардың ақыл-ой қабілетін жан-жақты дамыту және тәрбиелеу мәселесіне ерекше мән берілуде, себебі осы кезеңде балалардың ақыл-ой қабілетінің даму мүмкіндіктері мол. Білім берудің ең төменгі сатысы- мектепке дейінгі кезең және тұлғаның даму іргетасы, оқу әрекетін қалыптастырудың ең қуатты кезеңі. Бұл сатыдағы баланың есте сақтау қабілеті, қабылдауы төмен болғанымен, білуге құштарлығы зор болады. Көрсем, білсем, айтсам деп талпынып тұрған баланың қабілетін ашып, таным-түсінігін тереңдету арқылы жеке тұлға қалыптасады. «Адамның адамшылығы- ақыл, ғылым, жақсы ата, жақсы ана, жақсы құрбы, жақсы ұстаздан болады» деген Абай атамыз, ендеше ұрпақ тәрбиесінде аянбай еңбек етіп, білгеніңді үйретіп, жауапкершілік таныту арқылы біз өнегелі, білімді, саналы ұл-қыздарымызды тәрбиелейміз. Бұл қиын да қызықты еңбектің жемісікелешектің қайнар көзі болып табылары сөзсіз. Мектепке дейінгі жаста балаларды адамгершілікке тәрбиелеудің негізгі міндеттері мына жайлармен түйінделеді: ізгілік бастамасымен тәрбиелеу, балалар мен үлкендер арасында саналы қарым-қатынас, тұрмыстың қарапайым ережелерін орындау, кеңпейілдік, қайырымдылық, жақын адамдарға қамқорлықпен қарау және т.б. Ұжымға тәрбиелеу, балалардың өзара ұжымда қарым-қатынасын қалыптастыру, Отанға деген сүйіспеншілікке тәрбиелеу, әртүрлі ұлт өкілдеріне қадір тұту және сыйлау. Осылайша мейірімділіктің негізі қаланады, немқұрайымдылықтың пайда болуына, құрбыларына, айналасындағы үлкендерге қалай болса, солай қарауға мүмкіндігі жасалмайды. Тәрбиенің негізгі мақсатыдені сау, ұлттық сана сезімі оянған, рухани ойлау дәрежесі биік, мәдениетті, парасатты, ар-ожданы мол, еңбекқор, іскер, бойында басқа да игі қасиеттер қалыптасқан ұрпақ тәрбиелеу. Рухани адамгершілік тәрбие – бұл дұрыс дағдылар мен өзін-өзі ұстау дағдыларын қалыптастырады.

Мектепке дейінгі тәрбие педагогтары балабақша табалдырығын жаңа аттаған бала бойына адамгершілік қасиеттерді сіңіріп, болашақтың үлкен есігіне, жақсы тәрбиемен жетелейді. Жас ұрпақ болашақ иесі болғандықтан, дүниежүзілік мәдениетті танитын, өзінің төл мәдениетін білетін, сыйлайтын, рухани дүниесі бай, саналы ойлайтын деңгейі жоғары білікті болуы міндетті. Мектепке дейінгі мекемелерде балаларды адамгершілік тәрбиесіне тәрбиелеу және білім беру әр түрлі іс-әрекеттер арқылы жүзеге асырылады. Олармен ойынның әр түрін ұйымдастыра отырып, бір-біріне деген қайырымдылық, мейірімділік, жанашырлық, достық, жолдастық сезімдерді тәрбиелейді. Ал балаларды қоршаған ортамен таныстыру, тіл дамыту, бейнелеу өнері арқылы өлі-тірі табиғатқа деген сүйіспеншілік, үлкендердің еңбегіне қызығу мен сыйластық сияқты адамгершілік сапалары қалыптастырылады. Қазақ табиғатында отбасы иелері балаларының алдында өздерінің тіршілік әрекетінде барлық адамгершілік қасиеттерін, үлгісін көрсете білген. Оның басты себебі, «Ұлдың ұяты әкеге, қыздың ұяты шешеге» деп бағалағандықтан. Сондықтан, ата-ана балаларын тұрмыс пен салтқа бейімдеп, «шеше көріп тон пішуге, әке көріп оқ жонуға» баулитын болған. Осылайша ұрпақтың тәрбиесін отбасы мен балабақша күн тәртібінен түсірмей, жандандыруды біріге қолға алу міндетіміз. Баланы жастай отбасынан және балабақшадан адамгершілік моральдық тұрғыдан тәрбиелеу жүйесі бойынша мынадай қорытындылар жасауға болады: Ата-ананың бала тәрбиесіне деген жауапкершілігін мейілінше арттыру.

Бала тәрбиесіне ата-аналарды балабақшамен біріге отырып, белсенді араластыру. Ақпарат көздерін (теледидар, ғаламтор, компьютер, т.б) ретімен пайдалану. Жеке тұлғалардың ата-анасына, туған-туыстарына, қоршаған ортаға, қоғамға деген позитивті көзқарастарын қалыптастыруға бағдарланған әлеуметтік-педагогикалық жағдай жасау. Балабақшада ата-аналарға арналған педагогикалық– психологиялық консультативті пункт жұмысын жолға қою. Балабақша жанынан «Отбасы мектебі» клуб жұмыстарын, өмірі қызықты адамдармен кездесу шараларын жаңғырту және мәнін арттыру. Үлгілі отбасы тәрбиесіндегі озық іс-тәжірибелерді насихаттау. Қорыта келе, еліміздің болашағы – жас ұрпақты тәрбиелеуде бірінші бесік –отбасы, ата-ана тәрбиесі болса, екінші бесік- білім беру мекемесі. Балабақшада берілген тәрбие – барлық тәрбиенің бастамасы әрі жанжақты тәрбиемен дамыту ісінің түпкі негізін қалайтын орын. Бала бойындағы жақсы қасиеттер мен мүмкіндіктерді ашып, олардың өнегелі, тәрбиелі болып өсуіне отбасы мен балабақшаның біріккен тәрбие жұмысы нәтижесін береді. Пайдаланған әдебиеттер: 1.Қ.Р. үздіксіз білім беру тұжырымдамасы №521 бұйрығы, 16.11.2009ж 2.Елбасының халыққа Жолдауынан 3.Адамгершілік тәрбиесі- Алматы, «Мектеп» 4.Мектеп жасына дейінгі педагогика

БАЛАБАҚШАДАҒЫ ОТБАСЫ ТӘРБИЕСІ Ломоносова В.И.

Атырау қаласының №1 Мектепке дейінгі авторлық гимназия психологы

Отбасы-баланың алғашқы әлеуметтену институты. Ата-ана оның алғашқы ұстаздары. Отбасында бала болашақ өмір сүрудің бастапқы тәжірибесін алады, айналасымен қарым– қатынасқа түсуді үйренеді. Отбасы бала тұлғасының негізгін салуда оның дене бітімін шынықтыра дамыту, психикалық, рухани қасиетін қалыптастыруда белгілі бір мақсатқа жетелеп, жетістікке жетуге бағыттайды. Қоғамдық өмірге дайындауда негізгі жалпы адамдық, моральды және мәдени стандарттарына тәрбиелейді. Баланы қамқорлау-отбасының, тәрбиешілердің және қоғамның ең маңызды еңбегі. Ата-ананың міндеті балаға қиын сәтте көмекке келу, тамақтануына, тазалығына ғана көңіл бөлу емес, сонымен қатар баланың рухани дамуына да жауапты. Мінез–құлық үлгісі, жақсы мен жаман ұғымы балада өте ерте қалыптасады. Сондықтан ата-ана бала

тәрбиесіне ерте жастан көңіл бөлсе, нұр үстіне нұр болары сөзсіз. Қазіргі отбасылардың көпшілігі әлеуметтік жағдайларын шешуге ғана бар күштерін салып, ал баланың жан-жақты тұлғалық даму мәселелеріне жете көңіл бөлмеуде. Ата-аналардың баланың жас және жеке ерекшеліктері туралы білімдері жеткіліксіз болғандықтан, бала тәрбиелеуі тәуекел, интуитивтік түрде жүргізіледі.Мұның себептері әртүрлі:ата-аналар педагогика, психология негіздерін білмейді, отбасылардың көпшілігінің мәдени деңгейі төмен.Әке мен ана тәрбиелеу әдістерін белгілеуде бір тоқтамға келе алмауы да көп қиындық тудырады.Ал баланың толыққанды дамуында, оның тұлғасының қалыптасуында бұл екеуінің бірдей ықпал етуі, бірлесе жұмыстануы өте маңызды.

Ата-ананың көпшілігі өз балаларын санауға, оқуға, жазуға үй жағдайында үйретеді.Алайда ата-аналар пайдаланатын бұл әдіс-тәсілдер де әр қалай болып келеді. Әдеттегідей, бұның бәрі жағымды нәтиже бермейді. Бүлдіршіндер отбасы ішінде ешқандай тәрбие алмайды деу ден аулақпыз. Бірақ соның өзінде ата-аналар мамандар көмегіне мұқтаж дегенмен өздері сол қажеттілікті сезбейді, мойындағысы да келмейді. Ал негізінде балалық шақ–туылғаннан мектепке дейінгі кезең-баланың дене шынықтыру және психикалық тұрғыдан екпінді даму уақыты. Адам өмірінің қалған кезендеріне маңызды шақ. Баланы қамқорлау–отбасының, педагогтардың, қоғамның ең жауапты еңбегі. Білім ұйымдары балалармен үлкендер өмірінің мәдени-әлеуметтік ортасы болып табылады. Мектепке дейінгі білім ұйымдарындағы мамандардың міндеті-бала тәрбиелеуде ата-аналарға көмек беру. Мектепке дейінгі білім беру бағдарламасын жүзеге асыратын мектепке дейінгі ұйымбұл әлеуметтік қажетті әрекеттер мен мақсаттарды орындайтын ашық ұйым. Өкінішке орай,1-ден 6-ға дейінгі жастағы балалардың барлығы бірдей мектепке дейінгі тәрбиемен қамтылмаған. Оның бір қатар себептері бар: -балабақшаның жетіспеушілігі; -ата-аналардың мемлекеттік мектепке дейінгі мекемелерге сенімсіздігі; -балалардың жиі ауруы; -дамуында ауытқушылығы бар балалардың бар болуы; -әлеуметтік мүмкіндіктерінің жетіспеушілігі. Қоршаған өмірдің қарқынды өзгеруі ата-ана мен білім беру мекемелер әрекеттесуінің жаңа түрлерін құруды қажет етеді. Сондай вариативтік формалардың бірі- кеңес беру бөлімі. Кеңес беру пункті-балабақша мен отбасы жұмысының жаңа үлгідегі түрі. Балабақша мен отбасы әрекеттестігінің жаңа түрін қалыптастыру педагогтар мен мамандардың атааналармен сенімдік қатынаста болуымен сипатталады. Ата-аналар білім беру үрдісіне тең құқылы серіктес ретінде қатыстырылады. Олардың бала өміріндегі өз ролдері мен маңызын түсінуге зор мүмкіншілік туады. Отбасымен әрекеттесудің, жүргізілетін жұмыстың жаңа үлгісін ойластырғанда, біз тың, қызық, жаңа үлгіні табуға тырыстық. Және де балалары балабақшаға қатынамайтын отбасыларын қамтуды шештік.Осылай біздің ұжым әлеуметтік-педагогикалық комплекстер құруының бастамашысы болдық. Олардың қызметітұрғылықты мекен бойынша халықпен жұмыс жүргізу үшін балабақша, мектептер, қоғамдық ұйымдар күштерін біріктіру. Кеңес беру бөлімінің мақсаты-балаларды тәрбиелеу, оқыту және дамыту мәселелі бойынша қатынамайтын балаларға және олардың ата-анасына психологиялық, педагогикалық кеңес беру. Балабақшада кеңес беру бөлімін құру қиын іс болғанымен, өте қажетті.Балалар денсаулығының нашарлауы шынығу жағынан да, психологиялық

тұрғыдан да, проблемға айналғанына көп болды. Мектепке дейінгі мерзім-бала денсаулығы нығайып, тұлға негіздері қалыптасатын және баланың қоршаған ортамен қарым-қатынас жасайтын ең маңызды кезеңі екені бәрімізге белгілі. Балалық шағында алғанын бала

өмірлік азық етеді. Сондықтан біз кеңес беру бөлімінің ең негізгі міндеті мектеп жасына дейінгі балалардың жан-жақты дамуына, олардың бақытты балалық шағына жағдай жасау деп білеміз. Кеңес беру бөлім жұмысының келесі кезеңі-осы аудандағы отбасылардың маркетинг зерттеуін жүргізуі болды. Бұл зерттеу мектепке дейінгі білім берумен қамтылмаған балалар ата-аналарының әлеуметтік портретін құруға бағытталды. Ата-аналардың әлеуметтік портреті оларды мектепке дейінгі мекемелермен ынтымақтастыққа тарту жолдары мен тәсілдерін анықтады. Оның нәтижесінде ынтымақтасуға лайықты серіктестерді белгіледік. Олар: денсаулық сақтау мен білім беру саласының институттары, мектептер, емханалар, ЖПК және т.б. Арнайы жабдықталған КБ бөлмесіне әлеуметтік, психологиялық-педагогикалық әдебиет жинақтығы, мектеп жасына дейінгі балаларды тәрбиелеу мен оқытудың өзекті проблемалары бойынша брошюралар, ата – аналар мен педагогтар анкеталары, ақпараттық материал, балаларға арналған дамыту және оқыту ойындары жинақталды. Кеңес беру бөлімінің мамандары-әлеуметтік педагог, әдіскер, психолог, логопед. Олар қазіргі диагностикалық әдістемені, жаңа психопрофилактикалық бағдарламаларды пайдаланады. Ата-аналарға және балаларға көмек көрсетілуде:кеңес беру, тренингтер, диагностика, сұраныс бойынша жұмыс ақпарат бетшелерін дайындау. Әлеуметтік педагог,психолог,логопед арнайы журнал ашып, жеке кеңес алуға келген ата-аналармен балалардың тізімін жасайды.Онда келген күні,

сауалнама, мекен-жайы, мәселесі және оларды шешу жолдары жазылады. Кеңес бөлімінің әдіскері журналдың толтырылуын қадағалап отырады. Сонымен бірге кеңес бөлімінде ата-аналар мен педагогтар кеңес бөлімінің жұмысы туралы өздерінің ұсыныс пікірлерін арнайы кітапқа жазады. Психологиялық-педагогикалық жұмыс барысында балабақша мен отбасы әрекеттестігінің құрылымдық қызметтік моделін құрдық. Ол үш бөлімнен тұрады: ақпараттық-аналитикалық,іс-тәжірибелік,бақылаубағалау. Логопед өз жұмысын мынадай кезеңдерге бөліп атқарады: 1-кезең. Бағыттау кезеңі. Бұл кезеңде аналитикалық мәліметтерді,медициналық және педагогикалық құжаттарды, балалар жұмысын зерттеу, ата-аналармен әңгімелесу жүргізіледі. 2-кезең. Диагностикалық.Бұл кезеңде бала сөйлеуін тексеру жүргізіледі: -сөйлеу құралдары қайсысы қалыптасқанын, қайсысы қалыптаспағанын анықтау; -қалыптаспаған сөйлеу құралдардың сипаттамасын нақтылау. 3-кезең.Аналитикалық.Бұл кезеңде алынған мәліметтер талданады және сөйлеу картасы толтырылады. 4-кезең.Болжаулау кезеңі. Алынған мәліметтер негізінде алдағы уақытқа түзетілім жұмыстарының болжамы жасалады. Мектеп жасына дейінгі балалардың сөйлеу кемістік түрлері туралы қозғалыс папкалары әзірленді, сонымен қоса балалардың сөйлеу кемістігін жою үшін ата-аналарға арналған 3 кітапша дайындалды. Кеңес беру бөлімінің психолог жұмысы мына бағыттарда жүргізіледі: 1.Психологиялық сауаттандыру-балалардың психологиялық даму ерекшеліктері бойынша атааналардың психологиялық мәдениетін арттыру. 2.Психологиялық алдын алу жұмыстары-балалардың әлеуметтік және психологиялық мәселелердің алдын алу, «қауіпті топ балаларын» анықтау 3.Психологиялық диагностика-мектепке психологиялық дайындық диагностикасы, балалардың психикалық даму диагностикасы, баланың мықты және әлсіз жақтарын анықтау

4.Психологиялық түзетілім -“қауіпті топ” балаларымен мектепке психологиялық дайындық жұмыстарын жүйелі жүргізу, балалардың дамуындағы ауытқулары бойынша түзетілім жұмыстарын өткізу. 5.Психологиялық кеңес бөлімі-ата-аналарға көмек көрсету. Әлеуметтік педагог жұмыстарының негізгі бағыттары: -бала дамуына қолайлы жағдайды жасау мақсатында отбасымен әрекеттесу; -баланы тәрбиелеуде қиналып жүрген отбасыларына көмек көрсету; -әлеуметтік маңызы зор шараларды және акцияларды ұйымдастыруға балаларды, ата-аналарды және қоғамды тарту; -ерте кезеңнен бала мүддесіне қатысты жағдайларды анықтау, диагностикалау және шешу. Әлеуметтік педагог қызметі- адамдардың бір-біріне сенімділік аймағы, олардың өзара түсінісуі, өзара көмектесу, өзара жауапкершілік жолдарын табу. КБ жұмысын талдай отырып, біз өте маңызды мәселемен таныс болдық:дамуында әр түрлі проблемалары кездесетін балалар бар, бірақ олар қажетті мамандардан керек көмекті немесе кеңесті ала алмайды.Мысалы: Дима (3 жаста) анасы мен және әжесімен тұрады. Анасы күн ұзаққа жұмыста, ал әжесі КБ баланы әкеле алмайды. Әселге (4 жаста) ДЦП диагнозы қойылған. Осыған орай біз бөлім мамандарының үйден кеңес беруін ұйымдастырдық. КБ ашылуы қоғамға араласатын да, араласпайтын да отбасыларына, әлеуметтік-экономикалық статусына және мәдениет деңгейіне бөлмей, барлық отбасыларына қолдау көрсетті. «Жұмыла көтерген жүк жеңіл» демекші бала тәрбиелеудегі осындай міндеттерді іске асырушылар мектепке дейінгі мекемелер мен отбасы. Осы екі арнада жүргізілетін тәлім-тәрбие сабақтаса, ұштаса өткізілгенде ғана көзделген мақсат нәтижелі болары сөзсіз. Ақын, философ, қоғам қайраткері Жүсіп Баласағұнның зерделі ойлары біздің өрбітіп отырған мәселеміздің келешегін айқындағандай: Бала білім жолын қусын десеңіз, Бесігінде ақ ілім шоғын көсеңіз. Білім үйрет сәбиіңе сарыла, Уыздай ұйыт, сүттей сіңір қанына!

ОЙМАҚТАЙ ОЙ Әрбір азамат өз ұлтын сүюге тиіс және өз ұлтына деген терең сүйіспеншілігі мен мақтаныш сезімі арқылы басқа ұлттарды танып, құрметтеп, оларды сүйе білеуі тиіс. Б.Момышұлы

МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ ЖАСТАҒЫ БАЛАЛАРДЫҢ ТЕҢГЕМІЗДІҢ ШЫҒУ ТАРИХЫ МЕН МӘДЕНИЕТІ ТУРАЛЫ БІЛІМДЕРІН ҚАЛЫПТАСТЫРУ Ханалиева А.К. Атырау қаласы № 31 «Балдәурен» балабақшасының тәрбиешісі

«Қазақстан теңгесі әрдайым халық игілігіне қызмет етіп, еліміздің баюына және гүлденуіне ықпал етсін» Н.Ә. Назарбаев Балаларға ұлттық құндылықтарды оқыту, меңгерту арқылы олар да өз жеріне, еліне деген сүйіспеншілікті, ұлтжанды–өз елін, жерін, халқын сүйетін асыл қасиеттерді қалыптастырамыз. Бүгінгі таңда жас ұрпақ бойында ұлттық мақтаныш, ұлттық патриотизм рухын тәрбиелеу басты мәселе. Қазақ халқы мен қазақ мемлекетінің мәдениетін, білімін, дәулетін жоғарылату үшін ұлттық негіздерге бет бұрып, ғасырлар бойы қалыптасқан әдетғұрпымызбен салт дәстүрімізді жаңарта отырып, ұлттық тұлғаны қалыптастыруымыз үшін жұмыстануымыз керек. Тәрбие бесігінің қасиетін тұғыры-отбасы, балабақша.Әрбір халықтың жас ұрпақты тәрбиелеуде өзіндік ұлттық тәлімі болады.Егемен қазақ мемлекетінің болашақ ұрпағының сана-сезімін, ұлттық психологиясын сонау ерте замандағы ата-

бабалар салтымен сабақтастырып, ел, ұлт тарихымен ұштастыра тәрбиелеу – кәзіргі күннің өзекті мәселесі, яғни өткенді жаңғырта отырып, заман талабымен бірлестіре ғылыми електен өткізуге келіп тіреледі. Сондай ұлттық нышанымыздың бірі–ұлттық теңгелер. Ұлттық теңге- ол ақша. Балабақша баласы үшін – олардың түсінігінде ол–тек қажет нәрсені сатып алу құралы. Дүкенде немесе базарларда қолданылатын құрал, осы ақша туралы ақиқатты зерттеп, оның мәнін терең оқып, зерделеп, ұғыну үшін О. Асқардың «Ақша туралы ақиқат» кітабымен таныстардым. Балалар сендердің әрқайсыларыңның жылда асыға күтетін мерекелерің – туған күндерің бар . Сол сияқты сендер күнде нан, кәмпит, балмұздақ алып жейтін ақшаның да туған күні болады. Сендердің туған күндеріңді атап өтетін өз үйлерің, әке шешелерің немесе үлкен үй – қарашаңырақ ата-әжелерің бар. Ал, ақшаның да өз үйі болады. Ол–банктер. Оның да үлкен үйі–қарашаңырағы бар. Ол–Ұлттық Банк.

Теңгенің дүниеге келу жолы

Т е ң г е

Өз теңгелеріміз

Алтын және күміс теңгелер

Айырбастау Туған күні, туған жылы Ұлттық ерекшелігі Сом

«Теңге»сөзінің мәні, ұлттық мәтіні туралы

Жобаны құру, оны жүргізу барысы Тақырыбы:«Мектепке дейінгі жастағы балалардың теңгеміздің шығу тарихы мен мәдениеті туралы білімдерін қалыптастыру». Мақсаты:Егеменді қазақ мемлекетінің болашақ ұрпағының сана-сезімін, ұлттық психологиясын атабаба дәстүрімен ұштастыра ғылыми тұрғыда жоспарлау, зерттеу, тарихпен ұштастыра оқыту. Пайдаланған құралдар қорытынды

Тақырыбы

а) « Ақша туралы ақиқат» ә) « Теңгенің дүниеге келу тарихы» б) « Теңге» -сөзінің мәні, ұлттық мәтіні в) « Сандар сөйлейді» г) « Теңге- сауда құралы» Шешім қабылдау : а) Теңге туралы әдебиеттер

Мақсаты

Теңге Қорытынды

Орындалуы

Шешім қабылдау

БАЛАНЫҢ АКТИВТІК ҚИМЫЛ-ҚОЗҒАЛЫСЫН МУЗЫКА АРҚЫЛЫ ЖЕТІЛДІРУ Қабдешова Р.А. Атырау қаласы «Айгөлек» шипажай балабақшасының меңгерушісі

Мектеп жасына дейінгі балаға сазды эстетикалық тәрбие бере отырып, музыканың сезімдік мазмұнын, сипатын ажырата білудің маңызы зор. Музыкаға сәйкес биде,ойында, өзіндік дене қимыл үйлесімділігін жетілдіру керек. Саздық қозғалыс сабағында балаларды еркін қозғалысқа, әдемі ырғаққа, жеңіл, көңілді оған сәйкес өзіндік қимыл-қозғалыс жасай білуге төселдіру, баланың шығармашылық қабілетін дамытып, дербес іс-әрекетін жетілдіру балабақшаның мақсаттарының бірі болып саналады. Балабақшадағы тәрбие барлық тәрбиенің бастамасы. Мектепке дейінгі шақ бала бойына адамгершіліктің негізін қалайтын кез. Сондықтан да бала бойына жас кезінен бастап ізгілік, мейірімділік, инабаттылық сезімдерін қалыптастыру ата-аналар мен тәрбиешінің міндеті. Мектеп жасына дейінгі балалардың эстетикалық дамуына музыка сабағының әсері мол. Музыкасыз, ойынсыз, ертегісіз баланың толық мәніндегі ақыл-ойы мен қиялын дамыту мүмкін емес. Балалардың сабақ барысында алған білімі, іскерлігі,дағдысы негізінде олардың дербес музыкалық қызметі белсенді де әсерлі болады. Бала музыка әлемін түсініп, қабылдауға, талдай білуге тәрбиелеуде эмоциялық сезімталдығын қалыптастыруда жанжақты, білімді, мәдениетті, өнерлі етіп тәрбиелеуде өсуіне әсер етуге музыка сабағының алатын орны ерекше. Балабақшадағы сәбилік шағынан тәрбиеленіп келе жатқан баланың музыканы тыңдау, оны түсіну, есте сақтау, ажырта білу, би билеу, сазгерлік аспаптарды, ұлттық аспаптарды тану қабілеттері қалыптасады. Балабақшадағы музыкалық тәрбие балалардың музыкаға деген қызығушылығын сұранысын аттырады. Мысалы: Бала салтанатты адымдап келе жатқан сарбаздарға, маң-маң басқан аюға, үркек қоянға т.б. тән бейнелі қимылды іздейді және оны өзі орындауға талпынады. Музыканың ықпалы кейде үгіттеуден, нұсқаудан да анағұрлым күшті болады. Балаларды мазмұны бай әртүрлі шығармалар мен таныстыра отырып, біз оларды жағымды әсерлеуге бөлене білуге баулимыз. Өнерге жақын балғын жігерлі күш-қимылды қажет ететін ән, би немесе түрлі ойындарда музыкаға бағынып, қимылдай білуі қажет. Баланың қозғалыс қуаты артқан сайын ойлау қабілеті күшейе бастайды. Мұның өз бала бойындағы ұстамдылықты, ерікжігерді жетілдіреді. Мектеп жасына дейінгі балаға дидактикалық ойындар ұйымдастыру арқылы музыкалық тәрбие мен қарапайым білім қызметінің негізгі түрі хороводтар, сюжетті-рольдік ойындар, қимыл

ойындары беріледі.Музыкалық сенсорлық қабілеттерді дамытатын музыкалық -дидактикалық ойындар шағын бөлім етіп өз алдына бөлек көрсетілген. Дидактикалық ойындар мен құралдар баланың музыкалық сенсорлық дамуын тездетеді. Балалар олардың көмегімен дыбыстың жоғарылығын, тембрлігін айырады, ырғақтық суретін ажыратып, әуен қозғалысының бағытын қадағалайды,баланың шығармашылық қабілеті дамиды. Музыкалық -дидактикалық ойындар сабақ барысында және балалардың бос уақыттары кезінде өткізілуі керек оны пайдалана білуі маңызды. Музыкалық-дидактикалық ойындарда дыбыстың жекелеген қасиеттері: жіңішке және жуан, жылдам немесе баяу екенін дауыс пен аспаптар тембрін ажырата білуге үйретіледі. Мысалы:«Құстар мен балапандар»,«Кімнің үйі»,«Жай және қатты». Балалардың музыкалық дыбыстардың октава аралығындағы (до,до) жоғарылығын қабылдауға үйрету. Екі музыкалық аспапты (сырнай мен барабан) әуеніне тембріне қарай ажырата білуге баулу, қол соғу арқылы әртүрлі дыбыс күшін беру (жәй және қатты дыбыстау) кішкене барабанды жоғары тактімен соғу. Мысалы:«Дыбысты ажырату» музыкалық дидактикалық ойын бұл естиярлар тобына арналған. Бұл ойында дыбыстардың жуан жіңішкелігін айыра отырып салыстыру. Жоғары жуан дыбыс болса үлкен аққуды көрсету, төменгі жіңішке дыбыс болса кішкене аққуды көрсету. Ән айтумен орындалатын ойында өзара тығыз байланыста қол ұстасып өлең айту, әнді сахналық түрге келтіру сияқты ойындар енгізіледі.Ал музыкалық активті дербес қызмет балалардың өз ынтасымен ойынның барысында туып олардың өмірін қызықты мазмұнымен толықтырады. Музыкалық дидактикалық ойындар әр топта жас ерекшеліктеріне сай өткізіледі. Дидактикалық ойын бұл заттың түсін, пішінін, ажыратуға, әуеннің үнін, оның төменділігін, жоғарылығын, тембрін айыруға сонымен қатар сенсорлық тәрбиенің дамуына әсер етеді. Музыкалық активті қимыл-қозғалыс баланың билеген немесе ойын ойналған, ән айтқан кезінде эстетикалық талғамға сай қимыл жасай білу және әсемдікті сезіне отырып белсенділігін дамытуға көмектеседі.Баланың активтік қимыл-қозғалысы музыка арқылы жетіледі. Сондықтан да бала бойында адамгершілік, ізгілік, мейірімділік сезімін қалыптастыру негізгі міндетіміз.Музыка сабағында баланың іскерлік дағдысы олардың дербес әрекетіне байланысты шыңдалу керек. Музыканың құдыретті күшін бала бойына дарыту,сіңіру мақсатында күнделікті өмірде, яғни,балабақшада таңертеңгі жаттығудан бастап,әрбір ұйымдастырылған оқу тәрбие

үрдісінде әуеннің алатын орны ерекше.Мектеп жасына дейінгі балалардың қимыл-қозғалыс белсенділігінің өте жоғары деңгейде болатындығына байланысты дәрігерлер мен фтизиатрлар бұл кезеңді «шамадан тыс қимылдау жасы» деп атайды.Олай болса баланың белсенді қимылдауын шығармашылық тұрғыда іске асырып қоймай, әртүрлі қимыл-қозғалыстар арқылы ерте жаста ырғақты сезіну, бұлшық ет пен дене бітімін күшейту мен дамытуға әкелетінін атап өтуге болады. Бала бойында ұлы мүмкіншіліктердің бәрі бар екендігі айтылса, сол қасиеттерді дамыту ісі дәл балабақшада басталмақшы. Қимыл мен ойын бала өміріндегі ең маңызды шара десек, мен өзімнің жұмысыма ән сабақтарында «Балалар, қазір біз ойнаймыз», «Біз қазір саяхатқа шығамыз», «Біз қазір құсқа айналамыз» деп бастаймын. Сабақтың алғашқы сәтінен бастап баланың бимен айналысуға деген қызығушылығын оята білуге тырысамын. Осы жастағы балаларды хореографиямен таныстыруда өте жеңіл қимыл-қозғалыстарды меңгертіп, кезеңмен күрделі, мәнерлі қозғалыстарға көшіремін. Мәселен, сыпайылық белгісі ретінде дәстүрлі түрде басты сәл төмен түсіріп-көтеруді, қолмен (саусақ жаттығулары,тарелка жасау т.б.), аяқпен (өкшемен,аяқтың ұшымен тұру, алға, оңға, солға жүру), денемен (мұрынды шүйіру,ішті тарту) жасалатын қимылдарды балалар қуана және үлкен қызығушылықпен жасайды. Бала бойындағы мінсіз сымбаттылықты, әртістік қабілетті, қиялды дамыту үшін музыкалық этюдтар мен ойындарды міндетті түрде өз сабақтарыма енгіземін. Музыкалық қойылым ретінде балаларға арналған шығармалардың бірін таңдауға болады. Мысалы: «Жауқазындай боламыз» музыкалық этюдін көрсетуге болады. Алдымен балалар музыканы толығымен мұқият тыңдап шығады. Музыкалық этюдке қатысушылардың біреуі ортаға жүгіріп шығып, өзі ойластырған іс-әрекетті көрсетеді. Одан кейін бәріміз бірігіп кімнің өте тамаша қызықты қимылқозғалысты тапқандығын шешіп, кімнің «жауқазындай болғандығын» атап өтеміз. Баланың нені көрсетіп, нені түсінгендігін көріп, сезіне білуін бақылау арқылы біліп отырамын. Осылайша әрбір сабақтарда баланың қызығушылығымен қатар активтік қимылқозғалысының жетілуі, денесінің шынығуы оның тұлғасының әдемі болып өсуіне септігін тигізеді.

Баланың активті қимыл-қозғалысын дамыту

Ертеңгілік жаттығу

Дене тәрбиесі

Әуендік-қимылды қозғалыс

Би билеу

Әуенді қимыл-қозғалыс сабақтарында балалар ырғақты қимыл-қозғалыстарын жетілдіре отырып әуенге байланысты дене жаттығуларын жасайды. Әрбір баланың жас ерекшеліктеріне қарай қимылқозғалыс жаттығулары таңдап алынады. Осыған орай баланы өз күшіне сенімді етіп, оларды батыл қимыл жасауға, жергерлілікке, төзімділікке тәрбиелеу керек. Әуенді-ырғақты би қимылы мен музыка ұштасқанда баланың жан дүниесінің сұлулығын, жүріс-тұрыс әсемдігін бағалай білу керек. Саз жетекшісі әрбір бала бойындағы дарындылықты, шеберлікті одан әрі дамытып шыңдалуына ықпал жасай білуі керек. Сонда ғана ұстаздың шығармашылық жұмысының нәтижесін көруге болады. Балабақшада үнемі әрбір маусымдық мерекелер, атаулы күндерде ертеңгілік, ойын-сауық, тәрбие жұмыстары жиі болады. Осындай мерекелерде балалардың өнерлері көрсетіліп баланың белсенділігі байқалады. Сонымен қатар би үйірмесі жұмысының алатын орны ерекше. Сабақтан тыс мезгілде балалармен жеке жұмыс жүргізіліп бала бойындағы дарындылықты одан әрі дамытып қала, облыс көлемінде өтетін сайыстарға қатыстырып үлкен мақтаныш сезіммен жұмысымның жемісін көріп келемін. Қорыта келе, бүгінгі мамандардың басты міндеті әлемдік өркениетке ұмытылып, жас ұрпақты тәрбиелеп, оқытып қана қою аз, оны жан-жақты дамыту, жаңаша оқыту, үйрету, бағыт-бағдар беруі қажет. «Қазіргі жас буын, бүлдіршіндер-мемлекетіміздің мығым тірегі»,-деп Елбасы Н.Ә.Назарбаев атап көрсеткендей, жас ұрпақтың жан-жақты қалыптасуының негіздері мектепке дейінгі мекемеден бастау алады. Балабақша табалдырығында музыка мен би әлемінен сусындаған балдырғанның болашағыжарқын болары сөзсіз.

АТАДАН ҚАЛҒАН АСЫЛ СӨЗ Балаларға өнер-білім берілсін, Сұлу мінез әр өнермен өрілсін.

Ж.Баласағұни Талаптан да, білім мен өнер үйрен,

Білімсіз, өнерсіз болады ақыл тұл. Ш.Құдайбердіұлы

 «Өзін-өзі тану» пәні шеберханасы  РУХАНИ-АДАМГЕРШІЛІК ҚҰНДЫЛЫҚТАР ІЗГІЛІКТІ ТӘРБИЕНІҢ НЕГІЗІ Кульниязова А.С. «Өрлеу» БАҰО» АҚ филиалы Атырау облысы бойынша педагогикалық қызметкерлердің біліктілігін арттыру институтының «Тұлғаны тәрбиелеу және әлеуметтендіру» кафедрасының аға оқытушысы, «Өзін-өзі тану» пәні бойынша тренер

«Жүрегіңнің аш көзін, жанның сырын арала...» Ш.Құдайбердіұлы Жүрек-рухтың ұясы, рухани санамыздың орталығы, ол біздің болмысымыздың қозғаушы күші, рухани қабілетіміздің қайнар көзі. «Біз тұрғызатын қоғам арды бағалайтын, белсенді жоғары моралді, әдепті және рухани байлығы мол адамдардан тұру керек»-деді Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев (18 ақпан 2005 жыл). Қазақстан халқына Жолдауында «Жаңа құндылықтар жүйесіне тезірек бейімделіп кеткен болашаққа жаңаша көзқарасы бар жас ұрпақты дер кезінде ең қымбат адами көзқарастар негізінде рухани-адамгершілік, имандылық ізгі қасиеттерге баулу қажет»,-деп еліміздің болашағы өскелең ұрпақ қолында екенін, жақсы тәрбие беру барысында жас ұрпаққа адамзаттық құндылықтар, рухани-мәдени мұралар сабақтастығын сақтай отырып тәрбиелеу керек екендігі туралы айтқан болатын. Тарихтың сан қилы нәубетті кезеңдерін бастан кешірген қазақ халқы бүгінде әлемдік қауымдастық мойындаған еңсесі биік елге айналды. Егемендігімізді жариялап, тәуелсіздікке қол жеткізген сәттен бастап мемлекет басшылығы алдында терең саналы білімділік пен қажырлы еңбекті талап ететін, ел тағдырын айқындаушы ұлы міндеттер тұрды. Елбасының қазіргі кезде басты назар аударған бір мәселесі–бүгінгі мақтанышымыз, ертеңгі келер ұрпағымыздың тәрбиесі. Өйткені, бала–өмірдің сәні, бақыттың нысаны, ертеңгі күнді жалғастырушы ұрпақ. Ұрпақ тәрбиесі—келешек қоғам тәрбиесі. Сол келешек қоғам иелерін жан-жақты жетілген, ақыл-парасаты мол, мәдени — ғылыми өрісі озық етіп тәрбиелеу — біздің міндетіміз. Ал, қазіргі кезде ата-бабамыздың салтдәстүрі мен әдет-ғұрпынан ажырап қалған, шетелдік компьютерлік ойындар мен қатыгездікке құрылған фильмдердің еркінде кеткен жастарымызды қайтсек дұрыс жолға саламыз? Бүгінгі таңда бұл сұрақ ұлтымыздың болашағын ойлайтын, санасы сергек барша қауымды толғандыруда. Себебі ұлы бабамыз әл-Фараби: «Тәрбиесіз қолға білім салма»,- деген екен. Ал ғұлама ғалым А.Байтұрсынов:«Біз әрқашанда білімге ұмтыламыз. Негізінде, ең бірінші тәлімге ұмтылуымыз керек, тәрбиелі білім, тәлімді рух, қажет. Тәрбиелі білім, міне-адам! Міне–тұлға!» - деп білімнен

бұрын тәрбиеге көңіл аудару керектігін,тәрбиесіз адамға берілген білімнен ешқандай пайда жоқтығын 1 баса көрсеткен. Біз осы бір қағидаларды әрқашан жадымызда ұстауымыз, алдымен таза жанды, иманды, арлы, намысты, ұлты мен ұлттық құндылықты сүйетін тұлға тәрбиелеуге ұмтылуымыз керек. Атақты педагог Сухомлинский: «Бала кезде үш жастан он екі жасқа дейінгі аралықта әр адам өзінің рухани дамуына қажетті нәрсенің бәрін де ертегіден алады. «Балалар Жаратқанның жер бетіне жіберілген ең ғажайып құбылысы.Сол үшін біз, үлкендер, балаларға ерекше құрметпен қарап, айрықша қамқорлық жасауымыз керек»,-дейді Сара Алпысқызы. Мұғалім мамандығы жасандылыққа, уақыт талабынан қалыс қалуға төзбейді. Болашақтың адамын тәрбиелейтін, болашақ жас ұрпаққа білім мен тәрбие беретін бала жанының бағбаны-мұғалімдер, сондықтан олардың ары таза, адал, әдепті, инабатты, сыпайы, парасатты, байсалды, ұстамды, төзімді, кешірімді болу шарт. Міне, мұғалімнің осы қасиеті туралы, «Мектепке алты жастан» деген еңбегінде Ш.А.Амонашвили дәл басып айтқан:«Мұғалімнің біріншіден, балалар арасында өз беделін сақтап, нығайтып, екіншіден оны әр оқушыны адам етіп қалыптастыруға игі ықпал етуге пайдалану үшін оның маңызы өте зор. Жақсы көрген мұғалімнің пікірі, бағасы, оқушы үшін адамдарға, олардың ісіне қарымқатынас жасаудың нұсқасы болып табылады. Сүйікті ұстаз-оқушының өмірге қарайтын мөлдір де, таза әйнегі». Өз бойында рухани құндылығы мол мұғалім өз бойындағы барлық жақсы қасиетерін ақылмен, дарынмен, өз қабілеті, шеберлігімен ішкі нұрын, жүрек жылуын айналасындағы шәкірттеріне үлестіреді. «Ұрпақ тағдыры-ұлт тағдыры». Ұлттың болашағыбілімді, талантты, адамгершілік асыл қасиеттерді бойына сіңірген тәрбиелі ұрпақтың қолында. Ал сол тәрбиені бала бойына нәр беріп сусындату мұғалім мен отбасының тәрбиесі болары сөзсіз. Рухы күшті ұлт озады демекші, осы тұрғыдан алғанда жас ұрпақтың рухани мәдениетін арттырып, көркемдік әлемін байытуда, дүниетанымын қалыптастыруда «Өзін-өзі тану» пәнінің рухани-адамгершілік, 1

Қазақстан даму институты. Қазақтар. Алматы, 1998

танымдылық білім беру бағдарламасының орны ерекше. Адамның бойына жақсы рухани-адамгершілік қасиеттердің сіңісуі, білімді игеруі тәрбиеге, өскен ортаға, үлгі-өнеге берер ұстазға байланысты. Әр жеке тұлға өзін-өзі рухани жетілдіру үшін өзін-өзі тәрбиелеуге міндетті. Елімізде рухани -адамгершілік тәрбиені жетілдіру мемлекеттік міндет деңгейінде көтеріліп отыр. Бұл міндеттің практикалық шешімі-«Өзін–өзі тану» пәнінің енгізілуі, оның авторы Сара Алпысқызы Назарбаева. Өзін–өзі тану пәнінің басты міндеті-өзінің дүниетанымына үңілу, өзіңді сүю мен сыйлай білу, өз ісіне жауапты болу, өз арыңмен келісімде өмір сүру, өзіңнің жанына жақын іспен айналысу, адамдарға мейірімділік таныта білу, ізгілікті болу.Тәжірибе көрсеткендей, өзін- өзі тану білім берудің құнды мәнін нығайта отырып, тұлғаның шексіз сүю, өз ісіне және жеке күшіне сену, ізгілікті іс жасау, көп білу және өзін-өзі жетілдіру,физикалық, психикалық, рухани дамуда үйлесімдікке қол жеткізу дағдыларын қалыптастырады. Бұл пән балалардың өзара қарым– қатынасын дамытуына ғана емес, сондай–ақ баланың өзін–өзі тануына адамгершілік негіздерін жинақтауына, сана- сезімінің қалыптасуына, қоршаған ортамен махаббат,ізглік және өзара түсіністік негізінде өзара қарым– қатынас құра білуіне, бір тұтас тұлғаның қалыптасуына әсер етеді. «Балалар Жаратқанның жер бетіне жіберілген ең ғажайып құбылысы. Сол үшін біз, үлкендер, балаларға ерекше құрметпен қарап, айрықша қамқорлық жасауымыз керек»,-дейді Сара Алпысқызы. К.Д.Ушинский:«Тәрбиелеудің басты міндетін адамгершілік әсер етуден құрайды»,-десе, дана Абай: «Ақпейіл және ықыласты жүрек адамды жетелеуі тиісті,сонда ғана оның еңбегі және табыстылығы ерекше мәнге ие болады. Адам болып дүниеге келу жеңіл, бірақ адам болу қиын»,-деген болатын. Тәрбиенің маңыздылығы сондай, біздің болашақ ұрпағымыз тәрбиеден ғана рухани байлық алып, тәрбие арқылы ғана Адам болып қалыптасады. Рухани-адамгершілік білім берудегі дұрыс әрекетке үйретудің мақсаты–рухани-адамгершілік

құндылықтарға бағытталған, ойы, сөзі мен ісі бір жерден шығатын, жетілген мінезі бар адамды қалыптастыру. Оқушылардың бойларына рухани адамгершілік қасиеттерін дұрыс әрекет арқылы сіңіре білуіміз қажет. Рухани-адамгершілік сана-сезімі оянған адам ғана мәңгі құндылықтарды уақытша құндылықтардан, шынайылылықты жалғандықтан ажыратып, бақытты болып, өзгелерді бақытты етеді. «Өзін-өзі тану» пәні оқушыларды ғана емес, барша адамдарды да тәрбиелейтін пән деп түсінемін. Себебі, осы пәнді оқыта отыра мұғалімнің де өмірге көзқарасы өзгереді. Демек, балалармен қоса өздеріміз де тәрбиеленіп жатырмыз. Абай атамыз айтқан «ыстық қайрат, нұрлы ақыл, жылы жүректі» жеке тұлғаны тәрбиелей отырып болашаққа деген сеніміміз мол. Рухани-адамгершілік тәрбиесінде алдымен баланы тек жақсылыққа-қайырымдылық, мейірімділік, ізгілікке тәрбиелеп, соны мақсат тұтса, ұстаздың, ата-ананың да болашағы зор болмақ. «Мен үш қасиеттімді мақтан тұтам»,-депті Ақан сері. Олар:жалған айтпадым, жақсылықты сатпадым һәм ешкімнен ештеңені қызғанбадым. Бұл үш қасиет әркімнің өз құдайы. «Өз құдайынан айырылған адам бос кеуде, өлгенмен тең» деген екен. Шындығында бұл ақиқат. Олай болса, жеке тұлғаны қалыптастыруда, олардың жан дүниесіне сезіммен қарап, әрбір іс-әрекетіне мақсат қоюға, жоспарлауға, оны орындауға, өзіне-өзі талап қоя білуге тәрбиелеу — адамгершілік тәрбиенің басты мақсаты. Мақсатқа жету үшін сан алуан кедергілер болуы мүмкін.Ондай қасиеттерді бала бойына жас кезінен бастап қалыптастыру жеке тұлғаны қалыптастырудың негізін қалайды. «Еліміздің күші-патшада, сәбидің күшіжылауында» демекші, біздің күшіміз,қорғанышымыз, сеніміміз- адамгершілігімізде болуы керек. Ол үшін Ақанның осы үш қасиетін бала бойына дарыта білсекұлы жеңіс болары анық.

