Хабаршы №6 2015 by bekzhan_arystanov

«Өрлеу» біліктілікті арттыру ұлттық орталығы» АҚ филиалы Атырау облысы бойынша педагогикалық қызметкерлердің біліктілігін арттыру институтының ХАБАРШЫ ВЕСТН И К Республикалық ғылыми-әдістемелік журналы Журнал 2013 жылдан бастап екі айда бір рет шығады

БАС РЕДАКТОР -

АҚЫЛДАСТАР КЕҢЕСІ

Галимжанова Маржан Анесқызы«Өрлеу» БАҰО» АҚ филиалы Атырау облысы бойынша педагогикалық қызметкерлердің біліктілігін арттыру институтының директоры, педагогика ғылымдарының кандидаты, профессор, Халықаралық Ақпараттандыру Академиясының академигі

Ахметова Гүлнас Кенжетайқызы – «Өрлеу» біліктілікті арттыру ұлттық орталығы» акционерлік қоғамының басқарма төрайымы, педагогика ғылымдарының докторы, профессор.

Корректор – Қаленова Гульзахира Сапарғалиқызы Көркемдеуші және беттеуші– Сембаев Гибатолла Серікұлы Баймұханов Алмас Сансызбайұлы Журнал Қазақстан Республикасының Мәдениет және ақпарат министрлігінде 2013 жылы мамырдың 30-да тіркеліп, №13648-Ж куәлігі берілген. БІЗДІҢ МЕКЕН ЖАЙЫМЫЗ: 060009-Атырау қаласы, Авангард-4 ықшам ауданы, Адмирал Лев Владимирский,24 тел.: 8(7122) 20-08-34 факс: 8(7122) 58-63-45 Эл.пошта: orleu_baspa@mail.ru

Ихсанов Ерсайын Уалитханұлы - физика-математика ғылымдарының докторы, профессор. Қараев Жауымбай Амантұрлыұлы – «Өрлеу» біліктілікті арттыру ұлттық орталығы» акционерлік қоғамы төрайымының бірінші орынбасары, педагогика ғылымдарының докторы, профессор. Өмірбекова Жайлы Бөкешқызы – педагогика ғылымдарының докторы, профессор. Сарсенова Нұрзила Сарсенқызы – педагогика ғылымдарының кандидаты, профессор, Халықаралық Ақпараттандыру Академиясының академигі. Жаманбаева Динара Таңбайқызы – экология магистрі, Қазақстан педагогикалық ғылымдар академиясының Құрметті мүшесі. Қарамурзин Айтбай Қонысұлы – академиялық доцент, жоғары санатты тарих пәнінің мұғалімі. Басуға 2015 жылы 28 желтоқсанда қол қойылды. Таралымы – 50 дана Пішіні – А4 Әріп түрі Times New Roman Қағазы офесттік. Шартты баспа табақ – 3,9 Бағасы келісімді. Мақала үш тілде қабылданады.

Мақала авторларының пікірлері редакция көзқарасын білдірмейді. Тапсырыс дайын диапозитивтерден басылады. Қолжазба қайтарылмайды, мақалаларға пікір жазылмайды. Журнал материалдары институттың қоғамдықбұқаралық байланыс және баспа қызметі бөлімінде теріліп, беттелді.

МАЗМҰНЫ

 Мәңгілік ел  Галимжанова М.А. Мәңгілік ел көшбасшысы Тулегенова Қ.А. Шарықтап шыңға ұмтылған Тәуелсіздік

3 4

Ажигулова М.С. Формирование поликультурной личности средствами межпредметного подхода Кереева А.Қ. Балабақшада үш тілді меңгеру- жарқын болашақтың кепілі

6 9

 Үштұғырлы тіл саясаты 

 Кәсіптік білім беру заман талабы 

Исмурзина Г.Б. Болашақ мамандарды дайындаудағы жаңашыл бастамалар Насипкалиева А.Т. Техникалық және кәсіптік білім беру саласындағы педагогтердің дамуы

11 15

Берменова С.Ж. Оқушылардың шығармашылық жұмыстар арқылы ойлау қабілетін дамыту Какишева А.М. Музыка сабағында инновациялық технологияларды пайдалану тиімділігі Хатенова М. Информатика мамандығы студенттерінің ақпараттық құзыреттілігін қалыптастыру әдістері Болатбекұлы Д. Технология сабағында жаңа инновациялық технологияларды пайдалана отырып, оқушыны шығармашылық ізденіске баулу Верещагина Е.В. Активизация познавательной деятельности учащихся в процессе обучения физики, математики как важный фактор развития личности

17 20 22

 Озат тәжірибе көпке ортақ 

 Мектепке дейінгі тәрбие мен білім беруу 

Султанова Г.С. Мектепке дейінгі ұйымдарда балалардың денсаулығын сақтау және нығайтуда қолданылатын әдіс-тәсілдердің маңызы Қарасаева З.Н. Балалардың ойлау қабілетін логикалық ойындар арқылы дамыту Орысбаева Н.І. Баланың ойын қызметін дамытуда халық ауыз әдебиетінің рөлі Киртанова Р.С. Мектеп жасына дейінгі балаларға ағылшын тілін үйретуде тақпақтар жаттату мен оның аудармасын үйретудің маңызы Жиембаева В.У. Дидактическая игра в детском саду Молдағалиева А.О. Мектеп жасына дейінгі балалардың тілін дамыта отырып, сөздік қорын молайту бағытындағы жұмыстар Анисимова В.Н. Чтобы счастье и радость людям дарить нужно добрым и вежливым быть

 Әдістемелік қоржынға 

23 25

28 30 33 34 37 38 40

Жумагалиева С.К. Обучение диалогической речи на уроках английского языка Клауова Г .Қ. Қазақ әдебиеті пәнінде ұлттық тәрбиенің ықпалы

42 43

Аязбаева Н.Ғ. Бала тұлғасын дамытуда отбасының рөлі Рыскалиева А.Т. Отбасы - қоғамның маңызды буыны

47 49

Мукиева Г.М. Жаңаша білім беру - уақыт талабы Дөнентаева Қ. Бастауыш сыныптан бастап оқушылардың метатанымын шыңдау әр ұстаздың міндеті Махмгалиева Р.Т.Cынып жетекшінің қамқорлықтағы оқушымен жүргізілген жұмыстары

51 52 53

Ускимбаева М.З. Білімді де білікті маман дайындау бүгінгі күннің өзекті талабы Рыскалиева Ф.Т. Инновациялық технологияларды меңгеру-заман талабы

56 57

Хасенова Б.Х. Қамқорлықтағы оқушыларды әлеуметтік ортаға бейімдеу Ахметова Г.А. Мектептегі қамқорлықтағы оқушылармен психологиялық жұмыстар Исаева А.М. «Менің балам өте агрессияшыл» проблемасын жою жолдарында ойындарды қолдану

60 62 64

 Отбасы тәрбиесі 

 Педагогтік ізденіс 

 Білікті маман-заман талабы   Психологиялық қызмет 

 Мәңгілік ел 

М ӘҢ ГІЛІК ЕЛ КӨ Ш БАСШ Ы СЫ Галимжанова Маржан Анесқызы

«Өрлеу» БАҰО» АҚ филиалы Атырау облысы бойынша педагогикалық қызметкерлердің біліктілігін арттыру институты директоры, педагогика ғылымдарының кандидаты, профессор, Халықаралық Ақпараттандыру Академиясының академигі

«Білімді,сауатты адамдар–XXI ғасырда адамзат қоғамының негізгі дамушы күші» Н.Ә.Назарбаев 1 желтоқсан-Ел Президенті күні Қазақстан халқы үшін елеулі оқиға. Ел Парламентінің мұндай шешімге келуі де тегін емес-ті. Ел есінде шығар, бұл күнді таңдау себебі 1991 жылдың 1 желтоқсан күні тәуелсіз Қазақ елінде алғашқы президенттік сайлау өтіп, онда Нұрсұлтан Назарбаев халықтың қалауымен, таңдауымен, зор сенімімен, яғни сайлаушылардың 98,78 пайыз дауысымен жеңіске жеткен еді. Ел тізгінін қолына күш-қуаты мол, ақыл мен парасаты кемел, білімі мен білігі толық, болашақты болжай білген көреген де шешен, кемеңгер көшбасшы алды. Ол өзінің елі үшін атқарған істерімен танылған, алдыңғы толқын ағалардың батасын алған, орта буын тұстастарының алғысына ие болған, жас буын замандастарының жол бастаушысына айналған, халқының қолдауына ие болған, атқарған істері бүгінгі мәңгілік ел мақсат-мұраттарымен үндескен ұлт перзенті. «Тарихты ұлы тұлғалар жасайды» деген толғамды сөз бар. Қашанда әр ұлттың, әр халықтың өз тарихын қалыптастырған ұлы тұлғалар болған. Мұндай ұлы тұлғалардың заман өзгеріп, қаншама жылдар жылыстаса да, ел үшін істеген ісі өшпей халық санасында мәңгілік жазылып, ұрпақтан-ұрпаққа жалғасқан. Біздің ұлы тұлғамыз Егемен Қазақстанның негізін салып және нығайту жолындағы күрескер Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев. Өйткені, еліміздің даму жолында тарихта тәуелсіз еліміздің іргетасын қалап, керегесін керіп, оның әрбір уығын шаншып, шаңырағын көтерген, бар-жоғын түгендеп, іргесін кеңейткен, оны әлем елдері мойындап, іргелі, бәсекеге қабілетті мемлекетке айналдырған–Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев. Мұнда Елбасының өз қолтаңбасы, тәуекелге бел буған тарихи шешімдері, ұстанған саясаты, өзіндік дара жолы, көрегендігі мен кемеңгерлігін танытар істері жатыр. «Ұлы істерді атқару үшін аса данышпан болудың қажеті жоқ, адамдардан да артық болудың керегі

шамалы, тек олармен бірге болу керек», деген еді француз философы Шарль Луи Монтескье. Бекер айтпаса керек, халықтың қамын жеп, ертеңіне бірге алаңдап келе жатқан Елбасының барлық қызметі, барлық әлеуметтік-экономикалық реформалар тек халық игілігі үшін жасалды. Осынау уақыт ішінде экономика, саясат, әлеуметтік және білім, ғылым салаларында орасан зор жетістіктерге қол жеткіздік, осылардың барлығы Н.Назарбаевтың есімімен тікелей байланысты. Қазақстанда соңғы жылдардың өзінде қаншама оқу орындары, қосымша білім беру ұйымдары, ауруханалар салынуда. Қазақстандықтардың өмір сапасын жақсартуға бағытталған қаншама әлеуметтік бағдарламалар жүзеге асуда. Ел Президенті халықпен жиі кездесулер өткізіп, бұқараның қолдауы мен сенімі арқасында мемлекетіміздің тұрақтылығы және өркендеуіне қол жеткізді. Жаңа қоғамда қуатты мемлекет құрудың негізгі тетігі- саяси тұрақтылық мәселесі біздің елде салтанат құруда. Елді біріктіретін-ел туралы биік ұғымдар мен ортақ мүдделер, елдің сыртқы және ішкі татулығы. Ел Президентінің өзі айтқандай «Біздің бабаларымыз тірі болу үшін бір болған, енді біз ірі болу үшін бір болуымыз керек». Бүгінгі таңда еліміздің табысты дамуын қамтамасыз ететін, әрбір азаматтың білімге деген сұраныстары мен қызығушылықтарын қанағаттандыратын мүмкіндіктер қарастырылуда. Елбасының «Өз ресурстарына сеніп, әлем айдынында өз жолымен жаңа биіктерге ескегін ескен құбыласы тең жас елімнің бүгінгі тыныштығын сақтауымыз керек» немесе «Білім революциясының жаңа кезеңіне батыл қадам жасау керек» деген жігерлі сөздері әр азаматты келешекке сенім қадам жасауға ұмтылдырады. Бүгінгі заманауи білім беру талабына орай жұмыс жасап отырған «Өрлеу» біліктілікті арттыру ұлттық орталығы» акционерлік қоғамының тыныс-тіршілігі уақыттпен үндеседі. Ұлттық орталықтың барлық филиалдары Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі жүргізіп отырған реформаның әлемдік даму тенденцияларының талаптарына сай біліктілікті

арттырудың көпбағдарлы модульдік бағдарламаларын, оқу әдістемелік құралдар мен цифрлық форматтағы білім ресурстарын жасауда. Ұстаз деген мәртебелі мамандық иелерінің әлеуеті мен біліктілігін арттыра отырып, қоғамның дамуына, өркениет пен рухани мәдениеттің жоғары талабына сай ізденісті, ғылыми шығармашылық бағыттағы жұмыстар жасалуда.Курс бағдарламасының барлық модульдерінде белсенді оқыту әдістерін қолдану қарастырылған. Бағдарламаларда басымдылық негізінен тыңдаушыларды оқытудың практикалық бөліміне беріліп, аудиторияда өткізетін тәжірибелік сабақтармен қатар жаңашыл, тыңдаушыларға бірлескен көшпелі тәжірибелік сабақтарды көрсетерлік тәжірибесі мен шығармашыл педагогтары бар базалық жалпы білім беретін мектептер мен техникалық және кәсіптік білім беретін оқу орындарда, балабақшаларда, мектеп-интернаттарда өткізіп, ол оқу орындарының іс-тәжірибелері таратылады. Атырау облысы бойынша педагогикалық қызметкерлердің біліктілігін арттыру институты да білім беру жүйесінің педагог қызметкерлері біліктілігін арттыру, білім беру қызметкерлерінің кәсіби, құқықтық, ақпараттық, коммуникативтік, басқару құзыретінің деңгейін арттыру, сонымен қатар заманауи білім беру технологияларын енгізу және қалыптастыруға жағдай жасау мақсатында қызмет жасай отырып, төмендегідей міндеттерді жүзеге асыруда. -Білім беру қызметкерлерінің біліктілігін үздіксіз арттырудың тиімді моделін құру және енгізу; -Педагог мәртебесін біліктілік арттыру жүйесі арқылы көтеруге жағымды жағдайлар жасау; -Біліктілікті арттыру жүйесін Қазақстан Республикасы білім беру жүйесі қызметкерлерінің

ШАРЫ

кәсіби біліктілік деңгейіне қойылатын заманауи талаптарға сай модернизациялауға қатыстыру; -Жаңа бағдарламалар бойынша мұғалімдердің біліктілік деңгейін сертификаттай отырып арттыру; -Білім беру жүйесі менеджерлерінің (жергілікті басқару және білім беру бөлімдерінің жетекші қызметкерлері, мектеп директорлары және т.б.) кәсіби шеберлігін заманауи менеджмент бағдарламалары бойынша арттыру; -білім беру жүйесі қызметкерлерінің біліктіліктерін арттырудағы үздік халықаралық және отандық тәжірибелерді зерттеу және енгізу. Елбасы сөзімен айтқанда, «сарқылмайтын, терең бойлаған сайын еселеп арта беретін бір байлық бар, ол–білім, Ал білім негізі мектепте». Мектептің жүрегі-ұстаз. Өзгермелі өмір талабына сай жеке тұлғаның қалыптасуы ұстаздан басталады, қоғамдағы өзгерістер ұстаздардың кәсіби біліміндегі жаңашылдықты талап етеді. Ұлттың бәсекелестік қабілеті бірінші кезекте оның білімділік деңгейімен айқындалады. Ұстаз негізі болмысынан жаңалыққа жаны құштар, жаршысы болуға тиісті жан. Ең бастысы –адам факторы:оның еркі, күш-жігері, табандылығы мен білімі. Қазақстанның басты байлығы жеріміздің үстінде де емес, астында да емес адамдарымыздың жүргінде, білімінде, рухани байлығында. Олай болса, ғылым мен ақыл-ой бәсекесінің ғасырында ғылым мен техниканың озық үлгілерін меңгере отырып, Елбасының «Елімізге бойына атабабамыздың ел мен жерге деген сүйіспеншілік қасиеті дарыған, егеменді елімізге аянбай қызмет ететін, ойөрісі кең, алғыр да жүректі, сауатты да салауатты азаматтар қажет» деген биігінен көріне берейік дегім келеді.

ҚТА ҒА НПТШ ЫҢ Ғ А Ұ МТӘУ ЫЛ ЕЛСІЗДІК Тулегенова Қарлығаш Ахатқызы

Атырау қаласы С.Қазыбаев атындағы балалар үйінің бастауыш сынып мұғалімі

Тұғырың биік болған туған елім Сен неткен ұлы едің, көркем едің, Ту, елтаңба белгісі елдігіңнің Кербез, сұлу, әсемпаз, еркін елім! - деп ақындар жырлағандай, Менің елім! Менің Тәуелсіз елім! «Менің» деп меншіктеп айтар елің мен жеріңнің болғаны қандай ғажап, қандай бақыт! Міне, осы Тәуелсіздік дейтін бір-ақ ауыз сөздің астарында қаншама сыр, қаншама мағына, қаншама толғаныстар бар десеңші. Бұл ұлы кітаптың әр бетін парақтаған сайын ішінен қазақ елінің бар болмысына, жеңіс пен жеңілісіне, тағылымы мол тарихына, қазақ даласының төсінде өткен қанды оқиғаларына, елім деп елжіреген ержүрек ерлеріміздің өшпес рухына кездесе аласың. Өзгені қайдам, өз басым Тәуелсіздік десе, бір жағынан өткеннің өкінішін ойласам, бір

жағынан қазіргі таңдағы жеткен жетістіктерімізді ойлап қуанамын. Қыран бүркіт асқар таудың шыңынан кең далаға қарай қанат қағып, қалықтап ұшқанда өзін қалай еркін сезінсе,біз–адамдар да тумысымыздан еркіндікте азат өмір кешуді қалайтынымыз бәрімізге аян. Н.Ә.Назарбаев:«Тәуелсіздіктің қыран қанатты көк туын» әлемнің әр түкпірінде жүрсеңіздер де шырқау биікте ұстап өтулерің парыз. Қанмен жазылған арманмен әдіптелген, күреспен көмкерілген, болашақтан баянын табар, Тәуелсіздік шежіресін сендердің қуатты қолдарыңа табыстамақпыз», деген болатын. Бұл бізге көрсетілген үлкен сенім. Қазақстан–даласы дарқан, топырағы қасиетті, қойнауы қазыналы. Сондықтан ғой, күмбір-күмбір көне күй мен толғауы тоқсан жырларымызда- «Ұшса

құстың қанаты талады, шапқан аттың тұяғы тозады, Атырау-айшылық, Қаратауы-күншілік»-деп, толғаған ақын жыраулардың мекені. Қылышынан қан тамған жауларымыздың жойқын күшті күнделікті өмірімізге баса көктеп еніп, қаймағы бұзылмаған қазақ еліне көз алартқанында, бостандық тұманынан адастырмай алып шыққан қайсар азаматтарымызды бүгінгі ұрпақ жадында мәңгі сақтайды. Сан ғасырлық тарихымызда мақтан тұтар, бүгініміз бен келешегіміз үшін ғибрат алар тұлғалар да аз болмаған. Иә, қазақ үшін «Абылайлап» қолына қарау алып, атқа қонған ер атамыздан бастасақ, «Маған туған жердің бір уыс топырағы да қымбат, менде ел бар, жер бар, мен елімді, жерімді қорғадым»,-деп Тұмар падишаның жұдырықтай жүрегімен елді қорғағаны, Исатай мен Махамбет бостандық пен еркіндік үшін күресіп, кеудеміздегі рухты көтеріп, мақтаныш сезімін оятады. Тапқырлығымен қоса табандылығын да таныта білген Абылайдың қазақ елін аса сүйген ерлерін достық–бірлікте ұстап, қоқаңдап қоңқылдаған қоқанмен де, қалың қара қытаймен де, ормандай орыспен де тіл табыса алған ұшқырлығын, сондайақ қазақтың соңғы ханы Кенесарының азаттық үшін арпалысып жүріп қапыда кеткендігі ойға оралғанда ұлтыма, қазақ еліне деген мақтаныш сезімі ұялайды. Менің қазақ елім бүгінде осыншама сынақтан тайсалмай өтіп, байтақ ел, күн сәулетті Қазақстан болып дамудың даңғыл жолына түсті. Бүгінгі Қазақстан–өзі орналасқан аймақтың ғана емес, бүкіләлемдік мәселелерді талқылауда ғана емес, бүкіл әлемдік мәселелерді талқылауда және шешуде ықпалды рөл атқаратын, өлшеусіз табиғат байлығымен ғана емес, ең алдымен сан түрлі ұлттардан құралған ауызбіршілігімен, қанына біткен қайсарлығымен аты шыққан ел. Білім мен ғылымды игеріп, елдің келешегін көркейтетін білікті жастардың да саны артуда. Тарих талай–талай ауыртпалықты бастан кешірсе де,ешкімге басын имеген айбынды қазақ елі әлемдік дүбірге қосылып, өзге елдермен иық тіресуде. Тәңіріміз бізге Тәуелсіздікпен бірге жеке ұлт болып, еркін, бейбіт күніміздің астында уайымсыз, жау шабар деп күдіктенбей, елеулі елдер қатарында болуымызды тарту етті. Ұлы сөздерімен елді сабасына түсірер Абай, Шоқан, Ыбырайларымыздың жол сілтер даналығын, қызыл империяның бұғауына бас имеген Бауыржан Момышұлының асқақ бейнесін, Ахмет, Әлихан, Міржақып, Мағжандардың алаш туы астында ел болуға шақырғандығын, Сәкен, Ілияс, Бейімбет, Жүсіпбек, Тұрардай арыстарымыздың еркіндік жолында құрбан болғандығын, Сұлтанмахмұттың «Өлер жерден кеттік біз, бұл заманға жеттік біз»-деп жапанға жар салғандығын әр қазақ баласы біледі. Кей сәттері өзегімді өртер, өткелсіз ойға тірелген,көз алдыма Мәншүк пен Әлия бейнелері

келеді. Отан үшін құрбан болған осы қос шынар маған: «Сендер бақытты болсын деп, сендер біз көрмеген қызықты көрсін деп, сендер Отанын біздердей сүйер азамат пен азаматша тәрбиелесін деп жанымызды пида еттік»-деп рухты дауыстарымен сыбырлағандай көрінеді. «Тәуелсіздіктің тынысы тарылмайды, тәуелдінің тұншықпасы арылмайды. Тәуелсіздер тойын қуанышпен тойлайды, тәуелділер қалай азаттық алуды ойлайды. Тәуелсіздік тойын тойла, тойлап жүріп оны қалай өркендетуді ойла. Оған өзіңнің қосар үлесінді пайымда»,-деп Ә. Нұршайықов атамыз тәуелсіздік туралы толғаса, біздің бабаларымыз сол талап үрдісінен шығып, тойлаудан бұрын ойлауды алға тартатындығын айшықта сөздерімен дәлелдей түскен жоқ па? Біз қазақпыз, Ерлері ел есіндегі, Тарихтың белесіндегі. Татулық туын көтерген, Бірліктің кемесіндегі. Біз қазақпыз, Найзаға намысын ілген, Жақынын, алысын білген. Бөбектің бесігін тербеп, Баланың бағы үшін күлген Иә, иә біз–бет арын белбеуге түйген, жауына көнбейтін қазақпыз! Қияға шықса құмырсқаға да қанат бітетіні сияқты қанатымызбен ұшсақ та, құйрығымызды ұмытпасақ болғаны.Себебі, өткен күн, кеше–Тарих, келер күн, ертең–Сыр, ал бүгінгі күн– Үлкен сый. Кімде-кім өткенді жадында ұстамаса, сондағы қателіктер алдынан қайта шығу мүмкім. Ендеше, әрқашанда әрқайсысымыздың «кішкене отбасымыздан басталатын кең-байтақ ұлы Отанымыздың» тәуелсіздігі нығая берсін, көк аспанымызбен таласқан көк туымыз әрдайым биіктен желбірей берсін! Алда алатын асулар мен бағындырар белестер әлі көп, біз әлі ұлы көштің басында тұрмыз. Сондықтан бөлінуге, ыдырауға, әлсіреуге, маужырауға, тайталасқан еш жол жоқ. Қазіргі кезеңде тек бірлікпен, болашаққа сенімді қадамдармен жүруіміз керек. Тәуелсіздік туын көтерген, әлем таныған Қазақстан атты ұлы елдің 24 жылдық тарихын мойындаған ел болдық. Қыран бүркіт асқар таудың шыңынан кең далаға қарай қанат қағып, қалықтап ұшқанда өзін қалай еркін сезінсе, өзінің табиғи болмысы мен жаратылысына сай өмір сүрген болса, осы табиғаттың бір бөлігі болып табылатын біз адамдар да туысымыздан еркіндікті, азаттықты қалаймыз. Егемен еліміз үшін ең ұлық, ең мерейлі күн-Тәуелсіздік күн! Көк байрағымызды желбіретіп, көксеген арман- мұратымызға міне-24 жыл! Бұлбейбітшілік пен жасампаздықтың 24 жылы. Мың жаса, тәуелсіз Қазақ Елі!

Үштұғырлы тіл саясаты 

ФОРМИРОВАНИЕ ПОЛИКУЛЬТУРНОЙ ЛИЧНОСТИ СРЕДСТВАМИ МЕЖПРЕДМЕТНОГО ПОДХОДА Ажигулова Майя Салауатовна АО «НЦПК «Өрлеу» ИПК ПР по Атырауской области тренер центра уровневых программ, г.Атырау

Еще в январе 1998 года в обращении к студенческой молодежи Президент РК Н.А.Назарбаев призывал студенческую молодежь овладеть двумятремя европейскими языками или языками стран Азии. В этом же году он обращается с Посланием народу Казахстана «Казахстан-2030», где Президент указывает на желательный языковой репертуар новой генерации казахстанцев через 33 года:«Они будут одинаково хорошо владеть казахским, русским и английским языками». О роли педагогических кадров в обеспечении многоязычия говорится также в Послании Президента народу Казахстана от 18 марта 2004 г. «Следует обратить вниминие на вакансии для педагогов с полилингвистическим образованием». В Государственной программе развития образования на 2010-2020 гг. данная задача конкретизирована: -«В области подготовки, переподоготовки и повышения квалификации педагогических кадров предполагается переподготовка учителейпредметников по сокращенным образовательным программам второй специальности, в том числе по государственному,иностранному и родным языкам». -«Образовательные программы будут ориентированы на подготовку полиязычного учителя, владеющего инновационными педагогическими технологиями, навыками поисковой, исследовательской и творческой деятельности, информационными и дистанционными технологиями». Следует отметить, что трехязычие как одна из базовых компетенции национального образования в РК было отражено в Концепции развития образования РК до 2015г. одобренной Правительством РК 24 февраля 2004 г: «Для Казахстана национальными целями образования могут стать несколько базовых компетенции: трехязычие, евразийская поликультурность, коммуникативность, технократичность и т.д.» Принцип трехязычия соответствует основным положениям Закона РК «Об образовании» от 7 июня 1999 года. В статье 5 «Язык обучения и воспитания» Закона говорится: «Все учебные

заведения, независимо от форм собственности должны обеспечить знание и развитие казахского языка как государственного, а также изучение русского языка и одного из иностранных языков в соответствии с государственным общеобязательным стандартом для каждого уровня образования». Таким образом, полилингвальность как фактор интеграции раскрывает широкие перспективы для поликультурной личности,дает возможность постичь ценностную наполняемость общей картины мира. Межпредметные связи становятся весьма актуальными на современном этапе развития школьного образования, совершенствование которого идёт по пути интеграции знаний. Правильное установление межпредметных связей, умелое их использование весьма важны для формирования гибкости ума учащихся, для активизации процесса обучения и для усиления практической направленности обучения предмету. Средства реализации межпредметных связей могут быть различны:вопросы,наглядные пособия, тексты, проблемные ситуации и познавательные задачи, конференции, «интегрированные» учебные дни, факультативные занятия и олимпиады. Особенно эффективным средством реализации межпредметных связей как я уже говорила выше, является интегрированный урок. Интегрированным уроком называется любой урок со своей структурой, если для его проведения привлекаются знания, умения и результаты анализа изучаемого материала методами других наук, других учебных предметов. Критериями эффективности интегрированных уроков являются: -активизация познавательной творческой деятельности учащихся, развитие познавательного интереса через проблемное обучение; -вовлечение учащихся в самостоятельную практическую деятельность; -развитие исследовательских навыков и умения принимать самостоятельное решение; -формирования у учащихся современных представлений о целостности и развития природы; -формирование системного мышления и глубокое осознанное усвоение понятий.

Для эффективного проведения интегрированных уроков необходимы следующие условия: -правильное определение объекта изучения, тщательный отбор содержания урока; -профессиональные качества педагогов, обеспечивающие творческое сотрудничество учителей и учащихся при подготовке урока; -включение самообразования учащихся в учебный процесс; -использование методов проблемного обучения, активизация мыслительной деятельности учащихся на всех этапах урока; -продуманное сочетание индивидуальных и групповых форм работы; -обязательный учет возрастных психологических особенностей обучающихся. Идея интеграции стала в последнее время предметом теоретических и практических исследований в связи с начавшимися процессами дифференциации в обучении. Ее нынешний этап характерен разработкой и проведением учителями интегрированных уроков, а также–созданием и совершенствованием интегрированных курсов, в ряде случаев объединяющих многочисленные предметы,изучение которых предусмотрено учебными планами общеобразовательных учреждений. Одной из целей при разработке интегрированного урока является-показать учащимся непрерывную линию воздействия всех социальных процессов на развитие человечества, на влияние исторических событий. Эта цель - неслучайна,так как все чаще мы, учителя предметники, сталкиваемся с проблемой непонимания и отсутствия целостности восприятия материала. Уверена, что введение интеграции предметов в систему образования позволит решить задачи, поставленные в настоящее время перед школой и обществом в целом. Результаты интегрированного обучения проявляются в развитии творческого мышления обучающихся.Оно способствует не только интенсификации, систематизации, оптимизации учебно-познавательной деятельности, но и овладению культурой: языковой, этической, исторической, философской. А тип культуры определяет тип сознания человека, и поэтому интеграция чрезвычайно актуальна и необходима в современной школе. Поликультурная личность-индивид, ориентированный через свою культуру на другие. Поликультурная личность включает в себя способность жить в альтернативном мире с установкой на необходимость гармонизации собственного мира в совокупности с восприятием окружающей деятельности во всем их единстве и многообразии. Чтобы выявить понимание учителями значения межпредметных связей в учебном процессе, а также оценить опыт их работы по установлению связи между предметами и выявить мнения относительно интегрированного подхода к обучению, учителям на

наших курсах по Программе повышения квалификации учителей3 (базового) уровня предлагается анкета с последующими вопросами: 1.Каково на Ваш взгляд значение межпредметных связей в учебном процессе? 2.Устанавливаете ли Вы межпредметные связи во время учебного процесса? Анализ материалов анкет обычно показывает, что от 94% до 96,8% учителей осознают необходимость использования межпредметных связей в процессе обучения. Ими приводятся следующие аргументы: -возможность изучения материала по разным предметам как единого целого; -широкая возможность для развития речи учащихся и расширения кругозора; -развивается умственная деятельность; -вызывают потребность в развитий умений учащихся обобщать знания из разных предметов, в единичном–видеть общее и с позиций общего оценивать особенное; -формируются нравственные качества. Данные ответы свидетельствуют о понимании учителями позитивной роли межпредметных связей в решении задач образования, развития и воспитания учащихся. Преобладающее большинство опрошенных решают проблему межпредметных связей на уровне только двух учебных дисциплин. Так, учителями объединяются казахский язык и казахская литература, русская литература и русский язык, изобразительное искусство и музыка, география и история и т.д. Никто из учителей не указал на установление связей между более,чем двумя предметами. Статья посвящена проблеме внедрения триязычия, поскольку сегодня это является важным аспектом осуществления языковой политики Республики Казахстан и считается основополагающим принципом учебного процесса. Овладение совмещенным триязычием является одной из важных и трудных задач, так как данный процесс определяет развитие функциональной грамотности, коммуникативных навыков и способности критически мыслить. Для наиболее оптимального развития нашего общества и государства в стремительном потоке ХХІ века и в целях реализации амбициозных задач, поставленных Президентом страны, требуются люди, умеющие быстро и максимально гибко адаптироваться к изменениям, происходящим в постиндустриальном мире. Объективной исторической закономерностью в настоящее время является повышение требований к уровню образованности человека. Сегодня невозможно представить себе, что где-то ещё существуют страны, люди которых владели бы только одним языком. И в реальности нет цивилизованных государств, где жила бы только одна нация. Для нормального функционирования любого многонационального государства весьма существенно формирование двуязычия и полиязычия. По государственной программе учебники нового поколения издаются в стране на шести языках: казахском, русском,уйгурском, узбекском, турецком и

немецком. Иностранные языки изучаются во всех школах. Если учесть, что обучение осуществляется на государственном, казахском, и языке межнационального общения, русском языках в школах, колледжах и вузах, а в учебных планах всех учебных заведений предусмотрено изучение, кроме русского, еще, как минимум, одного иностранного языка, то можно говорить, что в Казахстане уже сформировалась двуязычная ситуация и имеется тенденция полиязычного образования. Расставляя приоритеты работы в сфере образования, Глава государства в своем Послании народу Казахстана «Стратегия «Казахстан-2050»: новый политический курс состоявшегося государства» отметил, что, как и во всем мире, Казахстану необходимо переходить на новые методы образования.В основе политики триединства языков лежит требование знания гражданами страны казахского языка. Особое значение в языковой политике Казахстана придается русскому языку, который является одним из мировых языков и имеет широкое распространение в современном мире. Третьим элементом является английский язык, который занимает в современном мире доминирующее положение. Английский язык открывает казахстанцам окно в мир, окно в глобализацию. Казахстан все шире и глубже вовлекается в международные процессы и контакты. Сегодня в обществе никого не надо убеждать, что знание английского языка является важнейшим ресурсом профессионального роста человека. Ответственная языковая политика является одним из главных консолидирующих факторов казахской нации. В настоящее время мы принимаем активные меры по созданию условий для того, чтобы молодое поколение наряду с казахским активно изучали русский и английский языки. А в ходе интерактивной лекции в стенах Назарбаев Университета он поручил правительству внедрять триязычие: "Первое-на основе передового международного опыта внедрить современные методы обучения в воспитательных учреждениях, они должны быть инновационными, с образованием технологии и креативности. Второе-детально разработать системное предложение на предмет охвата образованием детей. Третье-на уровне образования обеспечить повсеместное внедрение триязычия. Так мы можем построить логическую систему овладения языками. Азы будут изучать на уровне детского сада, в школе базовый уровень, в университете или в колледже-профессиональный язык по специальностям". Идея Н.Назарбаева о триязычии продиктована интеграцией нашей страны в мировое сообщество и желанием преодолеть языковой барьер, оставшийся с советской эпохи. Не случайно наш Президент в своем Послании народу Казахстана отмечал важность владения несколькими иностранными языками, чтобы стать развитым конкурентоспособным государством, мы должны стать высокообразованной нацией. В современном мире простой поголовной грамотности

уже явно недостаточно. Необходимо уделять большое внимание функциональной грамотности наших детей, в целом, всего подрастающего поколения. Это важно, чтобы наши дети были адаптированы к современной жизни. Когда-то великий Абай мечтал о поднятии казахской культуры и литературы до русского и европейского уровня. Достижение этого сыграло огромную роль в развитии нации, помогло раздвинуть рамки прогресса. Но Лидер нации, учитывая реалии современного мира, поставил новую более сложную задачу триязычия. К сыгравшему свою позитивную роль русскому языку добавляется английский, который поможет раздвинуть рамки современных знаний, успешно овладевать новыми технологиями, раздвигать границы бизнеса. И это ни в коей мере не ограничивает применение традиционного русского языка, о чем наглядно сказал Президент "Постепенно казахский государственный язык будет главным языком страны. И этот язык будет всех объединять и делать всех равными. А русский язык нам всем надо знать. И детям надо это на носу зарубить, потому что казахи через русский язык вышли на мировую культуру. И потом, у нас многовековая совместная жизнь здесь". Кроме этого, президент Казахстана выделил несколько достоинств русского языка: На каком языке я выступал бы с трибуны ООН, если бы не русский язык? Нельзя терять богатство, которое ты имеешь. А чем больше человек языков знает, тем культурнее он становится. Стоит отметить, что с 2013 года внедряется план разработки триязычного образования, методических пособий для учителей по использованию подходов CLIL (интеграция содержания и языка), командного преподавания и языкового погружения. Главный ориентир этой стратегии: развитие казахского языка, поддержка русского и внедрение английского. Внедрение системы триязычного образования-комплексный процесс, поэтому важными являются не только обучающие программы, но и процесс воспитательной работы.В этой комплексной программе важна не только образовательная сторона, но и воспитание в учащемся человека, гражданина, патриота. Реальность времени, глобализация требуют умения не только жить сегодняшним днем, но заглядывать в будущее, стремительно меняющееся, подготовить наших детей к реалиям жизни в перспективе. Программа триязычного образования внедряется через непосредственное преподавание казахского, русского и английского языков, а также через обучение по отдельным предметам на трех языках и внеурочную деятельность. Основные и языковые предметы направлены на развитие функциональной грамотности, коммуникативных навыков и способности критически мыслить. О полиязычии написано немало работ специалистами языковедения и другими учёными, сталкивавшимися с этим явлением в прошлом и в настоящее время. Проблема триязычия как за рубежом, так и в нашей стране стала одной из

основных, привлекая к себе всё больше внимания как отечественных, так и зарубежных языковедов. Не случайно, поэтому проблема полилингвизма являлась предметом обсуждения нескольких международных лингвистических конгрессов (VIII конгресс в Осло, IХ конгресс в Кембридже и др.). Однако, несмотря на это, здесь ещё нет единого мнения в понимании самых основных понятий, как нет и полного единства в терминологии.Под двуязычием обычно понимается владение двумя языками и регулярное переключение с одного на другой в зависимости от ситуации общения. По поручению Главы государства, начиная с 2013 года, в школах республики с 1 класса вводится изучение английского языка. Уже через 5 лет эти школьники начнут изучать уже дисциплины на английском языке. К тому времени необходимо подготовить квалифицированные кадры для осуществления такой работы. Поэтому уже предстоящий 2012–2013 учебный год должен начаться с конкретных и эффективных мер в вузах по подготовке полиязычных учительских кадров. Новая модель образования будет строиться на трех языках. Именно такую задачу перед казахстанцами ставит Глава Государства в ближайшей перспективе. Полиязычие–«употребление нескольких языков в пределах определенной социальной общности (прежде всего государства);употребление индивидуумом (группой людей) нескольких языков, каждый из которых выбирается в соответствии с конкретной коммуникативной ситуацией» [2, 303]. Полиязычие–основа формирования поликультурной личности. Полиязычным можно назвать человека, говорящего, понимающего и

БАЛАБА

умеющего в различных ситуациях общения пользоваться иностранными языками. Изучение иностранного языка еще не говорит о получении образования. О полиязычном образовании можно говорить в тех случаях, когда на изучаемом иностранном языке преподаются еще другие учебные дисциплины, например, литература изучаемого языка, страноведение и т.п. Полиязычная личность – это модель «человека, рассматриваемого с точки зрения его готовности производить речевые поступки, создавать и принимать произведения» (высказывания и тексты) на трех и более языках [3, 95]. В своих выступлениях и обращениях Президент страны Нурсултан Абишевич Назарбаев неоднократно говорил о важности и значимости развития полиязычия для многонационального казахстанского общества. Идею триединства языков в Казахстане Президент впервые озвучил ещё в 2004 г., впоследствии неоднократно к ней возвращаясь. Так, в октябре 2006 г. на ХІІ сессии Ассамблеи народа Казахстана Глава государства вновь отметил, что знание, как минимум, трех языков важно для будущего наших детей. А уже в 2007 г. в Послании народу Казахстана «Новый Казахстан в новом мире» Глава государства предложил начать поэтапную реализацию культурного проекта «Триединство языков». Именно с этого момента и начинается отсчёт новой языковой политики независимого Казахстана, которая сегодня может служить примером для других стран мира по степени популярности в обществе и уровню своей эффективности и именно полиязычие послужит укреплению конкурентоспособности Казахстана.

