Хабаршы №5 2016 by bekzhan_arystanov

«Өрлеу» біліктілікті арттыру ұлттық орталығы» АҚ филиалы Атырау облысы бойынша педагогикалық қызметкерлердің біліктілігін арттыру институтының ХАБАРШЫ ВЕСТН И К Республикалық ғылыми-әдістемелік журналы Журнал 2013 жылдан бастап екі айда бір рет шығады

БАС РЕДАКТОР Галимжанова Маржан Анесқызы«Өрлеу» БАҰО» АҚ филиалы Атырау облысы бойынша педагогикалық қызметкерлердің біліктілігін арттыру институтының директоры, педагогика ғылымдарының кандидаты, профессор, Халықаралық Ақпараттандыру Академиясының академигі

АҚЫЛДАСТАР КЕҢЕСІ Ахметова Гүлнас Кенжетайқызы – «Өрлеу» біліктілікті арттыру ұлттық орталығы» акционерлік қоғамының басқарма төрайымы, педагогика ғылымдарының докторы, профессор. Ихсанов Ерсайын Уалитханұлы - физика-математика ғылымдарының докторы, профессор. Қараев Жауымбай Амантұрлыұлы – «Өрлеу» біліктілікті арттыру ұлттық орталығы» акционерлік қоғамы төрайымының бірінші орынбасары, педагогика ғылымдарының докторы, профессор. Өмірбекова Жайлы Бөкешқызы – педагогика ғылымдарының докторы, профессор.

Корректор – Қаленова Гульзахира Сапарғалиқызы Көркемдеуші және беттеуші– Сембаев Гибатолла Серікұлы, Баймұханов Алмас Сансызбайұлы

Сарсенова Нұрзила Сарсенқызы – педагогика ғылымдарының кандидаты, профессор, Халықаралық Ақпараттандыру Академиясының академигі. Жаманбаева Динара Таңбайқызы – экология магистрі, Қазақстан педагогикалық ғылымдар академиясының Құрметті мүшесі. Қарамурзин Айтбай Қонысұлы – академиялық доцент, жоғары санатты тарих пәнінің мұғалімі.

Журнал Қазақстан Республикасының Мәдениет және ақпарат министрлігінде 2013 жылы мамырдың 30-да тіркеліп, №13648-Ж куәлігі берілген. БІЗДІҢ МЕКЕН ЖАЙЫМЫЗ: 060009-Атырау қаласы, Авангард-4 ықшам ауданы, Адмирал Лев Владимирский,24 тел.: 8(7122) 20-08-34 факс: 8(7122) 58-63-45 Ресми сайт: www.orleu-atr.kz Эл.пошта: orleu_baspa@mail.ru

Басуға 2016 жылы 31 қазанда қол қойылды.

Мақала авторларының пікірлері редакция көзқарасын білдірмейді.

Таралымы – 50 дана Пішіні – А4 Әріп түрі Times New Roman Қағазы офесттік. Шартты баспа табақ – 6 Бағасы келісімді. Мақала үш тілде қабылданады.

Тапсырыс дайын диапозитивтерден басылады. Қолжазба қайтарылмайды, мақалаларға пікір жазылмайды. Журнал материалдары институттың қоғамдықбұқаралық байланыс және баспа қызметі бөлімінде теріліп, беттелді.

МАЗМҰНЫ  Мемлекеттік тіл саясаты  Сарсенова Н.С. Ұлттық тілдің аясындағы оқыту мен тәрбиелеу мәселелері Тастемірова Ә.Б. Тіл – ұлттық құндылық, ұлттық мұра Жалмуханова Б. Х. Тілге көзқарас –елге көзқарас  Мәңгілік Ел  Дүйсенбаев А.Қ. «Мәңгілік Ел» ұлттық идеясы негізінде жастардың бойында жаңа қазақстандық патриотизмді қалыптастыру Кайрова Т. Қ. «Мәңгілік Ел» болу – мерейлі мұрат Темірболатов Ж.Қ. Жолдау -болашаққа бастар жол  Жаңаша оқыту-жаңаша көзқарас  Курманова С.Н. Білім берудегі өзекті мәселелер мұғалімнің кәсіби рефлексиясын қалыптастыру Тойганбекова Ш.М. Педагогикалық шеберлік. Педагогикалық рефлекция-мұғалімнің кәсіби өсуінің құралы  Озат тәжірибе көпке ортақ  Жубауова Ж.Р. Педагогикалық мониторинг-мұғалімнің кәсіби дамуын жетілдіру негізі Амангалиева Н.Р.Русский язык в современном обществе Ускенбаева Д.А., Цой Н. В. Интерактивные методы обучения как психологическая основа развития мотивации в процессе обучения Конарбаева Г.Б.Оқушылардың шығармашылық қабілетін дамыту арқылы білім сапасын көтеру  Әдістемелік қоржынға  Askarova M.A. Teachinc English language through communicative approach Жумагалиева К.К. Табиғи материалдардан әр түрлі жапсырма түрлерін жасап үйрену Айпеисова А.К., Сансызбаева К.З.Поликультурное воспитание – основа формирования толерантной личности Науанова Ж.Б.Оқушылардың білім сапасын арттыруда өзіндік жұмыстарды ұйымдастыру Кужанова С. У. Развитие связной устной речи на уроках предметно-практического обучения  Оқыту технологиялары  Каллибекова Г. У. Білім берудегі ақпараттық-коммуникациялық технологияның ролі Жексенгулова К. Музыкалық білім беру жүйесінде инновациялық технологиялық тиімді пайдалану Төлеуов Д. Д.Информатика пәнін оқытуда инновациялық технологияларды қолдану Дощанова Қ.Б. Химия сабағында жаңа ақпаратық технологияларды қолдану  Өзін-өзі тану» пәні шеберханасы Кульниязова А.С.Ізгілік –ізетті жүректерде Киреева Г.Мен өз елімнің патриотымын  Мектепке дейінгі білім беру  Айтқазиева Г. К.Мектепке дейінгі білім беру жүйесінде педагогикалық технологияларды қолдану Жұмағазиева Г.Х.Балабақшада ойын технологиясы арқылы ағылшын тілін оқыту Жұмағұлова А.А.Мектепке дейінгі жастағы дене тәрбиесі және салауатты өмір салтын қалыптастыру шарттары Арстангалиева Ж.С.Формирование коммуникативной компетентности дошкольников в процессе театрализованной деятельности Сейітқалиева Г.С.Мектеп жасына дейінгі баланың өміріндегі ойынның ролі Кашауова С.Е.Мектеп жасына дейінгі балалардың рухани-имандылық пен адамгершілік тәрбиесін ойын әдісі арқылы нығайту  Отбасы тәрбиесі  Қарамырза Б. Қ.Дәстүрлі отбасын қалыптастырудағы білім мен тәрбиенің рөлі Қаленова Г. С. Қоғам негізінің бастауы- отбасы тәрбиесі Аязбаева Н. Ғ.Баланың даму үдерісінде отбасының алатын орны Абуова Ф.М. Тұлға қалыптастырудағы отбасының тәрбиелік мүмкіндіктері  Смарт технологиясы  Смагулова М.Б.Смарт-оқулық құру арқылы оқыту тиімділігі Арыстанов Б.С. Смарт құрылғылардың көмегімен QR CODE қосымшасын пайдалану  Педагогтік ізденіс  Махмутов Б.Б. Тірі ағзаларға электромагниттік сәуленің биологиялық әсерінің физикалық негізі Басанова А.С.Бастауыш сынып оқушыларында жауапкершілік сезімін тәрбиелеу  Байқаулар. Сайыстар Исмурзина Г.Б.Облыстық «Үздік жыл әдіскері» байқауы үздіктерді анықтады Юсупова И.Т.Білім берудегі инновациялар мен тәжірибе: педагогтардың кәсіби дамуының негізі

3 5 8

10 12 14 16 19 22 24 27 29 32 35 38 39 41 43 47 49 51 56 60 62 64 66 68 71 73

76 78 80 83 86 89 91 93 98 101

 Мемлекеттік тіл саясаты  ҰЛТТЫҚ ТІЛДІҢ АЯСЫНДАҒЫ ОҚЫТУ МЕН ТӘРБИЕЛЕУ МӘСЕЛЕЛЕРІ Сарсенова Нұрзила Сарсенқызы «Өрлеу» БАҰО» АҚ филиалы Атырау облысы бойынша ПҚБАИ, профессор, педагогика ғылымдарының кандидаты

Елдігін, есендігін ойлаған адам баласы өткеннің тәжірибесінен тағылым алып, бүгінгісін шыңдайды, сөйтіп болашағына негіз қалайды, осы үш таған арасындағы байланыс үздіксіз жүріп отырған жерде ғана өмір мағыналы да мәнді болмақ. Еліміз егемендік алғаннан бері бұл мәселе назардан тыс қалған емес. Қазақ қашанда ата мен баланың арасындағы сабақтастықты көксеген, көргенді істің көсегесін көтеруді жөн санаған. Бұл берекелі істі ол отбасынан, өз отауынан бастаған. Атадан алған тағылымын перзентіне дарытуға тырысқан. «Ұяда не көрсең, ұшқанда соны ілесің» деген қанатты сөздің айтылуында осындай текті тәрбиенің ізі бар. Тілсіз тірлік жоқ. Барлық мәселе тілмен байланысты. «Өнер алды–қызыл тілді» Абайдан аса өнеге еткен дана жоқ. Ол «тіл өнерін дертпен теңестіріп», ащылы–тұщылы көргендерін, өмірден түйгендерін арқа етіп, шер көкіректің сырын шерткен. Оны оқи отырып, қайғы мен қасіреттің, әділет пен адамгершіліктің, мейірім мен шапағаттың не екенін тереңнен сезінесіз, түсінесіз, бағалайсыз. Рухани жан–дүниеңіз байып, тазара түседі. Тіл кереметі мен сөз құдіретін осылайша сезініп,түсінуден барып, адамның бойында отаншылдық түйсік маздайтын болады. Адамға келетін «он пайданың тоғызы тілден» деп айтылуының себебі тегін емес. Бұндай рухани ләззат тілдің қуаты мен атамекенге деген асқан махаббат пен шексіз салтанаттан туады. Бүгінгі біздің алдымыздағы міндет те осы, рухани ләззат

алу, ұлттық құндылықтарымызды жіті ұғына білу болмақ. Тіл тұғырын биікке көтеріп, кең көлемде дамыту үшін бірнеше бағыттағы жұмыстар жүргізу қажет. Тіл тұғыры–халықтық сипат алғанда ғана биік белеске көтеріледі. Жалпы мемлекеттік тілдің білім беру жүйесіндегі өрісін кеңейту мақсатында біздің алдымызда тұрған өзекті мәселелер: маман даярлау, оқулықтар, оқу–әдістемелік кешендер, оқу бағдарламаларын шығаруды жеделдету әрі оны сапалы іске асыру болып табылады. Бұл бағытта көптеген жұмыстар жасалуда. Айталық, ұлтжандылық қасиеттерімізге қайрат пен шабыт беретін облыстық, Республикалық Махамбет оқуларына жылда баба жырларын түп– түгел, мүдірмей жаттаған оқушылар мәре сызығына бауыры қызған аттай жырмен жосылтып келеді. Бір таңқаларлығы– Махамбет Өтемісұлының жырларын түгел білуімен қатар, жырдың қай жолынан тоқтамасын бір–бірін іліп әкетіп, жыр айтысқа түсулері. Мектеп оқушыларының мұндай жетістігі–олардың ұлттық мұраға деген ықыласын оятып, жырды сүйіп, орындауға баулудағы ұстаздарының еңбегі. Жалпы тіл мәселесінің өте күрделі де нәзік екендігі, оның зорлықпен емес, тек қана шынайы ынталылықпен ғана ыңғайланатын шаруа екендігі белгілі. Ал оны мемлекеттік тіл ретінде қастерлеп, үйрену–елдің барша азаматтарының парызы екендігі жөнінде қоғами түсінік бізде өте жоғары тарапта болуы қажет. 3

Мемлекеттік мәртебеге ие болып отырған ұлттық тіліміздің бастан кешіріп отырған бүгінгі ахуалы да бізге мәлім. «Батпандап кіріп, мысқалдап кететін» бойымызды дендеп алған көне аурудың зардабынан әлі арыла алмай отырғанымызда, егемендік алып енді ғана еңсесін көтере бастаған елімізге қоғамдық өмірдің өзі тағы бір тарихи талапты көлденең тартып отыр. Ол өз тіліне,орыс тіліне қосымша шет тілдерін меңгеру, ол тілдерден артық болмаса, кем білмеу.Бұл саяси өктемдік жолымен емес, енді бейбіт жолмен, экономикалық, нарықтық қарым– қатынастың қатал талабына сай ұлт болмысын, әсіресе өркениетке ұмтылар, бойында қуаты, жүрегінде оты бар жас ұрпақтың жан дүниесін түгел билеп ала бастаған жаңа құбылыс. «Өзге тілдің бәрін біл, өз тіліңді құрметте» деген ұлағатты сөз де тегін айтылмаса керек-ті. Жаңа ғасырда жасайтын жас ұрпақтың тілге қатысты атқаруға тиісті үш міндеті бар: ол–ана тілін жетік меңгеру,бұл–оның елдігін, ұлттық қасиетін сақтап қалуының кепілі, орыс тілін білу, бұл оның ұлы көршімен қалыптасқан жақсы дәстүрлерімізді жалғастыра беруіміздің бір шарты, шет (әсіресе ағылшын) тілін үйрену, бұл–оның әлемдік өркениеттен өз жолын таба білуінің бір жолы. Бірақ қандай жағдай болмасын болашақ ұрпақ қазақ баласы үшін ең басты міндет– ана тілі алдындағы перзенттік парызды орындау. Әрине үш тілді бірдей меңгеру, әсіресе бұған дейін екі тілдің өзін толық меңгере алмай келген қауым мүшелері үшін қиын болатыны белгілі. Алайда,қоғам үрдісі–заман талабы сондай... Сондықтан бұл жүрдім–бардым қарайтын, ат үсті шешілетін мәселе емес.Бұл–тіл дамыту концепциясына еніп,

заңды түрде қарастыруды талап ететін құбылыс. Тіл мұраты–халықтық мәселе, көптің қамқорлығы мен құрметі негізінде кең өріс алады.Оның тұғырын биікке көтеріп, кең көлемде дамыту үшін бірнеше бағытта жұмыстану керек. Біріншіден, отбасы, мектеп, балабақша жұмған жұдырықтай бірлікте еңбек етуі керек. Бұл–отбасы мен Отанға адалдық немесе тұрақтылықтан, перзенттік қарыз бен парыздан көрініс табуы тиіс. Екіншіден, білім жүйесі, тәлім- тәрбие ісі, қарым–қатынас аясы–ұлттық тіл арқылы жүзеге асуы шарт. Отбасындағы тәрбие ұстаз ұлағатымен ұштасып, бірін–бірі байытып, асқақ арманға, ұлы мұраттарға қанат қағуы қажет. Үшіншіден, қазақша ойлап, оқып–жазу– әрбір ұлт өкілінің төл міндетіне айналу керек. Төртіншіден, Тіл тұғыры мен тамыры ауылда, қала–өркениет өрісі.Ауыл мен қалаға талап–талғам, көзқарас бірдей болуы шарт. Ұлтының болашағы, ұрпағының келешегі, еліміздің ертеңі туған тілінен, жаратылған тілінің тұтастығында екенін ескертусіз-ақ ұғатын кез жетті.Әр адам өз тілінің өсіп–өркендеуіне барынша өз үлесін қосуы керек. Ол жазылмаған заң, ата–бабаң аңсаған, болашақ ұрпақтар дәмететін тәуелсіздіктің алдындағы борышың! Қорытындай келе, қоғамның байлығы– адам, халық болса, халықтың, елдің байлығы– оның тілі. Олай болса, өз қызметіміз бен тәжірибемізде қазақ елінің мәртебесін көтеруге, кең қанат жаюына көңіл бөліп, жұмыстана береміз. Мұны ұстаздар қауымы өздеріне зор бақыт деп есептейді.

ТІЛ – ҰЛТТЫҚ ҚҰНДЫЛЫҚ, ҰЛТТЫҚ МҰРА Тастемірова Әмина Бисенғалиқызы Атырау облысы, Исатай ауданы Жалпы білім беретін Аққыстау орта мектебінің қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің жоғары санатты мұғалімі

Біз өзіміздің арғы, бергі ата-бабаларымыздың жүздеген буынының қалдырған өсиетін ақтап, мұраларын сақтап, молайта беру жолында топтасуға тиіспіз. Н.Ә.Назарбаев Елбасының «Мәңгілік Ел» идеясы– Ой түбінде жатады,-деп тереңнен заманауи қайта жаңарудың, озық қуатты ел толғаған,Желмаяға мініп, халқына Жерұйық болып гүлденудің кепілі. «Мәңгілік Ел» іздеген Асан қайғы бабамыздың; идеясының философиялық астарын талдауда Өзенге бие байлатып, ерекше назар аударатын мәселе–ұлттық Төскейге орда орнатып. тәрбие, ұлттық құндылықтар. Төрткілдеп ошақ қаздырып, Әрбір ұлт әлемдік деңгейге өз ұлтының Төбел бие сойғызып. құндылығымен ғана шыға алады. Ұлттық Төменде бидің кеңесін, құндылықтар–дүниетаным бастауы, әлемдік Бізде бір құрар ма екенбіз,-деп, ғажайып деңгейге апаратын рухани көрсеткіш. өршілдігімен жарқылдап өткен Ақтамберді Ұлттық құндылықтар бес көрсеткішпен жыраудың; өлшенеді:1.Туған жері (Отаны, атамекені) Ереуіл атқа ер салмай, 2.Тілі (ана тілі) 3.Діні (ислам діні) 4.Ділі Егеулі найза қолға алмай. (салт-дәстүрі, әдет-ғұрпы) 5.Тарихы. (халық Еңку-еңку жер шалмай, шежіресі). Ерлердің ісі бітер ме? –деп, жырлап өткен, Ғалым Жарасқан Наурызбай атап жасындай жарқылдаған Махамбет батырдың көрсеткендей, «ұлттық құндылықтар–әр аяулы мұрат, асыл арманына қолымыз ұлттың өзге ұлттармен араласып кетуінен жеткен бақытты ұрпақпыз. сақтайтын бастау бұлағы». [6, 25-б.] Қазақ деген–батыр халық,тілге шешен Жас ұрпақтың бойына осындай ұлттық халық, ақын халық. Сөйлесе, Қазыбек құндылықтарды дарыту, сіңіру тамырын данадай шешендігі бар, айтыса қалса, Төле тереңнен алатын шежірелі тарихты бидей көсемдігі бар, дауласа қалса, Бөгенбай ардақтаудан басталмақ. батырдай ерлігі бар, жауласа қалса, Әкеміз, ағамыз құрған халықтың Бауыржандай өрлігі бар, Қабанбайдай ірілігі Аты, даңқы өлмесін деп, бар, қиыннан қиыстырып жол табар Түркі халқы үшін Абылайдай тірлігі бар елміз. Осындай дана Түнде ұйықтамадым, халқымыздың асыл мұрасын ұрпақ бойына Күндіз отырмадым,-деп Мәңгілік ел дарыту-тіл мамандарының бұлжымас болуға үндеген,тарихын, ерлікке толы сахара міндеті. жұртының ғұмырын тасқа қашап қалдырып Ұлтын шын сүю ана тілін білуден кеткен Күлтегін, Тоныкөк, Білге қаған басталады. Тіл–ұлттық келбетіміздің рухани бабаларымыздың асқақ рухы, асқан ерлігі- көрсеткіші. Ол– халық өміріндегі маңызды кейінгі ұрпаққа үлгі-өнеге. құндылық. Адам үшін рухани байлық көзі Ақылгөй ата-бабаларымыздың алты мен біртұтас ұлттың болмыс-бітімін алаштың азаттығын аңсаған арман-мұңы анықтайтын, саналы тіршілік иесінің ғұмыр асыл мұраға айналып, аса бағалы қазына бойы пайдасына жаратар қарым-қатынас болып бізге жетті. құралы тіл болған. Құс қанаты талатын Таза мінсіз асыл тас, қазақтың кең даласын мекен еткен атаСу түбінде жатады. бабаларымыз тіл өнерін жоғары бағалап Таза мінсіз асыл сөз қастерлеген. «Бас кеспек болса да, тіл кеспек жоқ» деп адамның қылыштан да қайтпай, 5

жүрегіндегі шындықты айтуға жол берген. Қазақ тілі «мың өліп, мың тірілген қазақ» халқымен бірге қайтпас қайсарлықпен қаhармандық жолын жүріп өтті. Өйткені, әріректе тілдің туын биік көтерген тіл өнерінің биік шыңы–шешендік өнердің атасы Майқы биден бастап сөз қадірін ұғар қазақтың би-шешендері, ақын-жыраулары болса, ортада жазба тілдің соқпағын салған кемеңгер ойшыл дана Абай, беріде «Алаш» ұрандаған Ахмет пен Мағжандар, әлемге қазақты танытқан Әуезовтей әйгілі жазушысы, Жамбыл, Шашубай сынды суырыпсалма ақындары, тілдің тазалығын шындық қылышымен қорғаған Бауыржандай батыры, ой таразысын тербеген Ғабит пен Ғабидендей парасаты мен ақылы болды. Ұлттық сана мен дүниетаным, ұлттық тәрбиенің тылсым күші осы ұлылар айтқан ұлағатты сөздерде жатыр. «Тәрбие талбесіктен басталады» десек, ұлттық тәрбие отбасынан бастау алуы керек. Отбасылық тәрбиені жеке тұлға қалыптастырудағы басты мақсат ретінде ұстануымыз қажет. Бұл жолда үлкенді құрметтеу, ата-ананы сыйлау, ар-ұят, ұлттық намыс сынды құндылықтарды жас ұрпақ санасына сіңіруді басты ұстанымға айналдырудың маңызы зор. Ұлттық сана ана сүтімен бойына дарыған кішкентай сәбидің «ата», «әже», «әке», «ана» деген сөздерінен бастау алады. Бала тілін дамытатын-өзінің қоршаған ортасы. Атап айтсақ,отбасы,достары,әлеуметтік ортасы баланың ойлау әрекетін дамытады, қорытынды жасай білуге бейімдейді. Ой дамыту тіл дамытумен ұштасады. Бала тілін дамытып қалыптастыруда халық ауыз әдебиеті үлгілерінің–ертегі,аңыз әңгімелері, мақал-мәтелдері, жұмбақ, жаңылтпаш тарының тигізер ықпалы зор. Сондықтан балаларға жас кезінен бастап халқымыздың ауыз әдебиетіндегі аңыз әңгімелерді, ертегілерді мәнерлеп оқытып, өздеріне мазмұнын айтқызса, баланың ойы да, тілі де тез дамиды. Батырлар жырын оқушыға мақамдап жаттату–тілді дамытады, оқушының туған жеріне, еліне деген сүйіспеншілігі, отансүйгіштік қасиеті қалыптасады. Тіл арқылы бала

қызығушылығы артып дүниенің сырын білуге ұмтылады, бала қиялын ұштау арқылы шығармашылық жұмысқа бағытталады, сөйтіп ұлттық тәрбиенің көзі талбесіктен екенін бала жүрегіне жеткізеді. Әдебиет–сөз өнері,сезім сабағы. Сөз өнерінен құдіретті еш нәрсе жоқ. Бала жанын ізгілікке, адамгершілікке, ұлтжандылыққа тәрбиелеудің басты құралы–әдебиет. Көркем шығарманы талдау мұғалімнен де, оқушыдан да шығармашылық жұмыстарды талап етеді. Сол көркем шығарма негізінде оқушыларда өзіндік әсер, сыни көзқарас туындайды. Жас ұрпақ осы арқылы таныс та беймәлім, жақын да жат өмірге араласады, онымен бірге қуанып, бірге мұңаяды. Себебі оқушылар сөз маржанының астарын игеріп,өмір атты дарияға алып шығар асылын–жақсылық пен ізгілік, адамгершілік пен қайырымдылық қорын осы пән негізінде бойына дарытады. Туған тілін сүюден басталған махаббат елжандылықтан адамзатты шексіз құрметтеуге дейін барады. Сондықтан рухани бай, жан - жақты жетілген, өз ойын еркін айта алатын, халқының салт-дәстүрін, әдет-ғұрпын меңгерген, ана тілін қастерлейтін жас ұрпақты тәрбиелеу-бүгінде тіл мамандарының абыройлы міндеті. Қазақ тілі мен әдебиеті сабақтарында оқушы бойына ұлттық рухты сіңіре отырып, халқымыздың рухани құндылықтарын меңгерту барысында, ұрпақ бойында патриоттық сезім, Отанға деген сүйіспеншілік қалыптасады. Жасынан туған халқының даналығымен сусындап, оның өсиетінен нәр алған,әдебиетті сүйіп, сол арқылы имандылық пен инабаттылыққа, адамгершілікке тәрбиеленген ұрпақ туған елінің арқалы, абыройлы азаматы болып өсері хақ. Үш-ақ нәрсе адамның қасиеті:ыстық қайрат, нұрлы ақыл, жылы жүрек,- деп «толық адам» болудың алғы шартын көрсеткен ұлы Абайдың асыл мұрасын кейінгі ұрпаққа насихаттау–қазақ тілі мен әдебиеті пәні мұғалімдерінің ең бірінші міндеті. «Абай сөздерінің дүниеде қалғанызор бақыт. Абайды қазақ баласы тегіс білуі керек», - деп Ахмет Байтұрсынов айтқандай, кеудесінде сәулесі бар жас ұрпақтың жан

дүниесіне Абай қарасөздерін дарыту, Абай жырларымен тәрбиелеу ұстаздық борышым деп білемін. Абай–өз заманының айнасы. Абай шығармаларының, қарасөздерінің тәрбиелік маңызы ерекше. Оқушыны белгілі бір қиялға жетелеп, ақылға салып ойлануына,мінез-құлқын қалыптастыруға, жақсы мен жаманды айыра білуге Абайдың асыл мұрасының септігі тиеді.Бүгінде ғаламторға телміріп, көркем шығарманы оқымайтын, рухани жұтаң жас ұрпаққа Абайдың жырларының ой салары сөзсіз. Дарынды оқушылардың шығармашылығын дамыту, олардың қабілетін ұштау, «жанам деген жүрекке от беру, ұшам деген талантқа қанат бітіру» мектебіміздің қазақ тілі мен әдебиеті пән бірлестігі мүшелерінің айнымас парызы, бұлжымас міндеті.Қазіргі қазақстандық білім беру негізінде «Мәңгілік Ел» құндылықтарын жүзеге асыру мақсатында біздің Аққыстау орта мектебінің қазақ тілі мен әдебиеті пән бірлестігі жүйелі жұмыс жасап келеді.Жас дарынды оқушылар аудандық, облыстық, республикалық білім бәйгелерінде, пәндік олимпиадаларда, ғылыми жоба байқауларында жүлделі орындардан көрініп, ұстаздардың мерейін үстем қылды. Атап айтқанда, Халықаралық «Сократ» атты ғылыми жоба байқауында Жаңабаева Мадина, Исак Айдана, Жасұланқызы Эльвира І,ІІ,III дәрежелі дипломдармен марапатталды. Республикалық «Жарқын болашақ» қазақ тілі олимпиадасында «Жас ғалымдар» номинациясы бойынша 11-сынып оқушысы Бауыржанқызы Эльза І дәрежелі дипломмен марапатталып, грант иегері атанды. Республикалық «Жарқын болашақ» қазақ тілі олимпиадасында «Әнші-бұлбұлдар» номинациясы бойынша 7-сынып оқушысы Мажитова Дана жүлделі ІІІ орынды иеленді. 9-сынып оқушысы Қалиматова Ақнұр облыстық Мұқағали оқуларында Бас жүлдені иеленіп, Республикалық сайысқа жолдама алды. Қазақ тілі пәні бойынша республикалық «Қазақстандық Интернет Олимпиадасында» мектебіміздің бір топ

оқушылары Күншығар Жанерке, Бұрханқызы Еркеназ І дәрежелі дипломмен, Қайратқызы Айзат, Сағидуллин Арсен, Шұғыпан Анар ІІ дәрежелі дипломмен, Қойшыбай Жантөре, Қалиматова Ақнұр, Қаржауова Жадыра ІІІ дәрежелі дипломмен марапатталып, мектебіміздің абыройын асқақтатты. Тіл–ұлттық құндылық, ұлттық мұра, ұлттық тәлім-тәрбие құралы. Ұлттық тәрбие қазірде елімізде орын алып отырған қоғамдық қауіпті дерттерді: ана тілін, ата тарихын, ұлттық салт-дәстүрін білмейтін имансыз жастардың, тастанды жетім балалардың көбеюіне, «қиын» балалардың, ата-анасын қарттар үйіне тапсырған безбүйрек ұл-қыздардың, нашақорлыққа, жезөкшелікке, маскүнемдікке салынған жастардың ерсі қылықтарын бірте-бірте жоюда,олардың алдын алып, болдырмаудың бірден-бір жолы болып табады. Елбасымыз Н.Ә.Назарбаев:«Оқушыларды қазақстандық патриотизмге шығармашылық жағынан дамыған жеке тұлға ретінде тәрбиелеу қажет. Бүгіннен бастап ұлттық мінез-құлық, биік талғампаздық,тектілік, білімділік,биік талғам,ұлттық намыс қасиеттерін сіңіріп қалыптастыруымыз керек»,- деп атап көрсетуі де–бүгінгі заман талабы. [7, 10-б.] Ендеше, ұстаз алдындағы ендігі міндет-ұлттық тәрбиені бүгінгі күннің талабына сәйкестендіре сіңіру. Тіл-тарих, тіл-осы шақ, тіл-болашақ, Онсыз мен болмақ емен нағыз қазақ. Тілім менен ділімді сүйіп өтем, Әйтпесе бөтен елге болам мазақ,-деп ақын жырлағандай,туған тіліміздің, ұлттық мұрамыздың, қазақ тілінің болашағы кемел, жолы сара. Қойнауы шежіре мен сырға толы дархан даланы мекен еткен дана халқымыздың ұлттық құндылықтарын ұрпақ санасына жаңғыртып,сіңіре білсек қана,тәуелсіз егеменді еліміздің ертеңі жарқын болмақ. Пайдаланылған әдебиеттер: 1. Абай. Қара сөз. Поэмалар. А, 1993 2. Адамбаев Б. Шешендік сөздер. А, 1984 3. Байтұрсынов А. Тағылым. А, 1993 4. Жыраулар поэзиясы. I том. А, 1995..

ТІЛГЕ КӨЗҚАРАС –ЕЛГЕ КӨЗҚАРАС Жалмуханова Балауса Хоныспаевна «Өрлеу»БАҰО» АҚ филиалы Атырау облысы бойынша ПҚБАИ, «Тұлғаны тәрбиелеу және әлеуметтендіру» кафедрасының аға оқытушысы

Әлемде қанша ұлт, нәсіл болса, соларды бір-бірінен даралап тұратын басты бойтұмары–туған тілі. «Әр халықтың ана тілі–білімнің кілті»,-деп Ахмет Жұбанов тілдің адамзат өміріндегі маңызын аша түскен [4]. «Адамзаттың Айтматовы» атанған, әлем әдебиетіндегі көрнекті жазушы Шыңғыс Айтматовтың мына бір пікірі: «Тіл– халықтың автопортреті. Әр тіл -өз орнында ұлы, әр тіл-бүкіл адамзат қазынасының ортақ палитрасындағы өз өрнегімен қымбат»,-деп ана тілінің ұлылығын дәлелдей түседі [1]. Ана тілінің құдіреті жайлы қаншама ойшылдарымыз, ақын-жазушыларымыз құнды пікірлер қалдырды. Осынау бабаларымыз сөйлеп,даналарымыз толғап, аналарымыз әлдилеп өскен қазақ тілінің еліміздің болашағының көркеюіне зор ықпал етуде. «Қазақстанның болашағы–қазақ тілінде. Қазіргі жаһанданған, ақпараттың дамыған ғасырында болып жатқан түрлі өзгерістер мен жаңашылдықтар еліміздің экономика саласына да, білім беру жүйесіне де тың ізденістерді енгізіп отыр. Біздің ендігі міндетіміз–егемендік жылдары қол жеткізгеннің барлығын сақтай отырып, ХХІ ғасырда орнықты дамуды жалғастыру»,-деп Елбасымыздың Жолдауында айтылғандай, еліміз қай салада болмасын қарқынды дамып, әлемдік кеңістікке қарыштай қадам басып, еркін қанат сермеуіне өз үлесімізді қосу. Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың салиқалы саясатының арқасында еліміз береке мен бірліктің, ынтымақ пен достықтың, татулықтың өлкесі болып, көпұлтты мемлекетке айналып отыр. Осы орайда елбасымыз Н.Ә.Назарбаев атап өткендей: «Біз-көпұлтты қоғамбыз. Қазақстанда тұратын барлық ұлттар мен ұлыстардың тілін, мәдениетін және салт-дәстүрін дамытуға барынша жағдай жасауды алдыңғы

уақытта да жалғастыра беретін боламыз»[3],деген еді. Қазақстандағы тәуелсіз жолындағы күресі қазақ тілінің қоғамдағы лайықты орнын талап етуден басталған болатын. Қазақ тіліне мемлекет мәртебесіне әперу оңай болған емес. Осы жолда қаншама тар жол, тайғақ кешулерден өтті. Сөйтіп, елім, тілім деп күрес майданына шыққан көптеген асыл азаматтардың зор қажыр-қайратының арқасында туған тіліміз өз тұғырына қонды. Қазақстанды бүкіл әлем халқы үш тілді бірдей пайдаланатын жоғары білімді мемлекет ретінде тануы керек. Олар:қазақ тілі– мемлекеттік тіл, орыс тілі–ұлтаралық қарым-қатынас тілі және ағылшын тілі– жаһандық экономиканы ойдағыдай түсіну тілі. [2] Дәлірек айтқанда, үштұғырлы тіл идеясын мынадай әрі қарапайым, әрі түсінікті формуламен көрсетуге болады: мемлекеттік тілді дамытамыз, орыс тілін қолдаймыз және ағылшын тілін үйренеміз. Үштұғырлы тіл идеясын дамыту үшін мемлекет тарапынан еліміздің әр азаматына көптеген жағдайлар жасалынған. Биылғы жылғы Елбасының дәстүрлі Жолдауынан кейін тіл саясатында да біраз тың өзгерістер орын алды. Атап айтқанда, ұлттық терминологияны дамыту, мемлекеттік тілдің бәсекеге қабілеттілігін арттыру тұжырымдамасын әзірлеу, ағылшын тілін үйретудің курстарын ашу, мемлекеттік қызметке қабылданатын үміткерлерге мемлекеттік тілден тест тапсыру, қолданыстағы тіл туралы заңнамаларға “Тілдердің үштұғырлығы”,дәлірек айтқанда– үш тілдің бірлігі бойынша өзгерістер енгізу және тағы басқалар.[1] “Үш тілдің бірлігі” мәдени жобасы–үш тілді, қазақ, орыс және ағылшын тілдерін Қазақстан азаматтарының бірдей меңгеруін меңзегенімен, бұның түпкі негізі, көздеген мақсаты–мемлекеттік қазақ тілінің халықаралық қолданыстағы орыс, ағылшын

тілдерімен терезесін теңестіріп, әлемдік деңгейге көтеріп, жаһан тілдерімен тең қолданылатын биікке жеткізу. Қандай мемлекет болмасын оның, ең әуелі мән беріп, ұлықтайтын тілі, әрине, мемлекеттік тілі. Өйткені, мемлекеттік тіл әлемдік қауымдастықтағы мемлекеттердің сипатты белгілерінің бірі, ұлттық саясатының көрсеткіші. Міне, осы бағытта еліміз, ең әуелі, мемлекеттік тіліміздің мәртебесін арттыруға күш салып отыр. Бұл мәселе тек қана қазақ халқының ғана емес, елімізде тұратын өзге ұлт өкілдерінің де алдында тұрған міндет. Елбасымыз, Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев-өзінің стратегиялық ойлау қабілетімен,саясиэкономикалық батыл қадамдарымен Қазақстанды дамыған 50 елдің қатарына енгізген, енді алғашқы 30-дың қатарына кіргізуді мақсат еткен әлемдік деңгейдегі, ірі саясаткер. Жалпы Мемлекет басшысы қойған негізгі мақсат-2050 жылға дейін Қазақстан әлемдегі 30 дамыған мемлекеттің қатарына қосылуы керек. Бұл әрине өте үлкен мақсат. Бірақ бұл жетуге болатын мақсат екеніне көзіміз жетеді. Бұған «Қазақстан-2030» даму стратегиясы куә. «Қазақстан-2050» Стратегиясы бұл болашақ ұрпақтың қамы. Болашақ бүгіннен басталады, ел болашағы–ертеңгі азамат, бүгінгі жас ұрпақ. «Бала тәрбиелеу– болашаққа ең үлкен инвестиция. Біз бұл мәселеге осылай қарап, балаларымызға жақсы білім беруге ұмтылуымыз керек»деген болатын Елбасы. [3] Білім берудің мектепке дейінгіден бастап жоғары білімге дейінгі барлық деңгейлерін түбегейлі жаңғыртуға бағытталған Білім беруді дамытудың мемлекеттік бағдарламасы іске асырылып, сондай-ақ жалпы барлық жеткіншек ұрпақтың функционалдық сауаттылығына да зор көңіл бөлініп жатқаны жасырын емес.

Елбасы Қазақстан-2050 Стратегиясында жаңа қазақстандық патриотизм туралы ой қозғайды. Болашаққа деген сенім болмаса, толыққанды мемлекет құруға болмайды. «Мемлекет пен азаматтың мақсаттары барлық бағыттар бойынша сәйкес келуі өмірлік тұрғыдан маңызды. Сондықтан да өз бойымызда және балаларымыздың бойында жаңа қазақстандық патриотизмді тәрбиелеуіміз керек.» Қорыта айтатын болсақ, көптілді білім беру бағдарламасы аясында үштілді меңгеру тәжірибесін жинақтап, әлемдік деңгейде көтерілуіміз керек. Бүгінгі білім беру жүйесі модернизацияланған заманда көп тілді меңгертуге аса назар аударылып, жан-жақты жол ашылған. «Келешекке кемел біліммен»,деп Елбасы Н.Ә.Назарбаев ұстаным еткендей, келешекке терең біліммен қадам басып, әлемдік білім кеңістігінің құпияларына үңіліп, қоғамға бейім, өз қабілетін таныта алатын,жан-жақты дамыған,бірнеше тілді меңгерген құзіретті тұлғаны қалыптастыру басты мақсаттардың бірегейі болып отыр. Үштілді оқыту–заман талабы. Үштілділік–бәсекеге қабілетті елдер қатарына апарар басты баспалдақтардың бірі. Елдің ертеңі өресі биік, дүниетанымы кең, кемел ойлы азаматтарын өсіру үшін бүгінгі ұрпаққа ұлттық рухани қазынаны әлемдік озық ой-пікірімен ұштастырған сапалы білім мен тәрбие берілуі қажет. Пайдаланған әдебиеттер : 1.Америка ғалымының көзқарасы. Идея триединства языков в Казахстане правильна и будет способствовать развитию страны. // Казинформ. -15 мамыр.-2008жыл. 2.Тен Т.Трудности перевода. //«Карав» газеті. 3. Президенттің Қазақстан халқына жолдауы «Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан». Астана, 28 сәуір.-2007 жыл.