ЖЕКЕ ТҰЛҒАҒА РУХАНИ- АДАМГЕРШІЛІК ТӘРБИЕ БЕРУДЕ «ӨЗІН-ӨЗІ ТАНУ» ПӘНІНІҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ Нұғмарова А.Қ. Атырау аграрлық-техникалық колледжінің оқытушысы

«Сүймек,сезбек,кейімек, Харекет қылмақ, жүгірмек. Ақылмен ойлап сөйлемек... Ақыл керек,ес керек,мінез керек»

А.Құнанбаев Жаңа кезеңдегі білім берудің өзекті мәселесі-жас ұрпаққа адамгершілік-рухани тәрбие беру. Қазақ тілінде әдептілік,сыпайылық,ізеттілік дегендердің түп-

мағынасы бір.Ол-адамгершілік. Рухани құндылықтар төмендегі бағыттарды қарастырады; танымдық бағыт, адамгершілік бағыт, әлемдік, ұлттық, дүниетаным бағыты, салауатты өмір салты. Бала–кең әлемдегі ең пәк, ең таза асыл жан. Оның ойының тазалығы, арының тазалығы оны қоршаған ортаға байланысты болмақ. Бала осы ортаны қалай пәк танып білсе, оның алдынан кең әлемнің есебі де солай ашылмақ. Адам бойындағы бірінші қасиет-

адамгершілік деп білемін. Себебі онда сүйіспеншілік, мейірімділік, ізгілік, махаббат, жақсы ойлау сынды ісәрекеттердің тізбегі жатыр. «Дүниенің барлық мәнімахаббатта»,-деген еді Сара Алпысқызы. Адамгершілігі мол деп-арам пиғылдан ада адамды айтар едім. Жақсы адам жан-жағына нұр шашып қана қоймай, жетімдерге жұбаныш, әлсіздерге демеу болады. Дүниедегі жағымды нәрселердің барлығы– адамгершілік ұғымы арқылы жүзеге асады. Осы қасиет арқылы жас та, кәрі де өзінің мақсат-мүддесіне, арман тілегіне, болашақтан үміттенуіне сенім білдіреді деп ойлаймын. Қазақ халқының рухани-адамгершілік тәрбиесінің басқа халықтарға ұқсамайтын өзіне тән мәнмазмұны, ерекшеліктері бар.Ұлағатты атабабаларымыз ғасырлар бойы ұрпағын бар қасиеттерге баулып, оның әдепті, ар-ұятты, мейірімді, адамгершілігі мол болуын тілеп отырған. Рухани-адамгершілік тәрбиесі-ол жүрек. Ақыл жүрекпен нұрланса, рахымды болса, ізгілендірілуі жүректің жылуынсыз тек ақылмен қабылданған білім адамның өзіне де, қоғамға да, болашаққа да теріс ықпал етеді. Адамгершіліктің ең жоғары рухани қажеттілігінің бастау көзі-өзін-өзі көрсету, өзін-өзі жетілдіру, өзін-өзі дамыту.Қарым-қатынаста, дүниетанымда өзінің шығармашылық қабілетін дамыту. Рухани байлығымыз ұлтымыздың әдепсалты, мәдениеті, әдебиеті, өнері, тарихында жатыр. Адамгершілік-рухани тәрбие мәселесі қазақ ағартушыларының шығармашылығында терең орын алған. Қазақ ағартушылары-Шоқан Уалиханов, Ыбырай Алтынсарин, Абай Құнанбаев өздерінің саяси-қоғамдық ғылыми және әдеби еңбектерінде қазақ халқының адамгершілік-рухани тәрбиесіне аса қатты көңіл бөлді. Халық шығармашылығын жинап зерттеу арқылы қазақтардың адамгершілік қасиеттеріне және талғам деңгейін, болмысқа деген көзқарасын көрсете білді, рухани тәрбиеге байланысты көптеген құнды пікірлер айтты. Бүгінгі тәрбие ісінің міндеті-сол ұлттық байлықты жаңаша озық ұстанымдармен байланыстыра алып, рухани бай, жан-жақты дамыған жеке, дарынды тұлғаны зерттеп, дамытып, қалыптастырып, әр баланың өзінеөзінің сенімін нығайтып, өзіне-өзінің жол ашуына мүмкіншілік жасау.Тәрбие -қоғамдық үрдіс, қоғам мен жеке тұлғаның ара қатынасын қамтамасыз ететін басты жүйе. Оның негізгі өлшемі өмірге қажетті тұлғаның жағымды қасиеттерін дамыту болып табылады.Адам тіршілігінің саналылығының белгісі-оның өзгелерге деген адамгершілік қарымқатынасы. Осы мақсатқа жету үшін ҚР білім беру мекемелеріні 2006-2011, 2012-2015 жылдарға арналған тәрбие жұмысының кешенді бағдарламасында балалар мен жастардың руханиадамгершілік мәдениетін қалыптастырудың негізгі өлшемін жасау ұсынылған. Адамгершілік дегенімізадамдардың гуманизм принциптерін бейнелейтін моральдық қасиет. Ол адалдық, шыншылдық, әдептілік, жанашырлық пен сенім сияқты

қасиеттерді қамтиды. Тұлға бойында адамгершілік қасиеттерді қалай анықтауға болады? Жеке тұлғаның адамгершілік деңгейіне мінездеме: адамгершілігі мол тұлға дегеніміз-бойында жауапкершілігі бар, қоршаған ортаға, өзіне сыйластықпен қарайтын, өз қызығушылығынан басқаның қажетімен байланыстыра алатын, яғни өз мүддесін әлеумет мүддесімен теңестіре білу қабілеті бар адам, яғни адамгершілік қасиет дегеніміз-тұлғаның өз мүддесін әлеумет мүддесімен теңестіре білуі. Бұл мінездеме салыстырмалы түрде және адами құндылықтардың деңгейлік көрсеткіші түрінде көрінеді. Тұлғаның адамгершілік деңгейін өлшеу көрсеткіштері: өзіндік түйсігі,отбасылық түйсігі, ұлттық түйсігі, жалпыадамзаттық түйсігі, әлемдік түйсігі, құзырлылығы. Тәрбие үрдісі ұзақ уақытты қамтиды. Қазіргі кезде ата-ана көп жағдайда бала тәрбиесін мектепке, мұғалімге артып қойған. Ендеше тұлғаның адамгершілік қасиеттерін дамытуда мұғалім маңызды фактор болып табылады.Мұғалімнің тәрбие үрдісіндегі алатын орны бүкіл тәрбие ісін өз қолына алуында емес, тәрбиелеуде елеулі жетістіктерге жетуде оның ұйымдастырушылық, бағыттаушылық күшінде және шығармашылығында.Нағыз тәрбиелеуші-кең сезімді адам. Ол қуаныш пен қайғыны терең сезінеді. Егер мұғалімнің бойындағы қасиеттерінен ашық мінез бен шындықты сезсе, ол нағыз адамгершілік пен ізгілік болып табылады. Қай баланың болмасын бойынан жақсы қадір– қасиет іздеп табу, оған үлкен үміт арту-мұғалімнің негізгі ұстанымы. Қоғамды сауықтыру мақсатында болашақ ұрпақты ізгілік бесігіне бөлейтін адамның рухани азығы болатын «Өзін-өзі тану» жобасы дүниеге келді. Жоба әр адам қоршаған ортаның бір бөлшегі екендігін сезініп, өзінің әлеуметтік ролі мен өмірлік мұратының мәнін ұғынуға, қоғамға қызмет ету әлуетін көтеру мақсатында қолға алынған. Бұл жоба 2001 жылдан бастап еліміздің білім беру ұйымдарында эксперимент ретінде қолданысқа енсе, 2010-2011 оқу жылынан бастап білім жүйесіне негізгі пән ретінде енгізілді. Бүгінгі таңда еліміздегі барлық оқу орындары сияқты біздің Атырау аграрлы-техникалық колледжіндеде «Өзін-өзі тану пәні» оқушылардың оқу құралына айналды. Осы пәннен сабақ беретін ұстаздары білімдерін жетілдіріп сабақ беруде. «Өзін-өзі тану» пәніне арналған оқу бөлмесі жарық, кең, барлық құрал жабдықтармен, техникалық құралдармен жабдықталған. Өзім Атырау аграрлы-техникалық колледжінде «Өзін-өзі тану» пәнінен дәріс беремін. «Өзін-өзі тану» бағдарламасының түпкі мақсаттары оқушының ішкі жан дүниесіне үңіліп, олардың назарын адамгершілік-рухани құндылықтарға бағыттау, өзінің қоршаған ортаның, қоғамның бір мүшесі екенін ұғындыру, отансүйгіштік, елін-жерін аялау сезімдерін арттыру болып табылады. Осы мақсаттарға сәйкес берілген тақырыптар мен материалдар кез келген жастағы студенттердің түсінігі мен ұғымына сәйкес келе берері сөзсіз.

Менің байқағаным, «Өзін-өзі тану» пәні студенттерге өте ұнайтын пән. Неге?, «Оның қандай себептері бар?» дегенге келер болсақ, бұл пәннің басқа пәндерден өзгешелігінде екен. Ең алдымен басқа пәндерге қарағанда оның құрылымының да, өткізілу әдістерінің де демократияшылдығында. Студенттерге баға қойылмайды, қандай да бір талап та жоқ. Осының өзі студенттерді еркіндікке шақырады. Студенттердің өзін еркін барынша еркін ұстауына, толық тануына мүмкіндік жасалынады. Көбіне мұғалім емес, студенттер өз ойларын жеткізеді. Студенттердің ішкі сарайын тануға, жан дүниесіне үңілуге, бір-бірінің қандай екенін білуіне мүмкіндік ашылады. Мұғалім үлкен демей, кіші демей әр баланы жеке тұлға ретінде өзімен тең тұрғыда санап, олардың «Өзін-өзі тануына» ахуал қалыптастырады.Айналасына, өмірге деген көзқарастарын дұрыс-ау, бұрыс-ау демей, жасқанбай, емін-еркін шынайы білдіруіне жағдай жасайды. Ешкімге көңіліне алатындай ескертпе жасамау, дұрыс емес пікірлер мен ұшқары ойлардың өзін байсалдылықпен, төзімділікпен тыңдап, оған ерекше мән беру. Студенттер бойындағы басқаға ұқсамайтын ең жақсы қасиеттерін тап басып тану және сол артықшылығын бағалау арқылы оны одан сайын қанаттандырып, өзін-өзі тәрбиелейтіндей мүмкіндік ашу. Желкілдеп өскен құрақтай болып ер жетіп келе жатқан ұл-қыздардың ата-анасына деген құрмет сезімін ояту. Ата-анаңды басқадан артық болғандықтан емес,ол сенің өз ата-анаң болғандықтан сүюің керектігін түсіндіре білу. Сондықтан да «Өзін-өзі тану» пәнінің идеясы мен мазмұны, оның элементтері тәрбие жұмыстарының 4 бағытындағы «Өзін-өзі тану мен өзін-өзі дамыту қажеттілігін қалыптастыру» бөлімінен көрініс таба бастады. «Ағайын-ер ырысы», «Жүректің үндестігі», «Жақсылықпен жаным дос», «Мейірбандылық жүректен» атты тақырыпта өткізген тәрбиелік шаралар студенттерге рухани-адамгершілік тәрбие беруде дұрыс әрекет істеуге үлкен әсер қалдырды. «Ұлт руханияты-ұрпақ аманаты» атты облыстық семинар өткіздім. Семинарға облыстағы колледждердің «Өзін-өзі тану» пәндерінің оқытушылары қатысты. Колледждің «Өзін-өзі тану» пәнінің мұғалімдері Б.А.Кушенова, Г.Т.Шанарова, Г.С.Кушербаева және А.Қ.Нұғмарова ашық сабақ өткізіп, шығармашылық жұмыстарының есебін берді. Әр оқу орнынан келген «Өзін-өзі тану» пәні мұғалімдерімен дөңгелек үстел өткіздім. «Отанотбасынан басталады» тақырыбындағы ашық сабақта студенттер анаға, отбасына сүйіспеншілікке тәрбиеленсе, «Өзін-өзі тану» пәніндегі студенттердің шығармашылық жұмыстарының есебінде студенттердің салған суреттері, қолөнер жұмыстары, ребус, кросводтары көпшілік көңілінен шыға білді. Сондай-ақ облыстық семинарларға студенттермен қатар өз іс-тәжірибемді де көрсетіп келемін. Атап айтсам,«Адамгершілік–рухани-тәрбиенің маңыздылығы» атты облыстық конференцияда «Отбасы-өмір аясы» атты панорамалық сабағыммен,

студентке ғылыми жетекшілік етіп, еңбегіміз жинаққа енді. Осы пән арқылы студент бойына мейірім мен рахымшылықтың, адамгершіліктің, әділдіктің, шынайылылықтың дәнін себуге болатынын, жас ұрпақтың қабілеті мен мүмкіншілігінің жан-жақты ашылатынын, адамгершілік биігіне көтеріліп, ізгілік пен сұлулықтың шын мағынасын түсінуге, шынайы мейірімділік пен ақиқатқа ұмтылуға, өз өмірін жоғары мәнмен өткізуге жетелейтінін көрсетті. 9-сынып бітіріп келген «Электрондық есептеу техникасы және бағдарламалық қамтамасыздандыру» мамандығында оқитын студенттермен өткізген «Мамандығым–мақтанышым» тақырыбындағы тәрбие сағатымнан көруге болады. Дәйексөзі «Он кәсіпті шала білгенше, бір кәсіпті жақсы біл» Қазақтың нақыл сөзі. Тәрбие сағатының мақсаты:-«қызығушылық және бейімділік», «абырой» түсініктеріне анықтама беру; -Таңдау, талдау дағдылары мен өзін-өзі бағалау дағдыларын дамыту. Әдістер: мимен батыл әрекет, топпен жұмыс, дәптермен жұмыс, көрініс қою. Көрнекі құралдар: жұмыс дәптері, мамандықтар жазылған, сергітуге арналған карточкалар, компьютердің құрастырмалы бөлшектері. Сабақтың барысы: Сергіту «Бұл кім?» Ойынға қатысушылар мамандықтар жазылған карточкалар алады. Осы мамандық иесін ым, жүрістұрыс қимыл арқылы бейнелеу. Қалғандары бейнеленген мамандық иесін ажырата білуі керек. Мұғалімнің сөзі: Мамандық-жеке бастың өзіндік тұлғасын және қабілеттерін дамыту жолы. Мамандық арқылы адам өзінің кісілік ерекшеліктерін, өмірлік нәрін, ой-пікірін, қасиетін, құндылығын білдіре алады. Егер ол шын мәнінде таңдаған мамандығына осы тұстардан үйлесіп жатса, онда өмірде үлкен жетістіктерге қол жеткізері сөзсіз. Мимен әрекет ету. Абыройлы және абыройлы емес мамандықтарды атау. Оны тақтаға екі қатар етіп жазу. Талқылау:-Қандай мамандықтар көпшілікке тән? -Бұл кәсіпке сұраныс қандай дәрежеде? -Бұл кәсіптің пайдалы, зиянды жақтары қандай? -Бұл кәсіпте жас, жыныс, бой, салмақ, сырт келбет сияқты шарттар бар ма? Тұжырым: көпшілікке тән мамандықтар әрқашанда абыройлы мамандықтар қатарына жатпайды. Өзіндік жұмыс:1.Мамандық таңдаудағы қателіктер мен қиыншылықтар. 2.Жадыда ұстау: «Мамандық таңдаудың ережелері» Қорытынды:-Пайдалы нені білдіңіз? -Сіздің таңдауыңыз берілген талаптарға сәйкес келе ме? -Өз жоспарыңызды өзгертпек ойыңызда бар ма? Мамандық таңдау ережелері:

1.Өзіңіз тұратын жердегі қажетті мамандық пен кәсіпті меңгеру. 2.Мамандық туралы алған біліміңізді ата-ана, дәрігермен кеңесіп, мамандық туралы түсінігіңізді салыстырып, кәсіби кеңес алыңыз. 3.Болашақта өзіңізге мамандық таңдай отырып, оны меңгеруге табандылық пен ұмтылыс қажет екендігін есте ұстаңыз. Тапсырма:Сәйкестік кестесін толтыру. «Өзін- өзі тану» пәні-жас ұрпақтың қабілеті мен мүмкіндігін жан-жақты ашып, адамгершіліктің биігіне көтеретін білім беру үлгісі. Сара Алпысқызы атап өткендей, «Әр баланың қабілетін ашу, өзіне жол табуы, өзінің күш жігеріне сенуі өзінің өмірдегі орнын табу үшін өте маңызды. Әлемде Махаббат пен Мейірімділік аурасын жасай отырып қайырымдылық пен махаббат жүректен жүрекке жетуі тиіс, яғни әрбір баланың, оқушының, студенттің, ата-ананың жүрегіне жылылық нұрын ұялатуда әрқайсымыздың орнымыз ерекше» деген еді. Сондықтан баланы адамгершілікке тәрбиелеу ісіне күш-жігерді жұмылдырудың мәні зор. Баланың бойында қалыптасқан рухани-адамгершілік тағылымдары оның жеке басының, ар-ожданының қорғаны бола алады. Адам баласы ұлы мақсаттарға жету үшін тек қана білімдар болу аздық етеді, одан да бұрын адамдық қасиет, адамгершілік,тәрбиелік қажет. Сонда ғана,ондай жан өз ортасына,Отанына, халқына, ата-анасына лайықты, пайдалы қызмет ете алмақ. Бұл қағида ұстаздық жолды таңдаған менің де, ұрпағының болашағын ойлаған ата-аналарымыздың ең басты мақсаты, бағыт ұстар темірқазығы десе де болғандай. Ұрпақ тәрбиесі-келешек қоғам тәрбиесі. Сол келешек қоғам иелерін жан-жақты жетілген, ақыл парасаты мол, мәдени-ғылыми өрісі озық етіп тәрбиелеу біздің де қоғам алдындағы борышымыз. Рухани-адамгершілік білім беруді тұтас педагогикалық үдеріспен ықпалдастыру. Қазіргі тәрбие мен білім беру міндеттерінің бастысы-кез келген жасөспірімдерге білімді меңгерту ғана емес, оның рухани-адамгершілік қасиеттерін танып, ішкі жан дүниесіне әсер ету арқылы жас ұрпақтың өзін-өзі дамытуына жол көрсету-рухани адамгершілік білім беруді басқа пәндермен ықпалдастыру арқылы жүзеге асуы тиіс. Өзін-өзі тану рухани-адамгершілік білім беруді басқа пәндермен ықпалдастыру-білімді жандандыру, оның рухани адамгершілік мәнін ашу, жалпыадамзаттық құндылықтарға жеке әртүрліліктен ұқсастыққа, ажыратуға негізделген, барлық пәндердің синтезі, тұтас білім. Уақыт талабы және білім беру саласындағы инновациялар рухани-адамгершілік білім беруді басқа пәндермен ықпалдастыру арқылы балаларды тұтас әлем бейнесін, табиғат, қоғам және әлемдегі құбылыстар арасындағы байланыс қалыптастырады,деп түсіндіреді. Ықпалдастыру–әр текті бөліктер мен элементтердің бірігуімен байланысты дамыту сөз.

Ықпалдасу процесі-/лат.интеграция-біріктіру/, бірін-бірі толықтыратын, бір-бірімен байланысты жеке ұғымдарды біртұтас етіп біріктіру/-бірін-бірі толықтыратын, бір-бірімен байланысты жеке ұғымдарды біртұтас етіп біріктіру. Интеграция /ықпалдастыру/-бұл жекелеген бөлімдерді біріктіруге, соның нәтижесінде білім жүйесінің сапалы өзгерістеріне жетелейтін байланысқан жүйелер теориясы екен. Интеграция білім беру білім беру процесін құрастырудың басты қағидаларының бірі, оны жетілдірудің тәсілі ретінде әлемді біртұтас тануды қамтамасыз ету құралы және оқытушының дидактикалық жүйесінің даму шарты ретінде де түсіндіріледі. Ықпалдастыру пәнді оқытуда бір не бірнеше әдісті сабаққа енгізу деп түсінбеу керек. Мысалы, әдебиет сабағы «Тыныштық сәтімен» басталып, «Тыныштық сәтімен» аяқталса, ол ықпалдастыру боп табылмайды. Оны терең түсіну үшін, ықпалдастырудың дүниетанымдық негізін, қағидасын білуіміз керек. «Мен қазақ тілін немесе биология пәнін оқытамын» дейміз.Дұрысы «Мен жас ұрпақты оқытамын». Бастысы пәнді оқыту емес, пәнді оқыту арқылы тұлғаның рухани-адамгершілік дамуы. Ш.А.Амонашвили:«Бала білімді қажет етеді, олар жанды білімді қажет етеді»,-дейді. Жанды білім бар болса, онда жансыз да білім бар. Ал, «Жансыз» білім дегеніміз не? Ол жылдам ұмытылып қалатын, маңыздылығын бағаламайтын, мәні аз қажет емес білім. «Жанды білім-адамды рухтандырып, ғылымды түсінуге көмектесетін жаңа іс-әрекетке бастайтын жаңалық іздеуге, дамуға бастайтын білім /қанат бітіреді/. «Өзін-өзі тану»-адамгершілік білім беруді пәндермен ықпалдастыру-бұл ең бастысы, білімді жандандыру, білімнің рухани-адамгершілік мәнін ашу. Махаббат педагогикасы болып табылатын «Өзінөзі тану» пәні мен басқа пәндерді ықпалдастыру қағидалары: 1.Жалпыадамзаттық құндылықтар қағидасы 2.Оқу үдерісінде тұлғаны өзін-өзі дамыту және анықтау қағидасы 3.Бірлік қағидасы 4.Оқушының ғылыми-зерттеушілік шығармашылығы қағидасы 5. Әлеуметтік өзара іс-әрекет, қоғамға қызмет ету 6.Мәдениеттанымдық, дүниетанымдық, жағымдылық қағидасы. Мысалы, әдебиетпен «Өзін-өзі тану» өзара ықпалдастыруда мәдени-танымдық, тәрбиелік ұстанымдар тірек болады. Біртектес гуманитарлық білім аяларын құруға негіз болатын дидактикалық құрылым ретінде бұл пәндердің адамгершілік қағидалары негізге алынады. Еліміздің ынтымақтастық, өзара келісім бірлік, Тәуелсіздік бостандық, достық, ұлтжандылық сияқты құндылықтарды түсініп, олардың қоғамдағы ролі туралы оқып, үйрену де қамтылады. Оқушыларға, табиғатқа ізгілікті қарым-қатынас, қоршаған ортаның орны, денсаулықты сақтау мен нығайтудағы үйрету

және адамға кері әсерін тигізетін жағымсыз ісәрекеттерден аулақ болудың жолдарын ұғындыруда

пәндер ықпалдастығының ролі зор.

 Озат тәжірибе  МЕКТЕПТІ ДАМЫТУ БАҒДАРЛАМАСЫН ӘЗІРЛЕУ- ӘР КӨШБАСШЫНЫҢ МІНДЕТІ. МЕКТЕПТІ ДАМЫТУДЫ ЖОСПАРЛАУ. Исағалиева А.Ш. Атырау қаласы Үш тілде оқытатын дарынды балаларға арналған мамандандырылған №30 мектеп – гимназиясының жоғары санатты бастауыш сынып мұғалімі

Қазақстанға Кембридж университеті ғалымдарының оқыту тәсілі, яғни жеті модуль идеяларынан тұратын Білім беру мен білім алудағы жаңа бағдарлама енгізілді. Бұл бағдарламаның негізгі мақсаты-қазақстандық мұғалімдерге педагогикалық тәжірибесін жетілдіру мен бағалауға көмектесу, зерттеушілік әрекетінің ұйымдастырылуын, игерген білімін іс-әрекетте яғни оқушыға дайын білім бермей, оны дамыта оқытып, ізденушілік-зерттеушілік әрекетінің ұйымдастырылуын, игерген білімін ісәрекетте пайдалана алуын көздейді, ал негізгі мазмұны жеке жеті модуль түрінде берілген. Мен де Қазақстан бойынша өткізіліп жатқан оқытудың Кембридж университеті тәсілінің теориялық негіздерін енгізген бірінші «Бетпе-бет» кезеңін аяқтап, теориялық білімімді жетілдіріп, өзім бірнеше жыл еңбек еткен Үш тілде оқытатын дарынды балаларға арналған мамандандырылған №30 мектепгимназиясына келдім. Мектептің даму жоспарын әзірлеу барысында Бірінші деңгей бағдарламасының «Мектептегі тәжірибе» кезеңін бағалауға арналған материалдарды іздестіру барысында көптеген дамыған елдердің білім саласындағы реформаларымен, жаңалықтарымен таныстым. Әсіресе мені дамыған елдердің мектептерінің құрылымы, оқушылардың білімі бағалау әдістері, электрондық оқу жүйелері, оқушылардың білім сапасының көрсеткіштері мен рухани–адамгершілік тәрбие бағыттары үлкен ойға қалдырды. Осындай өзгерістерді өз мектебіме қалай енгіземін?–деген сұрақ туды. Ең әуелі өз мектебімнің бастапқы жағдайымен таныстым. Мектеп басшыларымен, мұғалімдермен, ата–аналармен, оқушылармен пікірлестім, ақылдастым. Зерттеу жұмыстарына бет алып, оларға арнап сауалнама үлгісін дайындадым. Осы бастапқы сауалнамалардың зерттеулердің қорытындысы бойынша мектепті дамыту жоспарының басымдығы таңдауға кірістім. Зерттеулер қорытындысына қысқаша тоқталатын болсақ, ұстаздарымыз диалогтік оқыту әдісін толық аша алмағандығын, топтық, жұптық жұмыстарды сирек қолданатынын, сын тұрғысынан ойлауды сын тұрғысынан ойлаудың стратегияларымен шатастырғанын, ал Блум таксаномиясын сирек қолданатындығын көрсеткен. Ал, оқушылардың көпшілігі сыныпта топтық, жұптық жұмыстардың сирек жүргізілетіндігін, сабақта жауап

бергенде жолдастарынан, мұғалімнен қысылатындығын және сыныпта тапсырмаларды көбіне мұғалімнің көмегімен ғана орындайтындығын айтқан. Ата – аналар баласы үй тапсырмасын орындап, оқып барса да сыныпта еркін жеткізе алмай қалатынын, мектептегі сабақтың мақсаты–ҰБТ–ға дайындалу, дәріс оқу екендігін, өмірде еш қажеті болмайтын фактілермен, формулалармен миы ашитындығын және балаларының үнемі жаттап оқитындығын алға тартқан. Оқулықтағы тапсырмалардың күрделілігін, кейбір есептердің ауырлығы туралы жазған. Мұғалім үй тапсырмасын бергенде балалардың рефератты ғаламтордан жүктеп алатындығын, олардың өздерінің ойлап орындайтын тапсырмаларының аз екендігін айтқан. Мектептің объективті жағдайларын анықтау мақсатында бастапқы сауалнама қорытындысында мектепте зерттеу жұмыстарының аз екендігі, күрделі өзгерістер енгізген кезде сарапшылар, кеңесшілердің қатыстырылуы сирек екендігі байқалды. Осы зерттеулердің қорытындысын сараптай отырып мектепті дамыту жоспарының басымдығына « Оқыту мен оқудағы жаңа тәсілдерді пайдалану арқылы оқушылардың қызығушылығын арттыру» тақырыбын таңдадым. Осы тақырыпты басшылыққа ала отырып мектептің дамыту жоспарын жасап, мектеп тәжірибесіне өзгеріс енгізу бағытындағы жұмысыма кірістім. Сөйтіп, мектептің даму жоспарының басымдығына «Оқыту мен оқудағы жаңа тәсілдерді сыни ойлаумен ұштастыру арқылы оқушылардың қызығушылығын арттыру» тақырыбын таңдадық. Қай кезде де білім бастауын мектептен алады, сондықтан мектеп неғұрлым таза, серпінді, шығармашыл болса, ол келіп құятын білім айдыны да сондай дәрежеде болады. Мектепті дамыту бағдарламасы – білім беру ісіндегі мектептің өзіне тән мазмұнын және оқу–тәрбие үдерісінің ұйымдастырылу ерекшеліктерін сипаттайтын нормативтік басқару құжаты. Даму бағдарламасын өзгерістер бағдарламасы деуге болады, яғни ол білім беру мекемесінің қиындықтан сәтті шығуын және мемлекеттің қоғам мен тұлғаның өзгеріп жатқан қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін қажет. Мектептің даму жоспары төрт кезең бойынша жоспарланады. 1–кезең: Жаңа цикл туралы ақпарат жинау.2–кезең:Басымдықтарды

белгілеу, іс–шараларды жоспарлау және үдерісті басқару. 3–кезең: Іске асыру және мониторинг. 4– кезең: Бағалау.Мектеп нақты деректер негізінде өзінің мықты және әлсіз жақтарын анықтап алу керек. Өзін өзі бағалау мектепті басқарудың қалыпты циклдеріне кіріктіріліп, мектепте жұмыс істейтін адамдарды қамту керек. Деректерді талдау өзін өзі бағалау үдерісінің негізгі бөлшегі болып табылады, деректерді мектепті жақсарту жөніндегі әріптестермен талқылау осы жұмыстағы стандарттар мен басымдықтарды анықтауға көмектеседі [1,74-бет]. Іс-шараларды жоспарлау-мектеп директоры мен аға қызметкерлердің кәсіби міндеттері. Жоспардағы шығындар–шынайы, ал атқарылатын іс-әрекеттер– оңтайлы болуы керек. Жоспарланған іс-шараларды жүзеге асыру мектеп қызметкерлерінің күнделікті жұмысы болып табылады. Бұл ретте негізгі күшжігерді мектеп тәжірибесін жақсартуға ықпал ететін іс-шараларға шоғырландырған маңызды [1,75-бет]. Өз мектебіме өзгеріс енгізу мақсатында таңдалған басымдық бойынша «Оқыту мен оқудағы жаңа тәсілдерді сыни ойлаумен ұштастыру арқылы оқушылардың қызығушылығын арттыру» тақырыбында мектептің даму жоспарын жасадым. Мақсатым:оқушыларды диалог арқылы сыни тұрғысынан ойлауын дамыта отырып сөйлеуге, талдауға, дәлелдеуге үйрету. Оқушыларды қалай оқу керектігін үйренуі нәтижесінде өздігінен реттелетін оқуға жетелеу.Топтық жұмыстарды жүргізу арқылы бірлескен оқуды ұйымдастыру. Сыни тұрғысынан ойлауды ойлау үрдісінің жоғары деңгейімен байланыстыра отырып, сыни тұрғыдан ойлау дағдыларын қалыптастыру. Мектептің даму жоспарында күтілетін нәтижелерді жоспарладым: мұғалімдер оқушыларға жеке тұлға ретінде ерекше назар аударады. Мұғалімдер тілдің оқу мен оқытудағы басты рөлін түсіне отырып, оқушыларда қарым қатынас жасаудың диалог, әңгіме,бірлескен сұхбат, талқылау, сұрақ қою дағдыларын жетілдіреді. Оқушылардың өздігінен реттелетін оқуын дамытуға ықпал жасайды. Топтық жұмыс арқылы әлеуметтік өзара әрекет етудің дағдылары дамиды.Ынтымақтастық оқу жүзеге асырылып, соның нәтижесінде білім сапасы артады. Блум таксономиясы кезең-кезеңмен (білу, түсіну, қолдану, талдау, синтездеу, бағалау) жүргізіліп, оқушылардың сыни ойлау қабілеттілігі жетіледі. Оқушылардың жеке басының тәжірибесіндегі дәлелдерге мән беріледі. Енді осы алдыма қойған мақсат–міндеттерді орындау үшін және күтілетін нәтижеге жету үшін мектептің даму жоспары бойынша жұмыс жасадық. Мектепті дамыту бағдарламасының негізгі міндеті–мектеп ұжымын оны дамытудың мақсатына жаппай жұмылдыру және үйлестіру. Мектепті дамыту бағдарламасын жасаудың маңызды бір міндеті осы білім беру мекемесі үшін 3–5 жыл бойы мәнді болып табылатын тақырып таңдау. Жалпы мектеп жоспарының басқа да түрлері сияқты, даму жоспары міндетті түрде талдау негіздемесінен, мақсаттар мен міндеттер қоюдан,мақсатқа жету үшін сәйкес

құралдарды таңдаудан,маңызды әрекеттер мен шараларды жоспарлаудан,олардың орындалу мерзімдерін белгілеу мен мәселелерді шешудің кезең кезеңдерін анықтаудан, жауаптыларды белгілеуден және бағдарламаны іске асырудан күтілетін нәтижелерден тұрады. Мен дайындаған мектептің даму жоспары жүргізілетін іс-шаралар, мақсаты, шараның түрі, ресурстары, жауапты адамдар, күтілетін нәтиже, мониторинг, уақыт шегі бөлімдерімен жоспарланған. Мектептің даму бағдарламасына қойылатын талаптар және оны қамтамасыз етудің жолдарын атап өтсек: бағдарламаның көкейкестілігі, мектептің түйінді мәселелерін шешуге бағыттылығы, бағдарламаның болжамдылығы, келешектегі әлеуметтік тапсырысты қанағаттандыруға бағытталуы, бағдарламаның тығыздығы, қолдағы мүмкіндіктерді пайдаланған жағдайда мейлінше мүмкін нәтижелерге жетуге бағыттылығы, бағдарламаның шынайылығы және жүзеге асуы, талаптарға және бар мүмкіндіктерге сәйкес болуы, бағдарламаның толықтығы және жүйелілігі, онда мектептің жүйелілік сипатын, қосалқы жүйелері мен олардың өзара және сыртқы ортамен барлық байланыстарын қамту, бағдарламаның стратегиялылығы, нақтылығы, бағдарламаның бақылануы, бағдарламаның икемділігі, бағдарламаның тартымдылығы, бағдарламаның үйлестірушілік, біріктірушілік бағыттылығы, бағдарламаның дербестігі, бағдарламаның ақпараттылығы, құрылымының ақылға қонымдылығы, оқырманға түсініктілігі, бағдарламаның көркемделуі, рәсімделуі. Егер мектептің даму бағдарламасы жоғарыда аталған талаптарға сай болатын болса онда біздің білімді тереңдету және дараландыру санатына жататын мектептеріміз көбейген болар еді.Өз мектебімнің қай санатқа жататынын анықтау үшін сауалнама жауаптарына сүйене отырып және өзімнің көп жылдық тәжірибеме байланысты мектебімді егжейтегжейлі толық білетіндіктен білімді тереңдету,қорыту және тарату санатына жатқызамын. Өзімнің алдыма қойған мақсатым мен міндеттерімді SMART технологиясы бойынша саралап шықтым. Біріншіден,мектептің даму жоспарындағы ісшаралардың әрқайсысы арнайы, нақты жасалғанын және болашақта өткізілетініне сенімдімін. Екіншіден, менің жоспарым өлшеуге болатын дәрежеге қол жеткізеді алты аптаға жоспарланған мектептің даму жоспарын жүзеге асырғанда, оқыту мен оқудағы жаңа тәсілдерді енгізу арқылы аз да болса өзгеріс жасап, оқу сапасын 60%-ға көтеруім керек. Үшіншіден, жасаған жоспарым қолжетімді, өйткені мектептің даму жоспарында көрсетілген күтілетін нәтижелерге қол жеткізуім керек. Төртіншіден, мектептің даму жоспарының басымдығы оқыту мен оқуда өте маңызды екендігіне сенімдімін және шындыққа сай, өйткені бұл әдістер мектеп оқушылары үшін де, ұстаздар үшін де тиімді болмақ. Бесіншіден, белгілі бір уақыт шегінде, яғни бір жылдың ішінде осы жоспарлаған іс-шараларым жүзеге

асып, алға қойған мақсатыма жетуім керек. өйткені әр айға жоспарланған шаралардың дәл уақытында орындалуына мүмкіндік жасадым. Қорыта айтқанда, жоспарлаған мектептің даму жоспары арнайы, нақты жасалған, өлшеуге болатын жетістікке жеткізетін, нәтижелерге қол жеткізетіндей қолжетімді, шындыққа сай маңызды тақырыпты қамтыған, белгілі бір уақыт, яғни, бір жылды қамтитын бағдарлама деп айта аламын және мектептің тәжірбиесіне өзгеріс енгендігінің қорытындысын алу үшін мониторинг жүргізіп отырдым. Мониторинг кезінде мынадай шаралар жүргізіледі:жұмыс жоспары мен кестесіне сәйкес тапсырмалардың орындалуын тексеру; бағдар ретінде табыс критерийлерін есепке ала отырып, бастаманың ықпалы туралы мәліметтерді жинау; талдауды есепке ала отырып, іс-шаралар жоспары мен үдерістерді пысықтау[1,75-бет]. Сонымен, мектептің даму жоспары дегеніміз әр түрлі міндеттерге бейімдеуге болатын бірлескен жұмыс құралы болып табылады. Мектептің дамыту жоспары әрқашан «білімқұмарлық мәдениеті» жағдайында және және жұмыстың орынды, оңтайлы тәсілдері болған жағдайда іске асады. Мектеп базасында жүзеге асырылатын іс-әрекеттегі зерттеу үдерісі арқылы практик-мамандар мектеп проблемаларын қарастырып, оларға жан-жақты жауап беру мүмкіндігіне ие болады. Бұл – «мектептегі шара» немесе «мектеп туралы ақпарат» қана емес, ол, ең алдымен, «мектеп үшін» жүргізілетін зерттеу шарасы. Осыған қарап, мұғалімнің міндеті өзінің жеке тәжірибесін түсіну және жетілдірумен қатар, өзіндік рефлексивтік зерттеу үдерісіне қызығушылықпен тартылуы, ұмтылуы деп айта аламыз. Іс-әрекеттегі зерттеуге қатысушылар оқу бағдарламасын өзгертуге, мектепте қолданылатын тәжірибеге қатысты дау айтуға және проблема қою, деректер жинау, талдау және әрекет ету жөніндегі үздіксіз үдерістермен айналысуға бағытталады, сол арқылы әлеуметтік өзгерістерге қол жеткізу жұмыстарына ден қояды[1,45-бет]. Мен мектептің даму жоспары бойынша жұмыс жасап, жасалған іс-шараларды орындалуын мониторинг бойынша тексеріп, бағдар ретінде табыс критерийлерін есепке ала отырып, бастаманың ықпалы туралы мәліметтерді жинап, талдауды есепке ала отырып, іс-шаралар жоспары мен үдерістерді пысықтап отырдым. Бірінші жартыжылдықта «Оқыту мен оқудағы жаңа тәсілдерді сыни ойлаумен ұштастыра отырып оқушылардың қызығушылығын арттыру» тақырыбында жұмыс жасадық. Осы тақырып бойынша жасалған іс-шараларды мектептің даму жоспарының мониторингісі арқылы тексеріп, өзгерістердің әсерін қадағалап отырдым. Көптеген зерттеу әдістерін: бастапқы, соңғы сауалнамалар (оқушы, мұғалім, ата-ана) сұхбат алу, коучингтен

кейінгі мұғалімдердің рефлексиялары, сабаққа қатысудағы бастапқы және кері байланыстар пайдаландым. Қысқасы, іс-әрекетті зерттеу–мұғалімдерге өздерінің қандай мұғалім екенін білуге және оқыту мен оқу үдерісі туралы сын тұрғысынан ойлануына көмек беретін тәсіл.Басқаша айтқанда, тәжірибені өзгерту–бұл істеп жатқан ісімізді өзгерту, түсінікті өзгерту–бұл біз қалай ойлайтынымызды өзгерту, жағдайды өзгерту-бір-бірімізге деген қарымқатынасымызды өзгерту дегенді білдіреді.Бұл азғантай уақыттың ішінде біздің мектебімізде аз да болса өзгеріс енді деп айтуға болады.Мұғалімдер ұжымда көшбасшылық қабілетімен танылды, олардың өзіне деген сенім қалыптасты, балалармен қарым–қатынасы өзгерді, тәлімгер, коуч, бақылаушы, көмекші ролін атқарды, әріптестер арасында ынтымақ орнады, ақпараттық–коммуникациялық технологияны меңгерді, ал оқушыларда өзін-өзі бағалау қалыптасты, өздігінен іздену пайда болды, топпен жұмыс жасауға дағдыланды, дәлелді қорытынды айтуға үйренді, пәнге деген қызығушылығы артты, пән бойынша алған білімін өмірмен байланыстырды. Оқу кабинеттерінің техникалық жабдықталмауы жұмыстың өз дәрежесінде жүруіне кедергі келтіруде.Сондай-ақ сабақты жоспарлауда да қиындықтар болды, мысалы, тапсырманы орындауда уақыттың жетіспеушілігі, өзін –өзі және топты бағалаудағы дағдылар,бағалау критерийлерін жасаудың маңыздылығы туралы мұғалімдерге әдістемелік көмек бердім. Мектеп тәжірибесі кезінде өзгеріс енгізу мақсатында жүргізілген коучинг, тәлімгерлік, Lesson study зерттеу әдістерінің нәтижесінде мектептің даму жоспарының мақсатына жете алдым және күтілетін нәтижелерге қол жеткіздім деп айта аламын. Қорыта айтсам, мектеп мұғалімдері оқушыларға жеке тұлға ретінде ерекше назар аударды.Мұғалімдер тілдің оқу мен оқытудағы басты рөлін түсіне отырып, оқушыларда қарым қатынас жасаудың диалог, әңгіме, бірлескен сұхбат, талқылау, сұрақ қою дағдыларын барынша жетілдірді. Оқушылардың өздігінен реттелетін оқуын дамытуға ықпал жасады.Топтық жұмыс арқылы әлеуметтік өзара әрекет етудің дағдылары дамыды. Блум таксономиясы кезеңкезеңмен жүргізіліп,оқушылардың сыни ойлау қабілеттілігі жетілді.Оқушылардың жеке басының тәжірибесіндегі дәлелдерге мән беріліп, пән бойынша алған білімі өмірмен байланыстырылды. Ынтымақтастық оқу жүзеге асырылып, соның нәтижесінде білім сапасының артқандығы байқалды. Пайдаланылған әдебиеттер: 1.Мұғалімге арналған нұсқаулық Бірінші (ілгері) деңгей. (2- басылым) 2.Глоссарий Оқу-әдістемелік құрал.Қазақстан – Астана. 2012 ж

ҮЙРЕНУДІҢ ЕҢ ТИІМДІ ӘДІС-ТӘСІЛДЕРІ ҚАНДАЙ? Хансұлтанова Г.П. Атырау қаласы Ә.Жангелдин атындағы қазақ орта мектебінің жоғары санатты физика пәнінің мұғалімі

Үйрену үйрету тәсілдері көп-ақ. Алайда олардың қандайы тиімділігі тұрғысынан жоғары деңгейде? Оқу үрдісі белсенді әрі әлеуметтік әрекет. Білім алушы тек ақпарат иемдену үшін ғана оқымай, берілген мағлұматтарды түсініп, талдап,олардың негізінде жаңа ой, идея құрастырып, оларды бағалауы қажет. Ол өз ұстанымдарымен әр уақытта басқалармен бөлісуге мүдделі, өйткені білім игеру бірлескен әрекеттерден толыға түседі.«Интербелсенді оқу» деген сабақта тек интерактивті тақтаны қолдану дегенді білдірмейді. [2] Бүгінде көптеген мұғалімдер өз жұмысының жоғары нәтежесін интерактивті тақтамен байланыстырып істеп келеді. Президент Н.Назарбаев «Қазақстанның әлеуметтік жаңғыртылуы: Жалпыға Ортақ Еңбек Қоғамына қарай 20 қадам» атты еңбегінде бұл туралы былай деп жазған еді: «...Менің интерактивті білім беруді дамыту жөніндегі алға қойған міндетім, өкінішке орай, тар мағынада түсініп, солай жүзеге асырылуда, интерактивті тақталарды пайдаланумен интерактивті білім беруге қол жеткізе алмаймыз.» [1] Көпшілік мұғалімдер интерактивті тақтаны қолдануды үйреніп алсақ болғаны, қалғаны өзінен-өзі шешімді деп ойлайды. Бұл әрине дұрыс емес. Алайда Н.Сандерстің кестесінде интерактивті тақтаның тиімділігі 15-30% деп көрсетілген. [3] Оқу оқытудың кейбір тәсілдерін қолданғанда мәліметтің 24 сағат ішінде есте сақталуы. (Н.Сандерстің кестесі.) Тәсілдер

Лекция Оқу (мәтін, кітап оқу) Аудио және видео құралды қолдану Көрсету (кестелер, сурет,жобалар т.б.) Пікірталас Практикалық іс-әрекеттер Үйренгенді дереу қолдау, басқаны үйрету