ҚШ А ДІ МЕ ДА Ү Ш -ҢГ ТЖАР ІЛ ЕРУ Кереева Алма Қуанышқызы

ҚЫН БОЛАШ АҚ ТЫҢ КЕПІЛІ

Атырау қаласы №1 Мектепке дейінгі авторлық гимназияның әдіскері

Бүгінгі таңда көп тілді білу-заман талабы. Қазіргі қоғам дамуында, халықаралық қатынас тілін білу үлкен сұранысқа ие болып отыр. Бәсекелестікке шарықтау заманында көп тілді игергенде ешкімнің таласы болмайтыны хақ. Бүгінгі күні, көп тілді меңгерген жас ұрпақ білім кеңістігінде еркін самғап, өз қабілеттерін танытуға мүмкіндік алып отыр. Мемлекеттік тілді білупарыз, өзге тілдерді үйрену құқық. Әрбір қазақстандық өз тілін құрметтей отырып, бірнеше тілді үйренуге ынталы. Ел мен елді теңестіретін тіл ғана. Сондықтан қазақ, орыс және шет тілдерінің ішінде көбіне көп қолданып жүрген ағылшын тілін жетік меңгерген ұрпақты бәсекелестікке қабілетті елдің іргесі мен кемел келешегінің кепілі ретінде тәрбиелеуіміз қажет. Яғни, ағылшын тілін меңгеру дегеніміз- ғаламдық ақпараттар мен инновациялық ағымына ілесу деген сөз. Бұл ретте, Елбасы Н.Ә.Назарбаев «Қазақстан бүкіл әлемде халқы үш

тілді пайдаланатын мәдениетті ел ретінде танылуға тиіс. Сонымен бірге Қазақстан азаматтары 2025 жылға дейін үш тілді меңгеру керектігін айтып өтті. Психологтардың пайымдауынша, бала шет тілін үлкендерге қарағанда тез меңгереді екен. Зерттеушілерде психологтармен келіседі. Себебі, 4-8 жасқа дейін бала өз ана-тілін толық меңгеріп, өзге тілді өз еркімен, саналы түрде меңгереді. Мамандардың пікірінше, үлкен адамнан гөрі, баланың тіл үйренуде қабылдау деңгейі жоғары екені анықталған. Сондықтан, бүгінгі күннен бастап, мектеп жасына дейінгі балаларға тіл үйретудің үлкен маңызы бар. Балалар тілді табиғи түрде тез меңгереді. Тіл үйрену арқылы бала айналасындағы дүниені таниды және өзгелермен тіл табысуына оңай болады. 5-6 жастағы баланың сөздік қорын ана-тілін дамытумен қатар, орыс, ағылшын тілінде дамыту мектепке дейінгі білім беру ұйымдарының педагогтарының басты міндеті. Балабақшадан тіл

үйреніп шыққан бала, мектепте қиналмай жалғастырып кететіні даусыз. Бүгінгі күні, гимназияда тілдерді бүлдіршіндердің санасына сіңіру мақсатында үш тілге оқытылуда. Гимназияда тілдерді үйрету мен дамыту мақсатында тілдік-пәндік дамытушы орта ұйымдастырылды. Арнайы, соңғы технологиялық құралдармен жабдықталған тілдер бөлмесі ашылып, көптеген дидактикалық оқу жабдықтарымен қамтамасыз етілді. Ерте жастан үш тілге оқыту мақсатында, арнайы үш жылға созылған эксперимент жұмысы жүргізілді. Эксперимент жұмысының жүруі директор А.Ш.Утебалиеваның басшылығымен жүзеге асқан болатын. Осы эксперимент жұмысының нәтижесін саралай келе, ерте жастан үш тілге үйрету бағдарламасы құрастырылды. Қазіргі кезде, осы бағдарлама оқу жоспарының вариативтік бөліміне енгізіліп жүргізілуде. Бұл бағдарлама бойынша үштілге оқытуда Aktivinspire бағдарламасы бойынша флипчарт әдісі және Оксфорд ойындары қолданылуда.Тілдерге ойындар арқылы оқыту, баланы зеріктірмей, қызығушылықтарын туғызады. Балабақшадағы үш тілділік білім беру моделі: -Тілдік дамытушы ортаны ұйымдастыру, -Үштілділік меңгеру бойынша оқу бағдарламаларын құру, -Күн тәртібінде, ойын әрекеттерінде өткен білімді бекіту, -Тәрбиешілермен мамандардың байланысы, -Ата-ананың педагогикалық-психологиялық білімін көтеру, -Мәдениетімен танысу. Балабақшада үш тілді оқыту мынадай бағытта жүргізілуде. -қазақ тілі, -орыс тілі, -ағылшын тілі, -ойын әрекеттері, -театрлық іс-әрекет, -ойын-сауық ертеңгіліктер, -ата-анамен жұмыс, -№30 мектеппен байланыс, -блингвалды компонентті қолдану, -вариативтік бөлімге енгізу. Балаға сөздік жұмыстарымен терең жұмыс жүргізуге, тілдің мағынасы мен дыбысталу ерекшеліктерін танытады. Үш тілді қатар, меңгерту нәтижесінде баланың тіл үйренуге қызығушылығы артады, баланың жеке тұлғасын қалыптастырады және айналадағы әлемге көзқарасын арттырады.

Әрбір сөздің атқаратын кызметі –түсіну немесе қарым-қатынас жасау. Ойынды әдіс-тәсілдері бағдарламаны баланың есте сақталуына ыңғайлы. Тілдерді коммуникативтік мінезделіп, сол тілдің лексикасын үйренуге негізделеді. Балалар шет тілі тәрбиешісінің өтініш-тапсырмасын, сөйлеген сөзінен ұғынады. Балалар жер шарында әртүрлі ұлт өкілдері өмір сүретіні және олардың тілі, тарихы, салт дәстүрі болатынын, өзіндік ерекшелігімен танысады. Сөйлеу мәдениеті мерекелерде, қуыршақ театры, ертегіні сахналау арқылы жетіледі. Педагогтар үш тілді үйретуде оқу іс-әрекетінде жиі түрлендіру әдістерін қолданады. Мысалы: математика оқу іс-әрекетінде үш тілде 5-ке дейін санау, музыкада үш тілде өлең айтып, үш тілде көркем сөз оқып, үш елдің биін билейді. Балабақшада дүйсенбі- қазақ тілі күні, сәрсенбі – ағылшын тілі, жұма-орыс тілі күні болып белгіленіп, осы күндері педагогтар ата-анамен де баламен де сол күнге белгіленген тілде сөйлейді. Тұрмыстық, еңбек, ойындық үдерісте,күн тәртібінде, оқу әрекетінде үйренген материалдарды нақтылайды. Мысалы жуыну кезінде, тәрбиеші үш тілде сөйлесе алады. Қолдарын жуып жүріп, дене мүшесін үш тілде айтып қайталайды. Серуен кезінде де киімдер, жыл мезгілдері туралы үш тілде қайталайды. Үш тілді балаларға үйрету жұмысы барысында кейбір сұрақтар туындаған болатын: -үш тілді үйрету қай жастан бастаған жөн? 4 жас па? 5 жас па? 6 жас па? Балабақшада үйренгенін мектепте бастауыш сыныпта жалғап кете ала ма? Мамандар таңдауда қиындықтарда кездесті. Себебі: шет тілін бітірген маман мектепке дейінгі оқыту мен тәрбиелеу әдістемесін білмейді. Ал әдістемені білетін тәрбиешілер ағылшын тілін білмейді. Біз сауатты және жүйелі үштілді үйреткен балаларымыз кез келген ортаға оңай сіңе алатынына сенімдіміз. Осы баяндаманы қазақ халқының «Жеті жұрттың тілін біл, жеті түрлі білім ал» деген дана сөзімен аяқтағым келеді.

Кәсіптік білім беру заман талабы 

БОЛАША

Қ МАМАНДАРДЫ ҒЫ АЙЫНДАУДА Д ЖА ҢАШ ЫЛ БАСТАМАЛАР Исмурзина Гульнара Базарбайқызы

«Өрлеу» БАҰО» АҚ филиалы Атырау облысы бойынша педагогикалық қызметкерлердің біліктілігін арттыру институтының аға оқытушысы

"Жастардың және еліміздің басты капиталы- сапалы білім" Н.Ә. Назарбаев Бүгінгі таңда облыс өңірін тұрмыстық сала мамандарымен қамтамасыз жасап отырған Атырау сервис колледжі тамырлы тарихы сонау жылдардан белгілі бұрынғы химиялық училище–ҚР алдыңғы қатарлы кәсіптік техникалық білім беретін оқу орындарының бірі болатын. Колледж тарихында кәсіби біліктілігі жоғары химия және мұнай химия өнеркәсібі мамандарын, сонымен қатар 2003 жылдан сервис колледжіне өзгертілгеннен бері қызмет көрсету саласы мамандарының бірнеше буын өкілдерін дайындап шығарды. Облыс өңірін колледж директоры Буревская Галина Саметовнаның басшылығымен облыс экономикасының дамуына үлес қосар, еңбек нарығының сұранысына лайық кәсіптік мамандармен қамтамасыз жасап келеді. Осы оқу орнының түлектері бұл күнде облыстың сан-саласында, сонымен қатар «АМӨЗ» ЖШС, «Теңізшевройл» ЖШС сияқты химия және мұнайлы химия кәсіпорындарында, «Өнерпаз» ЖШС, «Атаба компаниялар тобы» ЖШС, РенессансАтырау қонақ үйі сынды қызмет көрсету саласы кәсіпорындарында жемісті еңбек етуде. Бүгінгі таңда оқу орны кәсіптік техникалық білім беретін мекемелер арасындағы лайықты орынға табысты еңбек нәтижелерімен қол жеткізіп келеді. Сервис колледжі–жаңа технологияларды білім беру және өндіріс мақсатында тиімді пайдалануға жұмылдырып, қызмет көрсету саласы мамандарын дайындауға жаңа мазмұнда заманауи білім беруге бағытталған. 1960 жылы 23 тамызда Совмин -1553 бұйрығымен қалалық кәсіптік-техникалық училище болып

құрылған. Училищенің мақсаты–Гурьев химиялық зауыты мен басқа да химия өндірісі кәсіпорындары үшін жұмысшы кадр даярлау болды. «Атырау сервис колледжі» КМҚК негізгі мақсаты орта және шағын кәсіпкерлік саласына кәсіби білікті мамандар дайындау. Колледжде студенттерге жаңа стандарттар бойынша білім беру және бітіруші түлектердің бәсекеге қабілеттілігін арттыру үшін материалды-техникалық база уақыт талабына лайық жасақталған. Колледж өз түлектеріне орта-кәсіптік білім береді. Қазіргі уақытта колледжде оқыту 7 мамандық бойынша жүргізіледі. Білім беру 9-сынып негізінде және 11-сынып негізінде жүргізіледі. 1304000 Есептеуіш техника және бағдарламалық қамтамасыз ету (түрлері бойынша), 0513000 Маркетинг (салалары бойынша), 0507000 Қонақ үй шаруашылығына қызмет көрсету және ұйымдастыру, 0508000 Тамақтандыруды ұйымдастыру, 0506000 Шаштараз өнері және сәндік косметика, 0511000 Туризм (салалары бойынша), 1219000 Нан пісіру өндірісі, макарон өндірісі және кондитер өндірісі, 1211000 Тігін өндірісі және киімдерді үлгілеу мамандықтары бойынша дайындалуда. Колледж мамандарды даярлау және қайта даярлау, өндірісті ұйымдастыру, оқу өндірістік шеберханалар өнімін тарату бойынша ақылы қызмет көрсетеді. Білім беру сапасын арттыру мақсатында оқу орнында ИСО 9001-2009 сапа менеджменті жүйесі енгізілген. Колледж мәртебесі жылдан жылға өсіп, қала тұрғындары үшін жаңа мүмкіндіктер ашуда. Колледж ұжымының еңбегі еленіп, «Нұр Отан» партиясының ұйымдастыруымен өткен «Қазақстанды бірге құрамыз!» атты республикалық конкурста оқу орны жеңімпаз атанды. Бюджетке салық төлеу және басқа да міндетті төлемдерді енгізу бойынша статистикалық мәліметтерге негізделген 2014 жылдың желтоқсан айына жүргізілген саралау нәтижесінде, «Сандық номинация» атауымен колледж облыс бойынша ОКЭД 85321 (Кәсіптік-техникалық білім беру) Алтын деңгейін ұтып алды. Қазақстан шаруашылық қызметі субъектілерінің толық тізімін саралаудың нәтижесіндегі нақты мәліметтерге сәйкес колледжге «Сала көшбасшысы-

2015» құрметті атағы мен «Сала көшбасшысы-2015» алтын қабырға медалі берілді. Колледждің білім беру процесін кадрлармен қамтамасыз ету бойынша 33 оқытушы мен 11 өндірістік оқыту шебері жұмыс жасайды. Жыл сайын оқытушылар мен өндірістік оқыту шеберлері бүгінгі күн талабына лайық түрлі тақырыптардағы біліктілікті арттыру курстарынан өтіп, өз кәсіби құзіреттіліктерін жетілдіріп отырады. Облыстық педагогикалық қызметкерлердің біліктілігін арттыру институтының курс тыңдаушыларына біріккен көшпелі тәжірибелік сабақтар ұйымдастырып, колледждің соңғы жылдары модернизацияланған материалды-техникалық базасын, сапалы мамандар дайындау мүмкіндіктері мен өзіндік ерекшеліктерін көрсетіп, өндірістік сабақтар мен шеберлік сыныптар, психологиялық тренингтер ұйымдастырып, іс-тәжірибелерін таратты. Колледжде 24 оқу аудиториясы, теориялық білімді іс жүзінде бекітуге арналған 7 зертхана және 5 оқу цехтары, 4 шеберхана жұмыс істейді. Мұның ішінде информатика, микробиология және физиология зертханасы, оқу наубайханасы, оқу ұн–кондитерлік өнімдері бөлімі, тігін цехы, оқу шаштараз салоны, ет, балық тағамдарын, салқын тағамдар мен тіскебасарлар дайындау цехы, оқу мейрамханасы, шағын-дүкен бар. Білім беру үдерісінде базасында Intel-дербес компьютерлері бар 4 компьютер сыныбы қолданылады, барлығы 169 компьютердің жартысынан көбі интернетке қосылған. Білім беру үдерісін интерактивті тақталар, мультимедиалық құрылғылар, ноутбуктар, және басқа да құрылғылар қолдана отырып өткізіледі. Колледжде ақпараттық технологияны оқу барысына кеңінен енгізу жұмыстары жүргізіліп келеді. Инновациялық жұмыспен айналысу және педагогикалық инновацияны енгізу барысында колледж келесі кәсіби қызмет факторларына ие. Оқу орнында қызметкерлерді ынталандыру жүйесі:түрлі педагогикалық мониторинг формалары:сауалнама, тестілеу, пікірлесу және колледжішілік тәжірибе алмасу шаралары,өз жетістіктерін таныстыру, сайыстар өткізіледі. Оқу жылы барысында 2 рет (жарты жылдықта) колледж бойынша әр мұғалімнің рейтингі есептеледі. Өткен жыл қорытындысы бойынша Железнова Л.Н., Есмагабетова К.Т. «Жыл мұғалімі» «Жыл шебері» сынды жүлделі орынға ие болды. Сондай-ақ облыстық сайыстарда Тусипова Т.А.-«Жыл мұғалімі», Жунисова Б.Б. «Жыл шебері» және Жалмуханова Г.Т.-«Жыл кураторы» атағын иеленді. Колледжде шығармашылықпен жұмыс жасайтын көптеген мұғалімдер бар:Кушенова С.М. – математика пәнінің І санатты мұғалімі, Железнова Л.Н. – орыс тілі мен әдебиетінің жоғары санатты, Бекқалиева Г.Б. жоғары санатты қазақ тілі мен әдебиетінің мұғалімі, Жусупова Б.Х. жоғары санатты өндірістік оқыту шебері. Жусупова Б.Х., Свитенко М.Г., Айтжанова М.Б., Амангельдиева Г.А., Жунисова Б.Б. сияқты

тәжірибелі өндірістік оқыту шеберлері өндірістік оқу сабақтарын зертханалар мен цехтарда, оқу шеберханаларында өткізеді. Атырау сервис колледжі заман талабына сай білікті маман дайындау мақсатында әлеуметтік серіктес компаниялармен бірлескен іс-шараларды жүйелі түрде атқарып келеді Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың тапсырмасы бойынша, мемлекеттік-жекеменшік серіктестігінің алғашқы Теміртау форумының ұсынысына сәйкес колледжде дуалды оқыту жүйесі енгізілді.

2012 жылғы 16 тамызда өткен «Кәсіптік білім және бизнес: Әріптестер сұхбаты» ІІ облыстық форумда

дуалды оқыту жүйесін дамыту шеңберінде әлеуметтік серіктестік жөнінде үш жақты келісім шартқа «Компания CP HOTELS ATYRAU» ЖШС, «Группа Компаний АТАБА» ЖШС, «ӨНЕРПАЗ» ЖШС мекемелерімен ресми түрде қол қойылған болатын. Шарттың мақсаты–халыққа қызмет көрсету саласы

мен оқу үрдісін шоғырландыратын, техникалық және кәсіптік білім берудің жаңа үлгісін іске асыру үшін әкімшілік,кәсіби техникалық және кадрлық тараптардың күштерін біріктіру болып табылады. Әлеуметтік серіктестік жөніндегі келісім шартқа үш жақты қол қою, теория мен тәжірибені үйлестіру арқылы білікті мамандарды даярлауды қамтамасыз етеді. Атырау қаласындағы Ренессанс-Атырау мекемесімен әріптестік қызмет 2006 жылдан үздіксіз жүргізіліп келеді. Колледж түлектерін жұмысқа орналастыру, қонақ үйдің әр-түрлі бөлімінен өндірістік тәжірибеден өткізу, колледждегі оқу– әдістемелік жұмыстарға сәйкес жұмыс оқу жоспарларын құрып, кәсіби модульдерді құру кезіндегі келіссөз, презентациялар, тренингтер, келісілген бағдарлама бойынша шеберлік сыныптарын өткізу, колледж қызметкерлерін кәсіби біліктілігін көтеру, қайта даярлау сияқты іс-шаралар өз нәтижесін беруде. Болашақ мамандардың кәсіби дайындығының ең басты құрамды бөлігі - тәжірибелік дайындық болып есептеледі. Ел экономикасының қарыштап дамып, бәсекелестікке төтеп беруі үшін сапалы маман қажет. Білім ордасында оқу-өндірістік жұмысы білікті, еңбек

нарығында бәсекеге қабілетті, қызметінің ұқсас салаларына да бағдарланған, үнемі кәсіптік өсуге дайын, әлеуметтік және кәсіптік бейімділігі жоғары мамандарды дайындау үшін жағдайлар жасауға бағытталған. Кез келген маманды дайындау деңгейін көтерудің маңызды шарты кәсіптік тәжірибені сапалы өткізу болып табылады. Кәсіптік тәжірибе білім алушының бойында арнайы және кәсіптік құзыреттілікті қалыптастыруға, нақты іскерлік пен дағдыларды алуға және меңгеруге бағытталған. Тәжірибеден өту барысында төмендегідей міндеттер шешімін табады: -Білім алушылардың кәсіптік сенімдері мен тұлға ретінде сапасын қалыптастыру, болашақ мамандықтарына қызығушылығын арттыру; -өздігінен кәсіптік білім алудың қажеттілігі; -кәсіптік қызметке шығармашылықпен шыңдалу; -арнайы пәндер бойынша білімін бекіту, тереңдету және байыту, іскерлік пен дағдыларды меңгеру, оны кәсіптік міндеттерді шешуде қолдану. Кәсіби тәжірибеден колледж білім алушылары негізгі өндіріс базаларынан өтеді. Тәжірибе кезінде дайындық жұмыстары әдістемелік құжаттарымен

қамтамасыз етіліп, келесі жұмыс бағыттары сарапталып, құрал–саймандар дайындалып, материалдар мен қажетті заттар алдын-ала алынады. Осы іс-шаралардың нәтижесінде білім алушылар қоғамдық жұмыстарға қатыса отырып, кәсіби білім және білік дағдыларын алады және тәжірибе бағдарламасы орындалады. Мекемеден тағайындалған жетекшілермен тәжірибе бойынша күнтізбелік-тақырыптық жоспарлары құрастырылады. Тәжірибеден өтушілерге нұсқаулық жиналыстар өткізіледі. Сонымен қатар мамандықтарына сәйкес жұмыстар ұйымдастырылады. Білім алып жатқан мамандықтарына байланысты құрылымдардың жұмыс істеу жағдайларымен танысу, олардың элементтерін ажырата білу және салынып жатқан нысандардың технологиясымен танысу. Теория жүзінде алған білімдерін практика барысында байланыстыра білу.

Үздік әлеуметтік серіктестердіің бірі–ЖК «Шарапиева». Аталған мекеменің кондитерлік цех меңгерушісі Деева Г.В. студенттердің өндірістік тәжірибеден өтуіне жетекшілік жасайды. Әлеуметтік серіктес кәсіпорындар тәжірибеден өтуші студенттерге тәжірибеден өткені үшін жұмыс уақытына сәйкес еңбекақы төлейді. Тәжірибеден өту кәсіпорынның барлық бөлімін қамти отыра деңгейлеп өткізіледі. Колледждің арнаулы пән оқытушылары мен өндірістік оқу шеберлеріне шеберлік кластар өткізіп тұрады. 2014 жылғы Облыстық «Жас аспазшылар»

қоймай, тұрақты жұмыс орнымен де қамтамасыз жасайды. Жыл сайын Атаба мекемесінде аспаз, бақылаушы-кассир, кондитер, наубайшы мамандықтары бойынша студенттер практикадан өтеді. 2014 жылы «Аспаз» мамандығының үздік студенті Зинуллина Айзада кәсіпорын жанынан Самара қаласында тағылымдамадан өтіп, біліктілігін жетілдіріп қайтты. Еңбек нарығындағы сұранысқа ие мамандықтың

бірі-тігінші мамандығы осы сервис колледжінде оқытылады. Студенттердің алған теориялық білімін толықтыру және практикалық білімдерін бекіту және

дуалды оқыту жүйесінің элементтерін енгізу мақсатында өнеркәсіптер және кәсіпорындармен әлеуметтік серіктестік орнатылған. Тігінші мамандығы бойынша ең үздік әлеуметтік серіктес«Өнерпаз» ЖШС-і жыл сайын тігін цехына бірнеше ондаған студентті өндірістік тәжірибеден өткізіп отырады. Студенттерді бірлескен өндірістік тәжірибеге жіберу барысында қажетті жұмыс түрлерінің барлығын игеруі үшін кәсіпорынмен алдын-ала орындар бөлініп, атқарылатын жұмыс тізімі жасақталып, болашақ мамандығына сәйкес әр студенттер барлық технологиялық үдеріске қатыстырылады. Әр студентке тігін өнеркәсібінің технологы Дубникова Галина Даниловна сияқты тәжірибелі тәлімгер-шеберлер бекітіліп, олар студенттердің тәжірибе барысындағы жұмысын қадағалап, шеберлікке үйретіп, тәжірибе соңында өз бағаларын береді.Колледждегі оқу–өндірістік үдерісті

жандандыру мақсатында колледжде «Өнерпаз» ЖШС мамандарымен шеберлік сыныптары өткізіліп тұрады. Жазбаша емтихан жұмысын қорғау бойынша мемлекеттік емтихан комиссия мүшелері ережеге сай, «Ренессанс-Атырау» ЖШС, «Шарапиева» ЖК, «Өнерпаз» ЖШС өкілдерінен тағайындалады. Оқуды бітіргеннен кейін жұмысын әрі қарай жалғастыруға мүмкіндік алады. Заманауи шаштараз өнері шабыттануды, үнемі жаңа формалар мен әдістерді ізденуді, шаштараз сән үлгісінің жаңа тенденцияларын зерттеп, кәсіби деңгейді жоғарылатып отыруды талап етеді. Еңбек жолын жаңа бастаган шеберге де, кәсіби білікті шаштаразға да үздіксіз оқып, шаштараз өнерінің қыр сыры мен белсенді техникалық әдістерін, озық тәжірибелерді зерделеп, өз жұмысына қолданып отыруы қажет. «Шаштараз өнері және сәндік косметика» мамандығы бойынша өндірістік оқыту сабақтары өтетін колледждің оқу шаштараз салоны заманауи кондиционер, жуғыш және кептіргіш құрылғылармен, «Климазон» жылыту құрылғысы, жабдықталған жұмыс орындарымен (үстелдер айна, креслолар) және жұмыс құралдарымен (фен, модульдер, қайшы, плойка, қысқыш және басқаларымен) жабдықталған. Жұмыс барысында заманауи технологияларды, сапалы кәсіби құралдарды, косметика және иіс майлары (Эстель, WELLA, BES, Кутрин, Лонда және басқалары) қолданылады. Колледжде оқытудың ерекшелігі-бұл өндірістік шеберханаларда және кәсіпорындар базасында кәсіби дағдыға оқыту. Колледжде алынған кәсіби дағдыны бекіту студенттер өндірістік тәжірибеден өтетін «Сарсешова» ЖК, «Горбунова» ЖК кәсіпорындары базасында өтеді. Ол жерде студенттер өздерінің колледжде алған білімін болашақ шебер ретінде шыңдайды. Оқу барысында студенттер неғұрлым көбірек технологиямен танысса, соғұрлым бәсекеге қабілетті маман болып қалыптасады. Әлеуметтік серіктес мекемелер: ЖК «Сарсешова

А.Ж.», ЖК «Горбунова В.Н.» бітіруші студенттердің кәсіби білім сапасын бағалауға, колледжбен бірлескен «Кәсіптік тәжірибе» бағдарламасына қатысып, тәлімгерлік мақсатта оқыту саласы дамып келеді. Кәсіптік тәжірибеден өтуші әр студентке тәлімгер бекітіледі. Әлеуметтік серіктес мекемелер «Сарсешова А.Ж.» ЖК, «Горбунова В.Н.» ЖК «Өз кәсібінің үздігі» сайысына, шеберлік сыныптарын

өткізуге, колледждің қамқоршылық кеңесі жұмысына қатысып отырады. Атырау сервис колледжі базасында өткен Республикалық «Шаштараз-стилист» атты конкурста колледж студенті Тұрланова Айдана Гран при иегері атанып, колледжде алған кәсіби білімін дәлелдеді. Дайындаған өндірістік оқыту шебері, өз ісінің маманы Есарева Ирина Вячеславовна. Колледждің барлық бітірушілері еңбек нарығында сұранысқа ие, бұл өз кезегінде өз ісінің білгірлеріөндірістік оқыту шеберлерінің студенттердің бойына білім мен қатар өз кәсібіне деген сүйіспеншілік дәнін сеуіп, жоғары кәсіби біліктілікті игертудегі адал еңбегінің дәлелі.

Жыл сайын колледж бітірушілерді еңбекке орналастыру мақсатында «Түлектер жәрмеңкесі» өткізіледі. Оған қаладағы әлеуметтік серіктес кәсіпорындар өкілдері шақырылады. Олар шеберлік сыныптар өткізіп, шеберліктерімен, істәжірибелерімен бөліседі. Алдағы уақытта білікті маман дайындау барысында дуалды оқыту жүйесін енгізу, келесі жұмыстарды қолға алуды қажет етеді: 1.Кәсіпорындар базасында арнаулы пән оқытушылары мен өндірістік оқыту шеберлерінің кәсіби біліктілігін арттыру орталығын ашу;

ТЕХНИКАЛЫ

2.Дуальды оқыту жүйесіне қатысушы кәсіпорындар арасында рейтинг өткізу; 3.Өндірістік оқыту шебері ретінде өндірістен жұмысшылар тарту; 4.Атырау қаласы мектептерінің 10-11 сынып оқушылары үшін кәсіпке бағдарлау сыныбын ашу сынды мақсатты жұмыстарды жүзеге асыру, колледжде дуалды оқыту жүйесін енгізу-

кәсіпорындар арасындағы нәтижелі серіктестікті жолға қоюға ықпал етеді. «Өрлеу» БАҰО» АҚ филиалы Атырау облысы бойынша педагогикалық қызметкерлердің біліктілігін арттыру институтының негізгі стратегиялық бағыттарының бірі–ұстаздардың біліктілігін арттырудың мазмұнын әлемдік және отандық тәжірибе негізінде жаңарту болса, еселі еңбектерімен көрініп келе жатырған, білікті мамандар дайындау жолында ізденісті еңбектері бар осындай оқу орындарында көшпелі тәжірибелік сабақтар өткізуге мүмкіндіктер бар. Сондықтан да оқу орнымен ынтымақтаста жұмыстарымыз жалғасын таба береді. Оқу орнындағы уақытпен үндескен жаңашыл бағыттағы нәтижелі істер өңір экономикасы мен әлеуметтік-тұрмыстық жағдайды қалыптастыру үшін шығармашылық деңгейде жетіле береді деген сенімдеміз.

ПЕДАГОГТЕРДІ Насипкалиева А.Т.

Қ Ж Ә НЕ КӘ СІПТІК БІЛІМ Ң ДАМУЫ

Саламат Мұқашев атындағы Атырау политехникалық колледжі

Техникалық және кәсіптік білімге инновациялық әдістерді енгізер болсақ, ең алдымен педагог жұмысының дамуына назар аударған жөн. Педагог дамуы–оқытушының сапалы жұмысын қамту бағытындағы көпбейінді мәселе. Көптеген отандық өнеркәсіп орындарында кәсіби дамуға арналған бөлімдер бар. Оларды осы аймақтағы адами мүмкіншіліктерін қолдануда тәжірибесі мол мамандар басқарады. Кез – келген ұйымның қызметіндегі басты сәттілігі оның көлеміне, қызмет түріне, жеке тұлғаның өзіне емес, тікелей тұлғаның әрдайым жаңа оқыту

методикасы мен инновациялық әдістердің көмегімен жетілдіріп отыруға тиісті сапалы дамуына байланысты. Білім саласындағы оқытушылардың біліктілігін арттыру–басты программалардың бірі болып табылады. Дәл қазіргі уақытта, әсіресе, мұнай және газ саласында білікті мамандарды дайындау үшін педагогтарды жаңа оқыту методикалары мен инновациялық әдістерді қалай қолдану жөніндегі мәселелерді өзекті талқылау ұсынылады. Педагогтың дамуы келесі түсініктерді

қалыптастырады: жоғары мәдениет және өзі беретін пәнінен жоғарғы біліктілігі, педагогика мен психологияны жетік меңгеруі және оларды білім берумен қатар тәрбиелеу үшін практика жүзінде қолдана алуы. Педагогтың жоғары санаттылығы оның жұмыс сапасының көрсеткіші. Бұл арқылы кәсіптік бағыт қалыптасады, жоғары біліктілік бағыттары, білім және дайындық бағыттары шоғырланады. Ал педагог үшін біліктіліктің дамуы–өз жұмысының нәтижесін бақылайтын құрал. Еңбек нарығындағы сұранысқа ие мамандар даярлау үшін жаңа әдістер мен инновациялық технологиялар енгізу арқылы педагог өзінің жоғары санатты екендігін көрсете алады. Педагог қызметінің тағы да бір даму жұмысы оның курстық, дипломдық жобалар мен жұмыстарға арналған әдістемелік нұсқаулықтар дайындауында. Олар келесідей әдістерден тұрады: - Диалектикалық әдіс; - Құжаттар анализінің әдісі; - Экономика- статистикалық; - Салыстыру әдістері. Педагогтың жаңашыл дамуы пайда болған проблемамен жүйелік анализ жүргізу және ол

проблеманы шоғырланған және жеке сипаттама арқылы инновациялық методиканың көмегімен шешу. Инновациялық технологияларға білім беруде келесілерді жатқызуға болады: - Жеке бағытталған оқыту; - Модульдік блокты оқыту; - Жобалық әдіс және кредиттік–модульдік бағалау; - Қашықтықтан оқыту әдісі; - Проблемалық оқыту әдісі. Инновациялық технология–білім сапасын арттыру кепілі. Орыс педагогі К. Д. Ушинский айтқандай, қазіргі заман талабына сай, әр мұғалім, өз білімін жетілдіріп, ескі бір сарынды сабақтардан гөрі, жаңа талапқа сай инновациялық технологияларды өз сабақтарында күнделікті пайдаланса, сабақ тартымды да, мәнді, қонымды, тиімді болары сөзсіз. Әдебиеттер: 1.Магура, М.Л., Курбатова, М.Б. Обучение персонала как конкурентное преимущество. – М., 2004. 2.Резник, С.Д., Игошина, И.А., Кухарев, К.М. Управление персоналом (Практикум: деловые игры тесты конкретные ситуации): М.: ИНФРА-М, 2002. 3.Румянцева, З.П. «Общее управление организацией. Теория и практика». М., 2009.

 Озат тәжірибе көпке ортақ 

ҚУШ ЫЛАРДЫҢ Ш ЫҒ АРМАШ Қ ЖҰ МЫСТАРАРҚ ЫЛЫ ЫЛЫ ОЙЛАУ ҚАБІЛЕТІН ДАМЫ ТУ Берменова Салтанат Жұмабайқызы

Атырау облысы Қызылқоға ауданы Кенбай орта мектебінің жоғары санатты биология пәні мұғалімі

Республика ұстаздарының негізгі мақсаты – қоғам дамуының қазіргі кезеңіне сай жастардың саналы ойлауын қалыптастыру, шығармашыл, өз мамандығын дұрыс таңдаған, ой-өрісі жоғары жеке тұлға дайындау. Қоғамның дамып-өркендеуі, оның әлеуметтік-мәдени этностық ерекшеліктерін толық меңгеріп, өзгерістер, жаңалықтар, ұғымдар туралы болып жатқан барлық мәселелерге мән бере отырып, салауатты өмір салтын құруда, білім беру саласындағы инновацияны меңгеруде, қоғамымызды ізгілендіруде мұғалімдерге, олардың кәсіптік сапаларына, білімділігі, ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізуге қабілеттілігі, мәдениеті, парасаттылығы, т.б. қасиеттеріне байланысты екендігін, мұғалімдік мамандықтың жан-жақты білімді, шынайы сезімтал болуды, шәкірттеріне шексіз сүйіспеншілікті беруді талап ететінін, еңбегінің нәтижесі әр күн сайын балаларға қуаныш әкелгенде ғана жемісті болатынын ұғындыру. Қазіргі мектеп жағдайындағы білім берудің ұлттық моделіне оқыту мен тәрбие берудің соңғы әдіс-тәсілдерін, инновациялық технологияны игерген, психологиялық, педагогикалық жұмыста қалыптасқан, ескі сүрлеуден тез арада арылуға қабілетті және нақты тәжірибелік іс-әрекет үстінде өзіндік даңғыл жолын салуға икемді, шығармашылық педагогикалық зерттеуші болуды талап етеді. Қазіргі заман ағымына байланысты оқушылардың білімге қызығуын арттыру үшін мұғалімдерге жаңа талаптар қойылуда. Сол себепті оқытудың әр түрлі технологиялары жасалып, мектеп тәжірибесіне енгізілуде. Жан-жақты ізденістің нәтижесінде білім беру саласында жаңа педагогикалық технологиялардың саны да, сапасы да өсіп келеді. Технология – белгілі бір істегі адамның әдісі, шеберлігі. Осы шеберлік арқылы мұғалімнің өз сабағын оқушыға жоғары сатыда жеткізуіне мүмкіндік береді. Мұғалім үнемі шығармашылықпен, ізденіспен жұмыс жасап отырса жаңашылдыққа жақын болғаны. Өзгелердің үлгісін өз ісінде пайдалана білсе, оған өзіндік қолтаңбасын қосып отырса – оқушы тәрбиелеу мен білім берудегі жетістігі сол болмақ. Қазіргі педагогикалық әдебиеттерден 50-ден астам оқыту технологиялары қолданысқа енгізілгені белгілі

болып отыр. Қазақстан өз тәуелсіздігін алып, жаңаша құрылымы бар демократиялық қоғам құруға кіріскеніне біршама уақыт өтті. Еліміздің болашағын жасайтын жастар білімімен қатар шығармашылық қасиеті жоғары, өзіндік көзқарасы бар, елге тұлға болатын азаматтар болуы керек. Ал ол азаматтарды оқытып, тәрбиелеп шығаратын негізгі орта–мектеп. Сондықтан қазіргі мектеп ішінара қайта құруларға жол беріп, көп істерде оң өзгерістерге қол жеткізуде [1]. Менің де мұғалім ретінде алдыма қойған мақсатым–оқушыларға ұлттық педагогикалық тәрбие мен білім берумен қатар олардың шығармашылық қабілеттерін арттыру. Сол себепті сабақты идеялық жағынан ғылыми негізде, өмірмен байланысты ұйымдастыру оқушының қызығуын, білім құмарлығын таныту, әр сабақта оқушыларды ойлануға, өздігінен ізденіс жасауға баулып, ойын ауызша, жазбаша жинақтап баяндай білуге, мәдениетті сөйлеуге үйрету арқылы ұлттық әдетғұрыпты бойына сіңіруге дағдыландыру әрбір ұстаздың абыройлы борышы. Бүгінгі таңда біздің мектеп ұжымы бір кісідей проблемалық оқыту технологиясына бет бұруда.Бұл технологияның ерекшелігі–оқушының танымдық белсенділігін, ізденімпаздығын қалыптастыра білу. Оқыту үрдісін жаңаша ұйымдастыру мұғалімнің оқушының өзін-өзі дамытуына қолайлы жағдай жасай отырып, оның шығармашылығының өздігінен ісәрекет ету даралық қабілеттерінің артуына себін тигізеді. Мұндай жаңа технологияларды пайдаланып оқыту барысында оқытушыға қойылатын негізгі талап оқушының берген жауабын түзету, берілген тапсырманы орындау жолдарын көрсету, оқушыға өз ойын рет-ретімен толық жеткізуді үйрету болып табылады. Балаға өз ойын қысылмастан айтуға мүмкіндік беру, оған пікір еркіндігін сездіру оқушының сол сабаққа деген қызығушылығын арттырады. Сонымен қатар сабақ барысында техникалық жабдықтарға, көрнекіліктерге жүгіну оқытушыға уақытты үнемдеуге, аз уақыттың ішінде бірнеше оқушының білімін бағалауға, бағдарламадағы материалды қай дәрежеде меңгергенін айқындауға мүмкіндік береді, бұл оқушының білім деңгейін қадағалаудың ең тиімді тәсілі. Себебі, оқушының

білімін тексеру, оның мүмкіндіктерін айқындау – 4.Бастың жұп сүйектері (төбе) оқыту кезеңінің ең маңызды бөлігі. Соның дәлелі 5.Мойын омыртқалар саны (7) ретінде оқушылардың кей жұмыстарына тоқталсам. 6.Сүйектің қабығы қай ұлпаға жатады: (Дәнекер) 8 сыныпта өткен сабағым бойынша «Ой қозғау» үй 7.Сүйекке қаттылық беретін зат: (тұз) тапсырмасын сұрау 8.Сүйектің өсуі мен дамуын реттейтін дәрумен: (Д) 1.Төске бекитін қабырға жұбы: (10) 9.Сүйектің өсуі мен дамуына әсер ететін без: 2.Бос қабырғалар жұбы (2) (Қалқанша безі) 3.Адамның сүйек саны (200) 10.Адамдағы арқа омыртқаның саны: (12) «Табақ тарту» ойынында қонаққа тартылатын табақ оларға салынатын сүйектер түрлерін білу арқылы қонақжайлыққа тәрбиелеу

Бас табақ

Жастар табағы

Жәй табақ 10 сыныпта өткен Генетика тарауында «Жақсыдан жаман туса да, Жаманнан жақсы туса да, Тартпай қоймас негізге» деп отбасылық шежіре құру арқылы 7 атасын білуге тәрбиелейді. Төмендегі жұмыстан 10 сынып оқушысы Кәдірбек Дәулеттің отбасылық шежіресі көреміз. Бәйімбет «Жақсыдан жаман туса да, Жаманнан жақсы туса да, Тартпай қоймас негізге »

Бұқа Арыстан Сұлтан Кәдірбек

Гүлжауған

Серік

Ақманар Даулет Сымбат Фариза Әсемгүл Гүлмаржан Азамат

Берік

Дастан Данияр

Еркін

Нұржауған

Арайлым Анель Ғазиза Даурен Дамир

Дінмұхамед

Роза Наурызбек Гүлнұр

Беркін

Раушан

Назира Албина

Домбыра тарту Спортпен шұғылданады

Ал мына тапсырмалардан мектебіміздегі біржұмыртқалы және екіжұмыртқалы егіздер туралы Жетпіс Гүлдананың жұмыстарын көре аламыз. Біржұмыртқалы егіздер Рахымғали Айсәуле Ерланқызы мінезі тұйық, момын. Бос уақытында А.Өміров атындағы саз мектебінің би үйірмесіне қатынасады. Рахымғали Нұрсәуле Ерланқызы мінезі ашық, ақкөңіл. Бос уақытында А.Өміров атындағы саз мектебінің би үйірмесіне қатынасады. Екіжұмыртқалы егіздер Жылкелді Ардақ – өнерлі, қабілетті, қайырымды оқушы. Мінезі тұйық, батыл. Мектепте оқу озаттары қатарында, геометрия, әдебиет, дене тәрбиесі пәндерін жақсы көреді. Би билегенді ұнатады.