Мәңгілік Ел  «МӘҢГІЛІК ЕЛ» ҰЛТТЫҚ ИДЕЯСЫ НЕГІЗІНДЕ ЖАСТАРДЫҢ БОЙЫНДА ЖАҢА ҚАЗАҚСТАНДЫҚ ПАТРИОТИЗМДІ ҚАЛЫПТАСТЫРУ Дүйсенбаев Абай Қабақбайұлы «Өрлеу» БАҰО»АҚ филиалы Ақтөбе облысы бойынша ПҚБАИ, педагогика ғылымдарының кандидаты, доцент

Қазақстан Республикасының әлеуметтікэкономикалық, саяси-идеологиялық даму барысында жеке тұлғаны отансүйгіштікке тәрбиелеу үкіметіміздің жаңа стратегиялық бағдарламасының басым бағытттарының бірі болып отыр. Оның дәлелі ҚР Президенті Н.Ә.Назарбаевтың «Қазақстан жолы–2050: Бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ» туралы Қазақстан халқына Жолдауында: «Мәңгілік Ел – ата-бабаларымыздың сан мың жылдан бергі асыл арманы. Ол арман- әлем елдерімен терезесі тең қатынас құрып, әлем картасынан ойып тұрып орын алатын Тәуелсіз мемлекет атану еді. Ол арман – тұрмысы бақуатты, түтіні түзу шыққан, ұрпағы ертеңіне сеніммен қарайтын бақытты Ел болу еді. Біз армандарды ақиқатқа айналдырдық. Мәңгілік Елдің іргетасын қаладық»-деп келтірілген [1, 3]. Яғни, Түркі елінің данышпаны Күлтегін армандаған «Өркениетті Түркі Елі», Асан Қайғының «Жерұйығы», Алаш қайраткерлерінің «Алашордасы», Мұстафа Шоқайдың «Түркістан Республикасы» шын мәніндегі ақиқатқа айналған кезі деп айта аламыз. Бүгін Қазақстан–геосаяси маңызы зор, жетістіктері мен талпыныстарын әлем таныған, қалыптасқан мемлекет. Ең бастысы, біздің еліміз дамудағы болашағы мен әлеуеті мол және әлемдік беделге ие. Ел Президенті Н.Ә.Назарбаевтың «Қазақстан–2050» Стратегиясы: қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты Қазақстан халқына Жолдауы терең мазмұнға және сындарлы сипатқа ие тарихи құжат. Мұнда Тәуелсіз Қазақстанның мемлекеттілігінің негізгі нәтижелері қорытындыланып, ұзақ мерзімге дамуының басым бағыттары айқындалды. Мұндай мазмұндағы талап-міндеттер бүгінде 10

жас ұрпаққа отансүйгіштік тәрбие беру ісінің жалпы ұлттық сипатқа ие болып отырғандығын көрсетеді. Қоғамның даму тарихында түрлі кезеңдерде патриотизм, қазақ патриотизмі, советтік патриотизм, елжандылық, ұлтжандылық, қазақстандық патриотизм, т.б. туралы айтылған тұжырымды ойлар бұл проблеманың тамыры тереңде екендігін көрсетеді. Демек, бұл ұғымдардың мағынасы кең. Сондай-ақ Елжандылық «еліне, халқына адал қызмет ету, бауырларына қамқор болу, т.б.» деп түсінсек, Ұлтжандылық адамзаттық мұралармен де шендесіп жатады. Патриотизмнің функцияларының ішіндегі басты қызметі социоинтегративтілік, яғни, ұлттық ынтымақтаса бірігушілік бүгінгі әлемдік прогресс пен тарихи дамудың диалектикасын орнықтырады. Осыны жіті пайымдаған Елбасы – патриоттық тәрбиені қалыптастыруға баса көңіл бөліп, оның тарихи сана арқылы құрылатын қырына да мән береді:«Біз тарихи жадымызды жаңғырту арқылы ұлттық мақтаныш сезімін, қазақстандық патриоттық сезімін орнықтырамыз» [2]. Патриоттық тәрбие тұлғалардың әлеуметтік сезімі мен саяси, моральдық принциптерді біріктіретін неғұрлым кең ұғым.Патриоттық тәрбиенің мазмұны мәдени-тарихи,әлеуметтік-саяси, психопедагогикалық, әскери-техникалық, руханиқұлықтылық және физикалық компоненттерді біріктіреді. Жеке тұлғаның бойында патриоттық сананы қалыптастырудың теориялық деңгейін зерттеушілеріміз бүгінгі Қазақстандық патриотизм турасында оның мынадай қасиеттерін атап өтеді:

-«Қазақ ұлтын, ана тілін, мұсылман дінін, туған жерін жанындай сүйетін,қорғай білетін; -Қазақ ұлтын әлемге танытатын; -Қазақ халқына деген отансүйгіштігі, бауырмалдылығы жоғары; -Отандық өнімдерді, ұлттық тағамдарды әрқашан тұтынатын; -Қазақтың ырымдары мен тыйымдарын берік ұстанатын; -Қазақтың салт-дәстүрлерін қастерлейтін және үнемі насихаттайтын; -Қазақтың отансүйгіштік әндерін тыңдайтын; -Мемлекеттік рәміздерді қасиет тұтатын және қорғай білетін; -Отансүйгіштік ой-санасы жетілген, ары таза; -Қазақ батырларының ерлігін, үлгі өсиетін өнеге тұтатын т.б». Яғни, патриоттық тәрбие сол ұлттың бойында мәңгілік сақталған және сақталатын этноатрибуты. Бұл ұлтпен бірге жасасатын табиғи-биологиялық сипаты бар құбылыс екендігін айғақтайды. Сондықтан ұлтжандылықтың басқа қырларынан бұрын бастапқы болып табылатын табиғи және биологиялық құрылымдарын ажыратып алуымыз керек. Профессор А.Тайжановтың идеялары географиялық детерминизмді құптай түседі: «Ғылымда қоршаған ортаның адамға тигізер әсері мол екені бұрыннан айтылып жүрген жай. Ұлы дала, оның ерекше географиялық жағдайы, флорасы мен фаунасы, оны мекендеген халықтардың өмір салтына, жалпы тіршілігіне, мәдениетіне, діни нанымсенімдеріне, дүниетанымына зор әсер еткен» [3, 24-б]. Ұлттық өнегелілік дүниетанымда осы географиялық кеңістіктің фетиштік сипаттамасы-Қара Жер–Көк Аспан» жұптарының құрметтелуі арқылы көрініс береді.«Қара» қасиетті,қастерлі, құрметтеуге тиісті бағалылық деген мағыналарды білдіре келіп, кейіннен ол– Жер Анаға ауысқан. Осыған байланысты қазіргі биологиялық ғылымдар адамның сол қара жерден қуат алатындығын да атап өтеді. Сондықтан Қазақ халқының өмір сүру дәстүрлерінде

өзінің туған жері қасиетті «Дала» феноменін туғызған. Яғни, біздің даламыз – байырғы қазақ халқының ұлдары мен қыздарының тұлғалығын қалыптастыратын адам ресурсының шарты болып есептелген. Немесе патриоттық тәрбиені қалыптастырудың географиялық орта факторын оның адамгершілік тәрбиесімен де ұштастыратын пікірлерді мысалға алуға болады: «Сары даланы өмір сахнасы етіп, ат үстінде айшылық жерге сапар шегетін қазақтың жолшыбай ұшырасқан адаммен туысындай шұрқырасып табысып, жолшыбай кездескен ауылға өз үйіндей еркінсіп түсуі, ең алдымен сол далада тіршілік құрудың кепілі болған. Сондықтан да бұл далада адам жатсынбау, бауырмал болу – көшпенді өмір салтының бұлжымас заңына, бұзылмас әдет-ғұрпына айналған» [4, 35-б]. Сондықтан қазіргі педагог ғалымдарымыз да «туған жер» эмоционализмін қазақ дүниетанымындағы сакральды «Атамекен» атауымен алмастыра отырып, осы ұғым арқылы патриоттық тәрбиені қалыптастырудың теориялық, ғылымипедагогикалық негіздерін де жүйелі саралаған. Байырғы замандардан жалғасқан осы Жерді құрметтеу патриоттық тәрбиенің қазіргі кезеңде геосаяси аймақтерриторияны қорғауға трансформацияланған. Демек, бұл қазақ халқындағы патриоттық тәрбиесінің ерекше бір қыры-ел мен жерді қадірлеу көнеден сабақтастып келе жатырған өзіндік ерекшелігін көрсетеді. Жоғарыда атап өтілгендей, патриоттық тәрбиенің биологиялық құрылымындағы: этностық тип пен генетикалық тұтастық ұлтжандылық сезімнің байырғы ұлт қалыптасқаннан бергі тарихнамалық негіздері бар екендігін айғақтайды. Халық даналығы бұны: «қарға тамырлы қазақ», «түбі бір түркі елі» деп қысқаша тұжырымдайды. Көптеген халықтар мен этностарда кездесе бермейтін руға жіктелу дифференциациясы, қазіргі шежірелік модельдер халқымыздың әуел баста біртұтас генофондық негіз бойынша тарамдалғандығын білдіреді. Психологтар

атап өткендей, «жақынға махаббат», яғни бұрыннан қалыптасқан бауырлары мен туысқандарына деген жан ашырлық сезім мен сүйіспеншілік халық көбейген соң кеңірек өрістей бастаған.Патриоттық тәрбиенің осы бастапқы туысқандық сезім ядросының генетикалық формада жалпыланған макроперифериясы. Осы генетикалық тұтастық «қазақ» деген халықтың қалыптасуының негізгі факторы, бүгінгі замандағы Қазақстан деп аталатын мемлекеттің құрылуының алғышарты. Қазақ халқының генетикалық қалыптасуының тамырларына үңілген ғалымдарымыз:мәселен, жиырма ғасыр бойғы жүрген процесс: европоид пен монголоидтың біріккен түрі– тураноид, оның ішінде қазақстандық нұсқа деп көрсетсе, Қ.Серікқызы:«...бір қазақтың қанын алып өмірге келген екенсің, бар қазақтан қашсаң да құтыла алмайсың. Ағзаңда жасырынған қазақы код–генді қайда қоясың»,-деп тұжырымдайды [5]. Демек,бүгінгі таңдағы ұлттық идея қоғамдық деңгейдегі саяси-әлеуметтік,

мәдени-рухани мәселерден бастап, ұлттық тағамдар арқылы ұрпақтарымыздың бойына сіңірілетін этникалық рух пен патриоттық тәрбие мәселелеріне дейін жалғасатындығын басты назарда ұстау керек деген қорытынды жасаймыз. Пайдаланылған әдебиеттер: 1.Назарбаев Н.Ә. Қазақстан жолы– 2050:Бір мақсат,бір мүдде, бір болашақ.ҚР Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы// Егемен Қазақстан, 2014, №11, 18 қаңтар. 2.Назарбаев Н.Ә. Ұлттың ұлы мұраты жолында ұйысайық// Қазақ әдебиеті, №23 (3079) 6-12 маусым, 2008 ж. 3.Тайжанов А.Жабайхан Әбділдин Қазақстан философия мектебінің негізін салушы. – Алматы, 2003.-39 б. 4.Қазақ.Жоғары оқу орындары студенттеріне арналған оқу құралы.-Алматы:«Білім» 1994.176 б. 5.Серікқызы Қ. Осы қазақ қай қазақ// Қазақ әдебиеті, №12 (3068) б. -13

«МӘҢГІЛІК ЕЛ» БОЛУ – МЕРЕЙЛІ МҰРАТ Кайрова Тамара Қуангалиқызы «Өрлеу» БАҰО» АҚ филиалы Атырау облысы бойынша ПҚБАИ, әкімшілік - ұйымдастыру жұмыстары жөніндегі басқарманың жетекші маманы

Ақын, ағартушы, ғалым, Алаш көсемдерінің бірі Ахмет Байтұрсынов «Ел бүгіншіл–менікі ертең үшін» деген екен. Елінің ертеңін, ұлтының үмітін, ұрпағының бақытын ойлаған Елбасымыздың «Қазақстан–2050» стратегиясы қазақ халқының болашағын бағдарлап, жасампаздығына жол сілтейді. Ұлтымыздың ұрпақтар сабақтастығына,буындар бірлігіне, мақсат-мүдделер тоғысуына, өсіп, өркен жаюына,Қазақстанның «Мәңгілік Ел» болуына қызмет етеді. Биылғы жылдың ерекшелігі–ол Тәуелсіздіктің 25 жылдығы. Бүгінгі ұрпақтың егеменді елдің, тәуелсіздіктің тең дәрежесінде өмір сүруі–қазақ халқының өршіл рухы мен азаттықты аңсаған ата12

бабасының ерлігінің арқасында мүмкін болған қасиетті құндылық. Әрбір мемлекеттің тұрақты дамуы үшін міндетті қағидаттар бар. Тәуелсіздіктің де өзінше тән принциптері бар. Атап айтқанда, егемендік алған алғашқы жылдары еліміздің алдында саяси, экономикалық және идеологиялық тәуелсіздікті нығайту міндеттері тұрды. Саяси тәуелсіздікті алғаннан кейін, бірте-бірте экономикалық дербестікке де қол жеткізе бастадық. 90-шы жылдардың құлдыраған экономикасынан 2000-шы жылдардың орнықты экономикасына қол жеткіздік. Ендігі жерде идеологиялық тәуелсіздікті нығайту, ұлттық идеологияны орнату күн тәртібіне шығарылды. Қазақстан Республикасының

Президенті Н.Назарбаевтың 2012 жылғы «Қазақстан -2050 Стратегиясы. Қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» Жолдауында Мәңгілік Ел идеясы кең көлемде ұсынылған болатын. Бес институциялдық реформаны жүзеге асыруға арналған «100 нақты қадам–Ұлт жоспары» осы Мәңгілік Ел идеясын ұрпақтар санасына бекітіп, іске асыруға нақты іс-қимылдарды белгіледі. Қазақ халқы азаттық жолында өмірін паш еткен ардақты ұлдарын әрдайым ұлығылап келген. Қазақтың батырлар жырлары жас ұрпақты ерлік жолында тәрбиелеудің аса тиімді құралдарының бірі болатын.Әр қазақ баласы жастайынан «Алпамыс батыр», «Қобыланды батыр» жырларын немесе «Ер Төстік» ертегісін тыңдап өсетін. Бүгінгі таңда қазақ қоғамында үлкен рөл атқарған батырлардың жеке әлеуметтік топ ретінде қалыптасуы мен дамуы және оның әлеуметтік институт ретінде жойылуы мәселелерін зерттеудің маңызы жоғары. Батырлардың өмір жолы мен қызметін зерттеу тек қана жас ұрпақты тәрбиелеуде ғана емес, дәстүрлі қазақ қоғамының ерекшеліктерін зерттеу үшін де маңызды екені даусыз. Қазақ халқының біртұтас ел ретінде сақталуын мүмкін еткен қазақ батырлары, жалпы батырлар институты, жас ұрпақты тәрбиелеудің тиімді құралына айналуы тиіс деп санаймын. 2012 жылдан басталған Мәңгілік Ел идеясының эволюциялық дамуы орын алуда. Алайда, оның басты идеясы–ол бірлік, тұрақты даму, теңдік, еңбек, адалдық, білім мен ғылым. Осындай құндылықтарға сүйенген ел ғана мәңгілік сақтала алады. Халқымызда «Төртеу түгел болса, төбедегі келеді» деген нақыл сөз бар, демек, идеяның басты мақсаты бірлікті сақтап, елдігімізді нығайту. Биылғы, 2016 жылдың ерекшелігі– Тәуелсіздіктің 25 жылдығы. Нұрсұлтан Әбішұлы–кешегі үш жүзді біріктірген Абылайдың тұяғы десек жаңылмаймыз. Өйткені, 70 жыл Кеңес үкіметінің қарамағында күн кешкен қазақтың басын біріктіріп, ауызбірлікке бір адамдай бәрін

жұмылдырып, 1991 жылы еліміздің «Тәуелсіздік» атты тұғырын орнатты. Одан кейін елдің елдігі сақталып, санадан кеткен салт-дәстүрі қайтадан жаңғыртты. Елімізді аяғынан тік тұрғызды. Армандап жүрген 50 елдің қатарына ендік. Бұның бәрі Елбасының ерен еңбегі. Болашағы біртұтас ел–қазақстандық біртектілік пен бірегейлік мәңгілік ел. Бұл үш ұғым жаңа қазақстандық патриотизмнің негізінде іске асатын міндет. Ұлт көшбасшысы,Президентіміз Нұрсұлтан аға айтқандай:«Ендігі ұрпақ– мәңгілік қазақтың перзенті.Ендеше,қазақ елінің ұлттық идеясы– Мәңгілік ел!». Біздер осынау алып мемлекеттің ұрпағы бәсекеге қабілетті, білімі терең, мүмкіндігі мол, болашағы ашық жандармыз! Үлкенді құрметтеп,кішіге ізет еткен, дәстүрін сақтар, мәдениетін дамытқан Тәуелсіз елдің жастарымыз. Ата-бабаларымыз 5 ғасыр бойы армандаған, сол үшін күресіп жан берген Тәуелсіздігімізді алған кезде мен 9 жасар бала едім. Әрине, балалықпен сол кезде бұл тарихи жетістіктің маңыздылығын түсінбесем де, қазір есейе келе, бұл, тәуелсіз елдің ұрпақтарына, берілген сый деп білемін. Ендігі кезде, біздер егемен елде өскен бақытты ұрпақ, бізге артылып отырған үлкен жауапкершілдікті білімнің, намыстың, ақылдың, туған жерге деген махаббатттың күшімен абыроймен жалғастыруымыз керек. Кез-келген мемлекеттің дамуына, оның өрлеуіне себеп болатын басты үш нәрсе бар, бұл–Бірлік,Келісім, Ынтымақ. Ел тарихында осы қасиеттерді бойына ұстай білген қазақ халқы, көптеген қиыншылықтардан аман өтті.Барша ұлтты бауырына басқан бауырмал Қазақ халқы біреуді артық, біреуді кем деп көрмеген. Бірлік пен ынтымаққа тұруды ежелден серік еткен. Қазақстан–өз ұлты, халқы, діні, тілі, мәдениеті,тарихы, салт-дәстүрі бар құдіретті ел.Қазаққа тән ата-бабаларымыздан қалған ар-намыс, жігер-қайрат, қайтпас қанат мұра ретінде келешек ұрпаққа дейін жеткен. Тарихқа үңіле отырып, «Кеше кім едік, бүгін кімбіз, ертең кім боламыз?»,-деп

ойлансақ, бұл туған елінің әр патриот азаматының жүрегіндегі сөзі. Міне, бүгін «Еділдің бойы ен тоғай–Ел қондырсам деп едім, жағалай жатқан сол елге мал толтырсам деп едім» деп жырлаған Махамбет бабамыздың арманына жеткен күн, күллі әлем мойындаған, жаһанға аты жеткен мемлекетке айналған күн. Осындай жетістікке жетудің бірден-бір себебі ҚР Қазақ елінің соңғы жиырма бес жыл тұтқасын ұстап, туын көтерген тұңғыш Президентіміз Н.Ә.Назарбаевтың сындарлы саясатының арқасы деп білемін.Мен президентіміздің осынау тарихи тағдырлы жеңістерін зор алғыс сезіммен жоғары бағалаймын және мақтан етемін.

Заманымыздың ұлы қайраткері ретінде Қазақстанды әлем төріне шығарғаны үшін, туған халқының дана перзенті ретінде ата жұртымыздың бағын жандырғаны үшін, әсем де айбынды Астанамен салтанатымызды асырғаны үшін мың да рахмет айтамын! Елбасы қазақ халқының қамын жақсартуды алға қойса, қазақ халқы өз бақытын Елбасыдан деп біледі. Жалпы, Мәңгілік ел идеясы жалпыұлттық идеология деңгейіндегі бірлік пен біртектілікті құраушы, елдікті ұйымдастырушы басым қағидат санатына ауысу үдерісі басталды. Оның табысты нәтиже беруі баршамыздың ортақ ісіміз болуы мүмкін.

ЖОЛДАУ -БОЛАШАҚҚА БАСТАР ЖОЛ Темірболатов Жайық Қобыландыұлы Атырау облысы Қызылқоға ауданы Кенбай орта мектебінің тарих пәнінің мұғалімі

Елбасымыз биылғы Жолдауында әлемдік елдер мен өз жеріміздегі жағдайды бүкпесіз айтты.«Сәт сайын құбылған аласапыран заманға сай амал болуы керек» деген ұлт көшбасшысының сөзі әрқайсысымыздың көкейімізде жүруі тиіс. Жолдауда "дағдарысқа қарсы басты стратегия үш қарапайым, бірақ маңызды, олар: өсім, реформалар, даму ұғымдарымен үндесу" делінген. Өсім бұл, Қазақстанды әлемдегі дамыған отыз елге енуін қамтамасыз етіп, экономикалық өсімін қалыпқа келтіру. Реформа–қоғам мен мемлекеттің, экономиканың тұрақтылығын қамтамасыз ету. Үшіншісі–даму. Қоғамның барлық салаларын үздіксіз жаңғырту-дамудың басты факторы. Жалпы, жаңа жолдауда жоспарланып отырған мақсат-міндеттерді іске асыру елдегі саяси тұрақтылық пен қоғамдық келісімге тікелей байланысты. Мұны Елбасымыз ерекше атап көрсетті. Әрбір қазақстандық азамат осы ақиқатты саналы түрде ұғынса ғана жұмылған жұдырықтай болып, «Біз-Қазақстан азаматымыз, қазақстандық халықпыз» деп, бірігіп ісқимыл жасайды, бейбіт елде бірге өсіп-

өнеді. Мемлекет халқының идентификациясы дұрыс болса ғана қоғамдық келісім орнап, саяси тұрақтылыққа қол жеткізуге болады. Яғни, ел азаматтары шығу тектерінің қандай екеніне қарамастан (ұлты, діні, жынысы, әлеуметтік жағдайы т.б.) өздерінің тағдырларын тұрып жатқан мемлекет пен сол мемлекеттің негізін қалап отырған төл ұлттың тағдырымен тікелей байланыстырып, азаматтық сана-сезіммен өзін өзі айқындауы тиіс. Егемендік пен мемлекеттілік сонда ғана нығаяды, ел халқында өзара сенімділік пен отаншылдық сезімі арта түседі. Қазіргі алмағайып заманда тар ұлттық мүддені ысырып қойып, жалпыұлттық мүддені, азаматтық сана-сезім мен халықтық ұстанымды, ұлттық идея мен мемлекетшіл идеологияны дамытқан ел ғана өзінің тәуелсіздігі мен егемендігін, территориялық тұтастығы мен конституциялық құрылысын сақтауға қабілетті. Халқының ауызбіршілігі бар, ынтымағы жарасқан бірегей ел ғана терроризм, экстремизм, агрессия, экспансия, ғаламдану, дағдарыс сияқты толып жатқан

жаһандық сипаттағы қауіп-қатерлердің бәріне төтеп бере алады. Жолдауда еліміздің жолдары ең негізгі байланыс өзегі болғандықтан, негізгі аймақтарды байланыстыратын авто жолдарды жөндеу туралы тапсырмаларға да ерекше көңіл бөлінген. Жастар мен жоғары білім саласының мемлекет назарынан тыс қалмайтынын да айрықша атап көрсетті. Отанымыздың игілігі үшін, өсіпөркендеуіне әрбір азаматтың, оның ішінде мемлекеттік қызметкерлердің де қосар үлесі зор екенін, мемлекеттің гүлденуі және әлемдік деңгейдегі орнының жоғары тұруына бар күш-жігерімізді салып, жұмыс істеу керек екенін нақтылап айтты. Еліміздегі тұрақтылық пен тыныштық Отанымыздағы осы жаңғыртулардың бәрінің іске асуына басты негіз болып табылады. Сондықтан Елбасымыздың әр Жолдауындағы мемлекеттегі бірлікті сақтау,ұлттар татулығы мен ынтымағы, іргеміздің беріктігі жайындағы сөздері қашан да маңызын жоймайды. Демек, бәріміз де соған мүдделіміз. Елбасы Жолдауына сәйкес, Қазақстандағы саяси-экономикалық, әлеуметтік жаңартулар жалғасын табады. Бұл дегеніңіз тағы да Отанымыздың нық тұрғанын баса көрсетіп, оның тыныштығы мен тұрақтылығына, іргесінің беріктігіне, бейбіт өміріне кепілдік берілетініне ел сенімін нығайтты. Жолдау жастарды кемел де жарқын болашаққа бастайтын жол. Н.Ә.Назарбаев Жолдауда атаған басты төрт тарау арқылы жастарды «білімді, еңбекқор, бастамашыл, белсенді болуға, жұмыс пен сұранысы бар

өңірге батыл қадаммен баруға, шеберлікке» қол жеткізуге шақырды. Жоғары оқу орындары мамандарына, педагог ғалымдарға білім беруде, кәсіби маман даярлауда әрқайсысымызға үлкен жауапкершілік жүктеп отыр. Жолдаудағы «Қазір… ғылым мен инновацияның күні туған заман. Ерінбей еңбек еткен, талмай ғылым іздеген… адам озады» деп бағыт сілтеуі–студенттер мен оқытушылардан ғылыми ізденіс пен кәсіби шеберлік, жоғары біліктілікті талап еткені. Бұл үшін білім жүйесін инновациялық технологиялармен жабдықтап, білім алу мен білім берудің, оқытудың халықаралық талаптарын меңгерту маңызды. Мен үшін Жолдаудағы ең маңыздысы«Баршаға арналған тегін кәсіптіктехникалық білім» атты жобалық бағдарламасын айналымға 2017 жылдан бастап түсіруді жоспарлауы. Бұл-білім саласын жаңғыртуға жол сала бастағандықтың белгісі.Демек, болашақта педагог мамандарды даярлап оқыту бағытында да жаңаша өзгеріс болатындығынан үміттенеміз. Экономикамыз дамысын десек, қазірден бастап жастарды кәсіпке тартып, білімін кеңейтуіміз қажет. Жастар-бұл мемлекеттің негізгі тірегі, болашақта ел басқаратын ұрпақ. Ал "адамның адамшылығы жақсы ұстаздан басталады". Білікті білім мен тәлімді тәрбие берер ұстаздар мен ұлт болашағы жалынды жас буынға тек жақсылықтар мен сәттіліктер тіледім. Біз, мұғалімдер, Елбасымыздың Жолдауын қолдап, ел болашағы үшін, дамыған 30 елдің қатарына кіру үшін аянбай тер төгеміз деп әріптестерімнің атынан сенім білдіремін.

 Жаңаша оқыту-жаңаша көзқарас  БІЛІМ БЕРУДЕГІ ӨЗЕКТІ МӘСЕЛЕЛЕР

МҰҒАЛІМНІҢ КӘСІБИ РЕФЛЕКСИЯСЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУ Курманова Салтанат Надирбековна «Өрлеу» БАҰО» АҚ филиалы Жамбыл облысы бойынша ПҚБАИ, «Мектепке дейінгі тәрбие және бастауыш білім беру» кафедрасының аға оқытушысы

Кәсіби рефлексияны қалыптастыру үшін арнайы ұйымдастыру үдерісі негізгі қызметті ұғынуға бағытталған, рәсімделген болуы қажет. Зерттеушілер рефлексияның құрылымын әрқалай көрсетеді. Төменде көрсетілген нұсқа педагогикалық жағдайларды немесе жеке компоненттерді қарастыруға берілген. Рефлексияның құрылымы: 1.Талдауға қатысты фактілерді өзіне айқындап алу; 2.Олардың негізінде жатқан идеялар мен принциптердің мәнін түсіну; 3.Берілген жағдайдағы құрайтын барлық компоненттерді талдау; 4.Шешім шығару үшін білім мен идеяларды жинақтау; 5.Қабылданған шешімді бағалау (Shermis, 1992). Көрсетілген құрылым-рефлексияның ұйымдастырушылық құрылымының, мысалы, кәсіби рефлексияның өзіне тән жоспары. Ұйымдастырылған, жоспарланған рефлексия нақты міндеттер қоюға әкеледі. Қойылған міндеттерді шешуі– мақсаттардың нақтылануына әкеледі. Мақсат пен міндеттер мұғалімнің өзінің немесе мектептің қажеттіліктерінен қалыптасады. Міндеттерді қалыптастырудағы үш ресурс: 1.Мұғалімнің кәсіби қиындықтары мен прблемаларын талдау. 2.Бағдарламаның талаптары немесе жалпы білім беретін стандарттарға қатысты өзін-өзі талдау.

3.Оқу жылына немесе белгілі бір кезеңдегі мектептің басым бағыттырына шолу жасау. Міндеттерді қоюдың мүмкіндігінше реттілігі келесі жағдайларды сипаттау алгоритмінде көрсетілген: -Педагогикалық қызметіңізде туындаған нақты қиындықтарыңызды сипаттаңыз. (сабақта, сабаққа дайындалу барысында, оқушыларға қатысты және т.б.)? Сіздің көзқарасыңызша, неге бұлай болды? Қиындықтардың туындауына не (кім?) себеп болды? -Туындаған қиындықтар педагогикалық қызметіңіздің қай аймақтарымен байланысты? -Сізге қандай сұрақтарды шешу керек еді? Оларды құрыңыз. -Қиындықтарды жеңу үшін не істедіңіз? Сіз не ойладыңыз? Сізге қандай ойлар келді? -Қандай шешім қабылдадыңыз? -Қандай қорытынды алдыңыз? Сіз жоспарлап, күткен қорытынды ма еді, әлде басқа ма? -Осы жағдайдан сіз өзіңізге қандай сабақ алдыңыз және келесі де қалай жасар едіңіз? Әдебиет пәнінің мұғалімі жүргізген «Рефлексивті күнделіктің» үлгісі. Мен 5 - сыныпта жұмыс жасап бастағалы бірінші күнен бастап, барлық әдебиет пәнінің мұғалімдеріне таныс үлкен проблемаға жолықтым. Менің оқушыларым бағдарламада берілген және қосымша берілген шығармаларды оқығысы келмейді. Осыған байланысты мен өзімнің алдыма міндеттер қойдым:

-Оқушылардың оқулыққа қызушылықтарының басым бағыттарын анықтау үшін сауалнама және оқыту семинарларын өткізу; -Оқушылардың қызығушылығын ескере отырып, күнтізбелік-тақырыптық жоспарларға түзетулер енгізу; -Ай сайын оқушылармен оқырмандар шеберханасын өткізу; -Мектеп кітапханасының мүмкіндіктерін мейлінше көбірек қолдану. Алынған міндеттер үш негізгі аймақпен байланысты: білім беруді жақсартады, оқушылардың жетістіктерін жақсартады, менің кәсіби дамуыма әкеледі. Сауатты сауалнама алу үшін ең алдымен мен оқушылардың қызығушылын тудыратын шығармаларды оқып шығуым керек. Іс-әрекетімнің біріккен жоспарын құрдым. Кітапханашымен ақылдасып, оқырмандар шеберханасын өткізу әдістемесіне ерекше мән беріп, талдадым. Әдебиет пәнінің мұғалімдерінің сабақтарына қатыстым. Әріптесімнің өз сабағында оқушыларына шығармаларды оқытуда қандай әдістер қолданатынын көрдім. Осы мәселені талқылау үшін бірлестікте отырыс өткізіліп, тәжірибе алмасу жүргізілді. 2. Математика пәнінің мұғалімі жүргізген «Рефлексивті күнделіктің» үлгісі. Бұл мәселе тек менің емес, барлық мұғалімдердің үлкен проблемасы шығар. Үйге берілген тапсырманы оқушылардың азы ғана орындайды. Ешқандай ескертулер, ата-аналарға жазылған ескертпелер, күнделікке қойылған «екіліктер» көмектеспейді. Сабақта үйге берілген тапсырманы түсіндіріп жіберсең ғана азғантай жылжуды байқайсың. Бұлай мен мәселені шеше алмасым анық болды. Мен бұл проблеманы қалай шештім: үй тапсырмасын жұпта, топта орындауға беріп, өзара бағалаттым. Мұндай проблема неге туындайды? 1.Оқушылар барлық уақытта үйге берілген тапсырмаларды және өзіндік жұмыстарды орындаудың маңыздылығын түсіне бермейді.

2.Оқушылар мұғалімнің қандай мақсатта үй тапсырмасы берілетіндігін білмейді (алынған сауалнамалардың бірінде бір оқушым:«Мұғалім үй жұмысын оқушылар көшеде жүрмей,үйінде отырсын деп береді,- деп жазған). 3.Оқушылар берілген тапсырмаларды қалай орындау керектігін, алгоритмін білмейді. 4.Үйге берілген тапсырма оқушының білім деңгейіне сай емес. 5.Үй тапсырмасын орындауда оқушыдан қалыптаспаған дағдыларды талап етеді. 6.Егер мұғалім берілген үй тапсырмасын уақытылы тексермесе, оқушы да оны уақытылы орындамайды. Айтылған жағдайлардан менің жаңа оқу жылына қойған міндеттерім: *Кәсіби өсу–үй тапсырмалары мен жұмыс туралы әдістемелік әдебиеттерді тауып, оқып-танысу (жаңа идеяларды сабақ жоспарларына енгізу, әдістемелік бірлестіктердің отырысында ұсыну). *Сабақ беруді жақсартудағы мақсаттар – оқушыларға білім деңгейлеріне және оқу дағдыларының даму деңгейіне қарай дифференцияланған үй тапсырмаларын беру (осындай тапсырмаларды сабақ жоспарларына енгізу, дәптерлерінде деңгейлік тапсырмаларды орындату, үй тапсырмасын орындағандардың пайыздық қатынасын есептеу). *Оқушылардың жетістіктерін арттыру – берілген тапсырмаларды мұқият мақсатына қарай талдау және орындау алгоритмін жасап шығару (оқушылардан сауалнама, сапалы үй тапсырмасын орындағандардың пайыздық көрсеткіші, оқушылар құрастырған алгоритмдер, оқушылар дайындаған сұрақтардың саны мен сапасын талқылау). Ұсынылған мысалдар–мұғалімнің педагогикалық қызметіндегі маңызды рефлексия нұсқалары. Жоғарыда келтірілген мысалдарда көрсетілгендей, рефлексия мұғалімнің кәсіби қызметінің маңызды аспектілерін анықтайды, педагогикалық шеберлігін жетілдіруде сұраныстарына жауап береді. Бірақ мұғалім жеке қызметіндегі

тәжірибесін басқа әріптестерінің тәжірибесімен салыстыра талдамаса, толыққанды талдау мүмкін емес. Мұндай да ұжымдық ойлау әрекеттері мен бірігіп шешімін табу үдерісі маңызды. Жылдам өзгергіш ортаның жағдайында мұғалімнің қимылдауына инновацияны меңгеруде белгілі бір құзыреттіліктерін қалыптастыру үшін тұрақтандыру, педагогикалық рефлексияны дамыту үшін фасилитация (К.Р.Роджерс, М.Кларин) түріндегі көмек қажет. Ынтымақтастық пен ынталандыру, ішкі уәждің пайда болуына бағытталған. Мұндай жағдайларды туындату - мұғалімнің тәжірибелік біліктілігін жетілдірудегі аналитикалық қызметін шыңдайды. (К.Р. Роджерс) Шеберхана-педагогтың кәсіби дамуындағы рефлексивті модель ретінде құрылады. Шеберханада ұжымдық рефлексияның күшті әлеуеті жинақталады. Қорытындысында жинақталған ойлар, мәселелерді шешудің көптеген жолдары, аргументтер, мұғалімдер үшін бірден-бір идеялардың жиынтығы, сонымен бірге кәсіби тәжірибе алмасу болады. Мұғалімдердің ұжымдық кездесулерінде жаңа ойлар туындайды, бұрынғы айтылғандары өңделеді, жаңа мағыналар мен құндылықтар ізделеді. Бұл жағдайда рефлексияның өнімі мен қорытындысын тыңдап, қажетін алып қана қоймай, өзінің де әсерімен,пікірімен бөліседі және де тыңдағанын қалайды.Егер тыңдаушылар бар болып, түсініп тыңдаса, сонымен қатар, айтылған ойды бағаласа және айыптамаса, мұғалім өз ойын айтқысы келеді. Осылайша, өз қызметіне қатысты рефлексия жасай алу. Осы айтылғандарға байланысты қарапайым,эмоционалды рефлексияны жоғары деңгейге ауыстыруды білу керек. Инновациялық технологияны игеруде ұжымдық рефлексияны ұйымдастырудың бірқатар талаптарын орындау қажет: 1.Рефлексия жасау үшін жағдай жасау; 2.Белгілі бір әдістерді қолдану; 3.Рефлексия жасаудың әртүрлі формаларын (типін) қолдану. Зерттеулердің қорытындылары көрсеткендей, мұғалімдердің кәсіби

рефлексиясы дамудың әлеуетін қоса алып жүреді. Белгілі бір жағдайларда оның одан да жоғары деңгейлерге көтеретіне ерік береді. Мұндай жағдайда ойланудың рефлексивтік қасиеті кәсіби тәжірибелерді жинақтағаннан қалыптаспайды. Мұғалімнің кәсіби рефлексиясын дамытудың жетекші факторы ретінде олардың өздерінің практикалық аналитикалық талдауына негізделіп арнайы ұйымдастырылған оқытудың жағдайлары себеп болады. (Карнозова, 1991;Найденов, 1989; Степанов, Похмелкина,Калошина,Фролова,1991;Moon, 1999). Мұғалімдердің рефлексивті қабілетін дамытудың практикасында оқытудың көптеген әдістемелік тәсілдер, әдістер мен түрлері бар. Өзінің кәсіби қызметінде мұғалімді рефлексивтік позицияға шығаратын, жиі қолданылатын мына ынталандырушылар:  Өзінің (немесе әріптестерінің) ісәрекеттеріндегі кәсіби маңызды жағдайларды қадағалауда тіркейтін және алынған қорытындылардың реттілігіне арналған тірек бағдарлама;  Кәсіби өміріндегі жағдайларды тіркеп, ары қарайғы іс-әрекетін ойластырып, талдау жасап отыратын күнделік жүргізу.  Мұғалімнің өткізген сабақтарының магнитті бейнежазбалары, оның талдауы (немесе өзін-өзі талдауы) және талқылануымен;  Топтық талқылауда немесе модельденген проблемалық жағдайларды шешудегі әртүрлі ойындық қабылдаулар, негізінен өзінің бір рольді алуы;  Кейс-әдісі (ағылшынша case-жағдай, оқиға, жұмыс), оқытудың белсенді әдістерінің бірі, қысқаша іскерлік ойын түрінде беріледі. Бұл әдіс-шынайы кәсіби өмірден алынған жағдайларға негізделген және қатысушыларға берілген мәселені шешуде белсенді ізденуді, барлық қатысушылардың қатысуымен талқылауды талап етеді. Берілген әдістемелік тәсілдердің негізгі мақсаты-мұғалімдердің рефлексивті децентрация (өзін сыртынан көре алуы) жасай алу қабілетін дамыту. Өзінің іс-

әрекеттеріне белсенді талдау жасай алуға және кәсіби «мен»-ің қалыптастыруға бағытталған. Бұл жағдайларда басты акцент рефлексивті үдерістің өңдеу механизмін қосуға, ойлаудың рефлексивті қозғалысын өздігінен басқару қабілетін дамытуға қойылады. Мұнда ойлаудың рефлексивті қозғалысын өздігінен дамыту: рефлексивті талдаудың бір деңгейінен келесі бір деңгейіне ауысуы. Соңғы уақытта рефлексивті мұғалімдерді тәжірибеде дайындау олардың кәсіби-жеке нұсқама бағыттарындағы проблемаларына немесе оларды түзетулерге бағытталған. Мұғалімнің санасын «оқушыға» бұрғызудағы міндет - тренинг жағдайында шешілетін гуманистік, тұлғаға бағытталған білім берудің жағдайында өткізу. (Тұлғалық

даму тренингі, қарым-қатынас тренингі және т.б.). Кәсіби рефлексияны дамыту құралы ретінде кәсіби қызметіндегі өзінің тұлғалық ұстанымдарын қайта қарауға және талдау жасауға талпыну, көп жағдаларда мұғалім тарапынан қолданыс табады. Қолданылған әдебиеттер: 1.Кулюткин Ю.Н. Гуманизация как предмет педагогической рефлексии / Учитель и новые ориентиры образования. – СПб. 2015 2.Кулюткин Ю.Н., Сухобская Г.С. Личность: внутренний мир и самореализация. Идеи, концепции, взгляды. – СПб. : Изд-во «Тускарора». 2015 3.Ладенко И.С., Семенов И.Н. Филосовские и психологические проблемы исследования рефлексии. Новосибирск.2015

ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ШЕБЕРЛІК. ПЕДАГОГИКАЛЫҚ РЕФЛЕКСИЯ–МҰҒАЛІМНІҢ КƏСІБИ ӨСУІНІҢ ҚҰРАЛЫ Тойганбекова Шынар Малимбаева «Өрлеу» БАҰО» АҚ филиалы Жамбыл облысы бойынша ПҚБАИ, «Инновациялық технологиялар және жаратылыстану (гуманитарлық) ғылымы пәндерін оқыту әдістемесі» кафедрасының меңгерушісі, п.ғ.к,қ/профессор

Егер де есті кісілердің қатарында болғың келсе, күнінде бір мәртебе, болмаса жұмасында бір, ең болмаса айында бір, өзіңнен өзің есеп ал! Абай Құнанбаев Білім саласындағы соңғы өзгерістер мен кәсіби құзыреттілік дағдарысына түсу педагогтардың біліктілігін арттыру қорқынышы және психологиялық жүйесінің мақсаты-әлеуметтікжайсыздық, т.б.) кәсіби проблемалардың экономикалық жағдайда және уақыт көптігі мұғалімді шешім шығарып, таңдау талабына сәйкес, әртүрлі қызмет түрлері жасауға итермелейді. Көрсетілген мен мұғалімдердің өзін-өзі дамытудағы жағдайларды ойластыруы, таңдауы, қажеттілігін қалыптастыруда кәсіби салыстыруы, талдауы, анализ жасауы, құзыреттілікті қалыптастыру. бағалауы мұғалім қабілетінің шыңдалуына Әлеуметтік, өмірлік проблемалардың, әкеледі. Философия,социология, психология сонымен бірге психологиялықсалаларында адамның ішкі қорғаушы, педагогикалық және әдістемеліккөмекші, дамушы механизмдері жұмыс педагогикалық бағыттағы (оқытудың кезінде іске қосылып тұруы керек деген инновациялық технологияларының ойлар жиі айтылады. Адам ішкі жан түрлілігі, отандық және шетелдік жобалар, дүниесіндегі тұрақты және өзгермелі уақыт талабымен мәжбүрленетін жаңа жағдайында өзін-өзі танудың, өзін-өзі педагогикалық жағдайлар, инновациялық бағалаудың, өзін-өзі дамытудың, өзін-өзі үдерістердің ағымында болу қажеттілігі, оқытудың факторлары мен құралдарының 19

орнықты мәнділігіне ие болады. Осындай факторлар мен құралдардың арқасында қазіргі заман деректерінде «рефлексия» түсінігіне акцентпен жиі назар аударылуда. Мұғалімнің өздігінен білім алу үдерісінде кәсіби өсу әдістері мен жүйе қалыптастырушы фактор, оқытудың инновациялық технологияларды игеру амалы ретінде педагогикалық рефлексия ерекше мағынаға ие болады. Бұл өз қызметіне анализ бен өзіне-өзі бағаны негіздеп бере алатын, заманауи педагогтың мәдениеті мен маңызды аспектісі. Мұғалім өзінің кәсіби тәжірибесі туралы ойлану кезінде оның қорытындысы ретінде тәжірибенің қорытындысын емес,содан шыққан ойды қолданады. (К.Д.Ушинский). Зерттеушілер, кәсіптік тәжірибе мен рефлексияның қосындысы-кәсіби шеберліктің кілті,- деп есептейді. Әр адам өмірінде өзі туралы, өмірлік құндылықтары, жеке қасиеттері, мінезі және басқа адамдарға қалай әсер ететіндіктері туралы ойланады. Басқалармен қарымқатынасын, ойын, әрекетін растайтын немесе теріске шығаратын аргументтер іздеу кезінде ненің шындық, ненің қателік екенін шешуге тырысады. Бұл ізденіс - ішкі диалог делінетін үдерісте жүреді.

Өз- өзімен немесе елестегі басқа біреумен ішкі диалог жүргізу, адамға өзін сырттан зерттеуші ретінде қарауға көмек береді. Өз өзімен ішкі диалог жүргізу рефлексия болып табылады. Тура мағынада рефлексия «шағылысу» дегенді білдіреді. Ішкі жан дүниенің жағдайын метафора қолдану арқылы белгілеу керек болса, онда айнадағы бейнесін қолдануға болады. «Айнаның алдында тұру» арқылы адам өзін сырттан басқа бақылаушы ретінде көруге мүмкіндік алады. Қарым-қатынас кезінде рефлексия жасау қабілеті құнды болып есептеледі. Ойлау үдерісінде, ойлану туралы ойлау да рефлексияның маңызды аймағы болып табылады. Педагогтың кәсіби қызметінде де рефлексия ерекше рөл ойнайды. Негізгі педагогикалық құзыреттіліктердің арасында бүгінгі күнге рефлексифті - аналитикалық құзыреттілік ерекшеленеді. Қызметін талдай алуы, кемшіліктер мен қарамақайшылықтарды таба білу, оларды жеңудің тәсілдерін көре алуы рефлексивті - аналитик болып табылады. Әрбір мұғалім «талдау» (анализ), «өзінөзі талдау» (самоанализ) және «рефлексия» түсініктерін ажырата алуы керек. (Кесте 1)

«Талдау–өзін-өзі талдау- рефлексия» кестесі Кесте 1 Салыстыру үшін көрсеткіштер Маңыздылығы

Мақсаты және міндеті

Талдау

Сабақтың әдістемелік, Сабақтағы мұғалім немесе дидактикалық және өзге де оқушының жеке қызметі мен өз ерекшеліктерін, оқу үдерісінің іс әрекеттеріне талдауы немесе өзге педагогикалық тұстарынан тағайындалуын анықтауы Сабақтағы оқу үдерісінің моделін анықтау және баға беру

Айырмашылықтарына қарамастан, рефлексияны талдаудың да, өзін-өзі талдаудың да барлық элементтерін мұғалімнің өзіне қатысты құрастырылады. 20

Өзін-өзі талдау

Жеке педагогикалық немесе оқыту қызметінің ерекшеліктерін анықтау, оқудың немесе оқытудың әдістерін қолдануда табыстылығын анықтау, қойылған мақсаттары мен туындаған жағдайларына қарай олардың сәйкестіктерін белгілеу

Рефлексия Оқудың мәселелерін шешудің тәсілдері мен жолдарын табу

Сабақта нақты не болғанын анықтау; өткен сабақтың мағыналық жағын табу және бекіту

Өз қызметіне қатысты өзін-өзі тану үдерісінде рефлексия жасай алу және оны қажет ету - мұғалім үшін маңызды.

Рефлексияда «былай болуы керек еді?...» деп өзін-өзі ойша кері тартудан гөрі, өзін-өзі талдауға бағыттау керек. Өткенді талдау үшін мына екі сұраққа жауап іздеген жөн: 1.«Мен нені дұрыс жасадым?» 2.«Мен нені дұрыс жасамадым?» Мұғалімдер рефлексияға былайша анықтама береді: «Рефлексия–алған, естіген, оқыған және де басқа мәліметтерді өзі арқылы өткізу, ұсақтау, аудару», «Рефлексия- жеке тәжірибесін бақылау және жаңа идеяларды жоспарлау»,«Рефлексия– мұғалімнің, сонымен бірге оқушының әрекетін талдау. Кеше не жоспарладым?

Бүгін не болды? Қалай қолданамын, ертең қандай әрекет жасаймын?,- деген сұрақтар аясында ойлану, пайымдау. Өзіне өзі баға беру», «Рефлексия–өзінің сұрақтарына жауап беру туралы ойлану», «Рефлексия – істелген іс-әрекетіне ойша кері оралу, «артына қарау», кемшіліктері туралы ойлану», «Кадрды кері айналдырып, жұмыстың жеке бөліктері мен мезеттеріне тоқталу». Мұғалімнің кәсіби дамуындағы рефлексияның ролін сызба түрінде көрсетуге болады (Кесте 2).

Рефлексияның ролі (Кесте 2) Мұғалімнің тәжірибесі (сабақ беру, теориялық білімі, әріптестермен және оқушылармен қарам-қатынас тәжірибесі, т.б.)

Рефлексия (Өз өзімен ішкі диалог, сұрақтарға жауап, өзін өзі талдау, өз қызметі туралы ойлануы) Қорытынды: міндеттерді қою

Рефлексияның ролі мұғалімнің өз кәсіби тәжірибесін ойлануы кезінде де маңызды. Д.Позднердің айтуы бойынша, кәсіби тәжірибе мен оның рефлексиясы кәсіби дамудың кілті болып табылады:«тәжірибе + рефлексия = даму» (Posner, 1985). Шындығында, мұғалімнің теориялық білімі мен практикалық тәжірибесінің ықпалдастығы маманға сапалы жаңа білім тудырады. Тұлғалық мағынаға толы, өзіне реттеуші қызметті алатын – жетелеуші идея пайда болады (Клюткин, Сухобская, 1990). Мұғалімнің жетелеуші идеясы-өзінде шоғырланған кәсіби бағдарламаларын алып жүреді және де кәсіби практикасына бағытталады. Мұғалімнің сенімдері, бағытталған құндылықтары, тұлғалық ұстанымдары-бұл кез келген жетелеуші идеяның ядросы. Сонымен бірге жетелеуші идея пәндік жоспарға да ие:мұғалім оқытудың әдістерін, материалды оқушыға

қалай беруді, оқушылармен және әріптестерімен қарым-қатынас стилін таңдауда басшылыққа алатын негізгі принциптер. Мұғалімнің өз кәсіби тәжірибесінде рефлексивті талдаудың мәдениетін меңгеруі оның кәсіби және тұлғалық кемелділігін білдіреді. Пайдаланылған әдебиеттер: 1.Бизяева А.А. Рефлексивные процессы в сознании и деятельности учителя: Дис... канд. психол. наук. – М., 2010 г. 2.Бизяева А.А. Психология думающего учителя: педагогическая рефлексия – Псков: ПГПИ им. С.М. Кирова, уч. пособ., 2014 г. 3.Грановская Р.М., Крижанская Ю.С. Гусева Н.И.Творчество и преодоление стереотипов. – М: ОМS., 2015г. 4.Джеймс У. Психология / Под ред. Л.А. Петровской. – М.: Педагогика. 1991 г.

 Озат тәжірибе көпке ортақ  ПЕДАГОГИКАЛЫҚ МОНИТОРИНГ – МҰҒАЛІМНІҢ КӘСІБИ ДАМУЫН ЖЕТІЛДІРУ НЕГІЗІ Жубауова Жанар Рзабекқызы «Өрлеу» БАҰО» АҚ филиалы Қызылорда облысы бойынша ПҚБАИ, Деңгейлік бағдарламалар орталығының тренері

Мониторинг сөзі латын тiлiнен аударғанда (еске түсiрушi, қадағалаушы) қоршаған ортаны адам қызметiмен байланысты бақылау, бағалау, болжамдау деген мағынаны бiлдiредi. Жалпы мониторинг дегеніміз: -белгілі бір саладағы маңызды мәселелер бойынша жүйелі және үздіксіз ақпарат жинақтау әрекеті. - белгілі бір жүйе, оның элементтері жайлы сараптама жасауға мүмкіндік беретін мәліметтерді жинау,өңдеу,сақтау және тарату жүйесі. -нақтылау және түзету енгізу үшін жүзеге асырылатын процесс жағдайы, дамуы туралы ғылыми негізде үздіксіз қадағалау жүйесі. Мониторингтiң атқаратын қызметi: 1. Әрекет барысына түзетулер енгiзу. 2.Елеулi проблемаларды, олардың себептерiн анықтау, оларды шешуге ықпал ету. 3.Аралық мiндеттерiн орындалу сапасын анықтау, түпкiлiктi нәтиженi болжау. 4.Сауатты түрде басқарушылық шешiмдер қабылдау. Педагогикалық мониторинг дегенiмiз бiлiм беру жүйесiнiң қызметi туралы ақпаратты жинап, сақтап, саралап, таратуға және оның үздiксiз бақылап отыруға, даму болашағына болжау жасауға мүмкiндiк беретiн жұмыс жүйесi. Педагогикалық мониторинг жасауға қажеттi ақпаратты жинау мына бағыттардан жүзеге асырылады: 1) ақпараттың мазмұны; 2) ақпараттың сапасы; 3) ақпаратты басқаруда пайдалану.