Есте сақтау мөлшері 5% 10% 15% 30% 50% 75% 90%

( Интернет материалдары бойынша ) Бұған қоса біріншіден интерактивті тақтаны сабақта қолданудың мұғалімнің өзі үйренбесе оны пайдаланудың тиімділігін білмеген болар еді. Сондықтан, біз былайша (тиімді түрде) үйренеміз. Пікір таластырғанда өзіміз өз қолымызбен жасағанда (белсенді әрекеттер арқылы); бірлесе оқығанда; басқаларды үйреткенде; ойын түрінде жұмысты жүргізгенде. «Үйрету мүмкін емес! Үйрену ғана ықтимал!» деген қағиданы басшылыққа алу керек. Екіншіден, шебер активті тақта тек көмекші құралы ғана. Алайда интерактивті тақтаны үйрену

арқылы барлық мәселе шешіледі деп ойлауға болмайды. Ал егерде мұғалімдер сабақта жағымды атмосфера қалыптастыра алмаса, (яғни оқушыларды сыйлай және оларға өздерін сыйлата алмаса, оларды ынталандыра алмаса сабақты түрлі әдіс-тәсілдер көмегімен қызықты өткізе алмаса, шәкірттердің өз мүмкіншіліктері мен күштеріне деген сенімдерін ұлғайта алмаса) интерактивті тақтаны білгеннен не пайда? Мұнда да мәселе «білуде» емей, «қолдануда», «жасай білуде» болмай ма? Үшіншіден, интерактивті тақта бірінші кезекте оқушы құралы болмақ. Себебі, тақтада жұмыстың көпшілігін оқушылар орындайды. Сондықтан, алдымен интерактивті тақтаны пайдаланудың жұмысына оқушыларды жұмылдыру керек. Осы кездегі «практикалық әрекеттер» деген не? Әр сабақта оқушылардың өздігімен, өз басымен, өз қолымен жасайтын жұмыстары: мәтін оқу, ойлау, ой құрастыру мен тұжырымдау, сурет салу, график тұрғызу, сұлбалар сызу және құру, диаграммалар мен кестелер сызу және оны толтыру, шығармашылықпен айналысу т.б. Осындай белсенді әрекеттерге ерекше мән берілсе, онда оларды кез-келген пән бойынша әр сабақта қолданып отыру–бүгінгі күннің талабы болмақ! Ал, енді («Үйренген білімді дереу қолдану, басқаларды үйрету») дегенде нағыз интербелсенді әрекет:«жұптасып және шағын топ ішінде қоян– қолтық араласып жұмыс жасау» деген сөз. Оқушылар шағын топ құрамында сабақ тақырыбына қарай өз ойларын ортаға салып қана қоймай, бірін-бірі үйретіп те, үйреніп те шығады. Үйренудің ең тиімді әрекеті–басқаларды үйрету! Бұдан 2000 жыл бұрын көне латындар «Docendo discimus!» («үйрете отырып үйренемін!») деп бекер айтпаған болар. Ескі бір анекдотта бір мұғалім оқушыларының түсініктерінің төмен екендігіне ренжіп, былай депті ғой: «Тақырыпты үшінші рет түсіндіріп тұрмын, өзім де түсініп алдым!» яғни, бұл түсіндірген сайын өзің де түсіне бересің дегенді білдіреді емес пе? Адамның табиғи қасиеттерінің бірі:басқаларды үйретуді ұнатады, ал өзін үйреткенді жақтырмайды. Мұғалім үйреткеннен гөрі оқушылардың бірін–бірі үйреткені нәтижелі болмақ. [4] Мұғалім сабақты бір жақты өткізгенде ешбір тиімділігі болмайды. Сондықтан, әрбір сабақта мүмкіндігінше пікірталасты, оқушылардың белсенді әрекеттерін, әсіресе (ойлану, өзіндік ой мен идеялар қалыптастыру, талдау жасау, шешім қабылдау, сызу, салу, жазу, есеп шығару т.б.) Олардың бірлескен

топтық және жұптық жұмысын қолдана білген тиімді. Мәселен, тақырыпты түсіндіру кезінде қысқаша пікірталастар туындатып отырған орынды. Пікірталасты «Осы мәселемен келісесіздер ме? Мүмкін олай емей, былай шығар? Осы мәселе бойынша Бақытжанның ойы қандай екен? Ал, Арман бұл турал не ойлайды екен? Мақпал, келісесіз бе, жоқ әлде қарсы шығасыз ба? Малика, бұл тұжырымға қарсы қандай дәлелдер келтіресіз? Ал, Асан сен ше, осы мәселені қалайша жақтайсыз?» деген сұрақтармен жандандыруға болады. Меніңше, пікірталасты әрбір сабақта қолданып отырған тиімді сияқты. Мұнда басқа пікірлердің де пайда болуы мүмкін ғой. Әдетте, көбіне мұғалім өзінің пікіріне қарсы шыққан пікірді ұнатпайды. Ондай болған жағдайларды қуаттағанда жөн. Мұндай жағдайларда оқушылардың бір тобын қарсыластар (оппонеттер) тағайындау арқылы да жүзеге асыруға болады. Немесе, әрбір тақырыпты түсіндіру барысында оның әрбір бөлігінен кейін 2-4 минуттық үзіліс

жасап, оқушылардың «Осы бөлімнен не білдіңіз? Не түсіндіңіз? Қандай сұрақтар пайда болды? Қандай мәселемен келісесіз немесе келіспейсіз?» деп сұрап, олардың жұптық немесе топтық талқылауларын, пікір алмасуын ұйымдастыруға болады. Психологтардың зерттеулері бойынша, адамның зейіні 6 минуттан кейін сейіле бастап, 15 минуттан кейін екі есе кемиді екен. Сондықтан, сабақ жоғары деңгейде өтіп, оқушылар көп мәліметті игерсін десек, барлық әрекеттерімізді 6 минуттың ар жақ–бер жағымен шектегеніміз дұрыс болар!... Әдебиеттер тізімі 1.Қазақстанның әлеуметтік жаңғыртылуы: Жалпыға Ортақ Еңбек Қоғамына қарай 20 қадам. Н.Ә.Назарбаев – Егемен Қазақстан, 10 шілде 2012ж. 2.Интербелсенді әдістеме оқыту үрдісінде қолдану. А.Әлімов. Алматы – 2013ж. 3.Оқытудың ең тиімді әдіс – тәсілдері. Н.Сандерс. 4.Интерактивті әдістер– өмірлік дағдыны қалыптастырудың тетігі. – Білім, 2007ж.№6

МУЗЫКА МЕКТЕБІНДЕ ЖАҢА ТЕХНОЛОГИЯНЫ ПАЙДАЛАНУ АРҚЫЛЫ ОҚЫТУ Ниеталиева Г.С. Атырау облысы Құрманғазы ауданы Дина Нұрпейісова атындағы балалар өнер мектебінің фортепиано бөлімінің мұғалімі

Білімнің сапасы мен тәрбиенің нәтижелігі мұғалімнің кәсіби деңгейіне байланысты. Мамандығын еркін меңгеру арқылы мұғалім өз ісінің кәсіби шебері атанады. Мамандықтардың өзіне тән ерекшелігі болады.Музыка мектебі мұғалімінің кәсіби мамандығы бойынша ерекшеліктері: өз пәні бойынша теориялық, әдістемелік біліктілігі жоғары, білім беруі мен оқытудың ең тиімді, ең қажетті, ең тартымды жолын таңдап жұмыстана білетін мұғалім. -Мамандығына сай музыка аспабында шебер орындаушы және оқушының орындаушылық дағдысын қалыптастырып, өнер әлеміне ену құштарлығына жол ашушы; -Музыка мектебінде оқу–тәрбие жұмыстарын ұйымдастыру арқылы оқушылардың өнер бағытындағы дүние танымын кеңейтуші; -Мамандығы бойынша кабинет жетекшісі. Әр оқу жылы басында оқушыларды қабылдағаннан кейін, баланың жеке тұлғалық белгілерін негізгі мектебіндегі психологпен бірлесе отырып анықтап

Дина Нұрпейісова атындағы балалар өнер мектебінің оқушысы Д. С. мен жүргізілетін оқу тәрбие үрдісіндегі іс-әрекеттердің мазмұны Мерзімі тұлғалық деңгейі, тұлғалық ерекшелік бойынша іс- шара

Оқушының жеке тұлғалық ерекшеліктері

Денсаулығына

Есте сақтауы

Жұмысты толық орындауға қабілеттілігі, жауапкершілікті сезінуі

Өзін ақыл оймен басқаруы, өзбетімен жұмыс жасауы

Өз ойын еркін айтуы мен іскерлігін көрсетуге қабілеттілігі шығарма шылық дамуы.

Ескерту

№

алуды тәжірибеге енгізудің арқылы оқушының мынадай тұлғалық ерекшеліктерін анықтадым: -Есте сақтауы, темпераменті, қарым қатынасқа бейімділігі, назар аударуы (өзгелерді түсінуі), әдептілігі, ашықтығы (жарқын жүзділігі), өзін ақыл оймен басқаруы, төзімділігі, жауапкершілікті сезінуі, жұмысты толық орындауға қабілеттілігі, еңбекқорлығы, ұқыптылығы, өзін еркін ұстауы, өз ойын еркін айтуға қабілеттілігі, еңбек әрекетіне ынтасы. Осы жұмыстардың нәтижесімен оқушының толық дамуы оның музыка мектебінде оқуға дайындығы анықталады. Анықтау жұмысында оқушының сынып жетекшісі, пән мұғалімдері ата – аналарымен, мектеп дәрігерлерімен, психологтарымен пікірлесіп, оқушы оқитын сыныптағы педагогикалық психологиялық консилиумға қатысқаны нәтижелі болады. Жеке зерттеу жүргізудің нәтижесінде мұғалім әр оқушымен музыка мектебінде оқу тәрбие үрдісін ұйымдастыруды төмендегі кестелермен беремін.

1.1

2009 ж 15. 09.

Жақсы

Өте жақсы

1.2

Тұлғалық деңгей

Қосымша сабақтың үйлесімді кестесі

-тірек үлгілерін қолдану -тестілік бақылау -жұптық оқыту -тыңдау көру

-Деңгейлік тапсырма -модульдік оқыту технологиясын қолдану - жұптық оқыту -тыңдауға дағдыландыру -көру өз қатесімен жұмыс жасау (ақпарат технологиясын пайдалану)

-Өз бетімен Орындауға тапсырма беру -мектептегі сахналарға шығару -дамыта оқыту -Осы оқушылармен шеберлік сыныптарына қатысу, Ашық сабақ өткізу.

-Оза оқыту -шыға Машылық тапсырма -байқаулар дың Бағдарла маларымен жұмыс

1.3

Жұмыстағы нәтиже I деңгей: Бағдарламаны меңгерту II деңгей: Көтеріңкі деңгей III деңгей: Шығармашылық деңгей

жаксы II сын

Дина Нұрпейсова атындағы балалар өнер мектебінің оқушысы М.Г.–мен жүргізілетін оқу тәрбие үрдісіндегі іс-әрекеттер мазмұны №

Оқушының Тұлғалық ерекшелік деңгейі

Оқушының жеке тұлғалық ерекшеліктер і Денсаулығы на

Өз ойын еркін айтуы мен іскерлігін көрсетуге қабілеттілігі шығармашылық дамуы.

Ортадан жоғары

1.1

2011 ж 15. 09.

1.2

Тұлғалық деңгей

Жақсы, спортпен шұғылданад ы

1.3

Мұғалімнің оқушыны дамыту бағытындағы жүргізуге тиісті жұмыстары

-Сабақ кестесін үйлесімді жасау

1.4

Осы жұмыстағы нәтижеге жету: I деңгей: Бағдарламаны меңгерту

Есте сақтауы

-тірек үлгілерін қолдану -қайталау -ауызша жұмыс -жұптық оқыту -әуен тыңдауға дағдыландыру

Ескерту

Жұмысты Толық Орындауға Қабілеттілігі Жауапкершілі ті сезінуі Ортадан жоғары -шығарманы толық орындату -қатеге соңынан талдау жасау -қате кеткен жерді кері ойнау -терме диктант -оқушы жауабын толық тыңдау -трек үлгісі бойынша сөйлеу -деңгейлік тапсырмалар бойынша жұмыс

Өзін ақыл оймен басқаруы, өзбетімен жұмыс жасауы Ортадан жоғары -модульдік оқыту технология сын қолдану - өзін – өзі бағалауға машықтан дыру -өзгенің жұмысын тыңдау,көр у арқылы талдау. салыстыр, талдау,бағ алауға машықтан дыру бағытында ғы жұмыс

Ортадан жоғары -дамыта оқыту мектепте, сыныпта(ө зі оқитын оқушылар арасында) сахнаға шығару Сыныпт ық ата – аналар жиналыс ына сахнаға шығару

2012. ж 1.06 Бағд ар лама ны меңг ерді

IIдеңгей:Көтеріңкі деңгей III деңгей: Шығармашылық деңгей

№

Оқушының тұлғалық ерекшелік деңгейі

1.1

2012 ж 15. 09.

1.2

Тұлғалық деңгей

1.3

1.4

Оқушының жеке тұлғалық ерекшеліктері Денсаулы ғына

Есте сақтауы

Орташа

Орта

-Сабақ -тірек кестесін үлгілерін үйлесімді қолдану жасау -жұптық Қосымша оқыту Мұғалімнің оқушыны дамыту сабақтар дың -әуен бағытындағы жүргізуге тиісті үйлесімді тыңдауға жұмыстары кестесі дағдыландыру -қайталау

Осы жұмыстағы нәтижеге жету: I деңгей: Бағдарламаны меңгерту IIдеңгей:Көтеріңкі деңгей III деңгей: Шығармашылық деңгей

Осындай жобалау жұмыстарының нәтижесінде оқушыларды музыка мектебіне оқыту үрдісінде бірбіріне ұқсамайтын түрлі әдістерімен жаңа педагогикалық технологияларды қолданып сабақты өткізуге болады. Сабақ өткізуде келесі міндеттер жүзеге асырылады. 1.Музыкалық іс – әрекеттер арқылы оқушының сезімін (эмоциясын) ояту: -музыкалық дидактикалық ойындар ұйымдастыру; -музыкалық шығармалардың мазмұнын оқушылармен бірге талдау; - тиімді әдіс–тәсілдерді таңдай білу. 2. Музыканы саналы түрде түсінуге баулу: -музыканың көркемдік құрамдарының (екпін, ырғақ, әуен, дыбыс баяуы, дыбыс биіктілігі т.б) музыкалық шығарма мазмұнын жасаудағы ерекшеліктерін түсіндіру; -түрлі көрнекті құралдар пайдалану; -ырғақ қимылдар жасау (нота биіктігін көрсету,ырғақты қолмен шапалақтап көрсету) арқылы меңгерту. 3. Оқушыға музыкалық шығарманы шама шарқынша орындауға үйрету барысында орындаушылық дағдыларды меңгерту. -шығарманы тыңдап, талдай білу дағдысын қалыптастыру; -музыкадан алған әсеріне сурет салдыру; -тақырыптар ойластыруға үйрету;

Жұмысты толық орындауға қабілеттілігі жауапкершілік ті сезінуі рта

Өзін ақыл оймен басқаруы, өзбетімен жұмыс жасауы

Өз ойын еркін айтуы мен іскерлігін көрсетуге қабілеттілігі шығармашыл ық дамуы.

Орта

-деңгейлік тапсырмалар бойынша жұмыс қатеге соңынан талдау жасау

- өзін – өзі бағалауға машықтандыру -мектептегі сахналарға шығару салыстыру,талда у,бағалауға машықтандыру бағытындағы жұмыс

-дамыта оқыту -мектепте сыныпта (өзі оқитын оқушылар арасында) сахнаға шығару

Ескерту

Дина Нұрпейсова атындағы балалар өнер мектебінің оқушысы М.А. – мен жүргізілетін оқу тәрбие үрдісіндегі іс-әрекеттер мазмұны

2013.ж1.06 Бағдарламаны меңгерді

-шығармалардан шағын үзінділерге қысқа қайырымдар орындау. Осы міндеттерді орындау жолында музыка мектебінде пәнді оқытудың түрлі әдістері мен технологиялары пайдаланылады. «Ойын арқылы оқыту» әдісін төменгі сыныптарда әр сабақта пайдалануды тәжірибеге енгіздім.Сабақты ойын желісінде құрастыру,ойын арқылы жауап алу, сергіту сәтін әрбір күнге өзгеше ойындар арқылы құрастыру, т.б. Тірек үлгілерін пайдаланып өткізген сабақтар. Тірек үлгілерін пайдалану арқылы бағдарламаға сай білуге тиіс негізгілерді (нота, кілттік белгілер, дыбыстың ұзақтығы, штрихтар, нюанстар) есте сақтауға, оқуға сөйлеуге дағдыландырылады. Бұл әдіс сабақтардың ұйымдастыру, тақырыпты түсіндіру, жаңа материалды бекіту өткенді қайталау, сабақты қорытындылау кезеңдерінде қолданылады. Оқытудың пәнаралық байланысына көңіл бөлуді музыка теориясы, сольфеджио, тарих, орыс, қазақ әбебиеті пәндерімен байланысты көбіне жаңа тақырыпты түсіндіру кезеңінде іске асырылады. Ақпараттық коммуникативтік технологияны сабақтарда жаңа материалдарды түсіндіруде, жаттығу– пысықтау кездерінде әуенді тыңдау,өзінің аспапта ойнағанын жазып (бейне, аудио құралдарына) көрсету,тыңдау т.б бағытта қолданылады. Жұптық оқыту әдісін жиі пайдаланып сабақ өткіземін. Кіші жастағы оқушылармен,орта,жоғары

сынып оқушыларымен жұптап оқыту сабақтарында оқушылар бірін–бірі тыңдайды, жұптасып аспапта ойнауға дағдыланады,бір–бірінің жауаптарын тыңдайды, сұрақ қояды қатесін түзетеді.Бірігіп жұмыстану мәдениеті қалыптасады. Топтық оқыту технологиясын пайдалану арқылы оқушыларды түрлі байқауларға дайындаймын. Топтағы оқушылардың жас ерекшеліктері бірдей және әр түрлі топтарда жұмыс жасайды. Сабақ барысында оқушылардың топтаса жұмыс жасау мәдениеті қалыптасады. Жоғарғы сынып оқушылары кіші жастағыларға нұсқаушы болады. Дамыта оқыту тапсырма беру арқылы, деңгейлік оқыту, модульдік оқыту технологияларын музыка мектебінің оқыту үрдісінде пайдалануға қолайлы. Бұл сабақтарда мұғалім оқушылардың

сөйлеу,шығарманы талдау, өзбетінше жұмыс жасау, аспапта ойнау шеберліктерін жетілдіру дағдыларын қалыптастыруға бағыттап жұмыстанады. Оза оқыту әдісін пайдаланып қабілетті оқушылармен сабақ өткізу арқылы оқушыларды музыка мамандығына баулып, сахнаға шығуға дайындайды. Жаңа технологияны пайдалану арқылы нәтижеге жетуге болатынын тәжірибе көрсетті. Соңғы екі жылда оқушыларым республикалық, халықаралық, облыстық түрлі байқаулардың жеңімпаздары болды, оқытқан оқушым фортефиано мамандығына оқуға түсіп, оқуын жалғастыруда. Бұдан шығатын қорытынды, жаңа технологияны қосымша білім беру жүйесіне кең ауқымда енгізу арқылы сапалы оқыту, мұғалімнің кәсіби деңгейін көтеру.

ЖАҢА ФОРМАТТАҒЫ САБАҚТАР АРҚЫЛЫ ОҚУШЫЛАРДЫҢ КРЕАТИВТІ ОЙЛАУ ДАҒДЫЛАРЫН ЖЕТІЛДІРУ Мирасова М.М. Атырау облысы Құрманғазы ауданы Абай атындағы орта мектебінің қазақ тілі мен әдебиеті пәні мұғалімі

Білім беруді жаңарту үнемі алға қарай ұмтылу мен дамыту үдерісі, бұл білім беруде кезең-кезеңімен өтетін және алынған нәтижелерге бағытталған өзгерістер. Қоғамдағы жүріп жатқан өзгерістер, ғылымда болып жатқан прогресс -жас ұрпаққа жаңаша білім беруді талап етеді. Осы ретте Елбасының: «...Адамзат үшін ХХІ ғасыр жаңа технологиялардың ғасыры болмақ, ал осы жаңа технологияны жүзеге асырып, өмірге енгізу, игеру және жетілдіру-бүгінгі жас ұрпақ, сіздердің еншілеріңіз.. Ал жас ұрпақтың тағдыры-ұстаздардың қолында» деген пікірін үнемі есте сақтауымыз қажет. Оқушылардың сапалы білім алуы мұғалімдердің білімділігі мен кәсіби шеберлігін қажет етеді.Үлгілі ұстаз ғана қабілетті, жан-жақты шәкірт тәрбиелей алады.Әр ұстаз оқу-тәрбие жұмысына шығармашылықпен қарап, жаңа заман талабы мен бағдарлама мазмұнына сай жаңа форматтағы оқыту әдістерін пайдаланса, игі нәтижеге жетері сөзсіз. Оқыту мен оқудағы өзгеріске жетелейтін, оқушыларға қалай оқу керектігін үйрететін бірден-бір тәсіл-топтық жұмыстарды ұйымдастыру.Оқыту барысында өздігінен білім алуға, білімдерін қолдануға, ізденуге, шығармашылыққа ұмтылуына бағыт-бағдар беру көзделеді.Өз тәжірибемде сабақ беретін сыныптарымның ерекшеліктерін ескере отырып, жаңа форматтағы сабақтарды батыл енгізіп жүрмін. Алдымен сабақтың жоспарын жасағанда SMAPT мақсаттар мен міндеттерді белгілеуге тырысамын, яғни 45 минут ішінде спецификалық тұрғыдан нақты, қолжетімді, жоспарланған уақыт ішінде қойылған міндеттерді сапалы орындай алатындай жұмыстарды жоспарлаймын. Сабақтың мақсатын сыни ойлау әдістері арқылы оқушылармен бірлесіп таңдауға, күнде естіп-біліп жүрген нәрсесін жаңа қырынан тануға жетелейтіндей етіп ойластырамын. Ал содан соң өзара іс-әрекет философиясына негізделген ынтымақтаса оқытуды жүзеге асыратын топтарға бөлемін.Топтарға бөлуде түрлі түс таңдау, фигуралар таңдау арқылы, сан арқылы, мозаика құрау арқылы бөлу әдістерін көптеген мұғалімдер тәжірибесінен кездестірдім. Енді топқа бөлудің өзіне сыни тұрғыдан келуді жөн санап, өз пәніме қарай Абайдың өлеңдерін тармақтап, одан шумақ құралатындай етіп, тілге негіздеп зат, өсімдік, жануар, қала атауы деп топтастырдым. 11-сыныпта оқушылардың туған жыл мезгілдеріне сай топтап алып, жақын күндері тойланатын оқушыға арнап жақсы тілек жолдаумен жалғадық. Ал 5-сыныпта А.Сейдімбектің «Әйел-ана» ертегісін оқытқанда сынып оқушыларын төмендегі топтарға бөлдім: 1.Халық құрметіне бөленген аналар мен әжелер (Оқушыларға Домалақ ана, Ұлжан ана, Зере әже, Дінасыл әже деген атаулар үлестіріледі); 2.Қазақтың Қаһарман қыздары (Тұмар патшайым, Бопай ханым, Әлия, Мәншүк, Хиуаз, Ләззат деген атаулар үлестіріледі); 3.Өнерімен тәнті еткен арулар (Күләш, Шара, Бибігүл, Роза, Фариза деген атаулар үлестіріледі); 4.Саясат пен қоғамдық істерге араласқан аналар (Айғаным, Ұлпан, Айпара ана, Сара Алпысқызы, Дариға Назарбаева деген атаулар үлестіріледі ). Топтық жұмыс-оқушылардың бір-бірін тыңдап, бірінен-бірі үйреніп жұмыс жасайтын, белгілі бір мақсатқа жетуге ұмтылатын іс-әрекеттері. Топтаса жұмыс жасау кезінде балалар тың идеялар айтады, ортақ шешімге келеді, білімді игеруге деген қызығушылығы артады, өзін өзгелерге тыңдата біледі, бір-бірін сыншы ретінде бағалайды, кейбір оқушылардың көшбасшылық қабілеті айқындалады. Өз тәжірибемде жеке тұлғаның кезкелген жағдайдағы мәселені ойлап, зерттеп қорытып, өз ойын еркін жеткізуге негізделген Сыни ойлау технологиясын көбірек қолданамын. Сын тұрғысынан ойлау 3 бөліктен тұратыны, 90 түрлі әдіс-

тәсілдерден құралған Америка мен Англия ғалымдары негіздеген танымал технология екені белгілі. Бұл технология оқыту үдерісіне 1998 жылдан енгенімен әлі де жетілу үстінде, бұл технология қоғамдықгуманитарлық пәндерді оқытуға тиімді екенін мойындаймыз. Қызығушылықты ояту кезеңінде «Топтау», «Түртіп алу», «Ойлану», «Әлемді шарлау», «Болжау» сияқты әдістер, Мағынаны тануда тәжірибеде бар «Еркін жазу»,«Инсерт»,«Жигсо», «Қазымыр оқушы», «Семантикалық карта», «Әңгіме кестесі», «Ұқсастық пен даралық», «Ішіне-сыртына», «Әдеби үйірме», «Екі жақты күнделік» , «Сәйкестендіру кестесі», «Елестету» т.б әдіс-тәсілдер ыңғайлы. Ал Ой-толғаныс кезеңінде «БББ», «ББТЗО кестесі», эссе, РАФТ т.б әдістері оқушынының өзіне де, басқаға да сын көзбен қарап, баға беруге үйрететін тиімді әрекеттер жиынтығы. Сонымен бірге топтық жұмыстарды ұйымдастыру барысында өзімді жетілдіру арқылы үйренген Постер құрау, Кластер түзу, Фишбон әдісі, Дананың кілттері, SWOT талдау, Дана үкілер технологиясы, “Ойлаудың алпы қалпағы», Блум жүйесі сияқты технологияларды тәжірибеге енгізудемін. 8-сыныпта «Сөзжасамның аналитикалық тәсілдері» тақырыбын оқыту барысында американдық ғалым Б.Блум таксономиясы негізінде жоспарладым. Жаңа материалды жаңа жағдайда қолдану үшін 4 топқа 4 түрлі тапсырмаларды былайша жүйеледім: 1-топқа Бірігу арқылы жасалған сөздерді суреттер арқылы модельдеу; 2-топқа Тіркескен сөздерге қоршаған ортадан қызықты мысалдар теру; 3-топқа Баспа материалдарынан қысқарған сөздерге 7 мысал тауып,оның қысқару принципін айту; 4-топқа Қос сөздердің сыңарын тауып, қызықты мәтін құрау; Белгіленген уақыт көлемінде оқушылар өз жұмыстарын нәтижелі қорғап шықты. Сынып бөлмесіндегі әрбір зат, құбылыс оқушылар назарынан қағыс қалмағанына таң қалдым, олар грамматикалық тұлғаларды өмірмен байланыстыра құрағанына,креативті ойлауға негіздегендеріне қуандым.Талдау бөлімінде әр топқа қимыл-әрекет,бет пішіндері арқылы жасырынған сөзді айқындау тапсырылды, бұл жұмыста оқушылардың шығармашылық қабілеті, рольде ойнау шеберліктері, логикалық ойлауы көрініс тапты. Б.Блум таксономиясы-өз бойында таным өрісінің мақсаттарын жинақтай бейнелейтін жүйе,оқуға ынталы әрі қабілетті әр шәкірттің оқу материалын толық меңгеруіне мүмкіндік береді. Бұл жүйенің алтын діңгегі –оқушы болғандықтан, басты назарда мұғалім емес,шәкірт болуы тиіс. Топтық жұмыстарды ұйымдастыру мұғалімнен үлкен ізденісті, шығармашылықты талап етеді. Себебі әр сыныптың деңгейі әр түрлі, әр сыныптың өзінше қалыптасқан оқу дағдысы болады. 7-сыныпта «Есімдіктердің түрленуі» тақырыбын оқыту барысында үйге РАФТ әдісі бойынша Елбасына хат жазып келуді тапсырған едім, бұған оқушылар үлкен жауапкершілікпен қатысты, әр бала жүрек түкпіріндегі сырды бүкпесіз ақтарғаны мені қызықтыра түсті. Олардың хаттарының мазмұны мен тақырыптары жан-жақты болды, үнемі үй тапсырмасын орындамай ескерту алатын А. есімді баланың хаты мені үлкен ойға жетеледі. Сапалы білімге қол жеткізудің тағы бір жолы- орыс педагогы «Білім беру және синергетика» технологиясының негізін қалаған Ф.Я.Вассерманның технологиялық картасын қолдану. Жаңа сабақты игерту барысында топ мүшелеріне қабілетіне қарай рөл белгіленді. «Сыншы»-топ мүшелерінің жауаптарына сараптама жасайды;«Жаттығушы»- топтағы тапсырмаларды орындайды; «Қолдаушы»-топ мүшелерінің жұмысына қолдау жасайды, ал «Бақылаушы»-топтағы жұмысты реттеп, ұйымдастырып отырады. Бұл «рөлдер» оқушылар арасындағы білім бәсекесіне жол ашады, талапты, қабілетті, дарынды балалар суырылып шығады. Олардың арасында бір-бірін қолдау, еркін ой,шешен тіл,тапқырлық пен өзара ынтымақ беки түседі.Осындай жүйелі жұмыстардан соң А. есімді шәкіртім үй тапсырмасын күнделікті орындап, белсенді әрекеттерімен көзге түсе бастады, өз тобында бірнеше рет «сыншы» болды. Рөлдік ойындар кезінде олардың қызметтерін үнемі ауыстырып тұру қажет. Әдебиет сабағында «Әдеби үйірме» әдісін қолдану да оқушылардың білімді өз бетімен игеруіне,тақырыпты ашуға сан қырынан келуге болатынын дәлелдейді, мұғалім осы әрекетті ұйымдастырушы және басқарушы болады. Әдеби үйірме мүшелерінің негізгі рөлдері мен жұмыс өнімдері таныстырылады. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Сілтеме табушылар Ізденушілер Қуғыншы Дәнекер Сұрақ қоюшы Сөз тапқыштар Реттеуші Бейнелеуші Жазушы Баяндаушы

Мәтіннің қызықты жерлерін табады Қосымша ақпарат іздейді Бір кейіпкердің ісін оқып, үйренеді Тақырыпты өмірмен байланыстырады Топты ойландыратын сұрақ қояды. Жаңа сөздермен жұмыс жасайды. Топтағы жұмысты ұйымдастырады. Тақырыпқа байланысты сурет салады Пікір жазады. Тақырып бойынша сөйлейді

Бұл әдіс 8-сыныпта І.Жансүгіровтің «Жетісу суреттері», М.Әуезовтің «Өлеңнің дүниеге келуі» шығармаларын оқыған кезде нәтижелі болды. Топтық жұмыстарды бағалау кезінде Майкл Гершон дайындаған «Оқыту үшін бағалау құралдарын» қолданамын. Бағдаршам, Екі жұлдыз, бір тілек,Бас бармақ, Көңіл-күй барометрі, стикер т.б әдіс-тәсілдері –оқушыларым белсене араласатын бағалау құралдары. 12 жылдық оқулығында білім мазмұны баланы үдеріске енгізетін, ақпаратты даяр күйінде ала салмай, зерттей отырып, өз тәжірибесінде көз жеткізуге мүмкіндіктер тудыратын жаттығулар көп кездеседі. Осы тапсырмаларды топтық немесе жұптық жұмыстар арқылы жоспарласақ, мұғалім мен оқушы арасында кері байланыс жүзеге асады. Мысалға «Синтаксис» тарауын оқытуда 8-сыныппен төмендегі тақырыптарда жұмыстар өткіздім: 1.177-жаттығуда «Ұлттық киім үлгілері» атты мәтінді пайдалана отырып, «Дөңгелек үстел» ұйымдастырдық. Шараға киім үлгісі дизаинері, теле-радио тілшілері және қарапайым тұтынушылардан тұратын 3 топ қатысты. Әр топ өз қызметтерін шебер көрсетті,

жұмыс барысында жасөспірімдердің сән әлемінен түсініктері мол екенін және оны сабақ тақырыбымен шебер ұштастырғанына тәнті болдым, тіпті ұлттық нақышта тігілген киім үлгісін жарнама жасауы да кейбір балалардың жан-жақтылығын,ой ұшқырлығын танытты.Осыған ұқсас тағы бір жаттығу «Бастауыш-баяндауыштық қатынас» тақырыбын бекітуге берілген 191-жаттығу «Жарасымды киіне білеміз бе ?» Бұл жұмыстың ерекшелігі-жеке оқушылар өз өнімдеріне жарнама жасап,оны қорғай білуінде еді.196-жаттығуды орындау барысында «Сағатпен достар» ойынын ұйымдастырдым.Сергіту мақсатында сағаттың тілі 6 санын көрсеткен кезде әр оқушы 6-ретпен белгілеген жолдасына әдемі бір тілек жолдады. Бұл әдіс немесе таңдалған ойын сынып оқушыларын бірбіріне жақындата түседі, сыныптың ұйымшылдығын арттырады. «Қабыса байланысқан сөз тіркестері» тақырыбын бекіту кезеңінде оқулықтағы 203-жаттығудың шарты бойынша «Сенім,достық және шындық» ойынын ұйымдастырдым, барлық топтар өздеріне берілген тақырып бойынша алдымен шағын мәтіндер құрап,кейіннен оны шағын сахналық қойылым етіп шығарды. Осындай жұмыстарда кейбір оқушылардың бұрын танылмай жүрген қырлары ашылады, мысалы, осы сыныпта жазу сауаты төмендеу, мәтін оқығанда көп қателіктер жіберетін А. есімді оқушым шағын көріністе дайын тұрған «әртіс» екенін байқатты, әрі топты белсенді іс-әрекеттерге жұмылдырды. Ең бастысы-бұл сабақта ешкім шеткері қалмады, балалардың арасында білімге деген бәсеке туды. «Жақты сөйлем» тақырыбын оқытқанда оқулықтағы «Ым мен ишара» ойыны арқылы (216-жаттығу) жай сөйлемдерді қызықты қылып құрады, ойынға екі оқушы шығады, оқушының біреуі сыныпқа қарап тұрады, екіншісі тақтаға бір жай сөйлем жазады. Тақтадағы жазылған сөйлемді сыныптастар алда тұрған балаға ым-ишара арқылы жеткізеді, жасырынған сөйлемді дәл тапқан оқушы ұпай алады. Жақсыз сөйлемдерсинтаксис тарауында ауыр игерілетін, талдау кезінде оқушылар көп қателіктер жіберетін тақырып болып табылады. Материалды игерту үшін оқулықта 3 деңгейдегі тапсырма ғана берілген екен, мен бұл сабақта топтық жұмысты былайша жоспарладым. Абай өлеңдері бойынша топтасып алған соң мотивация тудыру үшін оқушыларға сұрақтар қойып, жауап алдым. -Мектепке келген оқушы қандай ережеге бағынады? -Оларға не істеуге болмайды?Не істеуге болады? -Болашақта кім болғың келеді? Оқушылардың жауаптарын өзектендіру арқылы жаңа материалға негіз салынады, өткен сабақпен байланыстырылып, жақты ,жақсыз сөйлемдерді салыстырады. Мультимедиялық жобадан жақсыз сөйлемдердің баяндауыштарының жасалу жолдарын оқып таныса келе топ мүшелері бір-біріне түсіндіреді,яғни ынтымақтаса оқыту жүзеге асады. Игерген білімін қолдану үшін 4 топқа әр түрлі тапсырмалар бердім.І топ қазақтың ырымдары мен тыйымдарын қатыстырып жақсыз сөйлемдері бар мәтін құрайды.ІІ топ мұғалім ұсынған баяндауыштарды қатыстырып сөйлем ойлап,одан суретті коллаж дайындайды. ІІІ топ берілген мәтіннің әр сөйлемін қиып алып,семантикалық картаға орналастырады,орналасу себебін түсіндіреді,яғни жай сөйлем түрлеріне талдайды. ІҮ топ сәйкестендіру тестісін орындайды. Бұл топтың тапсырмасы жақсыз сөйлемдердің баяндауыштарына арналған. Белгіленген уақыт аяқталған соң әр топ өз өнімдерін қорғайды.Ұнаған жауаптар мадақталып, «жұлдызшаларға» ие болады. Сергіту үшін «Төлін табыстыр» ойынын өткізіп,құралған жұптар жалпы тарау бойынша бір-біріне ашық-жабық сұрақтар қояды.Сабақ тартысты, қызықты өтті. Рефлексия бөлімінде «ашық микрофон» ұсынып, сабақ туралы оқушылардың пікірін тыңдадым.Оқушыларым сабақтың қай сәтінде болмасын ойларын еркін жеткізеді, бір-бірінің жауаптары мен іс-әрекеттеріне сын көзімен қарайды, қателіктерін түзетуге тырысады. «Толымды, толымсыз сөйлемдерді» оқыту барысында жұптық жұмыста өздері ұнататын телебағдарлама үлгісісі бойынша толымды-толымсыз сөйлемдерге диалог құру керектігі тапсырылды, аз ғана уақыт ішінде өзара ақылдасқан жұптар түрлі «бағдарламаларды» бастап-ақ кетті. Асылжан мен Аружан «Сыр-сұхбат», Дамир мен Қосай кәсіпқой бокстан Қазақстанның атын шығарып жүрген Геннадий Головкинмен тікелей эфир, Камилла мен Шынтас «Әйел бақыты» , Нәсіп пен Әсем «Жайдарман күнделігі», Мөлдір мен Бекзада. «Музыка әлемі» телеарнасынан танымал ағылшын тобымен кездесу өткізді. Бұндай әдістерді қолдану барысында мен өз оқушыларымның таным көкжиегінің қаншалықты дамығанын біліп, сөз саптауын байқадым, қажет жерінде түзету жасадым. Өз тәжірибемде сабақ беріп жүрген 5 сыныптың ішінде жаңа форматтағы сабақтарды өткізуге белсенді қатысатыны-8 «а» эксперимент сыныбы. Сондықтан да бұл сыныпта білім сапасы жоғары, сыныпта 6 оқу үздігі, 7 оқу екпіндісі бар, республикалық олимпиаданың 2-кезеңінде 8 оқушы жүлделі 1-орынды иеленді. Оқушылардың көпшілігі Республикалық, облыстық деңгейдегі сан алуан сайыстардан жүлделі оралды. Осы сыныпта қазақ тілі мен әдебиетінен аудандық пәндік олимпиададан жүлделі І орын, аудандық «Жарқын болашақ» олимпиадасынан жүлдегер атанған, Қадыр ақынның өлеңдерін зерделеп, ғылыми жобалар сайысына қатысқан Баритова Мөлдір сияқты шәкірттерім бар. ХХІ ғасыр-білім мен ғылымның ғасыры. Оқушылардың білім сапасын көтеру үшін алдымен оқытудың сапасын қамтамасыз етілуі тиіс. Оқытудың сапасын көтеру үшін мұғалімдер интерактивті оқыту әдістемелеріне негізделген жаңа форматтағы сабақтарды тәжірибеге батыл енгізуі қажет. Мұғалім стандарттық ойлау стереотипінен арылып,білім мазмұнының логикалық құрылымын терең түсінуі қажет. Түпкі нәтиже-бүгінгі сабақта алған білім ғана емес,оқушының тұлғалық қасиеттерін дамыту, өмірдің сан тарау жолында бүгінгі алған білім-білік дағдысын тиімді қолдана алатындай дәрежеге жеткізу болып табылады.

БАСТАУЫШ СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫНЫҢ ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ІС–ӘРЕКЕТІН ҚАЛЫПТАСТЫРУ ЖОЛДАРЫ Есенбаева А.Қ. Атырау қаласы Үш тілде оқытатын дарынды балаларға арналған мамандандырылған №30 мектеп – гимназиясының бастауыш сынып мұғалімі

Бүгінгі күні мемлекетіміздің өркениетке жету жолындағы талабына тұғыр боларлықтай ұрпақ оқыту, тәрбиелеу ісін жаңа сапалық өзгерістер деңгейіне көтеруді талап етіп отыр. Мектеп құрылымында болып жатқан өзгерістер, білім беру мақсаттарының алмасуы, оның дамытушылық сипаттарының бекітілуі, көпнұсқалық оқытуға көшу сияқты мәселелер орындаушылардан шығармашылық бастамалық, жұмыстың жоғарғы сапасын және кәсібилікті талап етеді. Шығармашылық – бұл адамның өмір шындығында өзін – өзі тануға ұмтылуы, ізденуі. Өмірде дұрыс жол табу үшін адам дұрыс ой түйіп, өздігінен сапалы, дәлелді шешімдер қабылдай білуге үйренуі тиіс. Адам бойындағы қабілеттерін дамытып, олардың өшуіне жол бермеу, оның рухани күшін нығайтып, өмірден өз орнын табуға көмектеседі. Бұл үлкен жауапкершілік артатын күрделі мақсат. Оны шешу үшін жұмысты ең алдымен әрбір баланың жеке басының қасиеттерін, қабілетін дамытып, шығармашылығын ұштайтындай етіп ұйымдастыру қажет. Сонда ғана білім беру ұясынан өз өміріне өзгеріс енгізе алатын, өзгермелі өмірге тез бейімделе алатын азаматтар тәрбиеленіп шығады. Мектептің тірегі де, жүрегі де-мұғалім.Бала тағдыры қолына сеніп тапсырылып отырған басты тұлға да–ұстаз. Баланы бастауыш сыныптардан бастап шығармашылық ойлауға, қалыптан тыс шешімдер қабылдай алуға, практикалық әрекеттерге дайын болуға әкелудің жолдарын көрсету керек. Шығармашылық – барлық тіршіліктің көзі. Үйреншікті дайын әдіс–тәсілдер баланы қызықтырмайды. Сондықтан қайткенде де баланың ойына, сезіміне серпіліс енгізуді мақсат етіп қою керек. Сан алуан әрекет арқылы ақыл – ойды ұштау, жетілдіру, жеке тұлғаның өзіндік идеясын,көзқарасын, сезімділігін, жауапкершілігін біртіндеп дамыту жолдарын іздестіру керек. Тәуелсіз елдің тірегі–білімді ұрпақ, өркениет біткеннің өзегі–білім, ғылым, тәрбие дейтін болсақ, осының барлығының бастауы–бастауыш мектеп. Ал бастауыш мектептің негізгі міндеті баланың жеке басын бастапқы қалыптастыруды қамтамасыз ету, оның қабілеттерін дамыту, адамзаттың жақсы қасиеттерін оқушы бойына сіңіру.

Бастауыш білім–үздіксіз білім берудің алғашқы басқышы. Осыған сәйкес оқушыға белгілі бір көлемдегі білім, білік–дағдыларды меңгертумен бірге табиғат, қоршаған дүние туралы түсініктерін кеңейте отырып, оларды шығармашылық бағытта жан–жақты дамыту-бүгінгі күннің басты талабы. Осы талап тұрғысынан алғанда оқу–тәрбие үрдісін ұйымдастырудың түрлі әдіс–тәсілдерін іздестіру, оқытудың педагогикалық технологияларын тиімді пайдалана білудің маңызы ерекше. Ұстаздық тәжірибемде сабақтарыма негізге қоятын міндетім – оқушылардың ой – қиялын дамыту. Оқытудың түрлі әдіс–тәсілдерін қолдану арқылы балалардың кішкентай кезінен бастап дүниеге өзіндік көзқарастарының қалыптасуына жағдай жасау, жол ашу. Бала қиялын дамыту барысында олар бақылауға, зерттеуге, ойлауға, еркін әрекет жасауға үйренеді. Балаларға өздерін тапқырлыққа, қиялдауға итермелейтін тапсырмалар өте ұнайды. Бастауыш сынып оқушыларының қиялдары ерекше болып келеді. Олар ертегілерге сенеді. Өздері қиялдап ертегі құрастыра да алады. Мұғалім бір әңгіменің немесе ертегінің басын бастап берсе, олар әрі қарай түрлі жолдармен аяқталу жолдарын қарастырады. Оқушы қиялын дамыту жұмыстарын әліппе, ана тілі, дүниетану сабақтарында қолдануға болады, математика сабақтарында оқушының логикалық ойлауын дамытатын тапсырмаларды көптеп құрастырып, пайдалануға болады. К.Урбан былай деп тұжырымдаған: «Қазіргі заман талабына сай шығармашылық қабілеттің дамуына бағытталған білім дегеніміз–аз уақыт ішінде мол идея қорын алу емес, керісінше жеке тұлғаның толық дамуын қамтамасыз ететін іс». Яғни осындай жұмыс істеу бағыттары арқылы бала белгілі шеберлікке жеткен соң оның шығармашылық қабілеті дамиды, өзіндік идеясы туып, үлкен ізденіс пайда болады. Шығармашылықпен жұмыс жасаған балалар өз ойын ашық, қысылмай жеткізе алады, өз ойын дәлелдеуге тырысады, өзінің әрекетінің дұрыстығын қорғай алады. Оқушылардың бағдарламаға сай оқып, түрлі шығармашылықпен айналысуына шәкірт пен ұстаз, ата–ана мен ұстаз арасындағы қарым–қатынас, дұрыс бағдар көп әсерін тигізері сөзсіз.