Жылкелді Арай – алғыр, бауырмал, өнерлі оқушы. Оқу озаттары қатарында. Мінезі ашық, ақкөңіл. Математика пәнін жақсы көреді.

Бұл оқушының шығармашылықпен жұмыс жүргізуіне де әсер етеді, яғни оқушы ізденеді, талаптанады, ойланады.Сонымен бірге әр тарау бойынша оқушының шығармашылығын арттыру үшін жеке тапсырма қосымша сабақтар өткізу, сабақта қызығушылығын арттыру, тест құрастыру, ребус, сөзжұмбақтар кесте толтыру, бақылау жұмыстарын әр тақырып бойынша өткізу, тест дайындығын үйрету. Өзін-өзі тану баланы жолдастары арасында өзін сыйлата білуге, өзін-өзі жетілдіріп басқадан үлгі алуға, қоршаған орта жағдайында өзін-өзі бағып алуына, өз бетінше бір шешім айта алуына, әр іске жауапкершілікпен қарауға тәрбиелейді. Бірақ бұл жолда мұғалімге үлкен шығармашылықпен ізденіс керек. Онсыз ұстаздың бала жүрегіне жол табылуы мүмкін емес. Биология пәні сабақтарының ерекшелігіоқушылардың үнемі қарым-қатынаста болатындығы. Балалар өзі туралы, өзінің ішкі ойлары, көзқарасы, кез-келген іс-әрекетіне қарсы ойын немесе пікірін білдіре алады. Сабақтың өзіне тән ерекшелігісабақтың стандартты емес түрлері ұсынылады: талдау сабақтары, сайыс сабақтары, экскурсия сабақтары, ойын сабақтары, топсеруен сабақтары т.б. Биология пәнінің сабақтан тыс жұмыстары сабақта меңгерген білімдерін іс-жүзінде қолдана білуді және қоғамға қызмет етуді қарастырады. Халқымыз табиғат аялауға, қорғауға ерекше көңіл бөлген. Тіпті адам бойындағы адамгершілік қасиеттерді де өзінің туыпөскен табиғатымен сабақтастырып жазады. Мысалы, халық арасында жаны жаздай, көңілі көлдей, пейілі кең даладай деген сөз тіркестерін жиі кездестіруге болады. «Шығармашылық жұмыс»-биология пәнінің ең маңызды бөлігі дегеніміз дұрыс болар, балалар үнемі шығармашылық жұмыста болады. Мысалы, табиғатпен ұштастыра отырып сурет салу, кеппешөптер жасау, өлең жазу, тілек құрап айту, кітапшалар жасау сияқты жұмыстарымен балалардың шығармашылық шабыты оянады, өз ісіне сын көзбен қарап, басқаның еңбегін бағалауды қалыптастырады. «Алдыңғы қатарлы мұғалімдер оқуды бітіргеннен кейін өз беттерінше дамымайды немесе мұғалім болып туыла салмайды. Керісінше олар әрқашан даму үстінде болады. Өз мамандықтарын алғаннан кейін мұғалімдер әріптестерімен әңгімелесіп, бірігіп жұмыс жасау арқылы жалғаспалы, тұрақты білім мен өз өнерлері жөнінде терең ойлану арқылы өздерінің кім екендігімен не үшін қызмет жасайтындықтарын анықтауды қажет етеді», деген екен. Олай болса, әріптестер, қандай пән болмасын жас ұрпақ үшін қызмет жасап, қашанда даму үстінде жүретін

шығармашыл ұстаз болайық. Менің ойымша, әрбір педагог сабақтан тыс уақытта оқушылардың шығармашылығын дамытатын әр түрлі кездесулер, ісшаралар ұйымдастыру қажет. Іс-шара барысында, әрбір балаға өзіндік ойын, көзқарасын білдіруге мүмкіндік беру керек. Осындай жұмыстарды үнемі жүргізу оқушыларды шығармашылыққа баулуға, шәкірт бойындағы қабілет көзін ашып, тілін байытуға, қиялын ұштауға, өз бетінше ізденуге зор әсерін тигізеді. XXI ғасыр-білім ғасыры.Тек білімді азаматтарымен ғана еліміздің болашағы жарқын болмақ. Білімді ұрпағы бар мемлекет өзінің даму жолында кез келген кедергілер мен тосқауылдарға қарсы тұра алады. Ұстаз еңбегі – оқушы білімімен өлшенеді десек, ұстаз еңбегінің күрделілігі – әрбір оқушы жүрегіне жол таба білуінде. Әрбір баланың бойындағы қабілетті дамыту арқылы өзін, өмірді, әлемді танып білуге, қоғам алдындағы жауапкершілік қасиеттерін сезіндіре білуінде жатыр. Осындай жұмыстарымның нәтижесінде көптеген оқушыларым аудандық, облыстық олимпиада жеңімпаздары және республикалық, халықаралық желілік олимпиадаларға қатынасып, ІІ, ІІІ орындарға ие болса, «Жергілікті жеріміздің дәрілік өсімдіктерінің адам ағзасындағы маңызы»тақырыбындағы ғылыми жұмысым облыстық оқушылардың ғылыми жұмысында ІІІ орынға ие болды. (9 сынып оқушысы Мұханбетова С-2011 жылы). Қорыта айтқанда, оқушы бойында шығармашылықты дамытуда үздіксіз құлшыныс, оқуға, білім алуға деген ұмтылыс ұдайы өшпей, күннен-күнге дами түсуі қажет. Сонда ғана оқушы бойында білім нұры тасып, сыныптан сыныпқа көшкен сайын оқушының ішкі дүниесі, сыртқы ортамен байланысы дамып, оқушы дүниетанымы арта түсері анық. Жаңа технологияны білім беру саласында тиімді пайдалану оқушылардың өзіндік жұмысының сапасын арттыруға көмектеседі. Тәуелсіз Қазақстанның келешегі жас ұрпақтың қолында, ал жас ұрпақ– ұлттың ұлт болып қалуының кепілі. Пайдаланылған әдебиеттер: 1.Н.Ә.Назарбаев Қазақстан халқына жолдауы 2.Қазақстан мектебі № 9 2001 ж 36 бет 3.Биология,география және химия № 1 2003 ж 4.Биология және салауаттылық негіздері № 5 2008 5.Интернет материалдары 6.Биология,география және химия № 4 2001 ж 7.Биология және салауаттылық негіздері № 4 2005 8.Білімдегі жаңалықтар № 4 2009 ж

МУЗЫКА САБА

ОВАЦИЯЛЫҚ ҒЫНДА ИНН ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫ ПАЙДАЛАНУ ТИІМДІЛІГІ Какишева Ақсұлу Мыңбайқызы

Атырау облысы Исатай ауданы Ғ. Мәсәлімов атындағы орта мектептің І санатты музыка пәні мұғалімі

Елбасы айтқандай: «ХХІ ғасыр білекке сенетін заман емес, білімге сенетін заман». Осы тұрғыдан келгенде Елбасы еліміздің жастарына бар жағдайды жасауда. Қазақстан Республикасы Президенті Н.Ә.Назарбаев интерактивті дәрісінде еліміздегі бала бақшадан бастап, орта мектептер мен колледж және жоғары оқу орындарында білім беру жүйесін жаңғырту, инновациялық әдістерді тиімді қолдана отырып, білім беру сапасын жақсартып, жетілдіру мәселелерін шешудің нақты жолдарын атап кетті. Индустриалды революцияға қол жеткізу үшін, білім мен ғылымды, инновацияны дамытудың маңыздылығын баса айтты. Міне, сондықтанда бүгінгі күні инновациялық әдістермен оқытудың ақпараттық технологияларын қолдану арқылы оқушының ойлау қабілетін арттырып, ақпараттық технологиялар негізінде ізденушілігін дамытып, құзыреттілігін қалыптастыру, тарихи обьективизимді ұстана отырып, шынайы дерек көздерінен мәліметтерді жинақтау ең негізгі мақсат болып айқындалады. Ақпаратты технологияларды пайдалану арқылы мектептегі сабақтарды жаңаша ұйымдастыру, мұғалімнің ролі мен қызметінің артуына жағдай жасау, теориялық, ғылыми-педагогикалық және психологиялық зерттеулерге сүйене отырып, оқушылардың құзыреттілігін қалыптастыру, ақпараттық технологиялар мен инновациялық оқыту әдістері арқылы оқушыларды ізгілікке, елжандылыққа, саналылыққа, адамгершілікке, имандылыққа, еңбексүйгіштікке тәрбиелеу. Инновациялық әдістерді баланың білім деңгейіне және жас ерекшелігіне қарай оқу үрдісінде пайдалану негізгі міндет болып табылады.Халық педагогикасындағы “Анаң болса да оның жаман қылықтарына еліктеме, жауың болса да, оның жақсы қылықтарына елікте” деген қағидасы жас ұрпақты жаңа талап, жаңаша көзқараспен тәрбиелеуді негіздейді. Міне, өзім дәріс беретін музыка пәні соның ішінде жас жеткіншектерді жеке адам ретінде қалыптастыруға, ой–өрісін дамытуға, мәдениетті, адамгершілігі мол тұлға тәрбиелеуге көмектеседі. Музыканы оқытудың басты мақсаты оқушыларға әнші, күйші, ақын– сазгерлердің өмір жолдарын, шығармаларын оқытып–үйрету, адамдар жинаған әлеуметтік, рухани, адамгершілік тәжірибені меңгерту, сол

арқылы жас ұрпақтың тәуелсіздік жолында Қазақстанның жаңа қоғамын құруға белсене қатысуына жоғары жауапкершілік сезімін қалыптастыру болып табылады. “Ұстазы жақсының ұстамы жақсы”-деген бүгінгі тәуелсіз мемлекетіміздің ертеңі біз тәрбиелеп отырған жас ұрпақтың меңгерген біліміне, алған тәжірибесіне байланысты екеніне еш күмән жоқ. Бала мектеп табалдырығын “білсем” деген үлкен ынта мен ерік-жігерді ары қарай ұштай білу әр ұстаздың алдында тұрған үлкен міндет, оны атқару барысында ұстаз балалардың танымдық оқу іс-әрекетін инновациялық әдістерді, ақпараттық технологияларды қолдану арқылы сауатты ұйымдастыра, басқара білуі тиіс. Оқушылардың танымдық көзқарасын байыту, ақыл–ой қабілетін жетілдіру, өзіндік ойлау және өмірлік ұстанымын қалыптастыру мұғалімнің шеберлігіне, шығармашылық қабілетіне байланысты. Ең негізгі қағидасы-педагогикалық қарым-қатынас диалогы арқылы жеке тұлғаны қалыптастырып, дамыту. Міне,сондықтанда жас жеткіншектерді білім нәрімен сусындата отырып, ұлттық өнерімізге тәрбиелеу үшін дамыта оқыту технологиясының әдіс-тәсілдерін сабағымда қолданып отырамын. Мұндағы мақсат кез –келген мазмұнға сыни тұрғыдан қарап, саналы шешім қабылдап, өз ойларын еркін айтуға үйрету. Ақпараттық технологияларды пайдаланудың негізгі артықшылықтары мынадай: 1.Олар оқушыларға тақырып шеңберінде немесе белгілі бір уақыт аралығында айтылуға тиіс мәліметтер көлемін ұлғайтады. 2.Білімге бір–бірінен үлкен ара қашықтықта орналасқан әр түрлі оқу орынында отырып қол жеткізуге болады. 3.Оқыту жүйесінің көп деңгейлі жетілдірілуі олардың таралымдалуы мен оқу материалдарының сапасын арттырады. Компьютердің көмегімен оқушы өз бетінше, сондай–ақ өзге оқушылармен топтасып жұмыс істеуге мүмкіндік алады. Музыка сабағында көрнекіліктерге, электрондық бағытта деректерге сүйеніп, музыка тыңдай отырып, оқушылар өздерінің ой-өрісін кеңейтіп, шынайы дерек көздерінен мәліметтерді жинауға дағдыланды.

5 сыныптарды оқыту үрдісінде инновациялық әдістерді тиімді қолдану, компьютерді кең көлемде пайдалану жұмысы жалғасын таба білді. Атап айтар болсам, “Дәстүрлі күйшілік өнер”, “Абай сазгер” тағы басқа тақырыптар бойынша сабақтар өткізілді. Интерактивті әдістің жетістігін пайдаланып, электронды оқулықты ақпарат негізі ретінде алып өткізген “Дәстүрлі күйшілік өнер” сабағы өте жоғары дәрежеде өтті. Бұл сабақта оқушылар экраннан музыкалық аспаптарды айыра білді. Осы аспаптарда орындалатын күй жанрымен танысып, күйшілер туралы түсініктер алды. Осы жерде топтастыру әдістері қолданылды. Күйші сазгерлердің суреттерін экраннан көре отырып, төкпе күй шебері Құрманғазы мен шертпе күй шебері Тәттімбеттің күйлері тыңдатылды. РАФТстратегиясын қолдану арқылы оқушылардың ойлау қабілеті мен шығармашылық қабілетін арттыру мақсатында сурет арқылы әңгіме құрастырылды. Т– кестесін қолдану арқылы төкпе күй мен шертпе күйдің айырмашылықтарын ажырата білді. Сабақты қорытындылау мақсатында ашық тест беріліп, оқушылар алған білімдерін саралап, жауаптар берді. Сын тұрғысынан ойлау стратегиясын және инновациялық

Оқу – білім азығы, Білім – ырыс қазығы.

ақпараттық технологияларды шеберлікпен қолдану негізінде білім сапасы арта түсті. Ақпараттық және педагогикалық технологиялар негізінде мұғалімнің ролін түбегейлі өзгертуге мүмкіндік туды, мұғалім тек қана білімді алып жүруші ғана емес, сонымен қатар оқушының өзіндік шығармашылық жұмысының жетекшісі және бағыт берушісі болып анықталды. Осыған орай сабақ үрдісінде инновациялық әдістер оқытудың интерактивті оқыту моделі болып табылады. Пайдаланған әдебиеттер: 1.Баетова З.«Жаңа педагогикалық технология», «Қазақстан мектебі» журналы, №11-12, 2002. 2.Базаров Ю.П.«Сезім,техника,шеберлік». М.Білім, 1962. 3.Калинин М.И.«Таңдамалы шығармалар жинағы» Ағартушы, 1960. 4.Қамарова Н. «Лирика және музыка» «Зерде» журналы, №5-6. А, 2000. 5.«Музыка әлемінде» журналы. А, 2008. №3 6.Сабыров Т. «Оқушылардың оқу белсенділігін арттыру жолдары»,Мектеп баспасы,112-бет. А, 1978. 7.Сухомлинский В.А. «Тәрбие туралы» Политиздат, 1985.

ДАНАЛАРДАН ҚАЛҒАН АСЫЛ СӨЗ

Білімдіге дүние жарық. Білімсіздің күні кәріп. Өмір – үлкен мектеп. Өмірдің өзі – ұлы ұстаз. Жердің сәні – егін, Ердің сәні – білім. Өнер – ағып жатқан бұлақ, Ілім – жанып тұрған шырақ. Ғылым – теңіз, білім – қайық. Жеті жұрттың тілін біл, Жеті түрлі білім біл. Ақыл –дария, Ой – теңіз.

ИНФОРМАТИКА МАМАНДЫҒЫ СТУДЕНТТЕРІНІҢ АҚПАРАТТЫҚ ҚҰЗЫРЕТТІЛІГІН ҚАЛЫПТАСТЫРУ ӘДІСТЕРІ Хатенова М. Х.Досмұхамедов атындағы Атырау мемлекеттік университетінің магистранты

Қазіргі кездегі экономикалалық, саяси, ақпараттық және әлеуметтік даму үдерісі әлемдік бәсекелестікті күшейте түсуде. Тіпті бірқатар дамыған елдерде бұл идея ұлттық қағидаға айналған. Адамзат қоғамының бүгінгі даму қарқыны дүние жүзінде өзара бағыныштылық пен өзара әсерлесумен сипатталады. Экономика мен мәдениетке тән жаһандану үдерістері, қоғамның ақпараттануы білім беру жүйесіне де өз әсерін тигізеді. Қазақстан Республикасындағы білім беруді дамыту саласында жалпы орта білім берудің жаңа сапасына қол жеткізуде білім беру мекемесіндегі оқытудың мақсатын және білім берудің жоспарланған нәтижелерін қайта қарауды талап етеді. Жалпы орта білім берудің ұлттық деңгейдегі басты мақсаты – ақпараттық қоғамда еліміздің әлеуметтік, экономикалық және саяси өміріне белсенді қатыса алатын оқушылардың танымдық іс-әрекетін қалыптастыру мен құзыретті тұлғаның қалыптасуына ықпал ету. Жалпы орта білім берудің негізгі міндеттерінің бірі – жеке және ақпараттық қоғам өміріне қажетті әрі қарай кәсіби білім алуы мен жұмысқа орналасуының негізі ретінде сапалы білім алуына оқушыға мүмкіндік беру болып табылады. Ақпараттық қоғамның негiзгi талабы - оқушыларға ақпараттық бiлiм негiздерiн беру, логикалыққұрылымдық ойлау қабiлеттерiн дамыту, ақпараттық технологияны өзiндiк даму мен оны iске асыру құралы ретiнде пайдалану дағдыларын қалыптастырып, танымдық іс-әрекетін қалыптастыра отырып ақпараттық қоғамға бейiмдеу. Олай болса, ақпараттық бiрлiктердiң бiлiмге айналуы әлемнiң жүйелiк-ақпараттық бейнесiн оқушылардың шығармашылық қабiлеттерi мен құндылық бағдарларын дамыту және танымдық ісәрекеті арқылы қалыптастыруды көздейтiн, адамның дүниетанымының құрамдас бөлiгi болып табылатын интеллектуалды дамуды қалыптастырудың бір жолы. Әдіс-тәсіл (гректің methodos зерттеу, білу сөздерінен шыққан) әлдебір мәселені шешуде пайдаланатын практикалық немесе теориялық операциялар мен амалдардың жиынтығы. Педагогика саласында оқу-тәрбие жұмысында пайдаланылатын әдістемелерді құрастыру аса маңызды орын алады. Информатика пәнінің өзіндік ерекшеліктеріне байланысты оқытудың әдістемелері студент (өзіндік ізденістері мен шығармашылық қабілеттері) пен оқытушының өзара ізденістерінің көрінісі іспетті. И.Я.Лернер және М.Н.Скаткин ілімдері бойынша: түсіндіруиллюстративті, репродуктивті, проблемалық бейнелеу, жекеленген ізденістік, эвристикалық және зерттеу әдіс-тәсілдері. АКТ бағытталған тұлғалы-бағдарланған міндеттер студенттерде болжау іскерліктерін қалыптастыруы керек. Осыған байланысты оқыту технологиясы

көрсетілген іскерліктерін қалыптастыруға бағытталған міндеттердің негізгі үш типтерін қолдануды ескереді. АКТ оқыту әдістемесі аймағындағы зерттеулерді талдау оқыту әдістемесі мен оқыту мазмұнын қалыптастыру көптеген зерттеулерде үздіксіз байланысты және мақсат пен міндеттің тұтастығында қарастырылады. Бірінші және екінші бағыттағы зерттеу жұмыстарының көпшілігі келесі мәселелерге бағдарланған: мектеп оқушыларын ақпараттық технологиялар аймағында дайындау (Е.А.Васенина, А.Г.Гейн, В.Г.Житомирский, А.П. Ершов В.А.Извозчиков, Е.А.Кашина, Т.А.Кувалдина, С.Лесневский, Н.В.Матеева, Е.А.Ракитана, Н.В.Ходякова, Г.И.Шукина және т.б.), кейде салалық (И. И.Данилина), немесе педагогикалық жоғары оқу орындарындағы мұғалімдерге (М.М.Абдуразаков, Ю.С.Брановский, С.А.Зайцева, Л.Л.Каймина, В.А.Контун, Д.А.Колесов, Л.Ю.Кравченко, Г.Н.Некрасова, А.А.Патокин, К.А.Раджанов, Ю.М. Сеничева, Г.П.Шишкин және т.б.). АКТ оқытудың алдыңғы қатарлы идеялары мен әдістері анықталған шамада мамандарды жоғары мектепте дайындауда пайдалы болуы мүмкін, бірақ, түрлі салада мамандар дайындайтын жоғары оқу орынының алдында тұрған міндетті іске асыру және жоғары оқу орнында оқытуды ұйымдастыру ерекшелігі АКТ негізінде ақпараттық құзыреттіліктерді қалыптастырудың тәсілдерін және осы мазмұнды іске асырудың формалары мен әдістерін іздеуді талап етеді. "Информатика",. «Кәсіптік технологиясы бойынша компьютерлік сауаттылық» пәндерінің мазмұнын мамандық бағытында анықтау, маманның дайындалу саласының (А.А. Матееваның, Л.Ю.Монахованың, Л. В. Певзнердің, А.В.Смирновтың, С.B.Суматохиннің, И.В.Шевченконың зерттеулерінде) пәндік аймағына қатысты міндеттерді шешуде АКТ қолдануына қатысты келтіріледі. Білім берудің жалпы тәсілін қалыптастыруда мамандыққа бағдарлау қолданыстағы: білім беру стандарттарының идеологиясынан байқалатын мамандардың көптеген кәсіби сипаттарын жасауда өз бейнесін тапты. Модулдік тәсілдің сйпаттамалық белгілері және оны информатика курсында іске асыру мүмкіндіктері педагогикалық ортада кеңінен талқылануда. М.Б.Лебедева мен Е.И.Соколова, информатика курсында құрылу технологиясы модулдік тәсілге негізделген оқу элементтерін қолдану әдістемесімен байланысты мәселелерді қарастырып, оқу әлементтерін пайдаланудың артықшылықтары сапасында келесі принциптерді ықпалды іске асыру мүмкіндіктерін атап көрсетеді: • студенттердің жұмысын жекелендіру;

• иілгіш оқу үдерісін ұйымдастыру; • оқыту барысындағы тұрақты кері байланыс; • оқу қызметін интенсификациялау. Авторлар студенттердің білім алу дайындығын оқу элеметтерімен (блоктармен) табысты жұмыс істеуге оңтайлы (оқушылардың басқа категорияларымен салыстырғанда) деп қорытындылайды. Мазмұндық және құрылымдық аспектілер минимальды көлемде нормативтік құжаттармен анықталғандығының негізінде, информатика аймағында білім берудің минимальды компоненттерінің және мазмұнының міндетті

ТЕХНОЛОГИЯ САБА ОТЫРЫП, О

минимумының кестесін құруға мүмкіндік беретін білімдер мен біліктіліктер талаптарын және осының негізінде оқу мазмұнының ірі блоктарын бөле отырып, информатика курсында модулдік интегративті әдістемелік жүйе құруды анықтайды. Сонымен, заман табына сай білім беруде информатика мамандығы студенттерінің ақпараттық құзыреттілігін қалыптастыру– ой өрісі дамыған шетелдік білім жүйесінен қалыспайтын жастарға білім беру жолындағы ортақ міндетті өз мәнінде жүргізу қажет деп ойлаймыз.

ҒЫНДА ЖА

ҢА ИННОВАЦИЯЛЫҚПАЙДАЛАНА ХНОЛОГИЯЛАРДЫ ТЕ РМАШЫЛЫ ҚУ Ш ЫНЫ Ш ЫҒ А Қ ІЗДЕНІСКЕ Б АУЛУ Болатбекұлы Досжан

Атырау қаласы Д.Байбосынов атындағы №13 ұлттық мектеп – гимназиясының технология пәнінің мұғалімі

XXI ғасырдың алғашқы жылдарының негізгі проблемаларының бірі «Білім бүкіл өмір бойына» қағидасын жүзеге асыратын білім жүйесінің ұйымдық құрылымдарына іздеу болып табылды. Ақпараттық технология ақпаратты алудың, жеткізудің, сақтаудың және пайдаланудың әдістері мен құралдары.Дьюидің айтуы бойынша мәселелерге ерекше көңіл аудару оқушылардың табиғи әуесқойлығын оятып, оларды сыни тұрғыдан ойлауға итермелейді, яғни «нақты бір мәселені қарастырып, қиын жағдайдан шығудың жолын өзіндік іздеу арқылы оқушы шын мәнінде ойланады». Осыдан сын тұрғысынан ойлау бағдарламасының бәсекеге қабілетті жеке тұлғаны қалыптастыруда жаңашылдығы ерекше. Бүгінде еліміз білім беру мекемелерінен тәуелсіз мемлекетіміздің өркениетке жету жолындағы әр талабына тұғыр боларлықтай ұрпақ оқыту, тәрбиелеу ісін жаңа сапалық өзгерістер деңгейіне көтеруді талап етіп отыр. Ұстаз алдындағы басты мақсат-сапалы білім мен саналы тәрбие беру, тұлғаның заман талабы мен ағымына сай қалыптасуына ықпал ету. Тұлғаны жан–жақты жетілдіруде таным баспалдақтарына жетелер дағды–машықтарды қалыптастыруға жол ашатын оқыту мен тәрбие технологиясын жете білу, меңгеру, біліктілігін арттыру, әлемдік даму үрдісіне қатысар тұлға даярлау. Өз ұрпағының жауапты да жігерлі бәсекеге барынша қабілетті, өресі биік жеткіншектерін тәрбиелеуде ұстаздың жаңаша ойлау түріне педагогикалық іс-әрекетін ғылыми тұрғыда ұйымдастырғанда ғана қол жеткізеді.Ол үшін оқу үрдісінің мәні мен зандылықтарын жете біліп, жаңа технологиялар мен жаңаша оқыту әдістерін тиімді қолдана білу керек. Қазіргі педагогикалық ғылымда жаңа ұғымдар көп. Солардың бірі-инновация ұғымы. Оны жете түсініп, инновациялық әдіс-тәсілдерді оқу үрдісіне енгізу-оқушылардың саналы да сапалы білім алуының бірден–бір шарты. Ал инновация дегеніміз жаңа

жағдайдағы жаңалық болып табылатын, нақты мақсаттың нәтижелі жүзеге асуын қамтамасыз ететін идеялар. Қазақстан Республикасының «Білім беру жүйесінің міндетінің бірі ретінде оқытудың жаңа технологияларын енгізу туралы айтылған. Осыған байланысты қазіргі жағдайда, инновациялық үрдістер» тиімді басқару мәселесі педагогикалық жаңашылдық құрылысының негізгі түйіні болып табылады. Педагогикалық инновацияның ғылым ретінде дамығанына өте көп уақыт болған жоқ. Ал, инновация деген сөзді қалай түсінуге болады? Инновация–латын тілінен шыққан аудармасында: жаңарту, жаңалық, өзгеріс деген мағынаны білдіреді. Инновация, жаңалықтар және жаңаша енгізулер өз даму циклында белгілі бір өмірлік сатыларды бастан кешеді: – мақсат көздеушілік; – жаңа идеяның пайда болуы; – жаңа идеяны әзірлеу; – жаңаны іске асыру, тарату. Қазіргі таңда мұғалімнің кәсіби біліктілігін көрсететін бір өлшемі-инновациялық мәдениеті. Ал инновациялық мәдениет дегенді қалай түсінеміз? Біріншіден, қазіргі заманғы білім беру ісіндегі болып жатқан жаңалықтардан хабары мол, өз пәніне жетік білгеннің үстіне, жаңа озық тәжірибеден өз қажетін тауып, өз керегіне жарата білетін, кәсіби шеберлігін ұштай жүретін, жаңалықты сезіне білетін, оны пәнін оқыту әдістемесіне батыл енгізе білетін жан. Екіншіден, инновациялық мәдениет, ең әуелі мұғалімнің оқушымен қарым-қатынасынан көрінеді. Үлкеннің кішіге бұйыру, ақыл айту, не «осыны істе» деген үзінді-кесілді талабымен емес, оқушының өзіне тең тұтып жасы кіші болғанымен, ой-білігі, әріптес ретінде қарауынан-мұғалімнің мәдениеті, ішкі жан дүниесінің байлығы байқалып тұрады.

Үшіншіден, мұғалім білікті де білімді болса, оны шәкірт тез танып, сыйлайды. Сыйластық қарымқатынастың бұзылуы, меніңше, оқушының мұғалім тапсырмасын орындамауынан, орындағысы келмеуінен басталады. Мұғалімнің инновациялық мәдениетінің шарты-өз талабын орындата алмауы. Берілетін тапсырманың оқушы таным-түсінігіне лайық, орындай алатындай, шамасы келетін, басқа сабақтарға дайындалуға үлгермей қалмайтындай, өзі қызығып орындайтын тапсырмалар болуы керек. Мұғалімнің өз шәкіртінің жай-күйін түсініп, оған дем беруге, көмек көрсетуге дайын тұруы, бәрінен бұрын шәкіртінің еңбегінің әділ бағалануы да мәдениеттіліктің белгісі. Төртіншіден, өз сабағында жаңа технологияны қолданатын, оқытудың белсенді әдістерін (интерактивті әдістерді) ұтымды пайдаланып, шәкірттерімен бірлесіп, ынтымақтаса сабақ өткізуі де осы инновациялық мәдениетке жатады. Оқушының үйден дайындап әкелген рефераты, сызған сызбасы, салған суреті, шағын баяндамасы, яки болмаса хабарламасы болсын, ескерусіз қалмауы керек. Яғни, сабақ құрылымында оқытудың белсенді әдістері (интерактивті әдістер) орын алуы тиіс. Еңбек тәрбиесі-барлық тәрбиенің қайнар көзі:тамақ істеу, киімді пішу, тоқу, қолөнер шеберлігін меңгерту арқылы ұрпақты адамгершілік рухында тәрбиелей аламыз. Себебі оқушы алған теориялық білімін іс жүзінде қолдана отырып, оны өмірімен,өзінің іс-әрекетімен байланыстыра білгенде ғана,өзіне де, қоғамға да пайдасын тигізе алады. Технология сабағы арқылы оқушыны ісмерлікке, іскерлікке, ұқыптылыққа, әдемілік пен әсемділікті сезініп,қабылдауға үйретеміз. Қазіргі өмір талабы–оқу-тәрбие процесін түбегейлі өзгерту. Технология сабағында іс жүзінде нақты ерінбей еңбек ететіндей төзімді және жинақы болу керек. Білім жүйесінің жаңа құрылымы мен оқуәдістемелік жұмыстары мазмұнының өзгеруі мұғалімдердің кәсіби шеберлектерін жаңартуды, шыңдауды талап етеді. Дамудың жаңа сатысына бағыт алған мектептің ең негізгі өзегі мұғалімнің жеке басының ізденімпаздығы мен білімдігіне көп жағдай тәуелді. Қазіргі өркениетке ұмтылған қоғам талабына сай ҚР-ның дамыған елдермен иық тіресіп тұруы және еліміздің болашағы мен қазіргі кезеңі үшін білімді, зерделі, өз бетімен іс-әрекет ете алатын, қоғамнан өз орнын таба алатын шәкірттерді дайындау ұстаздардың міндеті. Қазіргі кезде біздің республикамызда білім берудің жаңа жүйесі жасалып және әлемдік білім берудің кеңістігіне бағыт алуда.Білім берудің қоғамдық жағдайы келешек ұрпақты оқытудағы оқыту мен тәрбиелеудің жаңа үрдістерін және жаңа педагог формациясын ұйымдастыруды талап етеді. Жас ұрпақты еңбексүйгіштікке,іскерлікке баулу,әсіресе, қазіргі кезеңде ауадай қажет. Сондықтан «Технология» бөлімінің арнайы тарауларын оқыту, сабақта жаңа технологиялар мен

әдістерді ізденуіне және шығармашылығын дамытуда, ісмерлігін, икем-дағдыларын қалыптастыруда қазіргі экономикалық жағдайға үйренуін қамтамасыз етеді. Сондықтан оқушылардың қызығушылын арттыру үшін сабақтарды түрлендіріп өткізу қажет. Ең басты мақсат–оқушылардың сабақ үстінде шет қалмауы. Берілген тапсырмамен айналысып отыруын қадағалау. Технология пәнінде оқушылардың икемділігі,түсті таңдауы, жинақылығы және ілтипаты, биязы болып, өз ойын дәл дәйекті етіп, айқын көрсетуін талап ету. Дүниетану, білімге талпыну әрбір адамның түбегейлі ісінің бірі. Егер бұл талпыну болмаса, әрбір адам білімге, еңбекке үңіле қарамаса ілгері басу, прогресс те болмас еді. Сондықтан, ұлттық мәдениетті көтеретін, ұлттық педагогикалық әдепғұрыптарын, намысты, имандылық пен ізгілікті, жат іс-әрекеттерге сын көзбен қарайтын, ақпараттарды қарап саралай, тұжырымдай алатын оқушыларды дайындауымыз керек. Олар жаңа ойларға, идеяларға толы, күтпеген жерден пайда болған ойларға мағына беріп, шала ақпараттарды терістеп айта білулері керек. Оқушылар кез келген жалпыға танымал ақпараттарды сын тұрғысынан шығармашылықпен қарап, оның ұтымды жақтарын қолдануға тиісті. Сабақ-оқыту мен тәрбиелеу үрдісінің негізгі формасы. Ендеше сабақтың мәнді өтуі мұғалімнің шеберлігіне байланысты. Ғылым мен техниканың дамыған заманында озық ойлы, шығармашылығы жоғары оқушы тәрбиелеу әр ұстаздың басты міндеті. Оқушылардың шығармашылық іскерліктерін арттырып, заман талабын ескере отырып, әрбір сабағымда жаңашыл педагогтардың әдіс-тәсілдерін, озық технологиясын басшылыққа алып, оқыту үрдісінде АКТ, СТО, кіріктірілген сабақ түрлерін көп қолданып, сабақтар өткіземін. Сыни тұрғыдан ойлау мен сабақ үдерісінде ақпараттық-коммуникативтік технологияны \АКТ\ қолдану оқушылардың тәуелсіз ойлауына, ой қорытуына, қабілетіне, визуалды және ауызша түрдегі ақпарат алуына, өз бетімен ізденуіне ықпалын тигізеді. Сыни тұрғысынан ойлауды қалыптастырып, балалардың өз білімдерімен жаңа білімдерін ұштастыра отырып тақырыпты түсінуге бағыт беріледі. Сыни тұрғыдан ойлаудың стратегиялары өте көп. Ол іс әрекеттер оқушыларға еркін ойлауға мүмкіндік береді, ақыл ойын дамытады, ұжымдық іс әрекетке тәрбиелейді, тіл байлығы жетіледі, жан жақты ізденеді, өз ойын жеткізеді. Бұл технологияның ішкі құрылымы:. Бұл құрылым үш деңгейден тұрады, яғни оқу мен үйренуге арналған құрылым. 1. Қызығушылықты ояту сатысы. 2. Мағынаны тани білу сатысы. 3. Ой – толғаныс сатысы. Үйренгенін қабылдайды,іштей ойлануға үйренеді, ой алмасады. Белсенді түрде өз білімін нақтылау жолын қайта қарап, өзгерістер енгізеді. Сол білім арқылы өзінің өзгергенін сезеді.

Оқу үрдісінде компьютерде пайдалану оқушылардың өзіндік жұмыстарын ақпараттықәдістемелік тұрғыдан қамтамасыз етуге, елеулі өзгерістер енгізуге мүмкіндік береді. Олардың баяндама, реферат жазғанынан презентация жасағаны тиімді, себебі, презентация жасау барысында олар алған материалдарын жүйелеп, негізгісін, тақырыптың өзекті жерлерін бөліп алады.Бұл дағды оқушының логикалық ойлауын, шығармашылықпен, ақпаратпен жұмыс жасауын қалыптастырады. Оқушылардың ғылыми жоба жазуына да ақпаратпен жұмыс жасауы көмегін тигізеді. Дәстүрлі емес сабақтардың психологиялық, педагогикалық ұйымдастыру және өткізу жолдарын жан-жақты зерттеп, оқушылармен өткізілетін сабақтар жүйесі жасалынуы қажет. Оқушылардың ақпараттарды дұрыс мағыналы түрде меңгерулері үшін сын тұрғысынан қарап, оны сұрыптай білуі тиіс.Олардың белгілі бір қалыптасқан ақпараттарды сұрыптауы, тізбектеп ойдан өткізуі, өз ойларын тұжырымдауы және пайдалы ақпараттарды, идеяларды таба білу тәжірибелері болуы керек. Олар өзі оқыған ақпараттарды жүйелілікпен ой елегінен өткізіп, сын тұрғысынан қарай отыра сұрыптай білуі қажет. Міне, сондықтан бүгінгі таңда педагогика теориясына елеулі өзгерістер еніп, білім беру мазмұны жақсарып, жаңа көзқарастар пайда болуымен білім беру құрылымында жаңа технологиялар өмірге келді. Инновациялық әдістәсілдерді енгізу жаңа білім берудің бірден-бір шарты деп айттық. Саралап оқыту-оқушылардың туа біткен ақыл-ой қабілетінің жеке дамуының жан-жақтылығына негізделген білім беру жүйесі. Барлық педагогикалық жүйе құрам бөліктерінде инновация үрдісі іске асу үшін төмендегідей жұмыстар істелуі тиіс: – оқытудың дәстүрлі емес сабақ түрлері мен әдістәсілдерін қолдану; –оқушылардың ойлау қабілетін, жаңалықтарды тез қабылдауын қалыптастыру және жаңалықтарды өмірде қолдана білуді үйрету;

–сабақтарда пайдаланатын негізгі әдістер оқушылардың көңіл-күйіне, ынтасына, қабілетіне қарай топпен, жеке оқушылармен жұмыс істеу, ойын элементтерін пайдалану. Мен өз сабағымда жобалау технологиясын қолданамын. Жобалау технологиясын енгізудегі негізгі мақсатым–оқушылардың қызығушылығын дамыту, өз бетімен жұмыстарын жүргізу арқылы білімдерін жетілдіру, ақпараттық бағдарлау біліктілігін қалыптастыру және сыни тұрғыдан ойлау қабілетін арттыру арқылы оқушыны болашақта әр түрлі жағдаяттарда, әр түрлі қоғамдық ортада өзін-өзі көрсете білуге бейімдеу. Егер оқушы жобасы тақырыбын дұрыс таңдай отырып,жоспарлай білсе,оны дұрыс орындай алса–ол болашаққа дұрыс бейімделген тұлға болып қалыптасады. Әр түрлі жағдаяттарда дұрыс шешім қабылдай отырып, әр түрлі адамдармен тіл табыса отырып,әр ортада дұрыс бағыт–бағдар бере алады. Сонымен, жобаның тиімділігі – көзбен көріп, құлақпен естіп, есте сақтай отырып, оқушыны ізденіске, іскерлік пен танымдық ынтаға, шығармашылық қабілетті жетілдіру арқылы түрлі мәселелерді шеше білуге, тапқырлыққа, жаңа ғылыми ізденіске жетелейді. Жобалау технологиясының негізінде– оқушылардың жұппен немесе топпен бірігіп дайындайтын шығармашылық жұмыстарды атқарады. Сапалы білім берумен қатар еңбекке баулу, үйрету аса қажет нәрсе, жастарымыздың өнерлі болуы қоғамдық өмірімізге үлкен әсерін тигізеді. Оқу процесінде педагогика элементтерін кеңінен пайдаланып, ұрпақ бойына адамгершілік қасиетін дамыту керек. Технология пәнін оқыту кезінде халық педагогикасының үлгілі дәстүрлерімен шебер ұштастырып, жастарды ой-орамды, тілі бай, мәдени өрісі кең, іскер, шебер, адамгершілігі мол азамат етіп шығаруымызға зор мүмкіндігіміз бар.