Ақпараттық қамтамасыз ету қағидалары. –Объективтiлiгі–Нақтылығы– Толыққандылығы–Жеткiлiктiлiгi– Оңтайлылығы–Жүйелендiрiлгендiгi– Оперативтiлiгi – Түсiнiктiлiгi. Мониторинг жалпы педагогикалық ғылыми түсiнiктерге сәйкес керi байланыс, рефлексия деген ұғымды бiлдiредi. Педагогикалық мониторинг– қандай да бiр объективтегі, құбылыстағы өзгерiстердi ұзақ уақыт бақылау.Ең кең тараған анықтама: педагогикалық жүйе қызметiнiң даму мақсатындағы ақпараттарды жинақтау, сақтау, өңдеу, тарату. Г.А.Стефановскаяның анықтамасы бойынша «Педагогикалық мониторинг, бұл –диагностика,баға және педагогикалық үрдiстi жобалау, оның жүрiс барысын, даму перспективаларын қадағалау». Педагогикалық мониторинг бағалау өлшемдері негізінде жүргізілсе, нәтижелері мен түзету жұмыстарын енгізу тиімдірек болатыны анық. Педагогикалық мониторинг арқылы мұғалімнің кәсіби дамуын жетілдіруге болады. Ең алдымен мұғалімнің сабақ беру шеберлігіне белгілі бір кезеңдерден тұратын мониторинг жасау керек. Ол үшін кезеңдерді анықтау қажет. Дайындық: *Мониторинг мақсатын анықтау; *Сабаққа қатысу мерзімін белгілеу; *Мұғалімнің оқыту стилін зерттеу (қандай әдістемені қолданады т.б.). Практикалық: *Сабақ және мұғалімнің өзіндік рефлексиясы, эксперттердің сабаққа берген бағасы;

мәселе бойынша ұсыныстар беру; *Тәжірибені тарату және қорытындылау.

Аналитикалық: *Жинақталған ақпараттар негізінде талдау жасау, жүйелеу және туындаған

Мониторинг (бақылау парағы) №1 Мұғалімнің аты-жөні _______________________ сыныбы _______________ Сабақтың тақырыбы _______________________________________________ № 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14

Бағалау критерийлері Жалпы педагогикалық талаптар (сабақтың басталуы, сынып бөлмесі және т.б.) Пәндік құзыреттіліктерді қалыптастыру әдістемесі, мақсат қоюшылық Жалпы дидактикалық талаптар Дифференциалды оқытуды жүзеге асыру Өзіндік жұмыс түрлері, кері байланыс Өнімді әдістер мен оқыту формалары Мұғалімнің креативтілігі Уақытты ұтымды пайдалану Сынып ахуалы, оқушылар белсенділігі Оқушылардың іс-әрекеттерін формативті бағалау Оқушылардың қамтылуы Рефлексия Әр оқушының мақсатқа жетуін өлшеуге бағытталған тапсырмалар Гигиеналық талаптардың орындалуы

Жалпы қорытынды: _________________________________________________________ Мониторинг (бақылау парағы) №2 №1 бақылау арағындағы критерийлердің реттілігі

Бағалау 4 5

Түсіндірме

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 Жалпы

Ең жоғарғы ұпай-110, ең төменгі – 0 ұпай.

5–бұл критерий шеберлікпен сабақтың байқалады.

педагогикалық өң бойында

4–жақсы,бірақ сабақтың өң бойында емес. 3–критериймен жұмыс бар, бірақ сабақ кезеңіне, тапсырма түріне сәйкес емес. 2 – критерий жартылай ескерілген. 0 – критерий мүлде ескерілмеді. Әрине түсіндірмені тереңірек жазуға да болады. Бірақ бағалау критерийлеріне сай нақтылықтың болғанын ескерген жөн. Бірінші бақылау парағындағы критерийлерді сабақтың, сыныптың және оқушылардың жас ерекшелігіне сай толықтыруға да болады.

Пайдаланылған әдебиеттер: 1. Беспалько В.П. Слагаемые педагогической технологии. М., Педагогика, 1989. 2.Поташник М.М. Управление качеством образования. М.,Педагогическое общество России, 2001. 3.Голобородько Т.В. Педагогический мониторинг урока как один из инструментов самосовершенствования учителя, формирования и развития его профессиональных качеств.festival.1september.ru. 4. Дүйсенбаев Е.Ә. erkin.ucoz.kz.

РУССКИЙ ЯЗЫК В СОВРЕМЕННОМ ОБЩЕСТВЕ Амангалиева Нурия Рахметовна Учитель русского языка и литературы Сш им.Ауэзова Атырауской области Курмангазинского района

Общество не может жить, не пользуясь языком, этим важнейшим средством человеческого общения. Нет ни одного вида деятельности людей, в котором не применялся бы язык как выражение их мыслей, чувств и воли для достижения взаимопонимания между ними. И нет ничего удивительного в том, что люди с течением времени заинтересовались своим постоянным спутником – языком и создании науку о нем. Эта наука теперь называется языкознанием, или лингвистикой. Знание просто необходимо для тех, чья профессия связана с преподаванием или исследованием языка, оно необходимо и тем людям, которым приходится применять язык как орудие профессиональное (учителям, пропагандистам, лекторам, журналистам, писателям и т.д.). Некоторые ученые признали язык явлением биологическим, поставили его в один ряд с такими явлениями жизни человека, как способность есть, пить, ходить и т.д. Получилось, что язык якобы наследуется и заложен в самом биологическом существе человека. 24

Можно говорить о том, что сущность языка мы видим в его специфическом общественном применении – в качестве важнейшего средства общения людей. Основные функции языка говорят о том, что язык – явление общенародное, а не классовое. Все люди, независимо от их принадлежности к отдельным классам и социальным или профессиональным группам, нуждаются в общении. Все люди нуждаются в том, чтобы думать и выражать то, что они думают. Современный русский язык – это прежде всего язык русского народа, составляющего более 80% населения Российской Федерации. Это язык народа, имеющего более чем тысячелетнюю историю, культуру и письменность, многовековой опыт государственного и культурного строительства, освоение новых земель и хозяйствования, огромные достижения в области науки и техники. Русский язык является национальным языком русского народа, средством сохранения и передачи народной культуры, мышления, поведения; очевидно, что сложение общей для народа системы

смыслов, одинаковое понимание ключевых категорий культуры–добра, справедливости, правды – это основа национальной общности. Язык служит средством языкового единения многонационального государства, межнационального общения народов России. А также является государственным языком, употребляемым в разных сферах общения (в науке, дипломатии, образовании). Деятельность по поддержке, развитию, распространению и сохранению чистоты русского языка координирует, помимо законодательных актов, Совет по русскому языку при Правительстве Российской Федерации. Русский язык является одним из мировых языков. Каковы его функции как одного из мировых языков? Во-первых, русский язык (наряду с английским, китайским, французским, испанским и арабским) является официальным языком многих международных организаций – ООН, ЮНЕСКО и др. Значит, на русском языке издаются официальные документы, специальные журналы этих организаций, создаются их сайты в Интернете, ведутся радиопередачи. Русский включен в число языков, которые обслуживают деятельность почти трети международных неправительственных организаций, в том числе Всемирной федерации профсоюзов, Международного комитета за европейскую безопасность. Он вступает также как рабочий язык крупнейших международных конференций, встреч на высшем уровне, обеспечивая общение представителей разных стран. Важно, чтобы усилия России, направленные на сохранение статуса русского языка были поддержаны представителями дипломатических служб других стран. Во-вторых, русский язык–это язык одного из крупнейших центров международного образования. В-третьих, при обсуждении ситуации с русским языком в мире не стоит забывать о миллионах наших соотечественников, по разным причинам живущих за пределами России.

В-четвертых, русский язык обеспечивает доступ не только к богатствам науки и культуры России, но и других стран, выступая своеобразным посредником между разными народами, особенно на евразийском пространстве. Ведь на русский переводится значительная часть научной и художественной литературы, выходящей в мире. Какие причины способствовали установлению статус-кво в изучении и преподавании русского языка за рубежом? Во-первых, это обусловлено образованием единого экономического пространства в Европе, в связи с чем появились так называемые рыночные языки и языки маркетинга. Во-вторых, Россия играет важную роль на международном рынке образовательных услуг. Русский язык дает возможность получить высшее профессиональное образование на уровне мировых стандартов. В-третьих, существенной причиной интереса к изучению русского языка остается желание приобщиться к той культуре, в частности к литературе, которая за ним стоит и которая имеет общечеловеческую значимость. Диалоги между разными культурами ЮНЕСКО и Совет Европы считают насущной задачей современности, поскольку такие диалоги предполагают взаимное постижение ценностей и традиций других, обмен опытом, накопленным за столетия, обмен мнениями по животрепещущим вопросом прошлого, настоящего и будущего народов, населяющих земной шар. В-четвертых, изучение русского языка за рубежом стимулирует и заметный приток туристов из России в Западную Европу и другие страны мира. В-пятых, определенную группу учащихся привлекает трудность русского языка. По мнению американских студентов, русский язык для изучения выбирают те, кто любят преодолевать препятствия. Норма, как и все в языке медленно, но непрерывно развивается, она имеет динамический характер. Постоянное взаимовлияние различных ответвлений

русского национального языка, историческое развитие его системы, а также контакты с другими языковыми системами приводят к вариантности, а затем и изменению норм. Одно и то же явление в разные периоды жизни языка может сначала быть за пределами нормы, затем стать её частью, а после вновь оказаться вне нормы. Таким образом, язык постоянно отбирает средства выражения, иногда этот выбор в силу различных причин оказывается сделать непросто, и тогда одновременно существуют несколько вариантов нормы. Без преувеличения можно сказать, что вариантность норм является неизбежным спутником развития языка. На том или ином этапе развития языка варианты могут находиться в разных отношениях друг с другом. Литературный язык в последнее время испытывает активную атаку со стороны бытовой лексики, вторжение иноязычной лексики. Это существовало всегда, и в любой живой язык на протяжении всей истории противостоял таким атакам, умея развиваться и сам себя защищать. Литературная норма всегда предполагает сохранение функционально-стилистически дифференциальных вариантов, потому что любая система тем более устойчива, чем сложнее её структура. Любое чрезмерное упрощение языковой системы может лишь её способности выполнять присущие ей разнообразные функции, вытеснить её из традиционных сфер употребления. В разных странах по-разному относятся к проблеме «правильно-неправильно сказать». Сегодня в нашей стране ловкий человек провернет дело и разбогатеет, даже если он мычит, а не говорит, но приличное общество относится к ошибкам в речи крайне безболезненно. Правильность речи – это ее соответствие литературным нормам, которые стремятся соблюдать всякий культурный человек. Слушатели обычно воспринимают ненормативность как показатель

недостаточной образованности, низкого уровня общей культуры говорящего. По вопросу, что такое культура речи, у ученых единого мнения нет. Некоторые лингвисты считают, что культура речи – это умение говорить и писать правильно. Другие утверждают, что культура речи – это способность излагать свои мысли просто, логично, доступно. Третьи – что культура речи сводится к умелому использованию средств выразительности языка. Четвертые – это точность, краткость, и национальная самобытность – главные достоинства нашей речи. С.И. Ожигов рассматривал вопрос о языковой норме более широко, указывая на то, что «норма – это совокупность более пригодных (правильных, предпочитаемых) для обслуживания общества языковых средств, которая складывается как результат отбора языковых элементов (лексических, произносительных, морфологических, синтаксических) из числа сосуществующих наличествуемых, образуемых вновь или извлекаемых из пассивного запаса прошлого в процессе социальной, в широком смысле, оценки этих элементов». Одной из первых задач, требующих решения, С.И. Ожигов считает нормализацию произношения. Автор утверждает, что литературная норма общенародного произношения, переживая известные колебания, должна в конечном итоге представлять собой результат развития и совершенствования старой московской нормы. Не менее важная задача в области культуры речи – нормализация ударения. На всем протяжении развития русского литературного языка норма ударения связана с особенностями взаимоотношений литературного языка с северными и южными народными говорами, а также с влиянием церковно-книжного произношения, это и явилось причиной колебаний в русском ударении.

ИНТЕРАКТИВНЫЕ МЕТОДЫ ОБУЧЕНИЯ КАК ПСИХОЛОГИЧЕСКАЯ ОСНОВА РАЗВИТИЯ МОТИВАЦИИ В ПРОЦЕССЕ ОБУЧЕНИЯ Ускенбаева Джулдуз Аманкелдиевна заведующая кафедрой «Управление и качество образования» филиала АО «НЦПК «Өрлеу» ИПК ПР по Жамбылской области

Цой Наталья Владимировна старший преподаватель кафедры «Управление и качество образования» филиала АО «НЦПК «Өрлеу» ИПК ПР по Жамбылской области

Использование интерактивных методов обучения (ИАМО) на курсах повышения квалификации активизирует как внешние, так и внутренние сферы мотивации обучения и предопределяет эффективность деятельности каждого слушателя в процессе обучения. Остановимся подробнее на понятии «интерактивные методы обучения». «В настоящее время существует две ветви в трактовке понятия «активизации»,указывает А.А Вербицкий [1]. Первая ветвь связана с исследованиями на рубеже 70-х годов по проблемному обучению. В данном направлении проблемность выступала в качестве эффективного средства активизации обучения. Вторая ветвь связана с развитием проблемы активных методов обучения». Понятие «активное обучение» по Вербицкому, знаменует собой переход от преимущественно регламентирующих, алгоритмизирующих, программированных форм и методов организации дидактического процесса к развивающим, проблемным, исследовательским, поисковым, обеспечивающим познавательных мотивов, «условий для творчества в обучении». При этом, понятие «активности личности» является центральным в освещении вопроса активных методов обучения. Активность обучаемого, по мнению автора, обусловлена тем или иным методом обучения. Может быть, активность на уровне восприятия, памяти, воображения и творческого мышления, активность воспроизведения,

воссоздания или создания нового, социальная активность. Швырев В.С. отмечает, что в связи с этим в дидактике разрабатывается принцип активности личности в обучении, который с психологической точки зрения предполагает единство внутренних и внешних условий. В качестве внутренних условий выступают субъективные различные факторы: прошлый опыт, вид и уровень мотивации, система отношений личности с миром и другими людьми, способы деятельности и т. п. Интегральным проявлением этих факторов и может служить уровень активности субъекта в обучении, его включённости во взаимодействие с познаваемым содержанием, опосредствованным взаимодействием с преподавателем [2]. По мнению С.М Джакупова, первоосновой активных методов обучения является совместно - диалогическая познавательная деятельность. Совместно-диалогическая познавательная деятельность является новым психологическим образованием, формирующимся при определённых условиях организации учебно-познавательной деятельности. Результативность совместно диалогической познавательной деятельности в группе во много раз превышает суммарную результативность индивидуальных познавательных деятельностей. Именно поэтому процесс обучения, в котором достигается эффект совместно-диалогической познавательной деятельности, обладает наибольшей эффективностью. 27

Психологическими характеристиками АМО являются появление общих целей и совпадение мотивов деятельностей. Если первые обеспечивают формирование общего фонда знаний, то вторые создают условия для усвоения этого фонда каждым участником процесса обучения. Учёт того обстоятельства, что общий фонд всегда богаче индивидуального, позволяет понять механизмы активизации процесса познания в условиях совместно диалогической познавательной деятельности [3]. Таким образом, с точки зрения С.М. Джакупова психологической основой активных методов обучения оказывается совместно - диалогическая познавательная деятельность, которая является условием достижения максимально возможной эффективности процесса обучения. Это значит, что совместно - диалогическая познавательная деятельность выступает в «качестве психологического критерия АМО. Иначе говоря, во всех случаях, когда удаётся сформировать совместно - диалогическую познавательную деятельность, можно говорить об АМО» [3]. При этом возможны различные варианты со стороны формы - от анализа конкретных ситуаций до деловых игр. Усложнение метода идёт со стороны его организационных форм, где анализ конкретных ситуаций является наиболее простым, а деловая игра - наиболее сложным методом. Итак, в качестве ИАМО может быть рассмотрен любой метод, если только он в состоянии сформировать в процессе обучения совместно - диалогическую познавательную деятельность. С этой точки зрения спор о том, можно ли отнести проблемное обучение к ИАМО, решается следующим образом. Проблемное обучение становится активным методом обучения, если позволяет в условиях работы в группе добиваться формирования совместно-диалогической познавательной деятельности. Если проблемное обучение не обеспечивает этого ввиду неквалифицированного его использования, либо направленности не на всю группу, а на несколько человек, то оно не может быть отнесено к ИАМО. Вспомним, что главным

признаком последнего выступает наличие проблемы и групповой характер её обсуждения, которые являются одновременно необходимыми и достаточными условиями для формирования совместно - диалогической познавательной деятельности как высшей формы развития познавательной активности в процессе обучения [3]. А.М. Смолкин метод активного обучения относятся к разряду имитационных методов. Под имитацией понимается инсценирование той или иной профессиональной и жизненной ситуации. Модель ситуации представляется в условно - знаковой форме. Также к активным методам обучения часто относят метод «анализа конкретных ситуаций», «ситуационно - ролевые игры», «деловые игры», «социально – психологический тренинг» (СПТ) [4]. Эффективность применения ИАМО обуславливается рядом психологических приёмов. В частности, многие ИАМО предполагают деятельность не самих слушателей, а распределённых ролей. К примеру, в анализе конкретных ситуаций слушатели играют роль экспертов, в деловой игре наличествует множество ролей, в моделировании ситуации также распределяются роли. Приём распределения ролей позволяет каждому увидеть профессиональную ситуацию с различных позиций: с позиции директора, эксперта, учителя, ученика, родителя и т. д., тем самым, формируя профессиональную гибкость и критичность мышления. Велика роль в достижении эффективности данного вида методов совместной деятельности их участников. Совместная мыслительная деятельность характеризуется преломлением общей цели в деятельностном участии каждого слушателя. Совместность именно в ИАМО раскрывает такие качества и неожиданные свойства личности, которые не были выявлены даже в развитой группе. Такие групповые феномены как лидерство, социальный статус индивида в группе, конформность предстают перед необходимостью проявления в новых условиях обучения, с иными ценностями и целями учения. Участие в различных ИАМО

создаёт возможность каждой личности изменить свой статус или подтвердить имеющийся, проявить себя в новом качестве, осознать свои мыслительные и практические действия. Таким образом, профессиональная и личностная направленность интерактивных методов обучения, их эмоциональная насыщенность, применение интересных приёмов обеспечивают возрастающий интерес к обучению, развивает профессиональную мотивацию. Результативность совместно–диалогической познавательной деятельности в группе во много раз превышает суммарную результативность индивидуальных познавательных деятельностей. Специфическими психологическими

характеристиками интерактивных методов обучения являются совпадение мотивов деятельностей и появление общих целей. Литература: 1.Вербицкий А.А.. Психология мотивации студентов. –М.: изд-во: «Логос»,2006-78с. 2.Швырев В.С.Научное познание как деятельность.-М.:изд-во политической литературы, 2004-55с. 3.Джакупов С.М.Развитие смысловой теории мышления в концепции совместнодиалогической познавательной деятельности // Вестник Московского университета. Сер. 14. Психология. 2008. № 2. С. 180–188. 4.Смолкин А.А.Методы активного обучения.Научно-методич.пособие.М.:высшая школа,1991-176с.

ОҚУШЫЛАРДЫҢ ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ҚАБІЛЕТІН ДАМЫТУ АРҚЫЛЫ БІЛІМ САПАСЫН КӨТЕРУ Конарбаева Гүлсезім Балғымбайқызы Атырау қаласы Үш тілде оқытатын дарынды балаларға арналған мамандандырылған №30 мектеп- гимназия мұғалімі

Бастауыш сынып оқушыларының кезкелгені шығармашылық тапсырмалар шешуді табыспен меңгере алады.Тек сол жұмысқа дұрыс басшылық, шебер ұйымдастырушылық қажет.Сондықтан бастауыш білім-үздіксіз білім берудің алғашқы сатысы. Бүгінгі жас ұрпаққа жанжақты білім беру әрбір ұстаздың басты міндеті. Олай болса қазіргі ұстаздар қауымының алдындағы мақсат шығармашылық іс-әрекетке қабілетті жанжақты жетілген тұлға тәрбиелеу. Бастауыш сыныпта шығармашылықпен жұмыс жасауға дағдыланған оқушы жоғары сыныпқа барғанда да шығармашылық жұмыстардың қай түріне болса да бейім болады... Осыған сәйкес оқушыларды шығармашылық бағытта жан-жақты дамыту бүгінгі күннің басты талабы. Кез-келген дамыған өндіріс қазіргі таңда шығармашылықпен жұмыс жасауды талап ететін адамдарды қажет етеді.

Шығармашылық дегеніміз- адамның өмір шынында өзін- өзі тануға ұмтылуы,ізденуі. Өмірде дұрыс жол таба білу үшін дұрыс ой түюі,өздігінен сапалы,дәлелді шешімдер қабылдай білуге үйренуі қажет. Оқушы құлшынысын ұдайы дамытып, әрбір өтетін сабағын жаңаша ұйымдастыра біліп, оқытудың озық әдіс -тәсілдерін қолдана білгенде ғана бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық қабілеті дами түседі. Оқушылардың шығармашылық қабілетін дамыту үшін ең негізгі бағытдамыта оқыту жүйесі.Ол үшін мұғалім ізденімпаз болуы шарт. Мұғалім өзінің сабағын шығармашылықпен ұйымдастырып, өтілетін сабақтары оқушыларды шығармашылыққа ұмтылуын тудыратындай сұрақтар қамтылып өтілуі тиіс. Олай болса, өтілетін сабақтарда тапсырмалардың жауабын табуда, орындауда, танымдық ойындар ұйымдастыру т.б. оқытудың жаңа 29

технология түрлерімен ісін толықтырып отырған жағдайда ғана сабақ тартымды өтетіні белгілі. Оқушылардың білім сапасын көтеру саласында әрбір сабақта қолданылатын оқытудың жаңа формалары мен техникалары оқушылардың пәнге қызығушылығы байқау қабілеттерін жетілдіруге,білім сапасын көтеруге мүмкіндік береді.Осындай әдіс-тәсілдерді үнемі жүргізу оқушыларды шығармашылыққа баулуға,шәкірт бойындағы оқушы көзін ашып,тілін байытуға, өз бетімен ізденуге зор әсерін тигізеді яғни балалардың өздері де ізденіске түседі. Ұстаз еңбегі-оқушы білімімен өлшенеді. Әрбір бала бойында қабілетті дамыту арқылы өзін,өмірді.әлемді тани білуге,қоғам алдында жауапкершілік қасиеттерді сезіндіре білуінде жатыр. Ол үшін ұстаз бойында өз шәкіртінің бойындағы өзгеге ұқсамайтын қасиеттерін аша білу, жан-жақты білімдар,өз мамандығының шебері болуы, үздіксіз өз білімін өз бетінше шыңдай түсуі қажет. «Мұғалім әрдайым ізденісте болса ғана шәкірт жанына нұр құя алады»- деп А.Байтұрсынұлы айтқандай мұғалімнің ізденісі жан-жақтылығы арқылы айқындалса, сол құзіреттілік оқушы шығармашылығы арқылы көрінеді. Оқушы шығармашылықпен айналысуына қоршаған ортасы,ата-анасы, мектеп қолайлы жағдай туғызуы керек.Оқушылардың шығармашылық қабілетін дамытуда логикалық тапсырмалардың да маңызы зор. Шығармашылықпен айналысқан баланың ойы жүйрік,тұғыры биік азамат болып өседі. Шығармашылық іс-әрекеттерді дамыту арқылы оқушылар бойында мынадай қасиеттер қалыптасады. -Бір- біріне жолдастық,достық қарым қатынас арта түседі; -Бір біріне көмектеседі; -Оқушылардың өзіндік шығармашылығын байқатады. Оқушының өз бетімен жұмыс істеу, баланың мінез құлқына, яғни тиянақтылығына тәрбиелеп, жауапкершілігін оятады.

«Жас бала жаңа өркен жайған ағаш тәрізді»-дейді халқымыз. Жеке отырғызылған жас көшет қашан тамырын тереңдетіп, жапырағын жайып,саялы ағаш болып үлкейгенше мәпелеп, күтіп, үзбей қарауды қажетсінеді. Адам да сол тәрізді. Дарындылықты арттыру жұмыстары үнемі жүргізілсе оқушыларды шығармашылыққа баулуға болады. Бастауыш буында шығармашылықтың алғашқы сатысын іс әрекет және ойын арқылы бастаған дұрыс.Оқушыны мектепке қызықтырып, бейімдеудің басты құралдарының бірі ойын болып саналады. Ойын-бала әрекетінің негізгі түрі.Қай ғалымды алмайық өздерінің ойын туралы еңбектерінде «Ойын баланың жетекші әрекеті» деген сипаттама береді, өйткені ойын баланы ақыл-ой жағынан да,дене жағынан да алса жетелеп, дамытады, баланың ойын өрбітіп, бойын өсіреді. Дұрыс таңдалып,сауатты түрде ұйымдастырылған ойын ғана бала танымының дамуына жағдай жасайды. Ойын да халық педагогикасының құрамды бір бөлігі. Бала отбасы тәрбиесі және өзін қоршаған ортамен тығыз араласа отырып,ана тілін үйренеді. Ойын арқылы оқу процесін жандандырып, сабақтың сапасын арттыруға толық мүмкіншілік бар. Баланың сөздік қорын молайтып,сөзді еркін, тез, жылдам сөйлеуге жаттықтыруға ойын бірден бір таптырмайтын құрал. Сабақта қолданатын ойынның түрлері өте көп. Ойындарды барлық пәндер бойынша тиімді қолдану мұғалімнің шеберлігіне байланысты. Жұмбақ шешу ойынын жарыс түрінде өткізуге болады.Жұмбақ ойыны балалардың өздігінен ойлануына мүмкіндік жасайды. Бірінші сыныпқа келген балалардың кейбір әріптерге барлығының бірдей тілі келе бермейді. Бұл кезеңде нағыз көмекші халық ойыны болып табылады. Ежелгі халық ойыны жаңылтпашты ұтымды пайдалануға болады. Жаңылтпаш тіл дамытады, сөзді таза сөйлеп ширақ айтудағы пайдасы көп. Қазақ тілі сабағында «Буын» тақырыбына, «Өз атыңды буынға бөле білесің бе?», «Сыныптағы заттардың атын ата»

ойындарын ойнатуға болады. Мұғалім ішінен «алма» деген сөз ойлап «Ал» деп бірінші буынды атайды. Балалар әр түрлі «ал» буынынан басталатын бірнеше сөздер айтады. (Ала, алақай, алтын, алма, алша т.б.) Халық ойындарын математика сабағында пайдалану оқушының алған білімін күнделікті өмірімен берік ұштастыруға қолайлы. Математика сабағында ойынды қолданудың түрлі жолдары бар. Мысалы, ойын сабақтың басында, не ортасында, не соңында қолдануы мүмкін.Ойынды сабақтың басында қолдану үй тапсырмасына оқушыларды түгел қатыстыру мақсатын көздейді. Егер ойын сабақтың ортасында қолданылатын болса, онда мұғалімнің мақсаты оқушының көңіл күйін сергіту, шаршағанын ұмыттыру. Ойын сабақтың соңында тақырыпты бекіту не сол такырыптан алған білімді жинақтау мақсатында пайдаланылады. Математика сабағында «аз», «кем» ұғымдарын баланың зердесіне ұялату оңай нәрсе емес. Ал, оны қарапайым халық ойынының негізінде түсіндіре бастасаң, ол онша қиындық келтірмейді. Математиканы оқып үйрене бастаған оқушылардың түсінігін жетілдету үшін санамақ ойынын ойнату тиімді. «Санамақ»,«Он саусақ» өлеңдерін жаттатып мазмұнын түсіндіру арқылы оқушылардың логикалық ой жүйелерін қалыптастыруға болады. Сондай-ақ балалардың мектепке бейімделуіне үзіліс кезіндегі ойындардың да маңызы өте зор. Баланың мектеп өміріне бейімдеуге 1 қыркүйек күні өтетін алғашқы сабақтың маңызы ерекше. Осы өткізілген сабақтың үлгі жоспарын ұсынып отырмын. Сабақтың тақырыбы:1 қыркүйек - Білім күні. Сабақтың мақсаты:1-қыркүйек-Білім күні, 30 тамыз-Конституция күні мерекесінің шығу тарихынан алғаш түсінік беру. Қазақстан Республикасының рәміздерімен таныстыру. Мектеп ережелерімен таныстыру. Сабақтың көрнекілігі:ҚР рәміздері, Астана суреті, бейнетаспа

Сабақтың түрі: Жаңа сабақ Сабақтың әдіс-тәсілдері: Сын тұрғысынан ойлауды дамыту технологиясы. Стратегия «Әлемді шарлау», «Ой шақыру», «Жұпта талқылау», «Топтастыру». Сабақтың мазмұны: Қызығушылықты ояту:1.Стратегия «Әлемді шарлау» Сынып екі топқа бөлінген 2. «1-қыркүйек –Білім күні» түсінік беру Мағынаны тану: Стратегия «Ой шақыру» Мақсаты: ҚР рәміздері туралы түсінік беру. 30- тамыз - Конституциясы күні Құқықтық сауат ашу. Заң дегеніміз не? Ой толғаныс. Стратегия «Жұпта талқылау» Шарты:«Достық», «Еңбек», «Отан», «Табиғат» тақырыбында берілген сюжетті суреттер бойынша оқушылар екі - екіден ақылдасып ауызша әңгіме құрастырады. Ойын: «Сен білесің бе?» Мектеп ережелерімен таныстыру. Егер оқушының мектепке дайындығы жоғары дәрежеде болып,бағдарламадағы атап көрсетілген біліктілікті игеріп келген әр оқушымен сынып жетекшісі, дәрігер, психолог, ата-ана, кітапханашы, логопед өзара бірлікте жұмыс жасап, баланың бейімделуіне толық жағдай жасаса, сонда ғана тәуелсіз еліміздің ертеңгі арқа сүйер азаматын тәрбиелеуде еңбегіміз жемісті болмақ. Қорыта айтқанда оқушы бойында шығармашылықты дамытуда үздіксіз құлшыныс,оқуға, білім алуға деген ұмтылыс ұдайы өшпей, күннен күнге дами түсуі қажет. Сонда ғана оқушы бойында білім нұры тасып, сыныптан сыныпқа көшкен сайын оқушының ішкі дүниесі, сыртқы ортамен байланысы дамып, оқушы дүниетанымы арта түсері анық. Пайдаланылған әдебиеттер: 1.Бастауыш сынып. 08.2013 ж. 2.Бастауыш мектеп. 06.2015 ж. 3.Бастауыш мектеп. 04,07.08.2012 ж.

 Әдістемелік қоржынға  TEACHING ENGLISH LANGUAGE THROUGH COMMUNICATIVE APPROACH Askarova Madina Abilkasimovna Coach Center level program of the Instutute of Professional Development for the Republic of the Branch of the JSC “National Center for Kazakhstan “Orleu”in Kyzylorda region

In the information-oriented society, knowledge and skills become priorities in human life. To keep abreast of the scientific world, it is necessary to study first-hand language of the authors. Therefore the increasing importance of foreign language, its relevance, had an impact on the content, objectives and dynamics of learning. In the twenty-first century, the intensification and modernization of education requires the introduction of innovative technologies that aim to educate a person in the creative intellectual and emotional way. These innovative technologies are developing training, planning, problem-based learning, level differentiation, the test system, the game training, and immersion in a foreign culture, cooperative learning, as well as - research, information - communication and personality oriented technologies. With this target setting universal cognitive actions are one of the leading components of the educational standard. This is due to the fact that one of the components of mental development is learning the knowledge, implying the forming of scientific picture of the world, the ability to manage their intellectual activities, learning methodologies, strategies and ways of learning, development, symbolic, logical, creative thinking, productive imagination, memory, attention and reflection. Abstract—it is believed that the Сommunicative language teaching approach is one of the most effective methods to keep away from the weaknesses of the traditional English teaching method in developing students’ communicative ability. Using games, which is communicative in essence, are often considered 32

effective in developing students’ communicative ability. In order to help English teachers put the communicative language teaching approach into practice, this paper, on the basis of pointing out the weaknesses of the traditional English teaching method, discusses what the communicative language teaching approach is, states the value and importance of using games in English-teaching class, introduces eight types of games that could be used in class, and presents some suggestions when using the activities. In this regard, the universal cognitive actions include: - actions retrieval of information; - ability to navigate the system of knowledge and recognize the need for new knowledge; - the ability to make a preliminary selection of information sources to search for new knowledge. Technology of problem-based learning involves independent decision of cognitive and creative problem solving through a critical rethinking and increase knowledge and skills. It allows realizing the conditions of formation of students' cognitive universal action: creating an atmosphere of co-creation in communication, including the emotional sphere of the child, student self-interest, a joint search for truth, self-assessment, self-correction, selfsufficiency. One way to activate students in learning foreign languages is the design (project method), when the student independently plans, creates, protects his\her project, that is actively involved in the process of communicative activity. Training project is a set of search, research, settlement, graphics and other types of work performed by students independently

for practical or theoretical solution of a significant problem. The main objectives of the project methodology are: 1) self-expression and selfimprovement of students, increasing the motivation of learning, the formation of cognitive interest; 2) the practical implementation of acquired skills, language development, ability to competently and convincingly present the material under study, lead the discussion controversy; 3) Demonstrate the level of culture, education, social maturity. Types of projects: 1) role- playing, dramatization, staging (fairy tales, TV shows, festivals, musical performances, etc.); 2) research (country studies, synthesis of scientific knowledge, historical, environmental, etc.); 3) creative (composition, translation, script, wall newspapers, etc.); 4) multimedia presentations. Project method helps develop language and intellectual skills, strong interest in learning the language, the need for self-education. Ultimately, it is assumed the achievement of communicative competence that is a certain level of language, country studies, sociocultural knowledge, communication skills and language skills that allow for foreign communication. Implementation of project and research methods in practice leads to a change in the position of teacher. From the carrier of definite knowledge he\she turns into an organizer of cognitive activity. From an authoritative source of information the teacher becomes an accomplice of the research, creative cognitive process, mentor, consultant, organizer of independent activity of students. Project-based learning is considered one of the most powerful incentives for motivating language learning. It is the most creative activity; all students are involved in the work on the project, regardless of ability and level of language training. They put into practice the knowledge acquired and generated speech skills, creative rethinking and multiplying. In addition, the problem and the variety of forms and types of this technology implies interdisciplinary connections, which allows the student to give a vivid picture of the world in which he lives, interconnection of

events and subjects, mutual assistance, the diversity of material and artistic culture. The main emphasis is on the development of creative thinking, understanding causality and logic of events, to self-actualization and selfexpression, not only students, but also teachers. The project technique requires teachers to be thorough trained, and having professional skills and knowledge. One of the main conditions for the effectiveness of training activities is the atmosphere of goodwill, mutual understanding, trust, creativity, promotion of cognitive student activity. In the modern sense the training project is an integrated didactic tool development, training and education, which allows you to generate and develop specific skills: 1) problematization; 2) planning; 3) introspection and reflection; 4) presentation; 5) research. Using the project methodology is one of the components of the educational process, as students with different levels of language training are involved in the work according to their capabilities. In my opinion along with group projects should be used individual tasks, especially in the preparation of the final lesson. It is a unique opportunity for a truly communicative language teaching. Such lessons take off stress and fatigue of students dramatically improve cognitive interest, develop students' imagination, thought, speech, memory, and can be performed on almost any topic within the framework of the program material. The results are obvious. This technique makes it possible to further explore the topic, develop creative abilities of students. It teaches communication, the ability to use grammatical structures and the fear of conversation in a foreign language disappear. In addition the project technology is effective and exciting for teachers because it helps to open up as a creative person involved in the research work alongside their students. Of course, the project is not a panacea for all problems, but it is a step forward in the teaching of a foreign language. Information and communication technologies are a powerful learning tool, control and management of the educational process. It is the most important parameter of

contemporary socio-cultural system. Online Resources are familiar and convenient means of exploring the culture of other countries and peoples, communication, information, inexhaustible source of educational process. That is why, based on a systematic approach to reforming the methods of learning a foreign language using the new information technologies based on the concept of information and learning environment, which is seen in close connection with the system of developmental education. Information learning environment is a set of conditions that not only let you create and develop language skills, abilities and skills, but also promote the development of the individual student. Learner, as more and more active, deep and full participation in the process of self- learning activities on mastering a foreign language, is transformed from a passive object of influence of the teacher in a full partner of the educational process. Pedagogical relevance formed in information - learning environment of linguistic knowledge and skills is that the student should be offered for the assimilation of such a system of knowledge that he needs at this stage of its development, subsequently enabling to solve problems of increasing complexity. Active introduction of the Internet reveals the following areas of work: 1) The use of Skype; 2) The use of a number of Internet -sites for training FL; 3) The use of blog –technologies; 4) The use of distance education system. In this article we would like to give special consideration to the peculiarities of using blogtechnologies in teaching foreign language students. Also, this area is called the Internet blog -Personal page in the form of a diary or journal. Blog is one of the most popular Web 2.0 services. The popularity of this technology is determined by the following didactic characteristics: ease of use and accessibility; the effectiveness of the organization of information space; Interactive and multimedia; reliability and safety. Information learning environment tasks for learning a foreign language are: - Creating conditions for the development of creative

writing, and verbal skills; - Integration of various forms and strategies for the development of independent cognitive learning activities in the process of individual and group work of students; - Increasing motivation saturation of the educational process; Organization of informative communication activities with native speakers and members of the community network who learn a foreign language; - Formation on the basis of linguistic knowledge of modern information culture, allowing working in the computer and telecommunication environment. At the heart of this innovative technology, there are principles such as openness, integrative, systematic and consistent, interactivity, clarity of presentation, multifaceted and redundancy of all components of the environment. They reflect the specific subject under study and the learning environment. Effective functioning of the Information learning environment depends on the level of development of information and telecommunications infrastructure of education and interaction with the trainees of this infrastructure; from a whole range of psychological - pedagogical conditions; from the control of the background and motivation of its development; taking into account the individual characteristics of the students; from the language of co-creation of all the participants of the educational process. Structurally Information learning environment is organized as a model, which is a set of participators in teach subjects, the relationship between which is realized with the help of information flows organized in accordance with the goals and objectives of the educational process in the functional blocks. Each of the blocks (software – training, information – methodical, communications, instrumentation, socio-cultural, motivational and identification – controls) is aimed at implementing strategies for mastering a foreign language, as well as control over the learning process. The environment is in constant development, which is due to the dynamics of the inclusion of new forms and pedagogical techniques of foreign language teaching, as

well as the development of the participants in the process. Participation in information- communication pedagogical activity promotes the integrated development of all aspects of communicative competence: linguistic, socio-cultural, cognitive, linguistic-country study; as well as related cognitive - communicative abilities of pupils (search and selection of relevant information, its analysis, synthesis and classification). Modeling of real authentic environment by attracting Internet - resources is not only a successful development of the language, but also allows you to understand the fundamental laws of the unity and diversity of culture. Classroom activities used in communicative language teaching include the following: Roleplay. Interviews. Information gap. Games. Language exchanges. Surveys. Pair-work. Learning by teaching. However, not all courses that utilize the Communicative Language approach will restrict their activities solely to these. Some courses will have the students take occasional grammar quizzes, or prepare at home using non-communicative drills, for instance. Thus, the innovative technologies that we reviewed today significantly enrich and diversify the teaching of foreign languages. In place of the monotonous work comes

intelligent creative search, during which formed a new type of personality, active and purposeful, focused on constant self-education and development. Using Literature: 1.Artamonov L.A., Arkhipov M.V., Ganyushkina E.V., Delyagin L.K., Zolotov M.V., Martyanova T.V. Innovations in teaching English language high schools students // Innovations in Education Journal of Nizhny Novgorod University. Lobachevski. - 2012. №2 (1). S.28-33. 2. Knaub V.T. Social services Web 2.0 http: // www / open class / ru / stories / 43847 / 3.Sysoev P.V., Yevstigneev M.N. WEB 2.0 technologies to create a virtual educational environment for learning a foreign language // Foreign languages at school. 2009. № 3. S. 2731. 4. Kopylova V.V. Methodology of project work at English lessons. - M., Globe, 2007. 5.Tsaturova I.A. Computer technologies in foreign language teaching / training manual for schools. - M. «Highest school»,- 2004. 6.New pedagogical and information technologies in the education system. Ed. Polat E.S. M., 1999. 7. Polat E.S. Some conceptual provisions of distance learning a foreign language. IYASH, №№5,

ТАБИҒИ МАТЕРИАЛДАРДАН ӘР ТҮРЛІ ЖАПСЫРМА ТҮРЛЕРІН ЖАСАП ҮЙРЕНУ Жумагалиева Кунимжан Кайырболатовна Атырау қаласы И.Тайманов атындағы №27 орта мектептің технология пәні мұғалімі

Ұлттық салт –дәстүр мен қазіргі заманғы әшекей бұйымдарға қойылатын талаптар: орындалу сапасы, композициясының болуы, конструкциялау, модельдеу, көркемдеп сәндеу. Осының барлығы оқушылар үшін нақтылыққа,

талғамдылыққа, әсемдікке талпынуға үйретеді. Әр түрлі аппликация үлгілері ғасырдан-ғасырға жалғасын тауып, толықтырылып, тігу технологиясымен ерекшеленеді. Жапсыру үшін де үлкен тәжірибе қажет. Сұлулыққа деген 35

сүйіспеншілігін жандандырады және қазіргі жаңа заманмен байланыстыра отырып, шығармашылық қаблеттілік арта түседі. Жапсырмалау техникасы: желімдеу, ұсақ ирек тігістермен тігу,полиэтилен пленкасымен жапсыру арқылы,жұқа матамен желатин желімін жағып негізгі матаға беттестіріп үтіктеу, негізгі матаны ойып алып, киімге бастырып,тығыз тігіспен тігу, полиэтилен пленкасын матамен бірге ойып үтікпен киімге бастыру. Қағаздармен орындалатын аппликация жасау үшін мынадай материалдар мен құрал -саймандар пайдаланамыз:эскиз немесе дайын түсті суреттер,түрлі–түсті қағаз, қарындаш, қайшы, маталар, капрон,жиек, желім,тығыз қағаз,үлгілер т.б. Жасау жолдары: орындалатын суретті түрлі–түсті қағаз бетіне қарындашпен салып,қайшымен ойып алу, ойылған қиынды кескіндерді қағаз бетіне желімдемес бұрын, үйлестіріп қойып, орындарын қарындашпен белілеп алу, әрбір қиындыны нөмірлеп, рет бойынша белгіленген орынға желімдеу. Жапсырмамен киімді, төсек–көрпелерді, перделерді әшекейлейді.Панно және кілемшелер әзірлейді. Жапсырма әзірлеу үшін бұйымның қолданылуына қарай мата жарайды. Жіптердің түсі мата түсімен түстес немесе басқа да түстер таңдалады. Жұмысты орындау үшін калька– көшірме,қарындаш және жапсырманың терістеме жағына үтікпен жапсыру үшін флизофликс қажет. Флизофикс–екі жақты желімді аралық төсем,екі қиық матаны тек үтікпен бастыра үтіктеумен біріктіреді. Жапсырма (аппликация) киімге жапсырма жапсыру оның ажарын ашып, сәнін келтіреді. Қазақ халқы әшекейлеудің бұл тәсілін ежелден білген. Жапсырма үшін жалтыраған, алтын немесе күміс паршалар таңдалады.Жапсырмаға арналған жалтырақ маталар пішін тұрақтылығын сақтау үшін желімдік флизилинмен қатырмаланады. Өрнекті алтын немесе күміс паршадан қиып алады.Содан кейін ол араның тісіндей (зигзаг), бірақ өте ұқсас тігіспен негізгі

матаға тығыз етіп тігіліп шығады.Бұл үшін матаны кергішке керіп қояды. Жапсырманың орындалуының келесі техникалық түрі–желіммен жапсыру. Жұқа полиэтилен түріндегі арнайы пленка жапсырмалық матаның астына төселіп, матамен бірге өрнек бойынша кесіледі. Содан кейін қыздыру тәсілімен негізгі матаға жапсырылады. Қыздыру үшін үтік қолданылады. Квиллинг техникасымен бұйымдар жасау. Қағаз шиыршықтау немесе қағаздан жасалған бұйралар мен дөңгелектерден киім және үй интерьерін әшекейлеу өнері шамамен 500 жылдан бері белгілі. ХХ ғасырда қағаз өрнегі бүкіл әлемге тарап, көптеген елдерде қағаздан өрнек жасау жолын қуушылар саны өсіп келеді. Квиллинг орындау технологиясы өте қарапайым болып келеді. Жіңішке қағаз жолақтарын темір өзекке (біз,тоқыма,сым, ине) нығыз шарғы етіп орайды. Содан соң шарғыны саусақтарды жайлап жылжытып, қажетті диаметрдегі айшықты шиыршық жасап, ұштары желімделеді. Саусақтармен баса отырып, шиыршық дөңгелегін қажет пішінге келтіреді. Осы әдіспен жасалған бөлшектерді бір композицияға жинайды. Элементтер әр түрлі пішінде болуы мүмкін. Қағаздан жасалынған өрнек (гүлдер). Күлгін түсті қағаз жолағын диаметрі 16 мм орауышқа шиыршық түрінде орап,жапырақ түріне келтіреміз. Жалпақ күлгін түсті және ақ түсті жолақтарды 4 бөлікке бөлеміз. Ақ түсті жолақтар бойымен жиілетіп,енінің 2/3 шамасында кесеміз.Ақ және күлгін түсті жолақтарды жұптастырып желімдейміз.Екі түсті жолақтардың әрқайсысын күлгін түстен бастап,тығыз шарғы етіп ораймыз. Пайда болған гүл қауызын тарқатамыз. Гүл жапырақтарын гүл қауызының айналасына жинап жапсырамыз. Технологиялық карта-бөлшектер мен бұйымдарды өңдеу процесі, технологиялық операциялар нұсқауымен түгелдей жазылған құжат.