 Ұрпақ тәрбиесі ұлт болашағы  ЖАС ҰРПАҚТЫ ҰЛТТЫҚ ИГІЛІКТЕР МЕН АДАМЗАТТЫҚ ҚҰНДЫЛЫҚТАР АЯСЫНДА ТӘРБИЕЛЕУ ЖОЛДАРЫ Дюсегалиева А.Г. Атырау қаласы №34 лингвистикалық мектеп гимназиясының бастауыш сынып мұғалімі

Қай заманда, қандай қоғамда болсын алдымызда тұрған зор міндеттердің бірі-болашақ ұрпақты тәрбиелеу. Жан –жақты жетілген, ақыл-парасаты мен мәдениеті мол, саналы ұрпақ тәрбиелеуде әр халықтың салт–дәстүрін, ел дамуындағы бағалы байлықтың нәрін біртіндеп сіңіру арқылы ғана жүзеге асыруға болады. ХХІ ғасыр-білім мен ғылым ғасыры. Бірақ бар күшімізді білімге салып, тәрбиені елеусіз қалдырсақ, ұтатынымыздан ұтылатынымыздың көп боларын Әл – Фараби бабамыз айтып кеткен. Ендеше әуелі тәрбие, содан кейін білім, ғылым, мәдениет. Ұлттық тәрбиені білім беру үдерісіне ендіру бүгінгі таңда өзіндік ерекшеліктерімен айшықталады. Бұл жолда ұлттық құндылықтарды, мәдениетті, тарих, дәстүрімізді бүгінгі күнмен сабақтастыра оқыту ұлттық тәрбиенің маңызын тереңдете түседі. Жас ұрпақты тәрбиелеуде халқымыздың сан ғасырлық тәжірибесі бар, соны пайдалануға тырысып, ең бірінші жаны таза, адамгершілігі мол, парасатты тұлға тәрбиелеуіміз керек. Жаһандану үрдісіне еркін енген заманда тек ұлттық тәрбие алған ұрпақ қана дені сау, білімді, ұлтжанды, еңбекқор, кішіпейіл болып өседі. Тәрбие – адам етеді, Тәрбиесіздік – надан етеді. Бұл жолдардан еліміздің болашағы–ұрпақ тәрбиесіне тікелей байланысты екенін көреміз. Бүгінгі таңда жас ұрпақты болашақ қоғамның толыққанды тұлғасы етіп тәрбиелеу, оның білім алып, өмір сүруіне қажетті жағдай туғызу, жастардың рухани байлығы мен мәдениеттілігін жетілдіру, іскерлігі мен білімділігін арттыру әр қоғамның міндеті. Оқушыға берілетін тәрбие- ұстаздың жеке басының қасиеттеріне де байланысты болады.Ұстаздың сөйлеуі, мәдениеті, әдептілігі, білімділігі, киім киюі, өзін-өзі ұстауы, ізденісі, адамдармен қарым–қатынасы, сабырлылығы, мінезінің қарапайымдылығы–оқушыға берілетін тәрбиенің негізі. «Өзінің уақытын аямаған, өзгенің бақытын аялаған адам» ғана шын мәнінде ұстаз бола алады. Мен тек жұмыс уақытында ғана ұстазбын дегендер қателеседі. Ұстаз баланы бауырына басып, басынан сипап, еркелететін жерде еркелетіп, ақыл айтып, жан дүниесін ұғынуға тырысса, олар да бар сырларын айтып, өзара жағымды сыйластық орнайтыны сөзсіз. Егер ұстаз өрескел мінез танытып, балаларға ұрыса беретін болса, олай берілген тәрбиенің де көздеген мақсатқа жетпейтіні анық.

Тәрбие жұмысындағы үлкен маңызы бар мәселенің бірі–баламен сөйлесе білу. Баланың көңілін таба білу– ұстазға деген сенім туғызады. Жас ерекшелігін ескере отырып, балалармен сөйлесіп отыру керек. Сыныптағы тәрбиесі қиындау баланы сен «қиын оқушысың» деп кеудесінен қағып, ұжымнан бөлудің қажеті жоқ. Егер оларды бөлетін болсақ жағдайды қиындатып жібереді, немесе өзі жайлы төмен бағаға үйреніп және мен туралы ешкім жақсы сөз айтпайды деп немқұрайлылыққа салынып кетеді. Сыныптағы ерекше назар аударуды талап ететін балаларды сөзге тартып,жан дүниесіне үңіліп,қиыншылықтарын бірлесіп шешуге ұмтылу керек. Педагогикалық әдебиеттер мен тәжірибеде тәрбие әдістерінің көптеген түрлерінің сипаттамасын кездестіруге болады. Тәжірибеде мақсат пен нақты жағдайларға сай әдістерді таңдап алу қиын. Әдістерді жіктеу олардың жалпы және өзіне тән, маңызды және кездейсоқ, теориялық және практикалық жақтарын анықтауға көмектесіп, оларды дұрыс таңдап, нәтижелі қолдануға әсер етеді. Осы қағидалар бойынша кей әдістер, мотивтерге, мақсаттарға, қатынастарға, мағұлматтарға, пікірлерге әсер етеді, ал енді біреулері мінез-құлықтың қандай– да бір түрін қалыптастыратын әдеттерге ықпал етеді. Қазіргі уақытта тәрбие әдістері мінез–құлыққа негізделген,мотивтік–мазмұнды,процессуалдық жақтарын біріктіретін бағыттылық–интегративтік сипаттамасы негізінде жіктеу объективті және ең ыңғайлысы болып есептеледі. Осы сипаттамаға сәйкес тәрбие әдістері үш топқа бөлінеді: -Жеке тұлғаның санасын қалыптастыру әдістері; -Іс–әрекетті ұйымдастыру мен қоғамдық мінез-құлық тәжірибесін қалыптастыру әдістері; -Мінез – құлық пен іс – әрекетті ынталандыру әдістері. Жеке тұлғаның санасын қалыптастыру әдістеріне: түсіндіру,баяндау, әңгіме, дәріс, нұсқау беру т.б. жатады. Іс–әрекетті ұйымдастыру мен қоғамдық мінез – құлық тәжірибесін қалыптастыру әдістеріне: жаттығу, педагогикалық талап, қоғамдық пікір, тәрбиелік ситуация т.б. жатады. Мінез–құлық пен іс–әрекетті ынталандыру әдістеріне: мадақтау, жазалау т.б. жатады. Өмірде көп игіліктер болып жатады. Ал ұстаз үшін ең өміршең байлық, зор құндылық – балаға деген сезім мен сенім.

РУХАНИ ҚҰНДЫЛЫҚ - ҰЛТТЫҚ ТӘРБИЕДЕ Сейтжанова А.Х.

Атырау қаласы №34 Лингвистикалықмектеп-гимназиясының география пәнінің мұғалімі

Н.Ә.Назарбаев «Қазақстан-2050:Бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ» Жолдауында «Бала тәрбиелеуболашаққа үлкен инвестиция» деп атап айтқанындай, егеменді елдің ертеңгі ұрпағының оқубілім тереңдігі немен өлшенеді деген ой толғандырады. Сондықтан Қазақстан Республикасындағы әлеуметтік-экономикалық өзгерістер және жүріп жатқан күрделі жаңарту үлгісі жайында бүгінгі таңдағы түбегейлі мәселе – адамды іс жүзінде қоғамдық дамудың басты тұлғасы ету заңды құбылыс. Адамның өмір сүруі мен еңбек етуіне лайықты жағдай туғызу әлеуметтік әділеттілікті, азаматтық бостандықты және жан-жақты дамуды, рухани және интеллектуалдық әлеуетінің жетілу мүмкіндіктерін қамтамасыз етеді, сонымен қатар адамның кәсіби біліктілігі мен білімділігін жетілдіру міндеттерін көздейді. Дулат Міржақыпов мектептің мақсаты туралы «… Жалғыз құрғақ білімді үйрету емес, біліммен бірге жас ұрпақтың бойына халқымыздың өнегелілік қасиеттерін қалыптастыра білуіміз қажет» деп орынды пікір айтады. Тәрбиенің негізгі мақсаты-дені сау, ұлттық сана-сезімі оянған, рухани ойлау дәрежесі биік, мәдениетті, парасатты, ар-ожданы мол, еңбекқор, іскер, бойында басқа да игі қасиеттері қалыптасқан адамды тәрбиелеу. Тәрбиенің бастысы-жасөспірімдердің бойына өнегелік қасиеттерді қалыптастыруда атабабаларымыздың ұлы мұратын насихаттауды естен шығармау. Ата-бабаларымыздың асыл қазыналары арқылы жасөспірімдердің бойына адамгершілік ізгі қасиеттерді қалыптастыру. Ұлт тәрбиесі арқылы халқымыздың ғасырлар бойы жинақтаған рухани құндылықтарын бала бойына сіңіріп, өз елінің, Отанының адал азаматтарын тәрбиелей аламыз. Тәрбие мен білім берудің тамыры мен өзектілігірухани тәрбиеде жатыр.Адамның ең алдымен өнегелілік қасиетін қалыптастырмай, тәрбиенің басқа салаларын жүзеге асыру мүмкін емес.Халықта «Балаңды өз тәрбиеңмен тәрбиелеме, өз ұлтыңның тәрбиесімен тәрбиеле» деген мақал бекерге айтылмаған. Құрамында қазақтың ұлы перзенті, академик Қаныш Сәтбаев бар делегация Англияға барады. Сонда атақты Уинстон Черчилль аса бойшаң, ірі қазақ ғалымын көріп: «Қазақтардың барлығы сіздей биік пе?»-деп сұраған көрінеді. Сонда Қаныш ағамыз саспастан:«Жоқ, менің халқым менен де биік», депті. Ұлттық тәрбиесі мен ұлттық өнегесі қалыптасқан елдің ұрпағы болу біз үшін үлкен бедел. Өркениеттілікке қадам басқан бүгінгі таңда адамгершілігі мол, саналы да салауатты ұрпақ тәрбиелеуде Абай шығармаларының бергені де берері де мол. Олай дейтініміз Мұхтар Әуезов: «Абай-қазақ халқының көзі,«көз қарашығы» деп баға берген

болатын. Абай даласына жарқыраған шам жаққандай, «көкірегін ашып» кеткен ғаламат данышпан. Бенжамен Матил:«Шынында да, бұл қазақтар неткен ғажайып халық!Осы кереметтік «Абай» романында тамаша суреттелген!Сіздің бақытты халыққа мен шынайы көңілмен қызығамын, ал Сіздің өзіңізді өлмес туындыларыңызбен құттықтаймын!»деген сөзін оқып, қазақ елі ұлтымен мақтанады. Роман-эпопеядағы әйелдер бейнесінде ерекшеленіп, шоқ жұлдызындай дараланып тұратын бейне— Зере әже бейнесі. Шығарма бойында Зере бейнесімен санасатын, салыстыратын бейне жоқ. Тек асыл әже орнын басар өкшелеп келе жатқан ардақты Ұлжан ана ғана. Халық жадындағы түрлі ертегілермен, өлеңдермен немересін сусындатып өсірген әжесі Абайдың ұлы ақын болып өсуіне мол үлес қосқан. Абайдың әкесімен Қарқаралыға аттанар тұсында тысқа шығып, шығарып салып тұрып : «— Әруақ қолдасын, жолың болсын, Абайжаным!» — деп маңдайынан иіскеп тілек айтады. Бұл жерде ананың балаға деген сүйіспеншілігі мен мейірімділігі көрінеді. Осы тұста Ұлжан жайлы да айта кетсек,Ұлжан Абайды шақырып алып, аттанар алдында:«Балам, үлкендер бірде тату, бірде араз бола беретін. «Күндестің күлі— күндес» дегенді сен білмей-ақ қой. Бөжекеңді көрген жерде сәлеміңді түзу бер... Әкең дұшпан десе, сен әділ бол! Жамандыққа кім табылмайды дейсің, жан ашырдан айрылма»—деп, ақылын береді. Міне, бұл адамгершілік пен ақылдылықтың белгісі. Ұлжандай анасын сүйіп өскен Абай айналасындағы қыздар да сүйкімді. Мәселен, Тоғжанның жүріс-тұрысының өзінен тәрбиеліліктің нышаны танылады: «Тоғжан есікке қарай қозғалғанда, Абай қадалып, телміре қарап қалып, бешпентін шеше беріп еді... Дәл шығар жерде ғана, есік ашқан келіншекті ілгері шығарып жіберіп еді, өзі бір түрлі сұлу қозғалыспен сырт айнала беріп, төрге таман ақырғы рет бетін беріп, үй ішінен сыртымен шықты».Қыз қозғалысында әсемдікпен қатар тәрбиелілік, көрегендік байқалады.Мұхтар Әуезов әйел бейнесін суреттеуде тек оның сұлулығын ғана емес, өзге халық әйелдерінен табыла бермейтін мінезді, тартымдылықты айғақтай түседі.Тіпті әке мен бала арасындағы қайшылықтар қай-қайсысы болмасын оқырманды ойландырады. Қатал тәртіп иесі көрінген әкенің дәлелді нығыз сөздері, үлкен алдындағы сөздер мен әдепті түсіне білген Абайдың әкесінен кешірім сұрауының тәрбиелік мәні жоғары екенін аңғаруға болады. Мысалы: «Әке мен бала оңаша. Көптен бергі бетпебет кездесулері осы. Құнанбай салқын жүзбен , кінәлай қарады:Сен оқыдың да, білім алдың, ұстаз көрдің. Біз надан өстік. Бірақ ол білімнің жұрт алдында ата сыйлауды неге білдірмейді саған? Көп көзінше таласып кеп, әкеңді сүрінткенде не мұратқа жетпексің?

-Ол кінәңіз орынды. Айып менен екені рас. Ғафу етіңіз!»...-деп кінәсін мойындайды. Үлкен алдында жас қарызы,ата алдында бала қарызы-әдеп пен сый екені рас.Абай бұны ұғып, дауласпайды. Роман-эпопея «мазмұны ұлттық ,түрі социалистік» реализм қыспағында жарыққа шыққанын ескерсек, Құнанбай бейнесі де шығармада еріксіз жазушының жақсылық пен жаңалыққа қарсылықтың бейнесі ретінде шығаруына мәжбүр болғанын бізге ұқтыратындай. Құнанбай елінің бірлік, ынтымақ, тоқшылықты өмір кешуіне қызымет еткен. Имандылықты ел салтына енгізіп, дінді қастерлеуді насихаттап, Тобықты руына мұсылмандықты үйретер қожа, молда, оқығандарды ұстаған, Меккеге барып қажы атанған адам. Құнанбай бейнесі әлі де қаралып, зерттеліп, бағасын алатын кейіпкер. Қазақта:«Ары бар,ақылы бар, ұяты бар ата-ананың қызынан қапы қалма» деген жақсы нақыл бар. Демек, болашақ жас ұрпақты адамгершілігі мол, иманды, өнегелі, өнерлі етіп тәрбиелеу - қазіргі отбасына үлкен міндет. Сонымен қазақ отбасында тәрбиенің негізі – ұлттық салт-дәстүрлер. Әр үйде бала санасына ұлттық құндылықтарға деген көзқарастар жүйесін, салтдәстүрімізді, әдет-ғұрпымызды, даналық сөздерді, фольклор үлгілерін сіңіріп отырсақ нұр үстіне нұр болар еді. А.Байтұрсынов ағамыз «Біз әрқашанда білімге ұмтыламыз. Негізінде ең бірінші тәлімге ұмтылуымыз керек. Бізге тәлімді рух, тәрбиелі білім қажет, тәрбиелі білімдар…Міне адам!Міне тұлға!» деп білімнен бұрын тәрбиеге көңіл аудару керектігін, тәрбиесіз адамға

берілген білімнен ешқандай пайда болмайтындығын айтады. Біз осы қағидаларды әрқашан жадымызда ұстауымыз керек. Ең алдымен, таза жанды, иманды, арлы, намысты, ұлты мен ұлттық құндылықтарды сүйетін тұлға тәрбиелеуге ұмтылуымыз керек. Ата-ананың үйдегі іс-әрекеті балалардың көз алдында өтеді. Сондықтан жақсы, жаман әдетіміздің бала тәрбиесіне ықпалы зор. Бұдан шығатын түйін: бала тәрбиесіне, ең әуелі оның өз ата-анасының еңбекқорлығы, ұстамдылығы, ақыл-ой,сана-сезімі адамгершілігі әсер етпек. Мұхамбет пайғамбарымыз «Әкесі баласына жақсы әдеп пен көркем мінезден артық жақсы нәрсе қалдырған емес» дейді. Ал ата-аналарының жұмыс бастылығынан, үлкендердің бақылауынан шет қалған баланың өз ойына келгенін жасайтыны заңдылық. «Бала адамның бауыр еті»,«Бала-біздің болашағымыз» деген жақсы сөздер жиі айтылғанмен, ересектердің жауапсыздығынан сәби кезінен бастап қорлық көріп, тумай жатып тағдырынан теперіш көретін бейкүнә сәбилеріміз қаншама? Осындай жағдайлардың әсерінен өз бетінше кеткен қиын балалардың тәрбиесі білім мен тәрбиені қатар алып жүретін ұстаздар қауымына салмақ салары анық. Сондықтан әр ұстаз өзінің алдында отырған шәкірттеріне өз халқының тарихы, салт-дәстүрі, әдетғұрпы туралы бойларына сіңіре отырып, заман талабына сай ұлттық бағытта тәрбиелеуді мақсат етіп қойғаны жөн.Халық «қисық біткен талды жастайынан түземесе буыны қатқан соң оның көлеңкесі де қисық болып түседі» деп бекер айтпаса керек.

ҚАЗАҚСТАНДЫҚ ПАТРИОТИЗМГЕ ТӘРБИЕЛЕУ-ӘР АЗАМАТТЫҢ ӨЗІН-ӨЗІ АЙҚЫН БИЛЕУІ Гумарова Ж.С. Атырау қаласы №34 Лингвистикалық мектеп-гимназиясның бастауыш сыныптың жоғары санатты мұғалімі

«Жас бала-жаңа өркен жайған жасыл ағаш тәрізді» дейді халқымыз. Жерге отырғызылған жас ағаш қашан тамыры тереңдеп, жапырағы жайқалып, саялы ағаш болып үлкейгенше, мәпелеп күтіп, үзбей тәрбиелеуді керек етеді. Қай ғасырда болсын тәрбие мәселесі назардан тыс қалып көрген емес. «Бала тәрбиесі-мемлекеттің маңызды міндеті» деп ежелгі грек философы Платон бекер айтпаған. Бүгінгі оқушы –ертеңгі маман, ол мектеп– өмірінде алған тәрбиесін ертеңгі қоғам дамуына жұмсайтыны сөзсіз.Осыған байланысты біз, ұстаздар жас ұрпақты «қазақстандық патриотизм» негізінде тәрбиелеуіміз қажет. Азаматтық тәрбие сана-сезімді, дүниетанымды қалыптастырудан басталып саяси идеялық тәрбие арқылы отансүйгіштікке, ұлтжандылыққа әкеледі. Отансүйгіштік, ұлтжандылық екеуі егіз ұғым. Патриотизм- отанға деген сүйіспеншілік, бойындағы күш-қуатын, білімін Отан игілігі мен мүддесіне жұмсау, туған жерін, ана тілін, елдің әдет-ғұрпы мен

дәстүрін құрмет тұту. Патриотизм грек сөзі. Оның мағынасы-грекше отандас,отан, туған жер деген ұғымды білдіреді Қазақтың ұлтжандылығы,отансүйгіштігі ежелден қалыптасқан. Оған қазақтың «Туған жерге туың тік», «Ел туған жеріне», «Туған жердей жер болмас, Туған елдей ел болмас» деген мақалдары, қазақ халқының өз елін шапқыншылықтан қорғаудағы ерлігі аңыздары дәлел бола алады. Қобыланды, Алпамыс, Ер Тарғын, Ер Сайын, Қамбар, Ағыбай, Бөгенбай, Сырым, Исатай бабалар елін, жерін сүюдің үлгісі болып табылады. Патриотизм қазақ халқымен бірге жасасып келе жатқан рухани сезім болып, ауыз әдебиетінен кең орын алған. Орхон-Енесей жазбалары да патриотизмнің қайнар көзі деп айтуға толық негіз бар. «Мемлекет, Отан, Атамекен, ел-жұрт» -деген ұғымдар келтірілсе,Отанға,елге деген сүйіспеншілік батырлықтың келіп шығу тегі, батырлардың мінезқұлық ерекшеліктері, батырлықтың маңызы,ер

азаматтардың міндеті жайлы Жүсіп Баласағұни, Қожа Ахмет Яссауй, Сайф-Сайран, Әбу-Насыр-әл –Фараби, Махмұд Қашқари т.б. еңбектерінде де жазылған. Қазақ халқының батыры, халық қаһарманы Бауыржан Момышұлы «Патриотизм-Отанға деген сүйіспеншілік,жеке адамның аман-саулығы қоғамдықмемлекеттік қауіпсіздікке тікелей байланыстылығын сезіну, өзінің мемлекетке тәуелді екенін мойындау, қысқасы, патриотизм дегеніміз-мемлекет деген ұғымды, оны жеке адам мен барлық жағынан өткенімен, бүгінгі күнімен және болашағымен қарымқатынасын біріктіреді»,- деп атап көрсеткен болатын. Ұлт тағдыры шешілер тұста , қиын-қыстау кезеңде немесе «буыршын мұздан тайған күн» халықтың «адал сүт емген» перзенттері «толарсақтан саз кешіп» сынға түседі. Халық пен аласапыран уақыттың өзі «елі үшін еңіреген» батырды дүниеге әкеледі. Мәскеу түбіндегі Волокалам тас жол бойында ерлікпен күрескен В.Панфилов, Б.Момышұлы басқарған 316-атқыштар дивизиясы,оның ішінде 28 батырдың ерлік тарихы ел аузында аңызға айналды. Сын сағаты соққан кезде елдің еңсесін тіктеп,оны жауға қарсы жұмылдырған батырлары әр кезеңде де болған. Елі үшін басын бәйгеге тіккен батырлардың соңынан елі де ерген. Сондай батырлардың тұяғы Б.Момышұлы қуғыннан жігері жасып, қанды қырғыннан қамығып қалған елді соғыс кезінде бір сілкіндіріп тастады.Бауыржанның бойынан Алпамыс пен Қобыландының , Кенесары мен Махамбеттің бейнесін көргендей боласың.Бала жасынан санасына сіңген ауыл өмірі мен оқиғалар тізбегі,ондағы өнегелі өмір салты Мемлекеттік сыйлыққа ие болған Бауыржан ағамыздың «Ұшқан ұя» романынан білеміз. Бауыржан қазақтың барлық салтдәстүрін, жөн-жоралғысын көріп, әже әңгімесін тыңдап, ел билігіне араласқан әке ұлағатымен өсті. Б.Момышұлы жалаң ерлік көрсеткен емес, ажалдан қаймықпай,елі мен жұрты үшін саналы түрде ажалға қарсы шығып, «Найзадан қол босаса қалам алдым», Толғанып оқиғаны көп ойладым. Тырмысып әл келгенше көргенімді Жалтақтамай, именбей ашық жаздым»-деген өлең жолдарынан қару мен қаламды қатар алып жүріп соғысқандығын байқаймыз. Бауыржан аға жастайынан «малым-жанымның, жаным-арымның садағасы» қанатты сөзді қағида етіп, санасына берік сіңіріп өсті. Сондықтан «тізе бүгіп тірі жүргеннен, тіке тұрып өлген артық» деген сөзді өмірлік ұстаным ретінде қабылдаған Ер аға отаршылдық пен озбырлықты мойындамай өмірден өтті. «Ерлік дегеніміз–табиғат сыйы емес, ең алдымен, өзінің ар-намысын және адамзаттың қасиетті абыройын қорғау, опасыздық пен масқара болу сезімінен қорғай отырып, адамның ең ұлы сезімін– азаматтық парызын орындау үшін, осындай адамгершілік теңдікті өзіңмен сайысқа түсе отырып тұтас ұжым өмірінің игілігіне ғана емес, оның қауіпқатерін де бөлісіп, жауды барынша жою, жанға– жанмен, қанға-қанмен аяусыз кек алу жолымен жеке

басыңды және отандастарды қауіпсіздік етуге ұмтылу,саналы түрде қауіп-қатерге бас тігу»-деп анықтамасын да берген болатын. «Мен халқымның игілігі үшін бар мүмкіндігімше еңбек еттім, ешқашан да өзім үшін еш нәрсе істемедім» деген Бауыржанның: «Сыр айтам саған, халқым, ұға білсең, Дайынмын от пен судан маған сенсең! Арыңды ақ ниетпен ақтамасам, Ризамын, теріс қолмен бата берсең»,- деген жыр жолдарында жұрты үшін от пен суға түсуден тайсалмайтын батыр бүкіл ғұмырын елінің үміті мен арын ақтауға арнағандығы байқалады. Бұл орайда Алтын Жұлдызды біртуар азаматтың:«Тарих мені қалжыңға айналдырмайды, тарих мені құрметтейді, қадірлейді. Мен бұған сенімдімін. Мен өлгеннен кейін менің материалдарымнан 50 кандидаттық, 10 докторлық диссертация қорғалады»-деген көргендік емей немене? Бұл-өзін бағалап,өзін-өзі ұлықтаған адамның сөзі емес, керісінше, елінің ертеңіне имандай сенген сөзі. Президенті Н.Ә.Назарбаев:"Қазақстанның отаншылдық сезімін тәрбиелеу білім берудің мектепке дейінгі жүйесінен жоғарғы оқу орындарына дейінгі орталықтарда барлық ұйымдарда көкейкесті болып табылады. Балаларды Отанды, туған жерді, өзінің халқын сүюге тәрбиелеу-мұғалімнің аса маңызды, аса жауапты да қадірменді парызы"-деген болатын. Алаңдататын жағдай, бүгінде бала тәрбиесін теледидарға, ұялы телефонға, компьютерге жүктедік. Жастарымыз кафе, мейрамханаларға әуес болып, жеңіл-желпі ән-күйлерге еліктеулері рухани жұтаңдыққа апаратындығы сөзсіз.Ғаламның жаңа инновация технологиясына бейімделіп өсіп келе жатқан ұрпағымыз заман талабына қарай өзгерістерге ұшырайтыны ақиқат.Осындай кезде адам өзінің тектілік, ұлтжандылық, ұлттық тәлім-тәрбиесінің негіздері болып табылатын халықтың үлгі-өнегеден қол үзбеулері ауадай қажет. Мектептегі тәрбие жұмысын халықтың педагогика негізінде ұйымдастыру туралы көп айтылып та, жазылып та жүр.Егер осы идея толығымен жүзеге асатын болса, оқушыларды патриотизмге тәрбиелеу мәселесін ерекше бөліп қараудың қажеті бола қоймас еді. Заңғар жазушы Мұхтар Әуезовтың:«Халықты халықпен, адамды адаммен теңестіретін білім»,-деп атап көрсеткеніндей, рухани ұлттық қажеттілікке жараған білім ғана ең мықты білім, рухани ұлттық тәрбие нәрімен сусындаған ұрпақ қана–болашақты гүлдендіріп,тәуелсіз елді нығайта алады. «Бала болсаң, болғандай бол, айналаңа қорғандай бол.Бұтақпен ағаш сымбатты, ұрпағымен адам қымбатты. Жеті атасын білген ұл, жетті ұлттың қамын жер деген ұлттың ұрпағымыз. «Тәуелсіз елдің ұлы-өжет,қызы-қайратты, халқы-қаһарман» дегендей, азаттық жолында жалындап жанып,тәуелсіздікке қолы жеткен халқымыздың қаһарман екендігін тарих шежіресі көрсетіп отыр.Ал тарих шежіресі қаншалықты бай болса,ұлттық тәрбиенің, отанға деген сүйіспеншіліктің соншалықты құнды болатындығы мәлім.

 Әдіскерге көмек  Тәрбие, білім беру үрдісінде инновациялық технологияларды қолданудың жолдары Султанова Г.С. «Өрлеу» БАҰО» АҚ филиалы Атырау облысы бойынша педагогикалық қызметкерлердің біліктілігін арттыру институтының «Тұлғаны тәрбиелеу және әлеуметтендіру» кафедрасының аға оқытушысы, Қазақстан Респуликасы Білім беру ісінің үздігі

Педагогикалық ұжым әрқашан да ізденіске, жаңалыққа ұмтылысымен ерекшеленеді. Кәсібипедагогикалық қызмет педагогтардан жаңа әдістәсілдерді меңгеруді талап етеді. Бүгінгі күнгі инновациялық өзгерістер жүйелі түрді жүзеге асуда. Балалардың психологиялық қабылдауының ерекшелігін есептей отырып,Н.А.Зайцевтің бірегей жүйесі тиімді жұмыс істейді. Н.Зайцевтің әдісімен оқытуда баланың сезім мүшелері ( есту, көру, сезу) жетіледі, яғни тілі, шығармашылық қабілеті дамиды, айналадағы дүниені қабылдауы артады. Н.А.Зайцев әдістемесінің артықшылығы ол дербес те және дәстүрлі оқытумен де үйлесім таба біледі. «Жүз есепшот» оқу материалының мазмұны балаларға дәстүрлі бағдарламаларда көзделген мектепке дейінгі білім стандарты талаптарына сәйкес келеді. Н.А. Зайцевтың "Жүз есепшот" әдістемесінің тиімділігі ол:баланы мәжбүрлемей оқыту, денсаулық сақтау негізінде жүргізу және баланың жалпы зияткерлік дамуына мүмкіндік жасау. Балалардың бойында нақтылық, айқындық, ықшамдық, дәлмедәлділік, логикалық ойлау негізінде ойдың математикалық стилін қалыптастырады. Н.Зайцевтың математиканы оқытудағы мәні балаға барлық 0 ден 99 дейінгі сандарды көру ұсынылады, яғни жүзге дейінгі сандар. Сандардың барлығы тізілген түрде қойылады. Балалар әрбір санның қанша бірліктер мен ондықтардан тұратынын көреді және сезінеді. Н.Зайцевтің таблицасымен жұмыс: Тез есептеуге жетудің 10 қадам жолы: Бірінші қадам- таныстық. Таблица бойынша 0 ден 99 дейін санау. Жәй, жоғары дауыспен санауға, Д. Павленконың «Мен бәрінен де жақсы санаймын» математикалық әнінің әуенімен сүйемелдеуге болады. Екінші қадам –ондықтармен санау. Таблицадағы сандарды 10,20,30...100 санау, бұнда да әуенмен сүйемелдеуге болады. Үшінші қадам- қайда кездесеміз? Бала саусағымен бірді ал, тәрбиеші 100 санын көрсетеді. Ойын: Бір сан айтылады жауабы екінші бір санды қосқанда жүз болу керек.1-99, 2-98, 3-97. Балалар 50 санында кездесіп қуаныштарымен бөліседі. Төртінші қадам- мен сан ойладым. Сіз бір сан ойлайсыз сосын баладан қандай сан екенін сұрайсыз. Баланы қызықтырып ол тақ сан немесе оннан көп деп айтуға болады. Сан тақ не жұп болуы мүмкін. Үштіктермен, ондықтармен болуы мүмкін. Бұл ойынжаттығулар балалар үшін өте пайдалы болып келеді.

Бесінші қадам - жасырынбақ. Кіші және ересектер тобы балаларына арналған. Сандарды жасырып балалардың тауып беруін сұрау. Алтыншы қадам – қосу және алу. Н.Зайцевтың таблицасын тренажер бағаны деп айтылуы бекер емес. Біз оның көмегімен балалардың есеп шығаруына көмектесе аламыз. Бұл біздің тірек таблицамыз болып саналады. Мысалы 3+3 неше болады. Тордағы 3 санының тұсына белгі қоямыз сосын 3 қадам алға жүреміз. Осылайша күніне он шақты жаттығулар жүргізуге болады. Жетінші қадам – екі-екіден санау. Таблицаның ыңғайлылығы Н.Зайцев түстерді қолданған. Егер төрт жастағылар екі-екіден санаған кезде тек «сары торларға секіреміз» немесе «тек қара торларға секіреміз» деп айтылады. Сегізінші қадам – үштікпен, төрттікпен санау. Ереже алдыңғы жаттығулар сияқты. Кез-келген сандардан бастап жүргізуге болады. Бірақ, алғашқыда санауды нольден бастаған жөн. Тоғызыншы қадам- жүргіш. Бұл ойынға кубик және екі тілім пластилин қажет. Бір тілім өзіңізге, екінші тілім балаға Кубикті лақтырып, кубиктен түскен нүктелер санына сәйкес таблица бойынша жүріп отырасыз. Кім бұрын 100 санына жетсе сол жеңімпаз болып саналады. Оныншы қадам- оңға барсаң.Бір ойыншы сан ойлайды, екіншісі қандай сан екенін ойлап табады. Оны тек жай ғана емес нұсқағыш арқылы жүргізушінің қайталауымен орындайды. Мысалы бұл алгоритм былай көрінеді: 45 ← ← ↑ → ↑ Сандық таспалар мен бағандар,сандық үлгілер, сандық карточкалармен әрекет етуді Н. Зайцев балалардың психологиялық ерекшеліктеріне сүйене отырып қимыл іс-әрекет меңгеру кезеңінде қарастырады.Н.Зайцевтың таспалары сандар арасындағы айырмашылықтар,олардың көбейіп азаятындығын көзбен көруге мүмкіндік береді. Осының барлығы балалардың, тұлғалық қабілеттерін жетілдірудегі математикалық дамуына өте тиімді әсер етеді. М.Монтессоридің педагогикалық жұмысы «Өзінөзі еркін тәрбиелеу және өз бетінше білім алу» қағидасымен іске асырылады. М.Монтессори жүйесінің мақсаты: -баланың психофизиологиялық дамуына мүмкіндік жасау; -барлық сыртқы сезімді дамыту;

-жоғары интеллектуалдық көңіл-күйді, сонымен қатар этикалық және эстетикалық сезімді тәрбиелеу; -тілді дамыту және сөздік қорларын молайту; -дағдыларды дамыту, жұмысты өз бетінше орындауға ынталандыру, өз-өзіне қызмет көрсетуді дамыту. М.Монтессори әдісінің негізі балалар іс-әрекетті өз бетінше орындауға, әдейі құрылған дамытушы ортада өзін-өзі дамытуға мүмкіншілік алады. Ал ересектер дамытушы ортаны құрып, кез-келген затпен қалай әрекет ету керектігін бала қажет еткен жағдайда түсіндіреді. Монтессори жүйесіндегі сенсориканы дамытуға бағытталған жаттығулар қарапайым, қолдануға ыңғайлы. Монтессори-материалдары балабақшада қолдануға көп қиыншылық тудырмайды. Монтессори жүйесіндегі сенсориканы дамытуға бағытталған жаттығулар күнделікті қолдануға өте ыңғайлы, себебі оның материалдары әр отбасында табылатын қарапайым заттар болып табылады. Жаттығулар жүйесі баланың бойында белгілі бір іскерлік пен дағды қалыптастыруға, заттардың формасы, салмағы және түсі бойынша айыруға, алуан түрлі дыбыстар мен иістерді ажырата білуге бағытталған. Балаларды дамытудағы М.Монтессори системасының негізгі идеясы: -Жұмыс бөлмесінде тек қана дидактикалық материалдар жинақталуы, ал басқа да заттар мен ойыншықтар ойын бұрышында тұрады. -Бала жұмыс жасап отырған уақытта педагог бала көңілін бөлмеуі керек, өйткені бала қажеттенбесе, жөнсіз араласу бала қызығушылығын жояды. -Тәрбиеші тек қана көрсетуді, айтуды, тексеруді қажет ететін балаға ғана назар аударып бағыт береді. -Балалардың жас ерекшеліктері ескерілмейді. -Суреттермен, қарындаштармен жұмыс жасау ерте жастан басталса, бояумен жұмыс істеу баланың қол қимылдары дамығанда ғана беріледі. -Жаттығуларды орындауға арнайы уақыт берілмейді. Кейбір балалар үзіліссіз бір жаттығудан екіншісіне көшсе, ал кейбірі өзіне ұнаған жаттығуын үзіліссіз жасай беруіне болады. -Бала ұқыптылық пен тәртіптілікке үйренеді. Дидактикалық материалдар салынған барлық ыдыстар мен қораптар үнемі өз орындарында тұрады, себебі Монтессори методикасы өз бетінше әрекет етуге тәрбиелейді. ӨТШТ- мектепке дейінгі жастағы балалардың шығармашылық қабілетін дамыту құралы. Балалардың шығармашылық қабілетін дамытуда ойындар мен тапсырмаларды пайдалана отырып балалардың фантазиясын дамытып қана қоймай, ұжымдық әрекет қарым-қатынас жасай білуге үйрету, топтық әрекеттерді қалыптастыру, дағдыландыру. ӨТШТ арқылы мектепке дейінгі жастағы балалардың

шығармашылық қабілетін қалыптастыру. Балаларды ойландыру ой-санасын жетілдіру. ӨТШТ және оның принциптері–тек техникалық қана емес,сонымен қатар басқа да шығармашылық тапсырмаларды шешуге қолайлы әдіс. Мақсатты білім беру және тәрбиелеу жүйесі қазіргі заман талабына сай баланың бойында дағдылар мен іскерлікті қалыптастыруды көздейді. Сондықтан бірінші орынға балалардың бойында белсенді ойлау қабілетін жетілдіру мақсаты қойылады.Мектеп жасына дейінгі балалардың шығармашылық қабілетін жетілдіру жолында әртүрлі тартымды, еліктіретін әдіс-тәсілдерді пайдаланудың маңызы ерекше. Осындай әдіс- тәсілдердің біріне ӨТШТ тәсілі жатады. ӨТШТ дегеніміз не? Өнертапқыштық тапсырмаларды шешу теориясы. Оның негізін салған Генрих Саулович Альтшуллер. 1 ТШТ мектепке дейінгі балалар үшін іс-әрекетке қызығушылықтарын дамыта отырып, барлығын жұмылдыру жүйесі 2 ТШТ логикалық ойлаудың негізіндегі шығармашылық тапсырмаларды шешудегі дәл ғылым болып саналады. 3 ТШТ күшті ойлаудың жалпы теориясына жетудің жолындағы бір кезең. Мектеп жасына дейінгі балаларға білім беру үрдісінде ӨТШТ әдісінің түрлерін пайдалану мақсатында мынадай ережелерді орындау керек: 1.Бала өз бетінше қажетті материалдарды тандап алатын болу керек. Қажетті материалдар:желім, тас. т.б.Осы материалдардың бәрін бала сабақта, сабақтан тыс мезгілде, күні бойы пайдалануы керек және ол бала ала алатындай жерде орналасуы қажет. 2.Материалды баланың таңдап алуына еркіндік беру керек. Ол ақ және түсті қағаз, мата, түсті, түссіз сурет пен картон, фанера, фальга, тас, шыны болуы мүмкін. 3.Балалардың сабақтарда сабақтан тыс уақытында жеке немесе комплексті т.б. кезде бейнелеу техникасын меңгеруін жетілдіру. ӨТШТ-бұл негізгі оқыту бағдарламасын өзгертпей, оны барынша тиімді ету үшін қолданылатын ұжымдық ойындар мен сабақтар жүйесі. Балалардың шығармашылық ойлау қабілетін қалыптастыру, басқаша айтқанда әртүрлі әрекеттер кезінде ерекше, күтілмеген оқиғаларды тиянақты шеше алатын, шығармашыл тұлғаны дайындау-бұл педагогтың ең негізгі мақсаты. Балабақша педагогтары балалармен жұмыста технологияларды мектепке дейінгі ұйымның мақсат, міндеттеріне сәйкес таңдап алулары керек.

МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ ТӘРБИЕ МЕН ОҚЫТУ БОЙЫНША ӘДІСКЕР ЖҰМЫСЫНЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

Кәрім К.Ф.

Атырау облысы Қызылқоға аудандық білім беру бөлімінің мектепке дейінгі тәрбие маманы

Тәрбиеленуші қандай болсын десе,тәрбиеші де сондай болуы тиіс. В. Даль Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасының негізгі бағыты білім сапасын жаңа деңгейге көтеру болып табылады. Мемлекеттік бағдарламаның мақсатына жетуі мектепке дейінгі білім деңгейі мазмұнын ұйымдастыра алатын педагогикалық корпустың басым шоғыры болуына байланысты. Тәрбиеленушінің жолы мектепке дейінгі білім беру ұйымынан басталады. Дәл осы кезде баланы қалай тәрбиелесең, қандай білім берсең, ертеңгі жас Қазақстандық сондай болады. Владимир Иванович Даль айтқандай:«Тәрбиеленуші қандай болсын десе, тәрбиеші де сондай болуы тиіс».Сондықтан,ең алдымен, тәрбиеші өз жұмысын дұрыс ұйымдастырып, оқыту үрдісінде жаңа технологияларды, қызықты сценарийлерді, ойындарды, мағыналы тәрбие сағаттарын және т.с.с. қолданса, қазіргі заманға сай, өзгеріп отыратын әлемде өмір сүруге дайын, денсаулығын сақтай алатын, білімі мен машықтарын көрсете алатын, шығармашылығы кең, ақыл-ой өрісі дамыған, ойын сауатты жеткізе алатын, бәсекеге жарамды тұлғаны өсіре алатыны сөзсіз. Осы тұста балабақша әдіскері – тәрбиешілер үшін жол көрсететін шамшырақ деуге де болады. Әдіскер өз жұмысын жүйелі түрде ұйымдастырса, жұмысы да, тәрбиешілер жұмысы да нәтижелі болады. Ю. А.Конаржевский айтқандай:«Талдаусыз ақпарат өлі, ал мақсаты жоқ болса бақылаудың да қажеті жоқ». Әдіскер алдымен алдына мақсаттар мен міндеттер қою керек. Мысалға, келесідей мақсаттар қоюға болады: -Педагогикалық үрдістің үздіксіз жүйесін қалыптастыруға жағдай жасау; -Инновациялық білім беру ортасын, педагогикалық және басқару кадрларының потенциалын дамыту арқылы мектепке дейінгі білім бру ұйымының (МДБҰ-ның) кешендік жетілуіне көмектесу. Міндеттері: - Аудандық МДБҰ педагогикалық тәжірибелерінің нәтижесін айқындау, талдау, бағалау. - Ғылыми-әдістемелік әрекеттің түрлі формалары арқылы (әдістемелік бірлестіктер, мастер-класстар, мәселелік тәжірибелік семинарлар, ғылымитәжірибелік конференциялар ж. т. б.) педагогикалық шеберліктің дамуына бағытталған жұмысты жүргізу. -Жаңа педагогикалық технологиялардың, ғылыми жетістіктердің, педагогикалық тәжірибе мен АКТ енгізілуіне қолдау жасау. - Шығармашылық тұрғыдан белсене жұмыс атқаратын педагогтардың тәжірибелерін жалпылауға және таратуға көмектесу:кәсіби сайыстарға,ғылыми-

тәжірибелік конференцияларға қатыстыру арқылы. - Оқыту-тәрбиелік үрдісте қазіргі заманғы құралдарды қолдануды жетелеу. - Жаңа дәуір оқулықтары мен оқу-әдістемелік кешендермен оқу-тәрбие үрдісін қамтамасыз ету. Еліміздегі әр шағын орталық, әр балабақша сапалы білім мен сәйкесінше тәрбие беруі қажет. Ол үшін әр тәрбиеші күнделікті сабақ жоспарларын жазумен шектеліп қоймай өз-өзін дамытып, өз жұмысына жоғары жауапкершілікпен қарап, шығармашыл болуы тиіс. Осы орайда әдіскердің міндеті–тәрбиешілерді ынталандыру, шығармашылық дамуына жағдай жасау. Біріншіден, педагогтар жұмысында себі тиетіндей, көмек болатындай материалдары бар семинарлар өткізілуі тиіс. Тақырытары төмендегідей болуы мүмкін: «Жаңа педагогикалық технологиялар», «Жас маман– ертеңгі білікті ұстаз»,«Дені сау бала– дені сау Республика», «Мектепке дейінгі жастағы балалардың танымдық қабілеттерін ойын-жаттығулар арқылы дамыту», «Балалардың шығармашылық әрекеттерін дамытудағы дәстүрлі емес бейнелеу технологиясы», «Балабақша-Бала-Ата-ана бірлестігі», «Инклюзивті тәрбиені дамыту және Монтессори әдісін енгізу-заман талабы» және т.с.с. Әдіскер семинардың ұйымдастырылуын қадағалайды: мақсаттарын, міндеттерін айқындап, жоспарын құрады немесе құруға көмектеседі.Үздік тәжірибе таратылуын қамтамасыз ете отыра,тәрбиешілердің зейінін арттыруға бағытталған,семинар мазмұнына байланысты болатындай ойындар, викториналар, сергіту сәттерін өткізілуін ұсынады.Сондай-ақ, семинарға қатысуға ауданның немесе қаланың жанжағынан келген тәрбиешілердің бір жерде жиналуына байланысты семинар тақырыбынан бөлек, сол кезде өзекті мәселелер бірінің басын ашуы міндетті. Мысалға, педагог кадрларының аттестациядан өту ережелері мен ерекшеліктері, мониторинг мәселелері, ата-аналар жиналыстарын өткізу ерекшеліктері және т.с.с. өзекті мәселелерге әдіскер тоқталуы тиіс. Семинарға жиналған тәрбиешілер ешқашан құр қол кетпеуі керек. Оларға семинар ұйымдастырушы мекеме ұжымы семинар материалдарын, ал әдіскер ғаламтордан, біліктілікті арттыру институтынан жинақтаған әдістемелік материалдарды ұсынуы орынды. Әдіскер жұмысының тағы бір міндеті– шығармашылық топ жұмысын ұйымдастыру, нәтижелілігін қадағалау.Топ жиналысында аудан бойынша өткізілетін шаралардың жылдық жоспарын талқылап, әр мүшеге міндет қойылды.Жалпы шығармашылық топ жұмысы әр әдіскерге үлкен көмек тигізеді. «Бір адамның ойы – бұлақ, көзі ашық адамдар ойлары–су тасқыны» дер едім.Сан алуан қызықты ойлар, стандартты емес шешімдер табуға болады.