АКТИВИЗАЦИЯ ПОЗНАВАТЕЛЬНОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ УЧАЩИХСЯ В ПРОЦЕССЕ ОБУЧЕНИЯ ФИЗИКИ, МАТЕМАТИКИ КАК ВАЖНЫЙ ФАКТОР РАЗВИТИЯ ЛИЧНОСТИ Верещагина Елена Вячеславовна учитель математики и физики I категории школы-лицея №20 им.А.С.Пушкина г.Атырау

Предмет математики настолько серьёзен, что надо не упускать случая сделать его занимательным Блез Паскаль Ещё в древности одним из важнейших достоинств человека считали владение математическими знаниями. Слово «математика» в переводе с греческого означает–«знание, наука». Её роль и значение непрерывно возрастают в современной жизни.

Важнейшая задача школы-давать учащимся глубокие и прочные знания основ наук, вырабатывать навыки и умение применять их на практике.Школа должна научить ученика находить пути к решению проблем, формировать у учащихся способность к самостоятельному, творческому мышлению.«Мыслительные операции не даны изначально, они постепенно складываются в ходе

самого мышления» (Сергей Леонидович Рубинштейн). В настоящее время исследования ученых убедительно показали, что возможности людей, которых обычно называют талантливыми, гениальными–не аномалия,а норма. Задача заключается лишь в том, чтобы раскрепостить мышление человека, повысить коэффициент его полезного действия, наконец, использовать те богатейшие возможности, которые дала ему природа, и о существовании которых многие подчас и не подозревают. Поэтому особо остро в последние годы стал вопрос о формировании общих приёмов познавательной деятельности. Познавательный интерес–избирательная направленность личности на предметы и явления, окружающие действительность. Эта направленность характеризуется постоянным стремлением к познанию, к новым, более полным и глубоким знаниям. Систематически укрепляясь и развиваясь, познавательный интерес, становится основой положительного отношения к учению. Познавательный интерес носит поисковый характер. Под его влиянием у человека постоянно возникают вопросы, ответы на которые он сам постоянно и активно ищет. При этом поисковая деятельность школьника совершается с увлечением, он испытывает эмоциональный подъём,радость от удачи. Познавательный интерес положительно влияет не только на процесс и результат деятельности, но и на протекание психических процессов: мышления, воображения, памяти, внимания, которые под влиянием познавательного интереса приобретают особую активность и направленность. Познавательный интерес–это один из важнейших для нас мотивов учения школьников. Его действие очень сильно.Под влиянием познавательного, учебная работа даже у слабых учеников протекает более продуктивно. Познавательный интерес при правильной педагогической организации деятельности учащихся и систематической и целенаправленной воспитательной деятельности может и должен стать устойчивой чертой личности школьника и оказывает сильное влияние на его развитие. Познавательный интерес выступает перед нами и как сильное средство обучения. Классическая педагогика прошлого утверждала – «Смертельный грех учителя–быть скучным». Когда ребёнок занимается из-под палки, он доставляет учителю массу хлопот и огорчений, когда же дети занимаются с охотой, то дело идёт совсем подругому. Активизация познавательной деятельности ученика без развития его познавательного интереса не только трудна, но практически и невозможна. Вот почему в процессе обучения необходимо систематически возбуждать, развивать и укреплять познавательный интерес учащихся и как важный мотив учения, и как стойкую черту личности, и как мощное средство воспитывающего обучения, повышения его качества.

Познавательный интерес направлен не только на процесс познания, но и на результат его, а это всегда связано со стремлением к цели,с реализацией её, преодолением трудностей, с волевым напряжением и усилием. Познавательный интерес–не враг волевого усилия, а верный его союзник. В интерес включены, следовательно, и волевые процессы, способствующие организации, протеканию и завершению деятельности. Таким образом, в познавательном интересе своеобразно взаимодействуют все важнейшие проявления личности. Учеба – это серьезный труд. И именно поэтому обучение должно быть интересным и занимательным, так как интерес вызывает удивление,будит мысль,вызывает желание понятьявление. Психологами доказано, что знания, усвоенные без интереса, не окрашенные собственными положительными эмоциями, не становятся полезными – это мертвый груз. Активизировать – это значит целенаправленно усиливать познавательные процессы (восприятие, память, мышление, воображение) в мозгу учащихся, побуждать их затрачивать энергию, прилагать волевые усилия для усвоения знаний и умений, преодолевая трудности. Существуют различные пути активизации учебной деятельности: проблемное изложение материала, комментированные упражнения, самостоятельная работа учащихся, творческая работа детей, формирование стимулов к учению. Но можно выделить и другие способы активизации: игровые методы, моделирование, занимательность, проведение нетрадиционных уроков. Среди важнейших вопросов совершенствования обучения основам наук следует выделить активизацию познавательной деятельности школьников в процессе обучения математике. Это результат действия, прежде всего, усиления роли математики в развитии науки, техники, производства и вызванного математизацией (почти всех областей деятельности человека), значительного повышения требований к уровню математической подготовки школьников. Оптимальный вариант познавательной деятельности предполагает сформированность умственной самостоятельности учащихся. Исходной позицией формирования творческой активности и умственной самостоятельности является воспитание внимания учащихся на основе пробуждения у них познавательного интереса. Воспитание внимания и интереса осуществляется средствами включения школьников в творческую работу. Постепенно проявляющийся у учащихся интерес к изучению предмета и приобретенные умения повышают их любознательность. Учащийся как бы самоутверждается в своих возможностях, ищет новые способы овладения учебным предметом; у него появляется устойчивая потребность знать и трудиться.

Большое значение в обучении имеет организационный момент урока. Чтобы быстро настроить детей на работу, можно начать урок с устного счета. Можно применить два вида устного счета. Первый–это тот, при котором числа демонстрируются перед учащимися с использованием карточек, ПК, записи на доске и при этом читаются. Работает зрительное, слуховое восприятие учащихся, чем существенно облегчается процесс вычисления. Второй вид устного счета – это когда учащиеся воспринимают числа и действия над ними на слух. Второй вид устного счета сложнее первого, но эффективнее в методическом смысле.Однако однообразие заданий в виде примеров на вычисление уменьшает интерес как к счету, так и к уроку вообще, поэтому можно использовать различные приемы устного счета, например, игровые. Игровые моменты на уроке делают процесс обучения интересным и занимательным, создают у детей доброе, рабочее настроение. Игра-творчество, игра-труд. Даже самые пассивные из детей включаются в игру с огромным желанием. Во время игры дети, как правило, очень внимательны, сосредоточенны. Примеры могут быть оформлены в виде индивидуального лото («Действия с натуральными числами», «Действия с десятичными дробями», «Признаки равенства треугольников» и другие). Всевозможные формы кодированных ответов, ребусов, составление кластеров привлекают внимание ребят. Также можно использовать такие задания как «Допиши», «Найди ошибку», «Заполни таблицу» и другие. В младших классах для упражнения в вычислениях можно предложить ребятам поиграть в такие игры как «Собери цветы», «Собери грибы», «Поймай рыбку» и т. д. (на обратной стороне цветов,грибов,рыбок написаны примеры,которые им предстоит решить).Для устного счета также можно использовать такие игры:«Лесенка», «Кто быстрее разожжёт печку», «Кто быстрее сядет в ракету» «Удивительная цепочка» (решение уравнений: в каждое уравнение, начиная со второго, вставляется корень предыдущего уравнения) и др.

Использование в школьном курсе математики элементов истории науки способствует развитию у учащихся прочного и устойчивого интереса к предмету, более глубокому и сознательному усвоению математики. Использование тестов благотворно влияет на развитие интуиции и логического мышления. Применение компьютерных программных средств на уроках позволяет учителю повысить наглядность обучения, облегчить контроль знаний учащихся,повысить интерес к предмету, познавательную активность учащихся. Также хорошо развивают логическое мышление и интуицию такие задания как создание проблемной ситуации,провоцирующие задачи, задачи на смекалку,задачи в стихотворной форме, задачи-шутки и др. Познавательный интерес учащихся к физике складывается из интереса к явлениям, к фактам, законам; из стремления познать их сущность на основе теоретического знания, их практическое значение и овладеть методами познаниятеоретическими и экспериментальными. ожно рассмотреть такую схему воспитания у учащихся увлечения учебным предметом: 1 стадия-от любопытства к удивлению; 2 стадия-от удивления к активной любознательности и стремлению узнать; 3 стадия-к прочному знанию и научному поиску. Использование художественной и научнопопулярной литературы в процессе обучения оживляет урок и способствует активизации познавательной деятельности учащихся, закреплению и углублению знаний (при изучении темы о равнодействующей силе можно разобрать басню Крылова «Лебедь, рак и щука», пытаясь выяснить, был ли прав автор с точки зрения физики, утверждая, что «воз и ныне там». Использование произведений искусства в процессе обучения физике есть один из примеров повышения познавательного интереса к науке. Так, законами рассеяния света объясняется голубизна небосвода; дисперсией света в каплях влаги- радуга; преломлением света- миражи и др.

 Мектепке дейінгі тәрбие мен білім беру  МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ НЫ

МДАРДА БАЛАЛАРДЫ ҰЙЫ ҢД ЕНСАУЛЫ ҒАЙТ ЫН ӘДІС-Т УДА Қ ОЛДАНЫЛАТ Султанова Галя Сагинтаевна

ҒЫН САҚ ТАУ Ж Ә НЕ ӘСІЛДЕРДІҢ МАҢ ЫЗЫ

«Өрлеу» БАҰО»АҚ филиалы Атырау облысы бойынша ПҚБАИ «Тұлғаны тәрбиелеу және әлеуметтендіру» кафедрасының аға оқытушысы, ҚР Білім беру ісінің үздігі

Мектепке дейінгі кезең–бала ағзасының өте қарқынды дамитын кезеңі екенін білеміз. Яғни осы жас шамадағы баланың ағзасының барлық жүйке жүйелері мен дене мүшелерінің, жүйкелікпсихикалық дамуы қалыптаса түскен кезі. Сондықтан да мектепке дейінгі ұйымда денсаулық сақтау іс-шаралары кешенді де жүйелі жүргізілуі қажет. Сонда ғана жаңа өсіп келе жатқан өскелең ағза сыртқы факторлар әсеріне төтеп бере алатын болады. Денсаулық сақтау технологияларының кешенді жүргізудің басты мақсаты:мектепке дейінгі балалардың қимыл-әрекеттерін жетілдіріп, оның ағзасын суыққа төзімді болуға жаттықтыру. Дені сау баланы өсіруде бірнеше бағыттар алынады: -балалар ауруларын төмендетуге мүмкіндіктер жасау үшін педагогтардың кәсіби-шеберліктерін арттыру; -ата-аналармен ынтымақтаса отырып, шынықтыруды кешенді ұйымдастыру. Бұл іс-шаралар барлық білім салаларымен байланыстырып, әрекеттестіріп жалпы «Денсаулық сақтау технологиялары» деп аталады. Шынықтырудың негізгі міндеттері: баланың тұлғалық ерекшелігін ескере отырып күшқайраттарын қалыптастыру және денсаулығын шынықтыруды жүзеге асыру. Бұл міндеттерге, тек шынықтыру шараларынын кешенді түрде өткізгенде ғана нәтижеге қол жеткізеді, яғни балабақшадағы баланың болған бір күні- оның ағзасына пайдалы дәрумендерді енгізіп ас мәзірін түрлендіріп,оны балаға жеткізу, қарапайым шынықтырумен қатар арнайы жоспарланған шараларды,қимыл-әрекеті үйлесімді ұйымдастыру. Баламен шынықтыру шараларын ұйымдастыру алдында бірнеше ережелерді сақтау керек: -дені сау баламен шынықтыруды жүйелі жүргізу, оның теріс эмоциясын (үрей, жылау, мазасыздық) тудырмайтын және біртіндеп үдетіп, ұзартылып, медбике мен педагогтың қатаң қадағалауында болуы қажет. -оқу-тәрбие үрдісін бала денсаулығына жүктеме болмайтындай, керісінше оны нығайтуға көмектесетіндей етіп ұйымдастыру керек. -балабақшаның жұмыс ерекшелігін ескере отырып, бала денсаулығын нығайту мәселелері, мектеп жасына дейінгі балалардың физикалық дамуы–мектепке дейінгі мекеменің жұмысының негізгі бағыты болып табылады.

Педагогикалық денсаулық сақтау технологияларын қолдану: Түрі анықталады. Күн тәртібіндегі өткізетін уақыты белгіленеді. Өткізу әдістерінің ерекшелігі көрсетіледі. Денсаулықтарын сақтау және ынталандыру. Тамақтан соң 30 минуттан кейін желдетілген топта немесе спорт пен музыка залында ортаңғы топтан бастап, аптасына екі рет 25-30 мин өткізіледі. Сымбаттары бұзылған және жалпақтабандылықтын алдын-алуға ұсынылады. Бұлшық еттерге жүктеменің үлесі тең болуы керек. Ырғақты – қозғалыс: Тамақтан соң 30 минуттан кейін желдетілген топта немесе спорт пен музыка залында ортаңғы топтан бастап, аптасына екі рет 25-30 мин. өткізіледі. Жүктеменің көлемі және өлшемі баланың жас ерекшелігіне қарай болуы керек. Көркем құндылыққа назар аудару. Динамикалық үзіліс: Сабақта балалардың шаршауларына қарай, 2-5 мин.Бұл шаршаудың алдын-алу үшін барлық балаларға ұсынылады. Сабақтың ерекшелігіне қарай көзге, тыныс алуға және басқа да жаттығуларды қосуға болады. Қимылды және спорттық ойындар: Серуенде, топта сабақтың бөлігі ретінде, барлық топтарды күнде жүргізіледі. Ойындар баланың жас шамалық ерекшелігіне және маусымдыққа, уақытына сәйкес іріктелінеді. МДМ-де спорттық ойындарының элементтері ғана қолданылады. Релаксация: Барлық топта кез-келген ыңғайлы бөлмеде жүргізіледі. Педагог технологияның қарқындығын мақсатпен балалардың жағдайына байланысты анықтайды. Табиғат үнінін, классикалық баяу әуенді (Чайковский, Рахманинов) қолдануға болады. Саусақ жаттығулары: Күнде барлық топтарда жеке-дара немесе жарты топпен жүргізіледі. Күнде кез-келген ыңғайлы уақытта барлық балаларға, әсіресе сөз мүкістігі бар балаларға ұсынылады. Көзге арналған: Көзге түскен жүктеменің қарқынына қарай күнде 3-5 мин шамасында жүргізіледі. Педагогтың көрсетуі, көрнекілікті қолдану ұсынылады.

Тыныс алу жаттығулары: Дене тәрбие және сауықтыру жұмыстарының әртүрлі формасында жүзеге асырылады. Процедураның алдында балаларға мұрын гигиенасы жөніндегі міндеттер туралы нұсқау беріледі, бөлмені желдетіп алу міндетті болып саналады. Сергітетін жаттығулар: Күнде түскі ұйқыдан кейін 5-10 мин беріледі. Өткізу түрі әртүрлі: керуетте жатып, молынан жуыну, қабырғалы жолмен жүру, ауасы әртүрлі деңгейдегі бөлмеде жеңіл жүгіру. Дене тәрбиесі сабағы: Спорт немесе музыка залында аптасына екі рет өтеді. Сәбилер тобында–топ бөлмесінде 10-15 мин. Ортаңғы -15-20. Ересек -20-25.Дайындық тобында 25-30 минут. МДМ-нің жұмыс істейтін бағдарламасына сәйкес желдетілген бөлмеде өткізіледі. Мәселелі ойындар (тренингтар): Күннің екінші жартысында немесе кез-келген бос уақытта педагогтың алдына қойған міндеттіне қарай ұйымдастырылады. Сабақ баланың ойын әрекеті кезінде оған білдіртпей қосылуы арқылы өтеді. Тіл қатынас ойындары: Ересек тобынан бастап аптасына 1-2 рет, 30 минуттан өткізіледі. Сабақ белгілі тірек-сызба бойынша және бірнеше бөлімдерден құрылады. Олар әңгімелесу, сызбанұсқалар, әртүрлі деңгейдегі ойындар, сурет салу, жапсыру, т.б. Нүктелі массаж: Ересек тобынан бастап кез-келген ыңғайлы уақытта және күзгі және көктемгі кездесетін аурулардың алдын алу мақсатында өткізіледі. Тұмау ауруымен жиі ауыратын балалармен қатаң түрде арнайы әдістер арқылы өткізіледі. Педагог арнайы көрнекілік құрал қолданылады. Арттерапия: Ортаңғы топтан бастап сеанс бойынша 10-12 сабақ, 30-35 минут өткізіледі. Сабақ жарты топ бойынша 10-13 адаммен өткізіледі. Диагностикалық құрал және сабақтың хаттамасы болуы керек. Әуен әсері: Айына 1-2 рет сабақтан тыс уақыта сауықтырушынықтыру жұмысы ретінде өткізіледі. Басқа технологияларға көмекші ретінде: әртүрлі көзқарасты шешуге, эмоцияның жоғары кездерінде қолданылады. Ертегі терапиясы: Айына 1-2 рет Дамыту және психологиялық жұмыстар үшін қолданылады. Ертегіні ересек балалар жеке немесе топтасып айтуға болады.

Түстердің әсері: Алға қойылған міндеттерге қарай айына 1-2 рет өткізіледі.Мектепке дейінгі мекеменің безендірілуіне,қолданылған түстеріне ерекше назар бөлу керек. Бөлменің ішкі көріністерінің түстерін дұрыс таңдау– баланың ойының шешуіне және эмоциялық икемделуіне жақсы әсер етеді. Мінез-құлқын түзету: Ересек тобынан бастап сеанс ретінде 10-12 сабақ 25-30 минуттан өтеді. Сабақ арнайы әдіс-тәсілдер арқылы аз топты 6-8 баланы қамтиды.Ойын түрінде балалармен әртүрлі мәселелерді шешу бағытында жүргізіледі. Мектепке дейінгі ұйымдардағы шынықтырусауықтырудың негізгі міндеттері: -баланың денсаулығын нығайту және сақтау; -баланың денесінің сапалық дамуын, тұлғалық ерекшеліктерін ескере отырып,оның өміріне қажет қимыл ептілігін қалыптастыру; -баланың қимыл белсенділік талабын жүзеге асыруға жағдайлар тудыру; -салауатты өмір салтының талаптарына сай тәрбиелеу. Психологиялық және физиологиялық саулықпен қамту: -мектеп жасына дейінгі баланы тәрбиелеуді қамтамасыз етудегі бағыттар; -баланың физиологиялық даму және балалардың ауруларының төмендету үшін жағдайлар жасау; -балабақшадағы педагогтардың шеберліктерін және іскерлік біліктіліктерін көтеру; -медициналық қызметкерлермен байланысты шынықтыру-сауықтыру міндеттерін кешенді шешу; -балабақша және жанұя жағдайларында бірігіп дені сау баланы тәрбиелеу; -балалардың дене тәрбиесінің толыққанды дамуына, қимылдау талаптарын жүзеге асыру үшін балабақшада арнайы жағдайлар туғызу; -топтарда шынықтыруға арналған бұрыштар, спорт залда дене тәрбие сабағына арналған құралжабдықтармен қамтамасыз ету және балабақша ауласында спорт алаңының болуы. Осының барлығы баланың дене тәрбиесіне деген қызығушылықтарын жоғарлатады, сабақтың тиімділігін арттырады, балалардың барлық негізгі қимыл түрлерін жасауға мүмкіндік береді. Құрметті әріптестер, тәрбиешілер мен педагогтар Қазақстанның болашақ ұрпақтарының денсаулығын нығайту мен сақтау сіздердің аяулы алақандарыңызда екенін ұмытпаңыздар. Қолданылған әдебиеттер: 1.Назарбаев Н.А. Казахстан-2030-А:Білім,1997-96 с. 2.ҚР Білім туралы Заңы, - А. – 2007 3.Ф.Жумабекова, Мектепке дейінгі педагогика, А.2012 4.Жалмагамбетова Б.Ч., Сеременко Н.П., 2013. Организация здоровьесберегающего пространства в образовательных учреждениях области.

БАЛАЛАРДЫ

Ң ОЙЛАУ ІЛЕТІН ЛОГИКАЛЫ Қ АБ ҚОЙЫНДАР АР ҚЫЛЫ ДАМЫТУ Қарасаева Зәмзәгүл Нұрмұхамбетқызы

Атырау облысы Махамбет ауданы «Райхан гүлі» балабақшасының 1-санатты тәрбиешісі

Қазақстан Республикасының білім беру стандартында білім берудің басты міндеті логикалық ойлауды дамыту болып табылатындығы атап айтылған. Бұл кезде балалардың ойлары нақты– бейнеліден абстрактылы–логикалық ойлауға қарай дамиды. Логикалық тапсырмалар балаларды белсенділікке тәрбиелеу, өз бетінше жұмыс істеуге дағдыландыру, сондай-ақ балаларды икемділік пен шеберлікке баулу мақсатында пайдаланылады. В.Давыдовтың «Балабақша баласының психологиялық даму» еңбегінде:«Оқыту үрдісіндегі балалардың логикалық ойлау қабілетін қалыптастыру өзіндік мақсат емес, ол–белсенді тұлғаны тәрбиелеу құралдарының бірі» делінген. Балалардың шығармашылық қабілетін дамытуда логикалық тапсырмалар орындатудың маңызы зор. Логикалық тапсырмалар балаларды белсенділікке тәрбиелеу, өз бетінше жұмыс істеуге дағдыландыру, сондай-ақ балаларды икемділік пен шеберлікке баулу мақсатында пайдаланылады.

Логикалық тапсырмалар арқылы балалардың шығармашылық қабілетін дамыту үш негізгі бағытта іске асырылады: -Қызығушылығын арттыру; -Ойлау және қабылдау қабілетін дамыту; -Шығармашылық ізденісін дамыту. Логикалық тапсырмалар арқылы балалардың шығармашылық қабілеттерін арттыру мақсатына негізделген дәріс моделін құрастыруға болады. Мұндай сабақтардың құрылысы 4 кезеңнен тұрады: 1.Машық. Сергіту; 2.Балалардың шығармашылық қабілетінің негізі болатын психологиялық механизмдерінің дамуы (ес, зейін, қабылдау, ойлау); 3.Іздену тапсырмаларын орындату; 4.Балаларға белгілі түсінікпен жаңалықты көруге тәрбиелеу, мақсатында логикалық тапсырмаларды орындату. Осы кезеңдегі берілетін тапсырмалар түрлері: 1.Көру қабілетін дамытатын тапсырмалар, 2.Есту қабілетін дамытатын тапсырмалар. Көру қабілетін дамытатын тапсырмалар.

Көлеңкесін тап.

Есту қабілетін дамытатын тапсырмалар. 1. Математикалық жұмбақтар. Неше алма? «Бес» алған Асанға – Бес алма. «Төрт» алған Досанға –

Төрт алма. «Үш» алған Хасанға – Үш алма. «Екі» алған Болатқа – Неше алма? (2)

Інісі мен досына Сыйлау үшін Қасым Алма сатып алды. Әрқайсысына: Інісімен досына, Өзіне 1 алмадан болды. Ол неше алма сатып алды? (3) Осындай тапсырмалар орындау барысында балалардың субъектілік алғы шарты туындайды: 1.Оқу іс–әрекетіне деген қызығушылығы артады; 2. Ой-өрісі дамиды; 3.Шығармашылық пен дарындылық пайда болады. Балалардың шығармашылық қабілетін дамытуда логикалық тапсырмалар мен жаттығулар орындатудың маңызы зор. Баланың логикалық ойлауы ой әрекетінде, білімді меңгеру, тіл үйрену үстінде дамиды. Ендеше, балаларға тапсырмалар бергенде таңдауға, жинақтауға, салыстыруға, топтауға арналған тапсырмалар логикалық ойлауын дамытатындай болуы керек. Мысалы,сөздік-логикалық ойлаудың дамуына мынандай жаттығулар көмектеседі: «Артығын анықта» әдістемесі. Баланың маңызды бөліктерді бөліп көрсету, жалпылай білу дағдысын көрсетеді. Тапсырманы сурет не заттай немесе жазбаша түрде ұсынуға болады. Сонымен қатар ойлау әрекетін дамытатын тәсілдерді ойын түрінде қолдануға болады. Мысалы, «Керісінше айт» ойыны. Бұл ойында қарама-қарсы мағыналы сөздерді өткенде пайдалану тиімді. Мысалы,толық-жіңішке, қара-ақ, ыстық-суық, бостолы, т.б. Осы сияқты әртүрлі жаттығуларды тәрбиеші ретін тауып оқу үрдісінде қолдана білсе, оқыту түрленеді, оның тиімділігі артады, балалардың ақылойы жетіле түседі. Балаларға тапсырманы біртіндеп күрделендіре түссе, сонда логикалық ойлау қабілеттері қалыптаса бастайды. Осындай тапсырмалар, әдетте, тосын, болжауға келмейтін және қарапайым болады. Балалар мұндай тапсырмаларды зор ықыласпен орындайды және өздігінен анализ жасауға үйреніп, өз жұмыстарының қорытындыларын жалпылауға, салыстыруға дағдылана бастайды. Мен балалардың логикалық ойлау қабілеттерін дамытуда мынандай талаптарды басшылыққа алдым: *Оқу іс - әрекетіне балаларды түгелдей қамту; *Жеке дара қасиеттерін ескере білу; *Іс-әрекетке қызықтыра білу. Құрылған тапсырмалар мазмұны жағынан бірбіріне ұқсамайды.Бұл баланың ой-өрісін дамытып қана қоймай, оны байқағыштыққа, шапшаңдыққа, ойын дәлелдеуге де үйретіп, әрі оны жалықтырмайды. Әр сабақ сайын тапсырмаларды қиындатамын, көлемі көбейген сайын тапсырмаларды орындау жылдамдығы да артады. Оқу іс–әрекетінде тапсырмалардың мынадай түрлерін өз тәжірибемде пайдаланып жүрмін.

«Бір сөзбен ата» әдістемесі Мақсаты:осының арқасында оларды бір топқа біріктіруге болатын заттардың өзара қарапайым байланыстарын анықтау икемділектерін, сондай-ақ баланың заттардың жинақтаушы атауын меңгеру деңгейін анықтау. Тапсырманың сипаттамасы: балаға бір топқа жататын 3 сурет, мысалы, сәбіз, қияр, қызанақтың суреті ұсынылады. Бала берілген суретті жинақтаушы бір ұғыммен атауы тиіс. «Не артық» әдістемесі Мақсаты: белгілі бір топқа жататын нысандарды жіктеу, оған сәйкес келмейтін «артық» нысанды шығарып тастау. Тапсырма:балаға бір топқа жататын заттар және осы заттардың тобына жатпайтын бір зат бейнеленген карточкалар ұсынылады. Оларды қарап көрген бала 1 «артық» суретті алып тастауы тиіс. «Суреттерді есте сақта» әдістемесі Мақсаты: бейнені есте сақтау ерекшеліктерін үйрену және оларға диагностика жасау. Тапсырма: балаға бетіне 5 заттың суреті бейнеленген карточка ұсыналады. Ол бұл заттарды 1 минут ішінде қарап көруі тиіс. Осыдан кейін карточканы алып қойып, баладан өзінің есінде қалған суреттерді атап беру талап етіледі. Дұрыс аталған бейнелердің санына қарай нәтижелерге баға қойылады. «Қисынсыздықтар» әдістемесі Мақсаты: қоршаған әлем туралы, олардың арасындағы қисынды байланыстар туралы қарапайым бейнелік түсініктердің даму деңгейін анықтау. Баланың қисынды ойлау және өз ойын грамматикалық дұрыс білідіру икемділіктерін анықтау. Тапсырманың сипаттамасы: балаға әрқайсысында қисынсыз жағдайлар бейнеленген бір суреттен көрсетеді. Суретті қарап көру кезінде бала, шамамен мынадай мазмұндағы нұсқаулық алады: «Мына суретке зер сала қарап, онда ненің теріс бейнеленгенін және оның шындығында қалай болуы керектігін айт, өз жауабыңды түсіндір». «Жыл мезгілдері» әдістемесі Мақсаты:қарапайым бейнелік түсініктердің даму деңгейін бағалау. Тапсырма:балаға суретті көрсетіп, оған мұқият қарауды және осы суреттің әрбір бөлігінде жылдың қай мезгілі бейнеленгенін айтуын сұрайды. Осы тапсырманы орындауға бөлінген 2 минут уақыт ішінде ол тиісті жыл мезгілін атап қана қоймастан, сондай-ақ өзінің шешімін дәлелдеуге тиіс болады, яғни өзінің неге осылай ойлайтынын түсіндіруі, өзінің ойынша суреттің осы бөлігінде жылдың басқа бір мезгілі емес, нақ осы мезгілі бейнеленгенін көрсетуі тиіс. «Суретте қандай заттар жасырылған» әдістемесі Мақсаты: кескіні бойынша бейненің тұтас қабылдануын (ұғынуын) анықтау.

Тапсырма:балаға заттардың кескіні бейнеленген сурет ұсынылады. Онда қандай заттардың (барлығы бесеуі бейнеленген) жасырғанын анықтау керек. «Айырмашылықтарын тап» әдістемесі Мақсаты:заттарды өзара салыстыру тәсілдерін меңгеру деңгейін анықтау. Тапсырма: бала 2 суретке зер сала қарап, олардың өзара айырмашылақтарын (барлығы 5 айырмашылық бар) атап көрсетуі қажет. «Мына суреттерде не жетіспейді?» әдістемесі Мақсаты: қабылдау (ұғыну) тұтастығын анықтау. Тапсырманың сипаттамасы: балаға кейбір заттың бір бөлігі жетіспейтіндей етіп бейнеленген суреттер тобы ұсынылады және жетіспейтін бөлікті мүмкіндігінше тез анықтап, оны атау жөнінде тапсырма беріледі. Диагностика жүргізуші баланың бүкіл тапсырманы орындауға жұмсаған уақытын белгілейді. «Кімге не жетіспейді?» әдістемесі Мақсаты: ойлаудың психологиялық диагностикасы. Тапсырманың сипаттамасы: балаға ұсынылатын карточкада бейнеленген балалардың әр қайсысына бір зат жетіспейді. Ал оларға жетіспейтін зат жеке суреттерде бейнеленген. Суреттегі әрбір затты ол жетіспейтін суретпен салыстыру керек. Орындау уақыты-30 секунд. «Математикалық қызғылықты ойындар» Мақсаты: Балаларды оқу іс–әрекетіне қызықтыру, олардың шығармашылық ойлауларын дамыту, білім, білік, дағдыларын дамыту. Білімге құштарлықты қалыптастыру. 1.Тапсырма Пішінге байланысты ойын: «Пішіндер пойызы» 1.Заттарды пішіндеріне қарап, түсіне қарап тиісті вагонға орналастыру 2.ТапсырмаТоптастыруға байланысты ойын: «Логика пойызы» 1. Вагон-заттардың түсіне байланысты 2.Вагон-қажетті тағамына байланысты 3.Вагон-қарама-қайшылығына байланысты 4.Вагон-заттардың пішіндеріне байланысты 5.Вагон-заттардың ұқсасына байланысты 6.Вагон-заттардың қажеттілігіне байланысты

7.Вагон-заттардың төлдеріне байланысты 3.Тапсырма Суреттегі жасырын бейнені тап. Стивен Гарднердің суретінде неше құс бейнесі жасырынған? Стивен Гарднердің суретінде неше аю бейнесі жасырынған? 4.Тапсырма Ойын:«Сәйкесін тап» Суретте берілген жұмыртқа қабығының сәйкес бөлігін тауып бір бүтін құрау. 5.Тапсырма Ойын: «Күшіктерге көмектес». Суретте бейнеленген күшіктерді тиісті санға байланысты тор көз санап жіптерін байлау керек. Мысалы 7 цифрына жеті тор көз саналып, күшікке дейін сызық сызылады. Сызықтар бір-бірімен қилыспау керек. Қорыта айтсам, оқу-тәрбие үрдісінде балалардың ойлау процестерін дамыту үшін жоғарыда ұсынылған логикалық тапсырмалар, тренингтік жаттығуларды ұйымдастыру қажет. Сондай-ақ, тренингтік жаттығулар бала білімінің деңгейін көтеріп қана қоймай, бір-бірімен жақындастырып, достыққа, адамгершілікке, еңбекке тәрбиелейді, жүйелі ойлап сөйлеуге,сөздік қорын молайтуға, қиялын ұштауға жетелейді. Қолданылған әдебиеттер: 1.ҚР Білім заңы 2.Сиқырлы пішіндер мен сандар 2003 3.Логика және информатика элементтері бар математика 2012 4.Балалардың мектепке дейінгі білім беру бағдарламаларының негізгі мазмұнын игеру және меңгеру сапасын бағалау және өлшеу әдістемесі 2011 5.Мектепке дейінгі ұйымдарда ойын технологияларын пайдалану әдістемесі 2014 6.Мектепке дейінгі балалардың ойлауын дамытушы технологиялар әдістемелік құрал 2014 7.Бала мен балабақша №9 2013 8.Мектептегі психология №5, 2011 9.Мектептегі психология №1 2009

БАЛАНЫ ҢО Н ДАМЫТУДА ЙЫН Қ ЫЗМЕТІ ХАЛЫ ІҚ АУЫЗҢӘ Р ДЕ ӨЛ Б ІИЕТІН Орысбаева Назгүл Ізбасарқызы Атырау қалалық білім бөліміне қарасты КМҚК №55 балабақша тәрбиешісі

Қазақ ауыз әдебиеті–талай ғасырлардан келе жатқан мұра, сарқырмас бай асыл қазына. Онан халқымыздың өткенін біліп, сол арқылы бүгінгі заманымыздың ұлылығын танимыз. Халық ауыз әдебиетіне халқымыздың батырлық, ерлік тарихын көреміз. Халық ауыз әдебиетінде негізгі түрлерінің ішінде мақал-мәтелдер мен жұмбақтарды, ертегілерді балалар бақшасында пайдаланамыз. Балабақшаның оқу іс-әрекеттерінде халық ауыз әдебиетінің үлгілерінің оқытуға бас назар аударылады. Онда оқылған ертегі, әңгіме мазмұнында кездесетін кейіпкерлердің іс-әрекетіне сай образды сөздер мен диалогтары, екі адамның диалогында кездесетін сұрақ, қорқыныш, талап-тіліктерді білдіретін сөздерге дауыс екпінің дұрыс қойып, мәнерлі айта білуге тәрбиелеу талап етілген. Сәбилердің ой өрісін дамытуға,қиялын шарықтатып,тіл байлығын молайтуға ауыз әдебиеті үлгілері – ертегілер, жұмбақтар, жаңылтпаштардың, халық ойындардың тигізетін пайдасы ұшан-теңіз. Ертегілерге келіп тоқталсақ, қандай ертегін алсақ та,ол белгілі бір сюжетке құрылады, оқиғаның желісінің басталуы, аяқталуы, өзіндік шешімі болады. Ертегі баяу басталып, оқиға желісі күрделене түседі. Ертегіде әділдік, үстемдік құрып, зұлымдық жеңілісін табумен аяқталады. Бала жағымсыз кейіпкердің жексұрын әрекетінен бой тартып, жақсылыққа құмартады. Мысалы «Алдар көсе мен Шық бермес Шығайбайдын» ертегісін алсақ. Бұл ертегіде балалар сараңдық, өтірік туралы біліп, сол кейіпкердің жағымсыз жағынан көріп осындай әрекеттерге бармауды түсінеді, өтіріктің өрге баспайды екенін біледі. Балабақшада ертегі оқу оқу іс-әрекет кезінде және екінші жарты күнінде өтіледі. Балалар ертегіні тыңдап ауыз екі әңгімелеуге, тілін дамуы, оқылған ертегіні шыдамдылықпен тыңдай білуге үйрету. Халық ауыз әдебиетінің ең ескі түрінің бірі жұмбақтар. Жұмбақтар балаларға олардың дүние тану қабілетін дамыту, ойлай, тапқырлыққа баулу мақсатымен үйретіледі. Жұмбақты оқу, шешу тіл дамыту оқу іс-әрекетінде, экскурсия, серуен кезінде– бақылау, ойынға т.б.жұмыстарға қоса жоспарландырады. Жұмбақ оқу іс-әрекеттің алдында балалардың көңілін сабаққа аудару мақсатымен айтылады. Мысалы тіл дамыту оқу іс-әрекетінде үй жануарлар тақырыбында балаларға сабақ басында жұмбақтар жасырып, шешуін табу арқылы сабақтың

қандай тақырыбында болатынын білу. Ал серуен кезінде терек, құстар, ауа райы туралы жұмбақтар жасырып, балалардың қызығушылықтарын артыру. Ал халық ауыз әдебиетінің тағы бір саласы– жаңылтпаштар. Халық баланың тілін ширату үшін, оған сөз үйретіп, дүниетанымын дамыту мақсатында жаңылтпаштарды ойлап шығарған. Жаңылтпаштар ересек топтары мен сыныптарында ана тілі сабағында және сабақтан тыс уақыттарда тіл ұстарту, сөздің дыбысталуын нақышына келтіре дұрыс, тез, шебер айта білуге жаттықтыру, сөздің мағынасын түсіне білу мақсатымен пайдаланады. Мысалы, балалар «р»,«ш»,«с» дыбыстарына дұрыс тілі келмейді, соған жаңылтпаштардың көп себеі тиеді. Мысалы «Шөмелеленбеген шөпті, мен шөмелелемей, кім шөмелелейді». Жаңылтпаштарды жаттап, жаттыға айту арқылы баланың ана тілін ардақтау, сөз қадірін білу сезімі қалыптасып, ой-қиялы дамиды, тәлім алады. Санамақтар туралы айтсақ, санамақты халық негізінен жас балаға сан үйрету мақсатымен шығарған. Санамақтар әрі сан үйретеді, әрі дүние танытады, әрі баланың қисынды ойлануы мен математикалық ойлау қабілетін дамытады. Шағын топ құрып ойнауға болады. Ауыз әдебиетінің бұл түрі баланы диалог түрінде сөйлесе білуге, өзіне қойылған сұраққа жауап беруге жаттықтыру ісінде басты рөл атқарады. Мысалы: Қоян қашқын,қайда қаштың? -Тоғайға қаштым -Неге қаштың? -Сенен састым. Мақал-мәтел, нақыл сөздер–халықтын ұзақ уақыт бойы адамдардың іс-әрекеті, мінез-құлқына жасаған бақылауларынан туған дана сөздері. Мақалда айтылатын ой тиянақты болады. Мысалы, балабақшада балалар бір-бірімен келісе алмай жатқан кезде педагог балалардың іс-әрекетіне тұжырым жасап, ескерту ретінде «Тентектіктің дәлелі көп» деген сияқты мақал-мәтелді айтуға болады. Қазақ халқынын ерте заманнан дәстүрлі ойынсауықтарының бірі ұлттық ойындар. Ұлттық ойындар негізінде әр халық түрлі-түрлі жаттығулар жасау жолымен дене шынықтыру ісінің негізін салады. Қорыта келе халық әдебиеті үлгілерін қолдана отырып, шығармашылық жұмыстарымызда жұмбақтар,мақал-мәтелдер, жаңылтпаштар, тыйым

сөздер, ұлттық ойындарды пайдаланып,балаларға тәлім-тәрбие беруге, олардың өмірге көзқарасын ұштауда, сана сезімін кеңейтуіне ой-қиялдары

дамуына тәлім тәрбие алады. Халық ауыз әдебиеті балалардың жүрегіне нұр құйып, туған жерін, елін, әдеп-ғұрпын, салт-дәстүрін сүйіп өсуге тәрбиелейді.

МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАР ҒА АҒ ЫЛШ ЫН ТІЛІН ҮЙРЕТУДЕ ТА ҚПА Н ОНЫ Қ ТАРЖАТТАТУМЕ Ң АУДАРМАСЫ ҮЙРЕТУДІҢ МА ҢЫЗЫ Киртанова Райгул Сағындыққызы Атырау қаласы №31 «Балдәурен» балабақшасының ІІ санатты ағылшын тілі маманы

Қазіргі кезде қоғам алдында тұрған өзекті мәселе бұл жан жақты дамыған, көп тілді меңгерген шығармашылық тұлға қалыптастыру. Еліміздің Президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев «біз алдағы уақытта осы алған бағытымыздан таймай әлемдік биіктерді бағындыра беретін боламыз. Сондай биік белестердің бірі-Қазақстанның дүние жүзіндегі бәсекеге қабілетті 30 елдің қатарына кіруі. Ол мақсатқа жету үшін, ең алдымен, әрбір қазақстандық бәсекеге қабілетті болу керек» деген болатын. Сонымен қатар осы мақсатқа жету жолында тіл мәселесін сөзге тиек ете отырып, жаңа ұрпақ ең кем дегенде үш тілді біліп, қазақ, орыс және ағылшын тілдерін еркін білу тиіс екендігін айтты. Баланы шет тілінде қарым-қатынас жасап, сөйлеуге ерте жастан бастап үйрету қазіргі кездегі өзекті мәселелердің бірі. Балаларға жас ерекшіліктеріне сай тілді меңгертіп, басқа халықтың мәдениеттерін әрі дүниежүзі мәдениетіне жол ашуға мүмкіндік береді. Шетел тілін ерте оқыту бүкіл әлемдік көп деңгейлі тілде және мәдениетке деген қызығушылықты туғызу үшін тамаша мүмкіндіктер жасайды, коммуникативтік тіл ерекшілігін дамытуға ыкпал етеді,баланың ойлауына,танымына және есте сақтауына жайлы әсерін тигізеді. Сондықтан да бүгінгі өскелең уақыт талабына сай білім беруді одан әрі жетілдіру мәселесі толассыз, үздіксіз күн сайын өзгеріп тұрған әлеммен бірге жүрері анық. Балабақшада ағылшын тілін үйретудің негізгі міндеті балаларды үйреніп жатқан тілде сөйлейтін елдің мәдениетімен таныстыру және таныстырудың қызықты үрдісіне баланы ендіру

болып табылады. Балабақшадағы ағылшын тілін үйренуге арналған үрдіске байланысты ашық-жарқын, жағымды көзқарастар балаларда ағылшын тілін үйренуге құштарлық сезімін қалыптастырады. Балалардың тілді үйренуге қызығушылығын қалыптастыруда ең алдымен тақпақтардың маңызы ерекше. Әсіресе мектеп жасына дейінгі балаларға ағылшын тілін үйрету тақпақтар жаттатудан басталары сөзсіз. Балалардың өздері қызығатындай қылып қысқа да нұсқа тақпақтар үйрету және оларды бастапқы кезеңдеаудармасын айтпай-ақ суреттер арқылы көрсетіп немесе тақпақтыңмағынасын ыммен, қимылмен жеткізіп, содан соң ғана аудармасын айтып түсіндірген кезде ғана жүйелі жүргізілген жұмыстың нәтижесін көруге болады. Мен өз іс-тәжірибемде ағылшын тілін үйрету барысында көп қолданатын тәсілім осы тақпақтар үйрету және оның аудармасын ұғындыру. Бәрімізге белгілі ол ағылшын тіліндегі тақпақтардың аудармасы көп жерде жоқ, былай жанамалап мағынасын ғана түсіндіріп жатамыз. Сондықтан мен осы тақырыптарға сай ағылшын тіліндегі тақпақтардың көпшілігін өз бетімше аударып, ұйқастырып, оны қазақ тілінде де айтуға, үйретуге болатындай етіп лайықтап алдым. Суреттер мен аудармалар өз қалауларыңызша алуға болады. Мысалы оқу жылының басында «Күз» тақырыбын көп әңгіме қыларымыз сөзсіз, әрі «Алтын күз» ертеңгіліктеріне балаларды дайындауымыз керек, сондықтан күз мезгіліне арналған тақпақты мына жолмен үйретемін:

Балаларға ең алдымен суретті көрсетіп, тақпақты айтамыз, содан соң барып аудармасын айтамыз. The leaves are falling Жапырақтар жерге түсті One by one Бірінен соң бірі Summer is over Сап-сары боп жердің үсті School is begun Келді «Алтын күзі» September is a time Of beginning for all, Beginning of school Beginning of fall.

Қыркүйек-күздің бастауы Сабағымыз басталды Берекелі күз келді Қуантты ол біздерді.

Қыс мезгілі-қызыққа толы қызықты мезгіл. Балалардың қар жауған кездегі, сырғанақ тепкен, шана сүйреген, қар лақтырысып ойнайтын

уақыттарында тақпақтар үйретудің тиімді жолдары бар.

Winter hat Uponmyhead My head stays warm But my nose is red

Басымда қалың телпегім Тоңбасы анық еш жерім Десем де аяз қоймайды Мұрыным шымырлайды

Snow on the ground Snow on the tree Snow on the house Snow on me

Қарға оранып барлық жер Қарға оранды теректер Малынды қарға үйлерде Қар болды менің үстім де!

Жаз-балалардың асыға күтетін тамаша мезгілі, жазда олардың алатын әсерлері де ерекше, олай болса A summer day Has rain or sun But either way I find it fun To stand in rain That is pouring down Or lie in sun That paints me brown

Жаздың күні ғажайып Бірде жаңбыр жауады Шуақтанып әп-сәтте Тазартады ауаны Күн көзіне қызып-ап, Қараямыз, күйеміз Әрбір күні қызық-ақ, Жаз мезгілін сүйеміз!

Сонымен қатар ағылшын тілін үйретуде міндетті түрде «Менің отбасым» тақырыбы қамтылатыны Father, mother, sister, brother Hand in hand with one another This is daddy

жаздық қызықтары туралы тақпақтар үйрету де жеңілірек болмақ.

анық. Мағынасын түсіндіре отырып, балаларға мынадай тақпақтарды үйретемін.

Әкем мен анам апаммен ағам мәңгілік қамқор жанашыр маған Мынау қамқор әкем

This is mummy This is sister This is brother This is me, me, me And my whole family

Мынау жарқын анам Мынау әсем апам Мынау менің ағам Ал мынау болса мен, Жанұямды жақсы көрем!

Some families are large Some families are small But I love my family Best of all!

Отбасым ыстық оттан да Әрдайым деп бас иемін Үлкен-кіші болса да Отбасымды сүйемін.

Балалар үшін оқу іс-әрекеттеріндегі қызықты тақырыптың бірі «Жануарлар», осы тақырыпты бекітерде мына тақпақтарды алдым. I love my cat I t is warm and fat My cat is grey It likes to play Two little birds Sitting on a wall One called Peter, One called Paul

Жылы-жұмсақ жүні бар Мысығымның сүйкімді Ойнағанды ұнатар Бұзып менің ұйқымды. Кішкентай екі құс Қонып отыр жарға Бірі-Петя, бірі-Пол Шатастырып алма!

This is a pig It is very big I t s colour pink It is nice, I think

Өзі сондай улкен Түсі алқызыл, көркем! Бұл дегенің шошқа, Мақтамаймын босқа!

Ал жемістер мен көкөністер тақырыбын өткен кезде мына тақпақтарды қолданамын:

Two big apples Under a tree One is for you And one is for me Cherries, cherries Ruby red Want to try one Goahead!

Екі үлкен алма жатыр Алма ағашы астында Біреуі маған арналған Ал біреуі досыма Шиелер, шиелер Алқызыл шиелер Жегің келсе шетінен Ал да жей бер!

Міне осындай тақпақтарды жаттата отырып, балаларға ағылшын тіліне қызығушылығын арттыруға болады. Олай болса, мен де балалардың ағылшын пәніне қызығушылығын тудырып дамытуды және жемістің нәтижесін көруді мақсат тұтамын. Шетел тілін үйрету қиын да, қызықты жұмыс. Қазіргі кезде ұстаздарға қойылып отырған талап жаңа технологиялық әдістерді қолдана отырып сапалы терең білім беру, балалардың ойлау, есте сақтау, көру қабілеттерін жетілдіру. Шет тілін оқыту процесінде тілді дұрыс үйрету ауызша сөйлеу, мәнерлеп оқыту өте маңызды. Тәрбиеленушілер ағылшын тілін біліп

қана қоймай, оның тарихын, ұлттық мәдениетін білуге көп көңіл бөлінеді. Шетел тілін оқытудағы білімділік мақсаты-шетел тілінде сөйлеуді үйрету, байланыста бола алу мен ортақ тіл табысып, қарым-қатынасты нығайтуға ұмтылу болса, тәрбиелік мақсаты-өзге адамдарды тыңдау мәдениетін қалыптастыру негізінде өз пікірін айта алу және қорғауға үйретуменің негізгі міндетім деп білемін. Пайдаланылған әдебиеттер: 1. ҚР Президентінің 2011жыл 29 қаңтардағы Қазақстан халқына жолдауы.

2. Қазақстан мектебі 2002жыл №3,№10 3. Ағылшын тілі мектепте 2010 ж №1, 2009 ж №1

ДИДАКТИЧЕСКАЯ ИГРА В ДЕТСКОМ САДУ Жиембаева Валентина Умирзаковна преподаватель русского языка, г Атырау, д/с.№55

«Игра обязательно должна присутствовать в детском коллективе. Детский коллектив, не играющий, не будет детским коллективом… Воображение развивается только в коллективе, обязательно играющем» А.С.Макаренко Всеми педагогами и психологами игра признана основным видом деятельности детей дошкольного возраста. Она служит своеобразным общим языком для всех детей. Специалисты отмечают, что дети, имеющие в дошкольные годы обширную игровую практику, в отличие от мало играющих, успешнее адаптируются в школе, взрослея, лучше справляются с жизненными проблемами. Основные виды дидактических игр и ее функции. В зависимости от материала дидактические игры можно разделить на три вида: игры с предметами (игрушками, природным материалом и пр.), настольно- печатные игры и словесные игры. Игры с предметами наиболее доступны детям, так как они основаны на непосредственном восприятии, соответствуют стремлению ребенка действовать с вещами и таким образом знакомиться с ними, кроме того, ребенок с желанием называет увиденные предметы. Играть в эти игры ребенок начинает в раннем возрасте и не утрачивает своего интереса к ним на протяжении всего дошкольного детства. Настольные печатные игры, так же, как и игры с предметами, основаны на принципе наглядности, но в этих играх детям дается не сам предмет, а его изображение. Содержание настольных игр разнообразно. Некоторые виды лото и парные картинки знакомят детей с отдельными предметами (посуда, мебель), с животными, птицами, овощами, фруктами, их качествами и свойствами. Другие уточняют представления о сезонных явлениях природы (лото «Времена года»), о различных профессиях (игра «Что кому нужно?»). Как и дидактическая игрушка, настольная печатная игра хороша в том случае, когда она требует самостоятельной умственной работы. Наиболее сложны словесные игры: они не связаны с непосредственным восприятием предмета, в них дети должны оперировать представлениями. Эти игры имеют большое значение для развития мышления ребенка, так как в них дети учатся высказывать самостоятельные суждения, делать выводы и умозаключения, не полагаясь на суждения других, замечать логические ошибки. Словесные игры проводятся преимущественно в старших группах и очень важны для подготовки детей к школе, так как требуют и, следовательно, развивают умение внимательно слушать, быстро находить нужный ответ на поставленный вопрос, точно и четко формулировать свои мысли, применять

Дидактическая игра представляет собой многоплановое, сложное педагогическое явление: она является и игровым методом обучения детей дошкольного возраста, и формой обучения, и самостоятельной игровой деятельностью, и средством всестороннего воспитания личности ребенка. Дидактическая игра как форма обучения детей. Содержит два начала: учебное (познавательное) и игровое (занимательное). Воспитатель одновременно является и учителем, и участником игры. Он учит и играет, а дети, играя, учатся. Обучение и игровая деятельность как форма обучения в детском саду направлена на развитие у детей произвольного внимания, наблюдательности, запоминания, сравнения, воображения, развитие любознательности и познавательных интересов. Воспитательная и развивающая ценность обучения в игровой форме заключается в содержании и направленности его на решение задач нравственного воспитания - воспитания положительного отношения детей к явлениям окружающей жизни, к труду, взаимоотношениям людей, воспитание уважения в семье, к старшим. Дидактическая игра как самостоятельная игровая деятельность основана на осознанности процесса. Самостоятельная игровая деятельность осуществляется лишь в том случае, если дети проявляют интерес к игре, её правилам и действиям, если эти правила ими усвоены. Структура дидактической игры. Обязательными структурными элементами дидактической игры являются: обучающая и воспитывающая задача, игровые действия и правила. Для выбора дидактической игры необходимо знать уровень подготовленности воспитанников, так как в играх они должны оперировать уже имеющимися знаниями и представлениями. Основная цель правил игры – организовать действия, поведение детей. Правила могут разрешать, запрещать, предписывать что-то детям в игре, делает игру занимательной, напряженной. Важно, определяя правила игры, ставить детей в такие условия, при которых они получали бы радость от выполнения задания. Дидактическая игра отличается от игровых упражнений тем, что выполнение в ней игровых правил направляется, контролируется игровыми действиями. В подготовку к проведению дидактической игры входят: отбор игры в соответствии с задачами воспитания и обучения; определение наиболее удобного времени проведения дидактической игры (в начале, в середине, в конце занятия); подготовка необходимого дидактического материала для выбранной игры (игрушки, разные предметы, картинки…); подготовка к игре самого педагога. Проведение дидактических игр включает: ознакомление детей с содержанием игры,с

дидактическим материалом,который будет использован в игре (показ предметов, картинок, краткая беседа, в ходе которой уточняются знания и представления детей о них); объяснение хода и правил игры. Мера непосредственного участия педагога в игре определяется возрастом детей, уровнем их подготовки, сложностью дидактической задачи, игровых правил.

Применение всех этих игр делает занятие насыщеннее, плодотворнее, интереснее. Детей интересует все новое, яркое, интересное. Педагогу необходимо как можно ярче, эмоциональнее построить занятия, чтобы заинтересовать внимание детей. Игра способствует решению одной из важнейших задач–формированию у детей устойчивого интереса, положительного отношения к занятиям.

МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫ ДАМЫТА ОТЫРЫП, ӨЗ БА ДІК Қ ОРЫН МОЛАЙТУ Молдағалиева Ақкүміс Отарбайқызы

Ң ТІЛІН

ҒЫТЫНДАҒ Ы Ж

Атырау қаласы №31 «Балдәурен» балабақшасының I санатты тәрбиешісі

Адам бойындағы ең тамаша қасиеттер балалық шағынан қалыптасады. Ұрпағым өнегелі, жақсы азамат болып өсіп жетілсін десең, ең алдымен бесігіңді түзе,- деген ұлы жазушы Мұхтар Әуезов. Туған жерін, халқын сүйетін, ана тілін, мәдениетін, өнерін, әдет-ғұрпын жақсы білетін, салауатты да, саналы ұрпақ тәрбиелеу ісі мектепке дейінгі тәрбиеден басталуы тиіс. Сол себепті де, бүгінгі таңда ұлттық саланы дамыту үшін тәрбие ұжымдары тәрбие білім беру жұмысын жаңа деңгейге көтеру мақсатында шығармашылық іздемпаздылықпен іске жұмылуда. Тіл-адамзат қоғамында қатынас, сөйлесіп пікір алысудың құралы ретінде қызмет атқаратын құбылыс. Тіл мен қоғам өзара тығыз байланысты. Тілсіз ешбір қоғам өмір сүре алмайды. «Тілсіз ұлт құрымақ». Тіл-тірі тарих. Онда халықтың ғасырлар бойы жинақтаған іс-тәжірибесі мен даналығы бар. М.Жұмабаев тілдің осы бір қасиеттері жайында былай дейді: «Қазақ тілінде қазақтың сары сайран даласы, біресе желсіз түнде тымық, біресе құйынды екпінді тарихы, сар далада үдере көшкен тұрмысы, асықпайтын, саспайтын сабырлы мінезі-бәрі көрініп тұр». Тіл дамыту-ана тілі әдістемесінің аса жауапты да күрделі саласының бірі. Оның күрделі болуының себебі, бала тілін дамыту міндетін жүзеге асырушы балабақшада жүргізілетін оқу іс-әрекетке тікелей байланысты. Мектепке дейінгі тәрбие жұмыстарында жүргізілетін тіл дамыту әдістемесі-балаларға білім жүйесін меңгертуге, тілге деген икемділігі мен дағдыларын қалыптастыруға ықпал ететін әдістәсілері мен формалары, принциптер мен оқытудың мазмұны жайындағы ілім. Жалпы әдістеме-ғылымның бір саласы. Басқа ғылымдар сияқты тіл дамыту әдістемесі де, теориялық ғылымдардың соңғы жетістіктеріне негізделе дамиды.

Балабақшадағы оқыту-тәрбиелеу жұмысында балалардың тілін дамыту, сөздік қорларын молайту, ауызша сөйлеуге үйрете отырып, үйренген сөздерін күнделікті өмірде еркін қолдану, одан әрі күнделікті іс-әрекет кезіндегі тілдік қарым-қатынаста қолдана білуге жаттықтыру ісіне ерекше мән берілген. Мектеп жасына дейінгі кезеңдегі балалармен сөздік жұмысын жүргізу ісі-тіл дамытудың негізгі бір міндеттері болып есептелінеді. Біз балалармен сөздік жұмысын жүргізе отырып, оларды айналасындағы заттармен таныстырып, атын атай білуге, қасиеті мен сапасын, түр-түсін және пішінін ажырата білуге, өмірдегі, қоршаған ортадағы түрлі құбылыстар жайындағы ұғым, түсініктерін дамыта отырып, белсенді түрде тілдік қарым-қатынас жасай білуге үйретеміз. Мектеп жасына дейінгі балалардың сөздік қорларын дамыту ісінде тәрбиешінің: -балалардың сөздік қорларын дамыту; -жаңа сөздерді меңгерту; -үйренген сөздерін тиянақтап, анықтап, әрі байытып отыру басты міндет болып саналады. Осы аталған міндеттерді тәрбиеші үнемі сөздік жұмысын жүргізуде басшылыққа алып отыруы тиіс. Тіл мәдениетінің негізгі зерттеу обьектісісөз,сөздің дұрыс айтылуы, сауатты жазылуы. Нәтижеде айтатын деген ойдың айқын да анық,әсерлі де көркем жетуі. Сөздің мәнерлігі дегеніміз-адамның сөйлеу кезіндегі эмоциялық қалпын білдіре алуы, яғни әрбір сөйлемді өзінің сазымен айта алуы. А.Макаренко бұл жөнінде:«... сіздің сөзіңізден өзіңіздің еркіңізді, сіздің мәдениетіңізді, сіздің жеке ерекшелігіңізді сезіне алатындай болуы керек». Мәнерлеп сөйлеу, дыбыстарының қырын сындырып айту ежелгі ауыз әдебиеті үлгілерінен, шешендік сөздерден келе жатқан заңдылық. Сөзді қандай қатесіз жазу қажет болса,оны құлаққа жағымды, әуенді, мәнерлі етіп айту да сондай қажет.

Мектеп жасына дейінгі баланың дүниетанымын, ой өрісін кеңейтіп, сөздік қорын байыту, эстетикалық талғамын арттырып, адамгершілікке баулу ісінде көркем әдебиеттің алатын орны ерекше. Әрине, мектеп жасына дейінгі балалардың әдеби шығармаларды оқи алмайтыны мәлім. Олар әдеби шығармаларды тәрбиешінің мәнерлеп оқып беруі бойынша ғана сөз сырын санасына ұялатады. Ертегі,шағын әңгіме, өлең, мақал-мәтел, жұмбақ сияқты балаларға лайықты көркем сөз жанрларының ежелден-ақ тәрбие ісінде зор көмекші екені белгілі. «Балабақшада оқыту және тәрбиелеу бағдарламасында» 2 жастан 3 жасқа дейінгі балаларға әдеби шығармаларды оқу, тіл дамыту жұмысы арнайы бөлім, 2-ден 3 жасқа, 3-тен 4 жасқа дейінгі балаларға халық ауыз әдебиеті үлгілерінен «Бесік жыры» сияқты ойнақы өлеңдер, санамақтар беріледі. Көркем шығармаларды тыңдауға бала сәби кезінен –ақ құмартып, қызығады. Қысқа ертегі,өлең оқып берсе, тез жаттап алады. Жаттау арқылы оның тілі жетіледі. Әдеби кейіпкерлердің жақсы ісіне сүйсінеді, жаманынан жиренеді-бойын қорқыныш билейді. Балаларда жақсы және жаман іс-әрекет жөнінде түсінік пайда болады. Сөйлеу тілі жетіле түседі. Ал тілінің дамуы-баланың бойында қабылдай, ести білу сияқты психологиялық процестердің бірте-бірте қалыптасуына негіз болады. Менің өзімнің жек жоба тақырыбым бойынша:«Мектепке дейінгі балалардың театрландырылған ойын арқылы балалардың сөздік қорын дамыту бағытында» болғандықтан, балалардың шығармашылық қабілет-дарынын дамытып, оны қоршаған ортаның ерекшеліктеріне орай бейімдеп, сонымен тығыз байланыстыра отырып ұғындырып, олардың өмірді түсінуіне жағдай жасап, қиялармандарын жетілдіруге тырыстым. Осы жұмыстарды педагогикалық талаптарға сай ешбір күштеп, зорлаусыз –ақ, өздерінің әдеттегі ойындарын қызықты да, әсерлі етіп ұйымдастырған шақта балалар одан сайын ынталанып, оның жемісі де айтарлықтай болады. Жалпы театрландырылған ойындарда балалардың шығармашылық қабілет-мүмкіндіктері айқын аңғарылады. Бұған пайдаланылатын шығарманың сюжеті мен ойындық қимылдары, оның мазмұны бойынша анықталады, ал рольдерді орындау тәсілдері мимика, интонация, дене қимылдары арқылы жасалып, іске асырылады. Бұл ойындарда балаларға шығармашылық жағдайлар жасауға, өздеріне

тапсырылған рольдерді толық игеріп, кірісіп кетулеріне көп көңіл аудардым. Олардың тиісті бейнелерді дұрыс жасаулары үшін іс-әрекет, қимылдарын көрсетіп, жетілдіруіне көмектестім. Кейіпкерлердің сөздерін, көңіл-күй, сезімін, мінезқалпының қандай болуы керектігін түсіндіріп, ұғындырып отырдым. Сөйтіп ойын барысында олардың тартымды бейнелер жасай білуіне қол жеткізіп, сөздік қорларын жаңа сөздермен байытып отырдым. Театрландырылған ойындар барысында, қабілеті бар деген балалар өздерін еркін ұстады, ал ұялшақ, ұяң балаларға жәй рольдер берілді. Бұдан кейін өздерін тиісті рольдерде ойнай алатын қабілетті балаларды театрландырылған жұмысқа кіргізіп отырдым. Осындай 5-6 баламен жекелей жұмыстар жүргіздім. Оларға қуыршақты қалай ұстау керектігін, мимика, дауыс ырғақтарын үйреттім. Театрландырылған ойындардың мазмұнына ерекше мән бердім. Бұл-негізінен адамгершілік, достық, кішіпейілділік, ерлік, батылдық, адалдық, әділдік, шыншылдық қасиеттерді уағыздаудан тұрады. Әдетте балалардың өздері жақсы көретін кейіпкерлеріне еліктеп өсетіні белгілі. Осыған қарап,шапшаң,ширақ балаларға жуас, қарапайым рольдер, ал мінездері салмақты байыпты балаларға жағымсыз рольдер тапсырылды. Бұл арқылы мен балалардың шындық өмірге тереңірек үңіліп, ненің жаман, ненің жақсы екенін айқындырақ ұғынып, жаманнан жиіркеніп, жақсыдан үйреніп, қазақтың ауыз әдебиетіндегі өтірік өлеңдерін, мақал-мәтелдерді, жаңылтпаштарды, санамақтар мен жұмбақтарды, түрлі ұлттық ойындарды, ән-күйлер мен билерді кірістіртіп отырдым. Мысалы, «Үйшік» ертегісінде әр кейіпкерлердің сахнаға шығуын «Қонақ келсе құт» деген мақалмен бастадым. Міне, театрландырылған ойын әрекеттері барысында балалардың сөйлеу, сөз саптау қабілеттерінің дәрежесі көрініп жатты. Мектеп жасына дейінгі мекемелерде балалар өздігінен оқи алмайтыны анық. Сондықтан текст оқуға, әңгімелеп айтуға үйрету, көркем сөздермен таныстыру жұмысы бағдарлама талабына сәйкес тақырыптық принциптерге негізделеді. Ол принциптер-айналадағы дүниемен, қоғам өмірімен, табиғатпен таныстыру, дүние танымын, ой-өрісін жетілдіру, зейінін, қабылдауын бағдарлай білу, қабілеттерін дамыту болып табылады.

ЧТОБЫ СЧАСТЬЕ И РАДОСТЬ ЛЮДЯМ ДАРИТЬ НУЖНО ДОБРЫМ И ВЕЖЛИВЫМ БЫТЬ Анисимова В. Н. Воспитатель I категории детский сад №16 «Дюймовочка» г.Атырау

Расширять представления детей о мире, любви и добре; развивать в детях чуткость и отзывчивость; умение оценивать положительные и отрицательные поступки; закрепить знания о правилах культуры поведения и культуры общения; воспитывать положительные черты характера: доброту, внимание, заботу, вежливость. Предшествующая работа: беседы “Доброе слово”, “Ласковые слова”, “Зачем нужны правила поведения”; игры “Собери цветок”, “Доскажи словечко”. Чтение произведений В.Осеевой, рассказывание сказок “Снежная королева”, “Заячья избушка”, “Гуси лебеди”, чтение произведения “Про медвежонка” Лукашевой. Материал к занятию: Слайды к произведениям В.Осеевой, слайды к сказкам, запись высказываний детей, грамзапись песен “Если добрый ты”, “Дорога добра”, “Что такое доброта”; плоскостное изображение: солнце с лучиками, игрушки-сердечки, “Волшебный сундучок”; волшебная палочка; солёное тесто; крупа, стеки. Круг радости: “Не сердись, улыбнись”. Ход: I Вос-тель вносит игрушку “Маленькое сердце”. - Дети, вы помните это Маленькое сердце. Оно было одиноко, когда пришло к нам в группу. Мы пожалели его и оставили его у себя. Оно живёт в нашей группе. Но сегодня Маленькое сердечко опять грустит. Что случилось с ним? У Маленького сердце появились два друга сердечки. Но вот какая неприятность: одно из них доброе, ласковое, а вот другое совсем не доброе. Посмотрите на сердечки. Что, вы, скажите про них? (картинки сердечки). Как же нам помочь Маленькому сердечку, ведь оно хочет, чтобы оба его друга были добрыми и ласковыми. Может мы с вами сегодня попробуем стать добрыми волшебниками и превратить злое сердце, в доброе. Главное волшебство, дети, это доброта. А доброта–это стремление человека дарить людям радость. Народная мудрость гласит: доброта – это солнце. В каждом из вас, в вашем сердце есть маленькое солнце, это доброта. И значит, вы все можете быть добрыми волшебниками.

II Вос-тель: 1) – Давайте расскажем сердечкам, что такое доброта, каким бывает добрый человек и какие поступки он совершает, как относится к другим людям. а) Добрый человек он какой? б)Какие поступки человека мы можем назвать добрыми? в)Как он относится к близким, к окружающим людям, к животным, к природе. Ответы детей с места. Ответы 2-3 детей с экрана. 2) – Дети, вы любите сказки? Во многих сказках мы встречаемся с добром и злом. Герои сказок бывают добрыми, ласковыми или жадными, злыми. Посмотрим на экран. Из каких это сказок иллюстрации? Кто был злой, кто добрый? Как поступили герои сказок? 3) Когда хочешь сделать добро, оно исполняется. Такова волшебная сила добра. Мы хотим, чтобы злое сердце стало добрым? Давайте сделаем для него что-то хорошее. Я предлагаю вам собрать “Цветы добра” и подарить их сердечкам. Но для того, чтобы наши цветы расцвели надо пожелать о чём-то добром, о том, что можно хорошего сделать для людей. Каждое выше доброе пожелание подарит цветочку лепесточек. Я записала ваши выступления и сейчас мы послушаем, что же вы желаете. Игра “Собери цветок” (Дети получают разноцветные лепестки за свои выступления и собирают на полу три цветка разного цвета). Физ. минутка под музыку “Что такое доброта?” 4) – Доброта тесно связана с вежливостью. Вежливый человек умеет не только культурно себя вести, но и вежливо общаться. И делает он это с помощью волшебных слов. У меня есть волшебная коробочка. Что же в ней? Сегодня мы с вами волшебники и сейчас попробуем с помощью волшебных слов открыть эту коробочку. Сейчас мы вспомним, что это за слова. Называя их, вы будете прикасаться к коробочке. а) Вос-ль: Какими словами мы приветствуем друг друга? Дети: Доброе утро, добрый день, добрый вечер, здравствуйте, рад тебя видеть, какая приятная встреча. Вос-ль: А какими словами прощаемся?

Дети: До свидание, до встречи, всего доброго. Стихотворение читает ребёнок: “Любим мы всегда при встрече Всем знакомым и родным «С добрым утром!» «Добрый вечер!» «Доброй ночи!» - говорить. И живётся вроде лучше И на сердце веселей Коль другим благополучья Пожелаешь на земле”. Вос-ль: Ой, ребята, волшебная сила доброго слова действует. Коробочка открывается. Ребёнок: “Доброе слово, лучше мягкого пирога” Вос-ль: Что же в коробочке? (Картинки по произведениям В.Осеевой) Игра “Назови рассказ” На слайдах те же картинки. Дети обсуждают поступки героев Вос-ль: Когда человек совершает добрые дела, он становится добрее. Ребята:“Добра желаешь – добро делай” “Доброе дело, что дождь в засуху” “Поживи для людей– поживут и для тебя” Вос-ль:Дети, посмотрите на экран. Здесь иллюстрации ещё к одному произведению В.Осеевой. Как оно называется? Дети: “Волшебное слово”. Вос-ль: Какое слово сказал старичок мальчику? Как после этого мальчик стал обращаться к сестре и бабушке? Дети: Вежливо Вос-ль: А вот сейчас мы узнаем: дети в нашей группе вежливы. Слова вы волшебные вежливые знаете, а вежливо вести себя умеете? В коробочке

есть ещё и солнышко с лучиками. На каждом лучике вопросы. Задает вопросы. Игра “Доскажи словечко”. Вос-ль: Молодцы. Я желаю, чтобы вы всегда были добрыми, вежливыми, не забывали делать хорошие дела и не совершали плохих дел. Всегда спешите людям на помощь. Чаще говорите “волшебные слова”, чтобы от них было теплее окружающим вас людям,как от солнышка. Даже не добрый человек от таких слов становится добрее. Ребёнок:“Злому человеку доброе слово приятно”. Вос-ль:Я думаю, что друг нашего Маленького сердечка тоже стал добрее. Добрые поступки, слова могут растопить любое ледяное сердце. Протяните от своего сердца, в котором находится солнышко доброты, ладошку сердечку, подарите ему доброту. А теперь повернитесь к гостям, подарите им доброту (воспитатель переворачивает сердечко другой стороной). Посмотрите, сердечко стало добрым и весёлым. Мы все стали добрее. Я предлагаю вам приготовить печенье. Надо чтобы его хватило всем и, конечно мы должны будем поделиться им с другими, не так как поступили мальчики рассказа “Печенье”. Но вот только делать печенье мы будем из солёного теста, а оно не съедобно. Где мы можем использовать изделия из солёного теста? Мы сами будем играть и подарим детям из соседней группы.

 Әдістемелік қоржынға 

ОБУЧЕНИЕ ДИАЛОГИЧЕСКОЙ РЕЧИ НА УРОКАХ АНГЛИЙСКОГО ЯЗЫКА Жумагалиева Сымбат Кайдаровна учитель иностранных языков средней школы миени М.Ауэзова Индерского района Атырауской области

Задача обучения иностранным языкам заключается в развитии духовной сферы учащихся, поэтому основной целью обучения иностранным языкам в средней школе является развитие личности школьника, способной и желающей участвовать в межкультурной коммуникации на изучаемом языке. Ведь язык - средство человеческого общения, непосредственный выразитель мыслительного процесса, свойственного человеку на уровне абстрактного познания. Из всех видов речевой деятельности, к которым относят слушание, говорение, чтение, письмо, приоритетным является естественная форма речевой деятельности – диалогическая. Диалогическая речь на её высшем этапе означает свободное владение языком во всех его формах. Для большинства людей использование иностранного языка необходимо для установления деловых контактов. Ведь именно через диалог отрабатываются и запоминаются отдельные речевые образцы, целые структуры, которые используются затем в монологической речи. «Беседа в обучении не является односторонним процессом общения, а, наоборот,взаимным процессом, в котором идеи проходят в двух направлениях, и на этой основе продвигают обучения ученика вперед» (Александер, 2004). Начало каждого урока начинается с приветствия, беседы с учащимися о погоде, о настроении и т.д., что является также диалогом. При проверке домашнего задания также возникают вопросы, на которые дети отвечают. И уже здесь на начальном этапе обучения английскому языку учащиеся стараются использовать английский язык для общения, а учитель помогает им в этом. Диалоговое обучение обогащает словарный запас ученика, так как прежде чем составить диалог, ребята проводят подготовительную работу: учат лексику по теме, работают с незнакомыми словами, над их значением, произношением. Учащиеся с первых шагов знакомятся с изучаемым языком, как средством общения. Они учатся понимать иностранную речь на слух (аудирование), выражать свои мысли средствами изучаемого языка (говорение),

читать и понимать иностранный текст, писать, т.е. пользоваться графикой и орфографией иностранного языка. Пятиклассники с большим желанием составляют диалоги, используя картинки – ситуации. По ситуативным картинкам из учебника ученики беседуют на предложенную тему, используя ранее усвоенный материал. А освоение материала осуществляется с помощью упражнений, носящих учебно-коммуникативный характер. Полезны различные виды речевых упражнений, как микро-диалог с введением третьего лица. P1. Daryn, have you got a brother? P2. Yes, I have. P1. And has Bayan got a brother? P2. I am sorry, I don’t know, let me ask her. P1. Ask, please. P2. Have you got a brother, Bayan? P3. No, I haven’t, but I have got a sister. А также для обеспечения коммуникативной направленности можно использовать разнообразные игры, во время которых раскрываются и слабые ученики. Например, на уроке по теме «My favourite sport» можно использовать следующий диалог T. - Do you like to play badminton? P. - Yes, I do. T. - Can you play it well? P. - Yes, I can. T. - Did you play it in summer? P. - Yes, I did. T. - Is it difficult to play it? P. - No, it is not. T. - Will you teach me to play it? P. - Yes, it’s my pleasure. Использование таких речевых упражнений на начальном этапе делает этот диалог устной речью, пусть несколько элементарной. Со временем речь пополняется новыми лексическими единицами и постепенно у учащихся уходит боязнь разговаривать на какую-либо тему.

Умение задавать вопросы в беседе – самое главное. Не может быть живого общения с человеком без умения расспросить о нём самом, о его впечатлениях и наблюдениях, о его учёбе, увлечениях и т.д. На начальном этапе обучения младшие школьники с удовольствием заучивают наизусть вопросы, короткие диалоги. Для развития навыков неподготовленной речи, я считаю, очень полезно проводить беседу – диалог по прочитанному или прослушанному рассказу. Здесь можно искусственно вызвать: реакцию – восклицание, реакцию – вопрос, реакцию – просьбу, реакцию – удивление и т.д. В следующих классах работа над диалогической речью продолжается. Каждая тема начинается с диалога, который представляет собой эпизод из жизни наших ‹‹героев››, включающий новый грамматический материал, новую лексику. Ученики вместе со своими «героями» обсуждают различные темы. Мы стараемся, чтобы наши ученики овладели определённым количеством наиболее часто употребляемых словосочетаний, которые повторяются в этих диалогах. Чем хорош диалог? Используя вопросы, они обмениваются информацией. Диалогическая речь всегда мотивированна. Необходимо создавать определенные условия, которые будут вызывать у учеников желания что-то сказать, выразить свои мысли, чувства, а не только воспроизводить чужие слова или заученный наизусть текст. Благоприятные условия для общения располагают детей к тому, чтобы слушать, говорить, читать на изучаемом языке и делать это с удовольствием, вселяют в учеников уверенность в том, что они могут понимать и говорить на иностранном языке. Немалую положительную роль

в этом процессе играет акцент учителя на успехах учеников. Считаю, что необходимо постоянно показывать учащимся их продвижение и достижения в овладении диалогической речью. Можно предположить, что наши ученики будут беседовать по следующей схеме: 1) Р1. сообщение, вопрос. Р2. ответ на вопрос, просьба рассказать подробнее о прочитанном. Р1. сообщение – мнение Р2 о прочитанном. 2) Р1. вопрос. Р2. ответ – контр вопрос. Р1. ответ; своё отношение к прочитанному. Р1. сообщение (мнение о прочитанном); вопрос. Р2. ответ, сообщение своего мнения, просьба поменяться текстами и т.д. Такие схемы можно сделать разнообразным. Процесс обучения будет развивающим для учащихся, если он организован как речемыслительный поиск. Благодаря тому, что в настоящее время существует много прекрасных учебников, у учителей есть возможность сделать свой выбор и работать творчески, повышая свой интеллектуальный потенциал. Обучаясь в диалогической речи, ученики легче заучивают новую лексику. Для проведения уроков английского языка с применением новых подходов необходимо овладеть большим словарным запасом, чтобы легко общаться в группах на языке другой страны, чтобы это было свободное диалоговое общение. Список использованной литературы: 1.Руководство для учителя 2.Интернет-ресурсы http://www.moluch.ru/conf/ped/archive/20/1289/

ҚАЗАҚ ӘДЕБИЕТІ П ӘНІНДЕ Ұ ЛТТЫҚ ЕНІ Ң ЫҚ ТӘ ПА РБИ ЛЫ Клауова Гүлмира Қизатоллақызы Атырау қаласы Аманкелді атындағы орта мектептің қазақ тілі мен әдебиеті пәндерінің мұғалімі

Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңында: «Білім беру жүйесінің басты міндеті-жеке тұлғаны ұлттық, жалпыадамзаттық құндылықтардың, ғылым мен практиканың жетістіктері негізінде қалыптастыру, дамыту және кәсіби тұрғыдан жетілдіру», - деп атап көрсетілуі әр дара тұлғаның заманауи талаптарға сай білімді де білікті азамат ретінде қалыптасуын көздейді. Елбасымыз Н.Ә.Назарбаев : «Бізге қажеті- жаны да, қаны да қазақы, халықтың тілі мен дінін, тарихы мен салт – дәстүрін бойына сіңірген, туған жерін түлетуді, егемен елінің еңсесін көтеруді азаматтық парызым деп

ұғатын ұрпақ тәрбиелеу»,- деп айтқан болатын. Өмірдің қарапайым ақиқатына – жан-жақты адам болуға тұлғаны жастайынан үйрету біздің басты міндетіміз. Бұл тұрғыда қазақ тілі мен әдебиеті пәні мұғалімінің рөлі аса зор. Өйткені ол оқыту мен тәрбиелеудің қазіргі әдістемесін жеткілікті меңгеріп, балалар психологиясын терең талдай отырып, белгілі бір жастағы балаларға бағытталған педагогикалық процесті ұйымдастыра алуымен қатар, әр оқушының ішкі жан-дүниесін байытуы және өзіндік қайталанбас жеке даралығын пайымдауы арқылы табиғи қабілеттіліктері мен жасампаздық әлеуетін ашуға

бағытталған мақсатты білім беру үдерісін ұйымдастыруы қажет. Рухани-адамгершілік білімінің түп тамыры халқымыздың ұлттық құндылықтары, рухани мұраларынан, тағылымдық ой- толғауларынан бастау алады. Әр халықтың өзінің сан ғасырға созылған ұрпақ тәрбиелеу үрдісі бар. Ол отбасындағы бала тәрбиесінен басталып, шаруашылық кәсібі, тұрмыстіршілігімен бірге жалғасып, салт-дәстүрден, ұлттық саз әуені мен ауыз әдебиеті үлгілерінен өзекті орын алып келген. Ұлт мәдениетінің өзіндік ерекшелігін ақтара қарап, терең зерттеген педагог ғалымдардың бәрі оның тәрбиелік мәнін сөз етпей өткен емес. «Халықтың тәрбиесінен тыс жерде педагогика да жоқ, педагог та жоқ» деп орыстың ұлы педагогы К.Д.Ушинский текке айтпаған. Ұлт тәрбиесінің сезімдік әсері зор. 7 сыныпта оқытылатын Қадыр Мырза Әли ағамыздың «Жеті» өлеңі осының анық дәлелі. Сабақтың тақырыбы: Қадыр Мырза Әли «Жеті» 7 сынып Сабақтың айдары: «Жеті сөзі сөйлейді» Сабақтың сұрағы: «Жеті саны киелі (святой) ме?» Сабақтың мақсаты: Білімділік: «Жеті» өлеңін оқытып, өлеңнің мағынасын, мазмұнын түсіндіру. Ақын шығармашылығына шолу, шеберлігін ашу. Дамытушылық: Халықтық ұғымдарды «Жеті сөзі сөйлейді» айдары аркылы тусіндіру, ой-өрісін дамыту. Сөздік корын молайту.