Қарапайым жапсырма жасауда негізгі табиғи материалдар: р/с 1

Табиғи материал түрлері Жапырақтар

Тоқыма жіптер

Қауырсын қасық

4 5

Қауырсын шанышқы Тұқымдар(ағаш,гүл,көкөніс т.б)

Түр – түсі, қасиеті Өте әсем, әр түрлі пішімде, түрлі - түсті Жұмсақ, қиюға және үзуге жеңіл Жапсыруға және қиюға оңай

Не жасауға болады? Көбелек пен құстар қанаты,балық, бақа табаны Табиғат бейнесі, балық.

Жапсыруға және қиюға оңай Пішімдері әр түрлі, түстері сан алуан

Желпуіш түрлері Ауыл көрінісі

Айна айналасына фон немесе абажур

Табиғи материалдардан бұйымдар жасау үшін төмендегідей қосымша материалдар пайдаланамыз: Қосымша материал Фольга Жіптер Желімдер Мата қиындылары Қағазы

Түрлері Сары,ақ, жылтырақ №10 ПВА,БФ,Момент,қағаз желімдері Әр түрлі Түрлі – түсті, көшірме, калька,обой, қатырма

Қасиеті Оңай бұктеледі, жұқа, жеңіл Түрлі - түсті Мықты

Қолданылуы Сәндеу, безендіру Бекіту, сәндеу Бекіту, жапсыру

Сәнді Оңай қиылады, желімделеді, бүктеледі

Безендіру Әр түрлі бағыттарда

Табиғи материалдармен жұмыс жасауға арналған құрал–саймандар: Түрлері Біз Қайшы Ине Қарындаш Бояу түрлері Қылқаламдар Лак түрлері

Сипаттама Жіңішке тұтқасы 5 см инесі 3-3,5см.Мықты темірден жасалынған.Тесу,белгілеу құралы Ұштары жұмыр,қолға ұстауға ыңғайлы. Сабағы мен арнайы матаға қадалуы. Қарапайым сызба орындауға арналған, 2М Гуашь,акварель,сәндеу үшін Бояуға, сәндеуге Жылтыратып сәндеуге

Барлық жұмыс барысында қауіпсіздік сақтау ережесі қатаң сақталады. Табиғи бұйым дайындау үшін: 1.Жасалатын бұйым үлгісіне талдау жасаймын, 2.Жұмыс ретін орналастырып алып, жұмысқа кірісемін, 3. Құрамдас бөліктерді біріктіру және бекіту тәсілдерін таңдаймын, 4. Бұйымды дайындау жұмыстарына арнайы уақыт кестесін жасаймын. Жапсырмалау өнері қай халықтың өнерінде болса да кездеседі.Жапсырмалау өнері қолданылатын материалдарына қарай үш түрге бөлінеді: -Түрлі–түсті қағаз,қатты кардонмен орындалатын жапсырма; -Әр түрлі мата,мақта қауырсын т.б материалдарды қолданумен орындалатын жапсырма.

-Табиғи материалдармен қолданылатын жапсырма екендігін анықтап берген едім. Бүгінгі мектеп қабырғасында жүрген жастар, ертеңгі ұлтымыздың болашағымыз. Осы бағытта Елбасы Н.Ә.Назарбаев: «Болашақта еңбек етіп, өмір сүретіндербүгінгі мектеп оқушылары...» деп айқын түрде жастарға сенімді ел тірегі мен тілегі жастар екендігін қай жолдау болмасын айқын әрі сеніммен қарайтын.Егемен еліміздің іргетасын нығайтып,келер ғасырға жалғастыратын, көкірегі ояу, саналы, арманшыл жастар екені даусыз. Тарихтың асыл қазынасын оқып үйренуге, халықтың мәдени мұрасын қадірлеп, дәстүрін жалғастыра білуде дана халқымыздың қолөнерін үйренуде шығармашылық қабілеті дамыған, өнер тілін түсінген, өмірде бір мақсатқа қол жеткізіп үйренген адам кез–келген істі алып кетері сөзсіз... 37

Міне,сол себепті менің де алға қойған мақсатым қазақтың қолөнеріне деген құрметімнің артқандығы сондай-ақ, оқушыларға ең қажетті туындыларды қажетсіз бұйымдарды пайдаға асыру жолдарында бірнеше бұйымдар жасап қызығушылығын арттыруға болатындығына көзімді жеткіздім. Әр оқушының жұмыстарына ден қоя отырып, әрмен қарай жұмыс жасауларына себеп бола бастадым. Қатты кардоннан макет жасау қыс мезгілін келтіруде жұмыстарымыз ойымыздан шықты. Қарапайым мақтамен қыс бейнесін жапсырмалау арқылы қардың осынша тез

еритіндігі, ақ түстің ерекшелігі туралы әңгімелейтіндігі қуантты. Бұл жұмыстарым арқылы жақсы жетістіктерге жетуге болатындығына көз жеткізуге болады... Пайдаланған әдебиеттер: 1.Н.Ә.Назарбаев «Қазақстан әлеуметтік жаңғыртылуы: Жалпыға Ортақ Еңбек Қоғамына 20 қадам» // «Егеменді Қазақстан» 2012 жыл 10 шілде 2. Мектептегі технология журналы №3,6 2010 жыл және 2014 жыл 3.Қазақстан ұлттық энциклопедиясы VII том. Алматы

ПОЛИКУЛЬТУРНОЕ ВОСПИТАНИЕ – ОСНОВА ФОРМИРОВАНИЯ ТОЛЕРАНТНОЙ ЛИЧНОСТИ Айпеисова А.К. ст.преподаватель филиала АО «НЦПК «Өрлеу» ИПК ПР по Актюбинской области

Сансызбаева К.З. ст.преподаватель филиала АО «НЦПК «Өрлеу» ИПК ПР по Актюбинской области

Одной из актуальных проблем современного общества является воспитание поликультурной личности, способной адекватно воспринимать представителей иной культуры и строить с ними отношения на основе толерантности. Поликультурное воспитание призвано подавлять межнациональные и межрасовые конфликты, распространение фашистских идей. Необходимо отметить, что поликультурность, как качество личности, развивается с детских лет и на протяжении всей жизни под влиянием различных социальных институтов, общественных организаций, образовательных учреждений. Поликультурное воспитание– воспитание подрастающего поколения в духе поликультурности,предполагающей формирование личности, которой будут известны понятия “толерантности”, “гуманизма”, “интернационализма”, развито чувство уважения к народам, нациям, расам и этносам; подготовка к жизни в условиях многонациональной и поликультурной среды. Целью такого воспитания является 38

формирование умения общаться и сотрудничать с людьми разных национальностей, рас, вероисповеданий, воспитание понимания своеобразия других культур, искоренение негативного отношения к ним. Современный человек должен быть толерантным, терпимым, с развитым чувством уважения к людям иной культуры, умеющим жить с ними в мире и согласии, с готовностью к активному взаимодействию. Внедрение в учебно-воспитательный процесс общеобразовательной школы обучения на трех языках - безусловно, значительный шаг вперед в направлении реализации Концепции развития образования Республики Казахстан, одной из базовых компетенций которой являются трехъязычие,евразийская поликультурность, коммуникативность и технократичность. В основных положениях Концепции говорится о необходимости качественным владением иностранным языком выпускника современной школы, что является назревшей жизненной необходимостью,

поскольку интенсивные темпы и уровень развития науки и техники в мире требуют свободного владения иностранными языками для более качественного и полноценного получения необходимых теоретических и практических знаний, умений и навыков. Эти положения уже успешно реализовываются в школах, где обучение ведется на казахском, русском и английском языках. Овладевая полиязыковой культурой, ученик тем самым расширяет свои возможности. Обучение иностранному языку формирует коммуникативные умения, столь

необходимые для человека как члена общества, члена коллектива, члена семьи. Оно предполагает умение слушать собеседника, вступать в общение, поддерживать его. Это способствует выработке коммуникативных навыков учащихся. Кроме того, обучение на трех языках, и, как следствие, владение ими практически в совершенстве, будет способствовать приобщению учащихся к культуре, традициям разных народов и является основой формирования полиязыковой личности.

ОҚУШЫЛАРДЫҢ БІЛІМ САПАСЫН АРТТЫРУДА ӨЗІНДІК ЖҰМЫСТАРДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУ Науанова Жұмасұлу Бақтығалиқызы Атырау облысы Исатай ауданы, Ғ.Мәсәлімов атындағы орта мектептің I санатты математика пәні мұғалімі

Қазіргі кезде қоғам талабына сай жеке тұлғаны қалыптастыруда әрбір оқушыда сапалы да терең білім мен іскерліктің болуы, олардың шығармашылықпен жұмыс істеуі, ойлауға қабілетті болуы талап етіледі. Оқушылардың оқу–таным әрекетін арттырудың тиімді құралдардың бірі– оқушылардың өзіндік жұмысы мен өздігінен білім алу әрекеті. Өзіндік жұмыстың негізгі мақсатыоқушылардың танымдық әрекеттерін қалыптастыру, шығармашылық қабілеттері мен қызығуын жетілдіру, білімге құштарлығын ояту. Ахмет Байтұрсынов оқушылардың өзіндік жұмысының маңызды туралы былай деген: «Бала білімді тәрбие арқылы өздігінен алу керек. Мұғалімнің қызметі оның білімінің, шеберлігінің керек орнына өздігінен алатын тәжірбиелі білімнің ұзақ жолы қысқару үшін, ол жолдан балалар қиналмай оңай оқу үшін, керек білімін кешікпей кезінде алып отыруы үшін, балаға

жұмысты әліне қарап беру мен бетін белгіленген мақсатқа қарай түзеп отыру қажет». Оқушылардың өзіндің жұмыстары міндетті түрде мұғалімнің басшылығын, сонымен қатар олардың дербестігін, олардың қызығып, өз ықыласымен жасайтын әрекетті керек етеді. Мұғалім оқушылардың өзіндік жұмыстарын ұйымдастыру үшін, олардың өзіндік әрекетінің негізгі психологиялық ерекшеліктерін білген жөн. Оқушылардың өзіндік әрекетіне тән ерекшеліктері: 1)Әрекеттің нақты міндеттерін анықтау; 2)Қолданылатын әдіс – тәсілдер; 3)Өзін - өзі бақылау. Егер оқушы өздігінен жұмыс істеуге үйренбесе, оның оқуы жемісті болмайды, ол жиі сәтсіздікке ұшырайды, басқалармен салыстырғанда оқуда артта қала береді. Оқушы жеке тұлға ретінде өздік жұмыс барысында мұғаліммен бірлесе отырып нәтижеге қол жеткізеді.

Бұл кесте бойынша оқушы басты тұлға, ал мұғалім бағыт-бағдар беруші, кеңесші екені байқалады. Оқушы іс-әрекеті 1.Жұмыстың нақты мақсат–міндеттерін аңғару, Жұмыстың мәні мен пайдасын ұғыну. 2.Жұмысты орындаудың жоспарын жасау. Жұмысты орындау. 3.Өз жұмысының қателерін табу,оны түзету. 4.Өзін-өзі тексеру ,өзін-өзі бағалау

Сонымен қатар өздік жұмыстарды ұйымдастыруда «Оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан ойлауды дамыту» бағдарламасының әсері зор. Бұл бағдарлама менің оқушыларма өзгеріс енгізе бастады. Оқушылардың пәнге қызығушылығы және өз бетімен жұмыс істеуге құлшынысы арта түсті. Мысалы, 10-сыныпта алгебра курсы бойынша «Функцияның ең үлкен және ең кіші мәндері» тақырыбын өткенде сабақтың қызығушылықты ояту бөлімінде «Функцияны зерттеуде қолданылатын қандай ұғымды білесіздер?», «Туынды есептеу ережелерін қағаз бетіне жазыңыз» деген тапсырмалар беріліп, оқушылардың өзіндік ой–пайымдаулары орындалды. Мысалы: 7-сынып Алгебра курсы бойынша «Дәрежеге қолданылатын амалдар» тақырыбын қайталау парақтары: Есте сақта: am.an=am+n , am:an=am-n (am)n=amn , (ab)n=anbn (a/b)n=an/bn Үлгі мысалдар: aa3.a2=a6 (a3.a)5=a20 ((a2)3)4=a24 Өзің шығар: a.a4= 5. 2 4 4= (54)3= 58/56= 159.155/1513= 82.43= 90.92= 411/44.45= СТО-ның әдіс - тәсілдері оқушылардың өз бетімен жұмыстануға тынымсыз іздемпаздыққа баулиды, баланың еркін де терең ойлауына жол ашады. Оқушының ізденісі жеміссіз болмақ емес. Мұғалім 40

Мұғалім іс-әрекеті Тапсырманы анықтап беру. Жұмысты орындау туралы әдістемелік нұсқаулар,бағдар беру. Жұмыс барысында бақылау жүргізу. Оқушылар әрекетіне, оның жеке амал– тәсілдеріне түзетулер жасау. Жұмысты тексеру,оның нәтижесін талдау, бағалау

сабақта әдіс-тәсілдерді пайдалана отырып, балалардың ұсыныс-пікірлерін еркін айтқызып, ойларын ұштауға және өздеріне деген сенімін арттыруға мүмкіндік туғызып отыруы қажет деп ойлаймын. Әдіс-тәсілдер арқылы өткізген әрбір сабақ оқушылардың ойлауына және қиялына келеді,баланың тереңде жатқан ойын дамытып, оларды сөйлеуге үйретеді.Мұғалім түрлі әдістемелік тәсілдер пайдалану арқылы қабілетті әртүрлі балалардың ортасынан қабілеті жоғары баланы іздеп, онымен жұмыс жасау,оны жан-жақты тануды ойлап, оқушылардың шығармашылық деңгейін бақылап отыруы керек. М.Я.Выгодский: «Әр баланың өзіндік деңгейі болатындай әр балаға берілетін тапсырманың көлемі оның деңгейіне лайықтап беріледі. Әр баланың өзінің даму арнасында жетілдіру керек»деген екен. Негізгі мақсатымыз-баланың жеке қасиеттерін ашу арқылы,тәрбиелей отырып, танымдық қабілеттерін қалыптастыру және ой-өрісін дамыту.Өзгеріске,жаңалыққа толы бүгінгі заман мұғалімге сегіз қырлы,бір сырлы ерен қасиет иесі болуды міндеттейді. Ұстаз алдында отырған бірі шапшаң, бірі баяу, енді біреулері төмен қабылдайтын зейін, қабілеті, қабылдауы, есте сақтауы әрқилы шәкірттердің шығармашылық қабілетін дамыту әрине күрделі құрылым. Шәкірттерге әсер ету жолдары түрліше. Тәжірибелі мұғалім ізденісті әр баланың жан дүниесінің есігін ашатын кілтін қолға түсіру-сезімталдық-көрегендік-сергектікбілімпаздық-ізденімпаздық. Шығармашылық қабілетін байқап, оқытып жүрген шәкірттердің өзіндік ерекшеліктерін жете зерттеп, біліп алған соң мұғалім әдіс-тәсілдерді солардың қабылдау деңгейіне қарай іріктеп, талдап қолданады. Математика сабақтарында

оқушылардың өз бетінше жұмыс істей білу іскерліктері де қалыптасуы тиіс. Атап айтсам, жаңа ұғымды, ережені түсініп тұжырымдау, есепті талдап шығара білу, жаңадан өтілген ұғым бойынша өздігінен ой қорыта білу, өзінің оқу іс-әрекетіне бақылау жасай білу. Осындай іскерліктерді қалыптастыру –оқу барысында мақсатты түрде ұйымдастырылған жұмыстар және жаттығулар жүйесі арқылы жүзеге асырылады. Өз бетінше жұмыстың негізгі ерекшелігі –оқушының берілген тапсырманы мұғалімнің көмегінсіз орындауы. Тапсырманы орындауда жақсы нәтижегежету үшін, мұғалім оқушыны

іскерлік дағдысын, бақылай білу қабілетін, ойлауын, есепті шешу жолдарын дұрыс таңдай білуін байқап көреді.Егер тапсырманы орындауда қателерді оқушылардың өздері жөндеуіне мүмкіндік беріп, оқушының іс-әрекетін дұрыс жолға бағыттағаны жөн. Пайдаланылған әдебиеттер: 1.А.Қ.Әлсейітов Математика 3- бөлім 2006 2.Математика және физика журналы №3 2012 3.Б.И. Иманбекова Алматы 2000 «Мектептегі ғылыми әдістемелік жұмыс» 4.А.Әбілқасымова «Алгебра және анализ бастамалары» 10 сыныпқа арналған оқулық 5.А.И.Бегеева «Элементарлы математика»

РАЗВИТИЕ СВЯЗНОЙ УСТНОЙ РЕЧИ НА УРОКАХ ПРЕДМЕТНО-ПРАКТИЧЕСКОГО ОБУЧЕНИЯ Кужанова Салтанат Уаповна Учительница русского языка школы-гимназии №19 им. Сатпаева г. Атырау

Важнейшие задачи, которые ставит любая современная программа обучения русскому языку: всестороннее развитие связной и письменной речи, высокая грамотность, знания о языке как о явлении остаются труднодостижимыми. Развитость речи учащегося зависит от общего режима школы, насколько активно вовлекают учеников в речевую деятельность. Устная речь требует быстрой реакции, умения найти нужное слово, уточнить его, подобрать синонимы. Если активный словарь школьника примитивен, у ученика не хватит слов для выражения мысли. Необходимо его расширять в старших классах и за счет терминов и книжных оборотов. Необходимо не только находить слова, но и связывать их. Э то умение предполагает освоение грамматического строя русского языка. Основной формой развития связной речи у учащихся 4-7 классов является пересказ. Речь всегда обращена к слушателю. Выступающий должен предвидеть реакцию слушателя и быстро реагировать. Устное выступление должно иметь свою завязку,

развитие мысли, кульминацию и вывод. В сообщении не должно быть ничего лишнего. Оно должно быть логичным, а речь выразительной. Формы работы – выразительное чтение, пересказ, заучивание наизусть, работа с ремарками, сопоставление текстов. Основные направления по речевому развитию: 1) словарно-фразеологическая работа с текстом художественного произведения 2)обучение различным видам и жанрам монологического высказывания на разные темы 3)организация диалогического общения 4) создание речевых ситуации. В национальной школе используется разнообразные формы обучения - урок, дополнительные занятия, экскурсии, факультатив и т.д. Ведущая роль в обучении русскому языку в начальных классах принадлежит, конечно, уроку. И отличие урока русского языка в начальных классах казахской школы состоит в том, что его содержательную сторону составляют навыки и умения говорения на русском языке, являющимся для учеников неродным. Первое требование к уроку состоит в том, 41

чтобы он имел определенные, конкретные задачи. Урок русского языка носит комплексный характер и направлен на решение не только образовательных, но и воспитательных и развивающих задач. В своем педагогическом кредо на первое место я ставлю индивидуально-личностное развитие ребенка, развитие его человеческого и творческого «я». Чтобы добиться положительных результатов в своей работе я стараюсь переходить от простого к сложному, опираясь на знания, которые у детей уже имеются. К примеру, в программе 3 класса есть раздел «Учимся говорить по-русски» Обучение детей русской устной речи начинается с формирования умения понимать и составлять предложения следующих конструкции: « вот + имя существительное», «это + имя сущ», «тут, там здесь + имя сущ». После этого усваивается конструкция « имя сущ + глагол». Накопление минимума предметной и глагольной лексики дает возможность начать работу по усвоению грамматических форм имени существительного и глагола. Первая грамматическая категория, с которой должны познакомиться дети, категория числа. С категорией числа дети знакомятся в составе заученных конструкции: Тут стол. Там столы. Тут мальчик. А там мальчики. В связи с изучением форм единственного и множественного числа имен существительных вводятся личные местоимения он, она, они и у детей формируется умение заменять этими местоимениями. Н/р Вот стакан. Он стоит. Это ложка. Она лежит. Введение личных окончаний 3 лица (он, она, они) в связи с практическим усвоением конструкции « имя существительное(местоимение) + глагол», осознанного усвоения конструкции «имя существительное (местоимение) + прилагательное (мой, твой, наш, ваш, какой)

формирует умения и навыки обозначать признак предмета. Приведем фрагмент урока, на котором проводилась беседа по картине «Класс». – Что это? – Это класс. – Какой он? – Он большой и красивый. – Что есть в классе? – В классе есть парты, доска и стол. – Кто это? – Это ученики. – Что они делают? – Они пишут. Обязательным элементом беседы является обобщающий рассказ педагога. При обучении связной речи можно показать серию картинок на интерактивной доске. Ученики могут придумать сказку или пересказать знакомую сказку. Применение наглядности- одно из важнейших условий сознательного и прочного усвоения. Ее используют на всех этапах урока. Очень Эффективным является просмотр произведений с озвучиванием. Применение технических средств имеет преимущество. Очень притягательны ролевые игры, где отрабатывается диалогическая речь. Применение наглядности в обучении русскому языку, бесспорно активирует мыслительную деятельность учащихся на уроке, облегчает овладение связной устной речью Связь теории с практикой доказывается на практике. Литература: 1.Методика развития младших классов. Львов М.Р. 2.Сборник диктантов и статей.4 класс. Бадамбаева Г.А. Кабдолова К. Л. 3.Русский язык и литература в казахской школе. Муканова Б.С. 4.Уроки русского языка в казахской школе. Павленко В.К. Галеева. Г. С. Тюлебаева М.А.

 Оқыту технологиялары  БІЛІМ БЕРУДЕГІ АҚПАРАТТЫҚ-КОММУНИКАЦИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯНЫҢ РОЛІ Каллибекова Гулзада Унгарбаевна «Өрлеу» БАҰО» АҚ филиалы Ақтөбе облысы бойынша ПҚБАИ, баспа қызметі және қоғамдық ортамен байланыс бөлімінің бас маманы

ХХI ғасыр көптеген ғалымдар үшін қазіргі қоғамдағы білім беру саласының рөлі туралы көзқарастарымызды өзгерткен түбегейлі өзгерістер енгізілген инновациялық дәуірдің тууымен байланыстырылады. Индустриалдықтан ақпараттық өркениетке көшу жағдайында мемлекеттің саяси, экономикалық, әлеуметтік аспектілеріне әсер ететін ақпараттық-коммуникациялық сала қоғамның жүйе құраушы факторларына айналғанда, экономикалық және қоғамдық қатынастардың жаһандану үдерісін анықтайды. Бүгінде мемлекеттің ақпараттықтехнологиялық дамуына және даму темпіне экономика жағдайы ғана емес, халықтың өмір сүру деңгейі, ұлт қауіпсіздігі, мемлекеттің әлемдік қауымдастық алдындағы ролі ғана тәуелді емес. 2020 жылға дейінгі қазақстандық білім берудің жаңаруы білім беру саясатының жүзеге асырылуын көздейді, ол өз кезегінде үздіксіз кәсіби білім берудің қазіргі жүйесінің дамуын, білім беру сапасын арттыруды, жалпы білім берудің қол жетімділігін қамтамасыз етуді, білім беру саласының инвестициялық тартымдылығын арттыруды көздейді.Бұл міндеттерді жүзеге асыру еліміздің ақпараттық қоғамға толық енуін қамтамасыз етеді, Қазақстанның әлемдік кеңістіктегі беталысын бекіте түседі. Білім беру диверсификациясы, ұлтаралылығы, даралануы, алдын ала және үздіксіз білім берудің дамуы,оның қарқындануы мен компьютерлендірілуі ҚР білім берудің дамуының оң тенденцияларына жатады. Білім беру интеграциясы мен ұлтаралылығы білім беру қызметтерінің

әлемдік нарығының қалыптасуына ықпал етеді. Бүгін-ақ арақашықтық пен мемлекеттік шекараға қарамастан беріліп жатқан білім қызметтері ашығырақ технологиялық білім беру жүйелері пайда болып, әрекет етуді. Дәстүрлі (классикалық) білім берумен қатар, қазіргі білім беру және ақпараттық технологияларға негізделген дәстүрлі емес оқыту амал-тәсілдері кеңінен қолданыла бастады. Бұл Интернеттехнологиялар немесе электронды білім беруге негізделген ашық және қашықтан оқыту жүйелері. Бүгінде білім берудің жаңа принципі болып білім беруді басқару тұрады, ал жаңа технологиялар болып білім құру формализациясы, білімді беру (тарату) (білімге қол жетімділігі) және білімді бақылау болады. Ақпараттық технологиялар білім беру жүйесіне шынайы перспективалар ашады, нақтылы: ақпараттық технология құралдарын кеңінен енгізу оқу ақпараттарын көрнекті, динамикалық ұсыну бейнесуреттерді, дыбыс пен ақпараттық ресурстарға жойылған қол жету; білім берудің барлық деңгейлерінде – мектепке дейінгі деңгейден жоғары оқудан кейінгі деңгейлерде компьютерлік оқудың үздіксіздігі мен сабақтастығы–оқу үдерісіндегі барлық пәндерді компьютерлік қолдау есебінен; оқушылардың шығармашылық жеке дара қабілеттіліктерін ашу мен дамыту үшін оқыту әдістемесін, стилі мен құралдарын таңдау еркіндігін қамтамасыз ету; жаңа ақпараттық технологиялар негізінде ғылыми және әдістемелік негізделген базалық білім беру жүйесін құру. Білім берудің ақпараттануы объективті түрде:оқу-әдістемелік жұмысты қайта

ұйымдастыруды;оқытушыға талаптың күшеюі және оның рөлінің өзгеруін; оқушылардың тұлғасының ролі мен оның жеке ерекшеліктерінің; оқу мекемесінің ролі мен оның орналасқан жерінің оқушылар құрамына әсерін; қол жетімді ақпараттық ресурстардың көлемінің күрт ұлғаюын тудырады. Ақпараттық және телекоммуникациялық технологиялар өз кезегінде мүмкіндік береді: білімді дамыту, білім алу мен тарату сипатының жаңаруы; оқыту мазмұны мен әдістерінің жаңаруына мүмкіндіктер ашу; жалпы және кәсіптік білімге қол жетімділігін кеңейту; оқытушыларға қажеттілікті аямастан олардың оқу үдерісіндегі ролін өзгерту (ақпараттың білім мен ұғынуға айналуын басқару). Қазақстан Республикасында білім беру жүйесін ақпараттандырудың басты мақсаты АКТ пайдалану негізінде қазақстандық білім беру сапасын арттыруға мүмкіндік беретін ортақ ақпараттық білім беру ортасын құру, азаматтардың барлық сатылар мен барлық деңгейлерде білім алуына тең мүмкіндіктерді қамтамасыз ету, сондай-ақ ҚР әлемдік білім кеңістігіндегі ақпараттық кеңістігін интеграциялау. Ақпараттық кеңістік– бұл тек ақпараттың өмір сүріп және таратылатын ортасы ғана емес, сондай-ақ коммуникацияларды жүзеге асыру және көзқарастар алмасу құралдары. Ақпараттық білім беру ортасын құру қалыптасқан инновациялық оқыту әдістемелері мен оларды біліктілікті арттыру жүйесінде жаппай таратудың ондай ортаның болмауына байланысты мүмкін еместігі арасындағы алшақтықты, сондай-ақ білім беру қызметкерлері арасында озық технологияларды тез әрі кең таратуға мүмкіндік береді. Ақпараттық білім беру ортасы бүгінде ақпараттық, техникалық, оқу-әдістемелік қамтамасыз ету,білім беру үдерісінің субъектісі ретінде адаммен тығыз байланысты; антропософиялық релевантты ақпараттық антураж, оқытушылар мен оқушылардың шығармашылық потенциалы мен дарынын ашуға арналған жүйелі ұйымдастырылған жиынтық (Ж.Н.Зайцева);

ақпараттың дәстүрлі және электрондық тасымалдаушылардың интеграциясы негізінде құрылған, виртуалды кітапхана, мәліметтер базасын бөлу, оқу-әдістемелік кешендер мен кеңейтілген дидактика аппаратын жинақтаған өзара әрекеттердің АКТ қосқан ортақ ақпараттық білім беру кеңістігі. Ақпараттық технологияларға негізделген білім берудің дамуы кадрларды кәсіби даярлау жүйесіне жаңа көзқарастарды шығаруды, оның мақсаты мен мәнін әлеуметтік институт ретінде қайта ой елегінен өткізуді талап етеді. І.Ғылыми-тәжірибелік конференцияның мақсаты: педагогтардың кәсіби құзіреттілігінің дамуына әсер етуші қазіргі заманғы ақпараттық білім беру ортасының факторларын талдау және анықтау. Осыған байланысты ғылыми-тәжірибелік конференцияның басты міндеттері қазіргі білім беру сапасын жүзеге асыру механизмдерін іздеуді оның іргелілігін сақтау негізінде қамтамасыз ету, ақпараттық білім беру ортасы жағдайында тұлғаның, қоғам мен мемлекеттің өзекті және перспективті қажеттіліктеріне сәйкестігін; білім беру саласында мемлекеттік саясатты жүзеге асыруға даяр педагогтардың ақпараттық-коммуникативтік құзіреттіліктерінің деңгейін арттыру. Ғылыми-тәжірибелік конференцияның негізгі бағыттары: 1.Рухани адамгершіліктік білім беру және ақпараттық әлемде, қоғамда тәрбиелеу. 2.Ауыл мектептеріндегі оқушылардың ақпараттық білім беру ортасының құзіреттілігін дамыту мүмкіндіктері. 3.Оқушылардың тұлғалық бағдарлы білім берудегі зерттеушілік мәдениетін дамытудағы жоба әдісі. 4.Қазіргі заманғы білім беруде мақсатқа жетудегі педагогикалық және ақпараттық коммуникациялық технологиялар. 5.Білім беру ортасындағы ITинфраструктурасы және мектепті басқару. 6.Ақпараттық білім беру рсурстары және кадрларды кәсіби дайындаудағы желілік біріккен әрекет.

II.Ақпараттық білім беру ортасы жағдайында педагогтардың кәсіби құзіреттілігінің дамуының негізгі мәселелері мен жай-күйі Жалпы әлемдік масштабта білім беру жүйесінің ақпараттық коммуникациялық инфраструктурасын құруға және қолдауға, аппараттық-бағдарламалық қамтамасыз етуге, цифрлық білім беру ресурстарын құруға және техникалық педагогикалық қолдауға кететін шығындарды ұлғайтуға деген тенденция қалыптасты. Мысалы, Жапонияда АКТ шығыны $9 млрд. құраса, АҚШта–$6 млрд., Ұлыбританияда–$3,5 млрд; Ресейде «Ортақ білім беру ақпараттық ортасын дамыту» мақсатты бағдарламасының құны $2 млрд. жуық болды. Қазақстанда 2007 жылы АКТға $83 млн. (10 млрд. теңге) бөлінді. Қарағанды облысында жергілікті бюджеттен ақпараттық жүйені құруға 2007 жылы 590 мың теңге бөлінген; 2008 жылы – 4631 мың теңге; 2009 жылы 2379 мың теңге; ақпараттандыруға 2006 жылы – 2657 мың теңге; 2007де–3318 мың теңге; 2008де–2980 мың теңге; 2009да–2549 мың теңге; ақпараттық технологияларды енгізуге 2007де – 82983 мың теңге; 2008де–590425 мың теңге;2009 жылы - 46488 мың теңге, аймақтың ақпараттық білім беру ортасын дамытуға қаржы бөлінуіне оң тенденция қалыптасқандығын айғақтайды. Бүкіләлемдік экономикалық форум құрастырған желілік әлемге дайындық Индексіне (ДИ) сәйкес 2007 жылы Қазақстан 122 елдің ішінде 73-орынға ие болған (2005 жылы 60-орында болған). Сондай-ақ жоғары көрсеткіштерге ие болған елдер Эстония (20-шы), Литва (39-шы), Латвия (42-ші), Ресей (70-ші). ДИ 67 параметр бойынша анықталған. Оның ішінде Қазақстан келесі позицияларда тұрды: 73-ші- АКТ-инфраструктурасы бойынша; 87-ші - интернет пайдаланушылар саны бойынша; 65-ші-адам капиталы бойынша (тұрғындардың білімділік деңгейі, АКТ саласындағы мамандар, АКТ пайдалану дағдылары, ақпараттылық және мотивация)‫;‏‬

62-ші–бағдарламалық аппараттық қамтамасыз ету (компьютерлендіру)‫;‏‬ 75-ші – білім беруде АКТ пайдалану бойынша (оқу мекемелерінің АКТға қол жетімділігі, оқу үрдсінде АКТ пайдалану).‫‏‬ Осы халықаралық фонда қазақстандық мектептердің жай-күйі қанағаттанарлықсыз болып бағаланады, өйткені білім беруді ақпараттандыру жүйесі өз дамуының бастапқы сатысында болып табылады, бұл бағдарламаны жүзеге асыру үрдісінде ақпараттандыру емес негізінен, мектептерді компьютерлендіру жүзеге асырылды. Тәжірибе көрсеткендей, оқу үрдісінде пайдалануға арналған көптеген ақпараттық ресурстар төмен педагогикалық деңгейде. Орын алған жағдайдың басты себептерінің бірі болып негізінен, компьютерлік оқу бағдарламаларын құрастыру саласында психология, дидактика, нақтылы пәнді оқыту мазмұны мен әдістемесін білетін мамандардың қатысуынсыз құрастырылатындығы болып табылады. Оқыту жұмысында үлкен еңбек өтілі бар педагогтар көбінесе АКТ-ны меңгермеген, ойлау консервативтілігіне байланысты оның оқушылардың ақпараттықкоммуникациялық құзіреттілігін дамытуда, сондай-ақ өзінің кәсіби құзіреттілігінің дамуында да маңыздылығын түсінбейді. Көптеген мұғалімдер компьютерлік техниканы меңгеруде және оқытудағы ақпараттық ресурстарды пайдалану алдында едәуір психологиялық кедергі сезінеді, ол әдетте аталған құралдар мен технологияларға қатысты педагогикалық мүмкіндіктеріне күдіктенумен жасырылады. Кейде өз мүмкіндіктерін бағалай алмау бұндай білім беруді ақпараттандыру үрдісімен жалаң танысумен түсіндіріледі. Талдау көрсеткендей, көбінесе АКТ ны оқу үрдісіне енгізу мұғалімге белгілі мазмұн мен түсініктерді компьютерлік құралдар көмегімен оқушыларға жай ғана алмастыру ретінде қабылданады (мысалы,интерактивті тақта кәдімгі, бірақ жаңартылған тақта ретінде пайдаланылады). Айтары жоқ, бұндай тұрғыдан қарау оқушылардың көрнекі-бейнелік және теориялық, бейнелік ойлау мүмкіндіктерінің белсендірілмеген

көптеген бөлігін пайдаланылмаған күйде қалдырады. Бұндай жағдайларда көп деңгейлі, ауқымында оқытудың ақпараттықкоммуникациялық технологияларын меңгере алатындай мұғалімдердің біліктілігін арттыру жүйесін құру қажет. «Ақпараттық білім беру ортасы» (АБО) термині білім беру және ақпараттық орта интеграциясының жаңа мәнін білдіреді, олай болса бұл идеяны жүзеге асыру бірқатар маңызды мәселелерді шешуді талап етеді. Жұмыстың жаңа формалары оқытушы мен оқушының жеке қарымқатынастарының түрін өзгерту мен азайтылуын көздейді. Бұл мәселеге топтық оқыту механизмдерін ақпараттық құралдармен құру қажеттілігі жанасады. Сапалы электронды білім беру ресурстарын құру міндеттері, сондай-ақ оларды пайдалану технологиялары мен әдістемелері өзекті. Білім беру сипатындағы мәселелерге ақпараттық-технологиялық мәселелер қосылады. Олар бірінші кезекте жаңа ақпараттық деңгейде виртуалды білім беру кеңістігін ұйымдастыруға байланысты. Бұл деңгейдегі басты міндет білім беру ақпараттық ортаның тұтастығын қамтамасыз ету болып табылады. Білім беру ортасының ортақтығын аймақта бүгінде жоқ реттейтін нормалар, стандарттар мен корпоративтік келісімдер жиынын қамтамасыз етуді талап етеді. Басты психологиялық қиындық ақпараттық білім беру кеңістігінің тұтастығына жекеленуден бас тарту, жалпы ойын ережелерін қабылдаусыз қол жеткізу мүмкін емес. Тағы бір мәселе процестердің табиғи инерциялылығымен байланысты ақпараттардың үлкен массивімен байланысты, білім беруді ақпараттандыру саласында бір кезде қабылданған шешімді ары қарайғы уақытта түзету өте қиын. Қате шешімдердің бағасы әсіресе жолдың ең басында өсе түседі. Қойылған мәселенің глобалдылығы білім беру жүйесіне жаңа технологиялық кеңістікке біртіндеп және өте мұқият кіруді талап етеді. Табыс білім беру және ақпараттық технологиялар саласының

жоғары сыныпты мамандарының тығыз кооперациясы есебінен аймақтық ерекшеліктерді шартсыз есепке алу жағдайында қамтамасыз етіледі. Білім беру қызметкерлерін ақпараттық білім беру кеңістігін құруға жаппай тартуда да қиындықтар бар.Тәжірибе көрсеткендей, білім беру мекемелерінің оқытушыларын өз ақпараттық ресурстарын құруға бағыттау қандай күш талап етілетінін көрсетеді. Көптеген педагогтар өте консервативті (қандай да бір мөлшерде сол арқылы жүйенің тұрақтылығы қамтамасыз етіледі). Алайда, бұл сапа жаңа жұмыс әдістерін енгізуге байланысты қиындықтар туғызады. Педагогтардың АКТ құралдарын пайдалануға даярлығын қалыптастыру оқушыларды оқыту үрдісінде педагогтардың консерватизмінен де үлкен тежегіш оқу мекемелерінің ұйымдастырушылық құрылымының инерттілігі болып табылады. Бұл тұжырымға дәлел ретінде - оқытушылардың оқу үрдісін ақпараттандыру бойынша жұмыстарға уақытының жеткіліксіздігіне, оқу-көмекші сәйкес персоналдардың жетіспеуіне, мұғалімдердің жаңашылдық конструктивті іс-әрекетін мадақтаудың жеткіліксіздігіне әкелген мектеп әкімшілігінің іс-әрекетіндегі қуыстарға сілтеме жасау жеткілікті. Жағдайлар аз емес білім беруді басқарумен айналысатын білікті мамандар АКТ құралдарын пайдаланған оқытуға саясаты мен қатынасы бойынша стандарттар қалыптастырудың қажеттілігін көрмейді және араласпауға кері қатынас ұстанады. Жағдай мұғалімдер мен басқа да білім беру үрдісінің қатысушыларының белгілі бір психологиялық кедергілердің болуымен, ақпараттық технологиялар саласындағы біртексіз даярлығымен ушыға түседі. Ортаны оқуға арналған ақпараттық ресурстармен толтыру міндеті бүгінде өте маңызды әрі мәселелі болып табылады. Электрондық білім беру ресурстарын құру–бұл арнайы дидактикалық тәсілдер мен ақпараттық технологиялармен үйренетін пән аумағын сипаттайтын интеграциялық күрделі үрдісі. Бұл үш

құраушылар да бір-бірлерімен тығыз байланысты.Компьютердің бай презентациялық мүмкіндіктері білім беру ресурсында дамыған дидактикалық

ресурстарды пайдалануға мүмкіндік береді, бірақ оларды педагогтар пайдалануға әлі дайын емес.

МУЗЫКАЛЫҚ БІЛІМ БЕРУ ЖҮЙЕСІНДЕ ИННОВАЦИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ ТИІМДІ ПАЙДАЛАНУ Жексенгулова Куляш Атырау қаласы №11 Ыбырай Алтынсарин атындағы орта мектептің мұғалімі

Бүгінгі күні білім беру ісі саясаттық қоғамдық және экономикалық артықшылығы бар басты салаға айналды. Мемлекетіміздің ертеңгі болашағы бүгінгі таңдағы оқушылардың білімі мен білігіне тікелей байланысты екені белгілі. Қазіргі заманның педагогтарынан өз саласының білгірі болып қана қоймай, таным талғамы жоғары, әрі ақпараттық сауаттылық талап етіледі. Заман талабына сай білім беру үдерісінде оқу мен тәрбие ісін жандандыратын жаңа технологияны шебер меңгерген жан-жақты ғылым мен білімнен хабардар, шығармашылық қиялы мол маман ғана жүйелі білім бере алады. Ахмет Байтұрсынов «жақсы мұғалім мектепке жан кіргізеді» деген ғой. ҚР Президенті Н.Назарбаев «Қазақстан2050» стратегиясында: «ХХІ ғасыр білім мен ғылым ғасыры, инновациялық технологиясының электронды-ақпараттық техниканың шырқау көкке самғайтын дәуірі, сондықтан жастарды бұрынғыша оқыту жеткіліксіз»-деген болатын. Қазіргі жаһандану кезінде мұғалімдерге педагогикалық теориямен қарулану аздық етеді. Бүгінгі уақыт білім беру жүйесінің бағыттарын айқындап, оны тың арнаға, жаңа сапаға қажеттілігін міндеттейді. Сондықтан да мектептегі білім мазмұнын жетілдіру, оқу үрдісін ізгілендіру инновациялық технологияларды кеңінен қолдану жан жақты дамыған, рухани бай, өз елін, халқын жанымен сүйетін, ақпарат көздерін қолдана

отырып, өз-өзін дамыта алатын тұлға қалыптастыруды қажет етеді. Ендеше, бұл білім берудің түрлері мен әдістерін жаңарту деген сөз. «Бала жүрегі кішкентай күйсандық. Ол күйсандық кілтін тапсаң ғана ашылады. Мұғалімнің қолында әркез сол кілт жүруі керек» дейді. Олай болса, қазіргі заманауи технологияның тиімдісін ала біліп, қажеттілікке жарату, білім мен ғылымды өз дәрежесінде меңгерту басты жолға қойылмақ. Қазіргі кезде инновациялық технологиялар қатарының өсіп, білім саласында жан-жақты ізденістің өркен жайып жатқандығын көзі ашық, көкірегі ояу жанға ажырату қиын емес. «Инновация» ұғымы жаңашыл жаңа әдіс, өзгеріс енгізу деген түсінікті білдіреді. Оның мәні білім алуға негізделген қабілетті дамытады. Инновациялық әдістерді баланың білім деңгейіне және жас ерекшелігіне қарай оқу үдерісінде пайдалану керек. Қазіргі оқушы жан-жақты дамыған, ақпаратпен қаруланған тұлға. Музыка пәнінде жаңа әдістерді пайдалану арқылы білімді де білікті, парасатты да мәдениетті, ұлттық және азаматтық намысы бар ұрпақ тәрбиелеуге болады. Бүгінгі жалпы білім беретін мектеп қоғамының алға қойған көкейкесті міндеттерін жүзеге асыру үшін баланың табиғи мүмкіндіктері мен қабілетін дамытып, дүниежүзілік деңгейдегі жоғары мәдениет пен қажетті білім қорын жинақтаған, өз алдына жауапты шешімдер қабылдай алатын, әр істе белсенді әрекет 47

жасайтын және эстетикалық талғамы зор жан-жақты жетілген жеке тұлға тәрбиелеуге тиіс. Музыка пәнінің басқа пәндерге қарағанда көптеген ерекшеліктері бар. Негізінен мұнда оқушының қабілеті, бейімділігіне баса назар аудару керек. Дегенмен оқушыларды бейімдеу, қабілетін дамыту музыкаға деген қызығушылығын ояту жақсы ұйымдастырылған сабаққа байланысты. Оқушыларға алғаш рет музыкалық сауаттылық пен техника, бейнелік-көркемдік, музыкалық ойлау сияқты ұғымдармен танысуы, оларды осы ұғымдарды әрі қарай жете түсінуіне, өз сүйемелдеуіне сауатты талдау жасай алуына, музыкалық талғамдарының жоғары деңгейде көтерілуіне әсер етеді. Оларға ақпарат құралдарынан, әлем елдеріндегі атақты композиторлардың өмірі мен шығармаларынан, мәдени жаңалықтардан үнемі хабардар етіп отыру керек. Оқушылардың қол жетпейтін өнер әлеміне деген танымын жетілдіруде сабақ көрнекіліктерін тиімді пайдалануда инновациялық және техникалық құралдардың атқаратын маңызы өте зор. Соның ішінде сабақтарды өткізуге ыңғайлы және оқушылардың кіші және үлкен топтарда еркін жұмысын қамтамасыз ету үшін заманауи жабдықталған музыка кабинеті болу керек. Онда міндетті түрде интерактивтік, маркерлік және көрсетілім тақталары болу қажет. Жабдықталған компьютер, әр түрлі аспаптар, фонотека, музыкалық орталық тағы басқа қажетті жабдықтармен жасақталған музыка кабинеті жақсы нәтижеге қол жеткізуге көмектеседі. Қазіргі кезде оқушылардың мультимедиялық технологияға көбіне қызығушылығы артып келеді. дербес талдау жасау,ақпарат іздеу,жаңалықтар ашу, суреттер жинау, әуендер таңдау, оны тыңдау қызметтерін олар белсене орындайды. Сабақты түрлендіруде презентация, слайдтар, викториналық ойындар, әуенді дәл

табу жарысы, тестілер өткізу өтілген материалдық есте сақталып қалуына әсерін тигізеді.Әртүрлі мерекелік шараларды қазіргі заманауи әуендермен, бейнероликтермен, ән жазбалармен өткізу таптырмас құндылық болып есептеледі. Мектебімізде үнемі өткізіліп отыратын инновациялық іс - шаралар, конкурстар, лекция, концерттер ұстаздар қауымының ең басты және шығармашылық кәсіби дәрежесін шыңдайтын нәтижелі жұмыстары. Ұстаздан шәкірт озса, атқарылған еңбектің жемісі. Бұл ретте қалалық, облыстық байқаулардың қорытындысының нәтижесі айтарлықтай жетерлік. Жыл өткен сайын оқушылардың кәсіптік деңгейі, орындаушылық шеберлігі шыңдала түсуде. Бұл жетістіктер - біздің талапкерлеріміздің асқаралы биікке қадам жасаудың алғашқы баспалдағы. Талант көрсең, көзін ашатын осындай жақсы мәдени шараларды ұйымдастыру-дарынды жастардың жанжақты болуына жол ашатын жақсы бастама. «Болашақта еңбек етіп, халыққа қызмет көрсетіп, ұрпақ тәрбиелейтін елінің дамуына өз үлесін қосатын мектеп оқушылары. Қазақстанның болашағы жастар, десек, жастарға білім мен тәрбие беретін ұстаздар. Сондықтан да ұстаздарға жүктелетін міндет өте ауыр»,-деді Елбасымыз Н.Ә.Назарбаев. Сондықтан оқушылар шығармашылығын дамыту ісін әлемдік дамыған 50 елдердің деңгейіне жеткізу, оны жүзеге асыру бүгінгі таңда ұстаздар қауымының басты міндеті. Болашақта оқушылардың музыкалық білімін дамытуда, оларды жаңашыл бағытта оқыту мақсатында мектептерде мультимедиялық кабинеттерді көбірек ашу музыкалық студиялар заманға сай жабдықталған музыкалық кабинеттер ашу, аспаптық топ құру оқушыларды шығармашылыққа баулуға, ақпараттық технологиямен қаруланған жеке тұлға болып қалыптасуына үлкен үлес қосары анық.