Шебер педагог–не ойды, не технологияны дайын күйінде қабылдамайтын–оларға қатыстыны өздігінен анықтайтын және жеке шеберлігін қалыптастыра алатын маман. Тәжірибелі маман сабақты өз қабілетіне қарай тәжірибесіне сүйеніп өткізеді және өзінің «білім жиынтығын» қалыптастырады, оны кәсіби мәселелерді шешуге жұмсайды. Отандық мектепке дейінгі білім беру мекемелеріне қойылған мәселені шешу құралдарының бірі–әдістемелік жұмыс. Тәрбиешілердің жыл бойында өткізген ашық сабақтарының, ертеңгіліктерінің сценарийлерін, ойындарды, санамақтарды, сергітулерді жинап «Тәрбиешілердің әдістемелік қоржыны» атты әдістемелік жинақ шығаруға болады. Бұл, біріншіден, тәрбиешілер мен әдіскерлерді шығармашылық талпынуға ынталандырады, екіншіден ұйымдастырылатын сайыстарға материалдары дайын тұрады, үшіншіден үздік материалдар бір жерде жинақталып оны әр жас маман, әр тәрбиеші өз

жұмысында пайдалана алады. Үлгісіне қарап өздері де сондай сапалы жоспарларды жазуға талпынады деген ойдамын. Жоғарыда аталған іс-әрекеттерді жүзеге асыру арқылы келесідей нәтижеге жетуге болады: 1.Тәрбиешілер мен мұғалімдер біліктіліктерінің үздіксіз артуын қамтамасыз етілуі. 2Жоғары біліктілігі бар педагогикалық мамандар үлесінің артуы. 3.Тәрбие мен білім беру үрдісінің ұйымдастырылуы нәтижелілігінің өсуі. Білім беру бөлімдерінде қызмет атқаратын әдіскер жоспар бойынша жүргізілетін есептер мен ағымдық сұрақтар бойынша жоғары тұрған органдарға жауаптар жазумен шектелмей өзіне тиесілі жұмыстың ұйымдастыру-әдістемелік саласын жетілдіруі тиіс. Сонда ғана тапсырылатын есептерде сапалық көрсеткіштер де артады.

БІЛІМ БЕРУ МЕКЕМЕЛЕРІНДЕГІ ӘДІСТЕМЕЛІК ЖҰМЫСТАРДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУ Хасенова Б.Х. Атырау облысы Құрманғазы ауданы Абай атындағы орта мектебінің әлеуметтік педагогі

Аудандық деңгейдегі әдістемелік жұмысты ұйымдастыруда Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2007 жылғы 29 қарашадағы №583 бұйрығымен бекіген «Оқу әдістемелік жұмысты ұйымдастыру және жүзеге асыру» Ережесі басшылыққа алынады. Елімізде 12 жылдық білім беру жүйесіне көшуге дайындық тұсында әрбір білім беру мекемелеріндегі педагогтың кәсіби деңгейінің өсуі, іскерлігі мен шеберлігін, біліктілігінің дамуына көмек беру, әдістемелік шыңдау бүгінгі күннің талабы. Бұл жұмысты ауданда әр білім беру мекемесінің басшылық ұжымымен бірлесіп аудандық әдістемелік кабинет және оның әдіскерлері жоспарлап ұйымдастырады. Әдістемелік кабинет-ауданның білім беру ұымдарындағы ғылыми және әдістемелік жұмысқа басшылық ететін, осы жұмысты ұйымдастыратын аудандық білім бөлімінің құрылымдық бөлімшесі. Аудандық әдістемелік кабинеттің әдіскерлерінің біліктілігі мен біліміне қойылатын талап Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2009 жылғы 13.07 №338 бұйрығымен бекіген. «Педагог қызметкерлер мен оларға теңестірілген тұлғалардың лауазымдарының үлгілік біліктілік сипаттамаларында» айқындалған. Әдіскер-ауданда оқу- әдістемелік, ғылыми-әдістемелік жұмыстарды орындаушы аудандық білім беру бөлімі жанындағы әдістемелік кабинеттің педагогикалық қызметкерлері. Аудандық әдістемелік кабинеттің жұмысының нәтижесі, әдіскерлердің жұмысты ұйымдастырудағы

іскерлік, біліктілік, шығармашылдық дәрежесіне байланысты. Сондықтан әрбір әдіскерге үнемі білімін жетілдіріп, өзбетімен, ізденіп, оқып жаңа оқутәрбие ісіндегі жаңалықтарды меңгерумен бірге ақпараттық сауатты, адамдармен қарым -қатынаста коммуникативті болуды міндеттейді. Аудандық әдістемелік кабинет меңгерушісі жұмысты жоспарлау алдында әрбір әдіскердің біліктілік, іскерлік мүмкіндігін анықтап, оның өз жұмысына икемінің күшті жағын дамытып, әлсіз тұстарына көмек берумен бірге әдіскердің маман ретінде өсуіне көмек береді. Осы жұмыс орындалған жағдайда білім мен тәрбие беру ісіндегі әр саланың шебер маман-әдіскерлері қалыптасады. Бұл ауданның педагог кадрларының сапалық өсуіне мүмкіндік береді. Әдіскерлер жұмысына диагностикалық сараптама Жоғарыда аталған Ереженің 2-ші бөлімі«Оқуәдістемелік жұмысты ұйымдастыру және жүзеге асыру» осы екінші бөлімге сай жұмыстарды тәжіриебеде орындау әдіскердің міндеті. Әр жұмысты ғылыми-теориялық, әдістемелік жағынан сауатты, тәжірибеде орындауға икемді, түсінікті болатындай деңгейде ұйымдастыру-әдіскерлердің білімі мен жұмысты орындау қабілетіне байланысты. Әдіскерлердің лауазымдық жұмыс аймағы бойынша біліктілігі мен іскерлігін анықтау мақсатында жүргізілетін жұмыстың бірідиагностикалық зерделеу. Оны төмендегі тәжірибеде жүргізілген жұмыстармен көрсетуге болады. № 1 - диагностикалық бетше

Тақырыбы: Теориялық-әдістемелік біліктілікті жетілдіру. Әдіскерлердің жеке теориялық-тәжірибелік біліктілігі бойынша диагностика төмендегі параметрлер бойынша іске асырылады:  Жұмыс аймағында басшылыққа алынатын нормативтік- құқықтық, оқу- бағдарламалық құжаттарды білуі,  Әдістемелік зерделеу жұмысын нормативтік- құқықтық талапқа сай сауатты жүйелеп жазу дағдысы,  Аудан педагогтарымен кәсіби біліктілікті дамыту бағытында құрылған жағымды диалогты іске асыруы,  Түрлі аудитория алдында сөйлеу (баяндама, лекция,сұхбат, жарыссөз, т.б) мүмкіндігі, аудиторияны меңгеруі,  Ақпараттарды қабылдау, өңдеу, өзіндік қорытындыны негіздеу және кері байланыс жасау (ақпараттық сауаттылығы, ғылыми-теориялық, әдістемелік, инновациялық материалдарды тауып қолдану) мүмкіндігі,  Білім мен тәрбиенің өзекті мәселелері бойынша әдістемелік өнімдер дайындауы,  Жеке ғылыми- шығармашылық жұмыспен айналысуы. № 2 - диагностикалық бетше Тақырыбы: Әдіскердің міндетті жұмыс аймағындағы біліктілігі мен іскерлігі Диагностикалық жұмыс төмендегі параметрлерден құрылады:  Міндетті жұмыс аймағына енетін пәні бойынша теорияны, әдістемені,оның жоспарлануын білуі,  Пәні, бейімі бойынша оқу бағдарламаларымен, оқулықтармен жұмыс жасау дәрежесі,  Түрлі әдістемелік көпшілік жұмыстардың (семинар, конференция, олимпиада, байқаулар, түрлі жеке және топтық сайыстар,т.б.) жүргізудің әдістемесін меңгеруі,  Білім беру мекемелерінің, жеке педагогтардың жұмысына қатысып талдауы, жұмыс саласындағы түрлі жұмыстарға талдау жасауы,  Бағалауды білуі (педагогтар қызметін, түрлі әдістемелік жұмыстарды, өзін-өзі бағалауы т.б.)  Мониторинг жүргізуі, жұмыс аймағында жобалау, жоспарлау, ұйымдастыру, талдау жасауы бойынша нәтиже алуы,  Жаңа әдістерді енгізу дәрежесі,  Озат іс-тәжірибені анықтауы. зерттеуі, таратуы,  Жұмыс аймағындағы есептілік,құжатпен жұмыс,түрлі есептер алуы,оны жүргізуі,тиісті ұйымдарға тапсыруы. Диагностикалық бетшелерді әдіскерлер өздері және әдістемелік кабинет меңгерушісі толтырып, осы бағытта әр әдіскермен жеке пікірлеседі. Осы бетшелердің әр қайсысына қорытынды талдау бетшесі төмендегіше жасалады.

Әр әдіскерге қиындық келтіретін сұрақтары анықталады, Осы қиындықтарды түзету бағытында көмек түрлері: 1) Жеке қосымша дәріс, 2) Жеке тапсырмамен жұмыс, 3) Әдістемелік оқу күніне қатыс,  Өз бетімен жетілу (көмексіз қиындықтан шығу мүмкіндігі бар).  Курсқа жіберу. Әдіскердің диагностика бойынша жетік меңгерген параметрлері анықталады. Ол бойынша: 1) Озат тәжірибесін таратуды ұсыну, 2) Облыстық, республикалық әдістемелік жұмыстарға осы тақырыппен қатысуды ұсыну, 3) Педагогикалық оқуға қатысу, 4) Түрлі марапаттауларға ұсыну. Бұл жұмыстың тиімділігі. Әдістемелік кабинет меңгерушісі:  Әдіскерлердің жұмыстық дағдысын біледі, әр түрлі тапсырма бергенде оны ескереді,  Әдіскерлермен ынтымақтастықта, серіктестік бағытта жұмыстанады. Әдіскер:  Өзінің жұмысына талдау жасауға дағдыланады,  Өзінің күшті, әлсіз тұстарын біліп, ол бойынша өзін жетілдіру бағытында жұмыстанады,  Командада жұмыс жасау дағдысы қалыптасады,  Өзінің еңбек жолындағы өсу мен жетілу дәрежесін көріп - біліп, одан ләззат алады. Әдістемелік кабинеттегі мекемеішілік бақылау Аудандық әдістемелік кабинет аудандық білім беру бөлімінің құрылымдық бөлімшесі болғандықтан, оның ішкі жұмысына мекемеішілік бақылау жүргізуді іске асыру арқылы басшылық жұмыс іске асырылады.  Әдіскердің түрлі жұмыстарына қатысу арқылы оның жұмысына көмектеседі.  Аудандық әдістемелік кабинет меңгерушісі әдіскердің іс-қағазымен, жоспарымен танысып, әдіскер өткізген жұмыстарға қатысады.  Әдіскердің өзі өткізген кейбір жұмыс түрлерін әдіскермен пікірлесе отырып жоспарлайды. Олар: семинар, конференция, десант сабақ, байқау, мұғалімдер олимпиадасы т.б. Осы жұмыстардың өту жоспарларына бірігіп талдау жасалынады және жұмысқа қатысты өзіне талдатылады. Әдістемелік кабинетте мекемеішілік бақылауды іске асыруда "Әдіскерлердің жұмысына талдау" бетшелерін жүргізуге болады. Талдау бетшелері әр айдың соңында жүргізіледі. Оны әдіскерлер өздері толтырады. Бұл бетшені толтыру арқылы әр әдіскер өз жұмысы бойынша келесі кезеңде неге көңіл бөлу керектігін ескереді.Ал, әдістемелік кабинет меңгерушісі әдіскерлердің айлық жоспарлы жұмыстарына талдау жасап, келесі айда атқарылатын 

жұмыстарды белгілейді, түрлі көмектер ұйымдастырады, ескеретіндерді анықтайды.

"Әдіскерлер жұмысына талдау" бетшелерінің (№1, №2, №3 кестелер) үлгілері төмендегі ретте:

№1. Әдіскерлердің әдістемелік жұмыстарды өткізуі жылы______айы______ №

Әдіскер дің тегі аты

Жеке әдістемелік көмек беруі

Озат істәжірибе зерттеу, жинақтауы 4

Әдістеме лік күн өткізуі

Педоқуға дайындау, өткізуі Ауд. өткізу 6

Әдістемелік байқаулар

Облысқада йындау 7

Ауд. өткізу 8

Облысқа дайындау 9

Әдістемелік конференция, семинарлар Ауд. Облысқа өткізу дайындау 10 11

№2. Әдіскерлердің кәсіби жұмыс өнімдерін дайындауы жылы______айы______ №

Әдіскер дің тегі-аты

Әдістемелік ұсыныс дайындауы

Озат тәжірибе таратуы

Шебер лік сыны бын, десант сабақтар өткізуі 5

Баспаға жариялап шығаруы

Шығарм ашылық есеп беруі

Өзінің түрлі семинар конфере нцияға қатысуы 8

Өзінің педоқуға, байқауға қатысуы

Курстан, тәжірибе ден өтуі

Жаңалықты оқып, үйренуі, жұмысы на енгізу 11

№3. Әдіскерлердің оқушылармен жүргізілетін жұмысты ұйымдастыруы жылы____ айы ________

Бүгінгі таңда әдіскерлердің кәсіби деңгейіндегі іскерлікті, біліктілікті арттыру жүйесінде сапалы өзгерістерге қол жеткізуі үшін әдістемелік ұйымдастырушылық іс-әрекеттерден зерттеуәдістемелік жұмысқа көшу қажеттігі өмір талабы. Олай болса, аудандық әдістемелік кабинет меңгерушісі әр әдіскердің жұмысына түрлі бағытта көмек бере отырып, оларды жеке ғылымишығармашылық жұмыспен айналысуларына барынша мүмкіндік туғызып, бағыттауы керек. Пайдаланылған әдебиеттер 1.Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрінің 2007 жылғы 29 қарашада № 583

Өткізу

ОЖСБ, ҰБТ Дайындау

Өткізу

Интеллектуалдық байқаулар Дайындау

Облысқа дайындау

Спорт бағытында Ауданда өткізу

Облысқа дайындау

Өнер бағытындағы жұмыстар Ауданда өткізу

Облысқа дайындау

Түрлі бағыттағы байқаулар Ауданда өткізу

Облысқа дайындау

Оқушылар олимпиадалары ҒЖБ Ауданда өткізу

№ Әдіскердің тегі, аты

бұйрығымен бекітілген «Оқу-әдістемелік жұмысты ұйымдастыру және жүзеге асыру» ережесі. 2. Білім беруді басқарудағы тың тәсілдер. Алматы, 2008 ж. 3.Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2009 жылғы 13 шілдедегі №338 бұйрығымен бекіген «Педагог қызметкерлері мен оларға теңестірілген тұлғалардың лауазымдарының үлгілік біліктілік сипаттары»

РИТОРИКА В МЕТОДИЧЕСКОЙ РАБОТЕ Бегеева Т.Р. методист высшей категории детского сада № 30 «Жұмбақ», г.Атырау

Автор программы «Риторика в детском саду»Красота речи в наши дни во многом сродни красоте любого предмета обихода – это, прежде всего функциональность, соответствие своей основной задаче. Чем лучше и полнее речь осуществляет цель говорящего–привлекает внимание слушающего,

пробуждает в последнем именно те мысли и эмоции, тот отклик,который так нужен оратору или собеседнику,тем она совершеннее. Красота речи–это также стройность ее мыслительного каркаса, смысловая насыщенность и глубина. Замечательный преподаватель риторики

Кошанский писал:«Грамматика занимается только словами; риторика–преимущественно мыслями». Риторика, особенно современная, - это,прежде всего, школа мысли, а затем уже– школа слова. Современность–время активных, предприимчивых, деловых людей.Поэтому искусство говорить необходимо для социальной реализации своих творческих потенций. Ведь овладение речью–фактор не только общественно значимый, но и личностно значимый, причем на столько, что способен порой определить жизнь и судьбу человека. Человек, обладающий риторическими навыками и умениями,чувствует себя уверенно в самых различных ситуациях бытового,социального,делового и профессионального общения. Такому человеку намного легче установить контакт и найти взаимопонимание с родными и друзьями, со знакомыми и начальством. А это очень важно для достижения успеха в любом деле. В настоящее время образование рассматривается как средство безопасного и комфортного существования личности в современном мире, как способ саморазвития личности.В этих условиях происходит смена приоритетов в образовании, становится возможным усиление его культурообразующей роли, появляется новый идеал человека образованного,«человека культуры», человека облагороженного образа, обладающего умственной, этической, эстетической, общественнодуховной культурой. Педагог начинается с риторики–науки о влиятельной речи авторитетного человека. У педагога владеющего риторикой не существует трудностей при общении с детьми, коллегами, родителями, он легко решает проблемные ситуации. В процессе приобщения детей к элементам, основам риторики, развивается не только ребенок, но и педагог, вырастая в творческую личность, приобретая черты коммуникативного лидера, способного решать сложные педагогические задачи. Не нужно, наверное, убеждать вас в том, что говорить публично приходится каждому, который готовит сообщения, консультации, выступает на собраниях. Вам, наверное, не раз приходилось либо переживать за свои неудачные выступления, либо скучать, слушая своих ораторствующих товарищей. Но в, то, же время, безусловно, каждый может припомнить яркую, интересную, увлекательную речь какого-то педагога. В риторике обобщены определенные приемы, которые позволят нам научиться выступать публично так, чтобы донести до аудитории свои мысли, убедить ее в вашей правоте, воздействовать на чувства слушателей, а может быть, и побудить их к какимлибо действиям. Но, осваивая риторику, вы приобретаете навыки не только выступающего, но и слушателя. То, что излагается оратором, нужно уметь и оценивать: убедительно или нет содержание речи, что можно противопоставить услышанному.

Риторика – это наука, для овладения которой важнее всего систематический труд, или искусство, для достижения успехов в котором важнее всего талант? Почему в учебниках риторики часто рассказывается о первом выступлении знаменитого древнегреческого ритора Демосфена? Как вы понимаете выражение «Поэтами рождаются – ораторами становятся». Практическая часть - Одинаковы ли профессиональные риторические умения у людей разных профессий. Какими профессиональными риторическими качествами должен обладать продавец, бизнесмен, следователь, педагог, политик, священник. Существуют ли профессии, где риторические умения малосущественны? - Из 3 - 4 словарей выпишите определение терминов красноречие, риторика, оратор, общение. Обратите внимание на расхождения в толковании. Попытайтесь сформулировать свое мнение. - Как связана риторика со смежными науками (логикой, психологией, этикой, эстетикой, языкознанием, литературоведением)? В чем Вы видите различия между риторикой и культурой речи, риторикой и стилистикой? Речь имеет две части, ибо необходимо назвать предмет, о котором идет речь, и доказать его; поэтому невозможно, назвав, не доказать или доказать, не назвав предварительно; человек доказывающий доказывает нечто, и человек, предварительно излагающий что-нибудь, излагает это с целью доказательства. Первая из этих двух частей есть изложение, вторая – способ убеждения, как если бы кто-либо разделил речь на части, из которых первая задача, вторая–решение. (…)Следовательно, необходимые части речи-изложение и способ убеждения;они составляют ее неотъемлемую принадлежность,но по большей части бывают: предисловие,изложение,способ убеждения, заключение. «Что сказать»: нахождение. Действительно, найти и выбрать, что сказать, великое дело: это – как бы душа в теле; но это забота скорее здорового смысла, чем красноречия, а в каком деле можно обойтись без здорового смысла? Конечно, тот оратор, в котором мы ищем совершенства, будет знать, откуда извлечь основания и доводы. О чем бы ни говорилось в судебной или политической речи, выяснению подлежит, во-первых, имел ли место поступок, во-вторых, как его определить и, в-третьих, как его расценить. Первый вопрос разрешается доказательствами, второй – определениями, третий понятиями о правоте и неправоте. «Где сказать»: расположение. А с какой заботою он расположит все, что найдет! – ибо такова вторая из трех забот оратора. Конечно, он возведет к своему предмету достойные подступы и пышные преддверия, он с первого натиска овладевает вниманием, утвердит свои мнения, отразит и обессилит противные, поставив самые веские доводы

частью в начало, частью в конец, а между ними выдвинет слабые. «Как сказать». И так, мы описали бегло и вкратце, каким должен быть оратор в отношении двух первых частей красноречия. Но как мы уже сказали, эти части при всей их значительности и важности требуют меньше искусства и труда; зато когда он найдет, что сказать и где сказать, то несравненно важнее будет позаботиться, как сказать. Одним по сердцу текучая округленность слов, и они считают красноречием безостановочную речь; а другие любят отдельные, расчлененные отрезки с остановками и передышками. Что может быть более различно? Однако и в том и в другом есть нечто превосходное. Одни изощряются в спокойствии, плавности и как бы чистоте и прозрачности своего рода речи; другие, пользуясь жесткими и строгими словами, стремятся к своеобразной скорбности слова. А так как мы только что установили разделение, что одни желают казаться важными, другие простыми, третьи умеренными, то сколько мы насчитали родов речи, столько же оказывается и родов ораторов. Произнесение. «Как сказать?»-это вопрос, относящийся и к произнесению, и к изложению: ведь произнесение есть как бы красноречие тела и состоит из голоса и движений. Итак, если кто захочет быть первым в красноречии, пусть он в гневных местах говорит напряженным голосом, в спокойных – мягким; низкий голос придаст ему важности, колеблющийся – трогательности. Поистине удивительна природа голоса, который при помощи только трех звучаний – низкого, высокого и переменного – достигает столь разнообразного и столь сладостного совершенства в напевах. Движениями он будет владеть так, чтобы в них не было ничего лишнего. Держаться он будет прямо и стройно, расхаживать – изредка и ненамного, выступать вперед – с умеренностью и тоже нечасто; никакой расслабленности шеи, никакой игры пальцами – он не будет даже отбивать ритм суставом; зато, владея всем своим телом, он может наклонять стан, как подобает мужу, простирать руки в напряженных местах и опускать их в спокойных. А какое достоинство, какую привлекательность изобразит его лицо, которое выразительностью уступит только голосу! При этом должно избегать всякого излишества, всякого кривляния, но зато искусно владеть взглядом. Так как лицо есть изображение души, так глаза – ее выражение. Там, где дети усиленно учатся говорить,... там люди не оскорбляют друг друга на каждом шагу, потому что лучше понимают друг друга» А.М.Пешковский Свою работу в этом направлении я строю не только с педагогами, но с детьми и родителями. От уровня культуры речи детей зависит будущее нашего языка, который переживает сейчас очень трудный этап в своем развитии. В этом смысле

совершенствование и красота речи каждого становится общественно необходимым делом. И чем раньше начнется знакомство с правилами общения, тем более осознанными и естественными будут те речевые средства, с помощью которых ребенок сможет выразить себя через речь. Все мы стремимся к тому, чтобы наши дети комфортно чувствовали себя в любой обстановке, в любой речевой ситуации. Хотим, чтобы дети легко вступали в диалог, могли с достоинством и уважением к другому аргументировать свою точку зрения, быть внимательным слушателями и доброжелательными собеседниками, чтобы они владели вербальными и невербальными средствами общения, - одним словом, были добрыми, умными, интеллигентными, коммуникабельными людьми. Маленький человек очень восприимчив ко всему, что его окружает, чуток к фальши. Он покоряет нас своей искренностью и непосредственностью. Как хотелось бы, чтобы ребенок почувствовал красоту и звучность родного слова, полюбил его, проник в его внутренний мир, научился говорить ясно и понятно. Мы обязаны сохранить эти кристаллики чистоты и доброты. И чем раньше начнется знакомство с правилами общения, тем более осознанными и естественными будут те речевые средства, которые ребенок сможет использовать в конкретной ситуации общения. Поэтому, изучение предмета–риторика–будет способствовать развитию выразительности речи. В чем же значение риторики в развитии ребенка? В процессе работы над выразительностью собственных высказываний, реплик персонажей, незаметно активизируется словарь ребенка, совершенствуется звуковая культура его речи, ее интонационный строй. Исполняемая роль, произносимые реплики ставят малыша перед необходимостью ясно четко и понятно изъяснятся. У него улучшается диалогическая речь, ее грамматический строй. Занятия по риторике – одно из важнейших средств развития у детей эмпатии, т.е. способности распознавать эмоциональное состояние человека по мимике, жестам, интонации, умения ставить себя на его место в различных ситуациях. Содержание занятий по риторике позволяет формировать опыт социальных навыков поведения благодаря тому, что каждое литературное произведение или сказка имеют нравственную направленность (дружба, доброта, честность, смелость). Благодаря сказке ребенок познает мир не только умом, но и сердцем. И не только познает, но и выражает свое собственное отношение к добру и злу. Коммуникативные ситуации позволяют ребенку решать многие проблемные ситуации опосредованно от лица какого-либо персонажа. Это помогает преодолевать робость, неуверенность в себе, застенчивость. Поэтому общими целями программы «Риторика в детском саду» являются: -развитие чувства коммуникативной целесообразности высказывания;

-развитие осознанного отношение к оценке речевого поступка с точки зрения нравственных ценностей; -использование потенциальных возможностей дошкольников в совершенствовании устной речи, формирование выразительной речи; -развитие культуры речевого поведения, воспитание вежливости; -развитие творческого воображения, литературных способностей. Чего же ждать от предлагаемого курса? Дети будут выразительно читать стихотворения; управлять своим голосом, понимать, когда говорить громко – тихо, быстро медленно, с какой интонацией. Научатся легко вступать в диалог, аргументировать свою точку зрения; будут оценивать собственное речевое поведение и речевое поведение другого; научатся внимательно слушать собеседника, адекватно реагируя на речь говорящего; у них появятся умения соотносить вербальные и

невербальные средства общения, умение перевоплощаться, импровизировать, брать на себя роль; они овладеют элементарными навыками кукловедения. Научатся использовать правила речевого поведения во время знакомства, в минуты прощания; узнают нормы поведения за столом, в общественном транспорте, в театре; будут употреблять в речи этикетные выражения во время: разговора по телефону, приглашения в гости, извинения, приветствия, употребляя в речи слова благодарности. Научатся подбирать рифму к словам; составлять небылицы, придумывать сказки, самостоятельно сочинять скороговорки, двустишия. Овладев этими знаниями и умениями ребенок полюбит язык, поймет глубинный смысл звуков, слов и фраз, научится играть со словами, станет сочинять, и сам начнет открывать огромный мир звучащего слова, а вместе с ним и мир успешного общения.

Ой-қазына ...Азаттық асылы-мәдениетте, мәдениет күшеюінің тетігі оқу мен әдебиетте. А.Байтұрсынов Білімділіктің ең басты факторы туған тілінде сөйлеу мен оны сыйлаудан басталады. Г.Гегель Үйренер нәрсең-білім мен мейірімділік. Ж.Баласағұни Шамаң келсе, ізгілік істе, Ізгілік пен әділдік өлмейді. С.Сараи Ақыл-ой мен білім-әр адамның сәулеті Ә.Науаи Ақыл саған ізгі дос, әділ жолдас. Ж.Баласағұни ...бақытты болып тіршілік ету үшін ғылым, өнер керек.... М.Сералин Ғылым қайдан табылсын, Инемен құдық қазбаса?! К.Әбубәкір 51

 Халықаралық тәжірибе  ФРАНЦИЯНЫҢ «ОРТА БІЛІМ БЕРУДЕ ОҚЫТУ МЕН БАСҚАРУ» ЖҮЙЕСІ (Францияда өткен тағылымдамада мен түйген ой) Ташмуханова О. М. «Өрлеу» БАҰО»АҚ филиалы Атырау облысы бойынша педагогикалық қызметкерлердің біліктілігін арттыру институты директорының орынбасары, ҚР Білім беру ісінің үздігі

Франция Европаның батыс бөлігінде орналасқан. Жер көлемі– 674 мың шаршы км, халық саны–65,4 млн. Астанасы – Париж. Өзендері – Сена, Рона, Луара, Гаронна. Таулары–Пиренеи,Альпі. Климаты– Теңіздік, қоңыржай. Франция–жоғары дамыған индустриалды ел. Франция экономикасында Ротгиильде де,Вандела сияқты ірі қаржылық–өнеркәсіптік монополистік топтар ерекше орын алады. Теңіз порттары–Марсель, Гавр, Руан, Дюнкерк. Париж аэрофорттары–Орли,Ли Бурже, Шарль де Голл. Франция механизмдер мен құрал-жабдықтар, транспорттық құралдар, киім, аяқ киім, парфюмери, азық-түлікті экспортқа шығарады. Туризм дамыған. Ақша бірлігі–евро.Ресми тілі – французша. Париждің тарихи орталығы Париждің Богоматери соборы орналасқан Сите аралы. Үлкен алаңдары «площадь Согласия», де Голля (Площадь Звезды), проспект «Елисейские Поля». Лувр, Эйфель мұнарасы, Пантсон,Триумфаль аркасы сияқты өзіндік ерекшеліктері мен тарихи көп тамашалайтын орындары. Францияның беделді оқу орындарының бірі «Сорбон» Университетінде болдық. Университеттің бас корпусында тарихи орындармен таныстық. Ең бастысы, тіпті оқу орны орналасқан үйдегі өткен ғасырдағы тарихи, ұлттық құндылықтар сол күйінде сақталған. Тағылымдама Нормандияның Кан қаласындағы Belvedere университетінің базасында өтті. Франция білім берудегі реформалар елі. Бұл елдің білім беруде ерекше тұстары бар. Білім берудегі кездесетін проблемелар бізге көптеген реформалар жасауға итермелейді дейді. Революцияға дейін францияда әртүрлі мектептер, көбі діни мектеп болды. Кейіннен 1933 жылдан бастап дін мектептен бөлініп, білім беру мемлекетке көшті. ХІХ ғасырдың өзінде білім беру жалпыға ортақ, ақысыз болды. Францияда жалпы білім беру 18 жасқа дейін қарастырылған. Орта білім беру саласында өзіндік ерекшеліктері бар. Мектепке дейінгі даярлық міндетті. 1.«Ана» мектебіне балалар 3 жастан бастап қабылданып, міндетті стандартпен оқиды. Ата-ана баласын бұл мектептерге бермей үйінде де оқыта алады. Бірақ бала міндетті стандарт деңгейінде білім алуы керек. Арнайы мемлекет агенті оны бақылайды.

5 жастағы бала жазады, оқиды, санайды. Бұл мектепке оқуға барлық бала тартылады. 2.Бастауыш мектепке 6 жастан 10 жасқа дейінгі балалар тартылады. Мемлекеттік мектептерге 80% оқушылар тартылған. Оларға 375 000 мұғалім сабақ береді. Балалардың осы жастағы біраз ақылы жекеменшік мектептерде оқиды. 3.Орта білім беру басқышында оқу ұзақтығы 7 жыл. Колледж 11-15 жас 4.Лицей (16-18 жас) 1.Жалпы беретін лицей 2. Кәсіптік технологиялық лицейлер Білім дәрежесін анықтайтын құжаттар: колледж бітіргендер орта білім алғандығы жөнінде аттестат алса, лицейді бітіргендер «жетілу аттестатын» (аттестат зрелости) алады, ал кәсіптік-техникалық лицейді бітіргендер менеджмент туралы аттестат алады. Францияның білім берудегі негізгі принциптері: 1.Сабақ берудегі (при преподавании) бостандық. Мектепте де, үйде де стандарт деңгейінде оқытуға мүмкіндік берілген.Үйдегі оқытуды арнайы мемлекеттік агент бақылап отырады.Стандарт талаптары орындалмаса, оны күштеп мектепке ауыстыруға оларға құқық берілген. 2.Жекеменшік орта білім беретін мектептер қатаң бақылауға алынған. Ол мектептердің материалдық жағдайы ата-аналардың төлемдеріне байланысты. Бұл мектептерде діни оқуларды оқытуға тиым салынған. 3.Бейтараптық. Осы мәселе жөнінде саяси дебаттар жиі өтеді. 4.Бұрын униформа болған, бүгінгі заманғы оқушыларға еркін формаға рұқсат етілген. Яғни, оқушылар өзіне ыңғайлы, өзіне ұнаған киім киеді. 5.Бастауыш мектеп оқушыларына кеңсе тауарлары тегін беріледі, берілетін кеңсе тауарларының сапасы қадағаланып отырады. Ата-аналар оқулықтар сатып алмайды. Әр оқушыға жылына 2500 км тегін жүруге құқық берілген. 6.2004 жылдан бері діни белгілерді мектепке әкелуге тиым салынған (хиджап, орамал, крес). Ал діни оқу керек болса, мектептен тыс әркімге керегінше. Жалпы дін туралы факультативтік курстарда оқытылады. Мектеп бітірген оқушылардың 80%-ы ғана мектеп бітіру емтиханын тапсырады. Қазіргі елдің алдында тұрған міндет осы көрсеткішті 84%-ке жеткізу. Жылма-жыл 150000-дай бала аттестат зрелости ала

алмайды. Сондықтан, білім беруде реформа жасауға дайындық шараларын жасап жатырмыз. Францияның білім беру саласындағы басты проблемалар. 1.Негізгі тіл француз тілі болса, мектеп оқушыларының 1/5-і сауатты жаза алмайды. 2.Мектеп бітірушілердің 150000-ы мемлекеттік емтиханды тапсыра алмайды. 3.Зерттеу нәтижесіне сүйенсек 15% оқушы бағдарламаға ілесе алмайды. Осы проблемаларға сәйкес білім беруде мынадай мақсаттар қойдық: 1.8 жастағы оқушы француз тілі мен математиканы білу керек. Жауапты басқармалар қатаң бақылау жасайды. 2.Сыныптағы оқушылар санын азайту. 3.«Атестат зрелость» 80% оқушы емес 85%-і алу керек. 4.Жылма-жыл университеттерге 45% мектеп бітіруші барады, оны 48-50%-ға жеткізу. Ең бастысы біліктілікті арттырудың жаңа заңына сәйкес біліктілікті арттыруда педагогика мен әдістемені жаңарту мәселелері бірінші кезекке қойылады. Сондықтан педагогикалық университет студенттері соңғы жылдарда жарты күн оқыса, жарты күн жұмыс жасайды. Ол үшін студентке еңбекақы төленеді. Француздардың соның ішінде болашақ педагогтарға ең жауапты кезең Ұлттық емтихан (конкурс) тапсыру. Бұл емтихан қорытындысымен олар біріншіден, мемлекеттік қызметкер болса, екіншіден, мектепте сабақ беруге құқық алады. Жалпы білім беру жүйесі Қазақстанның білім беру жүйесіне ұқсас, тек олардың бөлінудегі аттары ғана өзгеше. 1.«Ана мектебі» сияқты біздегі мектепке дейінгі білім беру мекемелеріне ортақ міндетті стандарт енгізілсе. «Балапан–2020» бағдарламасын осы тұрғыдан толықтырса. 2.Францияда қандай да емтихан болмасын жазбаша түрде өтеді екен. Бұл біріншіден оқушының жеке тұлға ретіндегі ой-толғамын толық анықтауға, екіншіден әр сұраққа толық жауап алуға, үшіншіден сауатты жаза білуге, төртіншіден ойы мен білім деңгейін жоспарлы жеткізуге жағдай жасайды. 3.Француздар жеткен жетістіктерін тізбелеп мақтанбайды, проблемаларын көбірек бақылап, оны шешудің нақты жолдарын іздейді екен. 4.Реформаларды жаппай жасамайды. Осы кезге дейінгі шешілмеген мәселелерді шешуге тақырыптар бойынша өзгерістер жасауға көңіл бөледі. 5.Білім беруде баланың жеке тұлғалық қасиеттерімен санасады (мысалы жанұя жағдайы, әлеуметтік жағы, баланың жеке қасиеттері мен мүмкіншіліктері, қажеттіліктері бірінші кезекте ескеріледі. 6.Бір өңірлердегі барлық деңгейдегі оқу орындары бір орталыққа біріктірілген, оны бір академия басқарады. Әлеуметтік және кәсіптік бағдар, еңбекке орналастыру мәселесінде үйренер жайлар баршылық.

Кәсіптік бағдар беру бюросы Францияның барлық университеттерінде жұмыс жасайды.Негізінен бұл департаментте психологтар қызмет етеді. Олар студенттерге кәсіптік бағдар бере отырып, түрлі мамандықтармен, олардың еңбек нарығындағы орнымен, қажеттілігімен таныстырады. Әр баланың бейініне қарай мамандық, таңдауға көмектеседі. Мамандық таңдауға көмектеседі. Кәсіптік бағдар беруге мемлекет қажетінше қаржы бөледі. Әрбір университетте кәсіптік бағдар беру департаменттері және олардың кеңес беру орталығы жұмыс жасайды. Олар студенттерге кәсіптік бағдар бере отырып, пәндерді таңдауға көмектеседі. Францияда білім беру орталығы – оқушы. Оқушының мамандық таңдауына және уақыт өте келе ол мамандық ұнамаса ауыстыруға жағдай жасайды. Еңбек нарығына керек, оқушыға мүлде таныс емес мамандық түрлерін насихаттап және оларды мүмкіндігінше таңдауға көмектеседі. Әлеуметтік психологтар оқушының жеке қабілетімен санасады. Жоғары жақтан қысым жасау проблемалары бар, бірақ біз баланың қажеттілігіне қарай жұмыс жасаймыз дейді. Жалпы елде кәсіптік бағдар беру 1913 жылдан бастап соғыстан кейінгі соғыс мүгедектеріне жұмыс тауып беруге жағдай жасаудан жүзеге асқан. Олардың мүмкіндіктеріне қарай мамандық алып жұмыс жасауына психологтар көмектескен. 1968 жылы кәсіптік бағдар беру қадамы өзгерді, ал 1973 елде мұнай кризисі басталған, кәсіптік бағдар беру ісіне қатты әсер етті. Жаппай басқа мамандыққа оқыту ісі басталды. Барлық оқушы жоғары білім алғысы келеді, бірақ қайсы бірінің таңдаған мамандығын жалғастыруға оның денсаулығы көтермейді. Мысалы, қаннан қорқатын бала дәрігер бола алмауы мүмкін, ал құлағында ақауы бар, көруі нашар оқушыларға денсаулығына зиян тигізбейтін мамандықтарды таңдауға кеңес береді, көмектеседі. Яғни,әр студентпен жеке жұмыс жүргізіледі. Университетте оқу кезеңінде білімнің сапасына қатты көңіл бөлінеді. І жылы қатты іріктеу болады, жазбаша емтихан тапсырады. ІІ жылы французша (olum) диплом алу үшін емтихан тапсырады. Осы 2 жылдық дипломмен жұмыс жасай беруге болады. Францияда бай балалары оқуын әрі қарай жалғастырса, кедей жанұя балалары жұмыс жасауға кетеді. Елдегі үлкен проблема да осы. Психологтар көмегімен студент мамандығын екінші мамандыққа ауыстыра алады. Білім беру орындарын басқару жүйесі. Аймақтардағы барлық оқу орындары (мектепке дейінгі мекемелерден бастап университеттер) бір орталыққа бағындырылған.Ол сол аймақтық Академиясы. Францияда осындай ЗО Академия бар. Ал Кан қаласының Академиясы 3-ке бөлінеді: Кальвадос, Манч.

Академияны ректор басқарады.Ректордың педагогика, финанс жөнінен бірнеше кеңесшілері болады. Кан Академиясының құрамында 1200– бастауыш мектеп, 200–орта мектеп, 100–жоғары сынып, лицейлер,1 – университет,Барлығы 27000 педагог қызмет етеді. Аталған құрылымдар жоспарлы жұмыс жасайды, және олар ректорға мерзімді есеп беріп отырады. ESPE–мұғалімдер даярлайтын жоғары мектеп жалпы бұл оқу орнында 3 жыл оқиды. Мектеп Кан Академиясының құрамына кіреді.4-5-жыл магистратура міндетті. Францияның барлық аймақтарында мұғалімдер дайындайтын арнайы университеттер бөлек құрылған.Магистратура студенті жарты күнін университетте өткізсе, жарты күнін мектепте сабақ беріп, практикадан өтеді. Ол үшін оларға еңбекақы төленеді. Франция сапарында мен түйген ой-түйін: 1.«Ана мектебі» сияқты біздегі мектепке дейінгі білім беру мекемелеріне ортақ міндетті стандарт енгізілсе. «Балапан–2020» бағдарламасын осы тұрғыдан толықтырса. 2.Францияда қандай да емтихан болмасын жазбаша түрде өтеді екен. Бұл біріншіден оқушының жеке тұлға ретіндегі ой-толғамын толық анықтауға, екіншіден әр сұраққа толық жауап алуға, үшіншіден сауатты жаза білуге, төртіншіден ойы мен білім деңгейін жоспарлы жеткізуге жағдай жасайды. 3.Француздар жеткен жетістіктерін тізбелеп мақтанбайды, проблемаларын көбірек бақылап, оны шешудің нақты жолдарын іздейді екен. 4.Реформаларды жаппай жасамайды. Осы кезге дейінгі шешілмеген мәселелерді шешуге тақырыптар бойынша өзгерістер жасауға көңіл бөледі. 5.Білім беруде баланың жеке тұлғалық қасиеттерімен санасады (мысалы жанұя жағдайы, әлеуметтік жағы,

баланың жеке қасиеттері мен мүмкіншіліктері, қажеттіліктері бірінші кезекте ескеріледі. 6.Бір өңірегі барлық деңгейдегі оқу орындары бір орталыққа біріктірілген, оны бір академия ректоры басқарады. Бұл тәжірибені құптаймын. Бізде бір өңірдегі білім беру мекемелері әртүрлі басқару орындарына тәуелді. Өзара тығыз ынтымақтаса жұмыс жүргізу жағы жетіспей жатады. 7.Тегін кеңес беретін, студенттермен қоян-қолтық жұмыс жасайтын әлеуметтік психологтар бізге де өте қажет. 8.Еңбек нарығына қажетті мамандықтарға талдау жасап, ұсыну мәселесі.Мамандық түрлеріне мониторингтік талдау жасауды үкімет тарапынан реттесе (аймақтар бойынша) 9.Біздің жүйеде еңбекке орналастыру еңбек нарығын үйлестіруші департаменттер жәрмеңке ұйымдастыруымен ғана шектеледі. 10.Мамандықтар туралы негізгі мектептің соңғы жылында міндетті қысқа мерзімді курстар қарастырылса. 11.Франция-мәдениеті жоғары,тарихы мен мәдениетін, тілі мен дінін берік сақтаған ел.Тарихи құндылықтарға қатты көңіл бөледі және оны білім беруде терең пайдалана біледі. Тарихты сызуға жол берілмейді екен. Әрбір тарихи орын мен мұражайлар, өнер туындылары тәрбие құралы болып есептеледі. 12.Мені қызықтырған мәселе білім беру мен білім алуда өзін-өзі талдау (самоанализ).Болашақ жұмысымның барысында осы тақырыпты кеңейтіп, оқып үйренуге және оны өз тәжірибемде қорытуға жұмыстанамын Дамыған елдердің іс-тәжірибесін үйренуге барған тағылымдаманың берері мол, тек оны өз еліміздің салт-дәстүрі мен ұлттық құндылықтарын кіріктіре отырып дамыту керек деп ойлаймын.

ҰЛЫБРИТАНИЯДА БІЛІМДІ ЖЕТІЛДІРУ Торебекова Э.А.