Тәрбиелік: Қазақ халқының салт-дәстүрін, нанымсенімін құрметтеуге, Отанын сүйе білуге тәрбиелеу. Сабақтың түрі; Қос, үштік сабақ. Сабақтың әдісі; диалогиялық әңгіме, баяндау, пікірлесу, түсіндірмелі әдіс. Пәнаралық байланыс; тарих, халықтың педагогика, география Сабактың көрнекілігі; слайд, «Жеті сөзі сөйлейді» айдарындағы жеті санымен байланысты жеті ұғым. Қ.М Әли туралы пікір. Ақын суреті. Сабақтың жүрісі; Ұйымдастыру кезеңі. Үй тапсырмасын сұрау Сабақтың тақырыбын түсіндіру Кіріспе сөз. I.Жылнамалық кесте. 3. Сөздік жұмысы. Жаңа сөздер. 1.сарапшылар – эксперт, оценщик 2.жерлеген соң – после похорон 3.жымындасқан – светятся 4.қордалы аспан – полное звезд небо 5.емінбейтін – не выпрашивает, не умоляет. 4.Мұғалім өлеңді мәнерлеп оқиды. Мазмұны әңгімелейді. II. Сын – тұрғысынан ойлау жұмысы: Топпен жұмыс

Бала жасы Жеті төбе

Жеті рет өлшеу Жеті

Жеті жұлдыз

Жеті күндік қаде

Жеті ата

III. Халықтың педагогика «Жеті сөзі сөйлейді» Жеті ата Жеті қазына Жеті ғашық Жеті жұт Жеті жетекші Жеті жоқ Жеті қат көк

Әке Туажат

Бала Жеті ата Немере

Немене Шөпшек

Ер жігіт Сұлу әйел

Жүйрік тазы Жеті қазына Берен мылтық

Жүйрік ат Ақыл,білім

Қыран бүркіт

Жеті күн Дүйсенбі

Сейсенбі

Сәрсенбі

Бейсенбі

Жұма

Жексенбі

Қасиетті күн

Сәтті күн

Ай

Есекқырған (Юпитер)

Сенбі

Күн

Жеті қат көк Болпан (Меркурий)

Шолпан Қызылжұлдыз (Марс)

Жеті жетекші; Адамның басшысы – ақыл, Жетекшісі – талап, Жолаушысы – ой, Жолдасы – кәсіп,

Қоңырқай (Сатурн)

Қорғаны – сабыр, Қорғаушысы – мінез, Сынаушысы – халық.

Саққұлақ би.

Жеті жетім; Тыңдамаған сөз жетім, Қиюсіз тозған бөз жетім, Иесіз қалған жер жетім, Басшысы жоқ ел жетім, Аққу-қазсыз көл жетім, Жеріннен айырылған ер жетім, Замандасы қалмасаБәрінен де сол жетім. Мұғалім бүгінгі сабақты жүйелеп, қорытындылайды. Сабаққа белсенді қатысқан оқушыларды бағалайды. Үй тапсырмасы; Өлеңді мәнерлеп оқу Жаңа сөздерді жаттау Шығармашылық жұмыс: 7 саны қатысты мақалмәтелдер. Олардың мәнін анықтап жазу. Қазаққа тән жақсы қасиеттер мен ұлттық сананы қалыптастыру, ұлтымыздың дүниетанымдық

тәжірибесін жалғастыру деген сөз. Сондықтан баланың бойына жастайынан адамгершілік құнды қасиеттерді сіңіріп, өз- өзіне сенімділікті тәрбиелеуде, өзіндік таңдау жасауына ықпал етуде қазақ әдебиеті пәні сабақтарының қызықты әрі ұлттық құндылықтарға толы болуының орны зор. Соның ішінде баланың сөздік қоры,тіл байлығын толықтыру, сөйлеу мәдениетін қалыптастыру сабақ жоспарын құруда ұстаздың үнемі есте ұстайтын маңызды мәселесі. Сондықтан әр сабақ жоспарын құруға отырғандағы ұстаздың есте ұстайтын қағидасы: «Жемісті тәрбиенің сыры – шәкіртке құрметпен қарауда» (Р.Эмерсон). Ұстаз өз шәкірттерінің қандай іс-әрекеттерді асқан қызығушылықпен орындайтынын саралап алуы өте тиімді әдіс. Бүгінгі ұстаз тек білім беруші ғана емес, ұлт болашағының жарқын келешегін құрастырушы тұлға. Ұлттық тәрбиенің ұйытқысы – ана тілі. Ұлттық мәдениет ана тілі арқылы ғана өркен жаяды.

 Отбасы тәрбиесі  БАЛА Т

ҰЛҒ ОТБАСЫНЫ ДА АСЫН ДАМЫТУ Аязбаева Назерке Ғалымжанқызы

Ң РӨ ЛІ

«Өрлеу» БАҰО» АҚ филиалы Атырау облысы бойынша ПҚБАИ «Тұлғаны тәрбиелеу және әлеуметтендіру» кафедрасының аға оқытушысы

Тұлғаның даму үдерісінде отбасылық тәрбиенің алатын орны ерекше. Отбасында баланың мінезқұлқы, әдет дағдысы қалыптасады. Сонымен қатар мектеп және мектепке дейінгі білім беру ұйымдарында, балалар және жасөспірімдер бірлестіктері, бұқаралық ақпарат көздері - бұлардың бәрі де тұлға дамуындағы қалыптастырушы ықпал жасайтын ерекше «тәрбиешілер» тобын құрайды. Баланың келешекте кім болатыны түгелдей дерлік тәрбиешіге байланысты. Жазушы-педагог Жүсіпбек Аймауытов: «Баланы тәрбиелеу үшін әрбір тәрбиешінің өзі тәрбиелі болуы керек. Себебі, бала айтып ұқтырғаннан гөрі, көргеніне көп еліктегіш келеді. Солай болған соң балаға жақсы мінез болсын, әйтеуір іспен көрсету керек», - дейді. Осы бір ұлағатты ой астарында баланың алғашқы көретін ортасы – отбасында ата-анадан талап етілетін тағылым жүгі жатыр. Отбасының басты анықтаушы белгілері ата-ананың балаға қамқор қарым-қатынасы, олардың арасындағы өзара түсіністік, ересектердің мықты, жан-жақты дамыған тұлғаны тәрбиелеуге ұмтылысы болып табылады. Әр сәби өз жақындарына сезінетін мейірімді әрі пәк сезімдер мүлдем шартсыз әрі саналы. Баланың осы махаббаты өмір бойы өшпейді, ол үшін ата-ана – бұл әлемдегі арқасүйер жалғыз адамдар. Оған деген махаббаттың болмауы кешіруге болмайтын сатқындық секілді қабылданады. Ересек адамның сәтсіздіктерінің, өмірде өз орнын табу мүмкіндігі болмауының себебі балалық шақта ата-аналар сүйіспеншілігіне бөленбеуі болып табылады. Артық еркелік пен өзімшілдіктің алдын-алу үшін балаға өз сүйіспеншілігіңді көрсетудің қажеті жоқ деген пікір бар. Бұл абсолютті қателік. Егер сүйіспеншілікті әртүрлі суррогаттармен алмастыруға тырыссақ, еркелік туындауы мүмкін: барлық қыңырлықтарын көтеру, сыйлықтармен көңілін аулау. Баланы ата-аналар махаббатына бөлеп тәрбиелеу жақындарының онымен қанша уақытты өткізгендігіне, үйде немесе балабақшада тәрбиеленетіндігіне, әжесінің қолында немесе атаанасымен бірге тұратындығына мүлдем қарамайды. Нағыз жақсы көретін ата-аналардың қамқорлығы мен бағып-қағуы бала қай жерде болса да оны қоршап жүреді. Олармен сөйлесу ересектердің міндеті емес, психологиялық қажеттілікке айналуы тиіс. Баланың жақындарының оның өміріндегі барлық өзгерістер мен оқиғаларға деген шынайы қызығушылығы балаға танытқан қамқорлық пен

қамқоршылықтың негізі болып табылады. Бәрінің әрекеттестік туралы өзіндік түсінігі бар, бірақ елемеуге болмайтын белгілі қағидалар бар. Бұл балалар тағылым тыңдаушылар немесе сұраудағы күдіктілер емес, керісінше тең құқылы әңгімелесуші рөлін атқаратын міндетті диалог. Өзіңнің ата-аналық махаббатыңды ерте балалық шақтан дамытқан дұрыс. Бұл кезең кішкентай тұлғаның қалыптасуында маңызды рөл атқарады. Егер осы сәтті жіберіп алсақ, онда баланы ата-аналарымен байланыстыратын жіңішке жіпті мәңгілік үзіп алуға болады. Отбасылық қарым-қатынас түрлері Әр отбасында белгілі, бірақ толық ұғынылмаған тәрбиелеу жүйесі қалыптасады. Тәрбиенің тактикасы мен оған сай келетін отбасылық қарым-қатынастың түрі бар. Отбасындағы диктат отбасының бір мүшесінің басқа отбасы мүшелерінің алдында бастамашылдығы (ересектерде басым) мен өзін басым сезінуі жүйелі түрде орын алады. Ата-аналар тәрбие мақсаттарына, адамгершілік нормаларына, педагогикалық және адамгершілік тұрғысынан ақталған шешімдер қабылдау қажет болатын нақты жағдайларға сүйене отырып, өз балаларына талап қоя алады және қоюы тиіс. Ықпал ету түрлерінің арасынан бұйрық пен мәжбүрлеуді таңдайтындар балалардың қарсылығына, қысымға жауап қайтаруға, қоқан-лоққыларға тап болады: екіжүзділік, жалған айту, дөрекілік, жек көрушілік. Егер қарсылық әлсіз болса, онымен бірге тұлғаның басқа да құнды қасиеттері әлсірейді: дербестік, өз басымдығын сезіну, бастамашылдық, өзіне және өз мүмкіндіктеріне деген сенім. Көзсіз авторитарлық, баланың пікірлері мен қызығушылықтарын елемеу, оған қатысты мәселелерді шешуде оны жүйелі түрде дауыс беру құқынан айыру– оның тұлғасын қалыптастырудағы маңызды сәтсіздіктердің кепілі. Отбасындағы қамқорлық- бұл ересектер өзінің еңбегімен баланың барлық сұраныстарын қамтамасыз ете отырып, оны қандай да бір жұмыстардан, қиындықтар мен мәселелерден қорғайтын қарымқатынастар жүйесі, ата-аналар бұл ретте аталған мәселелерді өзіне қабылдайды. Тұлғаны белсенді қалыптастыру мәселесі екінші орынға жылжиды. Тәрбиелік ықпалдар арасында басқа мәселе туындайды: баланың сұраныстарын қанағаттандыру және оны қиындықтардан қорғау. Ата-аналар баланың

туған үйінен тыс ақиқатпен қақтығысуына дайындаудың маңызды үдерісіне тосқауыл қояды. Олар ұжымдағы өмірге бейімсіз болып шығады. Психологиялық қадағалаулардың деректері бойынша жасөспірімдердің осы санаты өтпелі кезеңде барынша көп кедергілерге тап болады. Олар атаанасының асыра қамқоршылығына қарсы шығады. Егер диктат зорлық-зомбылықты,бұйрықты,қатаң авторитарлықты бағамдаса,онда қамқорлыққамқоршылықты, қиындықтардан қорғауды білдіреді. Алайда нәтиже сәйкес келеді: дербестік, бастамашылдық жоқ, қандай да бір мәселелерді шешуден шеттетілгендік байқалады. Ересектердің балаға тәуелсіз өмір сүруінің мүмкіндігі мен мақсаттылығын мойындаудың негізінде құрылған отбасындағы тұлғааралық қарымқатынастар жүйесі «араласпаушылық» тактикасынан туындауы мүмкін. Екі әлем өмір сүруі мүмкін деген болжам бар: атааналар мен балалар әлемі, ешқайсының белгілі деңгейде айқындалған желіден аспауы тиіс. Көбіне қарым-қатынастың осы түрінің негізін ата-аналардың, сондай-ақ тәрбиешілердің енжарлығы құрайды. Ынтымақтастық қарым-қатынастар түрі ретінде отбасындағы тұлғааралық қарым-қатынастың бірлескен қызметтің ортақ мақсаттарымен және міндеттерімен, оны ұйымдастырумен және жоғары адамгершілікті құндылықтармен жанамалығын болжайды. Баланың өзімшіл даралығы жойылады. Ынтымақтастық қарым-қатынастың жетекші түрі болып табылатын отбасы даму деңгейі жоғары топқа– ұжымға айналады, ол ата-аналар мен балалар арасында шынайы сүйіспеншіліктің болуына және әр ересектің тәрбиелеудің өзіндік стилін қалай қалыптастыратынына байланысты. Бұл толық сенімге құрылған тәрбие, авторитарлық стиль немесе толық салғырттық болуы мүмкін. Тәрбиенің әртүрлі стильдерінің өзіндік артықшылықтары мен кемшіліктері бар. Отбасылық тәрбие стильдері Демократиялық–ересектер өз балаларының жас ерекшеліктеріне сәйкес жеке жауапкершілігі мен дербестігін ынталандырады. Ынтымақтастық – бұл отбасында қарым-қатынас орнату тәсілі, оның негізгі қағидаты ортақ мақсаттармен және міндеттермен, бірлескен қызметпен, барлық салада өзара қолдаумен, соның ішінде эмоционалды қолдаумен біріктіру болып табылады. Аталған жағдайда тәрбиелеудің шыққан жері – «біз» сөзі. Бала барынша дербес, бірақ уақытында көмекке келуге, қолдауға, түсіндіруге, тыныштандыруға дайын ересек үнемі оның жанынан табылады. Мұндай отбасыларды ортақ құндылықтар, отбасылық дәстүрлер, аяқасты ұйымдастырылған мерекелер, бір-біріне деген эмоционалды қажеттіліктері біріктіреді.

Авторитарлық– барлық шешімді баласы олардың еркіне, беделіне бағынуы тиіс деп санайтын атааналар қабылдайды. Ересектер ұлдарының немесе қыздарының дербестігін шектейді, өз талаптарын қандай да бір жолмен негіздеуді қажет етпейді, оларды қатаң бақылаумен, қатал тыйымдармен, сөгістермен және дене жазалауларымен сүйемелдейді. Жасөспірімдік кезеңде бұл жанжалдар мен өшпенділік тудырады. Барынша белсенді, мықты жасөспірімдер қарсыласады және бүлік шығарады, тым ашушаң болады және кей жағдайларда мүмкіндігі болғанда ата-аналар үйінен кетіп қалады. Жасқаншақ, сенімсіз балалар барлық жағдайда атаанасын тыңдайды, қандай да бір мәселені өз бетімен шешуге тырыспайды. Егер ересек жасөспірімдерге қатысты аналары барынша «рұқсат берілетін» ісәрекеттерге бейім болса, керісінше авторитарлы әкелер ата-аналар билігінің таңдаулы түрін қатты ұстанады. Мұндай тәрбиеде балалардың сыртқы бақылау механизмі қалыптасады, ол кінәсін сезінуге немесе жазадан қорқуға негізделген. Жазалау қаупі жойыла салысымен жасөспірімнің іс-әрекеті әлеуетті тұрғыдан қоғамға жат болуы мүмкін. Авторитарлық қарымқатынастар рухани жақындықтан ада болады, жақындық сезімі сирек туындайды, ол күмәншілдікке, тұрақты алаңдаушылыққа және де тіпті айналасындағыларға деген өшпенділікке алып келеді. Енжар стиль–бала қажетті деңгейде бағытталмайды, тыйымдар мен шектеулерді мүлдем білмейді, қандай да бір нұсқауларды орындамайды. Ересектерге балаларды басқару шорқақтығы, қабілетсіздігі немесе ниетсіздігі тән. Мұндай жасөспірімдер есейе келе өздерінің айтқандарын орындамайтын адамдармен жанжалдасады, өзге адамдардың мүдделерін ескеруге, мықты эмоционалды байланыс орнатуға қабілетсіз, шектеулер мен жауапкершілікке дайын емес. Ата-аналар тарапынан басқарудың кемшіліктерін бейғамдық пен эмоционалды шеттетудің бейнесі ретінде қабылдай келе, балалар қорқыныш пен сенімсіздікті сезінеді. Отбасының жасөспірімнің ісәрекетін бақылауға қабілетсіздігі оның қоғамға жат топтарға қосылуына алып келеді, себебі оның қоғамдағы дербес, жауапты іс-қимылы әлі қалыптаспаған. Ретсіз стиль (жүйесіз басқару)–бұл тәрбиелеудің бірыңғай тәсілінің болмауы, мұнда балаға қойылатын айқын, нақты, белгілі талаптар жоқ немесе ата-аналар арасында тәрбиелеу құралдарын таңдауда қарамақайшылықтар, келіспеушіліктер байқалады. Тәрбиелеудің мұндай стилінде тұлғаның негізгі сұранысы–қоршаған орта тұрақтылығы мен реттілігінің қажеттілігі,іс-қимылы мен бағалауындағы нақты бағдарлардың болуы фрустрацияланады (қандай да бір сұраныстары қанағаттандырылмайды). Ата-аналар реакциясының болжамсыздығы баланы тұрақсыздықтан арылтады және жоғары алаңдаушылығын, сенімсіздігін, күйгелектігін

өршітеді, ал қиын жағдайларда–ашушаңдығы мен басқаруға көнбейтіндігі, әлеуметтік бейімсізденуі өршиді. Мұндай тәрбиеде өзіндік бақылау мен жауапкершілік сезімі қалыптаспайды, пікірлердің шикілігі, төмен өзіндік бағасы байқалады. Отбасы тәрбиесінде қолданылатын басты әдістер бұл өнеге-үлгі, бірлікті еңбек,іс-әрекет, әңгіме-сұхбат, қолдап-қуаттау, баланы қорғау. Ата-аналар өз өнегесімен қалай жасау, еңбектену қажеттігін үйретіп, сыйластық, сүйіспеншілік сезімін білдіреді. Балаға болған қатынас, ата-аналар арасындағы байланыс, басқа адамдармен араласу, отбасы ішіндегі тұрмыс

үдерісі–мұның бәрі барша отбасылық істер.Сондықтан дұрыс стильде, инабатты,адамгершілік әдеп сақтап,өмір сүруді басты ұстаным етіп алу керек. Пайдаланған әдебиеттер тізімі: 1.Д.Б.Алтаева «Отбасы бақыты», А, 2014 ж. 2.Ш.Құрманалина, Б.Мұқанова, Ә.Ғалымова, Р.Ильясова «Педагогика» оқулығы, А, «Фолиант» баспасы, 2012 ж. 3.Н.Қ.Тайтанова «Сынып жетекшісі жұмысының мазмұны» әдістемелік құрал, А, 2010 ж. 4.Б.И.Иманбекова «Тәрбиеге жетекші», А, 2011 ж. 5.С.Губашева, А.Отарбай «Тәрбие жұмысының әдістемесі» оқулығы, «Фолиант» баспасы, А, 2011 ж.

ОТБАСЫ - ҚОҒ АМНЫҢ МА Рыскалиева Акгул Тариховна

ҢЫЗДЫ БУЫНЫ

Атырау қаласы №34 Лингвистикалық мектеп-гимназиясы бастауыш сыныптың бірінші категориялы мұғалімі

Отбасының адамзат ұрпағына деген ықпалы мен әсерін өмірдегі басқа еш нәрсенің күшімен салыстыруға болмайтындай. Өйткені ата-ананың балаға деген тәрбиесінің орнын еш нәрсе толтыра алмайды. «Баланы–жастан» дегенде, Бернард Шоудан: «Маған ақылыңызды айтыңызшы, баланы қай жастан тәрбиелеген қолайлы?» деп сұрамай ма, сонда атақты драматург қарсы сауал қойыпты: «Балаңыз қанша жаста?» «Өмірге келгеніне екі апта болды», депті оған сауал қоюшы. Сонда Б.Шоу: «Сіз дәл екі аптаға кешіктіңіз» деген екен. Мұның өзі достық нақышта айтылғанмен, астарында шындық жатыр. Халқымыздың мақал-мәтелдерінен, даналық сөздерінен де ата-ананың қадір–қасиеті туралы айтылған асыл сөздерді табуға болады. «Алты аға бірігіп - әке болмас, Жеті жеңге бірігіп - ана болмас»,деген сөзде де терең ой жатыр. Ата-ананың үмітарманы баласымен бірге жасайды. Сол себепті олардың бар тілеуі балаға бағышталған. Өзіңді өмірге келтірген, тіршілігіңе нәр берген ата-ананың алдында адамның парыз-міндеті өлшеусіз. Қазақ ғұрпындағы ата-ананың алған ерекше биік орны, қадір – қасиеті ерекше. Ананың ақ сүтін, әкенің адал күшін ақтау – өмірлік парызың. Ата-бабаларымыз бала тәрбиесіне ерекше назар аударып, «Баланы жетіге келгенше тыйма, жетіден он төртке келгенше құлыңша жұмса, он төрттен кейін құрдасыңдай сыйла» деп, баланың ой-өрісі даму кезеңін ерекше бағалаған. Баланың ата-ана алдындағы ұлы парызымейіріммен, жақсылықпен өтелмек. Бала – ата-ананың көз нұры, көңіл қуанышы. Ұл-қыз ата-анасын қуанышқа бөлеп, бақытқа жеткізу үшін, ең әуелі, әдепті болуы керек. Әдепті болып өскен бала атаанасының қас-қабағына қарап, қал жағдайларын айтқызбай аңғарады және олардың жеп-ішу, киімкешек, ұйқы-демалысын қадағалап, әр нәрседен

көңілдерін тауып, мерейлерін өсіреді. «Жақсы туған қыз бала, батыр туған ұлмен тең» деген дана сөз осының дәлелі болып отыр. «Адамның бір қызығы бала деген» деп, Абай айтқандай, бала адамның да өмірдің де қызығы. Ата–ана-тәрбие өнегесі, сондықтан, мынадай қазақ мақал мәтелдері ертеден жатталып, айтылып келеді. «Ата көрген - оқ жонар, Ана көрген - тон пішер, Баланың ұяты - әкеге, Қыздың ұяты - шешеге» Баласының келешегін ойлаған ата-ана өз мекенін ауыстыруға дейін барып жатады. «Ұлың жақсы болсын десең, ұлы жақсымен көрші бол,қызың жақсы болсын десең, қызы жақсымен көрші бол» деген өнегелі сөз де осының айғағы. Бала тәрбиесі-қиын да күрделі процесс. Біз баламыздың тәрбиелі де өнегелі болып өсіп, өз қатарының алды болғанын қалаймыз. Бірақ баламызды осы мақсаттарға сай тәрбиелеу үшін үлкен еңбек, күш-жігер қажет екенін бәріміз білсек те, мойнымыз жар беріп, бала тәрбиесімен айналыса бермейміз. Кейін баламыз есейген сәтте, «сен маған тартпағансың, мынаны олай істемедің, ананы бұлай істемедің, ештеңеге қырсызсың» деп кінәлап жатамыз. Еліміздің көркейіп, өркениетті елдің қатарына қосылып, халықаралық деңгейге шығуы бүгінгі ұрпақ бейнесімен көрінеді. Шығыс ғұламасының бірі болып саналатын Жүсіп Баласағұнның дастандарында отбасы тәрбиесі көп айтылады. Мемлекеттің беріктігі тек ел билеуші қайраткерлерге әділ заңға, күшті әскерге ғана емес, әр отбасының беріктігіне байланысты екендігін сипаттайды. Елбасы Н. Назарбаев «Еліміздің болашақта гүлденуі бүгіннен басталады» баяндамасында отбасының беріктігі, жұбайлардың бір-біріне, ең бастысы, балаларының алдындағы

жауапкершілігі де көп нәрсеге байланысты. Ата - аналар балаларына, ал балалары ата - аналарына қамқор болуға тиісті деп атап өткен. ҚР-ның Конститутциясы да «Балаларына қамқорлық жасау және оларды тәрбиелеу ата-ананың құқығы әрі парызы деп көрсетілген». Ақтайлақ Ұлы жүз Шымыр биден бата алуға барғанда , би: -Балам, Арзан не? Қымбат не? Алыс не? Жақын не? Жаман не? Жақсы не? Қатты не? Тәтті не? деп сұрақ қойған екен. Оқыстан сұрақтарға Ақтайлақ:-Арзаныңыз– өтірік, қымбаттыңыз – шындық. Жаманыңыз- қиянат, жақсыңыз- адалдық. Алысыңыз-ұжмақ, жақыныңызөлім. Қатты –жоқшылық, тәтті–бала,бала үшін отқа да, суға да түсесің-деп, ұшқырылық көрсетіпті. Біздің алға қойған мақсатымыз –қазіргі қоғам мұратына сай жан–жақты жарасымды тұлға өсіру. Жеке тұлғаның өзін қоршаған ортадан тәрбиені бойына сіңіріп өсуін өсімдіктің күн сәулесінің өскені сияқты қарастыруымызға болады. Күн сәулесі өсімдік тіршілігіне қандай қажет болса,тәрбие тұлғаның дұрыс өсіп жетілуіне соншалықты қажет. Ұрпағымызға дұрыс тәрбие бере алсақ , оның жан дүниесі де дұрыс қалыптасып жетіледі , яғни бойына жақсы қасиеттерді сіңіріп өсіреді. Бұл қасиеттердің бәрі адамның бойында бала кезінен бастап тұрақты қалыптаспақ. Баланың өмір сүруге құштарлығының оянуы жақсы мен жаманды ажырата білуі өзін қоршаған ортасына, мұғаліміне, ата–анасына, құрбы – құрдастарына, олардың іс–әрекеттеріне және де басқа да қасиеттеріне байланысты. Кешегі күнсіз келешек жоқ. Бүгінгі ұрпақты сонау замандардан жинақталған ата –бабаларымыздың мол мұрасымен сусындату– біздің міндетіміз.Ұлдың батыр, қыздың әдепті болып қалыптасуы бабаларымыздың өнеге –өсиетін сабақта ұтымды пайдалана білуімізге де байланысты деп ойлаймын. Әке–шешесі жақсы болса, балалары да жақсы тәрбие алып өседі. Әке–шеше болатын адамдар жақсы ата–ана болу үшін арнайы әдебиеттерді оқу немесе тәрбиенің ерекше тәсілдерін үйрену керек деп ойлайды. Әрине педагогикалық және психологиялық білім керек,бірақ бұл әдетте жеткіліксіз болып табылады. Адамның қандай да бір іс–әрекетін бағалағанда көбінесе біз белгілі бір нормалар мен идеалдарға сүйенеміз, тәрбие іс–әрекетінде мұндай нормалар жоқ. Әйел болуды, күйеу болуды үйренген тәрізді немесе қандай да бір жұмыста шеберлікке үйренген тәрізді әке–шеше болуды да үйренеміз. Отбасындағы тәрбие сол өмірдің өзі болып табылады. Баламен үнемі терең психологиялық байланыс орнату–тәрбиенің негізгі шарты болып табылады. Ата –анасымен байланысты білу,сезіну–балаға әке – шеше махаббатын , қамқорлығын сезінуге мүмкіндік береді. Көбінесе әке–шеше мен баланың көзқарастары сәйкес келе бермейді. Бүгінгі таңда ғасырлар қойнауында қалыптасқан ұлттық тәрбиені,

озық өнегелі дәстүрлерді, адамгершілік асыл қасиеттерді жастар бойына қалыптастыруда, оны ұтымды пайдалану аса маңызды міндеттердің біріне айналып отыр. Сондай-ақ, ұлттық мәдениеттің, әдебиеттің, тілдің, халықтық педагогиканың тағдыры мен болашағы да мектептегі жас ұрпақ тәрбиесіне байланысты. "Отбасы адамның өте маңызды, өте жауапты ісі. Отбасы өмірді кемеліне келтіреді, отбасы бақыт әкеледі, бірақ әрбір отбасы, ең алдымен мемлекеттік маңызы бар зор іс болып табылады»,- деп А.С.Макаренко анықтама берген болатын. Отбасы- қоғамның маңызды буыны және өзінше бір кішігірім ұжым. Көп ұлтты мемлекетіміздің негізі осы шағын ұжымдардан қаланады. Тәрбиедегі басты бағыт делінген тәлім-тәрбие тұжырымдамасында: «Әрбір адам ең алдымен өз халқының перзенті, өз Отанының азаматы болу керек екенін, ұлттық болашағы тек өзіне байланысты болатынын есте ұстауға тиіс. Оның осындай тұжырымға тоқталуына ұлттық әдет-ғұрыптар мен дәстүрлер көмектеседі, солар арқылы ол жалпы азаматтық мәдениетке аяқ басып, өз халқының мәдени игілігін басқа халықтарға жақын да түсінікті ете алады. Сондықтан әрбір ұрпақ өз кезімен өткеннің тағдыры мен талаптарын, объективті факторлар ретінде ұсынып, сол арқылы ұрпақты өмірге даярлап, оларды жинақталған бай тәжірибе негізінде тәрбиелей отырып,өзінің ата-аналарының рухани мұрасын игере түсуі керек» екені айтылған. Қазіргі кезеңдегі саяси, экономикалық жағдайдың тұрақсыздығы, тұрмыстағы жетпеушілік, ұлтаралық қатынастардың шиеленісе түсуі, адамгершілік құндылықтардың құлдырауы, білімге, адал еңбекке деген ынтасының азаюы, отбасын құруға жауапкершілікпен белсенді қарамауы, зорлықзомбылық пен қатыгездіктің бел алуы т.б. мәселелері жастар тәрбиесіне жаңаша қарауды талап етіп отыр. Сонымен қатар, қазақ халқының әріден келе жатқан мәдениетін және білім, тәлім-тәрбие беру жүйесінің негіздерімен жан-жақты танысу бүгінгі күннің басты бағдары, талабы болып отыр. Елбасымыз Н.Ә. Назарбаев «Болашақ ұрпағымызды тәрбиелегенде оларға жасайтын имандылық пен сауаттылық қасиеттерді сіңірсек, тәлім-тәрбие берсек, сонда ғана рухы дамыған, Отанның гүлденуіне өз үлесін қоса алатын азамат өсіре аламыз деген сөзін басшылыққа алуымыз керек. Бүгінгі таңда мектеп табалдырығынан бастап білім беруде ел тарихын терең қозғап, тәрбие сағаттарында қазақ зиялы қауымының еңбектерін, қоғам дамуына қосқан үлестерін айту,жеткізу арқылы оқушылардың адами құндылықтарын қалыптастыруға болады.Ұлттық сан-сананың өмірдегі қолданбалы көріністері:рәсімдер,ырым-тыйымдар, жөн-жоралғылар, кісілік, әкелік парыз бен перзенттік борыш, ұрпақтық міндет арқылы іске асырылып, ұлттық қасиетке айналды.

Педагогтік ізденіс 

ЖА

-ҢА УА Ш А БІЛІМ БЕРУ ҚЫТ ТАЛАБЫ Мукиева ГульданаМендигереевна

Атырау облысы Индер ауданы Ш.Уәлиханов атындағы орта мектеп директорының тәрбие жұмысы жөніндегі орынбасары

Бүгінгі күнгі ұстаз алдындағы тұрған басты міндет ХХІ ғасырдың есігінен еркін енетін, дүниежүзілік мәдениетті танитын, төл мәдениетін құрметтей білетін, рухани дүниесі бай, интеллектуалдық өрісі кең, білімді, жан-жақты ақпараттандырылған заман талабына сай белсенді ұрпақ тәрбилеу болып табылады. Осы талапқа сай болу үшін қазіргі мұғалімдер информатор, бақылаушы, тексеруші, жазалаушы қызметін тастап, керісінше ізденуші, зерттеуші, технолог, өнертапқыш, шығармашылықпен жұмыс істейтін жаңашыл бағытта өзгеру қажет екендігіне курстың алғашқы «Бетпе-бет» кезеңінде көзім жеткен болатын. Мен еңбек етіп отырған ұжымды, оқушыларды өзгерту үшін не істеймін деген сауалдың жауабы мектеп басшыларының біліктілігін арттыру курсының бағдарламасымен танысқан уақытта әріптестеріммен ой бөлісе отырып, алғашқы қадамдарын жоспарлаған уақытта таптым. Бағдарламаның түйінді идеясын меңгеру барысында алдымызға отырған шәкіртті тек дайын білімді алушы ғана емес, өздерінің іс-әрекеті, мұғалімдерінің кәсіби деңгейлерін көтере отырып, оқушы үшін оқыту мен оқуды жақсарту мақсатында өзгеріс енгізу қажеттігін түсіндім. Бұл өзгерістің бастамашылары, әрине, мектептегі деңгейлік курс бойынша сертификатталған мұғалімдер екендігі белгілі. Бұрын өзім жете түсіне бермеген іс-әрекеттегі зерттеулер мен Лессонстади үдерісі, бағдарламаның жеті модулі, топтық жұмыстың тиімділігі, қысқа және орта мерзімді жоспарлаулар туралы курс кезінде жете таныстым. Бұл менің кәсіби өсуіме септігін тигізді деп ойлаймын. Еліміздің білім беру жүйесін 2015 жылға дамыту тұжырымдамасында: «Жылдам өзгеріп отыратын заманда алынған білімнің,кәсіби дағдылардың негізінде еркін бағдарлай білетін, өзін-өзі іске асыруға, өзін-өзі дамытуға және өз бетінше дұрыс, адамгершілік тұрғысынан жауапты шешімдер қабылдауға қабілетті жеке тұлғаны қалыптастыру» деп нақты көрсетілген. Осы мақсаттың жүзеге асырыла бастауының бірден бір себебі-сындарлы оқыту теориясы деуге болады. Сындарлы оқытуды жүзеге асыруда бағдарламада қамтылған жеті модульді сабақтарда ықпалдастырудың маңызы өте

зор. Ал коучинг пен тәлімгерлік арқылы мұғалімдердің бірін-бірі оқытуы, желілік қоғамдастық, серіктес мектептер арқылы өзара іс-тәжірибе алмасудар өзгеріс енгізудің іс-әрекет бөлімі қамтыды. Оқушылардың топтық жұмыс дағдысын жетілдіру үшін бірін-бірі оқытудың,формативті бағалау арқылы пәнге деген ынтасын арттыруға мүмкіндіктің зор екендігіне «Мектептегі тәжірибе» кезінде жан-жақты талдау жасап, өзгерісті бағалап отырған едік. Қытай философының «Маған жай айтсаң – ұмытамын, көрсетсең есімде сақтаймын, ал өзімді іс–әрекетке қатыстырсаң үйренемін» деген даналығы білім алушының білімге ықыласын аттыруда ақпараттық—коммуникативтік технологияларды пайдалана отырып, өзіндік ізденіс жүргізуді практикада жүзеге асырудың маңызды екендігін көрсетеді. Өйткені, жан-жақты ақпараттанған оқушы үшін бүгінгі күні сабақты баяндап түсіндірудің жеткіліксіздігін «оқушы үніне» құлақ түргенде ғана көрінері сөзсіз. Оқытуды басқару және көшбасшылық, бөлінген көшбасшылықтың қызметін мұғалімдерге сенім арту арқылы мектеп мәдениетін жетілдірдік.Ал оқушыларды шағын топтарда жұмыс жасатуарқылы көшбасшылықты анықтау, оқушыны көшбасшылыққа жетелеу, баланың көшбасшылығын көре білудің оқу мен оқытудағы өзгерісті бағалай білгенім деп есептеймін. Білім беруді жаңарту үнемі алға қарай ұмтылу мен дамыту үдерісі - бұл білім беруде кезең кезеңімен өтетін және алынған нәтижелерге бағытталған өзгерістер. Қоғамдағы жүріп жатқан өзгерістер, ғылыми техникалық прогресс және жалпы білім беретін мектеп құрылымының өзгеруі-жас ұрпақты тәрбиелеуді дамытып қалыптастыруды талап етеді. Қазіргі өркениетке жеткізетін құрал тек қана-білім. Білімді ұрпақ қана болашақ иесі болып табылады. Білім-қоғамды әлеуметтік мәдени ғылыми үрдіспен қамтамасыз ететін ғажайып құбылыс, қауым үшін де, қоғам үшін де жоғары құндылық. Осы өркениетке жетудің алғашқы баспалдағы мектеп ұжымына өзгеріс енгізуді барысындағы іс-әрекетімнің алдағы уақытта жалғасын табары сөзсіз.

БАСТАУЫШ СЫНЫПТАН БАСТАП О ӘР ҰСТАЗДЫҢ МІНДЕТІ Дөнентаева Қ.

ҚУШ ЫЛ МЫН ШЫ АРДЫҢ МЕ ҢДА ТУ АТАНЫ

Атырау облысы Мақат ауданы М.Баймұханов атындағы орта мектептің І санатты мұғалімі

Елде болып жатқан саяси, әлеуметтiк, экономикалық және т.б. өзгерiстер бiлiм беру жүйесiне де әсер етуде. Әлемдік деңгейдегі білім берудің қазіргі парадигмасы білім беруде нәтижеге бағдарлану, оқытуды оқушының жеке тұлғасына бағытталу, ал оқыту әдістерін тұлғааралық қарым-қатынастарға бейімдеу болып отыр. Демек, оқушы білімді дайын күйінде мұғалім түсіндірмесінен алмай, өзінің өмірлік тәжірибесіне сүйену арқылы танымдық "жаңалық” ашуы шығармашылық тапсырмаларды орындау негізінде әр түрлі өнімдер жасауы тиіс. Нәтижесінде оқушының дүниетанымы кеңейіп, өзіндік пікірі мен көзқарасы қалыптасуы керек. Білім негізі бастауыш сыныптан бастап қаланатыны анық. Бастауыш сынып мұғалімдері осы жауапкершілікті сезініп,ерте жастан оқушының метатанымын қалыптастыру жолдарын қарастырып, әр сабақтарына үлкен дайындықпен келіп отыруы керек деп ойлаймын. «Метатану» термині оқушылардың саналы білім алуы мен ойлауын дамытуға ықпал ететін бірқатар үдерістерге қатысты қолданылады. Метатануға танымдық үрдістерді білу,түсіну және реттеу немесе танымдық үдерістерді қарастыру үшін танымдық үдерістерді қолдану,соның ішінде қатесін танып білу және ойлауды бақылау деген анықтама беруге болады. Яғни метатаным бұл оқушының өзін-өзі реттеуі. «Əлемнің өзгеруін қaлaсaң, сoл өзгерудің aлғaшқысы өзің бoл» деп Мaхaтмa Гaнди aйтқaндaй бұрынғы oқушы тек тыңдaушы, oрындaушы бoлсa, қaзіргі oқушы өздігінен білім aлaтын жеке тұлғa.Алайда біз оқушыны өздігінен іздендіріп,сыни ойлатып,жасаған әр әрекетіне қорытынды шығартып,өздік пікірлерін айтуға жағдай жасап жатырмыз ба деген сауал туындайды? Осы орайда оқу үрдісінде мұғалім алдымен оқушыға өзін тануына,өзінің мықты немесе әлсіз жақтарын сезінуіне, берілген тапсырманың ол үшін ұнайтынын не ұнамайтынын түсінуіне жағдай туғызу керек. Мысалы: менің жетекшілік ететін сыныбым төртіншіші сынып оқушылары. Олар үнемі ана тілі, дүниетану, математика сабақтарында топтық жұмыс жасап, берілген тапсырманы топта талқылап, не айту керек?, өзектісін тауып айтуға өздерін реттеп дайындайды. М.Мақатаевтың «Қазақстан» өлеңін өткен кезде «Қaзaқстaнды тaныстыру» aтты қысқa бейнежaзбa көрсетілді. Oсы бір қысқa сюжеттен oқушылaрдың сaбaққa деген қызығушылығы oянды. Сaбaққa зейіндерін тoлығымен aудaруынa негіз бoлды. Oсы сюжетті тaлқылaу кезінде aшық сұрaқтaр ұсынылды.