ИНФОРМАТИКА ПӘНІН ОҚЫТУДА ИННОВАЦИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫ ҚОЛДАНУ Төлеуов Дастан Дарханұлы "Өрлеу" БАҰО" АҚ филиалы Атырау облысы бойынша ПҚБАИ, Ақпараттық технологиялар бөлімінің жетекші маманы, техника ғылымдарының магистрі

«Инновациялық» деген сөз - латынның «novus» жаңалық және «in» енгізу деген сөзінен шыққан, ал оның қазақша аудармасы «жаңару, жаңалық, өзгеру» деген мағынаны білдіреді. XXI ғасыр-ақыл–ойдың дәуірі, ақпараттық қоғам,технологиялық мәдениет дәуірі, айналадағы дүниеге, адамның денсаулығына, кәсіби мәдениеттілігіне мұқият қарайтын дәуір. Бұл кезеңдегі әрбір елдің әлеуметтік - экономикалық дамуының кілті- білімді де білікті маманның қолында. Қазіргі кезде біздің қоғамымыз дамудың жаңа кезеңіне көшіп келеді,бұл кезең ақпараттық кезең, яғни компьютерлік техника мен оған байланысты барлық АКТ педагогтар қызметінің барлық салаларына кірігіп,оның табиғи ортасына айналып отыр. Мұғалім алғаш жаңа педагогикалық технологияларды оқып үйренеді, меңгереді, тәжірибеде қолданады, оны дамытып нәтижесін көрсетеді.Ақпараттық технология -экономиканың және бүкіл қоғам мен мемлекеттің «ілгерлеуінің» белгісі. Қазіргі заманғы экономикалық өсімнің басты факторлары микроэлектроника, сандық және ақпараттық жүйелер, бағдарламалық қамтамасыз ету, байланыс және коммуникация тағы басқа салаларындағы инновациялық технологиялар болып отырғаны баршаға белгілі. Заманауи ақпараттық қоғамның қалыптасуы мен дамуына жаһандық телефония, Интернет желісіне қол жеткізудің спутниктік жүйелері, тікелей сандық теле және радиохабар тарату, шұғыл корпоративтік және кең жолақты байланыс, навигация жәрдемдесіп отырғаны жасырын емес. Қазіргі кездегі шапшаң жүріп жатқан

жаһандану үрдісі әлемдік бәсекелестікті күшейте түсуде. Елбасы Н.Ә. Назарбаев «Қазақстанның әлемдегі бәсекеге қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы» атты Жолдауында:«Білім беру формасы– Қазақстанның бәсекеге нақтылы қабілеттілігін қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін аса маңызды құралдардың бірі» деп атап көрсетті. Бүгінгі білім мазмұны мұғалім мен оқушының арасындағы байланысты субьективті деңгейде көтерудегі демократиялық бастамалардың барлығы мұғалімдер арқылы жүзеге асырылады. Бүгінгі мұғалімге тек пән мұғалімі ретінде қабылдау теріс көзқарас. Мұғалім– ол қоғам айнасы. Білім беру үрдісін ақпараттандыру – жаңа инновациялық технологияларды пайдалану арқылы дамыта оқыту, дара тұлғаны бағыттап оқыту мақсаттарын жүзеге асыра отырып, оқу-тәрбие,үрдесінің барлық деңгейлерінің тиімділігі мен сапасын жоғарылатуды көздейді. Біріккен ұлттар ұйымының шешімімен «XXI ғасырақпараттандыру ғасыры» деп аталады. ҚР да ғылыми– техникалық прогрестің негізгі белгісі-қоғамды ақпараттандыру болатын жаңа кезеңіне енді, бұл кезең ақпараттық кезең, яғни компьютерлік техника мен оған байланысты барлық салаларына кірігіп оның табиғи ортасына айналып отыр. «Білім берудегі ақпараттықкоммуникативтік технологиялар» ұғымы «оқытудың жаңа инновациялық технологиялары», «қазіргі ақпараттық оқыту технологиялары», «компьютерлік оқыту технологиялары» және тағы басқа, тіркестермен тығыз байланысты. 49

Оқытудың компьютерлік технологиясыоқытудың бағдарламалық идеяларын дамытады, мүлдем жаңа технологиялық жолдар ашады. -Дәстүрлі (оқулық, көрнекілік құралдар, электрондық оқулықтар); -Компьютерлік (презентация, дисктер, мультимедия құралдар); -Интернет–технология (интернет дербес ақпарат көзі ретінде, e-mail–ақпарат алмасу құралы ретінде, тағы басқа) жиі пайдаланамын. Электрондық есептеуіш техникасымен жұмыс жасауға,оқу барысында компьютерді пайдалануға, модельдеуге, электрондық оқулықтарды,интерактивті тақтаны қолдануға,интернетте жұмыс жасауға, компьютерлік бағдарламаларына негізделеді. Заман ағымына қарай ақпараттық технологияларды қолдану айтарлықтай нәтежелер беруде. Кез келген сабақта электрондық оқулықты пайдалану оқушылардың танымдық белсенділігін арттырып қана қоймай, логикалық ойлау жүйесін қалыптастыруға, шығармашылықпен еңбек етуіне жағдай жасайды. Инновациялық технологияны бәсекеге ұлттық білім беру жүйесін дамытуға және оның мүмкіндіктерін әлемдік білімдік ортаға енудегі сабақтастыққа қолдану негізгі мәнге ие болып отыр. Инновациялық технологияны пайдалану жөніндегі қызметтің мақсаты: -Үйренушінің шығармашылық әлеуметін дамыту; -Коммуникативтік әрекеттерге қабілетті болуды қамту; -Сараптамалық–зерттеу қызметі дағдыларын қалыптастыру; -Оқу мәдениетін дамыту; -Оқу–тәрбие үрдісінің барлық деңгейлерін жеделдету, оның тиімділігімен мен сапасын арттыру. Ақпараттық мәдениетті, сауатты адамақпараттың қажет кезін сезіну, оны тауып алуға, бағалауға және тиімді қолдануға қабілетті, ақпарат сақталатын дәстүрлі және

автоматтандырылған құралдарын пайдалана білуі керек. Білім беру жүйесінің басты міндеттерінің бірі–оқытудың жаңа технологияларын енгізу,білім беруді ақпараттандыру, халықаралық ғаламдық коммуникациялық желілерге шығу. Елімізде білім берудің жаңа жүйесі жасалып, оның мазмұнының түбегейлі өзгеруі, оның дүниежүзілік білім кеңістігіне енуі бүкіл оқу-әдістемелік жүйеге мұғалімдер алдына жаңа талаптар мен міндеттер қойып отыр. Бұдан шығатыны, XXI ғасырдың алғашқы жылдарының негізгі проблемаларының бірі-«Білім-бүкіл өміріңе» қағидасынан «Білім бүкіл өмір бойына»қағидасына өте алатын білім жүйесінің ұйымдық құрылымдарын түзеу болып табылады. Қазіргі таңда білім саласы қызметкерлерінің алдында тұрған басты мақсат–жаңа технологиялар арқылы білім мазмұнын жаңарту.Технологиялармен жұмыс жасауда төрт саты арқылы іске қосады.Олар:оқып меңгеру,тәжірибені қолдану, шығармашылық бағытта дамыту, нәтиже. Жаңа ақпараттық технологиялар дегеніміз – білім беру ісінде ақпараттарды дайындап, оны білім алушыға беру процесі. Компьютер–білім беру ісіндегі бұрын шешімін таппай келген жаңа,тың дидактикалық мүмкіндіктерді шешуге мүмкіндік беретін зор құрал. Президентіміз Н.Ә.Назарбаевтың 2050 жылға дейінгі бағдарламасын іске асыруға белсене қатысатындар, кең байтақ Қазақстанның байлығына ие болатындар, сол байлықты өз игілігіне жұмсайтындар, сөз жоқ, қазіргі мектеп қабырғасында жүрген оқушыларымыз екеніне ешкім күмән келтіре алмайды. Ақпараттық технологияларды пайдалану кезінде бірден бір талап десек те болады, ол -ақпараттық мәдениет.Ақпараттық мәдениет дегеніміз–адамға ақпараттық кеңістіктің қалыптасуына қатысуға және ол кеңістікке еркін бағдарлай алуға, ақпараттық өзара іс – әрекетке түсуге мүмкіндік беретін білім

деңгейі. Э.Л.Семенюктің пікірі бойынша «ақпараттық мәдениет адамның, қоғамның немесе оның бір бөлігінің ақпараттармен жұмыс істеудің барлық түрлеріақпараттарды алу, өңдеу, жинақтау және осының негізінде сапалы жаңа ақпаратты құру және практикалық қолдану бойынша жетілу деңгейі». Біріншіден, дәстүрлі емес сабақтарды өту арқылы оқушылардың ой-толғауын, білімін, қабілетін кеңейтуге болады. Білімді даяр күйінде бермей, оқушының алдына белгілі бір мәселені міндет етіп қойып, оны олар инновация элементтерін пайдалана отырып ізденіп шешуі тиіс жолдарын пайдалану. Бұл арқылы олар проблемалық жағдай туған кезде оны шеше білу тәсілдерін үйренеді. Мұның нәтежесінде өз бетінше өмір сүре алатын шығармашыл азаматтар тәрбиелейміз. Екіншіден, оқушыларға қазіргі заман талабына сай жоғары дәрежеде сапалы білім

мен тәрбие беруде компьютерлік технологияны пайдаланып оқыту–бүгінгі күн талабы. Дамыта оқытуда баланың ізденушілік-зерттеушілік әрекетін ұйымдастыру басты назарда ұсталады. Үшіншіден, қазіргі таңдағы талаптарға сай білімді, әсіресе білгенін өмірде пайдалана білетін жастарды тәрбиелеу мақсатында оқытудың жаңа әдістерінің ішіндегі ең маңыздысының бірі-желілік ресурстарды пайдалану технологиясын енгізу. Бұл технологияның ерекшелігіоқушының танымдық белсенділігін, ізденімпаздығын қалыптастыра білу. Оқушыға өз ойын қысылмастан айтуға мүмкіндік беру, оған пікір еркіндігін сездіру оқушының сол сабаққа деген қызығушылығын арттыру болып табылады. Инновация технология–білім сапасын арттыру кепілі.

ХИМИЯ САБАҒЫНДА ЖАҢА АҚПАРАТТЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫ ҚОЛДАНУ Дощанова Қалығыз Бағытқызы С. Мұқашев атындағы Атырау политехникалық колледжінің химия - биология пәнінің жоғары санатты оқытушысы

«Білімді болу, талапшыл болу,шығармашыл әр ұстаздың отты пікірі, кісілігінің көрінісі, оны ешбір өнермен салыстыруға келмейді,ал шығармашылық шыдамдылықтың шыңы, ізденіс жемісі.» Ж.Аймауытұлы Қазіргі таңда дәстүрлі оқыту Н.Ә.Назарбаев Білім мен ғылым әдістемесінің заман талабына сай толық қызметкерлерінің білім беруге, меңгертуге кепілдік ІІІ съезінде «Құрылымдық өзгерістер бермейтіндігін оқу тәжірибесі көрсетіп мұғалім кадрларын әзірлеу жүйесін оздыра отыр. Сондықтан жаңартылған әдістемелік отырып, дамыту мен қамтамасыз етілуі жүйенің оқыту процесінде іске асу үшін оны тиіс»-деп, атап көрсетті. технологияландыру қажеттігі туады. Экономикасы күшті дамыған ХХІ ғасырда әлемдік өркениет төрінен елдердің тәжірибесі білім беру жүйесін орын алып, Қазақстанның жан-жақты ақпараттандыру экономика, ғылым және дамуының бірден-бір жолы білім мен мәдениеттің қарқынды дамуының негізгі ғылымды әр қырынан меңгеру қажет болып кепілі екендігін көрсетіп отыр. Олай отырғаны белгілі. Елбасымыз болса қазіргі заманның ақпараттық

және телекоммуникациялық технологиясын игеру әрбір мұғалімнің басты міндеті болып табылады. Білім беру үрдісін ақпараттандыру-жаңа ақпараттық технологияларды пайдалану арқылы дамыта оқыту, дара тұлғаға бағыттап оқыту мақсаттарын жүзеге асыра отырып, оқу тәрбие үрдісінің барлық деңгейлерінің тиімділігі мен сапасын жоғарылатуды көздейді. Оқу мен тәрбие саласындағы мұғалімдердің алдында тұрған аса маңызды міндет-талабы таудай дарынды жеке тұлғаны іздеп тауып, оны жетілдіріп шығару.Қазіргі кезеңде мұғалімінің алдында тұрған маңызды, жауапты міндеттің біріоқушыға тиянақты білім беру. Жаңа технологияларды күнделікті сабақ үрдісінде пайдалану, оқыту мақсатына жетудің тиімді жолдарын көрсетеді. Қазіргі оқыту барысында қолданылып жүрген көптеген технологиялар жеке тұлғаның жетілуіне, оқытудың тиімділігінің негізін құруға бағытталған.Заманымыздың білім жүйесі оқу-тәрбие үрдісінде технологиядағы түрлілігімен сипатталады. Бүгінгі таңда педагогикалық технологияға ерекше көңіл бөлудің себебі неде? Біріншіден,педагогикада іскерлік жүйесінің жаңа жолын табуға қажеттіліктің тууы. Екіншіден, оқытуда жеке белгілей оқыту, білім беру тиімділігін арттыру. Қорыта айтқанда,технологияны жобалау оқушы мен ұстаз арасындағы өзара қатынасты қалыптастырып, білімге қызығушылығын арттыруды бір жүйеге келтіру, әдіс-тәсілдердің түрлерін енгізу. Олай болса, осы педагогикалық жүйені дамыту, оны практикада пайдалану шарт.Бұл жетістіктерге арнайы курс, тәжірибе алмасу және жалықпай іздену арқылы жетеді. Демек, білім беру мазмұнын жаңарту, үздіксіз білім беру жүйесін дамыту бүгінгі күннің обьективті заңдылығы. Ақпараттық технологияларды қолданудың негізгі мақсаты:Оқушылардың ақпаратпен жұмыс жасау іскерлігін қалыптастыру арқылы– коммуникативтік қабілеттерін, ақыл-ойын,

танымдық және шығармашылық қабілеттерін дамыту, алған білімдерін практикалық іс-әрекетте қолдануға үйрету. Ақпараттық технологияларды қолданудағы негізгі міндеттері: – Ғылыми - педагогикалық әдебиеттерден жаңа ақпараттық технология туралы мәліметтер жинақтау, озық тәжірибелермен танысу. –Жаңа ақпараттық технологияны ұйымдастыру үшін материалдық техникалық базаны жетілдіру, іс - шаралар кешенін әзірлеу. – Компьютерлік және саралап, деңгейлеп оқыту технологиясын оқыту үрдісіне енгізу негізінде: а)Химия пәнінен электрондық оқулықты қолдану арқылы өткізілген сабақтардағы оқушылардың білім деңгейінің көрсеткіштерін анықтау. б)Химиядан өткізілген дәстүрлі және электронды оқулықты қолданып оқытылған сабақтардың білім сапасына әсерін зерттеу, талдау. в) Химиядан өткізілген дәстүрлі және электронды оқулықты қолданып оқытылған сабақтардың салыстыруына сараптама. Зерттеу әдістері: бақылау алу, тестілеу, сауалнама алу, тәжірибе жасау, бағалау. Заттардың құрамы мен құрылымын, қасиеттерінің құрылымына тәуелділігін, қасиеттері белгілі жаңа заттар мен материалдар алуды, химиялық өзгерістердің заңдылықтары мен оларды басқарудың жолдарын зерделеу- химия пәнін оқытудағы негізгі мәселелер. Заттар әлемін (олардың құрамын, құрылымын, бір заттың басқа затқа айналуын) зерделей отырып, оқушылар практикалық қызмет үшін тиянақты білім алуы тиіс. Осыған байланысты күнделікті сабаққа: -мультимедия (видео,аудио қондырғылары мен теледидарды, электрондық оқулықтарды); -зертханалық тәжірибелер; -компьютер (компьютерлік бағдарламалар, интерактивтітақта); -анықтамалық мәліметтер (сөздік, энциклопедия, карта, деректер қоры);

-интернет және т.б. көрнекі материалдарды пайдалану айтарлықтай нәтиже береді. Мұндай қондырғылар оқушылардың қызығушылығын арттырып, зейін қойып тыңдауға және алған мәліметтерді нақтылауға мүмкіндік береді. Студенттердің сабаққа деген қызығушылығын ояту мұғалімнің сабақ өткізу тәсіліне де байланысты. Қазіргі таңда оқудың интерактивті әдіс-тәсілдері өте көп. Педагогикалық ғалым мен озық тәжірибенің бүгінгі даму деңгейінде белгілі болған оқыту әдіс-тәсілдерінің бәрін еркін игеріп, әрбір нақтылы жағдайларға орай ең тиімдісін таңдап алу және олардың бірнешеуінің жиынтығын түрлендіре тиімді, үйлесімді әрі шығармашылық пен қолдану сабақтың сәтті өтуінің кепілі. Мұғалім күнделікті әр сабағына шығармашылықпен дайындалуы керек. Өйткені, сабақ мұғалімнің өнері, шығармасы. Сондықтан әр сабақты тиімді ұйымдастыруда оқушыны жалықтырмайтын, қабілетін арттыратын жағдай туғызуға ықпал етуміз керек деп ойлаймын. Ақпараттық технология негіздері тұлғаның химия пәнінен алған білім сапасы мен сауаттылығын кеңейтуге жәрдемдеседі, мысалы: интернет сайты арқылы жоғары деңгейдегі көрнекіліктерді пайдалануға болады. Заман ағымына қарай сабаққа видео, аудио қондырғылары мен теледидарды, компьютерді қолдану оқушының дүниетанымын кеңейтеді. Әсіресе, оқулықтағы тарауларды қорытындылау кезінде оқушылар қосымша материалдар жинақтап, білімдерін кеңейтіп, танымдық белсенділігін арттырып қана қоймай, қисынды ойлау жүйесін қалыптастырып, шығармашылығын дамытады. Тестік тапсырмалар орындайды. Компьютер көмегімен оқыту оң нәтижелер береді. Ақпараттық мәдениет дегеніміз- тек компьютермен дұрыс жұмыс істей білу ғана емес, кез-келген ақпарат көзін: анықтамаларды, химиялық формулалар, сөздіктерді, теледидар бағдарламаларын т.с.с.дұрыс пайдалана білу деген сөз.

Мысалы, бір ғана химиялық формуланың өзінен көп ақпарат алуға болады. Химиялық формула химиялық тілдің ең маңызды бөлігі болып есептелінеді, себебі сол заттың химиялық құрамын ажыратып береді. Жаңа ақпараттық технологияның негізгі ерекшелігі–бұл оқушыларға өз бетімен немесе бірлескен түрде шығармашылық жұмыспен шұғылдануға, ізденуге, өз жұмысының нәтижесін көріп, өз өзіне сын көзбен қарауына және жеткен жетістігінен ләззат алуға мүмкіндік береді. Ол үшін мұғалім өткізетін сабағының түрін дұрыс таңдай білуі, бүгінгі заман талабына сай білім беруі қажет. Сабақтың сәтті өтуі біріншіден, мұғалімнің біліміне, іскерлігіне, тәжірибесіне байланысты болса, екіншіден , сабақ материалына, ал үшіншіден, сыны п типіне, төртіншіден мұғалім мен оқуш ының көңіл– күйіне де байланысты. Сабақты тартымд ы әрі сәтті өткізе білу мұғалімдер қауым ынан көп ізденуді, білімділікті,қабілеттілікті және тапқырлықты қажет етеді. Сабақты сәтті ұйымдастырудың бірнеше алғы шарттары бар. Олар: -Сабақтың тақырыбына сай сабақ жоспарын жасау.Сабақ жоспары на қтылы жүзеге асатындай етіп жасалынуы қажет. Дұрыс құрылмаған сабақ жоспары жақсы нәтиже бермейді. Тақырыпқа сай сабақ түрін, оның әдістәсілдерін түрлендіріп отыру. Қосымша материалдарды тақырыпқа сай шығармашылықпен іріктеп ала білу. -Дидактикалық, техникалық құралдарды, электрондық оқулықтарды мақсатқа сай, оқушы сезіміне әсер ететіндей тұрғыда пайдалану. -Сабақта алдыңғы қатарлы озық істәжірибелер мен жаңа технологияларды п айдалану. Бұл орайда инновациялық технологиялард ы пән бойынша қандай тарауға, қай тақырыпқа пайдалану тиімді болатын

ына зерттеу, салыстырып жүргізіп отыру қажет деп ойлаймын. Сонымен бірге оқу шының бастапқы білім деңгейін, жаңа технологияны пайдалану барысында қаншалықты білім алып шыққанын, не үйренгенін айқындап, диагностикалап отыру керек. Ақпараттық технологиялардың бірі интерактивтік тақта, мультимедиялық және онлайн сабақтары. Оқыту үрдісін компьютерлендіру мақсатында интерактивті тақтамен жұмыс жасау тиімді. Өзім жұмыс жасайтын колледжде жаңа ақпараттық технологияларды қолдану кеңінен қарастырылған. Интерактивті тақтаны, электронды оқулықты қолдану арқылы оқушылардың қызығушылығын, интеллектуалдық танымын, білім сапасын арттыруға болады. Сабақ барысында, соның ішінде химиядан зертханалық сабақтарды өткізген кезде жиі қолданамын. Ақпараттық технологияларды жүзеге асырудағы тағы бір мүмкіндігі–ол электронды оқулық. Электрондық оқулық - бұл дидактикалық әдіс– тәсілдер мен ақпараттық технологияны қолдануға негізделген түбегейлі жүйе. Электронды оқулықпен оқыту оқытушының оқушымен жеке жұмыс істегендей болады. Электрондық оқулық тек қана оқушы үшін емес, мұғалімнің дидактикалық әдістемелік көмекші құралы да болып табылады. Қазіргі заманның даму қарқыны мұғалімдерден шығармашылығын жаңаша, ғылыми-зерттеу бағытында құруды талап етеді.Компьютер және ақпараттық технологиялар арқылы жасалып жатқан оқыту процесі оқушының жаңаша ойлау қабілетін қалыптастырады. Бүгінгі таңдағы ақпараттық қоғам аймағындағы оқушылардың ойлау қабілетін қалыптастыратын және компьютерлік оқыту ісін дамытатын жалпы заңдылықтардан тарайтын педагогикалық технологиялардың тиімділігі жоғары болмақ. Компьютерлік графикалық материал презентациялық монитор көмегімен көрсетіледі. Химия пәні бойынша компьютерлік тестілеуді қолдану оқушылардың интеллектуалдық танымын арттырады. Оқушылар бір тестілеуден

жақсы нәтижеге жеткенше бірнеше қайтара өтеді. Келесі бір маңызды жағдай уақытты үнемдеу. Аз уақыттың ішінде бағдарламаның көптеген киын сұрақтарын формулалар мен эксперименттер көрсету арқылы түсіндіріліп, бекітіледі. Химия сабағында жаңа ақпараттық технологияларды қолдана отырып өз бетінше жұмыс істеу факторы-есептерді шығара білу, шапшаңдылық, шеберлік дағдыларын ұйымдастыра отырып, сабақтар өткізуді қолға алдым. Осындай ақпарат құралдарын пайдалана отырып, мен сабақ барысында оқушылардың қабілетіне, білім деңгейіне, ынтасына қарай топқа бөліп, өз бетімен еңбектенуге, ізденуге, шығармашылыққа баулып, қорытынды жасауға машықтандырамын, оқушының ақыл-ойын дамытып, өзіндік дүниетанымын қалыптастырамын, сабаққа ынтасын арттырып, тапсырманы орындау барысында жіберілген қателер мен кемшіліктерді уақытында анықтап түзетуге мүмкіндік беремін. Сабақ барысында оқушыларды, есте сақтау қабілеттерін дамыту үшін оқушылардың шығармашылық ізденісін, тапқырлығын, зеректігін, ойлауға икемділігін, өмірге ғылыми көзқарасын дамытуға өткізілген сыныптан тыс жұмыстар:«Химиялық сөзмерген», «Жүзден жүйрік», «Бұл неліктен?», «Кім көп біледі?», «Кім жылдам?», «Не? Қайда? Қашан?», «Білгір химик» сияқты танымдық ойындарын қолданамын. Алынған өзекті тақырыпты басшылыққа ала отыра және жасалған жұмыстарды қорытындылай келе өзін-өзі бағалай білетін, шығармашылық деңгейі жоғары жан-жақты тұлға қалыптастыра отыра, оқушының білім сапасын көтеремін, алған білімдерін өмірмен ұштастыруға бағыт беріп оқушы кұзырлығын дамытамын. Осындай тәжірибем арқылы оқушылардың білімін, дағдыларын, ойлау қабілеттерін, шығармашылық ізденісін бақылау арқылы біршама нәтижеге жеттім. Мысалы: 1-курс студенттеріне «Темір»,«Алюминий және оның қосылыстары» тақырыбындағы

сабағымда тірексызба, семантикалық карта толтыру, эстафеталық сұрақтар арқылы, электрондық оқулықтарды пайдалана отырып, оқушылардың есте сақтау, ойлау қабілеттерін дамыттым. Есте сақтау қабілетін шыңдауға, ғылым мен техника жетістіктеріне, білімге деген қызығушылығын арттыруда сыныптан тыс шаралардың маңызы зор. Оқушылардың химиялық сауаттылығын арттыру, алған білімдерін тиянақты болуын қадағалау үшін сыныптан тыс жұмыстар жүргізіп, оқушыны қызықтыратындай химиялық ойындар викторина шешу, кроссворд құрастыру, логикалық есептер шығарту арқылы ой-өрісін, пәнге қызығушылығын арттырып, пәнаралық байланысты нығайту қажет. Тарауды қайталау, қорытындылау кезінде «қайталауоқу анасы» деген нақыл сөздерді қолданып, тақырыпқа байланысты сөздік қорларын молайтып, өткен тақырыптың мазмұнын толық ашу үшін сәйкестендіру кестесін толтырғызып, сабақты бекітемін. Әр тарауды өткен соң, химиялық диктант, өздік жұмыс, тақырыптық есеп, бақылау жұмыстары, тестік тапсырмалар өткізу арқылы тақырыпты қаншалықты меңгергенін тексеріп, тақырыпты толық меңгере алмаған студенттермен қосымша сабақтар, сыныптан тыс жұмыстар жүргіземін. Тест түрлері оқушы білімін бекітуге қайталауға, жүйелеуге мүмкіндік береді. Сонымен қоса мұғалім мен оқушылардың уақытын үнемдеуге оқу жұмысын ұйымдастыруға жағдай жасайды.Тестік тапсырмаларды оқушылардың білім деңгейіне байланысты құрастырып, нәтижесін кілтімен тексертіп өздеріне бағалатамын. Оқушы білімін бағалауға оқушылардың жауап беру мүмкіндігі мен өзбетінше іздену дағдысын ескеріп, оқушы қабілетіне, қабылдау және меңгеру деңгейіне қарай сараптап тұлғаның психологиялық жас ерекшеліктерін ескеремін. Бағалау парағына әр деңгейлік тапсырманың бағасын қойып, қорытынды бағасын шығарып отырамын. ХХІ ғасыр – информатика ғасыры, яғни ақпараттандыру технологиясы дамыған

заманда мемлекетіміздің болашағы – жас ұрпаққа заман талабына сай білім беріп, жан-жақты дамуына ықпал ету мұғалімнен шығармашылық ізденісті, үлкен сұранысты талап етеді. Компьютер және ақпараттық технологиялар арқылы жасалып жатқан оқыту процесі оқушының жаңаша ойлау қабілетін қалыптастырып, оларды жүйелік байланыстар мен заңдылықтарды табуға итеріп, нәтижесінде–өздерінің кәсіби потенциалдарының қалыптасуына жол ашады. –Егер Жаңа ақпараттық технологияны химия сабағында тиімді пайдаланса, оқушылардың пәнге деген қызығушылығы, танымдық белсенділігі, зерттеушілік іскерлігі, шығармашылығы артады. –Жаңа ақпараттық технологияны қолданса әрбір оқушы оқу процесінің субъектісіне айналуы нәтижесінде оқу жүйесінің қарқыны, білім сапасы артады. – Жаңа ақпараттық технологияны тиімсіз пайдаланғанда, қажетті талаптарды сақтамаса оқушының білім сапасына танымды белсенділігі мен денсаулығына кері әсерін тигізуі мүмкін. Бүгінгі таңдағы ақпараттық қоғам аймағындағы студенттердің ойлау қабілетін қалыптастыратын және компьютерлік оқыту ісін дамытатын жалпы заңдылықтардан тарайтын педагогикалық технологиялардың тиімділігі жоғары деп есептеймін. Егемен еліміздің болашағы жас ұрпақтын қолында десек, неге оларды заман талабына сай тәрбиелеп, білім нәрімен сусындатпасқа. Оқытушы қауым химияны оқыту әдістерінде жаңа ақпараттық технологияның тиімді жағын пайдаланады деген оймен сөзімді аяқтаймын. Қолданылған әдебиеттер: 1.Назарбаев Н.Ә.Қазақстан халқына жолдауы. «Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан» 2.Химия анықтамалығы 2015 ж 3.Химия мектепте журналы №1-3, 2015 ж 4.Қазақстан мектебі 2014/2015 ж 5.Нұрахметов Н.Н. Химия. Әдістемелік нұсқау. 6.Исабек. Н. «Компьютерлік технологияны пайдаланудың оңтайлы өлшемдері»

«Өзін-өзі тану» пәні шеберханасы» ІЗГІЛІК –ІЗЕТТІ ЖҮРЕКТЕРДЕ Кульниязова Айжан Сисенқызы «Өрлеу» БАҰО» АҚ филиалы Атырау облысы бойынша ПҚБАИ, «Деңгейлік бағдарламалар орталығы, «Өзін-өзі тану» пәні бойынша тренер

Еліміздің рухын көтеретін, ұлы мақсаттарға жеткізетін «Мәңгілік Ел» ұлттық идеясы. Бұл қазақстандықтардың қолынан толық келеді деп ойлаймын деп сенім білдірген Елбасының үміті халқынан қолдау тапты. «Мәңгілік Ел» сөзінің терең тарихи тамыры және үлкен мағыналы мәні бар. «Мәңгілік Ел» мемлекет пен ұлттың уақытпен шектелмеген ұғымы болып табылады. Бұл–Қазақ елін дамытуға бағытталған құндылықтардың негізі және мақсатқа жетудің басты жолы. Мәңгілік Ел идеясы халқымыздың ғасырлар бойғы арманы ғана емес, Президентіміздің жетекшілігімен Қазақстанның дамуына негізделген идея. ҚР Президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев Қазақстан халқына Жолдауында «Жаңа құндылықтар жүйесіне тезірек бейімделіп кеткен болашаққа жаңаша көзқарасы бар жас ұрпақты дер кезінде ең қымбат адами көзқарастар негізінде рухани-адамгершілік, имандылық ізгі қасиеттерге баулу қажет» деп еліміздің болашағы өскелең ұрпақ қолында екенін, жақсы тәрбие беру барысында жас ұрпаққа адамзаттық құндылықтар, рухани-мәдени мұралар сабақтастығын сақтай отырып тәрбиелеу керек екендігі туралы айтқан болатын.Тарихтың сан қилы нәубетті кезеңдерін бастан кешірген қазақ халқы бүгінде әлемдік қауымдастық мойындаған еңсесі биік елге айналды. Егемендігімізді жариялап, тәуелсіздікке қол жеткізген сәттен бастап мемлекет басшылығы алдында терең саналы білімділік пен қажырлы еңбекті талап ететін, ел тағдырын айқындаушы ұлы міндеттер тұрды. Елбасының қазіргі кезде басты назар аударған бір мәселесі–бүгінгі мақтанышымыз, ертеңгі келер ұрпағымыздың тәрбиесі. Өйткені, бала56

өмірдің сәні, бақыттың нысаны, ертеңгі күнді жалғастырушы ұрпақ. Ұрпақ тәрбиесі -келешек қоғам тәрбиесі. Сол келешек қоғам иелерін жан-жақты жетілген, ақыл-парасаты мол, мәдени-ғылыми өрісі озық етіп тәрбиелеу- біздің мұғалімдердің міндеті. Ал, қазіргі кезде ата-бабамыздың салт-дәстүрі мен әдет-ғұрпынан ажырап қалған, шетелдік компьютерлік ойындар мен қатыгездікке құрылған фильмдердің еркінде кеткен жастарымызды қайтсек дұрыс жолға саламыз?Бүгінгі таңда бұл сұрақ ұлтымыздың болашағын ойлайтын, санасы сергек барша қауымды толғандыруда. Себебі ұлы бабамыз әл-Фараби: «Тәрбиесіз қолға білім салма»,- деген екен. Ал ғұлама ғалым А.Байтұрсынов: «Біз әрқашанда білімге ұмтыламыз. Негізінде, ең бірінші тәлімге ұмтылуымыз керек, тәрбиелі білім беруде, тәлімді рух қажет.Тәрбиеге негізделген білім адамзатқа жарық риясыз нұр береді, жүректі мейірімге толтырады, шынайы адамның бет бейнесін қалыптастырады, міне- адам! Міне – тұлға!»,- деп білімнен бұрын тәрбиеге көңіл аудару керектігін, тәрбиесіз адамға берілген білімнен ешқандай пайда жоқтығын баса көрсеткен. 1 Біз осы бір қағидаларды әрқашан жадымызда ұстауымыз, алдымен таза жанды, иманды, арлы, намысты, ұлты мен ұлттық құндылықты сүйетін тұлға тәрбиелеуге ұмтылуымыз керек. Атақты педагог Сухомлинский: «Бала кезде үш жастан он екі жасқа дейінгі аралықта әр адам өзінің рухани дамуына қажетті нәрсенің бәрін де ертегіден алады.Ертегіні балаға айтып жеткізудің ерекше орны бар. «Балалар Жаратқанның жер бетіне жіберілген ең ғажайып құбылысы. Сол үшін 1

Қазақстан даму институты. Қазақтар. Алматы, 1998

біз, үлкендер, балаларға ерекше құрметпен қарап, айрықша қамқорлық жасауымыз керек»,-дейді Сара Алпысқызы. Тәрбие беруде ата –ана мен қатар ұстаздың алар орны ерекше екенін бәріміз білеміз. Ұлттық игіліктер мен адамзаттық құндылықтардың, рухани мәдени мұралардың сабақтастығын сақтай отырып, ұлттық құңдылықтарымызды әлемдік деңгейге шығаруға қабілетті тұлға тәрбиелеуге жанжақты даярлау қажет. Бұл орайда оқушыларға ұлттық сана-сезімін қалыптастыру, туған халқына кұрмет, сүйіспеншілік, мақтаныш сезімдерін ұялату, ұлттық рухын дамыту, мәдениетін, өнерін, салт-дәстүрін, тарихи мұраларды қастерлеуге тәрбиелеу, тәлім мен тағылым, білім мен біліктерін шыңдау-басты міндет. Осы міндетті дұрыс түсініп, адамзатқа жеткізуде мұғалімнің алар орны ерекше. «Мұғалім рухын бірде бір кітап алмастырмауы қажет және алмастыра алмайды да»-деп Адольф Дистервег тұжырым жасағандай:Бір жан бар, адамдықтың шыңына жеткен, ол – ұстаз. Бір мамандық бар, жүз маманның жасағанына жете алмайтын, ол– ұстаздық. Мұғалім бола салу оңайдың оңайы, ал жақсы мұғалім болу мыңның біріне ғана бұйырады.. Ұстаз жаратылысынан өзіне айтылғанның бәрін жете түсінген, көрген, естіген және аңғарған нәрселердің бәрін жадында жақсы сақтайтын, ешнәрсені ұмытпайтын алғыр да аңғарымпаз ақыл иесі, мейлінше шешен, өнер-білімге құштар, аса қанағатшыл жаны асқақ және ар-намысын ардақтайтын, жақындарына да, жат адамдарына да әділ, жұрттың бәріне жақсылық пен ізгілік көрсетіп...қорқыныш пен жасқану дегенді білмейтін батыл, ержүрек ол ұстаз.Ұстаз жас ұрпақты, жалпы адамды ізгілікке баулып, жақсылыққа тәрбиелейтін,білім беретін оқытушы.Ұстаз деген-өзінің уақытын басқаның бақытына сыйлайтын адам.Ұстазға жүктелер аманат, артылар сенім ешқандай заңғар биікпен салыстыруға келмейтін өлшем. Абай атамыз «Адамның адамшылығы жақсы ұстаздан» деп бекер айтпаса керек. Баланың жанын түсінетін, ынтасын арттыратын, талабын қанаттандыратын, талпындырып, ой қиялын

шарықтатын, дарындылығынның ашылуына көмек бере отырып әр адамның бойындағы құндылықтардың көзін ашып дамытуға жол салатын-ол ұстаз. Мұғалім мамандығымақтан тұтар мамандық. Киелі әрі өте көне мамандық. Адам Ата Хауа Анадан бері жұмыр басты пендені ойландырып, толғандырып келе жатқан, қоғам өзгерсе де қажеттілігін жоймайтын үлкен мәселе шыр етіп дүниеге келген нәрестені өмір сүруге дайындау жауапкершілігін сезінген жан. Бұл-қиынның қиыны. Себебі әр адамқайталанбас тұлға. Оның жан дүниесі өзінше бір әлем. Ал ұстаз сол әлемді шартарапқа жетелеуші. Ұстаз-бала болмысына өзгеріс енгізуші, бағыт-бағдар беруші, атаананың сенімді көмекшісі. Мұғалім мамандығы жасандылыққа, уақыт талабынан қалыс қалуға төзбейді. Болашақтың адамын тәрбиелейтін, болашақ жас ұрпаққа білім мен тәрбие беретін бала жанының бағбаны-мұғалімдер.Сондықтан олардың ары таза, адал, әдепті, инабатты, сыпайы, парасатты, байсалды, ұстамды, төзімді, кешірімді жалпыадамзаттық құндылықтарды: ақиқат, дұрыс-әрекет, сүйіспеншілік, тыныштық қиянат жасамау құндылығын өз бойында дамытып ұрпақ тәрбиесінде қолдана білсе рухани тәрбиенің негізгі шарты болып табылады. Міне, мұғалімнің осы қасиеті туралы, «Мектепке алты жастан» деген еңбегінде Ш.А.Амонашвили дәл басып айтқан. «Мұғалімнің біріншіден, балалар арасында өз беделін сақтап, нығайтып, екіншіден оны әр оқушыны адам етіп қалыптастыруға игі ықпал етуге пайдалану үшін оның маңызы өте зор. Жақсы көрген мұғалімнің пікірі, бағасы, оқушы үшін адамдарға, олардың ісіне қарым-қатынас жасаудың нұсқасы болып табылады. Сүйікті ұстаз-оқушының өмірге қарайтын мөлдір де, таза әйнегі». Өз бойында рухани құндылығы мол мұғалім өз бойындағы барлық жақсы қасиеттерін ақылмен, дарынымен, өз қабілеті, шеберлігімен ішкі нұрын, жүрек жылуын айналасындағы шәкірттеріне үлестіреді. Мұғалім–бұл ақылдың шектеулігін жоятын, сонысымен жер бетіндегі тыныштыққа ықпал ететін және өзіңді-өзің 57

ұстай білуге үйрететін адам. Егер оқушы өзін жаман ұстаса, онда бір адамның мінезі жапа шегеді, ал егер оқытушы өзін дұрыс ұстамаса, көптеген оқушының мінезіне зиян келеді. Егер мұғалім өз ісіне берілген және таза болса, онда оның мыңдаған оқушысы жақсара түседі, және де еліміз мінезі жетілген білімді ұл-қыздарға ие болады. Өмірдегі көп мамандықтардың ішінде жанжақты тәрбиелікті, білімділікті, икемділікті, шеберлікті, ерекше шәкіртжандылықты, мейірімділікті, риясыз сүйе білетін ол ұстаздық мамандықты игерген адам. Олай дейтінім, мұғалім еңбегі біріншіден, адамзат қоғамы тарихында жинақталған ғылым негіздерінен білім беруге тиіс болса, екіншіден, үнемі шәкірттерімен қарымқатыныста болып,білсем, үйренсем деген бала арманы мен оның сырлы тағдырына басшылық етуді мойнына алған мамандық. Әр оқушының осындай талабын қанағаттандыру мақсатында ұстазға үзбей ізденіс, шаршамай шабытпен жаңа әдістерді меңгеріп қана қоймай,оны әр баланың психологиясына, қабілеттеріне сәйкес өзгеріп, нәтижесінде, қоғамға пайдалы тұлға ретінде қалыптасқан ұрпақ өсіріп шығару міндеті жүктеледі. Әр адамның жүрегінде ерекше орын алған, жылы ілтипатымен, даралығымен, қарапайымдылығымен шәкірт жүрегін жақсылыққа бағыттай алған ұстаздар бар. «Ұстазы жақсының ұстамы жақсы» демекші, шәкірт бойындағы ұстамдылық пен тәрбиелілік көбіне ұстазға келіп тіреледі. Ескендір Зұлқарнайын: «Даңқ пен абыройға кенелуімде мен бір адамға қарыздармын, ол -ұстаз Аристотель», десе, Абылай хан Төле биді, Шәкәрім ұлы ақын Абайды ұстазым деп, шексіз құрметтеп кеткен екен.Осы міндеттің мағынасын терең талдай білген әрбір ұстаз, «өзің үйреткеніңді өзің ұстан» деген мұғалімге арналған ережені ешуақытта естен шығармағаны жөн. Бүгінгі ұстаз шәкіртіне ғылым негіздерінен мәлімет беріп қана қоймай,оны дүниежүзілік білім, ақпарат, экономика кеңестігіне шығуына,яғни қатаң бәсеке жағдайында өмір сүруге тәрбиелеуі керек.Ол нағыз ұстаздың ғана қолынан келеді. Мұғалім мамандығы-шабытты еңбек. Шеберлік 58

шыңы–баланы танымның қызықты үдерісіне ендіру, ізденіске, жаңалыққа ұмтылдыру. Ол үшін “су ағатын құбырда флейтада ноктюрн” ойнай алу маңызды. Мұғалімнің рөлі оқушының ішкі әлеуетін, оның рухани-адамгершілік құндылықтар негізіндегі жоғары адамгершілік мәнін ашуға жағдай жасау болып табылады. Мұғалім өз міндетін орындау үшін қандай кәсіби қасиеттерді иеленуі тиіс? Жеке қызығушылықтары мен қалауларына шектеу қоя отырып,тәуелсіз шындыққа сүйену – нағыз адалдық, өмірді ақиқатынан танып әр қадамы дұрыс–әрекетке негізделіп,өзінің де өзгенің де жанына тыныштық сыйлап, жаратылыстың ешбіріне қиянат жасамай, риясыз сүйіп, өзінің ішкі болмысында рухани–адамгершілік құндылықтарын жетілдіру. Егер мұғалім өз ісін ғана сүйсе, ол жақсы мұғалім. Егер мұғалім ата-анасы сияқты оқушыны сүйсе, онда ол бүкіл кітапттарды оқып шыққан мұғалімнен де артық болады, бірақ өз ісіне де, оқушыға да сүйіспеншілік танытпайды. Егер мұғалім өз ісі мен оқушыға сүйіспеншілігін біріктірсе, онда ол кемел мұғалім. Мұғалімге басты екі қасиет қажет: қарапайымдылық, өз кемшіліктерін ұғыну үшін, және де кемелденуге тілек. Осы қасиетін толықтырып отырған мұғалім ұрпағы, болашағы үшін алаңдамауға болады. XXI ғасыр–білімділер ғасыры.Ендеше бізге ой өрісі жоғары дамыған, зерделі, жан –жақты дамыған,парасатты ұрпақ керек екенін бір сәтте естен шығармағанымыз жөн. Ұрпақ тағдыры-ұлт тағдыры. Ұлттың болашағы-білімді, талантты, адамгершілік асыл қасиеттерді бойына сіңірген тәрбиелі ұрпақтың қолында. Ал сол тәрбиені бала бойына нәр беріп сусындату мұғалім мен отбасының тәрбиесі болары сөзсіз. Рухы күшті ұлт озады демекші, осы тұрғыдан алғанда жас ұрпақтың рухани мәдениетін арттырып, көркемдік әлемін байытуда, дүниетанымын қалыптастыруда «Өзін-өзі тану» пәнінің рухани-адамгершілік, танымдылық білім беру бағдарламасының орны ерекше. Адамның бойына жақсы рухани-адамгершілік қасиеттердің сіңісуі,

білімді игеруі тәрбиеге, өскен ортаға, үлгіөнеге берер ұстазға байланысты. Әр жеке тұлға өзін-өзі рухани жетілдіру үшін өзінөзі тәрбиелеуге міндетті. Елімізде рухани -адамгершілік тәрбиені жетілдіру мемлекеттік міндет деңгейінде көтеріліп іске асып отырғаны қоғамдағы игілікті істің бірі.Бұл міндеттің практикалық шешімі- «Өзін–өзі тану» пәнінің енгізілуі, оның авторы Сара Алпысқызы Назарбаева. «Өзін–өзі тану» пәнінің басты міндетіөзінің дүниетанымына үңілу, өзіңді сүю мен сыйлай білу, өз ісіне жауапты болу,өз арыңмен келісімде өмір сүру, өзіңнің жанына жақын іспен айналысу,адамдарға мейірімділік таныта білу, ізгілікті болу. Тәжірибе көрсеткендей, өзін- өзі тану білім берудің құнды мәнін нығайта отырып, тұлғаның риясыз сүю, өз ісіне және жеке күшіне сену, ізгілікті іс жасау, көп білу және өзін –өзі жетілдіру, физикалық, психикалық, рухани дамуда үйлесімдікке қол жеткізу дағдыларын қалыптастырады. Бұл пән балалардың өзара қарым–қатынасын дамытуына ғана емес, сондай –ақ баланың өзін–өзі тануына адамгершілік негіздерін жинақтауына, сана- сезімінің қалыптасуына, қоршаған ортамен махаббат, ізглік және өзара түсіністік негізінде өзара қарымқатынас құра білуіне, бір тұтас тұлғаның қалптасуына әсер етеді. Осы мақсатты жүзеге асыру барысында, оқушыларға берілетін тәлім-тәрбие үрдісін жетілдіру, жұмыс мәдениетін, адамдар арасындағы адамгершілік қарым– қатынастарды жаңарту,еңбек біліктілігін қалыптастыру арқылы еңбек өнімділігін арттыруға ынталандыру міндеттерін мұғалімге жүктейді. Жас ұрпақты қоғамдық өмірге,отбасындағы қызметке, кәсіпке даярлау,үнемі өзгеріп отыратын әлемде өмір сүретіні туралы түсінікті қалыптастыруды міндеттейді. Елбасы Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауында:«Негізгі мақсатымыз– Қазақстанның әлемнің отыз дамыған елдерінің қатарына енуі» делінген. Сол себепті, әр оқушыға оның қабілеттеріне сәйкес келетін тәлімді білім беру өрісі қажет.