Бүгінгі мемлекет алдындағы басты міндет–білім беру жүйесін жаңарту болып отыр. «Білім беру жүйесін жаңғырту барысында педагогтар құрамының сапасын арттырудың маңызы зор» деген Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың сөзін айтпасқа болмайды. Осыған байланысты «Өрлеу» Біліктілік арттыру орталығынан жіберілген Ұлыбританияның Лондан қаласындағы курстың міндеті-Ұлыбритандық студенттер мен мұғалімдердің педагогикалық тәжірибесін бағалауға және жетілдіруде қандай көмектер көрсетіндігі бойынша айтылып олармен пікір алмасудамыз. Оқылған дәрістер педагогтарды оқыту мен тәрбиелеуде тиімді болатынына көз жеткіздім деп ойлаймын. Мұнда лекторлар дербес болуды қалайды және олардың өз ой- пікірі, ерекше

таланты, өзіндік қабілеті бар.«Менің әдістеріммен мұғалім аз оқытады және көп қадағалайды»,- деп Мария Монтессорий айтқандай, оқытушы үнемі ізденісте болып, педагогты қызықтыратындай дүниені таба білсе, әрі оны орындатса, оның педагогикалық еңбегінде алға басушылық пен жетістік айқын көрінеді. «Сабақ беру-үйреншікті жай ғана шеберлік емес, ол- жаңадан жаңаны табатын өнер»,-деп Ж. Аймауытов айтқандай, «жаңадан жаңаны табу» мақсатында Лондан қаласына келгеніме еш өкінбеймін. «Білу ғана аз, сол білгеніңді істе қолдана білу керек» деген И. Гете. Курстың бірінші «Бетпебет» кезеңінде мұражайлық педагогикамен, сонымен қатар осы мемлекеттің мектебінің іс-тәжірибесімен танысып, тәжірибе алмастық.Мұнда барлық дәрістерді

бағдарламаның мақсат-міндеттері мен күтілетін нәтижелерін айта келіп,оқыту мен тәрбиелеуде оң нәтиже болатынын бейнебаян, слайд негізінде түсіндіріп өтуде. Осы өзгешелікті тыңдау барысында әлеуметтік дағдыларды қалыптастыруда әріптестеріммен өзара қарым-қатынасын құрдым деп ойлаймын. Осы сәтте алған дәрістерімізбен Лондан қаласынан алған әсерімді өз дәрісіме қосамын. Бұл дәрістеріміздің маңыздылығы ой бөлісіп, әдістеме алмасуда мүмкіндік туғызуында және ең тиімді әдістер алуға мүмкіндік тудыратындығы. Осы оқу арқылы білімімізді жетілдіру-тәуелсіз Қазақстанның үлкен жетістігінің бірі деуге болады. Себебі, бұл оқуды тиянақты меңгеруге Елбасы мен Білім және ғылым министрі үлкен қолдау көрсетіп отыр. Қазақстанның білім беру мазмұны сөзсіз жаңа сатыға көтеріліп, алға қадам бастап келеді. Біліктілік

пен шеберлігімізді ұштастырып, жас ұрпақты әлемді мойындататын рухани биікке көтеру біздердің міндетіміз. Еліміздің мақсаты да өзін-өзі дамытуға және өзін барынша көрсетуге қабілетті жоғары сауатты шығармашыл тұлғаны қалыптастыру және дамыту болып табылады. Қазіргі егемендігін алған елімізде жаңа ғасыр алдында оқытудың жаңалықтары жеке тұлғаның ақыл-ойын шығармашылығын дамыту мәселелерін шешеді, білім сапасын көтереді. Осы тәсіл арқылы білімімізді жетілдіру тәуелсіз Қазақстанның үлкен жетістігінің бірі деуге болады. Олай болса, осы білім алудағы дәрістер арқылы білім мазмұнын жаңарта отырып, оқыту үдерісінде өзіндік іс- әрекетін ұйымдастырып, сыни ойлай алатын және өзгенің тәжірибесімен бөлісе алатын жеке тұлға қалыптастырамыз деген сенімдемін.

АСЫЛ СӨЗ Тәжірибе адамдарда жадының жоғары түрі-естің арқасында пайда болады;атап айтқанда, бір ғана нәрсе туралы көптеген есте қалғандардың барабары тәрізді көрінеді. Ал ғалым мен өнер адамдарда тәжірибе арқылы туады. Жалпы алғанда білгірдің ерекшелігі-үйретуге қабілеттілік, сондықтан да өнер, ол-тәжірибеден гөрі негізгі білім.

Аристотель

Ұлым, саған айтайын өсиетін дананың, Білімдіні таны да, соңынан ер, қарағым. М.Қашғари Талаптан да, білім мен өнер үйрен, Білімсіз, өнерсіз болады ақыл тұл. Ш.Құдайбердіұлы Жас бала – жас бір шыбық. Жас күнінде қай түрде иіп тастасаң, өсенде сол иілген күйінде қатып қалмақ. Теріс иіліп қалған шыбықты артынан түзеймін десең, сындырып аласың. «Баланы – бастан» деген сөздің мәнісі осы. М.Жұмабаев

 Дуалдық оқыту жүйесі  ТЕХНИКАЛЫҚ ЖӘНЕ КӘСІПТІК БІЛІМ БЕРУДІ ДАМЫТУ- МАҢЫЗДЫ САЛА Исмурзина Г.Б. «Өрлеу» БАҰО» АҚ филиалы Атырау облысы бойынша педагогикалық қызметкерлердің біліктілігін арттыру институты «Тұлғаны тәрбиелеу және әлеуметтендіру» кафедрасының аға оқытушысы

Инновациялы ел экономикасын дамытудың басты талабы білім беру жүйесін модернизациялау болып табылады. Кәсіптік және техникалық білім берудің заманауи үлгісін құру бағдарламасының жүйелік өзгешеліктерін негізі қаланды. Еңбек нарығы шарттарының өзгеруін ескере отырып білікті мамандар дайындау жүйесін құрудағы әлеуметтік серіктестіктердің құрылымын белсенді пайдалану қажет. Елбасы Н.Назарбаевтың “Жаңа онжылдық – жаңа экономикалық өрлеу – Қазақстанның жаңа мүмкіндіктері” атты Жолдауын жүзеге асыру мақсатында дайындалған Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы – білім беру жүйесінің бәсекеге қабілеттілігін арттыру, адам капиталын дамыту үшін білім мазмұнын түбегейлі жаңғырта отырып, білім саласында кезек күттірмей тұрған мәселелерді шешуге оң ықпал етуде. Бүгінгі таңда техникалық және кәсіптік білім оқу орындарының әрбір оқу жылындағы мақсаты – кәсіби мамандар даярлауды халықаралық инновациялық жобаларға негіздеп, болашақ маманның кәсіби құзырлығы мен бәсекеге қабілеттілігін арттыру болып отыр. Бағдарламаның түйінді бағыттарының бірі – кәсіптік білім беру сапасын арттыру үшін оның мазмұнын, материалдық-техникалық базасын, инфрақұрылымын жаңғырту керек делінген. Бұл, бірінші кезекте, барлық мамандықтар бойынша оқу бағдарламалары, оқу әдебиеті, оқу құралдары және оқу-әдістемелік кешендер қорының болуы. Кәсіптік білім беру сапасын өркениетті елдерге жақындату – кәсіби білімді әлемдік білім деңгейіне кіріктіру халықаралық жобалар мен тәжірибелерді үйрену талабын қояды. Ол үшін өзіміздегі бар нәрсені заманауи технологиялармен ұштастыру тиімді. Болашақ мамандарды жоғары деңгейдегі білім сапасымен қамтамасыз ету – техникалық және кәсіптік білім беру кадрларының бәсекеге қабілеттілігін көтеріп отыруды, әсіресе шетелдік іс-сапарларға жіберуді, халықаралық озат тәжірибелерді әріптестермен бөлісуді қажет етеді. Республикадағы техникалық және кәсіптік білімді модернизациялау бағдарламасы оқытудың тәжірибелік бағытына өте көп назар аударуда. 12 жылдық білім беруге ауысу, профильді оқыту,кәсіби құзіреттіліктерге негізделген кәсіптік стандарттар мен модульді бағдарламаларды енгізу маман даярлауға деген көзқарасты тұтасымен өзгертеді.

Облыстағы кәсіптік білім беретін оқу орындары оқу-тәжірибелік жұмыстарында жемісті, құзіретті маман даярлауды қамтамасыз ететін технологияны пайдалануда. 28 ақпан, 2014 ж. Индустриалдық колледж базасында «Техникалық және кәсіптік білім беру саласында дуалдық оқытудың жүзеге асырылуы» тақырыбында дөңгелек үстел, политехникалық колледжінде (25 сәуір, 2014ж.) облыстық деңгейде колледждің іс-тәжірибесін тарату арқылы оқытушылардың педагогикалық құзіреттілігін жетілдіруге ықпалдастық жасау мақсатында «Еңбек нарығында бәсекеге қабілетті мамандарды дайындау» тақырыбындағы ашық есік күні сынды шаралар өмір талабынан туындаған, жаңа бағыттағы атқарылып жатқан игі істер. Қазіргі таңда кәсіби білім мазмұнын арттыру үшін біліктілікті үздіксіз жетілдіруге үлкен мән беріліп отыр. Колледжде оқытушылардың ғылыми-ізденіс жұмыстарына және біліктілігін көтеруіне үлкен назар аударылады, өйткені заман талабы оқытушының білімді де білікті болуын, бір емес бірнеше технологияны кіріктіріп меңгеруін қажет етеді. Бүгінде техникалық және кәсіптік білім (ТжКБ) беру саласын дамытуға негіз боларлық отандық білім беру жүйесінің құқықтық базасы қалыптасып келеді. Бүгінде кәсіптік білім беру жүйесінде сұранысқа ие кәсіптік мамандарды сапалы даярлаудың нақты өлшемдерін анықтау бағытында бітірушілердің кәсіптік даярлық деңгейін бағалау мен біліктілікті берудің құқықтық базасы құрылуда. Негізінен, жұмысшы кадрлар құрылымына сапалы өзгерістер жасауға ықпал ететін іс-шаралардың бірі – кәсіптік даярлық деңгейін тәуелсіз бағалау арқылы анықтау. Бұл бағыт Қазақстан Республикасында техникалық және кәсіптік білімді дамытудың мемлекеттік бағдарламасында қарастырылған. Техникалық және кәсіптік білім орындарындағы кәсіптік даярлық деңгейін бағалау 3 кезеңде жүргізіледі: І кезеңде: оқу орындарындағы теориялық тестілеу – мультимедиялық кластарда өткізіледі; ІІ кезеңде: практикалық тестілеу – жұмыс берушілердің қатысуымен оқу орындарындағы арнайы шеберханалар мен кәсіпорындарда өткізіледі. Оған қатысатын Біліктілік комиссияларының мүшелері ірі өнеркәсіп орындары, салалық ассоциациялар және кіші орта бизнес өкілдері болып табылады.

III кезеңде: жоғарыда аталған екі кезеңнен табысты өткен бітірушілерге мемлекеттік үлгідегі біліктілікті беру сертификаты беріледі. Кәсіптік даярлық деңгейін бағалауды сапалы өткізу тест тапсырмаларына тікелей байланысты. Ол – студенттердің жалпы техникалық және арнайы пәндер бойынша нақты білім деңгейлерін анықтайды, олардың өндірістік оқытудағы іскерліктері мен практикалық дағдылар деңгейінің көрсеткіші. Сонымен қатар мамандықтары бойынша оқу бағдарламалары мен біліктілік талаптарына сәйкестігін бағалауға мүмкіндік береді. Мемлекеттік үлгідегі сертификатты беру үшін техникалық және кәсіптік білім беру оқу орындары студенттерінің кәсіптік білім деңгейін бағалау үдерісін автоматты басқаратын жаңа бағдарлама – автоматтандырылған тестілеу жүйесі (АСТРА) әзірленіп, тиімді қолданылуда. Еліміздегі индустриялық-инновациялық дамудың мемлекеттік бағдарламасына сәйкес өңірлік деңгейлердегі кәсіптік құрылымдардың түбегейлі өзгерістеріне орай оқу орындары да, бітірушілер де осындай сертификатқа ие болуға ұмтылады. Бұл әрине білім бәсекесіне басталған қадам десе болады. Биылғы жылы Астана қаласында брифинг өткізілді. Бұл брифингте кәсіптік-техникалық білім беру жүйесіндегі соңғы жаңалықтар жайлы айтылды. Соның бірі: Қазақстанның халықаралық WorldSkills Internationаl ұйымына мүше болуы. Бұл жобаның мақсаты: Кәсіптік-техникалық оқу орындарының арасында чемпионаттар өткізу арқылы жұмысшы мамандар дайындау жүйесін дамыту, жұмысшы мамандардың беделін көтеру. Аталған ұйымға кіру кадр даярлайтын оқу орындары арасында бәсекеге қабілетті арттыруға ықпал етіп, кәсіптік-техникалық білім саласындағы әлемнің үздік тәжірибелерін отандық оқу орындарында қолдануға мүмкіндік бермек. Мұның бәрі кәсіптік білім беру мазмұнын жаңғырту бағытындағы атқарылып жатқан ауқымды жобалар.

Техникалық және кәсіптік білім беруді ұлттық деңгейде дамытудың тиімді бағыттары:  Техникалық және кәсіптік білім (ТжКБ) жүйесін жаңғырту, әлемдік білім беру кеңістігіне бірігу;  Кәсіпорындардың талабына орай еңбек ресурстарының сапасы мен көлеміне жауап бере алатын кәсіби дайындықтың жаңа моделін қалыптастыру;  Өмір бойы білім алу жүйесінің жұмыс істеуін қамтамасыз ету;  Өндірістік үдерістен хабары жоғары, индустриалды-инновациялық міндеттерді тиімді шеше алатын біліктіліктерін игерту;  Еліміздің экономикалық дамуының тұрақтылығын қамтамасыз ететін жоғары білікті мамандар мен орта буынды мамандарды дайындау;  Мамандарды дайындаудағы оқытудың дуалды жүйесін енгізу;  Адам, мемлекет және бизнес мүдделері біріктіріліп, үш жақты әріптестік орнату;  Кадрларды ұлттық біліктілік жүйесі негізінде даярлауды толықтай еңбек нарығының сұраныстарына сәйкестендіру.  Жастардың бойында белсенді азаматтық ұстанымды, әлеуметтік жауапкершілікті, отансүйгіштік сезімді, жоғары адамгершілік және көшбасшылық қасиеттерді қалыптастыру; Бүгінгі өмір талабында адамның өмірдегі жағдайы мен қоғамдағы орны оның білімі мен еңбек етуіне байланысты, сондықтан да сапалы білім алып, алған мамандығы бойынша табысты еңбек ете алған адам ғана өмірден лайықты орнын табады. Пайдаланылған әдебиеттер: 1.Н.Назарбаевтың “Жаңа онжылдық – жаңа экономикалық өрлеу – Қазақстанның жаңа мүмкіндіктері” атты Жолдауы 2.«Білім беруді дамытудың 2011 – 2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы» 3.Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңы 4.Интернет ресурстары.

БОЛАШАҚ МАМАНДАРДЫҢ КӘСІБИ САУАТТЫЛЫҒЫН ЖЕТІЛДІРУДЕ ДУАЛЬДЫ ОҚЫТУ ЖҮЙЕСІН ЕНГІЗУ Камиева А.Е. Атырау аграрлы – техникалық колледжінің «Құрылыс материалдары мен бұйымдары» пәнінің оқытушысы

ҚР-ның Президенті Н.Назарбаев жыл сайынғы жолдауында білім саласына ерекше басымдылық беріп, жастардың білім-біліктілігін жетілдіру үшін барлық жағдай жасауда «Қазақстан-2050» Стратегиясында: ― Біздің жастарымыз оқуға, жаңа ғылым-білімді игеруге, жаңа машықтар алуға, білім мен технологияны күнделікті өмірде шебер де тиімді пайдалануға тиіс. Біз бұл үшін барлық мүмкіндіктерді жасап, ең қолайлы жағдайлармен қамтамасыз етуіміз керек. «Біздің басты мақсатымыз – 2050 жылға қарай

мықты мемлекеттің, дамыған экономиканың және жалпыға ортақ еңбектің негізінде берекелі қоғам құру. Қазіргі таңда білім мен ғылымды инновациялау мен модернизациялау экономикалық дамудың басты бағытына айналды. Білім беру саласына қойылатын жоғары халықаралық талаптарды да қанағаттандыру мақсатында еліміздің мұнайлы аймақтарында, кәсіптік-техникалық білім беру саласына жаңа жүйе — дуальды оқыту әдісі енгізіліп,осыған орай, қазіргі

қоғамға ақпараттық-коммуникациялық технологияларды, оның ішінде,дуальдау оқыту жүйесін ендіру осы салада нақты біліктілігі мен мамандығы бар кадрларға деген сұранысты арттырады Оқытудың дуальдау жүйесі дегеніміз не соған анықықтама берсек: Дуальдау оқыту жүйесінде кәсіптік білім беру өнеркәсіп өміріне дайындық жүргізу үшін білім алушының теориялық және практикалық дағдысын қалыптастыру мақсатында жүргізілетін негізгі оқыту жүйесі болып табылады. Дуальды оқыту әдісі әлемнің көптеген ірі дамыған мемлекеттерінде мысалы, Германия, Австрия, Дания, Нидерланды, Швеция, Англия, Оңтүстік Корея сияқты дамыған елдерінде жоғары нәтиже беріп жүргізіліп келеді. Яғни білім алушыны жан-жақты дайындау. Сонымен қатар, еңбек нарығындағы жұмыссыздық мәселесін шешу, жас білім алушының жаңа технологияны меңгере отырып, еңбек нарығында сұранысқа ие бола алатындай жұмыс күшін қалыптастыру. Сондықтан, дуальды оқыту жүйесі өнеркәсіп саласына қажетті мамандарды даярлау мәселесін толық қанағаттандыратын негізгі жүйенің бірі болып табылады. Сондай-ақ, дуальды оқыту жүйесі арқылы, білім беру мен кәсіпорын арасында тығыз байланыстың орнауына да үлкен септігін тигізеді. Осыған орай, бұл оқыту жүйесінінің тиімділігі жан-жақты талқыланып, білім және ғылым министрлігінің шет елдердің тәжірибелерін зерттей келе, техникалық және кәсіптік білім беру жүйесіне енгізу басшылыққа алынды. Сондай-ақ, дуальды жүйенің басымдығы оқытудың өндіріспен тығыз байланысын орнап, қазіргі таңда елімізге осы жүйе қолданысқа ене бастады. Дуальдау реформасының негізгі жүзеге асырылындағы негізгі бастама: Президент Н.Ә. Назарбаев «Қазақстанның әлеуметтік жаңартылуы: Жалпыға Ортақ Еңбек Қоғамына қарай 20 қадам» атты мақаласында: «Дуальды кәсіптік білім беруді дамытудың маңызы зор. Бұқаралық маман кадрларының жетіспеушілігін еңсеруге мүмкіндік беретін заманауи қолданбалы біліктілік орталықтары қажет» — деп, бұл оқыту жүйесінің техникалық салада алар орнынын айқындап берген болатын. Сондай-ақ, колледждерде дуальды оқыту әдісін енгізу туралы нақты тапсырма да жүктеген. Осыған байланысты елімізде кәсіптіктехникалық білім беру саласында жаңа жүйе жасалына бастады. Дуальды жүйенің негізі — болашақ жас маманның оқу орны мен өндірісте қатар оқыту. Сонымен қатар, түлектердің жұмысқа орналасу көрсеткіші жоғарылату. Дуальды жүйе бойынша білім алған колледж түлегі жұмыссыз қалмайды. Өйткені теория мен тәжірибені ұштастыру нәтижесінде, оқушы оқу бағдарламасын жақсы меңгереріп қана қоймай нағыз дайын маман болып, жұмыс берушілердің сұраныстарына, талаптарына сай кәсіптік-техникалық кадрлар даярлайтын болады және дуальды оқыту әдісінің тағы бір ерекшелігі — еңбек нарығына қажетті жас мамандарды даярлауға тек білім

мекемелерінің ғана емес, сонымен қатар жұмыс беруші мекемелердің де жауапкершілігін арттырады. Жастардың табысты еңбек етуі төмендегі факторлармен тығыз байланысты: біріншіден, бүгін білім алу көзі кеңейіп, өз бетімен оқимын деушілерге мол мүмкіндік туып отыр; екіншіден, білім әлемінде өз жолын тауып, өздігінен білім алуға ұмтылыс жасау; үшіншіден, адамның өзіндік қызығушылығы, түрлі мотивтері болуы; төртіншіден, жұмыс істейтін орында оның үнемі даму үстінде болуына жағдай жасалуы. Колледжіміздің материалдық-техникалық базасы жоғары деңгейде болғанымен, бүгінгі таңда әлеуметтік серіктестік болашақ маманның ертеңгі тұрақты жұмыс орны екенін үнемі есте ұстауымыз керек. Осы талап білім беру ұйымына теорияны практикамен ұштастырудың ең жетілген тетігі– дуальды жүйеге енуді міндеттейді. Ол үшін колледж алдағы оқу жылы басталғанға дейін «Колледжстудент-кәсіпорын» арасындағы үш жақты шарт жасасу жоспарлануда. Нәтижесінде, мамандайындаудың дуальды жүйесі дәстүрлі оқыту әдістеріндегі кемшіліктерді, теориямен тәжірибе арасындағы алшақтықты жояды, студент өзінің ертеңгі жұмыс орнын көреді, оған ие болу мүмкіндігін сезінеді, сондай-ақ, ол бәсекеге қабілетті болса ғана кәсіби маман ретінде бағаланып, лайықты табысқа қол жеткізе алатынын түсінеді. Атырау қаласындағы айтулы компанияларда көптеген ұлттың өкілдері қызмет етуде. Атап айтқанда, АҚШ, Түркия, Қытай секілді мемлекеттерден, Шеврон, Аджип, ТШО, т.б. ҚР Президенті өткен жылдың соңында Парижде болып, алаш жұртын «ЕХРО-2017» жобасы бойынша беделді мемлекеттердің алдына шығарып, 130 дауыспен жеңіске жеткендігімізді қуанышпен хабарлады және ол өз сөзінде биік бәсекеде Астананың жеңіп шығуы бекер емес екендігін айтты. Жалпы, әлемдік маңызы бар «ЕХРО-2017» көрмесін өткізу мәртебесіне Қазақстанның таңдалуы тегін емес. Өйткені, жас мемлекет бола тұра жаһанға жар салған Қазақ елі қандай құрметпен марапатқа да лайық. Елбасы Жолдауында келешектің кілті білімді, жаңа кәсіптерді ерінбей үйренген жастың үлесінде болатындығын айтып өтті. Жас мемлекеттің қажеттілігіде, сұранысыда әрдайым жоғары тұруы тиіс. Олар бүгінмен қатар ертеңінде ұмытпау қажеттігін айқын біледі. Маған Елбасының 2050 жылға дейінгі дамудың жолын таңдағанда осы мәселені бірінші кезекке шығарғаны соны ұқтырғандай болып көрінеді. Осы орайда менің мақсатым: дуальды жүйе бойынша студенттерге сапалы білім беруде жаңа технологияның әдістәсілдерін тиімді пайдалана отырып, теория мен тәжірбиені ұштастыру мақсатында студенттерді ізденімпаздыққа, қызығушылық қабілетін арттыруға жағдай туғыза отырып, білікті маман қалыптастыру. Міндеттерім: Дуальды жүйе бойынша сапалы білім беруде жаңа технологияны тиімді әдістерін меңгерте отырып, теория мен тәжірбиеге деген қызығушылықты

арттырып, студент өзін-өзі қадағалай алатын,өзін - өзі жетілдіретін шығармашыл, ізденімпаз бәсекеге қабілетті тұлға еңбек нарығында қажетті жас маман даярлау. Студентке қоятын талаптарым Дуальды жүйе бойынша тақырыпқа байланысты, негізгі терминдерді жатқа білу Қосымша ақпарат көздерінен алынған материалдар мен тақырыпты үнемі толықтыра білу Жүйеге сай өз пікірін еркін айту,дағдылану Күтілетін нәтиже: студенттің шығармашылық ой өрісі артады, логикалық ойлау қабілеті дамиды, ойын еркін жеткізе алады, өздігінен жұмыс істеп, ой қорыта білуді үйренеді, студенттердің танымдық іздемпаздығы қалыптасады, әр студент өз деңгейімен бағаланады және өздерін бағалап біледі, өздігінен жұмыс істеп, ой қорыта білуді үйренеді. Қорыта айтқанда, дуальды жүйені теория мен практиканы байланыстыра отырып, ақпараттық технологияларды пайдалану - білім сапасын

арттырудың бірден – бір жолы. Оқыту үрдісінде студенттердің білім қорын молайтуға, белсенділігін арттыруға, шығармашылық қабілеттерін жетілдіруге көмегі бар. Студенттерді шығашылыққа, өз бетімен ісәрекет етуге, өз пікірін айта алатын, оны дәлелдей білетін, өмірге деген өзіндік көзқарасы қалыптасқан, үнемі ізденіс үстінде болатын, қоғам дамуына үлес қоса алатын, жан-жақты жетілген жас ұрпақ өкілдерін дайындай аламыз. Пайдаланылған әдебиеттер 1.Қазақстан Республикасының « Білім туралы » Заңы. Алматы 2008 6-б 2.Н.Ә. Назарбаев. «Қазақстан-2050» стратегиясы қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты // Егемен Қазақстан, 14 желтоқсан, 2012. 3.Азгальдов Г. Г., Костин А. В. Интеллектуальная собственность, инновации и квалиметрия // Экономические стратегии, 2008. 4.Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011 –2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы. – Алматы,

ДУАЛДЫҚ БІЛІМ БЕРУ ЖҮЙЕСІ-КАДРЛАР ДАЯРЛАУДЫҢ ТИІМДІ ЖОЛЫ Шагирова Ж.А. Атырау политехникалық колледжінің арнаулы пән оқытушысы

Білім – тек ғылымның іргетасы емес, шет елдермен терезесі тең мемлекет болудың күретамыры, ел дамуының алтын арқауы. Білім бар жерде даму, жетілу, кемелдену үрдісі бір сәтке толастамайды. Қай елдің болмасын өсіп-өркендеуі, ғаламдық дүниеде өзіндік орын алуы, оның білім жүйесінің деңгейіне, даму бағытына байланысты. Білікті мамандар топтасқан ортада алынбайтын қамал, еңсерілмейтін биік жоқ. Халыққа сапалы қызмет көрсетудің тетігі тәжірибелі, білімді, үлкен сыннан өткен кадрлардың қолында екенін Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев «Қазақстанның әлеуметтік жаңғыртылуы:Жалпыға Ортақ Еңбек Қоғамына қарай 20 қадам» тұжырымдамасында ерекше айта отырып, бұл жүйені іске асырудың бірден–бір жолы елімізде дуалды оқыту жүйесін енгізу мәселесі екенін көрсеткен[3]. Бүгінгі таңда еңбек нарығында жоғары білікті мамандар тапшылығы ерекше орын алуда. Қалыптасқан жағдайдың негізгі себепшісі білім беру үрдісін ұйымдастыру және жүйедегі мәселелер, яғни жас маманның бойынан табылуға тиісті тәжірибелік дағды, білім мен тәжірибені талап ететін нақты өндірістік жағдайлардан теориялық білім берудің алшақтап кетуі болып табылады [1]. Қалыптасқан жағдайда теория мен практиканың арасындағы алшақтықты жою мәселесімен жұмыс берушіге күресуге тура келеді,себебі білікті мамандармен қамтамасыз ету–бұл жетістікке қол жеткізудің кепілі. Мұндай жағдайда жас мамандардың оқу үрдісінде алған білімдерін жүзеге асыру

жоспарланатын кәсіпорын қызметінің ерекшелігін ескере отырып, қосымша оқу, стажировкадан өту, қайта даярлау қажеттілігі туындайды. Нақты өндіріс жағдайларына бейімделген, жұмыс орнында дағды мен білімді тікелей игеруге бағытталған, практикалық сағаттардың оқыту бағдарламасына барынша үйлесіммен біріктірілетін білікті мамандарды дайындау қазіргі кезде білім берудің дуалды жүйесі деген атпен белгілі. Дуалды оқыту жүйесінің негізгі мақсаты– техникалық–кәсіптік оқу орындарының жұмыс беруші жеке сектордағы өндіріс, шаруашылық мекемелерімен серіктестік ретінде бірлесе отырып, нарық заманында бәсекелестікке төтеп бере алатын, жаңа инновациялық-технологиялық бағдарламаларды меңгеруге дайын жұмысшы мамандар даярлау. Бұл мақсатқа жетудің негізгі сапалы білім беріп, дұрыс жолға бағыттаушы, оның кәсіби жетілуі үшін қажетті жағдайларды жасаушы–өз пәнін жетік білетін, кәсіби дағдылары, педагогикалық дарыны бар, жаңашылдыққа ұмтылатын, өзіне сын көзбен қарай алатын оқытушылар мен оқу өндірістік шеберлері[2]. Осы кезеңге дейінгі уақыт көрсетіп келгендей колледж түлектері жұмысқа орналасу қиындығын бастан кешірді, кейбір мамандықтар сұранысқа ие болмай оларды мемлекетіміз тарапынан қайта даярлау бағдарламасы бойынша оқытуға тура келді. Осындай өзекті мәселе түйінін шешуде дуалдық оқыту жүйесі-кадрлар даярлаудың тиімді әрі жаңаша тәсілі болып табылады.Оның ерекшелігі-кәсіптік

оқытудың көп бөлігі оқу орнында емес,мекемеде өтетіндігінде.Аталған жүйе бойынша білімгер өз уақытының 70-80% -ын тікелей өндірісте, тек 20-30%ын ғана колледжде өткізуді көздейді. Дуалдық модель–бизнес, болашақ маман және мемлекет мүддесінің біріктірілуі. Бұл жүйе Германия, Австрия, Дания,Швейцария елдерінде өз нәтижелерін беруде[2]. Дуалды оқыту жүйесінің дамуын жүзеге асыруға ат салысу мақсатында, дуалдық оқыту жүесіне қадам басудың алғашқы элементі-бірлесіп жұмыс жасау, техникалық және кәсіптік білімді дамытуға қолдау көрсету, сондай-ақ оқу орындары мен кәсіпорындар арасындағы әріптестікті нығайтып, бәсекеге қабілетті жұмысшы кадрлар дайындау мақсатында біздің Атырау политехникалық колледжінде «Мұнай және газ кен орындарын пайдалану» мамандығы бойынша эксперименттік топ дуалды оқыту жүйесіне көшкен болатын.Бұл бағытта көптеген шаралар іске асырылды. Атап айтатын болсақ, «Ембімұнайгаз» АҚ, «ANACO» ЖШС; «Интергаз» АҚ мұнай өндіру мекемелерімен үш жақты ынтымақтастық келісім шартына қол қойылып, оқу жұмыс бағдарламаларының бірлесіп дайындалып, студенттерді тәжірибеден өткізуін айтуға болады. Дегенмен, білім берудің дуалды жүйесін енгізу үрдісі өзара тығыз байланыста болатын, аналитикалық ой елегінен өткізуді және құзыретті инстанциялармен сәйкес шешімдердің қабылдануын қажет ететін кезеңдер мен келелі мәселелер жиынтығынан тұрады, атап айтқанда: 1.Заңнамалық деңгейде шешімдер қабылдау немесе өзгерістер енгізуді қажет ететін мәселелер; 2.Дуалды білім беру жүйесін методологиялық және әдістемелік негізде көрсететін мәселелер; 3.Мүдделі орталарда (бизнес– құрылымдар, оқушылар, студенттер, педогогикалық ұжымдар) дуалды білім беру жүйесін жүзеге асыру механизмі мен идеялық негіздерін қозғаумен байланысты мәселелер; 4.Ұйымдастыру мәселелері (оқу үрдісін ұйымдастыру, практикадан (қолданбалы) өтуді ұйымдастыру, оқыту үрдісінің компоненттері); 5.Қаржы мәселелері. Осындай аталмыш мәселелер шешілгеннен кейін ғана бастапқы жүзеге асыру кезеңдері басталады: 1.Дайындық кезеңі. Білім беру мекемелері мен кәсіпорындарының әрекет ету бағдарламалары мен жоспарларын біріктіру жағдайларында дуалды білім беру жүйесін әзірлеу және енгізу: -нормативтік – құқықтық базаны дайындау; -оқу құжаттамасын (оқу жоспарлары, бағдарламалары) әзірлеу және бейімдеу; -штаттық нормативтер, тарификациялау механизмі, оқу кестесін әзірлеу; -ғылыми–әдістемелік,кадрлық,техникалық, жобаны ақпараттық қамтамасыз ету механизмдерін анықтау және әзірлеу. 2.Енгізу кезеңі.Халықпен және әлеуметтік серіктестермен ақпараттық–түсіндірме жұмыстарын жүргізу.Дуалды білім беруді жүзеге асыратын

мекемелерді ресурстық қамтамасыз ету, эксперименталдық модульдерді жүзеге асыру. -кәсіби–бағдар қызметі; -оқу–теориялық қызметі; -кәсіби–практикалық қызмет. 3.Қорытынды кезең. Дуалды оқыту жүйесін енгізу бойынша жұмыстар нәтижелерін талдау және жалпылау. -оқыту үрдісінің нәтижелілігін бақылау және талдау бойынша аттестациялық қызмет. Білім беру мекемелеріне тән сипат олардың академиялығы, жүзеге асырылатын оқыту бағдарламасының мемлекеттік жалпы міндетті білім стандарттарына (МЖБС) сәйкес келу қажеттілігі, бітірушілердің болашақтағы жұмыс орындарынан ара қашықтықта болуы және бірыңғайға келтірілуі болып табылады. Бүгінгі таңда білікті кадрларды даярлау жүйесін жетілдіру мақсатында МЖБС орнына білім берудің кәсіби стандарттары (БКС) әзірленуде және енгізілуде. Теориялық біліммен қатар практикалық дайындыққа ие болатын білікті мамандар дайындау мәселесін шешуге бағдарланған және бизнес– құрылымдармен, сондай- ақ білім беру мекемелерімен сұранысқа ие болатын дуалды білім беру жүйесін енгізу мәселенің негізін қалаушы принциптерін жан жақты талқылау мен қоғам алдына қойылған мәселенің тәртіппен шешілуін қажет етеді. Дуалдық жүйе дегеніміз, білімгер-түлектер білім алумен қатар, кәсіпорындарда жұмыс істеуді бастайды [2].Оқуды бітіргенде бұл білімгерлер сол кәсіпорынның жұмыс ерекшеліктерімен және қондырғы-құрылғыларымен толық танысып, сол кәсіпорынға орналасуға мүмкіндік алады. Дуалдық жүйе, өз мәнінде, білім беру мекемесі мен өндірісте қатар білім алуды білдіреді. Білім беру теория мен тәжірибенің байланысы принципіне негізделеді. Дуалдық жүйеде тараптардың қарымқатынасы тепе-теңдік және әділдік принциптері негізінде құрылады. Әлеуметтік серіктестікке қатысушылар оқыту нәтижесіне ғана емес, сонымен қатар оқытудың мазмұнына, оның ұйымдастырылуына мүдделі. Білім алушылардың әлеуметтік кепілдікке ие болуға және бәсекеге қабілетті мамандық алуға, мемлекеттің кәсіби мамандарды даярлауға тапсырыстың қалыптасуына және орындалуына, өндірістің өмірге және жұмысқа жақсы дайындалған білімді мамандардың келуіне, оқу орнының білім беру қызметіне сұраныстың артуына деген мақсаттары орындалады. Қолданылған әдебиеттер: 1.Құдайбергенова К. «Құзырлылық – тұлға дамуының сапалық критерийі» Алматы-2008 2.Семченко А.А., Шуканова Ф.К «Дуальная система обучения в колледжах» Алматы-2013 3.Тұрғанбекова Б.А. «Мұғалімнің шығармашылық әлеуетін біліктілікті арттыру жағдайында дамыту: теория және тәжірибе» Алматы-2005

 Мұғалім іс-тәжірибесінен  ОҚЫТУДЫҢ ТЕХНОЛОГИЯСЫ НЕГІЗІНДЕ ОҚУШЫ ШЫҒАРМАШЫЛЫҒЫН ДАМЫТУ Қадашева С.С. Атырау қаласы Үш тілде оқытатын дарынды балаларға арналған мамандандырылған №30 мектеп -гимназиясының бастауыш сынып мұғалімі

Кез келген шығармашылық еңбектің ең басты кұраушысы шығармашылық атмосферасы, процесі және жұмысқа арналған қажетті шарттары болып табылады.Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңында «Білім беру жүйесінің басты міндеті-ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықтар, ғылым мен практика жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға және кәсіби шыңдауға бағытталған білім алу ушін қажетті жағдайлар жасау, оқытудың жаңа технологияларын енгізу,білім беруді ақпараттандыру, халықаралық ғаламдық коммуникациялық желілерге шығу деп, білім беру жуйесін одан әрі дамыту міндеттері көзделеді.Бұл міндеттерді шешу ушін мектеп ұжымдарының, әр мұғалімнің кунделікті ізденісі арқылы барлық жаңалықтар мен қайта құру, өзгерістерге батыл жол ашарлық жаңа тәжірибеге, жаңа қарым-қатынасқа өту қажеттігі туындайды.Қазақстан бастауыш мектебіндегі жаңа өзгерістер әлемдік білім беру тәжірибелерін пайдала отырып, баланың жеке дара күшін дамуын қамтамасыз ететін жаңа бағытты, жобаны іздестіру және оны қолдануға бағытталған Республиканың «Білім туралы» Заңында «әр баланың жеке қабілетіне қарай интелектуалдық дамуы, жеке адамның дарындылығын дамыту» сияқты мәселелер мемлекеттің білім саясатының басты ұстанымы екендігі атап көрсетілген. Бұдан үкімет саясатының Қазақстандағы білім беру ісін әлемдік білім кеңістігімен үйлесімді дамуын көздейтіндігі байқалады. Әр елдің болашағы сол халықтық білім, ғылым деңгейімен анықталатындықтан оқу жүйесін неғұрлым тиімді құра білу қажеттілігі қай кезеңдеде өзекті мәселе болып қалмақ. Сондықтан жас ұрпаққа, жас буынға жаңаша білім беру жолында түбегейлі өзгешеліктер жүріп жатыр. Жеке тұлға яғни дарынды, шығармашылық тұлға қалыптастыру білім мен тәрбие берудегі мемлекеттік істің ең маңыздысы. Шығармашылық қабілеттің қалыптасуы, дамуы туралы бұдан басқа оның қоршаған орта мен тәрбиеге тәуелділігін (Гельвеций, У.Эшби) сондай-ақ қабілеттіліктің дамуында іс-әрекеттің құрал ретінде (А.Н.Леонтьев, Галперин) көрсетуге арналған зерттеулері бастауыш сынып оқушыларын шығармашылыққа баулу процесін ілгерілетеді. Жаңа технологиялар оқушының шығармашылық қабілеттерін әсіресе ана тілі, математика сабақтарында арттыруға көмектеседі. Жаңа технологиялардың педагогикалық негізгі қағидалары: балаға ізгілік тұрғысынан қарау; оқыту мен тәрбиенің бірлігі; баланың танымдылық күшін

қалыптастыру жане дамыту; баланың өз бетімен әрекеттену әдістерін меңгерту; баланың танымдылық жане шығармашылық икемділігін дамыту; әр оқушыны оның қабілеті мен мүмкіндік деңгейіне орай оқыту; барлық оқушылардың дамуы үшін жүйелі жұмыс істеу; оқу үрдісін оқушының сезінуі. Жаңа технология негізінде шығармашылық жұмыстарды ұйымдастыруда, яғни шығармашылық тапсырмаларды іріктеуде қойылатын әдістемелік талаптар: 1.Шығармашылық тапсырмалар мазмұнының пән бағдарламасында белгіленген оқу материалынан асып кетпеуі керек. 2.Шығармашылық тапсырмаларды орындау үшін пән бағдарламасында көрсетілмеген ұғымдармен заңдылықтардың қажет болмауы шарт. 3.Шығармашылық тапсырмалар мазмұны танымдық сипатта, яғни оқушылардың ой-өрісін, қиялын, т.б дамытатындай, соған байланысты іс-әрекеттің түрлі амалдарын қолдана алатындай қалыптастыруды көздеуі қажет. 4.Шығармашылық тапсырманы құрастыруда оқушылардың дара ерекшелігін, әдебиетке құштарлығын есепке алу қажет. 5.Шығармашылық жұмыстарды нәтижесі оқушының ана тілі пәнінен алатын білімін тереңдетуге, пәнге қызығушылығын арттыруға бағытталуы тиіс. Сонымен оқушылар үшін оқуға міндетті болып келетіні тақырыптық материалдар, олардың шығармашылық әлеуетін ашатын қызықты тапсырмаларды орындау болып келеді. Ал оқушының танымдық шығармашылық іс-әрекетінің табысты өтуі мұғалімге, оның ізденіс әдістерін дұрыс таңдап алуына байланысты болады. Осының нәтижесінде оқушылардың шығармашылық қабілеттері артып, ойөрісі шыңдалып, сапалы білім көрсеткіш белгілі бір жетістіктерге жетері сөзсіз. Ана тілі сабағы бойынша 4–сынып оқушыларына өткізілген сабақтан үзінді. Сабақ тақырыбы:Ыбырай Алтынсарин Қарабатыр Сабақтың мақсаты: Білімділігі:Ыбырай Алтынсарин шығармаларына шолу жасай отырып, ақын-жазушының “Қарабатыр” әдеби ертегісімен танысу, оның мазмұнының негізгі ойын, идеясын ашу арқылы жаңа материалды игеру іскерлігін қалыптастыру. Дамытушылығы:оқушыларды әдеби ертегіні сүйіп оқуға,ой-өрістерін, тіл байлықтарын молайтып, өз пікірлерін, ойларын еркін жеткізіп, ертегіге сапалы түрде жоспар құруға дағдыландыру және

шығармашылық қабілеттерін дамыта отырып, ертегі кейіпкерлерінің кейпін шебер ортаға сала білуге төселдіру. Тәрбиелілігі:оқушыларды патриоттық сезімге баулу Отанын, туған жерін сүюге тәрбиелеу,құстарға қамқор болып, қорғауға тәрбиелеу. Көрнекілігі::Ы.Алтынсарин портреті, шығармаларынан нақыл сөздер, өлеңдерінен үзінділер, сөзжұмбақ,«Ыбырай» ертегі мазмұнына салынған суретті диафильм, тірек схемалар «Ол кім», «Ыбырай шығармалары», венн диаграммасы кестесі, құстардың маскалары. Сабақтың түрі: жаңа сабақ Әдісі:түсіндіру,баяндау,сұрақ-жауап,тірек схема пайдалану әдісі, «Кубизм» әдісі, галереяға саяхат, түртіп алу,әдеби үйірме, топтастыру стратегиялары, проблемалық оқыту әдісі. Сабақтың барысы: І. Мотивациялық-бағдарлау кезеңі: 1.Сұрақ қою стратегиясы Сөз жұмбақ шешу:Сөзжұмбақ шешу арқылы жаңа сабақтың ертегісінің авторын табу -Орта жүздің биі (Қазыбек би) -Қырдың жас түлегі шығармасының авторы кім? (С.Бегалин) -Киелі құсты ата (Қарлығаш) -Күй атасы (Құрманғазы) -Бұлақтың тәттісі де, тазасы да, Көлдері кең, мөлдірі тап осында. Айдыны ала шұбар, құс қиқулар, Ауыл, мал, масаты көп жағасында. Қай өлеңнен алынған үзінді автор кім? (І.Жансүгіров “ Көкшетау” ) -Қараңғы түнде тау қалғып. Кімнің әні? (Абай) -Шешуі: Ыбырай 2.Топтастыру стратегиясы Ыбырай шығармашылығын атау. Мақсаты:өткен сыныптарда оқыған Ы.Алтынсариннің өлеңдерін ,әңгімелерін еске түсіру, қайталау әдісі бойынша. Әр шығарманың өзіндік тәрбиелік тақырыбы бар екендігі айтыла кетеді. ІІ. Операциялық–орындаушылық кезең. 1.Автор туралы қысқаша мәлімет беру. Ы.Алтынсарин–бар саналы ғұмырын туған халқын өнер–білімді, жаңа заманның өркениетті, мәдениетті елдерінің қатарына қосу жолына арнаған көрнекті тұлға. Ыбырай оқу-ағарту жұмыстарына өз заманының ең озық әдістемелерін қолдана отырып, білімнің балаларға ана тілінде берілуіне айрықша мән берді. “Қазақ хрестоматиясы” атты оқулық,“Қазақтарға орыс тілін үйретудің бастауыш құралы” атты оқулық жазды. Ұқсастығы Айырмашылығы

Халық ертегісі Тәрбиелік мәні бар Автор жоқ

жақсылықпен аяқталады

2 топ: Ақындар: Қарабатырға мінездеме беру. 3 топ: Әртістер:Құстар жайлы қандай тыйым сөздер білесіздер? Қарлығаш – киелі құс

Бұл кітаптарындағы оқушыны отан сүйгіштікке, еңбекке, кісілікке, адамгершілікке тәрбиелейтін ғибратты шығармалары ешқашан да өзінің мән–мағынасын жоймақ емес. 1.Ыбырай Алтынсариннің “Қарабатыр” ертегісімен танысу. Проблемалық оқыту әдісі а)Ертегі дегеніміз не? Оның қандай түрлері бар? Бұл ертегілерді кім жазады? Ертегі- халық ауыз әдебиетінің бір түрі. Шыншыл Қиял-ғажайып Хайуанаттар ертегісі ертегісі ертегісі ә)Кейбір ертегінің шығарушы авторы белгілі болғандықтан, оны әдеби ертегі деп атайды. Әдеби ертегілерде ертегілер секілді туған елді сүюге, адамгершілікті, шыншыл болуды уағыздайды. 2.Оқулықпен жұмыс «Галереяға саяхат» стратегиясы а)Ы.Алтынсариннің “Қарабатыр” ертегісінің мазмұнын баяндау. ә)Түртіп алу стратегиясы Сөздік жұмыс: Қорықтық–отқа қыздырылған тастарды сүт құйылған ыдысқа салып пісірілген сүт. Жүрек жарды – сүйіншіге берілетін сыйлық. Тамшылап – бүркемелеп, жасырынып. Тасат – берік, қатты. б) Ертегіні түсініп мәнерлеп оқу в) Жоспар құру. 1. Өзге тіл 2. Сағыныш 3. Құстармен тілдесу 4. Жаудың таңбасы 5. Ұзақ жол 6. Бейтаныс ауыл 7. Шал мен кемпірдің зары 8. Қыздың түсі 9. Елге оралу г) Рольдік оқыту 3.Ойын “ Қай топтың ойы ұшқыр” Мақсаты:Оқушылардың шығармашылық қабілеттерін, іскерлігін дамыту. “ Әдеби үйірмесі” стратегиясы 1топ:Суретшілер:–Ертегінің мазмұнына сәйкес сурет салу 2топ:Ақындар:-Ертегінің мазмұнына тағы бір құсты қосып, өлең құрып жазу 3 топ: Әртістер: -Ертегіні сахналау ІІІ. Рефлексиялық бағалау кезеңі “Кубизм” әдісі – топпен жұмыс 1топ.Суретшілер:Кестені толтыру Әдебиет ертегі

Автор бар

Құстың ұясын бұзба Аққуды атпа. Қарлығаштар аспанда самғап, биіктен ұшса – күн ашық,

Төмендеп ұшса жел болады. Торғай шаңға аунаса – жаңбыр жауады. 2.Жалпы қорытынды . Проблемалық оқыту әдісі. -Бұл сабақтан қандай әсер алдыңыздар? -Қандай ертегімен таныстық? -Ертегінің тәрбиелік мәні неде? -Ертегінің негізгі кейіпкерін ата? Құстарды ата? -Ертегіге сай келетін мақал – мәтел бар ма? ( Өзге елде ұлтан болғанша,өз еліңде сұлтан бол) 1.Үйге тапсырма: -Ертегіні оқу, әңгімелеу -ЭССЕ жазу: “ Құстар – біздің досымыз” -“Доссыз өмір – тұссыз ас”

-Ертегі мазмұнына сурет салу 2.Өз- өздерін тексеріп, бағалады. “5” – 10

Сабақтан жеткен нәтижелері

Оқушы 1.Оқушылардың білім, білік дағдылары шыңдалды. 2.Ертегі түрлерін ажыратты 3.Сөйлеу, ойлау, сахналау, топпен жұмыс жасау іскерліктері қалыптасты Сабаққа қызығушылықтары артты

ИСПОЛЬЗОВАНИЕ НОВЫХ ТЕХНОЛОГИИ НА УРОКАХ РУССКОЙ Темирова В.М.