Oсы сұрaқтaрғa oқушылaр шaмa шaрқынa қaрaй жaуaп берді. Жaлпы сaбaқ бaрысындa сөйлемей,өз пікірін aйтпaй қaлғaн oқушы бoлмaды. Aлaйдa oсы қoйылғaн сұрaқтaр aрқылы oқушылaрдың тaқырып бoйыншa сындaрлы сөйлеуге ынтaлaнғaнын,өздеріне деген шынaйы сенімдердің пaйдa бoлуы,сын тұрғысынaн oйлaуынa ықпaл етті деп білемін. С oқушым Қ.Aхмет кесенесі турaлы не aйтуғa бoлaды? деген сaуaлғa oл Қoжa Aхмет кесенесінің Түркістaндa екенін,oндa тaй қaзaнның бaрын aйтсa, В oқушым oның жaуaбын тoлықтыру мaқсaтындa кaртaдaн Түркістaн қaлaсын көрсетіп, кесенені Әмір Темірдің сaлдыртқaнын aйтты. Aл A oқушымның білімге деген құштaрлығы aртып,қoйылғaн сұрaқтaрды oдaн әрі зерттеуге ынтaлaнды. Тапсырма орындау барысында әр топтан өздігінен көшбасшы пайда болып,тапсырма бойынша сұрақтар қойып, топ мүшелеріне қолдау көрсетіп отырады. Міне осыдан оқушының жаймен метатаным аспектісі дамып,оқушы үні қалыптасады. Қабілеті төмен деген оқушының өзі өздігінен пікір айтуға ұмтылады. Ең бастысы мұғалім тек дұрыс бағыт беріп,жүйелі сұрақ қойып,баланы жалықтырып алмайтындай түрлі тәсілдермен тапсырмаларды аса шеберлікпен беріп отыруы тиіс. Бaқылaу кезінде oқушылaр үшін әлі де aшық сұрaқтaр қoйып,oғaн жaуaп aлумен жұмыстaну керек екенін және өз ойларын кедергісіз еркін жеткізуге мүмкіндік беру керектігімді білдім. Oсы oрaйдa тaғы дa бaйқaғaным oқушылaрды тез,oперaтивті жұмыс істеуге, тығырықтaн жылдaм шығу жoлдaрын oйлaу керек екенін aңғaрдым. Осындай сабақтарыма қорытынды түйіп,талдау жасайтын болсам: Сабақ барысында мен үшін ұтымды жағы: -Сабаққа деген қызығушылығы артты -барлық бала үрдіске қатысады -кері байланыс болады -өзін-өзі басқара алады -мұғалім тек көшбасшылық қызмет атқарады -өздік жұмыстар жасалып,талқыға сала алады -оқушы үні қалыптасты. Сабақ барысында мен үшін тиімсіз жағы: -сыни тұрғыда ойлауы қиындық келтірді -топты бағалау -талдау,жинақтау кезінде оқушылардың деңгейі бірдей емес екеніне көзім жетті. Іс тәжірбиемде кеткен кемшіліктерді болашақта жібермеу үшін SВOТ бойынша талдау жасап көрсем: Күшті жaқтaры: Сaбaқтың мaқсaттaры мен міндеттері SMART-қa сәйкес aнық, өлшенген, қoл жетімді бoлуы. Oқыту мен oқудa AКТ пaйдaлaну,oқушылaрдың тoптa бірлесе

ынтымaқтa жұмыс жaсaулaры, «Жүреміз,oйнaймыз» әдісін пaйдaлaнғaн кезде oқушылaрдың oйнaй жүріп oйлaнуы,aшық сұрaқтaр қoйып,oғaн сыни көз қaрaспен жaуaп берулері, сергіту сәттерінің oлaрды жігерлендіріп, сергітуі. Әлсіз жaқтaры: Өзaрa бaғaлaу кезінде oқушылaрдың өздерін aртық бaғaлaушылығы, С деңгейіндегі oқушылaрдың aшық сұрaқтaрды нaқты қoймaуы, oқушылaрдың уaқытпен сaнaспaуы бoлып oтыр. Мүмкіндіктері: Бaрлық пән бoйыншa жaңa әдістәсілдерді енгізу, фoкус тoптaрдaн бaсқa oқушылaрды зертей oтырып, білім сaпaсын көтеру. Aшық сұрaқтaр aрқылы oқушылaрдың есте сaқтaу қaбілеттерінен бaсқa бaлa бoйындaғы өзге қaсиеттерді де дaмыта отырып оқушы үнін қалыптастыру. Қaуіптер: Бaғaлaу кезінде нaқты дискриптoрлaр дұрыс қoйылмaй, oқушылaрдың әділ бaғaлaнбaй қaлуы. Ғалымдардың зерттеуі бойынша өзін өзі реттеу мен метатанудың мұндай дағдыларын дамыту бұл балалардың саналы оқушы болып шығуының кілті екендігін анықтаған. Метанымдық қабілеттер оқушыларға білім алуына тәуелсіздік береді.соның салдары ретінде, олар әдетте: материалды «есте сақтау» және «түсіну» ұғымдарының әртүрлі әдістері бар екенін мойындап, мағынасын ажырата алуға үйренеді; материалды сараптап, оны күрделілік деңгейі мен назар аудару талаптарының дәрежесі бойынша бөлуге қабілетті; материалды игеру деңгейін анықтай отырып, өз өздерін тексеруге және тестілеуге қабілетті; қай кезде мұғалімнің араласуы қажет екенін біледі;

CЫНЫП ЖЕТЕКШІНІ

Метатану әдістерін игерген оқушылар оқыту мен оқудың үздіксіз үдерісінің жалпы мүддесінде мұғалімдермен тең әрекеттеседі және ақыр соңында мұғалімнің функциясын өздері атқарады. Егер оқушылар өзінің оқу үдерісін бақылауды үйреніп,шын қажет болғанда ғана көмек сұраған жағдайда мұғалімдерде оқу үрдісін өнімді қылу мақсатында оқушылармен жеке жұмыс жүргізуге жұмсауға болатын уақыты көбейеді. (МАН-76 бет) Қарқынды дамып жатқан өмір жайында үздіксіз білім алу қажеттігі бізден тәуелсіз оқи білу қабілетін талап етеді. Сондықтан жаңа кезеңдерден өтуіне қарай басқа адамдарға тәуелділігін қысқарта алған оқушылар ең нәтижелі оқушы болады. Тәуелсіз оқушылар тәсілдер, құндылықтар, дағдылар және білім кешенімен қаруланады, және де бір нәрсені үйрену қажет болған кезде оны іске қоса алады. Өзін өзі басқарудағы метатанымдық қабілеттер тәжірибеге қарай және уақыт өте жақсарады деп ойлағанымыз жөн. Егер әр ұстаз өз ұстамын, көзқарасын, шешімін, сыныптағы іс әрекетін өзгертсе баланың оқуға деген ынтасы артып, болашақта әр іске жауапкершілікпен қарайтын, әр түрлі жағдайларға бейімделе білетін, бойында шығармашылық қасиеттері қалыптасқан тұлға шығары сөзсіз. Пайдаланылған әдебиеттер: 1.Қазақстан мектебі 2009 ж 2.Мектептегі психология №1-2,2009. 3.Мектеп орынбасарлары№6,2008 жыл 4.Н.Ә.Назарбаевтың жолдауы «2030 бағдарламасы» 5.Мұғалімге арналған нұсқаулық

Ң ҚР ҚО А Л М ЫҚ ТАҒ Ы О Махмгалиева Р.Т.

ҚУЖ Н Ш ЫМЕН Ж Ү РГ ҰМЫС ІЗІЛГТ ЕАРЫ

Атырау облысы Құрманғазы ауданы Абай атындағы жалпы орта мектебінің мұғалімі

Қазіргі таңда қоғамның әлеуметтік-экономикалық жағынан дамуы бар әлеуметтік сұраныс негізі жанжақты дамыған жеке тұлға ретінде қалыптасып қоғамдық ортада әлеуметтенуін қажет етеді. Жетім балаларды жаңа қоғам мүддесіне лайықты, жан-жақты жетілген, белсенді іс-әрекеті мен ғылыми саналы көзқарасын қалыптастыру, бойында ұлттық сана, ұлттық психология қалыптасқан ертеңгі қоғам иегері боларлық парасатты азамат тәрбиелеп өсіру–балалар үйі педагогтарының, жалпы мектеп мұғалімдерінің, Үкіметтің және барша халықтың міндеті. Асырап алу, қамқоршылық– ерекше жауапкершілік пен маңызды шешуді талап ететін қарым-қатынас түрлері. Баланы қамқоршылыққа және қорғаншылыққа алу туралы шешімді қабылдай отырып тек моральдық қана емес, сонымен қатар заңдық тұрғыдан да дайын болу қажет. Қамқоршылық пен қорғаншылық жалпы көп жағдайда мүліктік құқықтарды анықтайды, алайда

бұл қамқоршы немесе қорғаншы қамқорлыққа алынатынға қамқор болмауы керек дегенді білдірмейді. Асырап алудан қамқорлық пен қорғаншылықтың басты айырмашылығы оларды белгілеу қажеттілігінің туындауы, әрекет қабілеттілігін және жасын шектеу болып табылады. Басқаша айтқанда, бұл өзінің жасы мен денсаулығына байланысты өздігінен өмір сүре алмайтын, өзінің құқықтарын қорғай немесе мүлікке басшылық жасай алмайтындарға көмек. Қамқоршы, қорғаншы кім бола алады? Егер бұл баланың мүдделеріне қайшы келмесе, қамқоршы немесе қорғаншы оның келісімімен ғана тағайындалуы мүмкін. Басқаларға қарағанда жақын туысқандарының қамқоршы немесе қорғаншы болуға басым құқығы бар. Қамқоршылықты әдетте әжелер, аталар, кәмелетке толған ағалар мен әпкелер, кейде –

Р/с

Жұмыс түрі

Пәндік олимпиада

Түрлі танымдық сайыстарға қатысы

Өнер бағыты бойынша

Спорт бағыты бойынша

2010-2011 оқу жылы 5-сынып Тарих «Алғыс хат» мектепішілік

Аяқдоптан жарыс

2011-2012 оқу жылы 6-сынып География мектепішілік 3-орын «Үнемділікті қалай түсінеміз?» тақырыбындағы ашық тәрбие сағатын жүргізді

2012-2013 оқу жылы 7-сынып География мектепішілік 3-орын

«Кең байтақ елім бар» шығармалар байқауы 3-орын

«Ең үздік аспазшы» байқау 2-орын «Шеберлер» байқау 2орын Патриоттық әндер байқауында «Көк тудың желбірегені» әнімен қатысты. «Алғыс хат» «Ал, кәне ұлдар» сайысы 2-орын

Аяқдоптан жарыс

«Темекі шегуге қарсымын» жарнама жасау 1-орын

балалардың ағалары мен тәтелері қабылдайды. Бірақ қамқоршылыққа сырттағы адам да алуы мүмкін. Тағдырдың әр түрлі сынағына ұшыраған осындай

2013-2014 оқу жылы 8-сынып География мектепішілік 2-орын Тілдер мерекесіне арналған «Ана тілім ардағым» атты сайыс 2-орын «Ертегілер елінде» атты сайыс 3-орын «Елге арнау» көркемсөз байқау «Алғыс хат»

2014-2015 оқу жылы 9-сынып География мектепішілік 2-орын «Менің отбасымменің бақытым» тақырыбында қорғаншылар күніне арналған мерекеде өз жобасын қорғады Аудандық қамқоршылар күніне арналған шарада өз өнерін көрсетті.

«Ал, кәне ұлдар» сайысы 1-орын

қамқорлыққа алынған балалардың бірі менің сыныбымда 5- сыныптан тәрбиеленіп келді. Ол оқушы нағашы

Р/с

Оқу жылы

Оқушылар үйі

Аудандық мәдениет үйі

Аудандық балалар кітапханасы

Спорт мектебі

Мұражай

2010-2011 оқу жылы

«Дін -имандылық мұраты» атты көркемсөз оқуына қатысты

Аудандық мұражайға саяхат жасады.

2011-2012 оқу жылы

С.Бегалиннің «Бала Шоқан» шығармасы бойынша оқушылар конференциясы «Махамбеттің отты жырлары» көркемсөз байқауы «Алғыс хат» О.Бөкей «Апамның астауы» оқушылар конференциясына қатысты.

Аулалық аяқдопқа қатысты

«Менің ОтанымҚазақстан» тәуелсіздік күніне орай суреттер байқауына қатысты «Жас инспекторлар» байқауы 3-орын

2012-2013 оқу жылы

Италия мемлекетіндегі “ЭННИ” жазғы тынығу лагеріне барды.

Мәулет айына орай көркемсөз оқыды «Алғыс хатпен» марапатталды

Тұңғыш президент күніне арналған «Еңбегімен елге сыйлы» тақырыптық кешті жүргізді.

Аулалық аяқдопқа қатысты

2013-2014 оқу жылы

А.Иассауи оқулары «Алғыс хат»

М.Әуезовтың «Көксерек» шығармасы бойынша оқушылар конференциясына қатысты.

Аулалық аяқдопқа қатысты

2014-2015 оқу жылы

«Жастар жемқорлыққа қарсы» тақырыбындағы флемшмокқа қатысты

«Балдәурен» фестивалінде «Анашым» әнін айтты.

Тәуелсіздіктің 20 жылдығына орай «Менің мұражайдан алған әсерім» шығарма жазды. «Алғыс хат»

Тәуелсіздіктің 22 жылдығына арналған «Менің елім» викториналық ойынға қатысып, 2-орын иеленді.

еннистен сайысқа қатысты

әжесінің қамқорлығында болды. Сынып жетекші болған соң сыныптағы әр оқушының күнделікті сабаққа келген кездегі көңіл-күйін, денсаулығын, балалармен қарым-қатынасын, сабаққа деген ынтасын бақылап отыру – басты міндетім деп есептеймін. Ал қамқорлықтағы балаға көңіл бөлу- бұл өз алдына бір мәселе. Ең алдымен бұл санаттағы балалармен жасалатын жұмыс жоспары болады. Бұл жоспар мектептің әлеуметтік педагогымен бірлесе отырып, жасалады да, жыл бойы жұмыс түрлері өткізіледі. Жоспар бойынша қамқорлықтағы оқушының көңіл күйі мен денсаулығын басты назарға ала отырып, себепсіз сабақ босатпауын, сабаққа тыңғылықты дайындалуын қадағалап, әр деңгейдегі шараларға қатыстыру көзделеді. Қамқорлықтағы балалардың ерекшеліктерін анықтауда төмендегідей мәселелерді қарастыруға болады: -бастауыш сыныптан бастап әрбір кезеңдердегі өсу тарихын қарастыратын құжаттар мен материалдары; -физиологиялық, психологиялық, педагогикалық жағынан дамуы; -балалардың білімге қызығушылығы мен ынтаықыластары; -еңбексүйгіштік деңгейлері мен еңбекке қатынастары; балалардың денсаулық жай-күйлерінің бақылауға алынуы. Осындай мәселелерді жан-жақты талдау барысында әрбір баланың психологиялық өзгешеліктерін айқындай аламыз. Осындай ерекшеліктерді анықтай отырып, тәрбие мен білімді қатар жүргізіп отырдым. Өз тәжірибемде қамқорлықтағы оқушымен жұмысымның жүйелі де нәтижелі болуы үшін ең алдымен көмекке келетін мектептің әлеуметтік педагогы мен психологы және қамқоршы екенін анықтай алдым. Оқушыны 5-сыныптан өз қабілетіне қарай бағыттадым. Сыныпта жасалатын тәрбие шараларынан, білім сайыстарынан тыс қалдырмадым. Оқушының қатынасқан жұмыстарын міндетті түрде қорытындылап, марапаттап отырдым. Қамқорлықтағы оқушының пәндік, түрлі танымдық, өнер, спорт бағытындағы қызығушылықтарына қарай қатысқан жұмыстарына талдау қорытындысы төмендегідей: Қамқоршылар күніне арналған шарада «Менің отбасым- менің бақытым» тақырыбында өз жобасын

қорғады. Сол жобада қамқоршы әжесіне жазған ақ тілегін ұсынуды жөн көрдім. Алтын әжем менің Тілеуімді тілеген, еркелігімді көтерген, мен ауырсам–жаны ауырған,көрмей қалса сағынған асыл әжетайым! Көңілі кең, жүрегі мейірімді, кеудесі қазына, сөзі қасиетті ақ әжем менің! Нұрлы жүзіңе жарасқан ақ жаулығыңнан, немересін барлығынан артық жақсы көрген ыстық ықыласыңнан айналдым! Бар тәттіні аузыма тосып, бар жақсыны үстіме кигізіп, еркелетіп өсірген, қызық ертегісі мен ақылөсиетін құлағыма құюдан жалықпаған дана әжем менің. Әлемдегі ең асыл адам өзіңіз ғана.Әрқашан ортамызда осылай ұрпақтарыңның қызығына кенеліп жүре бер! Жасыңыз ұзақ болсын, ауырмаңыз! Әлемдегі ең асыл адам өзіңіз ғана. Қамқорлықтағы оқушы қазір кезде арманға қанат қағып,өзінің білімін арнаулы оқу орнында жалғастырып жатыр. Оқушы бойынан адамгершілік қасиеттер ілебі есіп тұрады. Сәлемі түзу, үлкенді сыйлайтын,еңбекқор болып өсті. Бұл мектеп тәрбиесі мен қамқоршы әжесінің мейірім шапағатынан тарағанына еш шүбәміз жоқ. Ата-ананың қамқорлығынсыз қалған балаларға қамқор болу, сөзімен де, ісімен де жәрдем беру – әр азаматтың міндеті. Қайырымдылық қанат жайып, сүйіспеншілік салтанат құрған елдің ғана болашағы баянды. Көңілі дархан даладай, кең пейілді қазақ – қашанда жетімін жылатпаған халық. Елбасы Н.Назарбаев: «Қазақтың Мәңгілік Ғұмыры ұрпақтың Мәңгілік Болашағын баянды етуге арналады. Ендігі ұрпақ – Мәңгілік Қазақтың Перзенті. Қазақ Елінің Ұлттық Идеясы – Мәңгілік Ел!» деген-ді. Ендеше, Мәңгілік Елдің ұрпақтары тұғырдан таймай, тек биікте самғай берсін, жүрегі мейірімге толы қайырымды жандар қатары көбейе берсін демекпін. Пайдаланған әдебиеттер: 1. «Қазақстан мектебі» журналы 2014ж 2. Әдістемелік журналдар 3. Баспа беттері 4. «Ақиқат» журналы

 Білікті маман-заман талабы  БІЛІМДІ ДЕ БІЛІКТІ МАМАН ДАЙЫНДАУ Б ІҮГ КІНГ Ускимбаева Мирамгул Зинадиновна

ҮННІҢ Ө ЗЕКТІ ТАЛА БЫ

Атырау қаласы №34 Лингвистикалық мектеп- гимназиясының бастауыш сыныптың ІІ санатты мұғалімі

Ел Президентi Нұрсұлтан Әбішұлының сөйлеген сөзінде: «Қазақстанға біздің ұлтымыздың әлеуетін оятуға және жүзеге асыруға жағдай жасайтын интеллектуалды төңкеріс қажет» деген бір ой-толғамы бүгінгі жаңа әлемдегі жаңа Қазақстанды, оның жаңа ұрпағын қалыптастыруда интеллектуалдық серпіліс сөзсіз қажет дегені. Олай болса, сол интеллектуалдықтың өзі ұлттық тәрбиемен келетін жеміс екенін ұмытпағанымыз абзал. Жалпы орта білім беретін ұйымдардағы негізгі мақсат–ХХІ ғасырдағы тың және жаңа технологияға қабілетті ұрпақ тәрбиелеу. Осы жолда негізгі міндетіміз – оқу процесіндегі білім сапасын арттыру. Қазақстандағы саяси және экономикалық қатынастардың дамуына байланысты білімді де білікті маман дайындау бүгінгі күннің өзекті талабы болып отыр. Бәсекеге қабілетті білім беру кеңістігін құру мақсатындағы қазақстандық білім беру реформасы бағыттары жас ұрпаққа мағыналы да маңызды білім беруді мақсат тұтады. Егеменді еліміздің дамуы, өркениетті елдердің қатарына қосылуы қазіргі өсіп келе жатқан жастарға тиянақты, күрделі білім берумен тығыз байланысты. Халықтық қасиеті қанында бар, елінің қамын ойлайтын мамандарды тәрбиелесек, біз дегенімізге жетеріміз хақ. Осы тұрғыдан қарағанда мектепте жастарға білім беретін мұғалімдердің орны өте бөлек. Өйткені, еліміздің көшін бастап алға жүргізетін дарынды тұлғалар, елдің экономикасын дұрыс жолға қойып, сараптап, өсу, өркендеу жолын таба білетін мамандар, жеріміздің байлығын тиімді пайдалана алатын инженерлер, технологтар, ғалым мамандар осы мектеп оқушыларынан өсетіні анық. Елбасының: «Дағдарыстар өтеді, кетеді. Ал, мемлекет тәуелсіздігі, ұлы мұраты, ұрпақ болашағы сияқты құндылықтар мәңгі қалады»,–деген сөзінде үлкен мән бар. Осы тұрғыдан қарасақ, педагог мамандарды тәрбиелеу, оқыту бүгінгі күннің негізгі мәселесіне айналып отыр. «...Барлық дүние мектептен басталады. Сондықтан әлемдік стандартқа сай жалпы орта білім беретін жүйеге көшіп, педагогтардың кәсіби деңгейі мен жаңа оқулықтар мен біліми технологиялардың сапасын арттыруымыз қажет..», – деп, атай келе «Қазақстан–2030» бағдарламасында: «...Бiздiң жас мемлекетiмiз өсiп-жетiлiп кемелденедi. Бiздiң балаларымыз бен немерелерiмiз онымен бiрге ер жетедi. Олар өз заманының жауапты да жiгерлi, бiлiм өресi биiк, денсаулығы мықты өкiлдерi болмақ. Олар бабаларының игi дәстүрлерiн сақтай отырып, қазiргi заманғы нарықтық экономика жағдайында жұмыс iстеуге даяр болады...»,–делінген.

Бала тәрбиесіне келгенде ата-ананың да, мектеп ұйымының да, сынып жетекшісінің де жүгінері қаншама заман өтсе де маңызын жоймаған халықтық, ұлттық педегогика. Сондықтан ұлттық құндылықтарды тәлім-тәрбиенің түп қазығына айналдыру маңызды іс. Әр халық өзінің жас ұрпағын қайырымды, адал, үлкенді құрметтейтін, ержүрек, арожданы мол болып өссе дейді және бұл мәселені өзінің тұрмыс-салтына байланысты шешіп те келеді. Қазақ халқының ұлы педагогы, этногроф, жазушысы Ы.Алтынсарин өзінің әдеби және педагогикалық еңбектерінде қазақтың фольклорын өте тиімді пайдалана білген. Мәселен, «Өрмекші, құмырсқа, қарлығаш» атты әңгімесі арқылы еңбек етудің маңызы мен, өз уақытын зая кетірмеудің мәнін түсіндіреді. Ы.Алтынсариннің ұлағатты сөздері, педагогикалық мұралары халық педагогикасында үлкен орын алады. Оларды қазіргі қазақ халқының ұлттық мәдениеті мен салт-дәстүрінің қайта жаңарту кезеңінде кең мағынада насихаттау арқылы әрбір мұғалім, әрбір сынып жетекшісі бала бойына тәрбиенің ұрығын егеді деп білемін. Бүгінгі қоғамда мектеп түлегінің академиялық-энцилопедиялық білім жиынтығы жеткілікті болғанмен, күнделікті өмірде кездесіп отырған түрлі жағдайларда икемсіздігі байқалып жатады. Бұл оның өмір сүру үрдісінде қажетті құзыреттердің қалыптаспағандығын дәлелдейді. 12 жылдық мектептегі жаңа мазмұнда оқытуоқушының осы түпкілікті құзыреттерін қалыптастыруды мақсат етеді. Демек, білім беру жүйесі оқушы қажеттілігін, түпкілікті құзыреттерін қалыптастыруға бағытталуы тиіс. Құзыреттер бұл пәндік білімдер жиынтығы емес, ол оқушының білімі, білігі және дағдыларының үйлестірмелі сипаттарымен байланыстыратын жаңадан қалыптасқан сапа болып табылады. Мәдениеттің арналары ұлттық негізде қалыптасып, әлемдік өркениетпен ұштасуы керек. Бүгінгі білім саласындағы өзгерістер, бірнеше ойдан таралған аса бай мұраларды қолға алу арқылы білім алушылардың ел мүддесі үшін жұмыс жасауына септігін тигізіп отыр. Оқыту мен тәрбие бүгінгі өмірмен ғана астасып қана жатқан жоқ, тарихтың тұңғиығымен астасып жатыр. Сол себептен де өткеннің кейбір іргелі тағылымдарына ден қоюға тура келеді. Бүгінде жаңа бетбұрыс жасау кезеңі деп білеміз. Педагогика ғылымы алдында оқу-тәрбие жүйесін ұдайы жетілдіру мәселесі қойылып келеді. Қазіргі кезде қазақ мектебі оқушыларының игеруіне арналған бағдарламалар бұрынғы жылдармен салыстырғанда анағұрлым күрделі. Ақпараттарды жоғары ғылыми-теориялық

деңгейде терең және тыңғылықты оқыту, оқу мәліметтерін терең және шығармашылықпен меңгеру талап етіледі. Яғни өздік білімін көтеруіне, ақпарат көздерін алуға, ақыл-ой қабілетінің дамуына, білім негіздерін саналы түрде игеруіне барынша көңіл аударылуы қажет деп білеміз. Еліміздің болашағы әлеуметтік тапсырыстың табысты орындалу деңгейіне байланысты. Ұлттық құндылықтардың бірі ұлттық ойындар–тек балаларды алдандыру, ойнату әдісі ғана емес жас ерекшеліктеріне қарай көзқарастары мен мінез-құлқының қалыптасуына, тапқырлыққа, шешендік қабілетін, ой-өрісін жетілдіретін атадан қалған асыл мұрамызды кейінгі ұрпаққа жеткізу құра лы. Баланың бойында имандылық, адамгершілік, эстетикалық қасиеттердің қалыптасуына мұғалімнің жеке басының үлгі-өнегесі, мәдениеттілігі, байсалдылығы, мейірімділігінің әсерімол, сондайақ сынып жетекшісі сабақтантыс уақытта ойын ойнауға жағдай туғызып, балалардың ойынға белсенділігін үнемі арттырып отыруы тиіс. Оқу мен тәрбие егіз. Оны бір-бірінен бөліп қарауға болмайды. Тәрбиенің өзі күнделікті сабақтың әрбір кезінде-ақ оқушы бойына сіңе бастайды. Қазіргі кезде ұлттық тәрбиенің көздері – фольклор, ауыз әдебиеті, ұлттық әдебиет, әдет-ғұрып, салт-дәстүр, ұлағатты қағидалар, шешендік сөздер, өнеге өсиеті бар мақалмәтелдер, туған топырағымызда дүниеге келген ойшыл ғұламаларымыздың еңбектеріндегі тәрбие қағидалары элементтерін бастауыш сыныптарда қазақ тілі, ана тілі, математика, дүниетану, бейнелеу өнері, денешынықтыру сабақтарында кеңінен қолданудың маңызы артып келеді. Мысалы: математика сабағында ақыл-ой қабілетін дамытатын ойындармен, ән-күй

ИННОВАЦИЯЛЫ

сабақтарында түрлі әуендермен, дүниетану сабағында табиғи денелерді қолдануды және хайуанаттар дүниесін елестететін, дене шынықтыру сабақтарында ұлттық ойындармен, ал еңбекке баулуда түрлі оюөрнектермен кеңінен танысуға мүмкіндік туады. Оқу мен тәрбие екеуі бір-бірінен ажырамайтын, қоғам дамуындағы шешуші фактор болып есептелетін егіз ұғым. Ұлттық идеология осы ұлттың кемел келешегінің мақсат-мұратын, үлгі тұтар үрдістері мен ұстанымдарын, салт-дәстүрді, тамырлы тәрбие сабақтарын, халықтық қасиеттерді насихаттаудың алтын арқауы, бағыт-бағдар алар айнымас темірқазығы. Қазақтың тегінен дарыған, табиғатына тән, қанында бар қасиетті салтына салқындық таныту - ұлттық болмысқа қиянат деген сөз. Жол-жөнекей барымызды жоғалтып алмай, бағалай білсек, жақсыжаманды санамыздан өткізіп саралай білсек, атадан аманатқа қалған асыл мұраны кейінге жалғасақ, ұлтымыздың ұлық салтын, рухын көтерер ұстанымын сақтауда ұятқа қалмасақ қазақтық қалпымызға қаяу түспесі хақ. Қазақы тәрбиеге қатысты салтдәстүріміздің сонау есте жоқ ескі заманнан бері ұлттық бедеріне дақ түсірмей ұрпақтың ой-санасын оятып, келешегін кемелдендіруге, адами болмысын әрлеуге, адамгершіліктің асыл қасиеттерін бойға дарытуға қызмет етіп келе жатқан рухани қазынамыз ұшан-теңіз. Ұлтымызда саналы тәрибиеге негізделген әдет-ғұрып, салт-дәстүр, ырымдар мен тыйымдар аз емес. Олардың қай-қайсысы да адамды жаман қылудан жырақтауға, жақсылық әдетке жақын жүруге, ардан аттамауға, абыройды еншілеуге, әдептілік қасиеттерді бойға сіңіруге, сыпайы сыйластыққа, бірбірін құрметтей білуге құрылғандығына ешкім таласпайды.

Қ ТЕХНОЛ ОГИЯЛАРДЫ МЕ Рыскалиева Фамила Тарихқызы

ҢГЕРУ ТАЛАБЫ -ЗАМАН

Атырау облысы Құрманғазы ауданы Ы.Алтынсарин атындағы мектебінің қазақ тілі мен әдебиетінің бірінші санатты мұғалімі

Елбасымыздың “Жаңа онжылдық–жаңа экономикалық өрлеу–Қазақстанның жаңа мүмкіндіктері” еңбегінде 2020 жылға қарай қалалық және ауылдық жерлердегі барлық балалар мектеп жасына дейінгі тәрбие беру және оқытумен қамтылады деп көрсетті. Бүгінгі ғылым мен техниканың қарыштап даму заманында мектепте дәстүрлі оқыту технологиясының оқушылардың ғылым негіздерін мемлекеттік стандарт деңгейінде толық меңгеруіне кепілдік бермей отырғандығы оқушылардың білім жетістіктерінің нәтижелерінен көрінуде. Сондықтан оқу-тәрбие үрдісін жандандырудың қазіргі технологияларын жетілдіріп, оны пән сабақтарын оқытуда тиімді қолдану арқылы білім сапасын жоғарлату үшін басты бағыт-бағдар берілуде. Технологиялардың бәрін бір пән сабақтарында қамту мүмкін емес. Сондықтан,

мектептегі әрбір пәнді ұтымды меңгертуде оқыту технологиясын таңдап, іріктеу және оны іс-әрекеттік тұрғыда жетілдіру арқылы оқушының әрекетітехнологияны қабылдауы, оған деген ынтасы, құштарлығына мұғалім тарапынан көңіл бөлінуі тиіс. Қазіргі инновациялық-озық технология туралы айтатын болсақ, технология грек сөзінен, шеберлік, іскерлік деген ұғымды білдіреді. Ғалым–педагог, психологтар пайымдауына жүгінсек, В.Беспалько өзінің «Слагаемые педагогической технологий» деген еңбегінде оны «Оқу-тәрбие процесінің алдын ала жүйелі түрде жобалануы, оны тәжірибеде жүзеге асыру, яғни белгілі педагогикалық жүйенің тәжірибеде жүзеге асатын жобасы»,- деп қарастырады. Оқыту технологиясы оқу мазмұнын өңдеуге, көлемі мен мақсатын тұжырымдауға арналған әдістер мен құралдырдың жиынтығы болса, екінші жағынан,

оқушының оқыту үрдісінде қажетті ақпараттық, техникалық құралдарды пайдаланып, оқушыға оң әсер ету әдістерін зерттейді. Демек, оқыту технологиясы– педагогикалық әрекеттерді ғылыми-әдістемелік, істәжірибелік негізде нәтижелі болатындай етіп, жоспарлы түрде ұйымдастыру қажет. Қазіргі әдістемеде технологиялардың бірнеше түрлері бар. Солардың бірі оқушылардың шығармашылық қабілетін, ұшқыр қиялын дамытуға бағытталған деңгейлеп саралап оқыту технологиясы (СТО). Бұл мәселені алғаш Қазақстанда Ж.Караев зерттеген екен. Қазіргі таңда СТО технологиясын пайдаланып өткізілген сабақтарда мынадай жетістіктерге жетуге болады. Оқушылар жеке, жұппен, топпен жұмысты жақсы жүргізеді. Белсенділік жоғары болады. Оқушының жеке жауапкершілігі басым көрінеді. Қызығушылығын істе байқатады. Бір-біріне көмек, сыйлау қалыптасады, өз ойларын еркін жеткізеді. Сабақта көп жұмыс жасайды, шығармашылық қабілеттері артады. Сабақта еркін сөйлейді. Инновациялық технологиялардың бірі–ақпараттық технологиясына тоқталатын болсам, оқытудың ақпараттық технологиясы-ақпаратпен жұмыс жасау үшін қолданылатын арнайы тәсілдер, педагогикалық технологиялар, бағдарламалық және техникалық құралдар. Ақпараттандыру технологиясы арқылы заман талабынан сай сабақ берудің тиімділігі өте көп. Күнделікті сабаққа видео, аудио қондырғыларды мен теледидарды, компьютерді, интерактивтік тақта мен мультимедиалық проекторларды пайдалану үлкен нәтижелер беретініне әр мұғалім өзі көз жеткізіп отыр. Жаңа ақпараттық технолгияның ерекшелігі мұғалімдер мен оқушылардың бірлесіп, шығармашылықпен жұмыс істеуіне ықпал етеді. Электрондық оқулық мектеп оқушыларын ақпараттық технологияны кіші жастан меңгеруге көмектесіп, оқушылардың өз бетімен білімдерін толықтыруларына мүмкіндік береді. Оқушылардың өздері ақпараттар жинап, жаңалық ашуға ұмтылып, ізденіп жауабын тауып, өзінің қөзқарасын логикалық түрде дәлелдейді. Мектебімізде осы ақпараттындыру бағдарламасы бойынша жұмыс жолға қойылған. Педагогтарымыз электронды оқулықтарды және мультимедиялық оқыту бағдарламасын тиімді пайдаланады. Ал ойын технологиясы–оқу-тәрбие міндеттерін шешуге бағытталған әртүрлі ойындарды көздейтін дидактикалық жүйелер. Ойын дегеніміз-жас ерекшелікке қарамайтын, адамның көңіл-күйін көтеретін, ойландыратын үрдіс. Ойын-төзімділікті, алғырттықты, тапқырлықты, ұқыптылықты, ізденпаздықты, іскерлікті, дүниетаным өрісінің көлемділігін, көп білуді, сондай-ақ басқа да толып жатқан сапалылық қасиеттердің қалыптастыруға үлкен мүмкіндігі бар педагогикалық тиімді әдістерінің бірі. Ойын технологиясы арқылы баланың тағы бір қыры ашылып, ойын үстінде бала ерекше болып көрінуге, жеңуге тырысады. Ойыннан үнемі жеңіс тапқан бала, кейін де өмірге бейім, қандай

қиыншылықтан да мүдірмей өтеді. Ойын баланың алдынан өмірдің есігін ашып, оның шығармашылық қабілетін оятып, танымдық қасиеттерін дамытады. Ойын - адамның өміртанымының алғашқы қадамы деп те айтуға болады. В.А.Сухомолинскийдің сөзімен айтар болсақ, «Ойынсыз ақыл ойдың қалыпты дамуы да жоқ» және болуы да мүмкін емес. Ойын-дүниеге қарай ашылған үлкен жарық терезе іспетті, ол арқылы баланың рухани сезімі жасампаз өмірмен ұштасып, өзін қоршаған дүние туралы түсінік алады. Ұлы педагог А.С. Макаренко ойынға үлкен мән бере отырып, өзі басқарған мекемелерінде ойынды тәрбиеленушілер өміріне міндетті түрде енгізіп отырады. Ойын баланың өмірін қызыққа, қуанышқа бөлеуін қамтамасыз ету үшін ол балалардың ойынға деген сүйіспеншілігі мен қызығушылығын тәрбиелейді,- деп қарастырады. Ойынның да өзіне тән мотивтері болады. Мысалы, мазмұндық, рөлдік ойындар баланың зейінін, есін, ойлауын, қиялын қалыптастыруда зор маңыз атқарады. Ойын әсері арқылы бала өз қасиетін қалай қанағаттандыра алатынын, қандай қабілеті бар екенін байқап көреді. Ал, ақыл-ой ойындарында белгілі бір ережелерді сақтап ойнайды. Ол ойындар баланың тапқырлығын, байқағыштығын, зейінділігін арттырумен қатар, ерік сезім түрлерін де дамытады. Жаңа технологияның бізге ұсынып отырған тағы бір жетістігі бұл әрине мультимедиялық оқулығымыз электрондық оқулық. Білім берудің кез келген саласында танымдық белсенділікті арттырып, ойлау жүйесін қалыптастыруға шығармашылықпен жұмыс істеуге жағдай жасайтын–электрондық оқулық. Электрондық оқулықты пайдалану мұғалімнің ғылыми-әдістемелік потенциалын дамытып, оның сабақ үстіндегі еңбегін жеңілдетеді. Оқытудың әр сатысында компьютерлік тесттер арқылы оқушыны жекелей бақылауды, графикалық бейнелеу, мәтіндері түрінде, мультимедиалық, бейне және дыбыс бөлімдерінің бағдарламасы бойынша алатын жаңалықтарды іске асыруға көп көмегін тигізеді. Электрондық оқулықтарды қарапайым оқулықтарға қарағанда пайдалану ыңғайлы және оларда өзін-өзі тексеру жүйесі бар. Мұғалім үшін электрондық оқулық бұл күнбе-күн дамытылып тұратын ашық түрдегі әдістемелік жүйе, оны әрбір оқытушы өз педагогикалық тәжірибесіндегі материалдармен толықтыра отырып, ары қарай жетілдіре алады. Мазмұны қиындау бір үлкен тақырыптың бөліктерін өткенде қосымша бейнехабар және клиптер қажетті элемент болып табылады. Бейнеклиптер уақыт маштабын өзгертуге және көріністерді тез және жай түрде көрсетуге пайдалы. Электрондық оқулық таңдап алынған хабарды көшіруге мүмкіндік туғызады. Электрондық оқулық арқылы түрлі суреттер, видео көріністер, дыбыс және музыка тыңдатуға болады. Бұл әрине, мұғалімнің тақтаға жазып түсіндіргенінен әлдеқайда тиімді, әрі әсерлі. Меңгерілуі қиын сабақтарды компьютердің көмегімен оқушыларға ұғындырса, жаңа тақырыпқа деген баланың

құштарлығы оянады. Қазақ тілі мен әдебиеті сабағында компьютерді пайдалану оқу үрдісінде мұғалім мен оқушының оқудың жеке-дарашығармашылықпен жұмыс істеуіне мүмкіндік жасайды. Көбіне сабағымда «ХХІ ғасыр көшбасшысы» ойынының компьютерлік нұсқасын жиі пайдаланамын. Осы интеллектуалды ойыны арқылы білімдерін шыңдайды. Ал интерактивті тақтада өтілетін сабақтар оқушыларды жаңашылдығымен қызықтырады. Сабақ үстінде оқушылар өз ойын «өз сөзімен» айтатын шынайы қарым-қатынас туады, олар тапсырманы ынтамен орындайды, оқып жатқан материалға қызыға қарайды. Интерактивті тақта ақпарат берудің көптеген арналарымен ғана қамтамасыз етіп қоймай, әртүрлі орталардың бірінбірі толықтыратын жағдайға әкеледі. Бүгінгі күні әлемдік ақпараттық білім деңгейін көтерудің тиімді жолы-білім беру саласын толықтай ақпараттандыру. Елбасы Н.Ә.Назарбаев «Болашақта еңбек етіп, өмір сүретіндер – бүгінгі мектеп оқушылары, мұғалім оларды қалай тәрбиелесе, Қазақстан сол деңгейде болады. Сондықтан ұстазға жүктелетін міндет ауыр» деген болатын. Қазіргі заман мұғалімдерінен тек өз пәнінің терең білгірі болуы емес, тарихи танымдық, педагогикалықпсихологиялық сауаттылық, саяси-экономиялық білімділік және ақпараттық сауаттылық талап етіледі. Сабақақтың бір сарындылығы оқушыны тез шаршатады. Жаңа сабақты меңгерту кезеңінде оқушыларға өтілетін материал төңірегінде ақпарат беру, оның практикалық бағыттылығын түсіндіру, тақырып бойынша тың деректермен таныстыру жүзеге асады. Бұл баланың білімнің маңызын түсінуге жол ашады. «Күрделі заманда жастарға ақпараттық технологиямен байланысты әлемдік стандартқа сай мүдделі жаңа білім беру қажет» деп Елбасы атап көрсеткендей, жас ұрпаққа білім беру жолында ақпараттық технологияны оқу үрдісіне тиімділігі

ерекше. Оқытудың жаңа технологияларын бағыттарына қарай жіктеп, төмендегідей бағыттары мен авторларына тоқталатын болсақ, Педагогикалық үрдісте жеке тұлғаның бағыты негізіндегі технология педагогикалық қарым-қатынас Ы.Алтынсарин; Ізгілікті-тұлғалық технологиясы Ш.Аманошвили; Әдебиетті адам қалыптастыру пәні ретінде оқыту Е.Ильина; Оқушылардың іс-әрекетін белсендіру және қарқындату негізіндегі технология Тірек белгілері негізінде оқыту В.Шаталов; Ойын арқылы оқыту технологиясы В.Коваленко; Проблемалық оқыту технологиясы М.Махмутов, А.Матюшкин, В.Оконь; Коммуникативтік қарым-қатынас Е.Пассов; Оқу үрдісін тиімді ұйымдастыру және басқару Деңгейлепсаралап оқыту Ж.Қараев; Топтық және ұжымдық оқыту В.Дьяченко, И.Ривин және Компьютерлік оқыту Қ.Ағанина, М.Жүсіпбалиева әдістемесін, оқытудың интерактивті әдістерін білім берудің ұлттық үрдісін жүзеге асыруда мектеп ұстаздары өз сабақтарында тиімді пайдаланады. Кез-келген сабағын қызықты өткізу үшін ізденіс, жаңаға ұмтылу жұмысын жүргізу әрбір ұстаз үшін бұлжымас қағида. «Оқытып жүріп, өзіміз де үйренеміз» қағидасын ұстанған ұстаз үшін өзінің әрбір сабағы бірінші өзіне жаңалық болуы тиіс. Ұстаздың өзі – ізденуші. Сонда ғана өзі қызыққан ұстаз сабағын басқаларға да қызықты жеткізе алады деп ойлаймын. Әрбір сабақта озық технологияларды пайдаланып өткізу әрине жақсы нәтижелер береді. Ұстаз әр кез ізденуші бола білсе, өзі үшін білім жинақтайды, оқушы үшін сабақты қызықты ете алады Жаңа ақпараттық технологияны білім беру жүйесінде қолданудың ең маңызды факторы, негізгі қозғаушы күші-адам,сол себепті білімнің негізгі ұстанымдары іске асырылады. «Білім алу-батылдық, оны толықтыру-даналық, ал шебер қолдана білу-өнер» деп даналарымыз айтқандай, мектептердің оқу-тәрбие үрдісіне жаңа ақпараттық технологияны енгізу арқылы оқу сапасы жақсарып, дамыта оқыту жүзеге асырылып, сабақ қарқыны жеделдетіледі.