Мәңгілік Қазақстан» жобасы, ел тарихындағы біз аяқ басатын жаңа дәуірдің кемел келбеті. Елбасының «Мәңгілік Ел» идеясы баршамызды бір мақсатқа, ортақ мүддеге жұмылдыратын ұранға айналуы тиіс. Осыдан әрқайсымыз ой түйіп, Тұңғыш Президентіміз айтқандай Қазақ елінің мәңгілік болуына аянбай еңбек етуіміз керек. Елбасы белгілеп берген «Қазақстан2050» стратегиясы ұлттың ұлы бағдары. Мәңгілік ел біздің өз қолымызда. Ол үшін өзімізді үнемі қамшылап, ұдайы алға ұмтылу керек. Білім-барлық уақытта жоғары құндылықтардың бірі болған. Тек білімді, сауатты адам ғана келешек тізгінін қолына ала алады. Осыны ескере отырып Елбасы Н.Назарбаев өз Жолдауында ҚР Білім беру жүйесін әрі қарай дамыту, жетілдіру жоспарын құрып, көптеген мақсаттарды көздеп отыр. Ал оқушыларымыз Омар Хайам айтқандай: Сен жанбасаң лапылдап, Мен жанбасам лапылдап, Аспан қайдан ашылмақ- дегендейін, оқушыларымыз да заман ағымынан қалыспай, ұлттық құндылықтарды сақтап, жалпыадамзаттық құндылықтарды өмірдің ақиқатын танып, ойы, сөзі, ісін біріктіріп, қиянат келтірмей білімді, белсенді болуымыз керек. Бүгінгі ұрпақ білімді болса, ел ертеңі жарқын болмақ, сонда ғана біз "Мәңгілік Ел-ге"өмірдің ақиқатын танып жететін боламыз. Елбасымыздың тіл мәселесі төңірегінде тарқатқан түйінді ойларын естігенде – тұла бойымды қуаныш сезімі кернеді. Мерейлі істердің берекелі бастауы белгіленген аталмыш тарихи құжатта ең бастысы – ұлттық идеяның тұғыры айқындалып, қазақ тілінің мәңгілік тіл екендігі айтылды. Шынымен-ақ, қазақ тілі–ұлт тірегі. Дәл осы «Мәңгілік Ел» ұғымы ұлтты ұйыстырып, болашаққа бет алған бағдарымыздың дұрыстығына кепіл бола алады. «Енді ешкім өзгерте алмайтын бір ақиқат бар! Ана тіліміз Мәңгілік елімізбен бірге Мәңгілік тіл болды»- деген Елбасы сөзі «елім» деген әрбір азаматтың көкейіне тоқылса, бірлігіміз беки түспек. Әр қазақ үшін Ана тілі, адам

тәліміндегі жалыадамзаттық құндылықтар бәрінен де жоғары тұруы тиіс. Өйткені, Біз– қазақ деген халықтың перзентіміз. Елге

деген құрмет, өз Отаныңа деген сүйіспеншілік–алдымен өз тәлім-тәрбиеңнен ана тіліңмен қалыптасарын білген жөн.

МЕН ӨЗ ЕЛІМНІҢ ПАТРИОТЫМЫН Киреева Гүлбаршын Атырау облысы Жылыой ауданы №16 Д.Жазықбаев атындағы жалпы орта білім беретін мектептің «Өзін-өзі тану» пәні мұғалімі

Мен өз елімнің патриотымын. Патриот–Отанның мерейін үстем ету жолында, өз халқына деген сүйіспеншілігі жолында қолда барын, өмірін аямайтын адам. МирзаФаталиАхундов Мен өз елімнің патриотымын. Алдымен үзбей, өз елін сүюге, өз елінің тұрмыс«патриот» деген кім, ол қандай адам деген тіршілігін, салт-санасын, әдет-ғұрпын білуге сұраққа анықтама беріп кеткенім жөн болар. тәрбиелеу -қазіргі кезеңде маңызы жоғары Патриот– ұлтын сүйетін, өз тарихын, туған тұрған зор міндеттердің бірі деп ойлаймын. тілін құрметтейтін, ұрпақтан ұрпаққа Осы тәрбиенің ең маңыздысы-балаға жалғасқан салт–дәстүрін дәріптейтін, патриоттық тәрбие беру. ұлттық қадір–қасиетімізді арттыруға үлес Халқымыздың тарихына терең үңіле қосатын саналы тұлға. Туған елі үшін үнемі білсек, жасынан жарқыраған күміс көмей тер төге қызмет етіп, халқымыздың мол әнші, жау жүрек батыр, нар тұлғалы палуан рухани құндылықтарын бағалай білетін елі мен жері үшін аянбағаны баршаға мәлім. асыл тұлға. Ендеше көкірек көзімен тарихты тамырынан Патриоттық тәрбие, ең алдымен, әрбір тамшылата жас ұрпақ зердесіне зерлей, жеке тұлғаның ата-анасын, туған- шырайлы сөзбен кестелей таныту ата–ана туыстарын жақсы көруден басталады емес мен ұстаздың шеберлігіне байланысты. пе?! Өз баласына жақсы тәрбие беру кез Бүгінде сыныптастарымның бос уақытын келген адамның міндетінің ішіндегі міндеті, тиімді ұйымдастырып, қосымша білім беру мейлі ол мұғалім, мейлі ол жұмысшы, жолында,жылы сөздер күнделігін жасап дәрігер, не тағы басқа маман иесі болсын жатырмын. Халық мұрасы саналатын атақоғамда парасатты, сабырлы, бес бабаларымыздан қалған өсиет, нақыл құндылықты бойына сіңірген, ақиқатты айта сөздерін, ұлағатты тұлғалардың, бибілетін,ешкімге қиянат жасамай, шешендердің өнегелі өмірін қазіргі жас сүйіспеншілікпен Отаныңды, еліңді сүйе ұрпаққа үлгі етіп,өз сыныптастарыма білсең, дұрыс әрекетті үлгі етіп жүрсең, үйретіп келемін. Туған жеріміз Жемнің ішкі тыныштық орнайды. Ішкі тыныштық бойынан небір абыз–жыраулар,белгілі отбасында болса, әлемде де тыныштық тұлғалар,сөзі өткір, орақ тілді би- шешендер болады.Отбасы тыныштығы әр балаға дүние табалдырығын аттаған. Бірақ, сабырлықты үйретеді.Үлкенді сыйлай өкінішке орай олардың барлығын бірдей білетін,кішіге ізет көрсететін адамгершілігі балалар біле бермейді. Мысал ретінде жоғары бала тәрбиелеу кез-келген адамның, өзіміздің Жылыой ауданындағы өзімнің де міндеті болуы тиіс. Татулық пен «Амангелді» аталатын ауылды алып ауызбірлік жылылық ұямызға арқасын кең көрелік. Амангелді ауылын барлығы білсе жайғанда адамгершілік атты асыл де Құлжабай би Бекқұлыұлы қандай тұлға қасиеттердің адам бойына нық қонатынына, болғандығын, қандай қызметтер әрине,еш шүбә жоқ. Абай атамыз айтқандай, атқарғандығын басқа аудан тұрғындары біле бүгінгі жастардың дүниенің кетігін тауып, бермейді. Жем өлкесіне танымал қайраткер қалануды көздеу, қоғамдық өмірден қол Құлжабай атамыз соңғы кездері ескерусіз 60

қалып барады. Бидің көзін көрген, сөзін тыңдаған, ол турасында есітіп білгендердің қатары сиреуде. Осы жайтты ескере маған неліктен Құлжабай би туралы оқушылармен іс - шара өткізбеске деген ой келді. Оны ұстазымда құптай кетті. Иә, балалар ұйымдастырылған шараға үлкен қызығушылықпен қатысты.Іс–шара соңында оқушылардың пікірін сұраған болатынмын. Сонда №18 мектептің 8- сынып оқушысы Аңсар Ақшолпан:«Бүгінгі шара маған ұнады. Ешкім әлі өтпеген, ешкім тани білмейтін жайлы маңызды іс - шара өтілді. Ол кісі жөнінде көп мәлімет білдік. Келер іс–шараларда да ешкім тани білмейтін тұлғалар жайлы өтсек»- деген ұсынысын білдірді. Құлжабай бидің шыққан ортасы,жасынан намысқой, сөзден де, істен де ақысын жібермейтін батыл, қайсар жігіт болып өскендігі, ел арасында көптеген дауларды шешкендігі, болыстық қызметіндегі халықтың тұрмысын жақсарту, той, ас басқару, өнерге баулу, егін егу,ағаш отырғызу, отырықшылыққа үйрету, салтдәстүрді дамытудағы еңбегі туралы білген оқушылар ізденіс жасаудан жалықпайды. Алдағы уақытта да алған бағытымнан таймай, бар күш-жігеріммен зерделей бермекпін. Осылайша болашақтың тұтқасын ұстар жас өрендердің бойына тәрбиенің құнды дәнегін сепкім келеді. Құрдастарымның ізденімпаз, жаңалыққа жаны құштар, қоғамдық іс–шараларда белсенділікпен қатыса отырып шығармашыл болып қалыптасуына, туған тілінде сөйлеп, отанын, туған елін, туған жерін сүйе білуге титтей де болса өз ықпалымды жасай алсам–ол менің үлкен жетістігім. Ал менің осы жетістігім келешекте өз Отанымның дамуы жолында зор үлесін тигізуі мүмкін. Менің кеудемде дамылдаған жүрегім бір сәт те тоқтамай соғады, демек ол туған жерінің ауасын, табиғатын сүйемін. Ал ол жүрек–менің өмірім, менің Отаным. Еліміздің Әнұранын айтуға даярланған сәтте менде ерекше сезім пайда болады. Тіпті сөзбен айтып жеткізе де алмастаймын.

Өн бойым қуанышқа толып, риясыз Отанымды, туған жерімді жақсы көргендіктен, көзіме еріксіз жас келеді. Сол демдегі ой «Мен неткен бақытты адаммын!» деп іштей жаңғырып тұрады. Неге, өйткені мен тәуелсіз Қазақстанның «Құлсары» атты елде тұрамын. Белгілі орыс ақыны, жазушы Илья Эренбург «Қазақтар иен далада жел жетпес жүйрік мініп дағдыланған, ал бірақ қажет болса, олар еңбектей де біледі, жүгіре де біледі, биік тауларға өрмелеп те шығады, саз балшыққа малшынып та жата алады. Оларды ешкім де, ештеңе де тоқтата алмайды»,-деп, қазақ халқына сипаттама береді. Бұл сөзден қазақтың қайсарлығы, батырлығы,батылдығы көрінеді.Не нәрседен болса да қаймықпай, ерлік істер көрсете білетіндігі байқалады. Осыншалық қайсар халықты мақтана да, марқая да айтсақ болады емес пе?! Мен өз елімнің патриотымын, себебі мен Отанымды, туған халқымның тарихын, ана тілін, салт-дәстүрін, Ата Заңын құрмет тұтамын риясыз сүйемін. Халқымның рухани құндылықтарын, мәдениетін, тілі мен дінін, дәстүрін одан әрі жаңғырту жолында өз үлесімді қосамын. Өнегелі де өнерлі, адамгершілік ар–ожданы жоғары намысқой азамат тәрбиелеуде еш аянып қалмасым анық. «Барлық халық пен ұлт барлық ұлы және тамаша нәрселерді жасауға қабілетті, әрбір азамат өз ұлтын сүюге тиіс және өз ұлтына деген терең сүйіспеншілігі мен мақтаныш сезімі арқылы басқа ұлттарды танып, құрметтеп, оларды сүйе білуге тиіс» деген еді ұлтымыздың мақтанышы, ұлы патриот атамыз Бауыржан Момышұлы. Бұл сөздің астарында өз ұлтыңды ерекше сүй, сол арқылы өзге ұлтты сүюге үйрен деген ой жатыр.«Тәртіпке бас иген құл болмайды, тәртіпке көнбеген ел болмайды»деп Бауыржан атамның сөзін ұран етіп, қатарластарымды Құлсарыны риясыз сүйіп, оның тазалығына,тіл мәдениетіне ерекше назар аударсақ, елімнің, туған қаламның патриоты бола білеміз демекпін.

 Мектепке дейінгі білім беру 

МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ БІЛІМ БЕРУ ЖҮЙЕСІНДЕ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫ ҚОЛДАНУ Айтқазиева Гүлмира Киікбайқызы Атырау қаласы №21 «Алтын кілт» балалар бақшасының ІІ санатты тәрбиешісі

Қазіргі уақытта педагогика ғылымының бір ерекшелігі - баланың тұлғалық дамуына бағытталған жаңа оқыту технологияларын шығаруға ұмтылуы. «Педагогикалық технологиялар»-бұл білімнің басымды мақсаттарымен біріктірілген пәндер мен әдістемелердің: оқу–тәрбие процесін ұйымдастырудың өзара ортақ тұжырымдамамен байланысқан міндеттерінің, мазмұнының, формалары мен әдістерінің күрделі және ашық жүйелері, мұнда әр позиция басқаларына әсер етіп, ақыр аяғында баланың дамуына жағымды жағдайлар жиынтығын құрайды. Қоғамда болып жатқан әлеуметтікэкономикалық өзгерістер мен еліміздің білім беру саласының әлемдік білім кеңістігіне өтуі білім беру саласында, соның ішінде мектепке дейінгі тәрбиелеу мен оқытуға уақыт талабына сай өзгерістер енгізуді талап етіп отыр. Қазіргі кезеңде білім ғылым саласында инновациялық педагогикалық технологиялар қаншалықты маңызды болса, мектеп жасына дейінгі балаларды оқыту мен тәрбиелеуде де педагогикалық технологиялар ұғымы кеңінен қолданылатын ұғымдардың біріне айналды. Мектеп жасына дейінгі балаларды дамыту мәселесі мемлекеттік саясаттың ажырамас бөлігі болып отыр. Сондықтан мектепке дейінгі балаларды оқыту мен тәрбиелеудің негізгі мақсаты–баланың жеке басының қалыптасуы мен дамуы болып отыр. Жаңа заман баласы ертеңгі еліміздің

болашағы. Жаңа заман баласын қалыптастырып, дамыту үшін, тұлғаның ішкі дүниесі мен оның қыр сырын анықтап, мүмкіншіліктері мен қабілетінің дамуына жағдай туғызу қажет. Әрине, ол үшін мектепке дейінгі білім беру мекемелерінде балалардың жеке басының қалыптасуы мен дамуында педагогтардың педагогикалық технологияларды қолдана білу сауаттылығынада байланысты. Яғни, педагогикалық технологияны қолдану негізінде келешек ұрпақтың еркін дамуына, жан-жақты білім алуына, белсенді, шығармашыл болуына жағдай жасау қазіргі таңдағы әрбір педагогтың міндеті. Қоғамдағы қазіргі даму кезеңінде мектепке дейінгі мекемелердегі білім беру жүйесінде оқыту, тәрбие беру үрдісін технологияландыру-басты мәселенің бірі. Осыған орай мектепке дейінгі мекемелердің тәжірибесіне оқыту мен тәрбиелеудің әр түрлі технологиялары жасалып енгізілуде. Әрине мұндайда педагогикалық технологияға анықтама берген ғалымдардың бірін атап өтсек те болады. Олар: В.П.Беспалько, В.М.Монахов, В.М.Кларин, П.И.Третьяков, И.П.Сенновский, Г.А.Монахова, М.А.Чошанов т.б. өз еңбектерінде қарастырып өткен. Білім беру жүйесінде педагогикалық технологияны қолдану келешек ұрпақтың еркін дамуына, жан-жақты білім алуына, белсенді, шығармашыл болуына жағдай жасау әрбір педагогтың міндеті болып табылады.Білім беру жүйесінде қолданылып жүрген педагогикалық технологиялар:

ынтымақтастық педагогикасы, білім беруді ізгілендіру, ойын арқылы оқыту, проблемалық оқыту, модульдік оқыту, тірек сигналдары арқылы оқыту, дамыта оқыту, түсіндіре басқарып оза оқыту, өздігінен оқыту, сын тұрғысынан ойлауды дамыту, оқытудың компьютерлік технологиясы, бағдарламалап оқыту, деңгейлеп оқыту т.б. Білім берудің алғашқы деңгейлері балабақшадан басталмақ.Мақсаты- мектепке дейінгі білім балалардың білім алуына бірдей бастапқы мүмкіндіктерді қамтамасыз ету.Кез келген оқыту технологиясы тәрбиешіден терең теориялық, психологиялық, педагогикалық әдістемелік білімді, педагогикалық шеберлікті, балалардың жан дүниесіне терең үңіліп оны ұғына білуді талап етеді.Қазіргі таңда мектепке дейінгі білім беру мекемелерінде қолданылатын педагогикалық технологиялардың бірнеше түріне тоқталайық. Ойын арқылы оқыту технологиясының мақсаты дидактикалық, тәрбиелік, дамытушылық, әлеуметтендірушілік мақсатқа жету. Ойын технологиясының ерекшелігі ойындық ісәрекеттің психологиялық механизмі жеке бастың өзіндік талап-талғамдарына сүйенеді. Баланың бойындағы білімділік, танымдық, шығармашылық қасиеттерін аша түсуді көздейді. Ойын - балалар үшін оқу да, еңбек те. Ойын айналадағы дүниені танудың тәсілі.Сонымен қатар, ойын балаларға өмірде кездескен қиыншылықтарды жеңу жолын үйретіп қана қоймайды, олардың ұйымдастырушылық қабілеттерін де қалыптастырады. Ойын-әлеуметтік қызмет. Ол баланың жасына қарай өзін қоршаған ортаны танып білуге құштарлығын арттырады. Дамыта оқыту технологиясы - баланы оқыта отырып, дамыту.Бала бойында еркіндік, мақсаткерлік, ар-намыс, мақтаныш сезім, дербестік, адамгершілік, еңбексүйгіштік, белсенділік т.б. қасиеттер дамыту. Сонымен қатар, мектепке дейінгі мекемелерде инновациялық білім беру құралдарын қолданудың да маңызы зор. Инновациялық білім беру құралдарына:

аудио, видео, құралдар, компьютер, интерактивті тақта, интернет, мультимедиялық құрал, электрондық оқулықтар, мен оқу әдістемелік кешендер, инновациялық ақпараттық банк, инновациялық сайт және тағы басқалары жатады. Қазіргі таңда көптеген интерактивтік бағдарламалық бөлімдер, қозғалмалы объектілер құруға мүмкіндік беретін векторлық және графикалық жабдықтар көптеп шығып, қолданыс табуда. Өздігінен даму технологиясы (Монтессори мектебі) - бұл баланы жан-жақты дамыту, дербестікке тәрбиелеу, бала санасында нәрселер әлемі мен ойлау әрекетінің бірігуіне, мұнда оқыту бала дамуына сәйкес болуы керек, сонда ғана бала өзін дамыта алады. Итальян психологі М.Монтессори түсіндіруінше баланың туғаннан азамат болғанға дейін барлық өмірі - оның еркіндігі мен дербестігінің дамуы болып табылады. Бұл технологияның ерекшелігі оқытудың бірыңғай бағдарламасы болмайды, әркім табиғат берген даму жолымен жүреді. Балабақшада сабақ болмайды әр күн жалпы жиыннан басталады және жиыннан кейін әркім өз еркімен қалаған жұмысымен айналысады. Әр баланың іс-әрекеті өз еңбегіне қарай үлкендермен бағаланады. Мұндағы басты мәселе, бала өз-өзін бағалайды. Бала сезімін дамыту орталығы Баланың сезім тәрбиесі, баланың қабылдауын дамыту және қоршаған әлемдегі заттардың қасиеттері туралы түсініктерін қалыптастыру: пішіні, көлемі, түсі, салмағы, кеңістіктегі орны, иісі, шығаратын дыбысы, т.б. болып табылады. Тіл дамыту және жазу орталығы Материалдар баланың дұрыс тілін дамытуға көмектеседі, сөздік қорын байытады, қолын жазуға дайындайды, фонематикалық есту қабілетін дамытады, оқуға және жазуға үйретеді. Математика орталығы Математика орталығында балалар 10-ға дейін сандармен, жиынтықтармен, арифметикалық операциялармен танысады. Осы орталықтың Монтессори-материалы

балаға қиын абстрактылық математикалық түсініктерді және операцияларды түсінуге көмектеседі. Проблемалық оқыту технологиясы баланы өз бетімен ізденуге үйрету, танымдық және шығармашылық қабілеттерін дамыту. Яғни, балалардың белсенділігі арттыру, оқу материалына баланы қызықтыратындай мәселе тудыру, бала материалды сезім мүшелері арқылы ғана қабылдап қоймайды, білімге деген қажеттілігін қанағаттандыру мақсатында меңгереді, бала оқытуды өмірмен және еңбегімен байланыстырады. Ынтымақтастық педагогикасыпедагогтың талап ету педагогикасынан қарым-қатынас педагогикасына көшуі. Балаға ізгілік тұрғысынан қарау, оқыту мен тәрбиенің ажырамас бірлігі: тәрбиеші-бала, бала-тәрбиеші, бала-бала, яғни бала да тәрбиеші де субъектілер болып табылады. Сонымен қатар, баланың жеке басына ізгілік қарым-қатынас, бала мен тәрбиеші арасындағы өзара түсінушілік, ынтымақтастық қарым-қатынас жасау. Бұл технологияның негізгі мақсаты-баланы азамат етіп тәрбиелеу, олардың танымдық күшін қалыптастыру және дамыту, баланың жаны мен жүрегіне жылылық ұялату. Деңгейлеп саралап оқыту технологиясы-білім, білік, дағдыны меңгерту болып табылады.Әр баланы

қабілеті мен мүмкіндік деңгейіне қарай оқыту, балалардың әр түрлі топ ерекшеліктеріне сәйкес оқытуды бейімдеу, ыңғайлау. Модульдік оқыту технологиясы оқытудың тұтас технологиясын жобалау, алға қойған мақсатқа жетуді көздейтін педагогикалық процесті ұйымдастыру, тәрбиешіге нәтижені талдап, түсіндіріп бере алатындай жүйені таңдау және құру. Балалармен жүргізілетін жұмыстарда кездесетін қиыншылықтардың алдын-алу және түзету жұмыстарының жүйесін құру. Қорыта келіп айтатын болсақ, аталған педагогикалық технологиялар мен инновациялық құралдар балабақшада балалардың жас ерекшеліктерін ескеріп, әр сатыға балалардың қабылдау мүмкіндіктеріне сай пайдалануға болады. Мектепке дейінгі балалардың есте сақтау қабілеті әлсіз,қабылдау процестері тұрақсыз келеді.Сондықтан олар затты қолмен ұстап, көзімен көргенді ұнатады. Осыған сәйкес, мектепке дейінгі балалардың оқу ісәрекеттеріне көрнекілік, ойын технологиясын кеңінен қолданған жөн. Пайдаланылған әдебиеттер: 1. Ш. Арзымбетова, И. Сауытбаева «Жаңа педагогикалық технологияның әдіснамалық қызметтері». 2. «Бала мен балабақша» журналдары.

БАЛАБАҚШАДА ОЙЫН ТЕХНОЛОГИЯСЫ АРҚЫЛЫ АҒЫЛШЫН ТІЛІН ОҚЫТУ Жұмағазиева Гауһар Хабижанқызы №30 «Жұмбақ» балабақшасының ағылшын тілі пәні оқытушсы

«Тілдің арқасында біреуді біреу танып, бір халық екінші көрші халықты біліседі». Р.Гамзатов Бүгінгі таңда республикадағы және сәйкес балабақшадағы оқыту мазмұнын аймақтағы экономикалық-нарықтық жетілдіру, озық тәжірибелерді қолдануқатынастардың қалыптасу жағдайына айрықша өзекті мәселеге айналып отыр.

Қазіргі кезде білім беру жүйесі жанжақты дамыған,көп тілді меңгерген шығармашыл тұлға қалыптастыруды көздейді. Тіл–адамдардың бір-бірімен пікір алысып, қарым-қатынас жасайтын құралы болғандықтан, тілдің қоғамдық, тәрбиелік қызметі де ерекше. Ал тілді, тіл мәдениетін игеру–баланың сәби шағынан іске аса бастайтын, біртіндеп жетілетін процесс. Шетел тілі қоғамдық өмірдегі қамтамасыз етудің құралы болуға, ол тек жоғары оқу орындарында, мектептерде ғана емес, сонымен қатар мектеп жасына дейінгі балаларды оқытатын және тәрбиелейтін мекемелерде білім берудің негізгі міндетті компонентіне айналуда. Шетел тілін ерте оқыту бүкіл әлемдік көп деңгейлі тілде және мәдениетке деген қызығушылықты туғызу үшін тамаша мүмкіндіктер жасайды, коммуникативтік тіл ерекшелігін дамытуға ықпал етеді, баланың ойлауына, танымына және есте сақтауына жайлы әсерін тигізеді. Бала тілді қаншалықты ерте үйренсе, оны меңгеруде соншалықты жеңіл болады. «Балаларға ағылшын тілін қай жастан бастап үйреткен жөн?», «Мектепке дейінгі кезеңде бала қанша тілді меңгере алады?», «Бала кез келген тілді бірдей меңгере ала ма болмаса бала қай тілді тез және оңай меңгереді?» Әлбетте осындай сұрақтарды жіктей беруге болады.Дегенмен ең маңыздысы - «Балаға ағылшын тілі не үшін керек?»«Неліктен біз баланы мектепке дейінгі кезеңнен-ақ шет тілін оқытуға тырысамыз?» тектес сұрақтарға жауап беріп көрелік. Баланы шет тілінде қарым-қатынас жасап, сөйлеуге ерте жастан бастап үйрету қазіргі кездегі өзекті мәселелердің бірі. Балаларға жас ерекшеліктеріне сай тілді меңгертіп, басқа халықтың мәдениетіне, әрі дүниежүзілік мәдениетке жол ашуға мүмкіндік береді. Сондықтан да бүгінгі өскелең уақыт талабына сай білім беруді одан әрі жетілдіру мәселесі толассыз, үздіксіз күн сайын өзгеріп тұрған әлеммен бірге жүрері анық. Балабақшада берілген білім-барлық білімнің бастауы, әрі жанжақты дамытудың түпкі негізін қалайды.

Баланың жан-жақты дамуына, қалыптасуына, тілдік материалдарды меңгеруіне ойындар көп көмегін тигізеді. Сондықтан да, балалардын ой өрісін үздіксіз дамыту үшін сабақты ойын арқылы өткізудің маңызы зор. Балабақшада ағылшын тілін оқыту ерекшелігі неде? Балабақшада ағылшын тілін оқыту орта мектептердің оқыту дәстүрін емес, баланың ана тілінде тілін дамыту бағдарламаларын және оның даму деңгейін есепке алады. Сабақ өткізу барысында мектептегі оқыту әдіс-тәсілдері қолданылмайды, яғни мектепке дейінгі тәжірибеге ойын технологиясы енгізіледі. Бұл мәселелерді шешу мақсатында жоспарлы түрде сабақтар мен ойындарды ұйымдастырудың маңызы зор.Осы жұмыстарды жүргізу арқылы жақсы нәтиже алуға болады: балалардың тіл үйренуге деген қызығушылығы артады, олардың назарын ең басты нәрсеге–ойын кезінде сөйлесудің қалыпты жағдайы барысында тілдесу дағдыларын меңгеруге мүмкіндік жасалады. Педагогика және психология ғылымында ойын іс-әрекеті мәселесі танымал педагогтар мен психологтар еңбегінде көрініс тауып, К.И.Ушинский, П.П.Блонский, Д.Б.Эльконин, З.Фрейд, Ж.Пиаже еңбектерінде ойынның ролі тұлға онтогенезінен қарастырылып негізделген. Ойындарды бірнеше топқа бөліп қарастыруға болады. Сөзді түсінуге арналған ойындар. Әлі ешнәрсе айтпай-ақ, балалар таныс емес дыбыстардың байланысуына дағдылана бастайды, тыңдап және естіп, педагогтың сөзіне көңіл бөліп үйренеді. Егер балаларға жүргізуші рөлін ұсынсақ, онда сөзді түсінуге арналған ойын - сөзді еске сақтауға және құрастыруға арналған ойындарға айналады. Мұндай ойындар ойдағыдай өту үшін балалардың қиялында ашық-жарқын бейнелерді (суреттердің, ойыншықтардың, иіс, дәм, көру сезімдерінің көмегімен) елестете білу маңызды.Ойынның негізгі түйінінің өзі маңызды, ал әрі қарай әрбір педагог қажетті лексикамен

толықтыра алады. Олар I like, I grow, I eat, I buy сөздік құрылымдары. Ұйқасты және әуенді ойындар лексикалық қорларды қаншалықты кеңейтсе,соншалықты дыбыстауды жаттықтыруға да көмектеседі. Олардың көбі–дәстүрлі ағылшын ойындары, ал халықтық ойындарда олар көбінесе астарлы түрде қолданылады.

Әуенмен және қимылмен ойналатын ойындар - сөздің дыбысталуын және сөздік қорларын байытудың ең жеңіл және көңілді тәсілі.Әуен мен қимыл үйлесімділігі мерекелік атмосфера құрады. Ойын-мектеп жасына дейінгі балалардың негізгі іс-әрекеті. Олай болса, балабақшада оқу-іс-әрекетін ойындар арқылы ұйымдастыру өз нәтижесін берері сөзсіз.

МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ ЖАСТАҒЫ ДЕНЕ ТӘРБИЕСІ ЖӘНЕ САЛАУАТТЫ ӨМІР САЛТЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУ ШАРТТАРЫ Жұмағұлова Айнұр Аралбайқызы Атырау қаласы №21 «Алтын кілт» балалар бақшасының дене шынықтыру маманы

Дене тәрбиесінде қажетті жағдайлар: балалардың күтімі мен өсуіне қолайлы мәдени - гигиеналық жағдай жасау, дұрыс жасалған күн тәртібі, тамақтандыру, дененің тазалығы, баланың жасына және ауа райына жылы-жайлы киіну, гимнастика және қимылды ойындар ойнату, ұйқысын ұйымдастыру, серуенге шығару, күнді, ауаны, суды тиімді пайдалану. Шынықтыру құралдары: ауа, су, күн. Өмірді қорғау мен денсаулықты нығайту, бала организмінің қызметін жетілдіру, оның денені дұрыс жетілдірудегі ықпалы, жұмыс қабілетін арттыру дене жағынан тәрбиелеудегі ең басты міндеттер болып табылады. Бұл міндеттердің маңыздылығы мынада: ағзаның тез өсуіне және дамуына қарамастан, олардың қызметі жетілмеген, организмнің қорғаныс қабілеті нашар қалыптасқан кішкентай балалар сыртқы ортаның қолайсыз әсерлеріне тез ұшырайды. Сондықтан сүйек жүйелері мен байланыс буын аппаратының дұрыс әрі мерзімімен жетілуіне, бел омыртқаның физиологиялық иіндерінің қалыптасуына, табан дөңестерінің дұрыс жетілуіне ықпал жасау қажет.

Барлық бұлшық ет топтарын, әсіресе, жиырмалы бұлшық еттерді қатайту, жүрек пен тамыр жүйесінің жетілуіне,оның әртүрлі және тез өзгеріп тұратын ауыртпалықтарға бейімделу мүмкіндіктерін арттыру, тыныс алу мускулатурасын қатайту, тыныс алудың тереңдігі мен ырғақтылығына, тыныс алуды қозғалыспен үйлестіру шеберлігін дамытуға мүмкіндік жасау, нерв жүйелері мен сезім органдарының дамуына көмектесу қажет. Басты міндет, балалардың қозғалыстарын жетілдіру, қимылдық дағдыларын және дененің икемділік, шапшаңдық, күштілік, төзімділік сияқты қасиеттерін қалыптастыру болып табылады. Баланың қозғалыс дағдысы 7 жасқа дейін қалыптасып, әрі қарай даму, шыңдалу қызметі атқарыла бастайды. Бала ағзасының даму мен өсу үдерісінде бұлшық еттің күші қозғалыс факторлары арқылы артады. Сондықтан да мектепке дейінгі кезеңде балардың дене тәрбиесіне ерекше мән берілу керек. Дене тәрбиесі ағзаны шынықтырып, бала психикасының дамуына үлкен әсер ететін, адам ағзасының барлық жағынан жетілуіне, қимыл әрекеті мен дағдысының, білімінің

қалыптасуын қамтамасыз етуге бағытталған, көп қырлы педагогикалық іс. Мектеп жасына дейінгі балаларға дене тәрбиесін берудің мақсаты-балалардың денсаулығын нығайту, денесінің дұрыс дамуын қамтамасыз ету, өйткені бұл кезде баланың дамуына қолайлы жағдай жасалса, бала денесі тез жетіліп өседі. Мектепке дейінгі шақта бала ағзасы әлсіз, әр түрлі жұқпалы ауруларға қарсы тұра алмайды, сондықтан оны аурудан сақтап, денсаулығын нығайтуда, қимыл әрекетін дамытуда, мәдени-гигиеналық дағдысын, әдетін қалыптастыруда дене тәрбиесінің мәні ерекше. Міне, осындай мақсат көздейтін дене тәрбиесінің негізгі міндеттері: 1)Баланың денсаулығын сақтау және нығайту; 2)Мәдени-гигеналық дағдылар мен әдеттерді қалыптастыру; 3) Бала денесін шынықтыру; 4)Балалардың жүру, жүгіру, секіру, өрмелеу, лақтыру сияқты негізгі қимыл әрекеттерін дамыту. Мектеп жасына дейінгі баланың денесін шынықтыруды зерттеген белгілі ғалымдардың бірі Т.И. Осокина «...дене шынықтыруды педагогикалық ықпалмен мақсатты жүргізгенде нақты нәтижеге жетіп, бала денсаулығы нығайып, жалпы шыдамдылығы, жұмыс жасау қабілеті артып, жеке тұлға болып қалыптасып, жанжақты дамуына әсерін тигізеді»-деп көрсетеді. Балабақшаның түрлі топтарындағы дене тәрбиесін ұйымдастыру формаларының ара қатынасы балалардың жасын және жеке басы типологиялық ерекшелігін олардың дене дайындығы дәрежесін, сондай-ақ белгілі бір топтың және бүкіл мекеменің нақты жағдайын ескере отырып, тәрбиебілім беру міндетімен анықталады. Дене шынықтыру ұйымдастырылған оқу іс-әрекеті–балаларға дене тәрбиесі жаттығуларын жүйелі түрде үйретудің негізгі формасы. Ұйымдастырылған оқу ісәрекетінің арнаулы міндеті барлық жастағы топтардың балаларын дұрыс қимыл-

қозғалысқа үйрету мен дене қасиетін тәрбиелеу болып табылады. Ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінің маңыздылығы өзара байланысты сауықтыру, білім беру, тәрбиелеу міндеттерін жүйелі түрде жүзеге асыруда болып табылады, олардың орындалуы баланың дене күшінің дамуын, денсаулығының нығаюын, олардың дұрыс қимыл-қозғалыс дағдыларын игеруін, физкультура мен спортқа эмоционалды жағымды қатынасын қалыптастыруды, оның жеке басын жан-жақты қамтамасыз етеді. Мектеп жасына дейінгі балаға дене тәрбиесін беруде қимылды ойындардың орны ерекше. Қимылды ойындар бұлшық еттерді ғана іске қосып қоймайды, баланың бүкіл ағзасының, ішкі құрылысының қызметін, зат алмасуын күшейтіп, психикасының дамуына да ықпал етеді, жалпы денсаулығын нығайтады. Қимыл әрбір іс-әрекеттің негізін құрайды, тиімді ұйымдастырылған қимыл икемділікке, күштілікке, үйлесімділікке, әдемілікке баулиды, жұмыстың табысты болуын қамтамасыз етеді. Дене шынықтыруды қимыл-қозғалыс ойындары арқылы жүзеге асыру балалардың дене мүшелері мен көңіл-күйлеріне қатты әсерін тигізеді. Қимыл-әрекетке толық жағдай жасаудың, барлық бала ойыннан қуаныш табуға мүмкіндік жасаудың маңызы зор. Ойын барысындағы іс-қимылды дұрыс сапалы түрде балаға жеткізіп бірнеше рет қайталап әдетке айналдырғанда, бала ағзасындағы зат алмасу артып, жүйке жүйесі белсенділігін танытып, қан айналымы жақсарады. Қозғалыс барысындағы жиі демалудан бала ағзасындағы оттегіге деген қажеттілік артады. Дене шынықтырудың арқасында баланың көңіл-күйі жоғарылап, жүйке жүйесі бекиді. Дене шынықтыру нәтижесінде бала өзінің іс-әрекетіне және топтық тәртіпке үйреніп, оның ережесіне бағынады. Бұл оның жан-жағындағы оқиғаға мән беріп қарауына, төзімді болуына, тәртіпті сақтауына септігін тигізеді.

Дене жаттығулары-дене тәрбиесінің негізі болып табылады. Дене жаттығулары баланың жас ерекшелігіне сай өзгеріп күрделене түседі. Жас шамасына қарай күрделене түскен жаттығулар өз құрамына күнделікті тұрмыстан, адам еңбектерінен, әскери қимыл қозғалыстардан сонымен қатар спорт түрлерінде кездесетін қозғалыс түрлерінен алынатын жаттығуларды енгізеді. Жаттығу кезінде баланың барлық тірек-қимыл мүшелері жұмыс жасап, барлық мүшелерінің іс-қимылдары дамып, жүрек, тыныс алу және жүйке жүйелерінің қызметі арта түседі. Балабақша үшін жалпы дамыту жаттығуларын барлық топпен бір мезгілде орындатқан тиімді. Осы кезде қимылқозғалысты үйренуге барлық бала бірдей қатынасып, бірінен-бірі қалғысы келмей ат салысады. Келесі бірнеше баламен жұмыс арнайы жаттығу элементтерін меңгеру барысында әр баланы қозғалыс-қимылға үйретіп қадағалау негізінде белгілі бір жетістікке жету мүмкіндігі туады деп көрсетеді. Балаларды қимылға үйретудің негізгі әдісі көрсету, түсіндіру және жаттығуларды

балалармен бірге орындау болып табылады. Бұл әдістің қолдану барысы әртүрлі. Дене шынықтыру барысындағы қимыл-қозғалыс элементтерін орындаудың негізгі шарты оларды бірнеше рет қайталау және біртебірте жетілдіру болып табылады. Мектепке дейінгі ұйымдардың негізгі міндеттерінің бірі-балаға қимыл негіздерін үйрету. Негізгі қимылдарға жүру, жүгіру, секіру, лақтыру, өрмелеу сияқты қимылдар жатады. Балаларды мақсатқа бағытталған қимыл жасауға, қажет кезінде қимылды тежеу әрекеттеріне үйрету керек. Қимылдың тәрбиелік әсері де зор: ойын, гимнастикалық жаттығулар мен еңбек үстінде балалардың кеңістікті бағдарлау, шапшаңдық, дәлдік, ептілік қасиеттері, ұжымдық қарымқатынастары тәрбиеленеді. Пайдаланылған әдебиеттер: 1.К.Бержанов, С.Мусин. Педагогика тарихы. - Алматы: Мектеп, 1982. 2.Е.Сағындықов. Ұлттық ойындарды тәрбие жұмысында қолдану. - Алматы, 1992. 3. К.Сейталиев. Тәрбие теориясы. - Алматы, 1986.

ФОРМИРОВАНИЕ КОММУНИКАТИВНОЙ КОМПЕТЕНТНОСТИ ДОШКОЛЬНИКОВ В ПРОЦЕССЕ ТЕАТРАЛИЗОВАННОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ Арстангалиева Жанаргуль Сарсенгалиевна методист д/с № 16 «Дюймовочка» г Атырау

Развитие связной речи является центральной задачей речевого воспитания детей. Именно в связной речи реализуется ее основная, коммуникативная функция языка и речи. Л. С. Выготский Современное дошкольное образование доступны и способствуют продвижению в ставит перед педагогами задачу развитии. Учитывая, что игра в дошкольном совершенствовать традиционные и находить возрасте является ведущим видом новые технологические подходы к деятельности, она и является одним из организации воспитательно- наиболее эффективных и доступных образовательного процесса, при которых способов формирования коммуникативных ребенок способен познать мир в тех формах способностей дошкольников. деятельности, которые ему близки, 68

Одной из разновидностей игр является театрализованные игры. Театрализованная игра деятельность необыкновенно эмоционально насыщенная, что делает ее привлекательной для детей и приносящей ребенку радость. Театрализованная игра наиболее достаточно полно охватывает личность ребенка и отвечает специфике развития его психических процессов. Все это говорит об ее широком развивающем потенциале, который позволяет использовать театрализованную деятельность в образовательном и воспитательном процессе нашего детского сада. Разносторонний потенциал театрализованной деятельности очень широк. Участвуя в ней, наши дети знакомятся с окружающим миром во всем его многообразии через образы, краски, звуки, а умело поставленные вопросы заставляют их думать, анализировать, делать выводы и обобщения. В процессе работы над выразительностью реплик персонажей, собственных высказываний незаметно активизируется словарь ребенка, совершенствуется звуковая культура его речи, её интонационный строй. Исполняемая роль, произносимые реплики ставят малыша перед необходимостью ясно, четко, понятно изъясняться. У него улучшается диалогическая речь, её грамматический строй. Благодаря сказке ребенок не только познает мир, но и выражает свое отношение к добру и злу. Любимые герои становятся образцом для подражания и отождествления. Именно это позволяет нашим педагогам через театрализованную деятельность оказывать позитивное влияние на детей. В процессе организации театрализованной игры у детей развиваются организаторские умения и навыки, совершенствуются формы, виды и средства общения, складываются и осознаются непосредственные взаимоотношения детей друг с другом,приобретаются коммуникативные умения и навыки. Дети в игре присматриваются друг к другу, оценивают друг друга. Качества личности, обнаруживаемые ими в игре, определяют

формирующиеся взаимоотношения. Воспитательно-образовательный процесс, организованный средствами театрализованных игр обогащает детей новыми знаниями и умениями, развивает интерес к литературе, театру, формирует диалогическую и монологическую речь, активизирует словарь, а также способствует социализации ребенка. Все это оказывает комплексное влияние на формирование коммуникативной компетентности ребенка Организацию работы по формированию коммуникативной компетенции, эмоциональной сферы и речевой активности дошкольников посредством театрализованной деятельность в нашем детском саду мы осуществляем через совместную деятельность детей с педагогом и сверстниками, специально организованные театральные игры и упражнения. Непосредственная работа с детьми происходит также на занятиях с музыкальным руководителем. При осуществлении театрализованной деятельности мы придерживаемся основных принципов её проведения: наглядность в обучении– осуществляется на восприятии наглядного материала (иллюстрации, видеоматериалы, презентации, музыкальные фрагменты, организация и просмотр спектаклей и постановок с участием профессиональных актеров в стенах детского учреждения); доступность–театрализованная деятельность детей составлена с учетом возрастных особенностей, построена по принципу дидактики; проблемность – направлена на поиск разрешения проблемных ситуаций; развивающий и воспитательный характер обучения–направлен на расширение кругозора, развитие познавательных процессов и формирования коммуникативной компетентности, эмоциональной сферы, речевой активности детей. Все театрализованные игры и упражнения мы классифицируем по группам:

1.Творческие упражнения: творческие игры со словами, артикуляционная гимнастика, скороговорки . 2.Театральные этюды: «Угадай, что я делаю?», «Одно и то же по-разному», «Кругосветное путешествие», «Иди сюда», «Негодование»; 3.Игры-драматизации по текстам стихов, рассказов, сказок. 4.Музыкальные игры: музыкальный диалог, музыкальные импровизации. Кроме этого в процессе театрализованных игр воспитатели используют пантомимы, такие как: «Одеваемся на прогулку», «Как падает снежинка», «Капризная принцесса». Дошкольники с удовольствием показывают пантомимы, поправляют друг друга, дают советы.Такие упражнения помогают преодолеть застенчивость у детей, неуверенность в себе, робость и стеснительность. Работу с детьми начинаем с использования творческих игр и упражнений. Эти игры способствуют пополнению словарного запаса у детей, развитию мелкой моторики, воображения и фантазии, учат детей вести диалог с партнерами. Затем приступаем к этюдам. Накопив определенный опыт в работе над театральными этюдами,педагоги постепенно подводят детей к импровизированным играм. Игрыимпровизации имеют огромное значение в решении задач по развитию речи и формированию коммуникативных навыков у детей. Ведь дети представляют себя в роли того или иного сказочного героя и передают его настроение так, как понимают сами. Работа над этюдами и играми-

импровизациями развивает у детей умение действовать в условиях вымысла, общаться, реагировать на поведение партнера, помогает малоактивным детям влиться в коллектив. В ходе импровизированных игр дети самостоятельно распределяют роли, уточняют развитие сюжета, фантазируют предлагаемые ситуации. Затем настает время игр-драматизаций по текстам стихов и сказок. Этот этап предполагает тесное взаимодействие воспитателей и музыкального работника. В последние годы в нашем детском саду были поставлены музыкальные драматизации по мотивам

популярных детских сказок, таких как «Колобок», «Репка», «Муха-Цокотуха» и других. В рамках III областной научнопрактической конференции (апрель 2016) музыкальный руководитель детского сада Даулетиярова Д.Г. представила свое видение развития театрализованной

деятельности дошкольников. Ее воспитанники показали участникам конференции музыкальную сказку «МухаЦокотуха» на казахском языке. Театрализованная деятельность является наиболее результативной формой развития коммуникативной компетентности, так как она обеспечивает организацию коммуникации, развитие коммуникативных способностей и формирование коммуникативных умений.Правильно

подобранная система театрализованных игр у детей способствует: познавательной активности детей, детского коллектива, формированию навыков взаимодействия и сотрудничества, развитию творческих способностей, развитию вербальной и невербальной стороны речи.