“4” – 8

Мұғалім Алға қойған мақсаттар орындалды. Сабақ жоспарлы түрде өтті. Оқушыларға жаңа тақырыпты ұғындырдым. Шығармашылық жұмыстар арқылы қабілеттерін дамыттым. Өз- өздерінің жұмыстарын бағалай білуі.

ЛИТЕРАТУРЫ

г. Атырау. средняя школа № 32 учитель русского языка и литературы

Свой урок по русской литературе я запланировала в 8 классе. Литература-это такой предмет, который нуждается в творческих способностях учителя и ученика. Я как учитель должна не только давать необходимые знания, но и сформировать навыки анализа произведения, научить сочувствовать, сопереживать за героев. Во введении Программы, ключевыми идеями которой я руководствовалась во время своей практики, было сказано, что «ожидаемыми результатами настоящей Программы является сформированность у учеников навыков обучения тому, как обучаться и, как следствие, становление их независимыми, самомотивированными, увлеченными, ответственными личностями с развитым критическим мышлением, проявляющими компетентность в цифровых технологиях. (Руководство для учителей,2012г) Так, передо мной были поставлены задачи, которые я должна была решать при проведении данного урока: -исследовать текст романа Ч. Айтматова «Плаха», на конкретных примерах показать отрицательное воздействие человека на природу, которое приводит к экологической катастрофе; -привлечь внимание школьников к проблемам, поднятым автором в романе: отношение человека и природы, ответственности человека за свои поступки, проблема состояния души человека;формировать духовно-нравственного мировоззрения учащихся; доказать на конкретных примерах, что разрушение мира природного оборачивается опасной деформацией человека, личности, общества. Первый урок по теме Ч.Айтматова «Плаха», ученики познакомились с этапом жизни писателя и его творчеством, прослушали аудиозапись по роману, поработали по учебнику, справились с данными заданиями, потом проанализировали, интерпретировали тексты, используя сведения по теории литературы. Второй урок мы продолжаем

работу над темой Ч.Айтматова «Плаха».Я реализировала идей модулей обучения Программы, которые я изучаю на курсах третьего базового уровня. Основными целями урока явились: обобщить систематизировать знания учащихся об идейной направленности произведения «Плаха»; повышать речевую компетентность, развивать умения обобщать прочитанное; способствование развитию речи, памяти, внимания, логического мышления учащихся; воспитать и формировать ценностное отношение к жизни; бережное отношение к природе. Ожидаемые результаты: формирование умение свободно высказывать свои суждения, смогут критический мыслить,вести диалог,научатся эмоционально воспринимать текст; задумаются об ответственности за свои поступки; научатся уважать старших, любить природу и животных. Свой урок я начала с психологического настроя учащихся, для того, чтобы установить доверительную атмосферу в классе. Психологический настрой решает задачу предупреждения утомления, а также дает дополнительный стимул для раскрытия творческих возможности каждого ребенка. Я считаю, что каждый учитель всегда должен входить в класс с хорошим бодрым настроением. Ну а ребятам нравится, когда учитель всегда привлекает вниманием, подбадривает добрым словом, и дает позитивной настрой к уроку, и это очень помогает каждому ученику. Затем попросила ребят выбрать разноцветные стикеры в форме сердечек, и таким образом, класс был разделен на три группы. Я разделила класс на группы для, того чтобы научить учащихся саморегуляции, развивать коммуникативные навыки. Начинаю урок с опроса домашнего задания с помощью мозгового штурма, вопросы были высокого и низкого порядка по пройденной теме. 1.Чингиз. Айтматов…….? 2.Какой он человек?

3.Какой курс он окончил в Москве в 60 годы? 4.Какие произведения вы читали Ч.Айтматова? 5.Какие вопросы поднимает и раскрывает в своих произведениях? 6.Почему, поэт поднимает экологические, нравственные, социальные проблемы? 7.Какая связь между человеком и природой? 8.Может ли человек навредить природе? Как? Все ребята отвечали на вопросы, даже менее активные ребята были заинтересованы процессом работы.После опроса домашнего задания, ребят я оценила звездочками.Особенно участвовали активные ученики - это А.Ж. А. А. К. На следующем этапе, который я применила из семи модулей программы,был модуль «Обучение критического мышления». «Критическое мышление – ведущее современное педагогическое понятие, актуальное для развития преподавания и обучения в Казахстане.Данный модуль предполагает адаптацию сознательного и обдуманного подхода к развитию критического мышления, как учеников, так и учителей. В рамках данного модуля мы также коснемся социоконструктивистских подходов в обучении, предложенных в модуле (Новые подходы в преподавании и обучении), эффективного оценивания для развития обучения (модуль Оценивание для обучения и оценивание обучения), дифференцированного подхода в преподавании и обучении учеников различных возрастных категорий (модули «Преподавание для обучение в соответствии с возрастными особенностями учеников» и «Управление и лидерство»). (Руководство для учителей, страница154.) Прежде, чем приступить к изучению обобщению темы применила прием «Кубик Блума», с такой целью, чтобы ребята смогли научиться ставить вопросы, смогли аргументировать свои мысли, чтобы не боялись не правильных ответов, суждении. Чтобы смогли оценить результаты своей деятельности, ну и, хотела выяснить и проверить знания ребят по актуализации опорных знаний по прочитанному произведению. Прием «Кубик Блума» смог помочь мне в понимание как учащиеся освоили тему, и кто, в какой степени вопроса оказался слабее. Мною были составлены вопросы «высокого» и «низкого» порядка. На гранях кубика написаны вопросы «Почему», «Объясни», «Назови». Каждый ученик по очереди бросает друг к другу «Кубик Блума», адресуя противникам вопросы. Например: 1.Почему роман имеет такое название «Плаха»? 2.Назови героев, чьи судьбы переплетаются. 3.Объясни, что означает «Плаха»? 4.Почему Ч. Айтматов призывает к объединению всех сил? 5.Назови какие проблемы, затрагивает автор в романе? 6.Объясни, что символизирует «конь без узды»? Ученики смогли ответить на вопросы, некоторые ребята даже спорили, обсуждали, выражали свою точку зрению,они так были увлечены и заинтересованы процессом работы. У некоторых ребят

словарный запас не очень богат, поэтому в словах были речевые ошибки. Ребята оценивали друг друга аплодисментами,Я как учитель свою очередь поощряла их такими словами «отлично», «молодцы». На следующем этапе я применила метод «Джигсо» для того, чтобы ребята самостоятельно сами обсудили задания в группе и высказывали свое мнение,сделали выводы,тоесть применили свои знания в практике. Метод Джигсо при объяснение теоретического материала очень эффективен. В начале задания учащиеся группы в течение 3 минут распредели роли: докладчик, наблюдатель, хронометражист, секретарь. Каждая группа работала над определенным заданием по вопросам. По истечении времени по своим ролям перешли в другие в группы, где необходимо было познакомить других со своими заданиями и познакомиться с заданием других. Задания для групп тщательно продумала и разделила на смысловые части текста. Каждая группа изучала самостоятельно свою часть, тот, кто нуждался в помощи, я использовала «подмостки», выступая, как рефлективный практик оказывала поддержку. Задания для групп: 1 группа: 1.О какой паре волков идет речь? 2.Дикие животные способны ли жалеть нас? Почему мы не можем понять и пожалеть их? 3.Имеет ли в душе Бостон своего Бога? 2 группа: 1.В чем вина Базарбая? 2.Сломило ли убийство сына натуру Бостона. 3.Как вы думаете, Бостон, совершил ли поступок в корыстных целях? 3 группа: 1.Какие проблемы затрагивает писатель в романе? 2.О чем повествует финальная сцена романа? 3.Каким же путем можно перебороть зло? При выполнении задания в работу вовлечены были не все. Ребята очень хорошо старались. Ребята даже вели себя по-другому, просили помощи у тех с которыми общались только во время уроков.Я увидела, что ребята дружно работают в группах, в парах взаимодействуя друг с другом. На сегодняшний день существует достаточно доказательств, которые указывают на то, что совместная беседа приносит большую пользу, так как позволяет выражать свое понимание темы, помогает осознавать, что у ребят могут быть разные идей. Помимо модуля критического мышления здесь был задействован и модуль «Новые подходы в преподавании и обучении», то есть диалог. Диалог на уроке–это особая дидактикокоммуникативная атмосфера, которая помогает ученику не только овладеть диалогическим способом мышления, но и обеспечивает рефлексию, развивает интеллектуальные и эмоциональные свойства личности. Менее активные ребята стали активно включаться в работу. Организация диалога в учебном процессе, в частности, на уроках литературы является весьма актуальной задачей для современной школы,

так как новые модули обучения ориентируют учителя и ученика на умение вести диалог, развивать речевую коммуникацию, общаться. Для того, чтобы ученики отдохнули я провела музыкальную физминутку. На интерактивной доске вышел видеоролик для разминки. С какой целью я использовала физминутку? Физминутка помогает детям снять усталость. ИКТ помогает сделать урок более красочным и запоминающимся. На следующем этапе урока я решила применить разноуровневые задания. Для того чтобы выявить способности по предмету. Работа для слабомотивированных учащихся: предложила собрать перепутанные логические цепи пословиц и перевести их на казахский язык. При этом же они использовали учебный материал, интернет-ресурсы через мобильные телефоны. А для одаренных талантливых учеников были продуманы, проблемные вопросы. Например: 1.Какие проблемы можно выделить в романе? 2.Что беспокоит писателя? Кому адресован роман? При выполнении этого задания я обратила внимание на творческие способности таких учеников, как К. и Л. На первый вопрос К. ответил так: «Поэт хотел выделить в своем произведение проблемы совести, наркомании, экологическую проблему». А ученица Л. высказала свое мнение о том, что поэт беспокоится за молодежь. Молодой человек не всегда может ориентироваться в жизненном перекрестке и сбивается с правильного пути. Поэтому задача взрослых воспитывать молодежь быть человечными, справедливыми, добрыми, отзывчивыми гражданами своей родины. К. и Л. самостоятельно прочитали все произведение.Им интересно было прочитать весь роман. Прочитавши произведение, ребята рассказали и поделились своими мнениями. Следующий модуль, который я внедряла на данном уроке «Оценивания для обучения и оценивание обучения», в частности, аспекте изучения ответственности за самооценивание на каждом возрастном этапе.На мой взгляд, взаимооценка и самооценка является наиболее эффективными методами оценивания учебной деятельности на уроке. «Оценивание одноклассников играет очень важную роль, поскольку оно повышает уровень мотивации, позволяет ученикам общаться на своем языке, способствует принятию критики, повышает уверенность в себе в дискуссии с учителем, а также позволяет учителям отстраниться от процесса и просто наблюдать».(Блэк и др 2003 г) Каждая группа посчитала количество стикеров, которые они получили на уроке. И по критериям на оценочных листах, они оценивали себя и своих одноклассников. При взаимооценивании у учеников не возникало вопросов по поводу выставленных оценок, так как они были объективны. Детям были заданы вопросы, направленные на формирование самооценки, самоанализа своих действий, также достаточные для выяснения учителем, на что в дальнейшем нужно обратить внимание.

Во время рефлексии детям было предложено творческое задание:составить «Синквейн» к слову волчица Акбара. Эта работа заставляет критически мыслить, развернуто высказывать мысли, делать определенные выводы.К концу урока при помощи веселых и грустных смайликов ребята оценили урок. На листе самооценивания подводили итоги работ, что им удалось на уроке, а что нет. Оценочные листы были распределены в начале урока по группам, За протяжение урока ученики оценивали себя и своих одноклассников. Одна из самых актуальных проблем методики, является активизация мыслительной деятельности учащихся на уроках русского языка и литературы. Необходимо научить учеников учиться. На каждом моем уроке применялся модуль « Управление и лидерство в обучении». Так как учитель выступает в качестве лидера на уроке. Он управляет, выявляет, исследует все сферы деятельности учебного процесса. На протяжении всего урока ребята работали активно, показали свои умения работать в группе. Ребята с большим удовольствием оценивали себя и друг друга, было заметно, что данный вид работы им понравился. Мне понравился урок тем, что ребята смогли свободно участвовать при обсуждении задании, активно участвовали «слабомотивированные» учащиеся смогли спросить непонятное у своих товарищей. Но по наблюдениям ответов учащихся, я могу сказать, что на все вопросы отвечали в основном сильные ученики, которые хорошо владеют языком, умеют критически думать, некоторые ребята не смогли выразить свое мнение, причина в том, что плохо владеют русским языком, проблема с языковым барьером. Тоесть нет среды для полного развития русского языка. Ну, для меня это не самое главное, главное что они это почувствовали, поняли, и не побоялись неправильных ответов. Я считаю, что мой урок достиг своей цели, потому что смогла разнообразить его методами работы по саморегуляции учащихся. В дальнейшем, чтобы мои уроки были интересными, познавательными для учеников, ставлю своей целью, использовать на уроках активные методы обучения, научить ребят грамотно формулировать цели урока, а конце занятий научить объективно, оценивать полученные знания и определять над, чем необходимо поработать, в каком направлении надо двигаться. Хотелось бы отметить, чтобы ученики поняли, что мышление – это процесс познания нового.Именно благодаря способностям, человек мыслит,делаются новые открытия, появляются изобретения. Чтобы развить, мышление необходим наставник, компетентный учитель, который направит и поддержит. Использованная литература: 1.Руководство для учителя. Третий (базовый) уровень. Астана 2012 2.http://nsportai.ru/(Возможности применения технологии на уроках литературы).Автор: Стеклянникова Г.О. Москва 2013 года.

 Инклюзивтік білім беру  ИНКЛЮЗИВТІ БІЛІМ БЕРУ ЖҮЙЕСІ ЖӘНЕ ДАМУ ЖАҒДАЙЛАРЫ Шилденова Т.К.

Россиялық тәжірибесіндегі инклюзивті білім беру ұзақ эксперименттік кезеңдерімен және білім беру мекемелерінің жобалық кестесінің жұмысымен, білім беру жағдайының авторлық бейімделуінің мүмкіндігі шектелген балалардың жеке қажеттілігімен байланысты. Сондықтан, кіріктіру үрдісінің сапасы туралы сұрағы туындайды. Білім беру мекемесінің инклюзивті білім беруді іске асыруға дайындығы, қауіптігі, қателерді түзету жұмыстары негізгі мәселе болады. Ең бірінші болып Москва қаласының мүмкіндігі шектелген балаларына арналған инклюзивті мектеп болып құрылған №1321 «Ковчег» мектебі болды. "Ковчег" мектебінің жұмысы 1990 жылдан басталған. Оның басқа мектептерден айырмашылығы интеграциялық және түзету сыныптарының бары. Сонымен қатар, есту қабілеті зақымдалған балаларына арналған сыныбы бар.Бұл мектепте Дауын синдромы бар балаларда оқиды. «Ковчег» мектебі ең бірінші интеграциялық мектебі болды. Бұл мектептің оқыту процесі оқушылардың сұраныстары бойынша анықталады.Мысалы:оларға сабақтың ыңғайлы кестесі ұсынылады. Баға, кімгеде ынталандырушы құралы ретінде керек, солайша балаға қойылады. Оқыту процесі жекешелендіру схемасымен жүреді. Педагогтар ата-аналармен белсенді қарым-қатынаста біргіп жұмыс атқарады. Сонымен қатар, оларды білім беру процесіне кіріктіруге тырысады. «Ковчег» интеграциялық мектебінің моделі жаңа білім беру ортасын құруды болжайды. Ең негізгі сәті болып, білім беру мекемесінде барлық оқыту түрін ұйымдастыруы саналады. Ол: -дені сау балаларымен бірге мүмкіндігі шектелген және денсаулығына байланысты балаларды интеграциялық сыныпта оқыту. Балалар саны 20 бала; -түзету сыныптарында 10-12 баладан оқыту; -мүмкіндігі шектелген балаларды үйден оқытудың 4 түрімен жүреді: Аз қамтылған сыныптағы сыныптық-сабақтық, топтық, жекелік мектепте және үйде, санаторлық бөлімшелерде оқытуда балалар қажетті жеке емдік және білім алады, кейбір пәндерден қашықтықтан оқыту түрі алынады.Сонымен қатар мектепте денсаулықты қорғау және жеке үйден оқытуды кіріктіріп оқыту жүйесін құру болып саналады. №1321 «Ковчег» мектебінің тәжірибесі интеграциялық мектептің пайдалылығын көрсетті. Ол, даму мүмкіндігі шектелген балалар психологты,

психоневрологтың, дефектологтың және логопедтің бақылауында болып, педагогтардың қатысуымен әлеуметтік-бейімделінген болып, өздерін екінші сортты адам екенмін деген көзқарастан арылады, ашылады. Дені сау балаларға мүмкіндігі шектелген балалардың жағдайлары шыдамдылықты тәрбиелеу тәжірибесі, мейрімділігі тәрбиеленеді. Сондықтан,интеграциялық оқыту ортасы адамгершілік қабілетін, әлеуметтік-психикалық денсаулығын сақтау факторы ретінде болады. Инклюзиті білім беру- әлеуметтік концепция, мақсаттың бір келкілілігін болжайтын қоғамның толерантты көз қарасын қалыптастыру және мүмкіндігі шектелген балалардың сапалы біріктірілген білімнің тең құқықтылығын мойындау. Инклюзивті білім берудің дамуы – ол жаңа жүйе құру емес, білім беру жүйесін толықтай сапалы, жоспарлы өзгертуі. Бүгінгі күн, инклюзивті білімнің дамуының ресурстық қамтамасыз етуінің негізгі бағыттары: 1.Педагогикалық ұжым әрекетін ғылыми және әдістемелік қамтамасыз ету; 2.Инклюзивті үрдістің қатысушыларын психологиялық сүйемелдеу; 3.Білім беру жүйесінің инклюзивті үрдісін жобалау; 4.Мүмкіндігі шектелген балаларды, жалпы білім беру үрдісіне кіріктіруде психологиялық-педагогикалық сүйемелдеу және тәжірибелі-бағытталынған жекешелендірілген оқыту технологияларын өндеу; 5.Инклюзивті білім беру ортасының компоненттерін үлгілеу және мазмұнды түрде толтыру. Инклюзивті білім берудің «кедергілерінің» бірнеше түрлері бар: -білім беру стандартының икемділігінің жоқтығы; -жалпы білім беру мектептерінің мүмкіндігі шектелген балалардың қажеттіліктеріне оқу жоспарының және оқыту мазмұнының сәйкессіздігі; -жалпы білім беру мектептерінің педагогикалық ұжымдарының арнайы дайынсыздығы. Түзету педагогикасының және арнайы психологиясының негіздерін білмеу; -жалпы білім беру мектептері мұғалімдерінің мүмкіндігі шектелген балалардың психофизикалық дамуы туралы, білім беру және түзету процесінің ұйымдастыруының әдістемелік технологиялық негіздері туралы білімдерінің жоқтығы; -материалды-техникалық қамтамасыз етуінің жетіспеушілігі.

ПСИХИКАЛЫҚ ДАМУЫ ТЕЖЕЛГЕН ОҚУШЫЛАРДЫҢ СӨЗДІК ҚОРЫН ДАМЫТУДА ХАЛЫҚ АУЫЗ ӘДЕБИЕТІНІҢ ҮЛГІЛЕРІН ҚОЛДАНУ Бекжанова Ж.С. Х.Досмухамедов атындағы Атырау мемлекеттік университетінің педагогика және психология кафедрасының оқытушысы

Психикалық дамуы тежелген оқушылар проблемасын-жан-жақты зерттеу 1960 жылдардан басталады: осы жылдары енгізілген міндетті орта білім беру жүйесіндегі өзгерістер, жалпы білім беретін мектептердің бағдарламаларының күрделенуі көптеген балалардың сабақ үлгерімін төмендетті. Тіптен, кейбіреулері бағдарламаны игере алмады, білім сапасы төмендей бастады.Осы кезеңде шет елдерде де оқу үлгерімінің сапасы, білім деңгейін көтеру бағытында ғылыми зерттеулер қалыптаса бастады. АҚШ, Англия, Германия сияқты дамыған мемелекеттерде сабақ үлгерімі төмен,оқуға ынтасы аз балаларды ғылыми психологиялық, педагогикалық тәсілдермен зерттеу арқылы "оқуға қабілеті төмен","оқытуда қиындықтар кездесетін", "педагогикалық дұрыс тәрбие алмаған","тәртібі бұзылған","бейімделмеген","миында болмашы зақымданулары бар" балалар деген топтар айқындала бастады.Мектеп жасындағы бұл балалардың бәріне тән кемістік-үлгермеушілік.Ал оның басты себебі:бастауыш сыныптарда анық байқалатын психикалық әрекеттердің кейбір түрлерінің тежелуі немесе уақытша қалыптаспауы. Бұл ауытқу көбінесе 5-6 жастан 11-12 жас аралығында кездеседі. Оларды кемақылдылықтың жеңіл түрлері кездесетін балалардан ажырату үшін, Сухарева Г.Е. "Психикалық дамуы тежелген балалар (ПДТБ)", немесе біздің елдегі дефектология саласында қалыптасқан "дети с задержанным темпом психического развития ( ЗПР)" деген терминді енгізді. Бұл термин осы уақытқа дейін қолданылады.Бұл балалардың интеллектуалды дамуының зақымдану дәрежесіолигофрения мен интеллектісі қалыпты дамыған балалардың арасындағы аралық орын алады (яғни, интеллектісі кемақылдылықтан жоғары, ал қалыпты дамыған интеллектіден көп төмен). Психикалық дамудың тежелу мәселесі-дүниежүзілік психологтар мен педагогтардың бірден-бір көкейтесті проблемаларының бірі болып табылады. Психикалық дамуы тежелген оқушылардың сөздік қорын дамыту кезіндегі логопедиялық сабақтарда халық ауыз әдебиетінің үлгілерін қолданса, олардың сөйлеу тілін дамытуда және жеке дамуына ілгері әсерін тигізеді. Стандартты оқыту бағдарламасына сәйкес келетін негізгі лексикалық тақырыптар бойынша халық ауыз әдебиеті үлгілерін сұрыптап орын–орнымен қолдана алсақ, басқа тілден аударып немесе материал жоқ деген себептерге соқтықпай сабағымызды нәтижелі өткізуге болады. Психикалық дамуы тежелген оқушылардың таным процестерінің, жас ерекшеліктерін, сөйлеу деңгейін ескере отырып, халық ауыз әдебиетінің ішінен: мақал-

мәтелдер, жаңылтпаштар, жұмбақтар, ертегілер, аңызәңгімелер, шешендік сөздер қолдануға болады. Психикалық дамуы тежелген оқушыларға халық ауыз әдебиетінің үлгілерін қолдануда төмендегідей негізгі жағдайлар ескерілуі қажет: -аталған халық ауыз әдебиетінің үлгілерін қолдану барысында оқушылардың жас ерекшеліктері ескерілуі қажет; - кемістік түрі мен деңгейі назарға алынуы тиіс; - балалардың қызығушылықтары да назарда болуы керек; Психикалық дамуы тежелген оқушылардың сөздік қорын дамытуда- халық ауыз әдебеті үлгілерінің ішіндегі ертегілер ең негізгісі болып табылады. Халықтық шығармалардың ішінде ертегілердің балаларға тигізетін әсері ұшан теңіз екені еш күмән туғызбайды. Ертегілер- халық өмірін бейнелейтін көркем шығармалар. Ертегінің бай фантастикасы психикал ық дамуы тежелген оқушылардың ойына қозғау салып, өмірдің неше алуан сырларын танытады сана-сезімі мен ақыл-ой қызметінің дамуына, ерте қалыптасуына,соның негізінде сөйлеу тілінің дамуына көмектеседі. Ертегіні психикалық дамуы тежелген оқушылардың сүйсіне тындайды, себебі ғасырлар бойы ұрпақтан-ұрпаққа айтылып, әбден екшеліп, халықтың даналы,тапқырл ық ой-пікірлері жинақталып,көркем әрі жеңіл тілмен берілетіндігінде. Ертегі оқиғасы баста латын жерден-ақ қызықты, ұшқыр қиялды болып келеді де, психикалық дамуы тежелген оқушыларды бірден қызықтырып, еліктіріп әкетеді. Халық ертегілерінің ішінде ең көп тарағаныхайуанаттар жайындағы ертегілер. Ондай ертегі кейіпкерлерінің өмір сүру жолындағы, қарымқатынастар жасаудағы айла-тәсілдері психикалық дамуы тежелген оқушыларға ой салады. Бұл ертегілер психикалық дамуы тежелген оқушылардың санасын оятып, мақсатмұрасына жетуге үйретеді. Ертегі жөнінде Мұхтар Әуезов:«Ертегілер жас баланың ой-санасын оятып, қиялының шарықтап өсуіне әсер етеді»,-деп көрсеткен. Хайуанаттаржайындағы ертегілердің бәрін алып қарасақ та,баланың ұғымына сай, түсінуіне жеңіл, күлкілі, қызықты болып айтылады. Ертегілерде балаларға ой салатын екі сипат бар. Олар: Ертегінің барлық кейіпкерлерінің мінез өзгешелі ктерін, сырт көріністерін, күн көрісін байқайды. Есту, тыңдау арқылы олар енді тікелей білуге, зер ттеуге құштарланады. Екіншіден, хайуанаттар жайы

ндағы ертегілер арқылы оны мысал ете отырып, адамдар арасындағы қарымқатынасты, олардың мінезқұлқын салыстыра отырып, байқайды. Ондай ертегілердің қатарына«Түлкі мен қоян»,«Түлкі мен бөдене», Күшік пен мысық»«түлкі мен тауық», т.б жатады. Ертегі кейіпкерлері арқылы балалар қи ын қыстау кезінде асыпсасуға, не нәрсені болса да, ақылға салып шешуге үйренеді. Ертегі баланы парасаттылық пен тапқыр лыққа баулиды. Мұнда балаларға үлгі, өнеге бола рлық терең ойлар айтылады. Ертегі оқйғасындағы әр алуан кейіпкерлердің ісәрекеттері, ол кейіпкерлердің тапқырлық іскерлік, айлакерлік ісәрекеттері: аңқаулық мінездер балалардың таңтамаша қалдырып, сүйсіндіреді. Ертегілердің осынд ай ерекшеліктері балалардың талғамын күшейтіп, сөйлеу мәдениетін, байланыстырып сөйлеуін дамытып, өз ойын жүйелі жеткізе білуге үйретеді. Ертегілерді психикалық дамуы тежелген балалардың сөйлеу тілін дамыту үшін қолдануда көптеген әдіс-тәсілдерді пайдалануға болады. Солардың негізгілерін төмендегідей бөліп қарастыруға болады: ертегілерді рөлдерге бөліп оқыттыру; ертегі желісімен суреттер салғызып, сол сурет негізінде ертегі мазмұнын сұрау; ертегі кейіпкерлерін рөлдерге бөліп сахналау; оқылған ертегі бойынша сөздік жұмыстарын жүргізу және ертегіні психикалық дамуы тежелген оқушыға түсінікті болуы үшін қысқартып немесе артық шұбылаңқы сөздерін алып тастап қолдану. Жоғарыда аталған тәсілдерді пайдалану психикалық дамуы тежелген оқушылардың тек қана сөйлеу тілін ғана дамытып қоймайды, қайта олардың таным процестерінің, басқалармен қарымқатынасының дамуына, сынып оқушыларын татулыққа, бірлікке, бір сөзбен айтқанда адами қасиеттерге баулуға өз септігін тигізеді. Психикалық дамуы тежелген оқушылардың сөйлеуін, ой-өрісін дамытуда, көзқарасын, тәлімтәрбиесін қалыптастыруда халық ауыз әдебиетінің бір түрі- мақал-мәтелдердің алатын орны ерекше. Мақал-мәтелдер балаларға терең ой салып, көркемобразды сөйлеуге жаттықтырып, сөздік қорын дамы тады. Бала тәрбиесіндегі халқымыз асыл сөзін, даналық ойларын мақал-мәтелдер арқылы үлгіөнеге ретінде ұрпақтанұрпаққа жеткізіп отырған. Бала тәрбиесіндегі мақалмәтелдерді тақырыптық жүйемен топтап ұсынған. Мысалы: «Оқу білім бұлағы», «Еңбек», «Достықжолдастық», т.б. балаларға арналған мақалдар білім алуға, оқуға ша қыра отырып, олардың тілін ширатуды көздейді. Еңбек ету, білім алу, жақсы азамат болып өсу үші н тәрбиенің де жақсы болуы керектігі мақалмәтелдерде толық қамтылады. Мысалы: Адам болар баланың

кісіменен ісі бар, адам болмас баланың кісіменен несі бар.», т.б. Мақалмәтелдердің адал, достық, жақсы жолдастыққа баул итын, адамгершілікке жат мінезден аулақ болуға да тәрбиелейтін тұстары да баршылық. «Жаман аттан аяғым артық, жаман жолдастан таяғым артық», «еңбек түбі зейнет» т.б. Бала тәрбиесіндегі басты мәселенің біріеңбек ете білуді, үлкендер еңбегін бағалауды үйрету десек, мақалмәтелдерде бұл назардан тыс қалмаған. Негізінен, мақал-мәтелдерді психикалық дамуы тежелген оқушылардың тобының сөйлеу тілін дамытуда көптеген әдіс-тәсілдер арқылы қолдануға болады. 1) Балаларға түсінікті болуы үшін мақалмәтелдердің қысқа түрін алу қажет. Мысалы, «Ердің атын еңбек шығарар», «Жылқы – малдың патшасы», «Отан оттан да ыстық» және т.б. 2) Мақал-мәтелдерді лексикалық тақырып бойынша қарастыру орынды. 3) Психикалық дамуы тежелген оқушылардың мақал-мәтелдерді меңгеру деңгейі жоғарылаған сайын күрделендіріп беру керек, яғни алғашқыда қысқа түрдегілерін берсек, одан кейін кем дегенде екі жолдан тұратындарын беру керек. Психикалық дамуы тежелген балалардың сөйлеу тілін дамыту үшін мақал-мәтелдерді төмендегідей түрлерде қолдануға болады: -Мақал-мәтелдің құрамындағы белгілі бір сөзерді қалдыру арқылы: мысалы, «.....от басынан басталады», «Оқу инемен құдық .....» және т.б. - Ке л есі тү р – о л ба ла н ың кө р і п қ аб ы лд а у ар қы л ы сө й ле уі н е не гі зде л ге н, яғ н и м а қ ал м әте л д і ң қа л тыр ы л ы п ке т ке н сө зі н і ң о р ны н а с ур ет тер қо ю :м ыс а лы,

сү т і қо р ғ асы н, қо й ды со қ қа н о ң ба ға н.

ойнаған азар, доп ойнаған тозар. - Ал д ы ңғы а та л ға н жа т ты ғ уға ұ қс ас бо л ып ке ле т і нд е й тү р д е е н ді с ур е т о р ны на кес к і нд ер ді па й да л а на м ыз, кес к і нд ер д і ү з і к сызы қ тү р і нд е нем ес е к ә дім гі сыз ық п е н бер уг е бо ла ды . Б ал ал ар ү з і к с ызы қ ты бас тыр ы п тұ т ас с ур е т са ла ды әр і о ны сә й ке с

тү с ті та ң да п бо я йд ы нем есе да й ы н тұ та с с ур ет т і б ір д е н бо я уға к ір іс ед і. Б ұ л т а псыр м а бо йы нш а б із, б ір і н ші де н, б а ла лар ды ң ұ с ақ са уса қ м о то р и к асы н дам ы там ы з, я ғн и сө й л е уі ні ң дам уы н а ж ағ да й жас а йм ыз де ге н сө з. Е кі н ші де н, ба л ал ар к ес кі н ді кө р іп қа бы л да у ар қы лы о ны ң ат ы н а т ай д ы жә не м ақ ал - м ә те л ді ң бө л іг ін е сә й кес те н д ір е ді, яғ н и бұ л жер де де ба л ан ы ң сө й ле уі ар қы лы та пс ыр м а о р ы нд ал а ды. Мыса л ы:

жа п ыр ағ ым е н кө р і к т і. - Осы н да й та п с ыр м а - жа т тығ ул а р д ы қо лд а н у ба ла лар ды жа л ық т ыр м а й ды, кер ісі н ше о лар д ың қыз ығ уш ы лы ғы н ар т тыр а д ы. Со н ым е н қа тар , тек қа н а сө й л е уі н д ам ы ты п қо йм а й, о лар д ың та н ым ү р ді ст ер і н ің д ам уы на д а ы қ па лы н т иг із ед і. Халық ауыз әдебиетінің келесі бір түріжұмбақтар. Балалар фальклорында жұмбақтар бала ның ақыл-ойын дамытып, тіл байлығын жетілдіреді. Баланы ойлауға, жасырған нәрсенің шешімін табуға жаттықтырады. Жұмбақтың шешуін табуда оның құпиясы баланы қызықтырып, шешімін айтқызуға мәжбүр етеді. Баланың ұшқыр ойын іс-әрекетке баулып, ой санасының қызмет етуіне серпін береді. Жұмб ақтың балаларға пайдалы жағы өз бойындағы құпияны шештіру, айтқызу арқылы оларға өмірді танытады. Жұмбақты шешуде бала ойланады, көп нәрсені есі не түсіреді, заттарлың ұқсастықтары мен айырмашы лықтарын іздестіреді, байқауға тырысады. Зерттеуш і Ш. Ахметов жұмбаққа мынадай анықтама берген: «Жұмбақ дегенімізадамның қай затқа болса да поэтикалық көзқарас ының қандай екенін сынау үшін, бір затты көркем тілме н жұмбақ етіп суреттеген, халықтық жанрдың бір түрі». Жұмбақтың тәрбиелік мәніне тоқтала отырып, псих икалық дамуы тежелген балалардың жас еркешеліктеріне қарай тақырып маз мұны сәкес жұмбақтарды таңдап алып, онда балал ардың ақыл – ойын, логикасын, тілін дамытуға мән бердік. Баланың ақылойын дамытуда танымдық қабілеттерін арттыруда, қиялын шарықтатып, тапқырлыққа тәрбиелеуде жұ мбақ таптырмайтын құрал болып табылады.

Жұмбақтарды жаттап айтумен қатар, кезкелген айтушы өз ойынан құрастырып та айта береді. Тек жұмбақтың сөздік қисыны, өлеңдік үйлесімі бо луға тиіс. Жұмбақ айту мен жұмбақ айтысты ажырата білу к ерек. Бастауыш сынып оқушылары мен «білгіштер жарысын», «жұмбақ жарысын» немесе «білгіштер сайысын» белгілі бір тақырыпта немесе мерекеге қарсы ұйымдастыруға болады. Жұмбақта рды психикалық дамуы тежелген оқушыларға үйрету немесе шештіру кезінде жеңілден қиынға қарай ілгерлеген жөн. Мектеп оқушыларының тілін дамытуда үзбей жүргізілетін және тіл дамытуға мүмкіндік бе ретін балалар фольклорының бірі -жаңылтпаштар. Ол баланың тіліне, оның әрбір сөздеріне тартымды қылықтарына күле отырып, оларды дұрыс сөйлеуг е бағыттайды. Баланы халық жас кезінен бастап дұрыс сөйлеуге ү йретеді. Жаңылтпаш халықтық шығармалар ішінде баланы дұрыс та айқын сөйлеуге үйрететін, тілін дамытатын жанр. Ол туралы С. Сефуллин:«Жастардың, балашағаның жиналып ойынкүлкі дүкенін құрған орында айтылатын айтыстың бірі –жаңылтпаш. Бұл да ертек, өлең, жұмбақ айтысу тәрізді жастард ың тілге ұстануларына, ойнақы, қырлы сөздерді та қпақша атқылап, билеп еркін сөйлеуге төселу ретін де балаларға жас кезінен сабақойын болатын нәрсе осы-жаңылтпаш.»деген Жаңылтпаш көбінесе психикалық дамуы тежелген бастауыш мектеп оқушыларына лайықты шығарма. Олай дейтініміз жеке дыбыстар мен айтылуы қиын кейбір сөздерді дұрыс сөйлеуге үйрету, ол көбінесе балаға ғана тә н нәрсе. Психикалық дамуы тежелген балалардың көпшілігі мектепке келгенге дейін кейб ір сөздерді не жеке дыбыстарды айта алмайды. Кейбір ерке өскен балалар сақаулана сөйлейді. Міне, осындай балаларды жастайынан дұрыс сөйлеуге үйретуді көздеп, халық жаңылтпашты пайдаланған. Балалардың көбінесе, дұрыс айта алмайтын, тілі ке лмейтін «р» дыбысы. Осыған байланысты «р» дыбысын құрайтын дұрыс айруға бағытталған жаңы лтпаштар да көп. Мысалы: Ай,Тайқарбай, малыңды жадыраға жай, Тайқарбай Ай, Тайқарбай дегенің қай Тайқарбай т.б Осы жаңылтпашты жылдам айтқызғанда бала ж аңылып, «р» -дың орнына «и» дыбысын айтуы да кездеседі Қазақ халқы баланың тілін ұстарту үшін оған с өз үйретіп, дүниетанымын дамыту мақсатында жаң ылтпаштар ойлап шығарған. Сәбидің тілі шығып алғашқы сөздерді айта бастағанда кейбір дыбыстар

ды айта алмай қиналады. Тілін мүкістендірмей, мүдірмей сөйлеу үшін қиналып айтатын дыбыстарды және со л кездесетін сөздерді жиіжиі айтқызып, жаңылмай айтуға жаттықтырған жө н. Сонда ғана бала өз ойын толық, жүйелі жеткізе алатын болады. Жаңылтпаштарды жатқа, мүдірмей айту арқылы ба ланың сөздік қоры байып, ойқиялы дамиды. Халық жаңылтпашты бала тіліндегі мүкістікке байланысты шығарған. Мысалы: «с» мен «ш» дыбысын дұрыс ажыратып айту үшін: Шеше, неше Кесе сынды кеше, Сондай-ақ, осы дыбысты шатыстырмай айтуға үйретуге байланысты, Торта қойдым, орта ойдым Орта қойдым, жорта қойдым,деген сияқты көптеген жаңылтпаштарды айтуға бо лады. Жаңылтпашты айтқызуда алдымен оны жаңылмай тез әрі бірнеше рет қайталау қажеттігін ескерген ж өн. Баланың тілін дамытып, ойлау қабілетін артты ру үшін бірнеше әр түрлі дыбысқа байланысы біле тін жаңылтпаштарын жатқа айтқызу керек. Осы балалар

категориясына неғұрлым жаңылтпашты көп қолдан са, соғырлым олардың тілі тез ширап, дыбыстарды анық айтатын болады. Дыбыстарды анық, дұрыс айта алса, сөзді дұрыс айтып, оның мағынасын меңгереді. Сонымен қатар, сөздерді бұрмалап айтпау үшін ойын айқын да дәл сөйлеуге жаттықтырады. Жаңылтпаштардың әр сөйлеміндегі баланың тілі келіңкіремейтін сол«р»,«с» дыбысының әлденеше рет қайталанып келуін қарас тырған. Қорыта келе, фольклорлық жанрдың бәрі де ада мның өміріне және еңбегіне тікелей қатысы бар, ө зін қоршаған ортаны, табиғатты, бар дүниенің ішкі мазмұнын жан-дүниесіне әсер етерлік көркем тілмен білдіруге, соны танытуға үйретуді к өздейді Осыған орай, психикалық дамуы тежелген оқушылардың сөздік қорын молайту жұмыстары бірнеше жұмыстың мәселесін шешеді. Мәселен: біріншіден, тілдік қарым - қатынасқа түсу және өз ойын басқаларға еркін жеткізу. Екіншіден, сөздерді қолданып, тілдері жетіледі. Үшіншіден, сөз байлығы дамиды және ойы да дамиды. Төртіншіден, сөйлеуін жетілдіру барысында олардың таным процестерін де дамытуға болады.

ҰЛЫЛАРДАН ҰЛАҒАТ Талапты ер жалықпас, Талапсыз өмір жарытпас, Еңбекпен барлық қажетің табылар, Еңбексіз ер қызықтан да жалығар. Біліммен адам толығар, Білімі оны зор қылар...