 Психологиялық қызмет  ҚАМҚ ОРЛЫҚ ТАҒ Ы О ҚУОРТА К Ш ЫЛАРДЫ Ә ЛЕУМЕ ҒА ТТ Б ІЕЙІМДЕУ Хасенова Балғаным Хасенқызы Атырау облысы Құрманғазы ауданы Абай атындағы жалпы орта мектебінің әлеуметтік педагогі

Өмірде тағдырдың қатаң сынына кездесетін көрсету. Олардың отбасы мүшелерімен, жағдайлар болады. Балалар ерте мектеп жасында бауырларымен, туыстарымен арадағы қарымнемесе одан да кіші сәби шақтарында ата- қатынастың бұзылмауына ықпал жасау. Балалардың аналарынан айырылатын кездер ұшырасады. Бұндай ата- аналарының орнын жоқтатпайтын қамқоршымен балалар өмірде қиын жағдайға тап болған бірге болатын алдағы өмірге деген көзқарасын ояту. балалардың қатарына жатады. Өмірде қиын жағдайға Аудандық білім бөлімінің қамқоршы және қорғаншы кезіккен балалардың кездескен күрделі ахуалдың органы балаға қамқоршы тағайындайды. Ал мектеп салдарынан өмір сүру тіршілігі бұзылады. Олар бұл одан көмек алу арқылы ата- аналарынан айырылған жағдайдан өзбеттерімен не отбасының көмегімен балаларға қамқоршы болуға ниет білдіруші ананы шыға алмайды. Осы балаларды әлеуметтік қолдау, (әкені) дайындау, қолдау, сүйемелдеу бағытындағы әлеуметтік бейімдеу бағытында мектепте әлеуметтік жұмыстарды жүргізеді. Бұл жұмыс төмендегі педагог жұмыстанады. Аталған саладағы жұмыстар жоспардың негізінде іске асады. оқушыларға әлеуметтік психологиялық қолдау Қамқоршы болуға ниет білдіруші отбасын қолдау және сүйемелдеу № 1

Жұмыстың тақырыбы

Жұмыс түрі

Баланы отбасына қабылдауға ниет білдірушінің психологиялық дайындығы: - Қамқорлыққа алынатын баламен отбасы мүшелерінің арасындағы сәйкестікті анықтау - Қамқорлыққа алушы отбасындағы ата- ана мен балалар арасындағы қарым қатынасты зерделеу Баланы отбасына қабылдауға қамқорлыққа алушыны дайындау бағытындағы дәріс беру жұмысы: -Асырап алушылардың баланы отбасына қабылдауға дайындау бағытында педагогикалық – психологиялық дәріс беру - Қамқорлыққа алынатын баланың оқуы, дамуы, тәрбиеленуі бойынша педагогикалық – психологиялық көмек беру - Қамқорлыққа алынатын бала мен отбасы мүшелерінің арасындағы тиімді қарым - қатынас Баланы қамқорлыққа алу: - Қамқоршының АББ – нің бас маманы, округтің маманы, денсаулық сақтау бөлімі, мектеп әкімшілігі, сынып жетекшісімен байланысып баланы қамқорлыққа алу бағытындағы жұмысы, мекемелерге хат жазу, жеке сөйлесу, анықтама, акттер жасау Қамқоршыға бала тәрбиесі жайлы ұсыныстар беру: -Қамқорлыққа алынатын баланың мінез- құлқын басқару, тәрбиелеудегі қиындықтардың алдын алу туралы - Отбасында ішкі қарым – қатынас қиындықтарының алдын алу Қамқорлықтағы баланың отбасындағы өмір сүру жағдайы: - отбасындағы ахуал - баланың білім алу деңгейі - баланың дамуы - баланың табысты тәрбиеленуі - баланың шағын қоршаған ортасындағы орны

Баланы отбасына қабылдауға қамқорлыққа алушыны дайындау бағытындағы дәріс беру жұмысында психологиялық қолдау мен психологиялық көмектің орны ерекше, психологиялық ағарту жұмысы психологтардың шеберлігіне қарай іске асады. Баланы отбасына қабылдауға ниет білдірушіні психологиялық

Өткізуге жауапты

Диагностика

Әл. педагог

Диагностика

Әл. педагог

дәріс беру

Әл. педагог

Пікірлесу

психолог

Ағарту жұмысы

Әл. педагог

Үйлестіру жұмысы

Әл. педагог

Профилактика лық ұсыныстар Түзету шаралары

Әл. педагог

Монниторингтік зерделеу

Әл. педагог

дайындау үшін алдымен отбасы мүшелерінің арасындағы байланысты анықтау мақсатында диагностикалық зерделеу жүргізіп, оның негізінде жұмыс түрлерін ұйымдастырудың мәні зор. Осы бағыттағы «Қамқорлыққа алынатын бала мен отбасы мүшелерінің арасындағы сәйкестікті анықтау», «Қамқоршы болуға тілек білдіруші қамқоршы мен

отбасындағы балалар арасындағы қарым–қатынас» тақырыптарында диагностикалар жүргізіп талданды. Диагностикалық зерделеуге қамқоршы болуға тілек білдірушінің балаларының сынып жетекшілері, психологтар, қамқоршының өзі, оның көршілері, әлеуметтік педагог қатысты. Қорытындысында «Қамқоршы болуға тілек білдіруші қамқоршы мен отбасындағы балалар арасындағы қарым – қатынас» диагностикасы бойынша жағдай жақсы болды, «Қамқорлыққа алынатын бала мен отбасы мүшелерінің арасындағы сәйкестікті анықтау» жұмысында жалпы бала мен отбасы мүшелерінің арасындағы сәйкестік қалыпты болғанмен, «Баланың ақыл-ойын дамытуға жағдайдың жасалуы» бөлімі бойынша «жақсы»-53,3%, «орта» -46,7% болып бағаланды. Осы зерделу бойынша бала мен отбасы мүшелерінің арасындағы сәйкестікті жетілдіру бағытында іс-шара жоспары жасалып, жұмыс жүргізілді. Бала ата-анасының қамқорлығынсыз қалғаннан кейін, қамқоршының үйінде тұру, онда өмір сүру кезеңі басталады, ол басқа үй, басқа көше тіпті басқа жер де болуы мүмкін. Бұл отбасы оның туысы не бауырлары болғанмен бала үшін жаңа орта. Баланың жаңа отбасының әр түрлі жастағы, әр түрлі жыныстағы адамдарымен жанұялық байланысы басталады, бұл оның жаңа өмір сүру ортасына әлеуметтік бейімделуге бастайтын бекеті болып табылады. Осы жағдайда басталатын балаға әлеуметтік педагогикалық қолдау жұмысы баланың мақсатын, мүмкіндіктерін, өмір сүру жағдайы мен кері әсер ететін кедергілерді анықтап, оларды жою жолдарын қарастыру арқылы, баланың өзін –өзі өзінің қоршаған шағын тәрбиелеуіне, ортасындағылар мен жағымды қарым–қатынас жасауға үйретуге бағытталады. Оқушыны әлеуметтік педагогикалық қолдау мақсатында қамқоршымен, баламен және оның мұғалімдерімен жұмысты қатар жүргізген жағдайда нәтиже береді. Оқушының әлеуметтік өмірін шынайы білу бағытында оқушылардың білім алу кезіндегі сұраныстарын, қоршаған ортадағы орнын, мамандық таңдауы бағытындағы дайындығын анықтау бағытында «Оқушы және білім беру үрдісі», «Мен және менің өмір сүру ортам», «Мамандық таңдау болашаққа бастар жол» тақырыптарында оқушылар арасында, қамқорлыққа алған балаларының жағдайларын және оған қамқоршы ретінде көмектерінің дәрежесін білу үшін «Қамқоршының баласының білім алуына көзқарасы», «Баланың мамандық таңдауы және оған қамқоршының пікірі», «Менің баламның өмір сүру ортасы» тақырыптарында қамқоршылар арасында зерделеу, анықтау жұмыстары жүргізілді. Зерттеу материалдарының қорытындысына сай қамқорлықтағы әр баланың оқу кезінде қиналатын, қосымша көмек керек ететін пәні, қатысқысы келетін таңдау пәні, түрлі үйірмелері, қоғамдық жұмыстары мен түрлі олимпиада, байқаулары және мектептен тыс

қандай мекемелерге баруды қалайтыны, жалпы мектеп тарапынан қандай көмек керек екені, оның достары, бауырлары, көршілері, көшесіндегілер мен сыныптастары туралы пікірлері анықталады. Осылардың негізінде іс- шара жоспары жасалды, онда әр баланың білім мен тәрбие алу үрдісінде әлеуметтенуі қарастырылып, мұғалімдер мен түрлі лауазым иелеріне ұсыныстар берілді. Педагогтар бұл ұсыныстарды қабылдап балалардың тілектерін орындауға жұмыстанды. Оқушылардың сұраныстарының орындалуының тоқсан, жыл соңында мониторингтері шығарылып нәтижелері бойынша түрлі марапаттаулар, адами қолдаулар іске асты. Оқушылардың жұмыстары ата- аналар қонференцияларында, қамқоршылар күні мерекелерінде көрмелерге қойылып, халық алдында өздерінің жобаларын қорғап, жеңімпаз атанды. Орындалған жұмыстар оқушылардың қызығушылығын арттырды. Ата-анасының қамқорлығынсыз қалған баланың жаңа ортаға үйренуге қиналып жүргені «Мен және менің өмір сүру ортам» тақырыбындағы зерделеумен анықталады. Зерделеулер бойынша сынып жетекшісі, психологтар, пән мұғалімдеріне оқушының қоршаған шағын ортасындағылармен қарым – қатынасына көмектесуге бағытталған тұлғаны әлеуметтендіру жұмыстары түрлі әлеуметтік орталарда: сынып оқушыларымен, мектептегі аулалық клубтардағы балалармен, сынып ішіндегі түрлі топтармен ұжымдық іс-шаралар арқылы жүргізілді. Мектепте ата-анасының қамқорлығынсыз қалған оқушылардың әлеуметпен жан-жақты қарым–қатынас ортасы немесе оларды қолдау жүйесінің біріккен жұмысының көмегімен, балалар әлеуметтік өзгеріске бейімделеді. Бұндай санаттағы оқушылармен жұмыс жасайтын пән мұғалімдері мен түрлі лауазым иелерінің педагогтыққа тән адами құнды қасиеттерін байыту арқылы шеберліктерін шыңдауға арналған әдістемелік жұмыстардың орны ерекше. Оқу жылы басында осы балалар оқитын сыныптарға сабақ беретін пән мұғалімдерінің семинарын өткізу арқылы бала жанын түсіну, олардың еркіндігін құрметтеу, баланың шешімін сыйлау және баланың дамуына жағдай жасауды ұстаздық адамгершілік тұрғыда іске асыру жүйесі көрсетіледі. Мұғалімдердің арасында «Қамқорлықтағы оқушылармен жұмысты ұйымдастыру» тақырыбында әдістемелік байқау өткізілді, жүлделі орын алғандар марапатталды. Әдістемелік көмек беру мақсатында «Сыныпта қамқорлықтағы оқушылармен жұмысты ұйымдастыру», «Қамқоршылар қоғамда құрметке ие», «Қамқоршы-қамқорлықтағы бала үшін ерекше тұлға» тақырыптарында ақпараттық бетшелер мен жадынамалар таратылды. Жүргізілген жұмыстар арқылы мұғалімдердің оқушыларды әлеуметтік ортаға бейімдеу бағытындағы тәжірибелері жетілдіріледі.

МЕКТЕПТЕГІ ҚАМҚ ОРЛЫҚ ТА ҒЫ ОҚ УШ ЫЛАРМЕН ПСИХОЛОГИЯЛЫ Қ Ж Ұ МЫСТ АР Ахметова Гаухар Абайқызы Атырау облысы Құрманғазы ауданы Абай атындағы орта мектебінің педагог- психологы

Білім беру жүйесінде қамқорлықтағы балаларға ерекше көңіл бөлінуде. Өйткені ата-ананың мейіріміне бөлене алмаған балаларға үкімет тарапынан көмектер көрсетілуде. Бала—өмірдің жауқазын гүлі. Бала дегенде ет-жүрегі елжіремейтін адам жоқ шығар. Әрбір жас өркен – елінің ертеңі, ұлтының болашағы. Сол желкілдеп өсіп келе жатырған сүйкімді де таза қамқорлықтағы баланың жүрегін түсіне білу, сенімге ие болу – психологтар үшін зор мәртебе. Әрбір бала-өзінше бір әлем, дара дүние. Қамқорлықтағы бала әлемінің сырына терең бойлап, жан сарайындағы құпияны ұғына білу әркімнің қолына келе бермейді. Сондықтанда қамқорлыққа алынған балалардың жанашыр қамқоршысы болып аялы алақанын тосып, жүрек жылуын ұсыну, сауабы мол іске әрбір адамның азаматтық парызы. Адам өміріндегі ең игі істерінің бірі мұқтаж жандарға қамқорлық жасау. Жақсылық жасау–имандылықтың, тәрбиеліліктің, парасаттылықтың айқын көрінісі. Мектепте оқитын қамқорлықтағы балаларға қазіргі кезде педагогпсихологтың негізгі жұмыс бағыттарына психологиялық диагностика, психологиялық профилактика, психологиялық түзету және кеңес беру бағыттары жатады. Мектебімізде қамқорлыққа алынған 3 оқушымен жұмыс жасай отырып, оларды қамқорлыққа алып, әлеуметтік ортада бейімделуіне, ой - өрісінің дамуына ықпал жасалып отырылады. Жыл бойы бұл оқушылар үнемі бақылауда болып, олармен белгіленген жоспар бойынша жұмыстар жүргізіліп келеді. Оқушылардың көңіл –күйлері, үнемі бақыланылады. Қамқоршылардың, қамқорлыққа алынған балалардың медициналық анықтамалары, үй 21 6 19 24 9

12 15 4 2 14

7 17 8 22 11

1 3 25 10 13

20 18 13 5 16

9 14 3 18 8

5 25 21 12 15

11 17 7 6 10

– мүлкі туралы мәліметтері толтырылады, таным үрдісі, қабылдауы мен қиялы, ойлауы мен есте сақтауы, ерік-жігері, мінез-құлқы, білімі мен қабілетін зерттеу акттері толтырылады. Оқушылар үнемі қамқорлыққа алынып, олардың үй-жағдайлары, сабақ үлгерімі мен сабаққа қатынасы қадағаланып, түрлі шараларға қатыстырылады. Қамқорлықтағы оқушылардың мінез-құлық типін анықтау мақсатында Айзенк сауалнамасы жүргізіліп, темперамент типтері анықталады. Нәтижесінде А.А деген оқушысангвиник, Д.Е - флегматик, Қ.Б - меланхолик типіне жататындығы анықталды. 1 сыныптағы қамқорлықтағы оқушы А.А өткізілген отбасымен, туыстарымен қарым-қатынасының қандай екендігін анықтау мақсатында «Мен және менің отбасым» тақырыбында проективті сурет-тесті жүргізілді. Оқушылардың жеке-даралық қасиеттерін бағалау үшін төмендегідей әдістемелер қолданылады:Олар Дж.Мореноның «Социометрия» әдістемесі, оқушылардың жеке-даралық қасиеттерін, коммуникациялық және ұйымдастырушылық қабілеттерін зерттеуге арналған (КОС) әдістемесі, Леонгардтың «Мінез акцентуациясын зерттеу тесті»; Агрессияны анықтауға арналған Басса-Дарки әдістемесі жүргізіледі. Қамқорлықтағы оқушылардың зейіннің тұрақтылығы мен шаршауын зерттеу жүргізіледі. Бұл зерттеуге 3 оқушыда қамтылды. Зерттеуді жүргізуге өлшемі 60*60 картоннан жасалған кесте дайындалып онда 1 ден 25 – ке дейінгі сандар ретсіз орналастырылды. 23 19 16 24 2

20 13 1 4 22

22 6 17 1 19

25 15 2 12 13

7 20 10 16 4

21 9 3 5 14

11 24 23 18 8

0,06 0,05 0,04

А.А 1 сынып

0,03

Қ.Б 9 сынып Д.Е 11 сынып

0,02 0,01 0 Флегматик

Зерттеуді жүргізу кезінде осы кестеден басқа секундомер керек. Оқушыларға 1ден 25 ке дейін ретсіз орналасқан кесте көрсетілді. Кестені жабады да, осы кестедегі барлық сандарды рет-ретімен 1 ден 25-ке дейін ауызша, тезірек, қателеспей айтып өтулері

Холерик

Сангвеник Меланхолик

Темпераменті

керек. Кесте 70-75 ара қашықтықта оқушының алдына тура қойылады. Секундомер кесте ашылғаннан кейін іске қосылады. Оқушылардың санау кезіндегі тоқтауы, кідіруі, қателесуі жазылады. 4,5 кестедегі сандарды

іздеуге №

уақыттың

ұзақтау

Оқушының аты-жөні

кетуі

зейіннің

шаршауынның,

А.А – 1 сынып Қ. Б – 9 сынып Е.Д -11 сынып

Зейіннің тұрақтылығы мен шаршауын зерттеу

+ -

1. Балалар арасындағы қарым-қатынасты нығайту, адамгершілік қасиетін жоғарлату мақсатында өткізілген «Мейірімділік» тренингі I. Кіріспе 1) Сәлемдесу «Бағдаршам» Мазмұны: Балалар бағдаршам түстері бойынша сәлемдеседі. Жетекшінің көрсеткен бағдаршам түстері арқылы балалар мынандай қимылдар жасайды: Қызыл (Қол беріп амандасады) Жасыл (Құшақтасып амандасады) Сары (Қол сермеп амандасады) 2) Таныстыру «Мен кіммін? Мен қандаймын?» Мазмұны: Балалар шеңбер бойына тұрып, бір-біріне доп лақтырып өзінің атын және өзінің ерекшелігін айтады. Мысалы: «Менің атым – Алан. Мен ақылдымын»... II. Ұйымдастыру кезеңі 1) Ойын «Бәйге» Мазмұны: Балалар Қазақстан мен Ресей арасындағы атшабысты елестетеді. Жетекшінің айтқаны бойынша мынадай қимыл-қозғалыстарды жасайды: Шабамыз (балалар орнында тұрып жүгіреді) Кедергі (қолдарын жоғары-төмен сермиді) Оңға (оңға бұрылады) Солға (солға бұрылады) Көрермен (Шапалақ ұрады) 2)Қимыл-қозғалыс биі (жетекшінің көрсеткен биін балалар қайталайды) 3)Ойын «Пицца» Мазмұны: Жетекші қарнынын ашып тұрғанын айтып: -Пицца жасайық,-дейді. Балалар шеңбер бойына тұрып, бір-бірінің арқасына пицца жасайды: Қамырды илейміз Оны жаямыз Қажетті көкөністерді тураймыз Пиццаны жабамыз Жетекші: -Осы жасағанымыз шындық болса ғой , шіркін! Балалар, көздерімізді жұмып армандайықшы, егер біздің жасаған пиццамыз шынайы болса... (Дәл осы сәтте психологиялық отряд мүшесі алдын-ала даярлаған пиццаны сыныпқа алып келеді, балалар қатты қуанады ) Тренинг өте сәтті аяқталды. 2. Жасөспірім бойына мейірімділік шуағын дарыта отырып, адам бойындағы қамқорлықты, ізгі қасиеттерді насихаттау мақсатында «Жүрек жылуын бірге сезінейік»тақырыбындағы қамқоршылар күніне

байқатады.

Зерттеу қорытындысы бойынша: Зейіннің тұрақтылығы

1 2 3

үдеуін

Зейіннің тұрақсыздығы + -

Шаршау -

арналған шара І. «Шаттық шеңбері» Бұнда өзімізге «Мен қандаймын?» деген сауалды іштей қоя отырып, жүректеріміздің есігін ашып, өздеріміздің жүректеріміздің есіміміздің бас әрпіне сай өзімізге тән жақсы қасиетті тауып айту. - Есіміме сай құнды қасиетім Мысалы: Менің атым Қарлығаш – мен қайырымдымын Менің атым ... – ІІ бөлімі «Ой ашар» кезеңі - «Жүрек жылуы» деген ұғымды қалай түсіне - Адамды жақсылық жасауға итермелейтін қандай сезім? - Жақсылық жасаушы адамның үлгісі бола ма - Жақсылық нәтижесін бірден көруге бола ма? - Жақсылығыңды ескерсе ғана жаса, ал елемесе алаңдама деген пікір бар екен осымен қаншалықты келісесіз? ІІІ бөлімі Бейнесюжет «Тәубеңе кел» - Бейнесюжетен қандай ой түйдіңіз? - Қандай тұжырым жасауға болады? Түйіндеу. (Кабуснамадан) Ей, перзентім, «Ата-анамды не үшін құрметтеймін» дегенді ойыңа алушы болма. Олар сен үшін өлуге де даяр тұрады... Сен соны білуің керек» Егер перзент ақылды, дана болса, ата-анасының немесе қамқоршысының мейір махаббаты үшін ештеңені орындаудан бас тартпайды. Ата-ананың міндеті сені тәрбиелеп, өсіру және сені жақсылыққа тәрбиелеу. ІҮ бөлімі Сергіту сәті (психологиялық тренинг) Ү бөлімі Бейнесюжет «Әке мен бала» Түйіндеу. Енді шарамызды қорытындылай келе «Жақсы сөз – жарым ырыс, жақсы сөздің өзі жақсылыққа бастайды» дегендей бір-бірімізге жақсы да, жылы сөзімізді білдіретін игі тілектерімізді арнайық. Қорытынды. Қамқор болу – адамдықтың айнасы Ол бар жерде, мейірім бар, жылу бар Қамқор болу –игі істің қайнары Ол бар жерде түсіну бар, ұғу бар Адал ниет адамдықтың шырағы, Оның өзі жақсылықтан тұрады. Шын пейілмен жасалса бұл дүниелер Қамқор болу –жомарттықтан тұрады.

Мақсатқа қол жеткізе отырып, оларға қолдау көрсету. «Болашақ бүгіннен басталады» деп ұрандата отырып, әрбір жас жеткіншекті тұлға ретінде қалыптастыру–бүгінгі күннің басты талабы. Бұл балаларды тәрбиелей отырып бір–біріне деген ізгілік, қайырымдылық, мейірімділік шуағын балалардың тең құрбы арасында құқықтарының

«МЕНІ

қорғалуына, көңіл–күйлерінің қалыптасуын қамтамасыз етеміз. Дені сау, шымыр, шыныққан еліміздің ертеңгі тұтқасын ұстар патриот ұл– қыздар тәрбиелейміз, білім мен тәрбие сапасын көтеруге үлес қосамыз. Сондықтанда жарқын да мейірімді жүзбен болашаққа қарыштап бірге қадам басуына ат салысайық.

Ң БАЛАМ Ө ТЕПРОБЛЕМАСЫН ЕССИЯШЫЛ» АГР ЖОЮ ЖОЛДАРЫНДА ОЙЫНДАРДЫ ҚОЛДАНУ Исаева Айнұр Мұхтарқызы Атырау қаласы №31 «Балдәурен» балабақша педагог-психологі

Ата-аналар баламен қарым-қатынас жасаған кезде туындаған қиындықтарға кезіге отырып, көбіне бала өсіп есейген жағдайда өзін қалай ұстау керектігіне үйренеді, осылайша барлық қиындықтар өзінен өзі жоғалады деп ойлайды. Бірақ кейде балаға ықпал ету, оның бойында жақсы қасиеттер тәрбиелеу мүмкіндігінің уақыты өтіп кетіп жатады. Егер де атааналар бала туған сәттен бастап оның тәрбиесімен айналыспаса білімді, педагогикалық мәдениеті биік ата-ана болуға тырыспайтын болса, онда ол өз сәбиінің жеке ерекшеліктерін түсініп, ескермейтін болады. Баланың есею кезінде кездесетін қиындықтармен күресуге күш-жігерлері жетпейді. Дегенмен мектепке дейінгі жастағы балалардың бойында пайда болған эмоционалдық реакциялар және мінез-құлықтық модульдер кейіннен мінезқұлықтың сипаттамасы мен жеке тұлғаның мінездемесіне айналары сөзсіз. Дана халқымыз «баланы жастан» деп текке айтпаған болар. Атааналар әрдайым мынаны есте ұстаулары керек: сүйкімді сәбилерінің мінез-құлқында ұнамсыз болмаса баланың өзіне қасірет әкелетін қасиеттерді: -иеленуге болатынын кейбір қасиеттерге биологиялық, тұқым қуалаушылық факторлар ықпал етеді, бірақ олардың көпшілігін иеленуге болады, яғни оны түзетуге де болады. Агрессивтік мінез-құлық мектепке дейінгі жастағы балалардың арасында ең көп таралған ауытқушылықтардың бірі. Күнделікті жағдайда балалар арасында әр түрлі қарым-қатынастар орнап жатады: балалар ұрысысады, төбелеседі, достасады. Барлық осындай қатынастар балаларды уайымға салады, әр түрлі эмоцияларды бастан өткізеді. Ал біз мәне бермей қалуымыз мүмкін. Олардың қандай сезімде қалғанын, қарым-қатынасы қай деңгейде екенін түсінбеуіміз мүмкін. Ал негізінде құрдастарымен орнаған алғашқы қарым-қатынас баланың тұлға ретінде қалыптасуына негіз болатын

іргетас болып саналады. Осындай мектеп жасына дейінгі балалар арасындағы қарым-қатынастың проблемалық түрлерін анықтау және балаға оны жеңіп шығуға көмектесу педагог-психологтың негізгі міндеті. Агрессия-қоршаған ортадағы адамдарға зиян келтіру, тұрақты жағдайларға қарсы тұратын мінез, адамдарға психологиялық немесе физиологиялық тұрғыдан зиян келтіруші күш. Қатыгез, агрессивті, төбелесқор және сотқар бала-ата-ананың ғана емес, педагогтар мен психологтардың, ең бастысы бүкіл қоғамның көкейтесті мәселесі. Балада агрессивтіктің пайда болуына көптеген факторлар ықпал етеді. Олардың ішіндегі ең маңыздылары: Отбасындағы тәрбие стилі Орталық нерв жүйесінің ауруы Шамадан тыс бақылау немесе бақылаудың мүлде болмауы Бала еркіндігіне жол бермеу Қозғалыс белсенділігіне тыйым салу Агрессиялы психологиялық қорғаныс құралы Көптеген ғалымдар мен тәжірибешіл ұстаздардың пікірінше, олардың отбасылық ортасы мен тәрбиелеу стилі шешуші фактор болып табылады: эмоционалдық қатынастардың сипаты, қабылданған мінез-құлық нормалары, рұқсат етілген шекаралардың кеңдігі, баланың кез келген қылықтарына қатысты ата-аналардың іс-әрекеті. Егерде ата-ана өздерін агрессиялы ұстап (сөзбен, дене жазасы), дене жазасын пайдаланатын болса немесе балада агрессияның пайда болуына кедергі жасамайтын болса, онда бұл қылықтар кеңінен таралады және оның мінезінің тұрақты сипатына айналуы шүбәсіз. Сондықтан да агрессиялы баласы бар отбасы отбасылық қарымқатынастың жалпы атмосферасын айрықша мұқият талдау керек. Агрессиялықты жою үшін келесі кеңестерді ұстану қажет:

-Отбасындағы ата-аналар мен балалардың өзара қарым-қатынасын талдаңыз. -Отбасылық қарым-қатынасты қалыпқа түсіріңіз. -Балаңыз қандай болса, сондай түрінде көріңіз және оны кез келген кемшіліктерімен қоса жақсы көріңіз. -Баладан бір нәрсені талап еткен кезде, оның жас мөлшерлік және жеке ерекшеліктерін есепке алыңыз. -Жағдайды алдын ала болжай білуге және баланың қызығушылығын басқа арнаға жіберуге тырысыңыз. -Оны ересектермен және балалармен қарымқатынас жасауға үйретіңіз. -Өз балаңызды түсінуге үйретіңіз. Агрессиялы балалармен түзету жұмысы 4 бағытта жүргізілуі керек: 1)Агрессиялы балаға ызасын көрсетуін ыңғайлы түрде, оны ойын арқылы затқа ауыстыру жолдары 2)Әр түрлі жағдайларда баланы өзін-өзі ұстай білуге үйрету 3)Дау-дамай жағдайында қатынастың мүмкін болатын жағымды дұрыс жолдарын қарастыру 4)Эмпатия. Адамға деген сенімділік қасиеттерін дамыту. Ойын барысында бала әрекетін бақылау әдісі: 1)Ойынға ену кезеңі 2)Ойын кезеңі 3)Ойыннан шығу кезеңі Бет әлпеті және жалпы әрекеті Сөйлеу мәнері Агрессивтіліктің көрінуі Жанама агрессия Баланың өз агрессиясын шығара білуі маңызды. Психологтар оларға мыналарды ұсына алады: Ойыншықпен төбелесу Дененің күш жаттығуларын пайдалану Қағаз жырту Кімді ұрғысы келсе, соның суретін салу және осы суретпен бір нәрсе жасау «Айқайларға арналған қапшықты» пайдалану Жиһазды үрмелі балғамен ұру. Психологтар баланың агрессивті мінез-құлқын түзету үшін изотерапия элементтерін пайдалануға кеңес береді: онымен бірге түрлі әдістермен сурет салу (саусақтарымен, алақандарымен, табандарымен); мүсіндер жасау; балаларға жағымды сипаттамасы бар рөлдер (батырлар, серілер, алыптар) беретін спектакль қою. Агрессиялы балалары бар ересектердің, баланың іс-әрекетінің алдындағы қорқыныш сезімін білдіруі, оның агрессиясын көтермелейтінін әрдайым естерінде ұстаулары керек. Сондай-ақ, «Сен біздің кішкентай қарақшымыз және сотқарымызсың» деп ата-анасы айтатын болса, «Солай ма, бәлем! Ендеше мен сендерге көрсетемін!» деп ойлайды бала. Және өзінің мінез-құлқымен ата-анасының бағалауы мен күткенінің «дұрыстығын» барынша дәлелдеуге тырысады. Ата-аналардың баласының эмоционалдық күйін жақсы көзіне елестету үшін «Ертегі» тестін меңгергендері пайдалы. Ол өздерінің сезімдерін көрсету үшін өте-мөте қарапайым тілді пайдаланатын ең балғын жастағы сәбилерге де жарайды.

Тесті өткізу ережесі: ата-ана балаға ертегі айтады, онда бала өзін ұқсастыратын кейіпкер болуы керек. Әр ертегі балаға арналған сұрақпен аяқталады. Бұл тесті өткізу аса қиын емес, себебі балалардың барлығы ертегі тыңдағанды ұнатады. Алынған нәтижелерді түсіндіру анағұрлым қиындау болады. Тесті өткізу бойынша бірнеше кеңестер: Біріншіден, бала тест бұл кез келген ойын сияқты, сондықтан да оған ыңғайлы сәт таңдап алу керек. Мүмкін,әсіресе сіздің отбасыңызда сондай дәстүр қабылданған болса, оның сізден ертегі айтып беруіңізді күткені керек шығар. Екіншіден, ешуақытта да оның жауаптарын түсіндірудің қажеті жоқ және «Енді басқа ертегі тыңда» деп айтып, асығуға болмайды. Егер де бала ертегі тыңдап отырып, үрейленіп немесе шамадан тыс ашуланғыштық көрсетіп отырған болса тоқтатыңыз және оны келесі жолы айтуға әрекет жасаңыз. Егерде бала әңгімені бөліп, әңгіменің күтпеген соңын ұсынса, толқыныстың айқын белгілерімен «қызару немесе бозару, тершеңдік, аздаған бет тартуы) дауысын бәсеңдетіп, асығып жауап берсе, егерде ол сұраққа жауап беруден бас тартса-мұның барлығы тестке деген патологиялық әсердің белгілері. Мұндай жағдайда балалар психологына жүгінудің артықшылығы болмай қоймас. «Балапан» ертегісі баланың ата-ананың біріне немесе екеуіне де тәуелділік деңгейін анықтауға мүмкіндік береді. «Ағаштағы ұяда құстар ұйықтап жатыр: әкесі, анасы және кішкентай балапан. Кенеттен күшті жел тұрды, бұта сынды, ұя жерге құлады:барлығы жерге құлады. Әкесі ұшып, бір бұтаққа отырды, анасы екіншісіне отырды. Балапанның не істеуі керек?». Әдеттегі қалыпты жауаптар: -ол да ұшып барып, бұтаққа отырады; -анасына ұшып барады, себебі ол қорқып қалды; -әкесіне ұшып барады, себебі әкесі күшті; -жерде қалады, себебі ұша алмайды ғой, бірақ көмекке шақырады, сосын әкесі мен анасы алып кетеді. Әдеттегі патологиялық жауаптар (ата-аналарға агрессиялықты жоюға қарсы дабыл ретінде қызмет етуі керек): -жерде қалады, себебі ұша алмайды; -құлап келе жатқанда, өліп қалады; -аштықтан немесе суықтан өліп қалады, -оны барлығы ұмытып кетеді; -оны біреу басып кетеді. Агрессивті бала-ол бақытсыз, өйткені оны ешкім түсінбейді,аямайды және аяламайды. Агрессивті балалармен әрқашан өзара жылы қарым-қатынас түзеу және агрессия түрлерін ойын арқылы шығару керек. «Сыбызғы» ойыны Мақсаты: баланың ішкі агрессиясын шығару, беттің бұлшық еттерін, әсіресе ерін маңы еттерін босаңсыту арқылы. «Бүгін біз сыбызғы тартуға үйренеміз. Демді ішке тартып, сыбызғыны ернімізге жақындатайық.

Ақырындап, ауа еріннен шығатындай етіп, үрлейміз. Қане, тағы қайталайық. Неткен керемет оркестр!» Бұл жаттығуларды топта кілемде отырып та, түрегеп тұрып та орындауға болады. «Домалақ» ойыны Мақсаты: баланы өзін-өзі қалыпқа түсіруге амалдарының бірі, ішкі агрессияны жеңуге шақыру. Әрі бері не істерін білмей жүрген баланың қолына, ашық түсті тоқыманы ұстатып, домалақтап жинау керектігін тапсыру керек. Әр ұсынған сайын домалақтың мөлшері ұлғая береді. Ересек адам балаға домалақтың қарапайым емес сиқырлы екендігін айтады. Жіпті домалақтап жинай бастаса, мейлі қыз бала немесе ер бала болсын тыныштала бастайды. Осындай ойындар бала үшін әдетке айнала бастағанда, бірдеңеге ренжігенде немесе шаршаған сәттерінде, міндетті түрде оның өзі ересектерден «сиқырлы жіпті» сұрай бастайды. «Күн райын болжау» ойыны Мақсаты: Арқаның бұлшық еттерін босаңсытып, бір-біріне қамқорлыққа үйрету, достық қарымқатынасқа тәрбиелеу. Балалар бірінің соңынан бірі шеңбер жасап тұрады. Ойын жүргізушінің ауа-райын болжаған нұсқауларына сәйкес, балалар бір-бірінің арқасына массаж жасайды. Мысалы: Ақтөбеде күн ашық (сылайды); Астанада күн бұлтты, аздаған жаңбыр жауады (бір саусақпен ақырындап тырсылдатады); Семейде күн бұлтты, нөсер жаууы ықтимал. (бес саусақпен қаттырақ тырсылдатады) Жаттығудан соң не ұнағаны, не ұнамағаны жайлы әңгімелесуге болады.

«Екі қошқар» ойыны Мақсаты: Балаға жариялы ішкі ызасын шығаруға, бойында жиналған артық эмоция мен дене қысымын түсіруге, бойындағы қуатты пайдалы нәрсеге жұмсауға үйрету. Психолог балаларды жұптарымен бөліп, ертегі оқиды. «Ертемен екі қошқар көпір үстінде кездесіп қалыпты». Ойыншылар екі аяғын алшақ етіп, маңдайларын түйістіріп, екі қолдарын алақанға тіреп тұрады. Мақсат орындарынан қозғалмай, бір-біріне қарсылық ету, «бә-бә-бә» деп қойдың дыбысын салу. Қауіпсіздікті сақтау керек. «Жанжал» ойыны Мақсаты: саусақ пен төменгі жақ бұлшық еттерін босаңсытуға үйрету. «Сен досыңмен ренжісіп қалдың. Міне-міне жанжал басталады.Қатты тістеніп тұрып, терең дем ал.Тырнақтарыңды алақаныңа батыра, қатты жұдырығыңды түй.Бірнеше секундта деміңді ішіңе тарт. Ойланып көрші: мүмкін жанжалдасудың қажеті жоқ шығар? Дем шығарып, денеңді босат.Алақай! Жағымсыздықтың бәрі артта!» «Құм және сумен» ойын Мақсаты: балалардың агрессивтілігін құммен және сумен жұмыс жүргізу арқылы тыныштандыру. Жоғарыда көрсетілген психологиялық ойындар бала бойын тек агрессиядан жеңілдетіп қана қоймай, бала белсенділігі мен қызығушылығын арттырып, таным процестерінің да дамуына мүмкіндік жасайды. Тұлғалық құнды қасиеттерінің де жетілуіне себеп бола алады.