С помощью театрализации можно решать практически все задачи программы развития речи и наряду с основными методами и приемами речевого развития детей можно и нужно использовать этот богатейший материал словесного творчества.

МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАНЫҢ ӨМІРІНДЕГІ ОЙЫННЫҢ РОЛІ Сейітқалиева Гүлпара Сембайқызы Атырау қаласы №21 «Алтын кілт» балалар бақшасының І санатты тәрбиешісі

Ойын балалар үшін оқу да, еңбек те болып табылады. Ойын-айналадағы дүниені тану тәсілі. Ойын балаларға өмірде кездескен қиыншылықтарды жеңудің жолын үйретіп қана қоймайды, ұйымдастырушылық қабілетін қалыптастырады. Адамның жас ерекшелігіне қарамай, яғни адамды балалық шағынан бастап кәрілікке жеткенше ойын қажеттілігі жетелеп отырады. Ал жас баланың ой-өрісі ойын арқылы дамиды.Ойын барысында адамгершілік қасиеттері, өмірге деген көзқарасы, қызығушылығы қалыптасады. Ойын-мектеп жасына дейінгі балалардың негізгі іс-әрекеті. Өйткені, ойын үстінде баланың бір затқа бейімділігі, мүмкіндігі және қызығуы анық байқалады. Ойын мазмұны мен түріне қарай: мазмұндыбейнелі, қимыл-қозғалыс, дидактикалық, құрылыс, кейіптендіру ойындары болып бөлінеді. Мазмұнды-бейнелі ойында балалар ойын мазмұнын түсінікті етіп жеткізуге тырысады, оған қажетті құралжабдықтарды табуға талпынады, оларды дайындау үшін еңбектенеді, ал еңбек ұжымдық іс-әрекетке біріктіреді және шығармашылық іс-әрекетке бағдарлайды, балалардың өзара қарым-қатынасын реттеп, олардың бойында адамгершілік сапаларды қалыптастырады. Бала алған рөлдеріне сай

кейіпкердің киімін киіп, қимылын, дауыс ырғағын мәнерлі жеткізуге тырысады, көркемдік сабақтардан (ән-саз, бейнелеу өнері сабақтары) алған білімдерін пайдаланады, қуыршақты ұйықтату үшін бесік жырын айтып әлдилейді, бейнелеу өнері сабақтарында жасаған ыдыс, үй жиһаздарын, қағаздан құрастырған заттарды ойын құралы ретінде пайдаланады. Мазмұнды-бейнелі ойынның ерекшелігі: оны балалардың өздері жасауында, ал ойын қызметі айқын өнерпаздық және шығармашылық сипатта болады. Бұл ойындар қысқа да, ұзақ та болуы мүмкін. Құрылыс ойынында бала сызық бойына әдемі үй құрылысын жасап, оның бояуларының бір-бірімен келісімді болуын қадағалайды. Құрылыс материалдарын пішіні, түсі бойынша симметриялы орналастырып, оларды көлемі (кең, тар), биіктігі (биік, аласа) бойынша салыстырады. Ойын барысында шығармашылық танытып, жаңа мазмұн ойластырып, белсенділік көрсетеді. Өзінің және жолдастарының тұрғызған құрылыстарының сапасына баға береді. Дидактикалық ойын барысында есту, көру, сезіну, қабылдау сияқты үрдістері дамып, балалар музыкалық ойыншықтар мен әр түрлі саздық аспаптардың дыбыс шығару ерекшелігін ажыратуға, заттарды пішініне, түсіне, көлеміне қарай іріктеуге, 71

әр түрлі қимылдарды орындауға үйренеді. Ауызша ойналатын дидактикалық ойындарда сұрақ, өтініш, келісімді білдіретін дауыс ырғақтарына еліктеу қабілеттері жетіледі. Ертегі немесе әңгіменің мазмұны бойынша бөлек-бөлек суреттерді пайдаланғанда оларды белгілі бір тәртіппен жинау үшін байқағыштық пен тапқырлық көрсетеді. Қимыл-қозғалыс ойынында балалар санамақтар, өлеңдер, тақпақтар қолданады. Бұндай ойындарда балалардың ептілігі, қимылдың әдемілігі дамып қалыптасады, кеңістікті, уақытты бағдарлауға үйренеді, батылдық, тапқырлық, қайраттылық, достық, жолдастық көмек, тәртіптілік, ойын ережесіне бағына білу сияқты адамгершілік сапалар тәрбиеленеді. Бала өмір құбылыстарына, адамдарға, жануарларға деген ынтасын, қоғамдық мәні бар ісәрекетке деген құштарлығын ойын арқылы қанағаттандыратындықтан, ойынның қай түрі болсын балалардың адамгершілік тәрбиесінің дамуында маңызды рөл атқарады. Баланың өмірге қадам басардағы алғашқы қимыл-әрекеті - ойын, сондықтан да оның мәні ерекше. Жас баланың өмірді тануы, еңбекке қатынасы, психологиялық ерекшеліктері осы ойын үстінде қалыптасады. Ойынды зерттеу мәселесімен тек психологтар мен педагогтар ғана емес, философтар, тарихшылар, этнографтар және өнер қайраткерлері мен бала тәрбиесін зерттейтін ғалымдар да шұғылданды.Көптеген балалар жазушылары бала ойынының психологиялық мәнін және ойынға тән ерекшеліктерді көркем бейнелер арқылы суреттегені де мәлім. Адам іс-әрекетінің ерекше бір түрі ойынның пайда болуын зерттеушілердің біразы өз еңбектерінде өнер және ойын көркемдік іс-әрекеттің алғашқы қадамы деп түсіндіреді. Ойында шындықтың көрінісі, оның бейнелі сәулесі қылаң береді. Жалпы ойынға тән нәрсе өмірдің әртүрлі құбылыстары мен үлкендердің түрлі ісәрекеттеріне еліктеу екені белгілі. Ойынның шартты түрдегі мақсаттары бар, ал сол мақсатқа жету жолындағы іс-әрекеттер бала үшін қызықты. Балаларға ақыл-ой,

адамгершілік, дене шынықтыру және эстетикалық тәрбие берудің маңызды тетігі ойында жатыр. Ойын барысында балалар өзін еркін сезінеді, ізденімпаздық, тапқырлық әрекет байқатады.Сезіну, қабылдау, ойлау, қиялдау, зейін қою, ерік арқылы түрлі психикалық түйсік пен сезім әлеміне сүңгиді. Сондықтан да педагогикада бала ойынына ерекше мән беріледі, өйткені ойын үстінде қалыптасатын балалық шақтың түйсігі мен әсері адамның көңіліне өмірбақи өшпестей із қалдырады. Бала ойын арқылы өзін толқытқан қуанышын немесе ренішін, асқақ арманын, мұрат-мүддесін бейнелесе, күні ертең сол арман қиялын өмірде жүзеге асыруға мүмкіндік алады. Сөйтіп бүгінгі ойын, бейнелі әрекет ертеңгі шындық ақиқатқа айналатын кезі аз емес. Ойын мектеп жасына дейінгі баланың жеке басының дамуына игі ықпал ететін жетекші, басты құбылыстың бірі деуге болады. Бала ойын арқылы өзінің күшжігерін жаттықтырады, қоршаған орта мен құбылыстарды ақиқат сырын ұғынып, еңбек дағдысына үйрене бастайды. Былайша айтқанда болашақ қайраткердің тәрбие жолы, тәлімдік өнегесі ойыннан бастап өрбиді. Ойын мен еңбектің бір-біріне ұқсас сипаттары көп, сондықтан кейбір педагогғалымдар «жақсы ойын - жақсы жұмыс сияқты да, жаман ойын - жаман жұмыс сияқты» деп қарап, бұлардың арасында айырма шамалы деген түйін жасайды. Өйткені, әрбір жас кезінде ойын тиісті дәрежеде ақыл мен қажыр-қайрат жұмсауды керек етеді. Белсенді іс-әрекет пен күшжігер жұмсалмаған ойын, жақсы ойын болып табылмайды. Жақсы ойын да жақсы жұмыс та көңілді қуанышқа толтырып, рахатқа бөлейді. Демек, осы жағынан ойын мен жұмыстың ұқсастығы байқалады. Баланың ойыныңда да белгілі дәрежеде тиісті жұмыстағыдай жауапкершілік болуға тиіс. Олардың негізгі айырмашылығы тек мынада: баланың ойыны нақты материалдық рухани байлықты көздемейді, ал жұмыс ондай игілікті өндірудің негізгі жолы екені айқын. Баланың қуанышы мен реніші ойында айқын көрінеді. Ойын

кезіндегі баланың психологиялық ерекшелігі мынада: олар ойланады, эмоциялық әсері ұшқындайды, белсенділігі артады, ерлік қасиеті, қиял елестері дамиды, мұның бәрі баланың шығармашылық қабілеті мен дарынын ұштайды. Ойын үстінде бала бейне өмірдің өзіндегідей қуаныш, реніш сезіміне бөленеді. Бірақ бала одан ойын екенін білмейді деген түсінік тумайды.Сондықтан шындықтағыдай «сөйтейік, бүйтіп көрейік» деуі,олардың «ойынды ойын» деп түсінуінде жатыр. Осыдан келіп ойын туралы мынандай тұжырым жасалады: а) ойын - тәрбие құралы, ақыл-ойды, тілді ұстартады, сөздік қорды байытады, өмірді танытып, сезімді кеңейтеді тәрбиелейді. ә) ерік және мінез қасиеттерін бекітеді, адамгершілік сапаны жетілдіреді.

б) ұжымдық сезім әрекеттері өсе түседі. в) эстетикалық тәрбие беру - өнерді, көркемдікті түсіндіру құралына айналады. Ұлы педагог В.Сухомлинский «Ойынсыз, музыкасыз, ертегісіз, шығармашылықсыз, қиялсыз толық мәніндегі ақыл-ой тәрбиесі болмайды» деген. Тапқыр да алғыр,шымыр да епті, қайратты да қажырлы бала өсіруді армандамайтын отбасы жоқ. Демек ойынның өзі бала үшін біліктің, тәлімнің қайнар көзі болып табылады. Балаларға ойындарды үйретіп, оған өзгеше әр беріп, жаңартып өткізіп отыруды атааналар, тәрбиешілер бір сәт те естен шығармағандары абзал. Пайдаланылған әдебиеттер: 1. «Қазақстан мектебі» журналдары. 2. Б.Төтенаев «Қазақтың ұлттық ойындары» Алматы «Қайнар» баспасы 1994 ж.

МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫҢ РУХАНИ-ИМАНДЫЛЫҚ ПЕН АДАМГЕРШІЛІК ТӘРБИЕСІН ОЙЫН ӘДІСІ АРҚЫЛЫ НЫҒАЙТУ Кашауова Сауле Ермекқалиқызы Атырау облысы Махамбет ауданы «Шолпан» бөбекжай мемлекеттік мекемесінің тәрбиешісі

Жаңа кезеңдегі білім берудің өзекті мәселесі жас ұрпаққа адамгершілік-рухани тәрбие беру. Халықта: «Ағаш түзу өсу үшін оған көшет кезінде көмектесуге болады, ал үлкен ағаш болғанда оған көмектесе алмайсың»,-деген сөз бар. Сондықтан баланың бойында жасайтын ізгілік, мейірімділік, қайырымдылық секілді адамгершілік құнды қасиеттерді сіңіріп, өзөзіне сенімділікке тәрбиелеуде отбасы мен педагогтар шешуші рөль атқарады. Рухани адамгершілік екі жақты процесс. Бір жағынан, ол үлкендердің, ата-аналардың, педагогтардың балаларға белсенді ықпалынан, екінші жағынан тәрбиеленушілердің белсенділігін қамтитын қылықтарынан, сезімдері мен қарымқатынастарынан көрінеді. Сондықтан белгілі бір мазмұнды іске асыра, адамгершілік ықпалдың әр түрлі әдістерін

пайдалана отырып, педагог істелген жұмыстардың нәтижелерін, тәрбиеленушінің жетістіктерін зер салып, талдау керек. Адамгершілік-адамның рухани байлығы, болашақ ұрпақты ізгілік бесігіне бөлейтін жаңа қадам болып табылады. Балаларымызды имандылыққа тәрбиелеу үшін олардың ар-ұятын,намысын оятып бала бойындағы рухани құндылықтарды қалыптастыруға керекті қасиеттер мейірімділік, ізеттілік, әдептілік, инабаттылық, шығармашылық, қайырымдылық, еркіндік, имандылық, адамгершілік қасиеттерді бойына сіңіру қажет. Осы қасиеттерді баланың бойына сіңіре білсек, адамгершілік қасиеттердің берік ірге тасын қалағанымыз. Адамгершілік тақырыбы мәңгілік, ол ешқашан ескірмек 73

емес. Жас ұрпақтың бойында адамгершілік қасиеттерді сіңіру ата-ананың басты міндеті. Адамгершіліктің қайнар бұлағыхалқында, отбасында, олардың өнерлерінде, әдет-ғұрпында. Сайып келгенде, қоғамда адамгершілік-рухани тәрбие өлшемдерінің терең тамырланып кең жайылуына отбасының сонымен қатар ұлтының ұлы құндылықтарын ұрпақ бойына ерте жастан сіңірудің де маңызы орасан зор. Ал тәрбиелі ұрпақ қоғамның негізгі іргетасы іспетті, болашақтың сенімді тұлғасы. «Тәрбиелітәртіптің құлы, тәртіпті-елдің ұлы» деп тегін айтылмаса керек. Демек, отбасынан алған тәрбиеге қоса бала бойына тәрбие мен тәлімді, білім мен ақылды ұштастыра біліп сіңіргенде ғана адам бойына сіңетін, мол адамшылық қасиет, педагогтың зор жетістігі болып табылатыны сөзсіз. Ең алдымен педагогтың өз жүрегі таза болуы қажет.Баланың пәк таза жүрегімізбен қалауынша жақсылықты бере аламыз. Біз баламен жүргізілетін әрбір істі үлкен мәселе деп қарамай, оны күнделікті қарапайым, әр шешімі бар іс деп қарауымыз қажет. Мектепке дейінгі бала, ол әлі ойын баласы. Халықта «баланы ойын өсіреді», - деген дана сөз бар. Жоғарыда айтылған құндылықтарды бала бойына сіңірудің, балаларды адамгершілікке тәрбиелеудің бірден-бір тиімді әдісі-ойын арқылы тәрбиелеу технологиясы. Халқымыз бала мінез құлқының қалыптасуына ойынның маңызы зор деген. Ойын балалар өмірінің нәрі, яғни оның рухани жетілуі мен табиғи өсінің қажетті алғы шарты және халықтың салтын үйренуде, табиғат құбылысын тануда олардың көру, есту, сезу қабілеттерін, зейінділік пен тапқырлықтарын дамытады. Ойын кезінде бала ойлануға, ойлап табуға мүмкіндік алады, қиялы, ойы дамиды. Ойын түрлерінің барлығын атрибуттарымен ойыншықтар, түрлі ойынға қажетті құралдарды пайдаланып жүзеге асырамын. Ойын арқылы баланың қарым- қатынасы кеңейіп, таным құзіреттілігі артады, мінез – құлқы қалыптаса түседі. Ойын үстінде баланың достыққа, жолдастыққа, тапқырлыққа, іскерлікке, ептілікке, еңбекке,

адамгершілікке тәрбиелеймін.Ойын балалық шақтың басты ерекшелігі. Мысал:«Базарқаланың ажары, ойын-баланың базары», «Баланың ойын бұзба, өнегең болса ойын қозға»,-деген мақал - мәтелдерде баланың ойынға аса құмар келетіні туралы айтылған. Ойындар арқылы (іскерлік, сюжеттік рөльді, қимыл-қозғалыс, дамытушылық) баланың ойлау, есте сақтау, қабылдау, қиял сияқты психикалық үрдістерінің дамуына көмектесемін, құрбы-құрдастарымен қарымқатынас жасауға үйретемін. Ойынды оқу-іс әрекетінің мазмұнына сәйкес алып балалармен жеке және топтық жұмыстар жүргізуде алға қойған мақсатыма жетіп, қорытынды аламын. Мысалы: сюжеттіжелілі ойындарда әр мамандық иелерімен таныстырып қана қоймай, атқаратын ісәрекеттерімен таныстырып, ойын кезінде бір- бірімен қарым - қатынаста инабатты, сыпайы, үлкендердің еңбегін қадірлеуді, еліктеуді, сүйіспеншілікке тәрбиеледім. Ұсынылған рөлдерді ойнау барысында өзін-өзі ұстау мәдени дағдылары мен адамгершілік, мейірімділік, қамқорлық қасиеттерін жетілдірдім. «Досыңа көмектес», «Қонақ күтеміз», «Әжеге көмектес» ойындар арқылы балалар бірбіріне мейірімді, қайырымды, әдепті болуға үйренеді. Дамытушы ойындар-қазіргі таңда өмір талабын қанағаттандыра алатын жаңалыққа толы, балалардың өз ісәрекеттерін жетілдіруге мүмкіндігі мол ойын. Ойындар арқылы балалар өз қабілетін көрсете біледі, білік пен дағдыны қалыптастыру үшін білімді өзі ізденеді. Ойын барысында қасындағы жолдастарымен ойын бөлісіп, топпен, бірлесіп ойнау арқылы ұйымдастырушылық, достық, көмек көрсету арқылы адамгершілік қасиеті дамиды. Рухани адамгершіліктің негізін құрайтын адамзаттық құндылықтарға баулу арқылы балаға өзінің қайталанбайтын жеке ерекшеліктерін сезіндіру, өмірде өзіндік орны бар тұлға адам екендігін нығайту, өз бойындағы жақсы қасиеттерін басқалардың көре білуі, өзгенің жағдайын түсінуі көмек жасай алуы, өзін - өзі ұстау мәдениетін қалыптастыру шығармашылық жұмысының

міндеттері болып қала бермек. Мен балалармен жүргізілген күнделікті тәрбие жұмысымда әр баланың жеке қабілетін ашып, баланың эмоциональдық көңіл-күйі мен мінез-құлық ережелерін ұғына білуге, өзінің тәртібі мен қылығын басқара білуге, достарының қадірін бағалай білуге, жоғарыда көрсетілген әдіс-тәсілдер мен жұмыс түрлерінің нәтижесінде жағымды бейнені қалыптастырдым. Балалардың бойына туған жеріне, Отанына деген сүйіспеншілігін арттыру мақсатында өткізілген «Қазақ жері - достық елі» атты тақырыптық оқу іс-әрекетінде «Желтоқсан батырлары» атты ертеңгілікте патриоттық сезімдерін оятып отанын құрметтеуге тәрбиеледім. Сол сияқты балалармен жүргізілген «Отбасындағы сүйіспеншілік» оқу іс-әрекетімде балалардың өз отбасы мүшелеріне деген қарым-қатынасына тәрбиелеу, ата-ананы сыйлауға, көмек көрсетуге үйрету арқылы балалардың өз отбасына деген мейірімін, қамқорлығын байқадым. Өз шығармашылық жұмысымда баланың бойында адамгершіліктің құнды қасиеттерін нығайтуда жаңа технологияның тиімділігін байқадым, балалар өз ойларын еркін айтып, іскерлік дағдылары қалыптасып, өз күштеріне сенімділіктері артты, ерік жігері қалыптасып балалардың ашылуына себебін тигізді, шығармашылық

қабілеттері артты, қорытынды жасай білуді үйренді. Рухани адамгершілік тәрбиесінде, алдымен баланы тек жақсылыққа, қайырымдылық, мейірімділік, ізгілікке тәрбиелеп соны мақсат тұтса менің де атаананың да мақсаты орындалғаны деп түйіндедім. Алда да қойған мақсаттарым көп, бастысы баланың бойына ұлттық сана қалыптастырып,халқының әдет-ғұрпын, салт-дәстүрін көңіліне тоқитын дені сау, шымыр боп шыныққан, сымбатты, халықтың тілін білетін, рухани байлығы мол, жан-жақты тұлға тәрбиелеп өсіру. Балабақша жеке тұлғаның қалыптасатын жері. Біздер балаға қандай тәрбие берсек, біздің отанымыз Қазақстанның болашағы соған байланысты.Ендеше, құрметті әріптестер, бүлдіршіндерді тәрбиелеудегі ерен еңбектеріміз жанып, үнемі күніміз нұрлы, жүзіміз жарық болсын. Пайдаланған әдебиеттер: 1.Т.М.Калашникова,Г.Н.Новогренко «Балаларды тәрбиелеу мен оқытуға арнарған «Зерек бала» бағдарламасы» 35-48 б. Астана 2010 ж. 2. «Мектепке дейінгі балалық шақ» журнал Алматы 2009 ж. 3. «Отбасы және балабақша» журнал №2 2011 ж.

 Отбасы тәрбиесі  ДӘСТҮРЛІ ОТБАСЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУДАҒЫ БІЛІМ МЕН ТӘРБИЕНІҢ РӨЛІ Қарамырза Болат Қонысұлы Саламат Мұқашев атындағы Атырау политехникалық колледжінің оқытушысы

Ғылым мен техниканың қарыштап дамуы мен қоғамдағы елеулі өзгерістерді ұлт ұрпағын тәрбиелеуге ұтымды пайдаланып, ұлттық қасиеттерімізді толыққанды бойларына сіңіріп өсіру мәселесі–білім беру саласындағы ғалымдар мен педагогтарды, ата-аналарды алаңдатып отыр. Біздің мемлекетіміз үшін отбасы құндылығы басты мәселе.Әр шаңырақтың іргесінің берік, берекелі де үйлесімді болуы-мемлекетімізді нығайтуға бағытталады. Ел Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың әр жылда халыққа арнайтын Жолдауында да отбасылық құндылықтарды сақтау, бала тәрбиесін жетілдіру, ата-аналардың балаларына деген шынайы қамқорлыққа зор жауапкершілікпен қарау мәселелері ұдайы өзекті болып келеді. Қазақ отбасында ұл мен қыз тәрбиесінің өнеге үлгісі, тәлімді тәрбие жолы бар. Ежелден отбасы иелері ең әуелі өз ұлы мен қызының алдында тәрбиелі, өнегелі, үлгі болуға тырысқан. Әке мен ананың өз орны бар. Отбасында ер адамның орны бөлек.Ол-үйдің отағасы,балалардың әкесі, шаңырақтың тірегі. Бүгінгі күні әкелер мәртебесі аласару себептері байқалады. Қазіргі кезде ұлы мен қызының тәрбиесіне әке тәрбиесі жетіспейтін отбасылар да көптеп кездесуде. Егер ер-азаматтар нағыз «түздің адамы» болып, табыс тауып, отбасына қорған болып, бала-шағасын асырап, шаңырағының шаттығын келтіріп отырса, әйелдер де тыптыныш баласын бағын, күйеуінің бабын тауып,балаларының тәрбиесімен айналысып, отбасының жылуы болып отырар ма еді. Негізі ата-ананың мейірімін көріп, сезініп өспеген бала-қамкөңіл, тез ренжігіш, күйгелек мінезді, қатыгез болып келетіндігі анықталған. Ежелден ұлт тәрбиесінің негізгі ұстанымы «Атаңның баласы болма,

адамның баласы бол» жақсы ісің көпке ортақ болсын, еліңе пайдалы іс қыл деген гуманистік бағытта тәрбие беріп, жаманаттан жиреніп, жақсылыққа үйір болып, шымыр болып өсуін қолға алып келді. Отбасындағы ата-ана - баланың өмірлік ұстазы және тәрбиешісі. Баланың болашағы, білімі, мәдениеті, ұлттық болмысының қалыптасуы отбасындағы ата-ананың сіңірген еңбегіне,тәлім-тәрбиесіне, өнегесіне байланысты. Ата-ана немесе бала тәрбиешісі, кез келген білім беруші педагог үшін баланы кінәлап, көп ұрсып, оған ұзақ жалаң ақыл айтқаннан гөрі оның басынан сипап, мейірім көрсетіп, арқасынан қағуы әлдеқайда әсерлі. Гректің ерте дүниедегі ойшылы Питтан «Өзің ата-анаға не істесең, балаңнан соны күт» - деген екен. Ата-ана балаға сөзден гөрі ісімен, күнделікті жақсы әдет-ғұрып, өнегесімен, күшті әсер етеді. Бала тәрбиесі негізін зерттеушілер атаана махаббатын сезінбеген, маңдайынан иіскеп, мейіріміне бөленбеген балалар кейде психологиялық ауытқуларға, аруларға ұшырайтынын ғылым дәлелдеуде. Бүгінгі нарық жағдайындағы жұмыс бастылық, уақыт тапшылығы анық сезілген тірлікте баланың тәрбиешісі– көп арналы теледидар, интернет, аула, қоршаған ортасы. Балаларының қайда, кіммен, немен айналысып жүргенінен бейхабар ата-аналар да аз емес. Біз өзіміздің бұрынғы құндылықтарымызға қайта орала отырып, ер бала ер азаматтың, әкенің тәрбиесімен, ал қыз бала шешенің, анасының өнегесімен өскен кешегі тағылымды тәрбиемізді ұмытпауымыз керек. Балаға білім мен тәрбие бере отырып, оларды ертеңгі отбасылық өмірге тәрбиелеу, білімдерін көтеру жайы да назардан тыс

қалмауы керек. Осы тұста мектеп пен отбасының бірлескен ынтымақтасты жұмыстарын жандандыру арқылы ұл мен қыз тәрбиесін жіті басты назарда ұстауды қажет етеді. Мектеп қабырғасындағы жоғары сынып оқушыларымен жүргізілетін болашақ отбасылық өмірге дайындық жұмыстары жоғары оқу орнына бармайтын, еңбекке ерте араласатын жастар үшін маңыздырақ. Болашақ жастарымызды ертеңгі өмірге, жұбайылық отбасылы өмірге даярлай отырып, оның жеке басының гигиенасы мен денсаулығын сақтау мақсатында болашақ ұрпағы мен әулет дамуын жалғастыру жолдарын дәстүрлі де ғылыми ақпараттармен байланыста оқытатын жаңа жүйе жасау қажет. Жоғары сынып оқушыларын отбасылық өмірге даярлауда медициналық және психологиялық тұрғыдағы білімдер жүйесімен қаруландыру мектеп оқушыларының жеке басын қалыптастыруға ерекше ықпал етеді. Бұл мәселелердің оң шешім табуып, отбасылық өмірге мектептен тәрбиелеу үшін педагогтік білім беріп, жоғары білімді мамандар дайындап отырған оқу орны қолға алу керек. Мұғалімдеріміздің өзі жоғары оқу орнынан бүгінгі күн талабына лайық біліммен жанжақты қаруланып келсе, отбасылармен, балалармен нәтижелі жұмыс жасау қиынға түспес еді. Әл-Фарабидің «Тек бақытты адамдар ғана ізгі істер атқаруға қабілетті болады» деген ұлағатты сөзін ескеретін болсақ, отбасында татулық пен береке болған, бірлігі мен тірлігі жарасқан ортадан шыққан, тағлымды тәрбие көрген маман ғана қоғамға пайдалы істермен айналыса алатыны кәміл. Сондықтан, кәсіби білім беру мекемелерінде«Отбасы педагогикасы», «Валеология» пәндерін енгізу қажеттігі мол. Осы пәндерді оқыту арқылы педагогтар отбасының қоғамдағы және бала тәрбиесіндегі рөлін, отбасы міндеттері мен ата-ана ұрпағы алдындағы жауапкершілігі мен парызын, ерлі-зайыптылардың бірбірінің алдындағы міндеттері мен қарымқатынастарының сипатын, жеке бас

тазалығы мен денсаулығық күтімін білуді сауатты қамтамасыз етеді. Отбасы-бүкіл ғасырлар бойы адам баласы тәрбиесінің құралы болып келеді және солай бола береді де. Жалпы адам баласы үшін отбасы ең үлкен мәнге ие орта, тәрбие ошағы. Отбасы –ұлттық құндылықтардың, дәстүрлердің, өнегелі істердің, отбасылық мұралардың сақтаушысы, жалғаушысы. Өмір есігін ашқан бала осы ортада адами болмысын қалыптастырып, шынайы өмірмен танысып, болашаққа жол бастайды,алғашқы рет өмір жолымен танысады, барлық моральдық нормаларды игереді. Отбасы- оқыту мен тәрбие жұмысындағы білім беретін оқу орындарының да одақтасы. Мектеп,отбасы,бала болып тығыз байланыста, ынтымақтаса жұмыс жасағанда ғана нәтижелі жұмыстар жүрмек. Отбасыасыл қоғамымыздың құндылықтарының бірі. Отбасы тәрбиесі де бұл мемлекеттік мәселе,қоғамдық тәрбиенің бір бөлігі, мемлекет алдындағы ата-аналардың борышы. Отбасындағы басты мәселелердің бірі – өмірін дұрыс қалыптастыру, баланың тіршілік әрекетін дұрыс ұйымдастыру, өмірден орнын таптыру. Бұған баланың күнделікті өмірдегі міндеттер мен талаптар, оның еңбекке бейімділігі, ізденісі, бос уақытын тиімді ұйымдастыруы енеді. Бүгінгі күннің ата-аналары оқу орнының талабын түсініп, өзгермелі өмірге лайықтап, бейім, бәсекеге қабілетті, ұлттық тәрбиемен сусындап, елінің патриоты болар деңгейде тәрбие алу үшін,ата-аналар да отбасы тәрбиесін жетілдіру бойынша біліктілігін арттырып, сауаттылығын толықтырып отыру тиімді.Сонымен қатар, ата-аналардың есте ұстар басты қағидасы-әрбір ата-ана балаларын дәл өзіндей етіп емес, өзінен асып түсетіндей етіп тәрбиелеуі керек екендігін ұмытпауы тиіс. Өйткені,бүгінгі отбасы жағдайында бала тәрбиесін ұйымдастыру, сауатты айналысу- білімді де, қабілетті болуды керек етеді.Ата-аналардың дені отбасын асырау мен олардың қажетін қанағаттандырумен уақыттарын өткізуде. Ал бала тәрбиесі назардан тыс немесе өзге адамның қолында болып отыр. Өйткені

бүгінгі жұмыс басты ата-аналар, бала тәрбиесімен айналысуға уақыт таппауда. Олардың балаларының тәрбиесімен өзгелер, кей отбасыларда жалдамалы бала күтушілер айналысып жүргені шындық. Ұлтымызды сақтайтын, ұлы мұраттарын ертеңге жалғайтын ұрпағымыздың тәрбиесі

қашанда өзекті. Кемеңгер жазушы М.Әуезовтің «Ел боламын десең, бесігіңді түзе!» деп айтқан даналық ойымен сөзімізді аяқтай отырып, әрбір дүниеге келген бала тағдырын мемлекеттік деңгейде отбасылық тәрбие жағдайында іске асыруға зор жауапкершілікпен қаралса деймін.

ҚОҒАМ НЕГІЗІНІҢ БАСТАУЫ- ОТБАСЫ ТӘРБИЕСІ Қаленова Гульзахира Сапарғалиқызы «Өрлеу» БАҰО» АҚ филиалы Атырау облысы бойынша ПҚБАИ, Қоғамдық-бұқаралық байланыс және баспа қызметі бөлімінің басшысы, магистр

Отбасы-адам үшін ең жақын әлеуметтік орта. Отбасы белгілі дәстүрлердің, жағымды өнегелердің, мұралар мен салтдәстүрдің сақтаушысы.Отбасында бала алғаш рет өмірмен, қоршаған ортамен танысып, мінез-құлық нормаларын игереді. Отбасы баланың азамат болып өсуінің негізі болып табылады. Елбасы Н.Ә.Назарбаев өзінің «Әйелдердің ұстамдылығы мен төзімділігі – тыныштық пен татулықтың тірегі» деген баяндамасында:«Бізге неке және отбасы институтын нығайтып, оның беделін арттыру, адамгершілік құндылықтарды қайта түлету қажет.Отбасы, бала, отбасылық құндылықтар мен дәстүрлер біздің қоғамның және біздің мәдениеттің әрдайым негізі болды және болып қалады. Бізге көптеген отбасыларында бар ізгі дәстүрлер мен әдет-ғұрыпты сақтап, оларды насихаттап, жас отбасыларға қолдау білдіру керек. Мемлекет бұл үшін көп іс атқарып отыр. Сонымен қатар атааналардың өздері де бұған қамқорлық көрсетуі керек. Отбасылық құндылықтарды насихаттап, отбасы бейнесі мен некені, көп балалық өнегелерін құрмет тұтқызу керек. Үлгілі отбасы нормасы көп балалылық болуы тиіс деп санаймын. Барлық халықтарда ғасырлар бойы солай болып келген. Адамның байлығы балаларының санымен өлшенген» – деп ғасырлар бойы жинақталып, ата-баба тарихынан бізге жеткен отбасы тәрбиесінің мол мұраларын болашақ ұрпақты тәрбиелеуге пайдалану 78

заман талабы деп қабылдай отырып, отбасылық құндылықтардың өзіндік ерекшеліктері мен бүгінгі ұрпақ санасына жеткен әсерін және пікір сабақтастығын жан-жақты жүйелі зерттеу өзекті мәселелердің бірі деп санайды.(1) Отбасы-адам баласының өсіп-өнер, қаз тұрар, қанат қағар ұясы, алтын бесігі. Тәрбиенің кілті-отбасының өмір тіршілігіне байланысты. Әсіресе, ата-ананың адамгершілік бейнесі балаларды тәрбиелеудің негізгі көзі. «Қыран ұяда не көрсе, ұшқанда соны іледі» ғой. Бала өмірінің алғашқы күнінен бастап ата-ана өздерінің негізгі борыштарын атқаруға кіріседі, яғни оларға тәрбиеші бола бастайды. Отбасының берік негізі міне, рухани мүдденің бірлігінде болмақ. Оның біртұтас тату болуы береке бірлігі ең алдымен әке-шешенің бір-біріне, балаларына қалай қарайтындығына байланысты. Ұрпақ–болашақ, яғни ол адамзаттың болашағы, ал отбасы кішкене мемлекет. Отбасында ынтымақ болмауынан, ерлізайыптылар арасындағы алауыздықтан, бірінің сөзін екіншісі тыңдамауы, бала тәрбиесін тым қиындатып жібереді сондықтан ата-ана беделден, тіл алғызу ықпалынан айырылады. Кей ата-аналар өздерінің міндеттерін тек балалардың қарнын ашырмау, киімдерін бүтіндеу деп те ойлайды. Балаларының білімін мектепте алған бағаларымен ғана бағалайды. «2» алса жаман, «5» алса жақсы. Оқу жылы

ішінде бірде-бір рет балаларының сабағына қатыспайтын ата-ана, баласы бұзық болса, тәртіпсіз болса ұстаздар қауымына тіл тигізіп, қаралап жататын кездері де аз болмайды. Міне, сондықтан отбасындағы білім беру бағытындағы тәрбиесі жайына қалады.Отбасының аса маңызды міндеттерінің бірі-баланы жарқын істерге, нұрлы мұраттарға тәрбиелеу екендігін естен шығарып алған қаншама ата-ана бар десеңізші. Халқымыздың «Балаңды бес жасқа дейін патшадай сыйла, бес жастан он бес жасқа дейін құлындай жұмса, одан соң өзіңе ақылшы дос сана» деген өмірлік қағидасы бар емес пе! Бала тәрбиесінің алғашқы алтын қазығы туған ұясы, өз отының басындағы, ата-ана тәрбиесі. «Баланың бас ұстазы ата-анасы» демекші отбасындағы таным, түсінік қалай қалыптасса, адамның бойында қалатын сол қасиет солай қалыптасады. «Болса тәртіп, бала өседі сомданып, қатаң ұста, бос жүрмесін сандалып» деп Жүсіп Баласағұн айтқандай, есі кіріп, тілі шыға бастасыменақ баланы шектен тыс шолжаңдатпай, байсалды, ұғымтал, тілалғыш етіп баулу ата-ананың басты міндеттерінің бірі. Отбасында бала тәрбиесіне теріс ықпал ететін факторлардан ата-ана әрқашан аулақ болуы керек. «Әкеге қарап ұл өсер, шешеге қарап қыз өсер», «Әке көрген оқ жонар, шеше көрген тон пішер» демекші, жалпы отбасында ұл бала тәрбиесінде әкенің, қыз бала тәрбиесінде шешенің орны ерекше. «Қызың өссе қызы жақсымен ауылдас бол, ұлың өссе, ұлы жақсымен ауылдас бол», «Ұл туса елдің қорғаны, Қыз туса елдің көркі» деп халқымыз бекер айтпаған шығар. Мұның бәрі әке-шешенің бала тәрбиелеудегі өздерінің үлгі-өнегесіне де тікелей байланысты болмақ. Ата-бабамыз отбасы тәрбиесінде еңбекке де көп мән беріп, ол туралы да өзіндік ойларды қалдырған. «Өзің үшін еңбек қылсаң, өзі үшін оттаған айуанның бірі боласың. Адамзаттың қамы үшін еңбек қылсаң, алланың сүйген құлы боласың» деп отбасында баланы жастайынан еңбекке баулудың маңыздылығын жоғары қоя білген. «Ата – ана балаға сыншы».

Балалардың бос уақытын дұрыс ұйымдастырып, немен айналысып жүргендігіне жіте көңіл бөлсе, мерзімдік басылымдарға жаздырып, әдеби шығармаларды оқуға жасынан дағдыландырса кейін бармақ тістейтін оқиғалардың алдын алуға болар еді. Үлкенді құрметпен қадір тұту, ілтипатты қарым-қатынаста болу, сыйласа білу, атаананы қартайғанда қарау, кішіге қамқор болу-бұл қазақ халқы үшін жазылмаған заңдар. «Үлкенді сен сыйласаң, кіші сені сыйлайды, кіші сені сыйласа, кісі сені сыйлайды», «Аға әдепті болса, іні әдепті, апа әдепті болса, сіңлі әдепті» т. б. мақалдардан үлгі-өнеге, тәлім-тәрбиеге ерекше назар аударғанын көреміз, Сонымен,ата-ананың тәрбиесі бала мінезінің ірге тасы. «Тәрбие – табалдырықтан басталады» нақылы өмірден алынған шындық. Бала тәрбиесі – нәзік те күрделі, әрі қоғамдық жауапкершілікке жатады. Бала - өмірдің гүлі, сол әлеуметтің болашағы. Баланы тәрбиелі де, саналы азамат етіп өсіргіміз келсе, ең алдымен өзіміз кіршіксіз таза, тәрбиелі адам болуымыз керек. Адамгершілік пен саналықтың бастапқы қарапайым белгілерін өнегелі отбасында дарытқан баланың болашағы жарқын, өмірі мәнді болмақ. «Біздің балалар-біздің қарттығымыз, жаман тәрбие-болашақтағы қайғымыз, бұл біздің көз жасымыз, бұл басқалар алдындағы, бүкіл еліміз алдындағы біздің кінәміз» демекші кең байтақ елімізде ұрпақтан – ұрпаққа жалғасып, ұяттылық, әдептілік, көргенділік, мейірімділік, шарапаттылық салтанат құрып үйлесімділік тауып жатса, сол қымбат қасиеттердің бәрі отбасы, ошақ қасында бүршік атып, бұтағын жаятынын естен шығармауымыз керек. Пайдаланылған әдебиеттер: 1. Х. Арғынбаев. Қазақ отбасы. «Қайнар» баспасы 1996 ж. 2. Ж. Әбиев, С. Бабаев, А. Құдиярова. Педагогика. «Дарын» әлеуметтік –гуманитарлық университет 2004 ж. 3. Отбасындағы әлеуметтік педагогикалық

жұмыс «Парасат әлемі» баспасы 2005 ж. 4. Ж.Байжанова. Қызым саған айтам. Алматы, 1990 ж. 5. К.А.Оразбекова. Иман және инабат. Алматы, 1993 ж. 6. Г..Исаева. Шаңырақ шаттығы. - Алматы,

1992 ж. 7. Оразбекова К.А. Ұлттық психология мен халық тәрбиесі болашақтың бастауы хақында. – А.: Дәуір, 2000 ж.

БАЛАНЫҢ ДАМУ ҮДЕРІСІНДЕ ОТБАСЫНЫҢ АЛАТЫН ОРНЫ Аязбаева Назерке Ғалымжанқызы «Өрлеу» БАҰО» АҚ филиалы Атырау облысы бойынша ПҚБАИ, «Тұлғаны тәрбиелеу және әлеуметтендіру» кафедрасының аға оқытушысы

Тұлғаның даму үдерісінде отбасылық тәрбиенің алатын орны ерекше. Отбасында баланың мінез-құлқы, әдет дағдысы қалыптасады. Сонымен қатар мектеп және мектепке дейінгі білім беру ұйымдарында, балалар және жасөспірімдер бірлестіктері, бұқаралық ақпарат көздері - бұлардың бәрі де тұлға дамуындағы қалыптастырушы ықпал жасайтын ерекше «тәрбиешілер» тобын құрайды. Баланың келешекте кім болатыны түгелдей дерлік тәрбиешіге байланысты. Жазушы-педагог Жүсіпбек Аймауытов: «Баланы тәрбиелеу үшін әрбір тәрбиешінің өзі тәрбиелі болуы керек. Себебі, бала айтып ұқтырғаннан гөрі, көргеніне көп еліктегіш келеді. Солай болған соң балаға жақсы мінез болсын, әйтеуір іспен көрсету керек»,-дейді.Осы бір ұлағатты ой астарында баланың алғашқы көретін ортасы–отбасында ата-анадан талап етілетін тағылым жүгі жатыр. Отбасының басты анықтаушы белгілері ата-ананың балаға қамқор қарым-қатынасы, олардың арасындағы өзара түсіністік, ересектердің мықты, жан-жақты дамыған тұлғаны тәрбиелеуге ұмтылысы болып табылады.Әр сәби өз жақындарына сезінетін мейірімді әрі пәк сезімдер мүлдем шартсыз әрі саналы. Баланың осы махаббаты өмір бойы өшпейді, ол үшін атаана–бұл әлемдегі арқасүйер жалғыз адамдар. Оған деген махаббаттың болмауы кешіруге болмайтын сатқындық секілді қабылданады. 80

Ересек адамның сәтсіздіктерінің, өмірде өз орнын табу мүмкіндігі болмауының себебі балалық шақта ата-аналар сүйіспеншілігіне бөленбеуі болып табылады. Артық еркелік пен өзімшілдіктің алдыналу үшін балаға өз сүйіспеншілігіңді көрсетудің қажеті жоқ деген пікір бар. Бұл абсолютті қателік.Егер сүйіспеншілікті әртүрлі суррогаттармен алмастыруға тырыссақ,еркелік туындауы мүмкін: барлық қыңырлықтарын көтеру,сыйлықтармен көңілін аулау. Баланы ата-аналар махаббатына бөлеп тәрбиелеу жақындарының онымен қанша уақытты өткізгендігіне,үйде немесе балабақшада тәрбиеленетіндігіне, әжесінің қолында немесе ата-анасымен бірге тұратындығына мүлдем қарамайды. Нағыз жақсы көретін ата-аналардың қамқорлығы мен бағып-қағуы бала қай жерде болса да оны қоршап жүреді. Олармен сөйлесу ересектердің міндеті емес, психологиялық қажеттілікке айналуы тиіс. Баланың жақындарының оның өміріндегі барлық өзгерістер мен оқиғаларға деген шынайы қызығушылығы балаға танытқан қамқорлық пен қамқоршылықтың негізі болып табылады. Бәрінің әрекеттестік туралы өзіндік түсінігі бар, бірақ елемеуге болмайтын белгілі қағидалар бар. Бұл балалар тағылым тыңдаушылар немесе сұраудағы күдіктілер емес, керісінше тең құқылы әңгімелесуші рөлін атқаратын міндетті диалог.