Ж.Баласағұни

Оқу – білімсіз өнер де жоқ, ақын болу үшін де, болмаса басқа түрлі өнерпаз болу үшін де, ең алдымен білім керек. Ғ.Мүсірепов Талаптан да, білім мен өнер үйрен, Білімсіз, өнерсіз болады ақыл тұл. Ш.Құдайбердіұлы

 Көптілділік заман талабы  БІЛІМГЕ ЖАҢАША БЕТБҰРЫС - БҮГІНГІ ӨМІР ТАЛАБЫ Қошқарбаева С.С. Атырау облысы Махамбет аудандық білім бөлімінің әдіскері

Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасында "Жоғары білімді дамытудың негізгі үрдісі мамандар даярлау сапасын арттыру, қарқынды ғылыми зерттеу қызметімен ықпалдастырған инновациялық дамыту жолдарын, білім беру мен ақпараттық технологияларды жетілдіру болып табылады" деп көрсетілген. Егеменді еліміздің тірегі білімді ұрпақ екендігі анық, демек бүгінгі заман талабына сай жастарға сапалы білім берудің, ғылымды дамытудың талаптары күшейе түсуде. Жеке тұлғаны дамытудың жаңа тұжырымдамасы білім берудің даралық сипатын көздейді, ол әрбір адамның нақты мүмкіндіктерін және оның өзін-өзі дамытуға қабілеттілігін ескеруге мүмкіндік береді. Елімізде білім беру жүйесін жаңаша қалыптастырып, оны бүкіләлемдік білім кеңістігіне ұластыру бағытында көптеген ісшаралар атқарылып отыр. Білім беру мазмұнын ізгілендіру қоғамның қазіргі әлеуметтік-экономикалық сұранысымен сәйкестендірілуде. Білім беру оқушы дүниетанымының, болмыс мәдениетінің, жалпы дамудың тетігі ретінде қолдануға бағытталуда. Өркениетті елдер қатарынан көріну бүгінгі таңда әр мемлекеттің берік те сапалы біліміне сай болуында екені айқын. Сол себепті білім беру жүйесінде ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықтар, ғылыми және тәжірибе жетістіктері негізінде жеке тұлғаны қалыптастыруға, дамытуға және кәсіби шыңдауға бағытталған білім алу үшін барлық қажетті жағдайларды жасау күн тәртібіндегі өзекті мәселелердің бірі. Жаңа ғасырдағы әрбір білім ошағының, мектептің, мұғалімнің, әдіскердің алдындағы міндет - егеменді еліміздің жас ұрпағын жан-жақты дамыта отырып, мәңгілік елдің мықты ұланы етіп тәрбиелеу. Тәуелсіз ел атанып, төбемізге ту тігіп, тіліміздің мәртебесі артып, әлемге атымызды танытып жатқан кезеңде ұлттың, елдің болашағы - жас ұрпақ тәрбиесіне де мықты көңіл бөлінуде. Себебі, өсіп келе жатқан жас ұрпақадамзаттың болашағы, жалғасы. Ал жас ұрпақты жанжақты, терең білімді, интеллектуалдық деңгейін жоғары етіп қалыптастырудың бірден-бір жолы - оқушыға білімді терең игертудің тиімді әдіс-тәсілдерін іздестіру, шығармашылыққа жетелеу. Бұл ретте мұғалімнің терең біліктілігі қажет. Біліктілік - бұл білімдегі, тәжірибедегі, берілген білімдегі меңгертудегі бейімділік, құндылықты бейнелейтін жалпы қабілеттілік. Біліктілігін арттырушы мұғалім өзінің білімін, жалпы дүниетанымын кәсіби және әдіснамалық деңгейін жоғарлатады, психологиялық-педогогикалық, сонымен қатар әдістемелік сауаттылығын жетілдіреді. Осы мақсатта жұмыс жасап жатқан Махамбет аудандық білім

бөлімінің білікті ұстаздарды анықтап, саралап, еңбектерін жариялап, түрлі әдістемелік шараларды жаңаша ұйымдастыруда алар орны ерекше. Аудандық білім бөлімінде гуманитарлық пәндер әдіскер маманы ретінде қызмет атқара отырып, бүгінгі таңда ең өзекті мәселе - тіл мәселесіне орай өз ойымды бөлісуді әрі ашық айтуды жөн санап отырмын. Аудан бойынша 17 мектептің 14-і таза қазақ тілінде, 3-уі орыс тілді аралас, жалпы 5309 оқушының 4880 таза қазақ, 103 өзге ұлт өкілдері. Ал осы шәкірттерге білім нәрін беруші ұстаздар: Ж. Мұғауова, Л. Қайырғали,А. Ғазизова, Ж. Дүйсенғалиева қазақ тілі мен әдебиеті пәні мұғалімдері, А. Жұбатқанова, А. Төлегенова орыс тілі мен әдебиеті пәні, Ж. Тілепова, М. Есенғалиев, К. Ерғалиева шет тілі пәні мұғалімдері. Даму да, білім де ешбір адамға қолдан беріле салмайды. Кімде кім оған қол жеткізгісі келсе әрект етуі, күш салуы қажет. Бұл тұрғыдан алғанда кез келген білім - ол өз бетінше білім алу, өз бетінше ізденіс болып табылады. Осы негізге келгенде мен де үнемі, үздіксіз ізденіс үстінде болып, жаңа толығулар мен жаңа білім жүйесін жетілдіруге үлес қосу мақсатын міндет еттім. Қазіргі таңда актуальды тақырыптардың бірі болып отырған мұғалімдердің біліктілігін арттыру, білім сапасын деңгейлі көтеру, заманауй технологияларды жан-жақты меңгеру, жаңаша методикалық қолданыстарды игеру сынды бағыттағы тақырыптар менің де көздеген мақсаттарымның қатарына жатады. Еліміздің білім беру жүйесіндегі реформалар мен сындарлы саясаттар, өзгерістер мен жаңалықтар толғануына, жаңа идеялармен, жаңа жүйелермен жұмыс жасауына негіз болары анық. Олай болса білімнің сапалы да, саналы түрде берілуі білім беру жүйесіндегі педогогтердің, зиялылар қауымының деңгейіне байланысты. Елбасымыз Н.Ә.Назарбаев айтқандай "қазір бой жарыстыратын емес, ой жарыстыратын заманда" өз тарапымнан жүрген әдістемелік жұмысымда жаңа ойлар мен ізденістер қосуға ұмтылудамын. Бұл негізде"Қазақ тілі мен әдебиеті пәндерінің интерактивті сабақтар фестивалі" тақырыбында қазақ тілі пән мұғалімдеріне арналған шараға жетекшілік жасадым. Мақсатым, осы пәндер бойынша жаңа бағдарлы бағыттары мен заманауи технологиялық білім қалыптастыру, жаңаша көзқарас ғылыми, әдістемелік шаралар өтті. Онда Д. Төленов атындағы мектеп гимназиясының ұстаздары Л. Қайырғали, Ж. Жұмаханова ерекшелігімен танылды. Ал енді тіліміздің үш тұғырлы саясаты туралы ойпікірімді де өрбітейін. Бізге үш тілді меңгеру керектігін Елбасы айтты, биылдан бастап ол ұстаным орта

мектепте енгізілді. Яғни, саяси шешім қабылданды, ендігі мәселе осы игі бастаманы жан-жақты және баянды түрде іске асыруда. Біздер, ата-аналар, мұғалімдер, әдіскерлер балаларымыз үшін ең қуатты, белсенді күшпіз, осы белсенділігімізді жастардың үш тілді де жақсы игеру ісінде көрсете білуіміз керек. Егер біз төл тіліміз бен мәдениетімізді сақтағымыз келсе, әрбір ел тұрғыны осы тілде оқи да, жаза да білуі керек. Үш тұғырлы тіл саясаты - ауқымы өте үлкен, бірақ шарапаты мол іс. Сонымен қатар, біз байқап отырғандай, тек бір ғана осы тілдің өзі бізді әлем деңгейінде бәсекеге бекем ете алмайды. Сондықтан да тиянақты түрде үш тілді игеру біздің ұлымыз бен қызымыздың шетелдердегі өз құрбылырымен тең түсіп, мынау күнде өзгеріп жатқан заманда өздеріне тиісті орындарын табуының бірден бір шарты дер едім. Елдің бәсекеге қабілеттілігі әркімнің бәсекеге қабілеттілігінен басталмақ, мұның басты бір жолы - әлемде қордаланған, адамзат жинаған білім мен ақпаратқа қол жеткізу. Ал оның ең сенімді жолы - өзіміздің ана тіліміздің қайнар бұлағынан - өз тұнығымыздан сусындай жүріп,өзіміздің бір байлығымызға айналып үлгерген орыс тілін қоса сол білім мен сол ақпарат түгелдей дерлік тұнып тұрған ағылшын тілін меңгеру. Қазақы бітім-болмысымызды сақтауға - үш тілді болудың еш кері әсері жоқ. Үш тілді қатар еркін меңгерудің қай салада да табысқа жол бастайтынын бүгінгі өмір көрсетіп отыр. Осы бағытта ауданымызда жасалып жатқан жұмыстардың бір үлгілерін ұсынғым келеді: Чкалов атындағы орта мектебінің Ж. Есениязованың оқушысы республикалық

Абай оқулары байқауына қатысып "өлең сөздің патшасы, сөз сарасы" номинациясын жеңіп алса, Талдыкөл мектеп балабақша кешенінің мұғалімі З. Хайырлиеваның оқушысы республикалық "Ақберен" байқауына қатысса, Таңдай орта мектебінің мұғалімі Н. Рысқалиеваның оқушысы республикалық "Махамбет оқулары" байқауына қатысып сертификатпен марапатталды. Орыс тілі пәнінің мұғалімі А.Жұбатқанованың оқушылары республикалық "Русский медвежонок" интеллектуалды жарысқа қатысып жүлделі І орынды иеленсе, ағылшын тілі пәнінің мұғалімі Л. Егізбаеваның, А. Қожантаеваның оқушылары халықаралық "Кенгурулингвист" интеллектуалды жарыстан жүлделі І орындарды жеңіп алды. Осындай жемісті еңбектердің нәтижесі үш тілді қаншалықты меңгергендігін көрсетеді емес пе? Теңіздің тамшыдан құралатыны сияқты қоғам да, ел де, халық та жеке адамдардан құралады. Әрқайсымыздың сүбелі үлесіміз терең білім мен кәсіби дағдылар негізін еркін бағдарлай білетін, өзін-өзі іске асыруға, озін-өзі дамытуға және өз бетінше дұрыс, адамгершілік тұрғысынан шешім қабылдауға қабілетті жеке тұлғаны қалыптастыру, кәсіби біліктілігі жоғары мамандар тәжірибесін жетілдіру, өзгелерге таныту болып табылады. Ендеше осы бағыттағы әдістемелік жұмыстар аудандық білім бөлімінде әлде де өз жалғасын табады.

БАЛАБАҚШАҒА ҮШ ТІЛДІЛІКТІ ЕНГІЗУ Имашева Р.Ғ.

Атырау қаласының №1 Мектепке дейінгі авторлық гимназия тәрбиешісі, «Үш тілділік» бағдарламасының авторы

Баланың мектепте жақсы оқуы оның мектепке дейінгі алғаш тәрбиесі мен оқуына тікелей байланысты. Қазақстан Республикасының 2010-2020 жылдарға арналған. Мемлекеттік білімді дамыту бағдарламасында мектепке дейінгі балаға білім беру жүйесінің ұлттық модуліне қатты назар аударылған. Білім беру жүйесінің мемлекеттік саясатында мемлекеттік тілде және шет тілінде оқыту бүгінгі күннің талабы. Мектепке дейінгі жаста баланы мемлекеттік қазақ тілі,орыс тілі және ағылшын тілінде оқыту қолға алынуда Үш тілді қатар меңгерту қажеттілігі заман талабына сай адамдардың жасына қарамастан үлкен сұранысқа ие. Бала ерте жастан өзін қоршаған заттар мен даму ортасын тануды жақсы көреді.Олар өздері ұстаған заттар мен ойыншықтар туралы әңгімелейді.Ол өзінің тілін осылай дамыту -оқытылу әлементінің негізі ретінде қалыптастырады. Психологтар пайымдауынша бала шет тілін үлкендерге қарағанда тез меңгереді екен. Оқыту әдістемесі алғышартты жүйені дұрыс сауаттылықпен құрып, лингодидактикалық,

психолингвистикалық тұрғыда ұсынылатын осы тілді меңгерту материалдары мен өзге де шет тілдерін меңгерту үшін барлық балаларға жағдайын жасайды. Атырау қаласының біз еңбек ететін балабақшасында 3 жыл бойы мектепке дейінгі баланы үш тілде оқыту эксперименттік жұмысы жүргізілді . Осы жұмыс барысында көптеген деген сұрақтар туындады: -«шет тілін қай жастан бастап оқыту қажеттілігі тиімді? 4,5 жас па,әлде 6 жастан ба?», -«Мектептің 1 сыныбы мен балабақшада оқытылу қалай жүзеге асады?» деген сұрақтар туындады. -Үштілді үйрету іс-әрекетін Мемлекеттік стандарттың күн тәртібіне қайшы келмей қалай өткізу? Үш тілді меңгерту барысында мамандарды таңдау қиындығы да кездесті. Эксперименттік жұмысқа қатынасушы тәрбиешілердің білімі жеткіліксіз. Себебі, пед. Ун иверситеттің шет тілі факультетінің мамандары мектепке дейінгі педагогика - психология және әдістемесін толық меңгермеген.

Мектептердің 12 жылдық білім беру жүйесіне ауысуына байланысты ерте жастан үш тілді тереңдетіп оқыту керектігін жүргізілген тәжірибе жұмыстары дәлелдеді. Эксперименттік жұмыс бастамас бұрын төмендегі міндеттер жан-жақты қаралды: -Үштілді үйрету бағдарламасын жинақтау. -Мектепке дейінгі ұйымда оқу жоспары жүктемесінің вариативтік бөліміне енгізу. -Тілдік оқыту өңірлік, ұлттық мәдени, жас ерекшелігін есепке алып ұйымдастыру. -Отбасылық тәрбие және мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту кіріктірілген түрде баланың дамыту ортасын жасақтау. Кадрмен қамтамасыз ету: -Ғылыми –педагогикалық және әдістемелік негізді игерген баланың жеке психологиялық ерекшеліктерін білетін , дамытушы білім берудің тәсілдері мен әдістерін меңгерген маманды іріктеу Бүгінгі күні Атырау облысы бойынша кадрлар біліктілігін арттыру және қайта даярлау институтының басшылығымен мектепке дейінгі жастағы балаларды шет тілінде сөйлеуге үйрету үшін материал мен біріңғай оқыту бағдарламасын жинақтап, жасақталды. Аталған бағдарлама туған тілінде, орыс тілінде және шет тілінде (ағылшын тілі) оқыту шартында мектепке дейінгі баланың көптілдік дайындығын қалыптастыру мәселесіне арналған. Бағдарлама мазмұны ойын түрінде берілген: шығармашылық мүмкіншіліктерді дамыту мен оқытуды қалыптастыруға, когнитивтік және қатынастық мүмкіндіктерін дамытуға бағытталған, аудиоматериалдарды қолдану, балалармен жүргізуге арналған тілдік жаттығуларды жинақтаған Балалардың көптілділігін дамыту үшін жағдайлар жасалған. Бұл жерде тілді меңгеру үрдісін жетілдіруге мүмкіндік беретін тұрмыста қолданатын заттар да, декоративті-қолданбалы шеберлік туындылары да бар. Топтағы дамытушы ортаны дұрыс ұйымдастыру баланың сезімталдық жетістігіне оң әсерін тигізіп, өзіне деген сенімділігін арттырады, жаңаны меңгеруге деген қызығушылығын оятады. Жаксы жағдай жасалып, қазіргі құралжабдықтармен қамтылуға байланысты тәрбиешілер үрдісті интерактивтік технологияларды қолдану арқылы ұйымдастырады. Тілдің негізгі функциясы-сөйлесу, былайша айтқанда қарым-қатынас құралы. Тәжірибелік жұмыс қорытындысы көрсеткендей, балалардың қазақ тілінде ,орыс және ағылшын тілінде үйрету қатынастық сипатқа ие, сонымен қатар бала тілді сөйлесу құралы ретінде меңгереді, тек сөздерді меңгеріп қана қоймай,сөз үлгілерін белгілі моделде құрастыру арқылы қолдануды үйренеді. Эксперименттік кезеңде бағдарламаға әдістемелік нұсқауға өзгерістер енгізіп , қайта қарастырылып жас ерекшеліктеріне қарай ертегілер , әңгімелер, 3 тілде тақпақтар қарастырылып, дидактикалық ойындар топтастырылды.

Білім беруде жетекші болып саналатын ойын әдістері балаларға меңгеретін тілдің лексикасын еріксіз түрде және толықтай есте сақтауына ықпал етеді. Тәжірибелік топтың балалары тәрбиешінің шет тілінде сөйлегенін түсініп, айтқандарын орындайды , шағын тақпақтар , үш тілде өлеңдер айта алады. Балалар жер бетінде әр түрлі халықтар тұратынын , олардың әр қайсысының өз тілінде сөйлейтіндіктерін біледі. Тілдік материалдарды меңгеретін сөйлеу дағдысы мерекелік шараларда қуыршақ театрларын, үстел театрын көрсету барысында жүзеге асырылады. Оқыту процесінде әр түрлі әдістемелік тәсілдері ойын жаттығулары,тыңдау,педагогтан кейін дұрыс дыбыстау үлгісін қайталау, бұл баланың дұрыс дикциясын қалыптастырып, елестету, есте сақтау және және ойлау қабілетін дамытады. Тақырыптық суреттер, өлең-тақпақтар ағылшын тілінде, қазақ тілінде және орыс тілінде мультсериалдар қарау тәсілдері кеңінен қолданылады. Бұл тәсілдердің барлығы моториканы дамыту үшін белсенді лексика мен тілдік жинақтауға тірек бола алады. Арнайы бояу, сызу, нүктені бастыру бойынша тақырыптық жаттығулар жасақталған. Олардың барлығы ұйымдастырылған қызықты, есте сақталатындай етуге көмектеседі. Білім беру қызметінің барлық түрінде педагогтар балалардың үштілділік қолдануын мадақтайды. Мысалы: математика ұйымдастырылған оқу ісәрекеттерінде балалар 3 тілде санайды , біреу және көп түсінігіне үйренеді.Саз оқу іс-әрекетінде 3 тілде өлең айтып жаттап, 3 түрлі халықтың салт-дәстүрімен танысып, билерін үйренеді. Балабақшада тілдер күндерін енгіздік , дүйсенбі – қазақ тілі күні, сәрсенбіағылшын тілінде , жұма- орыс тілінде сөйлейді. Тұрмыстық, еңбек, ойын қызметінде және тәртіптік кезеңдерде оқу іс- әрекетінде үйренген жаңа материал нақтыланады. Мысалы: жуыну кезінде тәрбиеші балаларға орыс тілінде сөйлесе ,немесе қазақ , ағылшын тілінде қарым-қатынас жасайды. Балалар орындаған іс-әрекетін (мен қолымды жудым, бетімді сүлгімен сүрттім т.б) , серуенге жиналар алдында киімдер мен аяқ киімдер туралы балалар үш тілде әңгімелесу арқылы қайталайды. 3жылдан соң эксперименке қатысушы педагогтардың жұмысының жағымды жағын көріне бастады.Ал балаларда шыдамсыздықпен күтіп отыратындай үш тілді үйренуге қызығушылықтары айтарлықтай артты. Ата-аналар біздің балаларға үштілді ерте жастан меңгерту бағдарламасының бағытына үлкен қолдау көрсетті. Оларды ата-аналарға арналған қабырға кеңестеріне үйде балалармен қайталайтын тілдік материалдар,ойнайтын ойындарды жариалап отырамыз. Үйлерінде өтілген тақырыпты қайталап отыратын балалар тілді тез меңгеріп кетеді. Мектеп жасына дейінгі баланы ерте жастан оқыту 3-5 жас аралығында оқытылуы баланың тілді тез әрі сапалы меңгеруі алдағы уақытта жалғастыруына жағымды бастама бола алады. Тап осы ерте жастан үйрету кезеңі шет тілдік қарым-қатынасқа тілдік

қорын молайтып, шет тілдік сөйлеудің игеру қорқынышынан арылу салдарын жеңеді. Біз сапалы, сауатты және дұрыс жүйеленген үштілділікті енгізу біздің балалардың кез-келген ортаға сіңуіне мүмкіндік беретініне үмітіміз зор.

Осы баяндамамды қазақтың мақалымен аяқтағым келеді: Жеті жұрттың тілін біл Жеті түрлі ілім іл!

ТРИЕДИНСТВО С ДЕТСКОГО САДА Жиембаева В.У.

преподаватель русского языка детского сада №55.г Атырау

В Послании Главы государства «Стратегия: Казахстан-2050:новый политический курс состоявшегося государства» Лидер нации Нурсултан Назарбаев ставит задачу по развитию триединства. Сегодня владеть казахским, русским и английским языками должен каждый современный казахстанец. Значительная роль в развитии полиязычия принадлежит и дошкольным организациям, где формируется основа для дальнейшего обучения языкам. В настоящее время созданы все условия для полноценного обучения детей казахскому, русскому и английскому языку в детских садах. Дошкольные организации оснащены современными техническими средствами, оборудованием, печатными изданиями. Проводятся семинары, открытые уроки, различные мероприятия для обмена опытом между преподавателями. Филиал АО НЦПК «Өрлеу» «Институт повышения квалификации педагогических работников по Атырауской области организует каждый год интересные, познавательные курсы, которые становятся своеобразной площадкой для дальнейшего интеллектуального и творческого роста преподавателей. И поэтому неудивительно, что преподаватели подходят к своим обязаностям с высоким профессионализмом. В детском саду №55 города Атырау воспитание и обучение ведется на государственном языке, обучение рускому и английскому начинается с 3-5 лет. Мы воспитываем любовь к родному языку и прививаем желание изучать другие языки. В предверии праздника Дня языков Народов Казахстана в нашем детском саду проходил месячник «Фестиваль языков». Директор нашего детского сада Ерубаева Клара Сарсеновна подала нам идею провести недели казахского, русского и английского языков, которую мы с воодушевлением поддержали. На неделе казахского языка с детьми воспитатели проводили беседы и мероприятия о родной стране, родном языке. Читали казахские сказки и вспоминали пословицы казахского народа. Дети больше узнали об истории родного края, народах, живущих в Казахстане. Воспитатели активно привлекали к своей работе родителей,ведь любовь к родному краю, к Родине, начинается прежде всего с уважения и любви в семье. Это- движение от воспитания любви к близким людям, природе, родному городу к достижению наивысшей цели-воспитанию чувства гордости и любви за свою Родину.Неделя русского языка началась с того что

дети и воспитатели нашего детского сада с казахским языком воспитания и обучения старались больше общаться на русском языке. В течение недели на зарядке, на физкультурных занятиях использовали записи детских песен на русском языке.Знакомили детей с русскими народными сказками. На неделе английского языка дети здоровались и прощались на английском языке.Воспитатели старались использовать в общении с детьми больше слов на английском языке. В рамках месячника преподаватель русского языка провела открытое занятие для педагогов методического объединения на тему «Применение современных технологий на занятиях по обучению русскому языку» Помимо интерактивных игр, которые она сама разработала, были включены кукольный театр,пальчиковая, подвижная игра, музыкальная физминутка. Современный педагог должен идти в ногу со временем, использовать на занятиях современные средства обучения.Занятие прошло интересно и увлекательно. Ведь одна из главных задач педагога это проявить интерес у детей к изучению языка. Учителя английского и русского языков Сабитова Асылзат, Жиембаева Валентина провели викторину с воспитателями «Тіл–достықтың алтын көпірі» на знание казахского, русского и английского языков. Викторина прошла в несколько туров:«Как называется моя команда» капитаны при помощи мимики и жестов объясняли названия своей команды,«Домашнее задание» команды показывали свои заготовленные номера,«Докончи пословицу» конкурс на знание казахских пословиц и поговорок, «Полиглот» на знание трех языков.Воспитатели блестяще показали свои знания, но и усвоили что-то для себя. Современный воспитатель должен знать языки, которые изучают его воспитанники.Викторина прошла весело, эмоционально, интересно. В старших группах детского сада прошел утренник «В стране единой». Детям были показаны слайды о Казахстане, о людях разных национальностей, проживающих в нашей стране. Ребята пели песни, играли в игры, читали стихи о родном языке, о дружбе всех народов Казахстана. В заключение праздника все вместе спели песню «Пусть всегда будет солнце» на трех языках.

 Ұстаз ұстаз туралы  ҰСТАЗ – ҰЛАҒАТТЫ ЕСІМ Алдиярқызы А.

Атырау облысы Мақат ауданы Х.Санбаев атындағы орта мектебінің мұғалімі

Тәуелсіз ел атанып, төбемізге ту тігіп, тіліміздің мәртебесі артып, әлемге атымызды танытып жатқан кезеңде ұлттың, елдің болашағы–жас ұрпақ тәрбиесіне де мықты көңіл бөлінуі қажет. Осы егеменді, тәуелсіз Қазақстанда өркениетке бастар жолдың бастауы–мектеп десек, мектептің басты тұлғасы, жүрегі–Ұстаз. Адамның адам болып қалыптасуына ата-аналармен қатар, мұғалімнің де рөлі зор. Бала бойына ата-анадан кейінгі ақыл-ой, адамгершілік, әдептілік, ар-ұят, ұлттық сана-сезімді сіңіруші адам – Ұстаз. Ұстаз! Осынау сөзде қаншама мән-мағына жатыр десеңізші! Ұлағатты ой иелері де, арман оты жүрегінде алаулаған жеткіншектер де, парасатты қоғам қайраткерлері де бір адамға қарыздар. Ол – Ұстаз! Бір жан бар, адамдықтың шыңына жеткен, ол – ұстаз. Бір мамандық бар, жүз маманның жасағаны жете алмайтын, ол – ұстаздық. Мұғалім бола салу оңайдың оңайы, ал жақсы мұғалім болу мыңның біріне ғана бұйырады.Ұрпақ болашағы, халқымыздың келешегі қазіргі ұстаздардың қолында. «Ұстазы жақсының ұстамы жақсы» деген сөз де орынды айтылған. Баланың бойындағы шынайы білім, біліктілік дағдылары, мінез-құлқы, шарапаттылығы жақсы ұстаздан қалған әдет болса керек. «Ұстаздық еткен жалықпас, үйретуден балаға» дегендей Абай атамыздың сөзін өзінің өмір қағидасы еткен ұстаз әрдайым құрметті. Ол өзінің бойындағы бар аталық мейірімін, білімін, тәжірибесін алдындағы шәкірттеріне беріп, олардың рухани дүниесін байытады, өмірде неғұрлым адаспай, дұрыс жолмен жүруге дайындайды. Ұстаз-жас ұрпақтың рухани сәулеткері, қоғам, халық өзінің үміті мол болашағын тапсырытын сенімді өкілі. Олар сол сенімді ақтай отырып, зерделі де зерек, парасатты, ұлттық және адамзаттық құндылықтарды бойына дарытқан тұлғаларды тәрбиелеуде. Мұғалім деген-аяулы адам, асыл жан, шәкірт көңілінде күн болып жайнап жанатын. Осы ұстаздар жайында халқымыздың ұлы батыры Бауыржан Момышұлы «Ұстаздық - ұлы құрмет. Себебі, ұрпақтарды ұстаз тәрбиелейді. Болашақтың басшысын да, данасын да, ғалымын да, еңбекқор егіншісін де, кеншісін де ұстаз өсіреді. Өмірге ұрпақ берген аналарды қандай ардақтасақ, сол ұрпақты тәрбиелейтін ұстаздарды да сондай ардақтауға міндеттіміз» деген. Ұстаз–ұлағатты есім.Ұрпақтың ұлы мұраты жолында талмай еңбек етіп жүрген ұстаздар қауымының төл мерекесі жылда жаңа оқу жылымен қатарлас келетін «Ұстаздар күні» де күздің үлесіне тиіпті. Сіздерді Ұстаздар күні мерекесімен шын жүректен құттықтаймын! Ұстаздар күні – бұл дәстүрлі әрі бүкілхалықтық мереке десек артық айтқандық

болмас. Ұлы ғұламалардың да ұстазы болған. Абыройлы міндетті ақаусыз атқарған мұғалімді халқымыз қашанда ерекше құрмет тұтқан. Ұстаздың әр адам жүрегінен алатын орны айрықша, қолына қалам ұстатып, алғаш әліппені үйреткен мұғалімін жылылықпен еске алмайтындар кемде кем. Ұстаздарымызға арнап басымызды исек те артық кетпегеніміз болар. Ұстаз–зор тұлға, ол күннің құдіретті сәулесі сияқты.Адамның адамгершілігі жақсы ұстаздан болады. Ұстаз - бұл адамның ардақты аты, Білімдік бар биікке шығар саты. Ең алғаш басталады осы адамнан, Сүйеді сондықтан да жақын, жаты... Бар ғалым, барлық қоғам мұғалімді, Сыйлайды, мәңгі бақи беріп төрін. Ұстаз-өзінің білімін үздіксіз көтеріп отырғанда ғана ұстаз, ал оқуды, ізденуді тоқтатқанымен оның ұстаздылығы да жойылады. Егер мұғалім өз бойында шәкірттеріне деген сүйіспеншілікті біріктірген болса, ол–кемел ұстаз..Оқушы үшін ең жоғары адамгершіліктің үлгісі.Сондықтан да ол оқушы жүрегінде ұмтылмас із қалдырады. Өз шәкірттерін еңбектен қуаныш табуға үйрете білген ұстаздың мерейі үстем. Мәңгі нұрдың қызметшісі, ол барлық ой мен қимыл-әрекетіне ақылдың дәнін сеуіп, нұр құятын тынымсыз лаулаған жалын иесі. «Ұстаз– ұлы тұлға» дегендей бәрімізде ұстаз алдынан өттік. Ұстаздың еңбегінің арқасында әкімде, не бір өнертапқышта, әнші, биші бәрі де ұстаздың салған сара жолымен жүрген жандар десем қателеспеймін. Ел басқарған ерде, көне көз қартта ұстаздан тәлім алып өзі де кейінгіге ұстаз болған. Осы тұрғыдан өзім жайлы сөз етсем, ата – анамнан алған тәрбиемді ұстаз алдында шындай түстім. Алғаш мектеп табалдырығын аттағаннан бастап, үлкен өмірге қадам басқанша ұстаздың бойыма сіңірген сарқылмас білімі мен білігінің арқасында шынайы өмірге шындалып, өзімді де сол ұстаздардың үмітін ақтау үшін шәкірт тәрбиелеп, сол шәкірттерімнің мен берген білім мен тәрбиенің арқасында тәуелсіз елімізге еңбегі тиер азамат қылып тәрбиелеу. «Ұстаз еңбегі өлшеусіз» дегендей, алдыма келген шәкіртті жан-жақты зерттеп өмірге бейімділігін арттыру. Ең алғаш білім жолымды өзім түлеп ұшқан мектебім Хамза Санбаев атындағы орта мектептен бастадым.Тамыры тереңнен нәр алған, қаншама түлектер сол алтын ұядан ұшқан. Әрине, ұстаз жүгі – ауыр жүк. Осы қағиданы ұстана отырып, бар ынта – жігерімді, тәлім – тәрбиемді шәкірттеріме аудардым. Білім берумен шектелмен мектептегі қоғамдық жұмыстарға белсене араласып, оқушылардың бос уақыттарын тиімді пайдалануға

баулыдым. Өзім тіл маманы болғандықтан қазақ тілінің дамуы мен қолдану аясын кеңейту мақсатында аянбай еңбек етудемін. Оқушыларымның жеткен жетістігі менің жемісім болса, менің жеткен жетістігім

менің ұстазымның жетістігі. Ұстаз еңбегі әрқашанда бәрінен жоғары тұрады. Шәкіртім алған білімін өз кәдесіне жаратып, өмірде өз жолын адаспай таба білсе менің мақсатымның орындалғаны деп білемін.

ҰСТАЗДЫҚ ЕҢБЕК – ЖЕМІСІ Даулбаев М.О.

«Өрлеу» БАҰО» АҚ филиалы Атырау облысы бойынша педагогикалық қызметкерлердің біліктілігін арттыру институтының «Тұлғаны тәрбиелеу және әлеуметтендіру» кафедрасының аға оқытушысы, Республикалық конкурстың лауреаты, «Бейбітшілік әлемі» Халықаралық қазақ творчестволық бірлестігінің Алтын медаль иегері, балалар композиторы

Жас ұрпақтың білімді, өнерлі болып, рухани, эстетикалық бағытта тәрбие алып шығуына қосымша білім беретін музыка және өнер мектептерінің алатын орны ерекше. Қазақстан Республикасының Білім заңында «Жас жеткіншектерді жаңа бағыт пен рухта тәрбиелеу, олардың дүниетанымын қалыптастыру және білімді де өнерлі етіп тәрбиелеу бүгінгі күннің маңызды мәселелерінің бірі» деп көрсетілген. Бүгінгі күнге дейін музыка және өнер мектептері мұғалімдері балаларды өнерге баулып, қобыз аспабынан сабақ беруде 1986 жылы Алматы мемлекеттік консерваториясының ұстаздары Ф.Балғаева мен З.Бисембаевалардың жазған бағдарламаларын қолданып келді.Тәуелсіздік алған жылдары біздің ұлттық музыкамызға, соның ішінде киелі қобыз аспабымызды үйренуге деген балалардың қызығушылығы артып, ата-аналардың балаларын оқытуға деген сұрансы күшейді.Міне,Қорқыт атамыздан келе жатқан асыл мұрамыз, халқымыздың киелі қобыз аспабынан балаларға сабақ беріп, осы аспапта ән-күй, шығарма орындаудың қыр-сырын үйретуде Атырау қалалық М.Қойшыбаев атындағы балалар музыка мектебінің қобыз сыныбының жоғарғы санатты ұстазы Ғұмарова Райса Рахымқызының еңбегі ерекше. Райса Рахымқызы осы мектепте сабақ берумен қатар, 1989 жылы оқушылардан қобызшылар ансамбілін құрып, оған өзі жетекшілік етіп, шәкірттері бірнеше дүркін республикалық конкурстардың лауреаты болды. Өзі қалалық, облыстық семинарларда, курстарда бірнеше жылғы педагогикалық еңбегінің тәжірибесін мұғалімдермен бөлісіп, ұсыныс-пікірлерін ортаға салды. Осындай үнемі шығармашылық ізденіс үстінде жүретін, бірнеше буын шәкірттер тәрбиелеген ұстаз, Қазақстан Республикасы білім беру ісінің үздігі Ғұмарова Райса Рахымқызының «Қобыз үйрету әдістері» атты кітабы биылғы жылы жарыққа шықты. Ғұмарова Райсаның бұл еңбегінде қобыз-прима сыныбына оқушыны 1 сыныптан қабылдаған кезден бастап 5 сыныпты бітіргенге дейінгі аралықта бұл аспапты өз дәрежесінде меңгеріп, таза ойнап, үйреніп шығуы үшін мұғалімның атқаратын қызметін өте жақсы баяндаған.Әрбір жылдық тапсырмаларда оқушылар қобыз-прима аспабында бағдарлама бойынша біліп шығуларына міндетті мәселелер нақты айтылған.

Автор бұрынға музыкалық білім берудің бағдарламаларына сүйене отырып оны барынша байытып, дамытқан. Қазақ халық әндері мен Қазақстан композиторларының, орыс халық әндері мен қатар шетел композиторларының шығармаларын, әнкүйлерін, жергілікті композиторлар мен музыкалық шығармаларды өңдеушілердің шығармаларын, ірі де күрделі формалы шығармаларды әрбір сыныптың репертуарына енгізген. Қобыз сыныбының техникалық сынағына гамма, арпеджио, этюдтармен жұмыс жасау жолдарын барлық сыныптарды қамти отырып көрсеткен. Мұғалім қобызшылар ансамблімен жұмыста кіші топ, жоғары топ ансамблдеріне арнап өзінің ширек ғасырлық қызмет тәжірибесін өнерлі оқушыларды дайындауда қолданып, 2 дауыста жазылған шығармаларға, 1 дауысты, үш дауыстағы, мажорлық, минорлық тоналдіктегі гаммаларға, үш ладқа т.с.с. мән берген. Қобызға,қобыз аспабын үйретуге арналған кітаптар әсіресе музыка мектептері мен өнер мектептері үшін қазіргі уақытқа дейін аздық етіп, өзінің қажеттілігіне сұранысын күшейтіп отырған шақта бұл кітапты дер кезінде шыққан кітап деп бағалау керек. Сондықтан қобыз аспабы мен қобыз сүйер қауым, ұстаздар үшін «Қобыз үйрету әдістері» кітабы аса құнды дүние болып табылады. «Қобыз үйрету әдістері» кітабының алғы сөзін Құрманғазы атындағы ұлттық консерваторияның профессоры,Қазақстан Республикасының еңбек сіңірген қайраткері К.Сахарбаева жазды.Ал,осы консерваторияның профессоры М.Каленбаева бұл кітап жөнінде «Қобыз класының техникалық сынақ бағдарламасы» мен «Қобызшылар ансамбліне арналған бағдарлама» топтамаларының бір жинаққа берілуін жаңалық деп бағалап,«Мұндай жаңашыл бастаманың алыс жатқан Атыраудан өнер ұстаханасы консерватория сарабына ұсынылуының өзі–үлкен ізденіс» деген өзінің тамаша пікірін білдірді. Атырау облысының ұстаздар қауымы, музыка мамандары атынан жаңа оқу жылының басында мен де «Қобыз үйрету әдістері» кітабының авторы Райса Рахымқызының отбасына амандық, ұстаздық қызметіне шығармашылық табыс, өнерлі шәкірттерге білім беріп, тәрбиелеудегі еңбегіне жетістіктер тілеймін!

ШЫҒАРМАШЫЛ МҰҒАЛІМ – ЕРКІН ТҰЛҒА Бисенқұлова Г.Р. Атырау облысы Қызылқоға ауданы Миялы селосындағы әдістемелік орталық әдіскері

Қазіргі таңдағы әлеуметтік, экономикалық талап – тілектерге сай рухани бай, білімді, шығармашыл тұлға тәрбиелеу қажеттігі педагогтар алдында ерекше туындап тұр. Абай Құнанбаев атамыз «Кей қасиет туа бітеді, кейбірі еңбек арқылы қалыптасады» деп айтқан. Сондықтан да еңбек жолында әрқашан ізденістен қол үзбеу керек. Менің ойымша шығармашылықтың төмендегідей түрлері бар: материалдық – техникалық; рухани– теориялық; әлеуметтік – ұйымдастырушылық; педагогикалық; көркем –шығармашылық. Осының ішінде педагогикалық шеберлік туралы «Шығармашыл мұғалім – зиялы тұлға», «Шығармашыл мұғалім – мәдениет адамы» деп жатады.Осыған орай шығармашылық әлеуеттің акмеологиялық сипаттамасы жайында сөз қозғағанда мұғалімнің шығармашылығын төмендегідей өлшемдермен бағалар едім: өзі сабақ беретін пәніндегі оқушыларының түрлі деңгейдегі олимпиада, жоба; сайыстардағы жоғарғы жетістіктері; оқыту тәсілдерін жете меңгеруі; жаңалықтарға үрке қарамай игеруге тырысуы; түрлі басылымдарға жариялануы; сынып жұмысын тиімді ұйымдастыра білуі деп білемін. Міне осындай үлгідегі мұғалімдер қатары жылмажыл толыға түсуде десек артық айтқан болмаймыз. Осы орайда, мен ұстаздар мерекесіне орай ауданымыздың мектептерінде табысты еңбек етіп келе жатқан аяулы бірнеше ұстаздың еңбектерін, жеткен жетістіктерін қысқаша таныстырмақшымын. Шәкірт тәрбиелеуде,білімнің жан-жақты қырларын үйретуде талмай ізденіп,шығармашылық биіктерден көрініп жүрген мұғалімдер қатарынақаншама шәкіртін білім нәрімен сусындатып, бойларына ізгілік шуағын дарыта білген, өзінің ұстаздық еңбек жолында оқушылардың математика пәнінен білімдерін жан-жақты дамытуға және шығармашылық ізденіспен жұмыс жасауына мүмкіндік туғызып, олардың математика пәніне деген қызығушылықтарын оятқан жоғары санатты математика пәні мұғалімі, 2011ж Астана қаласында өткен ҚР математика пәні мұғалімдерінің І съезінің делегаты Макимова Маруашты,қазақ тілі және әдебиеті пәні мұғалімі,2013 ж Алматы қаласында өткен Республикалық педагогикалық оқуларға қатысып жақсы жетістіктерге жеткен,оқушысы облыстық,республикалық ғылыми жобалар конкурсында жоғары жетістіктергімен көрінген Сыдықова Светаны, технология пәнінің мұғалімі, Республикалық «ең шығармашыл мұғалім» байқауына қатысып жоғары жетістікке жеткен Әбуова Жанарды,дене тәрбиесінің мұғалім і, ғаламтор

беттерінде «45 минут» сайтының меншікті тілшісі, «Бейбітшілік әлемі» ұстаздар қоғамының мүшесі Бекбауов Нұрбекті,оқушыларын өнер саласында шыңдай жүріп,облыстық,республикалық,халықаралық байқауларда жүлделі орындарды жеңіп алып жүрген,музыка пәнінің мұғалімі Қарабалина Ақбөпені, «Абай-Шәкәрім»,»Мұқағали», «Махамбет» оқуларыда оқушыларын ақындыққа баулып,а қын өлеңдерін жаттаудан алдарына жан салмау шыңына дейін жеткізе білген, облыстық,Республикалық байқаулардан көрініп жүрген қазақ тілі және әдебиеті пәні мұғалімдері Аяғанова Мейрамгүл мен Сланова Гүлнарды,оқушыларын ғылыми пәндер олимпиадасы мен ғылыми жобалар конкурсына дайындауда жоғары жетістікке жеткен,атап айтқанда Х.Досмұхамедұлы орта мектебінің 11 сынып оқушысы Жаңбырбайқызы Назерке республикалық ғылыми жобалар конкурсында 3 орынды иемденіп,жоғарғы оқу орнының грантын жеңіп алуына үлкен үлес қосқан қазақ тілі және әдебиеті пәні мұғалімі Маханова Ақмаралды айтуға болады.Оқушыларды ғылыми жұмысқа баулуда тынбай ізденіп жүрген Б.Аманшин атындағы орта мектебінің химия пәні мұғалімі Есқали Гүлжанның 10 сынып оқушысы Айтбай Амангүл «Х.Досмұхамедұлының жаратылыстану ғылымына қосқан үлесі» тақырыбымен 2013 ж 30 мамырында Алматы қаласында өткен «Алаш қайраткерлерінің Қазақстан тәуелсіздігі жолындағы ғылыми мұрасы» атты республикалық ғылыми-практикалық конференцияға қатысып,жүлделі орынға ие болды,нәтижесінде Францияда өтетін халықаралық конференцияға жолдама алды. Тәжірибелі ұстаз №9 орта мектебінің химия пәні мұғалімі Қопашева Витамин-2014 жылы Қызылқоға ауданының 70 жылдығына орай Қызылқоға ұстаздары жинағына енсе, 2014 жылы "Ұлттық құндылықтаржеке тұлғаға бағытталған сабақтың ажырамас бөлігі" атты облыстық ғылыми тәжірибелік конференцияға қатынасып,баяндамасы жинаққа жарияланып, осы жылы Республикалық 45.minut.kz газетіне еңбектері басылды. Сонымен бірге 2014 жылы Республикалық "Үздік педагог-зерттеуші" кітабына еңбегі шықты. Белгілі қоғам қайраткері Әбіш Кекілбаев ағарту қызметкерлерімен бір кездесуінде жас ұрпақ тәрбиесі туралы: «Қандай шәкіртке, қандай мұғалімге, қандай мектепке көңіліңіз бітер еді»- деген сауалға: «Өзін-өзі жете танығысы келген шәкіртке, оған жеткізе жәрдем бере алатын мұғалімге, сондай мұғалімге жеткілікті жағдай жасай алған мектепке көңілім бітеді» деп толғаныспен жауап бергенді. Ендеше, мектеп, ондағы жұмыстың бағыты жаңа кезеңге сай өзгеруі шарт екені түсінікті.Сондай мектебіміздің бірі -

Өтеуғали Дүйсәлі Сәулебайұлы басшылық жасап отырған киелі білім ордасы болып саналатын №1 мектеп-гимназияда өнегелі ғұмырын жас ұрпақ тәрбиесіне арнаған ұлағатты ұстаздармен қатар, жас болсада ұстаздықтың қыр-сырын меңгеруге ден қойған,ізденімпаздығымен,жаңашылдығымен алдыңғы лектен көрініп жүрген жас маман Аққожиев Қайсарды атауға болады. «Жас ұстаз-2014» облыстық байқауында жүлделі орын алып,табандылық, еңбекқорлық, іскерлік қасиеттерімен көрініп қоғам

сұранысына сай білімді, шығармашыл, өзін-өзі дамыта алатын мұғалім бола алатынын байқатты. Мінекей шығармашыл мұғалімдердің қол жеткен жетістіктерін осылай дәріптесек нұр үстіне нұр болады деп ойлаймын. Жаңа заманға сәйкес педагогикалық қызмет көрсету аясы кеңейген уақытта әрбір мұғалім өзінің шеберлігін үнемі арттырып отырса,осындай жетістіктерге жетеді.

ЖУРНАЛҒА ЖАРИЯЛАУҒА ҰСЫНЫЛАТЫН МАҚАЛАЛАРҒА ҚОЙЫЛАТЫН ТАЛАПТАР 1. Ғылыми мақалалар журналдың мазмұндық бағытына және талаптарына сәйкес болуы қажет. 2. Ғылыми-әдістемелік мақала көлемі қосымша материалдарды (суреттер, кестелер, сызбанұсқалар, диаграммалар және т.б.) қосқанда көлемі 4-5 беттен аспауы керек. Мәтіндер компьютерде Times New Roman KZ, шрифт-12, интервал – 1теріледі және қосымша материалдар (суреттер, кестелер, сызбанұсқалар, диаграммалар және т.б.) jpg арқылы жіберлуі тиіс. 3. Көрнекілік материалдар жеке реттік нөмірімен қосымшада ұсынылады. 4. Редакцияға жіберілетін мақаланың 1-бетінде: мақаланың тақырыбы, автордың атыжөні, мекен-жайы (облыс, аудан) жұмыс орны, лауазымдық қызметі және ғылыми атағы толық жазылуы қажет. 5. Мәтіндегі әдебиеттер сілтемелері сандармен тік жақшада көрсетіледі. Әдебиеттер тізімі мақала соңында ұсынылады. Авторы, аталуы, басылып шыққан мекені, баспасы, жарық көрген жылы. Шет тіліндегі әдебиеттер отандық басылымдардан кейін жазылады. 6. Мақала соңына автордың үй, жұмыс және ұялы телефоны жазылады. Мақалада келтірілген деректер, үзінділер, статистикалық мәліметтер, кісі аттары, өлең, ән авторлары, т.б. мағлұматтар мақала авторының жауапкершілігінде. 7. Редакция әдеби өңдеу барысында келіп түскен мақалалардың көлемін қысқартуға құқылы. Сондай-ақ журналдың мазмұндық бағыттарына сәйкес келмесе немесе жазылу сапасы төмен болса, мақаланы жариялауға ұсынбауға құқылы. 8. Ұйымдастыру жарнасы журнал редакциясына қолма-қол төленеді. 9. Журналға мақала 3 тілде (қазақ, орыс, ағылшын тілдерінде) қабылданады. Редакция

Құттықтаймыз! Құрметті Жаңыл Темірқызы «Бейбітшілік әлемі» Халықаралық Қазақ Творчестволық Бірлестігінің «БІЛІМ КӨШБАСШЫСЫ» медальмен марапатталуыңызбен шын жүректен құттықтаймыз! Сізге денсаулық, отбасыңызға амандық, шығармашылық табыстар мен сәттіліктер тілейміз.

Құрметті Айсұлу Бағытқызы «Бейбітшілік әлемі» Халықаралық Қазақ Творчестволық Бірлестігінің «ХАЛЫҚ МҰҒАЛІМІ» медальмен марапатталуымен шын жүректен құттықтаймыз! Сізге мықты денсаулық, жанұяңызға амандық, берекелі бірлік, еңбегіңізге тың ізденістер мен жаңашыл шығармашылық тілейміз.

Құрметті Алтыншаш Сағиқызы «Бейбітшілік әлемі» Халықаралық Қазақ Творчестволық Бірлестігінің «ЫБЫРАЙ АЛТЫНСАРИН» медальмен марапатталуымен шын жүректен құттықтаймыз! Сізге еңбекте табыс, зор жетістіктер мен шығармашылық шабыт, отбасы амандығын тілейміз.

Изгі тілекпен, «Өрлеу» БАҰО» АҚ филиалы Атырау облысы бойынша педагогикалық қызметкерлердің біліктілігін арттыру институт ұжымы