Өзіңнің ата-аналық махаббатыңды ерте балалық шақтан дамытқан дұрыс. Бұл кезең кішкентай тұлғаның қалыптасуында маңызды рөл атқарады. Егер осы сәтті жіберіп алсақ, онда баланы ата-аналарымен байланыстыратын жіңішке жіпті мәңгілік үзіп алуға болады. Отбасылық қарым-қатынас түрлері Әр отбасында белгілі, бірақ толық ұғынылмаған тәрбиелеу жүйесі қалыптасады. Тәрбиенің тактикасы мен оған сай келетін отбасылық қарым-қатынастың түрі бар. Отбасындағы диктат отбасының бір мүшесінің басқа отбасы мүшелерінің алдында бастамашылдығы (ересектерде басым) мен өзін басым сезінуі жүйелі түрде орын алады. Ата-аналар тәрбие мақсаттарына, адамгершілік нормаларына, педагогикалық және адамгершілік тұрғысынан ақталған шешімдер қабылдау қажет болатын нақты жағдайларға сүйене отырып, өз балаларына талап қоя алады және қоюы тиіс. Ықпал ету түрлерінің арасынан бұйрық пен мәжбүрлеуді таңдайтындар балалардың қарсылығына, қысымға жауап қайтаруға, қоқан-лоққыларға тап болады: екіжүзділік, жалған айту, дөрекілік, жек көрушілік. Егер қарсылық әлсіз болса, онымен бірге тұлғаның басқа да құнды қасиеттері әлсірейді: дербестік, өз басымдығын сезіну, бастамашылдық, өзіне және өз мүмкіндіктеріне деген сенім. Көзсіз авторитарлық, баланың пікірлері мен қызығушылықтарын елемеу, оған қатысты мәселелерді шешуде оны жүйелі түрде дауыс беру құқынан айыру - оның тұлғасын қалыптастырудағы маңызды сәтсіздіктердің кепілі. Отбасындағы қамқорлық - бұл ересектер өзінің еңбегімен баланың барлық сұраныстарын қамтамасыз ете отырып,оны қандай да бір жұмыстардан,қиындықтар мен мәселелерден қорғайтын қарым-қатынастар жүйесі, ата-аналар бұл ретте аталған мәселелерді өзіне қабылдайды. Тұлғаны белсенді қалыптастыру мәселесі екінші орынға жылжиды.

Тәрбиелік ықпалдар арасында басқа мәселе туындайды: баланың сұраныстарын қанағаттандыру және оны қиындықтардан қорғау. Ата-аналар баланың туған үйінен тыс ақиқатпен қақтығысуына дайындаудың маңызды үдерісіне тосқауыл қояды. Олар ұжымдағы өмірге бейімсіз болып шығады. Психологиялық қадағалаулардың деректері бойынша жасөспірімдердің осы санаты өтпелі кезеңде барынша көп кедергілерге тап болады. Олар атаанасының асыра қамқоршылығына қарсы шығады. Егер диктат зорлық-зомбылықты, бұйрықты, қатаң авторитарлықты бағамдаса, онда қамқорлыққамқоршылықты, қиындықтардан қорғауды білдіреді. Алайда нәтиже сәйкес келеді: дербестік, бастамашылдық жоқ, қандай да бір мәселелерді шешуден шеттетілгендік байқалады. Ересектердің балаға тәуелсіз өмір сүруінің мүмкіндігі мен мақсаттылығын мойындаудың негізінде құрылған отбасындағы тұлғааралық қарымқатынастар жүйесі «араласпаушылық» тактикасынан туындауы мүмкін. Екі әлем өмір сүруі мүмкін деген болжам бар: ата-аналар мен балалар әлемі, ешқайсының белгілі деңгейде айқындалған желіден аспауы тиіс. Көбіне қарымқатынастың осы түрінің негізін атааналардың, сондай-ақ тәрбиешілердің енжарлығы құрайды. Ынтымақтастық қарым-қатынастар түрі ретінде отбасындағы тұлғааралық қарымқатынастың бірлескен қызметтің ортақ мақсаттарымен және міндеттерімен, оны ұйымдастырумен және жоғары адамгершілікті құндылықтармен жанамалығын болжайды. Баланың өзімшіл даралығы жойылады. Ынтымақтастық қарым-қатынастың жетекші түрі болып табылатын отбасы даму деңгейі жоғары топқа – ұжымға айналады, ол ата-аналар мен балалар арасында шынайы сүйіспеншіліктің болуына және әр ересектің тәрбиелеудің өзіндік стилін қалай қалыптастыратынына байланысты. Бұл толық сенімге құрылған тәрбие,

авторитарлық стиль немесе толық салғырттық болуы мүмкін. Тәрбиенің әртүрлі стильдерінің өзіндік артықшылықтары мен кемшіліктері бар. Отбасылық тәрбие стильдері Демократиялық–ересектер өз балаларының жас ерекшеліктеріне сәйкес жеке жауапкершілігі мен дербестігін ынталандырады. Ынтымақтастық – бұл отбасында қарымқатынас орнату тәсілі, оның негізгі қағидаты ортақ мақсаттармен және міндеттермен, бірлескен қызметпен, барлық салада өзара қолдаумен, соның ішінде эмоционалды қолдаумен біріктіру болып табылады. Аталған жағдайда тәрбиелеудің шыққан жері – «біз» сөзі. Бала барынша дербес, бірақ уақытында көмекке келуге, қолдауға, түсіндіруге, тыныштандыруға дайын ересек үнемі оның жанынан табылады. Мұндай отбасыларды ортақ құндылықтар, отбасылық дәстүрлер, аяқасты ұйымдастырылған мерекелер,бірбіріне деген эмоционалды қажеттіліктері біріктіреді. Авторитарлық – барлық шешімді баласы олардың еркіне, беделіне бағынуы тиіс деп санайтын ата-аналар қабылдайды. Ересектер ұлдарының немесе қыздарының дербестігін шектейді, өз талаптарын қандай да бір жолмен негіздеуді қажет етпейді, оларды қатаң бақылаумен, қатал тыйымдармен, сөгістермен және дене жазалауларымен сүйемелдейді. Жасөспірімдік кезеңде бұл жанжалдар мен өшпенділік тудырады. Барынша белсенді, мықты жасөспірімдер қарсыласады және бүлік шығарады, тым ашушаң болады және кей жағдайларда мүмкіндігі болғанда ата-аналар үйінен кетіп қалады. Жасқаншақ, сенімсіз балалар барлық жағдайда ата-анасын тыңдайды, қандай да бір мәселені өз бетімен шешуге тырыспайды. Егер ересек жасөспірімдерге қатысты аналары барынша «рұқсат берілетін» іс-әрекеттерге бейім болса, керісінше авторитарлы әкелер ата-аналар билігінің таңдаулы түрін қатты ұстанады.

Мұндай тәрбиеде балалардың сыртқы бақылау механизмі қалыптасады, ол кінәсін сезінуге немесе жазадан қорқуға негізделген. Жазалау қаупі жойыла салысымен жасөспірімнің іс-әрекеті әлеуетті тұрғыдан қоғамға жат болуы мүмкін. Авторитарлық қарым-қатынастар рухани жақындықтан ада болады, жақындық сезімі сирек туындайды, ол күмәншілдікке, тұрақты алаңдаушылыққа және де тіпті айналасындағыларға деген өшпенділікке алып келеді. Енжар стиль–бала қажетті деңгейде бағытталмайды, тыйымдар мен шектеулерді мүлдем білмейді, қандай да бір нұсқауларды орындамайды. Ересектерге балаларды басқару шорқақтығы, қабілетсіздігі немесе ниетсіздігі тән. Мұндай жасөспірімдер есейе келе өздерінің айтқандарын орындамайтын адамдармен жанжалдасады, өзге адамдардың мүдделерін ескеруге, мықты эмоционалды байланыс орнатуға қабілетсіз, шектеулер мен жауапкершілікке дайын емес. Ата-аналар тарапынан басқарудың кемшіліктерін бейғамдық пен эмоционалды шеттетудің бейнесі ретінде қабылдай келе, балалар қорқыныш пен сенімсіздікті сезінеді. Отбасының жасөспірімнің ісәрекетін бақылауға қабілетсіздігі оның қоғамға жат топтарға қосылуына алып келеді, себебі оның қоғамдағы дербес, жауапты іс-қимылы әлі қалыптаспаған. Ретсіз стиль (жүйесіз басқару) – бұл тәрбиелеудің бірыңғай тәсілінің болмауы, мұнда балаға қойылатын айқын, нақты, белгілі талаптар жоқ немесе ата-аналар арасында тәрбиелеу құралдарын таңдауда қарама-қайшылықтар, келіспеушіліктер байқалады. Тәрбиелеудің мұндай стилінде тұлғаның негізгі сұранысы–қоршаған орта тұрақтылығы мен реттілігінің қажеттілігі, іс-қимылы мен бағалауындағы нақты бағдарлардың болуы фрустрацияланады (қандай да бір сұраныстары қанағаттандырылмайды). Ата-аналар реакциясының болжамсыздығы баланы тұрақсыздықтан

арылтады және жоғары алаңдаушылығын, сенімсіздігін, күйгелектігін өршітеді, ал қиын жағдайларда – ашушаңдығы мен басқаруға көнбейтіндігі, әлеуметтік бейімсізденуі өршиді. Мұндай тәрбиеде өзіндік бақылау мен жауапкершілік сезімі қалыптаспайды, пікірлердің шикілігі, төмен өзіндік бағасы байқалады. Отбасы тәрбиесінде қолданылатын басты әдістер - бұл өнеге-үлгі, бірлікті еңбек,

іс-әрекет, әңгіме-сұхбат, қолдап-қуаттау, баланы қорғау. Ата-аналар өз өнегесімен, үлгісімен қалай еңбектену қажеттігін үйретіп, сыйластық, сүйіспеншілігін білдіреді. Балаға болған қатынас, ата-аналар арасындағы байланыс, басқа адамдармен араласу, отбасы ішіндегі тұрмыс үдерісі – мұның бәрі барша отбасылық істер. Сондықтан дұрыс стильде, инабатты, адамгершілік әдеп сақтап, өмір сүруді басты ұстаным етіп алу керек.

ТҰЛҒА ҚАЛЫПТАСТЫРУДАҒЫ ОТБАСЫНЫҢ ТӘРБИЕЛІК МҮМКІНДІКТЕРІ Абуова Фарида Мұратқызы Жалаңтөс Баhадүр атындағы Қызылорда облыстық спортта дарынды балаларға арналған мектеп-интернатының тәрбиешісі

Түйіндеме Отбасы мен мектеп қабырғасында баланы жеке тұлға ретінде қалыптастырудағы ұлттық тәрбие негіздері туралы айтылған. Резюме В этой статье расматривается основы национального воспитания в стенах школы формировании личности ребенка. Summary Input a word in this article, the foundation of national education on the walls in the formation of the child’s personality. Кілт сөздер: дәстүр, ұлттық, ғылымиәдістемелік, тәрбие, қажеттілік. Ключевые слова: традиция, национальный, научно-методический, воспитания, потребность. Keywords: tradition, national, scientifically-methodical, educations, necessity. Отбасы – белгілі дәстүрлердің, жағымды өнегелердің, мұралар мен салт-дәстүрлердің сақтаушысы. Отбасында бала алғаш рет өмірмен, қоршаған ортамен танысып, мінезқұлық нормаларын игереді. Ата-ана мен отбасы мүшелері жас нәресте дүниеге келген күннен бастап, оның өміріне қамқорлық жасап, болашағын жоспарлайды және саналы азамат болып өсуі үшін қажетті жағдай жасайды. Бұған баланың

мұқтаждығын толық қанағаттандыру, оны дене және ой-еңбегіне үйрету, күн тәртібін дұрыс реттеуге, салауатты өмір сүруге, жақсылықты үйренуге, жамандықтан жиренуге дағдыландыру, бойында жастайынан мәдени құндылықтар мен адамгершілік қасиеттерді қалыптастыру жатады. Баланың жеке басын қалыптастыруда отбасының тәрбиелік мүмкіндіктерінің мәні орасан зор және оны арттыру бүгінгі күннің басты қажеттілігі екені даусыз. Отбасының тәрбиелік мүмкіндіктерін арттыруға төмендегідей шарттардың орындалуы игі ықпал етпек: -Жастарды отбасылық өмірге мектеп қабырғасынан дайындау. Қыздардың болашақ ана, ұлдардың болашақ әке екендігі, ол рөлдерге дайындалу қажеттігін педагогикалық әдепке сәйкес түсіндіріп, болашаққа саналы көзқарасын қалыптастыру керек. -Отбасы мен мектептің балаға қоятын талаптарының педагогикалық бірлігін сақтау және жүзеге асыру; -Ата-аналардың өздерінің педагогикалық әрекетіне сыни көзқарасын дамыту және өз білімін жетілдіруге мотивациясын туғызу; -Отбасы тәрбиесін ақпараттық, ғылымиәдістемелік тұрғыда қамтамасыз ету. 83

Бүгінгі қоғам алдындағы мақсат– өмірдің барлық саласында белсенді шығармашылық іс-әрекетке қабілетті еркін тұлға тәрбиелеу. Ол үшін тәрбие беруде отбасы, балабақша, мектеп, қоғам және жұртшылық бар мүмкіндіктерін кіріктіруі тиіс. Өйткені, отбасына мектеп тарапынан білікті көмек қажет. Педагогтар мен ата-аналардың өзара әрекетінің арқасында ғана оқушы тұлғасын дамыту мәселелерін табысты шешуге болады. Яғни отбасы мен мектептің бірлескен әрекетін тиімді ұйымдастыру педагогикалық зерттеуден басталады. Оқушы отбасын зерттеу педагогқа отбасының тәрбиелік мүмкіндігі мен оның әлеуетінің деңгейін анықтауға, соның негізінде бірлескен әрекеттің оңтайлы әдісін, формасын таңдауға, нәтижесінде тәрбие мәселесін табысты шешуге мол мүмкіндік туғызады.Ол үшін мұғалім дәстүрлі педагогикалық-психологиялық диагностика әдістерінің кешенін пайдаланады. Отбасын зерттеуде педагог төмендегі мәліметтерге баса назар аударуы тиіс: 1.Отбасы мүшелері және отбасының әлеуметтік-материалдық, тұрмыстық жағдайлары мен мектеп ісіне деген қызығушылықтары туралы толық мәлімет. Отбасындағы балалардың тәрбиелік деңгейі. 2.Отбасының тәрбиелік әлеует деңгейі. 3.Отбасы тәрбиесіндегі қателіктерден сақтандыру – бала тәрбиесін жетілдірудің ең тиімді жолы. Ол үшін ата-аналар өздерінің педагогикалық және психологиялық білімінің деңгейін жетілдіру арқылы тәрбиелік әлеуеттерін көтеруге құлықты болып,бала тәрбиесіне теңдей және белсенді ат салысуды, мектеппен, қоғаммен тығыз байланыс орнатуды, баланың құқын мойындауды өзінің борышы ретінде қабылдағаны жөн. Отбасы тәрбиесінде жиі кездесетін қателіктердің елеулілері: 1.Баланың мектепке дейінгі кезеңінде оған тұрақты көңіл аудармау; 2.Балаға жүйелі және нақты талап қоя алмау;

3.Баланы беталды естен тана жақсы көру; 4.Үйдегі ересектердің назары жалғыз балада болуы; 5.Ата-аналардың өздері балалық шағында ауыр тұрмыс халін кешіргендіктен, баламыз жеңіл тіршілік кешуі тиіс деп санауы; 6.Денсаулығына байланысты қойылуы тиіс талаптардың болмауы; 7.Жұмыс бастылық салдарынан бала тәрбиесі екінші орында қалып қоюы; 8.Отбасындағы тәрбие мақсаты, міндеті, әдіс-тәсілдерінің заман талабына сай жетілдірілмеуі; 9.Отбасындағы жақсы материалдық жағдайға байланысты баланы дандайсыту; 10.Бала тәрбиесіндегі қайшылықтар: шектен тыс босаңсыту, өз бетімен жіберу, қорқыту, аса қатаңдық, орынсыз жазалау; 11.Ата-ананың өз балаларын сүйкімді және жұғымсыз немесе қабілетті және дарынсыз деп бөлуі. А.С.Макаренко «Ата–анаға арналған кітабында», «Бала тәрбиесінде сіздің ісқимылыңыздың өзі шешуші рөл атқарады. Сіз тәрбиені сөз арқылы немесе үйрету, бұйыру арқылы іске асырамыз деп ойламаңыз. Тәрбие өмірдің әр сәтінде, тіпті сіз үйде болмағанда да іске асады. Тәрбие сіздің қалай киінетініңіз, өзгелермен қалай сөйлесетініңіз, олар туралы не ойлайтыныңыз, сіздің дос– дұшпандарыңызбен қалай қарым – қатынас жасайтыныңыз, қалай күлгеніңіз, қалай газет оқығаныңыз, осы іс-әрекеттеріңіздің бәрі де балаңыз үшін маңызды. Тіпті дауыс екпінінің өзгеруін де бала сезінеді, сіздің барлық ойыңыз баланың көкейіне беймәлім жолмен жетіп жатады, сіз оны байқамайсыз да. Ал, отбасында сіз дөрекі көрсетіп, жұбайыңызды жәбірлесеңіз, осы ісіңізбен сіз балаға жаман тәрбие бересіз» дейді. Сондықтан да есею жолындағы басты нәрсе– баланы парасатты іске, адал қылыққа үйрету,жақсы іс атқару, одан қуаныш сезіміне бөлену, өзгені де, ата–ананы, мұғалімді, достары мен таныстарын, бейтаныс адамдарды да қуанта білу. Отбасындағы қарым-қатынастың негізінде үнемі балаға қамқорлық көрсетіп,

ол отбасы мүшесі, оның пікірі мен көмегі үлкендерге қажет деген сенім қалыптастыру керек. Халық даналығына назар аударсақ, ол былай дейді: «Егер сен бір жылдық өміріңді ойласаң, онда арпа ек, ал ғасырлық өміріңді ойласаң, онда бала тәрбиеле». Ана тілінің тағдыры отбасынан басталады. Рухани байлық, дүниетаным, түсінік, рух, иман отбасынан қаланады. Егер жас бала отбасынан осы түсініктерді ана тілі арқылы, халықтың сарқылмас мол рухани қазынасынан сусындаса, өзіміздің дәстүрлі ұлттық дүниетанымымыздың арасында

әлемдік өркениет жетістіктерін игеріп, терең меңгертсек, ешкімге есебімізді жібермейтін дәрежеге жетсек, онда дербес ел ретінде нық тұрамыз. Пайдаланылған әдебиеттер: 1.А.С.Макаренко. Тәрбие туралы лекциялары. – Алматы, 1968. 2.В.А. Сухомлинский. Балаға жүрек жылуы. – Алматы, 1976. 3.Караковский В.А. О подростках. – М.: Педагогика, 1970. 4.Божович Е.И. Личность и ее формирование в детском воз-расте. – М., 1968

 Смарт технологиясы 

СМАРТ-ОҚУЛЫҚ ҚҰРУ АРҚЫЛЫ ОҚЫТУ ТИІМДІЛІГІ Смагулова Маржан Бертаевна «Өрлеу» БАҰО» АҚ филиалы Қызылорда облысы бойынша ПҚБАИ, аға оқытушысы

Қазіргі заманғы ақпараттық қоғам біртіндеп Смарт-қоғамға (Smart Society) қадам басып келеді. Яғни бұл техникалық құралдарды, сервистерді және Интернетті пайдалану арқылы субъектілердің бір-біріне әсер ету жағдайында сапалы өзгерістерге әкелетін қоғамның жаңа сапалы әдісі деп айтуға болады. Ол өз кезегінде жаңа өмір үшін әлеуметтік-экономикалық және т.б жаңа әсерлер алуға мүмкіндік береді. Смарт технологияны пайдаланып, оқыту әдістерін жаңарту қазірде өзекті мәселелердің бірі болып саналады. Яғни бұл дегеніміз заманауи ақпараттық және ұйымдық жүйелер арқылы адамның интеллектуалдық, жоғары технологиялық мүмкіндіктері жайлы орта құру. Оларды қолдануда әрбір жеке тұлға өзіне қажетті ақпаратты алатындай ұйымдастыру керек. Смарт білім беру дегеніміз үлкен көлемдегі әр түрлі білім ресурстарының (аудио, видео, графика) тыңдаушыға қажетінше оңай әрі жылдам, ыңғайлы түрде берілуі болып табылады.Сонымен қатар оңай басқарылатын және әрдайым сыртқы білім ресурстарымен толығып отыратын болуы тиіс. Бұл технология барлық білім беру үдерістерін және осы үдерісте қолданылатын барлық әдістер мен технологияларды түгелдей жаңаруын жүзеге асырады және де ақылды тақта, ақылды экран, кез келген жерден интернетке қосылу сияқты жаңа технологиялардың туындауына себеп болады.Осы пайда болған жаңа технологиялар контентті жасақтап, жүйелеп пайдаланушыға жеткізеді. Соның арқасында 86

білім беруді жүзеге асыру тек сыныпта ғана емес, кез келген жерде: үйде немесе мұражайда, кафе сияқты қоғамдық жерлерде де мүмкін болады. Яғни білім беру үдерісінің кез келген қатысушысы (оқушы немесе мұғалім) интернет желісі арқылы ортақ контентті белсенді пайдалана алады. Бұл өз кезегінде білім беру үдерісінің уақытқа немесе орынға (сынып, аудитория) тәуелділігін жояды. Смарт – бұл интернеттің көмегімен жүзеге асатын, бұрын соңды байланыспаған екі не одан көп элементтердің интеграциясын сипаттайтын объектінің қасиеті. Мысалы: Smart-TV, Smart-Home, Smart-Phone. Смарт технология білім саласында мемлекеттік қызметте және т.б. салаларда еңбек мобильділігінің кеңеюіне әкеледі. Осыған байланысты күннен-күнге Смарт-қоғамға көшу деген ой жаттықты болып келеді. Смарт-қоғамның негізін қалаушы тек оқу орындарын ғана емес, сонымен қатар жалпы стандарт негізінде Интернет желісінде оқыту қызметін біріге орындайтын профессорлық-оқытушылық құрамдарды бір арнаға біріктіретін Смартоқыту болып табылады. Бүгінгі таңда сандық технологиялар белсенді түрде біздің күнделікті өмірге еніп кетті. Олар өте қарқынды дамып келеді және олардың даму жолын бақылау, ең бастысы оларды меңгеру алдымызға қойылған ең маңызды мәселе болып отыр. Бүгінгі күні смарт-сабақпен сыныптан тыс (үйде, кітапханада) жұмыс жасау мүмкіндігіне қатысты, сонымен қатар қашықтықтан оқыту жүйесінде смарт-оқыту

ортасын құруға қатысты мәселелер өзекті болып келеді. Осы мүмкіндіктерді іске асыру оқушыға қашықта болса да сабаққа өз бетінше дайындалуға, есептер шығаруға, оқытушымен байланыс құрып жеке дербес компьютерінде өзінің жеке мультимедиялық ортасын құруға мүмкіндік береді. Смарт оқушының қызығушылығы мен темпераментін ескеретін оқытудағы көпфункционалды құрал болып табылады. Сыртқы бақылаудан бөлек ол оқытуда жылдамдығымен, қарапайымдылығымен, мұғалім мен оқушының минималды қарымқатынастығымен сипатталады. Көп балалар оқу материалын басқаларға қарағанда жақсы меңгереді. Смарт-балалар өте белсенді, интеллектуалды, қорытындыны тез шығарады. Смарт-оқытудың 5 нақты сипатын ерекшелеуге болады: әлеуметтік бағыттылығы, мобильділігі, қолжетімділігі, технологиялылығы және анықтылығы. Смарт-оқытудың ерекшеліктері: -қолжетімді; -жылдам; -интеграцияланған; -интерактивті; -оңай бапталатындығы; -мобильді. [7] Осы оқытудың бір бөлігі 80% сыртқы ақпараттық көздерден тұратын смартсабақтар және оқу құралдары болып табылады. Интерактивті смарт-оқулықтың концептуалды негізі-жеңіл әрі тез жобалауға болатын, әр оқушыға сәйкестеп баптауға болатын және оқу қызметінің ерекшеліктеріне, деңгейіне сәйкес әртүрлі ғылыми білім көздерінің, ақпараттық-оқу материалдарының, мультимедиялық ресурстардың (аудио, графика, видео) көптеп болуы болып табылады. Смарт-оқулық – бұл түйін сөздері және қосымша қолжетімді электронды материалдары бар, сонымен қатар оқушының өз қолымен дәптерге түсірген қажетті оқыту ресурстарына сілтеме ақпараты бар қолдан жасалған жоба-сызба (конспект-шаблон-әдістемелік нұсқаулық). Мұғалім оқу материалын (смарт-оқулықты

құру) ұсынудың әр түрлі мүмкіндігін пайдалана отырып, материалды түрлендіріп сипаттай да алады: оқу материалының объектілерінің орнын ауыстыруға (конспект шаблонындағы бағандарды), оқушылардың өздерін қатыстыра отырып түстермен жұмыс істеуге және т.б. Смарт-оқулықты құрудың мақсатымұғалімнің заманауи технологияны үнемі үздіксіз қолданыста ұстауы, сонымен қатар оқушылардың білім сапасын арттыру, әрбір оқушының өзін-өзі дамытуға және табысты дамуына қажетті жағдайын жасау [2, 3]. Смарт-оқулықпен оқытудың негізгі мақсаты – білім және жаңа технологияны пайдаланудың тәжірибелік дағдысын беру. Мультимедиямен, шығармашылықпен байланысқан сандық және интерактивті технологиялар жаңа білім технологияларын толығырақ ашатын жаңа педагогикалық құрал болып табылады. Осы технологиялардың дамуының үстем үрдісі оқушылардың жаңа мүмкіндіктер арқылы өзіндік жұмыстарының көлемінің ұлғаюы және сонымен қатар сыныпта мұғалімнің қызметінің шығармашылық компонентінің өсуі болып табылады. Осы үрдістің дамуының арқасында мұғалімнің қызметінде біртіндеп қозғалыс болады, яғни ауызша білімді беруден оқушылармен талқылау әдісіне ауыса бастайды және көптеген әдеттегі сыныптық сабақтан сыныптан тыс іс-шараларға ауысады. [6]. Осындай сандық, соның ішінде әлеуметтік желі технологияларын пайдаланып, смартоқулық құра отырып, сабақты сапалы әрі тиімді жаңа технологияға негіздеп өтуге болады. І кезең. Сыныпта оқулықты (электронды оқулықты, интернетті, ютуб, әлеуметтік желілерді пайдалануға болады) немесе мұғалімнің дайындаған материалын құжаткамера (документ-камера) арқылы көрсете отырып, алғашқы ұғымдармен танысу. Кіріспені меңгеру.(Құжат-камера-құжаттағы (мөлдір емес және мөлдір денелердегі) бейнелерді, тіпті үшөлшемді денелерді де экраннан үлкейтіп көрсетуге арналған құрылғы).

2-кезең. Материалды терең меңгеру үшін топпен талдауға көшу және нақты мақсатқа жету үшін қысқаша түсінік (конспект) жазу (смарт-оқулық құру). Қашықтан оқыту арқылы талдауды әлеуметтік желілердің көмегімен (электронды пошта, фейсбук, твиттер, вацап, т.б.) жүргізуге болады. 3-кезең.Интерактивті тестілеу құралдарының көмегімен нәтижесін алу. Мақсатқа сабақтың басында көңіл аудару керек. Мұғалім ешқандай конспект, презентация, т.б дайындамайды, тек оқушының білім қажеттілігі мен қызығушылығын оятатын, тұрақты таным қажеттілігін қалыптастыратын, білім мен дағдыларды меңгеруге баулитын мақсатқа жету жоспар-сызбасы ғана болады. Сабақты жоспарлау кезінде ең бастысы жаңа тақырыпты енжар қабылдайтын емес, оқушылардың жоғары белсенділігін оятатын ұйымдастыру түрін таба білу керек. Егер игеру кезеңінде оқу материалы дұрыс таңдалынса, демек ол талдау кезеңінде үлкен қызығушылықпен тереңірек меңгеріледі. Олай болса меңгеру кезіндегі тексерудің өзі тексеру емес, өзіндік жұмыстың белгілі бір кезеңі болып табылады. Интерактивті тестілеу жүйесінің арқасында оқу материалын қаншалықты меңгергендіктерінің диаграммалық пайыздық қатысы шығады. Электрондық журнал болған жағдайда әрбір оқушыға қатысты сабақтың форматы өзгереді, яғни сыныпқа, оның ерекшелігіне, қабілетіне және т.б қарай динамикалық түрде болуы мүмкін. Оқушылардың құрамына қарай материалды меңгертудің кезеңдері өзгеруі де мүмкін. Яғни, алдымен талдау, содан кейін алғашқы ұғыммен танысу болуы да мүмкін. Материалды игеруді диалог түрінде де, яғни бірінші және екінші кезеңдерді біріктіре өткізуге болады. Осының арқасында смарт-оқулық қарқынды құрылады (үлгі-конспект-әдістемелік құрал).Осындай білім беру жүйесінің көмегімен күрделі зертханалық және тәжірибелік жұмыстардың да интерактивті түрде өтуі қамтамасыз етіледі. Жұмыстарды орындау барысында оқушылар өздерінің

көзқарастары бойынша тәжірибелердің алғашқы параметрлерін өзгерте алады, бақылай алады, сәйкесті қорытындысын шығара алады [4]. Дербес смарт-оқулықты пайдалану кезінде жұмысты орындау кезеңдерінде және берілгендерді өзгерту (қосымша материалдар қолданылады: жұмыс парақтары, толтыру кестелері, сызбалар және т.б) кезеңдерінде уақыт біршама қысқарады. Осындай оқыту кезінде өзін өзі бағалау жоғары және орта дайындық деңгейін көрсетеді, себебі оқыту процесі үлкен жайлылықта өткізіледі. Осы білім картасы түріндегі электрондық ресурстармен оқыту оқиғасының сызбасы оқыту тиімділігінің жетістігіне алып келеді және мынадай қасиеттерге ие болады: икемділік- ресурстарды жылдам өңдеу мүмкіндігімен қамтамасыз ету; оқытудың жеке сызбасының болуы, яғни оқу элементтерінің топтамасынан әрқайсысына арналған жеке бағдарлама құру мүмкіндігі; оқыту элементтерінің басқа ашық ақпараттық ресурстармен кіріктірілгендігі; контенттің жариялылығы; курстың оқыту элементтерінің интерактивтілігі; мультимедиялық технологияларды максимум қолдану; оқытушы мен оқушының арасындағы кері байланыс; тиімді коммуникациямен, оқушылардың бір-бірімен және оқытушымен жобалық технологияға негізделген ынтымақтастығын қамтамасыз ететін оқыту элементтерінің бар болуы; әлеуметтік желілердің заманауи сервистерінің көмегімен коммуникациямен қамтамасыз ету (5). Оқушылардың өзіндік жұмысын ұйымдастыруда педагогикалық бағдарламалық құралдардың маңызды ерекшелігі - жайлы психологиялық жұмыс тәртібімен қамтамасыз ету, оқу материалын тиімді темппен жүргізу, оқыту жүйесінде достық қарым-қатынас, оқу материалын меңгертудің түрлі деңгейіне бағытталғандығы және т.б. болып табылады. Сондықтан смарт-оқулықты құру үшін оқытушыға материалды өзекті етсе, оны сапасына қарай бағалау критерийлеріне сәйкес ұсынса, қажетті

оқыту элементтерін қосса және әрбір оқушының жеке оқу сызбасын сызса, оқушылардың оқудағы жетістіктерін бағалаудың жеке критерийлерін ойластырса және оларда ХХІ ғасыр дағдысының қалыптасуын қамтамасыз етсе жеткілікті. Ұсынып отырған жұмысқа оқушының тікелей қатысуы пәннің кез келген тақырыбын оңай әрі жылдам қабылдауын мүмкін етеді. Өйткені үнемі жұмыс алаңында тұратын көрнекі материал оңай есте сақталады. Бұл оқушы мен оқытушының арасындағы кері байланысты орнатуға мүмкіндік береді. Ал дұрыс емес не толық емес материалдың өзі толық қабылданбайтыны, демек толық есте қалмайтыны да белгілі. Сабақты мультимедияның, компьютердің көмегімен өту пәнді меңгеруде оқушының танымдық қызығушылығын, оқу процесінің сапасын арттырады. Ақпараттықкоммуникациялық технологиялар білім кеңістігінің бірлігін сақтауға, оқушының танымдық қызығушылығын күшейтуге, жалпы алғанда қашықтықтан оқыту жүйесіне ықпал етеді. Сонымен смартоқулық – бұл дайын конспект не материал емес, ол оқушының жұмыс дәптерінде өз қолымен динамикалық түрде өзгертіп отыратын (электронды немесе қағаз түріндегі) жаңа дүние. Қазіргі заманда ақпараттық қоғамда адамның өзіндік ойлауы, әрекетке шығармашылық тұрғыдан қарап, ыңғайлы жол таба білуі маңызды болып табылады. Соның нәтижесінде интеллектуалды экономика қалыптасып, технологияның

қарқынды дамуына мүмкіндік туып отыр. Орта білім беруде оқушылардың өздігінен дербес білім алуына басымдық берілсе, біліктілік арттыру жүйесінде қашықтықтан оқыту, корпоративті оқыту кеңінен қанат жайды. Олай болса ендігі міндет – сол алған білімнің адамға қызмет етуіне мүмкіндік беретін смарт оқыту ортасын дамыту болып табылады. Пайдаланылған әдебиеттер: 1.Ералиева М. Оқытудың қазіргі технологиялары // Бастауыш мектеп. – 2006. 2.Тихомирова, Н. В. Глобальная стратегия развития smart - общества. МЭСИ на пути к Smart университету [Электрондық ресурс] / Н. В. Тихомирова // Smart Education. – Режим доступа: \www/URL: http:// smartmesi.blogspot.com/2012/03/ smartsmart.html. 22.03.2012. 3.Измерение информационного общества [Электронный ресурс] // Международный союз электросвязи. – 2012–Режим доступа: \www/ URL:http://www.itu.int/dms_pub/ itud/opb/ind/DINDICTOI2012SUMPDFR.pdf 4.Возможности создания и использования интерактивных мультимедийных учебных материалов с помощью технологий SMART [Электронный ресурс] // Компания «Литер». Режим доступа: \www/URL: http:// leater.com/RU/publications/10364/. 30.03.2011. 5.Невоструев, П.Ю. Smart учебники в smart образовании. Новая парадигма контента [Электронный ресурс]: презентация / П.Ю.Невоструев// SlideShare.–Режим доступа: \www/URL: http:// www. slideshare. net/pnevostruev/ smartcongress. – 25.04.2014.

СМАРТ ҚҰРЫЛҒЫЛАРДЫҢ КӨМЕГІМЕН QR CODE ҚОСЫМШАСЫН ПАЙДАЛАНУ Арыстанов Бекжан Серікұлы «Өрлеу» БАҰО»АҚ филиалы Атырау облысы бойынша ПҚБАИ, Ақпараттық технологиялар бөлімінің бас маманы

Қазақстан Республикасында білімді және ғылымды дамытудың 2016-2019 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасында «Білім беру жүйесін ақпараттандыру, оқу процесінде ақпараттық-коммуникациялық

технологиялар белсенді қолдану, сандық білім беру ресурстарының мүмкіндіктері кеңінен пайдалану» мәселелері қозғалған. Білім беру жүйесін технологияландыру барысында шетелдік тәжірибені зерттеп, 89

жинақтап, тиімді тұстарын отандық практикаға енгізу педагогтердің басты міндеттерінің бірі болып табылады. Соңғы жылдары белең алып келе жатқан технологияның бірі-Смарт-технология. Смарт құрылғыларды білім беруде тиімді пайдалану жолға қойылған. Кез келген адамның қолынан смартфонды байқауға болады, осы смартфонды тек байланыс құралы ретінде қолданып қана қоймай, көптеген қосымшаларын қажетті жағдайларға пайдалануға болады. Соның бірі QR Code бағдарламалық қосымшасы. Қазір қолданысқа осы кодтарды енгізу жұмыстары қарқынды түрде жүргізіліп жатыр. Смартфоныңызбен осы суретті сканерлеу арқылы жарнамаға, түрлі ақпаратқа қол жеткізіп, өзіңізге қажетті мағлұматты ала аласыз. Елімізде бұл жүйенің енгізілуі енді ғана қарқын алып келе жатыр. QR “Quick Response-Шұғыл жауап”бұл смарт құрылғының камерасы арқылы жылдам тану үшін ақпарат беретін, екі өлшемді (бар код) штрих-код. QR-кодтың көмегімен кез-келген ақпаратты кодтауға болады, мысалы: мәтін, телефон нөмірін, сайттың сілтемелерін немесе визиттық карточканы және тағы да басқа көптеген мүмкіндіктер бар. Қазіргі дамыған заманда, бұл кодтарды кез келген газет-журналдардан, кітаптардан, азық-түлік және тұрмыстық техникалардың қораптарынан байқауға болады. Сол кодтарды смарт құрылғының камерасы арқылы сканерден өткізіп, сол зат туралы толық ақпарат алуға болады. QR кодтарды құрастыруға арналған Онлайн сервистер:

qrcoder.ru, qrmania.ru – рунеттегі айрықша танымал генераторлардың бірі болып табылады. Бағыттауы – кодтау түрі (мәтін, сілтеме, визит карточкасы немесе sms-хабарлама). keremerkan.net көптеген бағыттағы генератор: кодтың әрекеті (сайтқа өту, сайтқа сілтеме, қоңырау, SMS жолдау, Email, географиялық координаттар және т.б.); код түрі (QR, Data Matrix, Aztec, Micro QR), пішін келбеті, векторлық түрлерді қоса алғанда (PNG, PDF, TIFF, SVG, EPS) және түсі. linkstore.ru – мәтінді, графиканы, бейне немесе аудионы серверде сақтауға мүмкіндік береді және QR-кодты мобильді веб-бетшеге сілтемемен жасайды, онда сақталған мәліметтерді көруге болады. addons.mozilla.org— Mozilla Firefoxқа арналған плагин. Браузерға, URL-мекенжай немесе белгіленген мәтінге код құрастыру үшін түйме қосады. code.google.com —Google Chart Tools пакетіндегі кодтың генераторы. Кодты жай GET-сұраумен жасауға болады. Бағдарламаны смарт құрылғыларға қалай орнатуға болады? QR-кодтарды оқудың тегін қосымшалары көптеген мобильді платформалар үшін қол жетімді: Symbian (Nokia), J2ME (телефоны с поддержкой Java), Android, Windows Mobile, iOS (iPhone). Бүгінгі күні жаңа смартфон немесе планшет сатып алушы жиі, бағдарламасы орнатылған құрылғы сатып алады. Мобильді құрылғыға бағдарламаны орнату үшін жасаушыны таңдап және қосымшаны жүктеп алу қажет. Пайдаланылған әдебиет: 1.wikipedia.org энциклопедиясы.

 Педагогтік ізденіс  УДК 537. 531 : 532. 74 ТІРІ АҒЗАЛАРҒА ЭЛЕКТРОМАГНИТТІК СӘУЛЕНІҢ БИОЛОГИЯЛЫҚ ӘСЕРІНІҢ ФИЗИКАЛЫҚ НЕГІЗІ Махмұтов Болат Бижанұлы «Өрлеу» БАҰО» АҚ филиалы Қызылорда облысы ПҚБАИ, инновациялық дамуды әдістемелік қамтамасыз ету бөлімінің басшысы, химия ғылымдарының кандидаты

Кез келген организмнің қызметтікдинамикалық қасиеттері оның өмір сүру жағдайының шарттарына, қабілеттілігіне тәуелді болады. Ағзаның қалыпты тіршілік әрекеті үшін қажетті факторлардың біріне табиғи электромагниттік өріс жатады. Табиғи электромагниттік сәуленің тапшы немесе жоқ болуы зиянды әсерлерге, тіпті тірі ағза үшін қайтымсыз зардаптарға әкелуі мүмкін. Қазіргі кезде жер бетінде жаңа экологиялық жағдайлардың қалыптасуына байланысты қоршаған ортаның электромагниттік тұрғыдан кірленіп, тірі ағзалардың зардап шегуі үлкен алаңдаушылық туғызатын мәселеге айналып отыр.Сондықтан да электромагниттік сәуленің биологиялық әсерін зерттеу жұмыстары өзінің алдына әлеуметтік мәні зор экологиялық міндеттер жүктейді және қазіргі уақыттағы физика, экология, биология ғылымдарының ең өзекті мәселелерінің бірі болып табылады. Тірі ағзаларға электромагниттік сәуленің әсер ету механизмі бүгінгі күнге дейін түбегейлі шешімін тапқан жоқ. Электромагниттік өрістің биологиялық әсерін түсіндіретін бірнеше болжамдар бар. Олар ұлпаларда тоқтың туындауына және өрістің тікелей жасушалық деңгейде әсер етуіне, бірінші кезекте мембраналық құрылымға әсерімен негізделеді. Электромагниттік өріс әсерімен биологиялық мембраналар арқылы диффузия жылдамдығы, биологиялық макромолекулалардың бағыты мен конформациясы, сондай-ақ еркін

радикалдардың электрондық құрылымының күйі өзгеруі мүмкін. Негізінен электромагниттік өрістің биологиялық әсер ету механизмі арнайы емес сипатқа ие және ағзаның реттеуші жүйесінің белсенді өзгерісімен байланысты болады. Тірі ағзалар биоколлоидтық және физикалық-химиялық реакцияларда жетекші роль атқаратын күрделі гетерогенді жүйелерден тұрады. Көптеген жылдар бойы ғалымдардың үздіксіз зерттеулерінің нәтижелері негізінде анықталғанындай, коллоидтық жүйелердегі реакциялардың жылдамдығы күн сәулесінің белсенділігіне байланысты және геомагнитті полюстердің орналасуына қатысты болады. Мұның негізгі себебі–электромагниттік өріс әсерімен су қасиеттерінің, ондағы физикахимиялық процестердің өзгеруі, жанды және жансыз объектілерде жүретін реакциялардың жалпы құрылымының өзгерісі болып табылады. Бірінші кезекте кез келген өзгеріске бейім келетін плазмалық және жасуша ішіндегі мембраналар,әр түрлі органелдер мен жасуша ішіндегі құрылымдарды шектейтін мембраналар екендігі анықталған. Жасушалық мембрананың түрлі физикахимиялық әсерлерге,оның ішінде сәулеленуге сезімталдығы жоғары болып келеді. Мембрананың морфологиялық және қызметтік өзгеріске ұшырауы практикалық тұрғыда өте аз сәулеленуден кейін және өте аз дозада жүретіндігі дәлелденген. Сонымен қатар электромагниттік сәуленің биологиялық мембрана өтімділігіне және натрий катиондарының тасымалдануының 91

активті үдеуіне әсер етіп өзгеріс тудырғанда, бұл жағдайда қанықпаған май қышқылдарының қайта қышқылдануының белсенділігі және митохондрияда қышқылдану процестерінің бірігуі және фосфорлануы жүреді. Жасушалық деңгейдегі мұндай өзгерістер келесі себептерден туындауы мүмкін деп есептеледі: 1.Электромагниттік сәуле зарядталған бөлшектерге және токтарға әсер етеді, осының нәтижесінде өріс энергиясы жасушалық деңгейде энергияның басқа түрлеріне түрленеді. 2.Атомдар мен молекулалар электр өрісінде полярланады, полярланған молекулалар магнит өрісі таралуының бағытымен бағытталады. 3.Электролиттер болып табылатын ұлпаларды құрайтын сұйықтарда, сыртқы

өрістің әсерінен кейін иондық токтар пайда болады. 4. Айнымалы электр өрісі диэлектриктің айнымалы поляризациясы есебінен жүретіндей, өткізгіштік тогының пайда болуы есебінен тірі ағзалардың ұлпаларын қыздырады. Жылулық эффект электромагниттік өріс энергиясының жұтылуының салдары болып табылады. Өріс кернеулігі және әсер ету уақыты неғұрлым ұзақ болса, айтылған эффектілер соғұрлым күштірек байқалады (1-кесте). = 10 мВт/м мәніне дейін шартты түрде жылулық баспалдақ ретінде алынады, артық жылу термореттеу механизмі есебінен шығарылып отырады. Бұдан басқа органдардың қатты қызуға сезімталдығы олардың құрылымымен анықталады. Қатты қызуға көру,ми,бүйрек,қуық және өт жолдары органдары өте сезімтал болып келеді.

1-кесте. Адам ағзасына әсері біліне бастайтын магнит өрісі кернеулігінің мәндері Магнит өрісінің әсер ету механизмі, биологиялық деңгейлер, магнит өрісі көздері Биомолекулалардың кеңістіктік бағытының бұзылуы Магниттік су тежегіштік эффект Судың электр өткізгіштігінің өзгерісі Өздік биопотенциалға сәйкес келетін өздік индукция электр қозғаушы күші Химиялық реакциялардағы магниттік эффектілер Су тұтқырлығының ұлғаюы

Электромагниттік өрістің нерв жүйесіне әсерін көптеген ғалымдар тәжірибе жүзінде зерттеді.Орталық нерв жүйесіне электромагниттік және магниттік өрістердің әсері жөніндегі көптеген жылдар бойғы зерттеулер нәтижелері профессор Ю.А.Холодовтың монографияларында жарияланған. Электромагниттік өрістің миға, нейрондар мембраналарына, есте сақтау, шартты рефлекстік әрекеттеріне тигізетін тікелей әсерлері анықталды. Спектроскопиялық зерттеулер нәтижесінде әлсіз электромагниттік өрістің нерв жасушаларындағы жүретін синтездік процестерге әсер ету мүмкіндіктері көрсетілді. Зерттеулер осы әсерлердің нейрон қабықшаларына әсер етіп, онда айқын өзгерістер тудыруы, мидың күрделі 92

Кернеулік, кА/м 800 160 115 80 8-80 11

құрылымына берілетін ақпараттардың бұзылуына әкелетіндігі байқалды. Р.И.Крутиковтың анықтағанындай, жоғары жиілікті диапазондағы электромагниттік өріс әсер еткенде қысқа уақыт аралық есте сақтаудың бұзылуы мүмкін. Жердегі тіршілік электромагниттік толқындар әсерімен пайда болды және дамып отырды, мұндай әсерлердің азаюы немесе жоқтығы жердегі тіршілікке кері әсер етуі мүмкін, сондықтан геомагниттік өріс барлық тірі ағзалар үшін табиғи экологиялық фактор болып табылады.Соңғы уақыттарда ғылым мен техниканың қарыштап дамуы нәтижесінде жасанды электромагниттік толқындар тарататын көздер көбейді.Тірі ағзалар жоғары

электромагниттік аймақ болып табылатын жаңа өмір сүру ортасы қалыптасты, сөйтіп олар қалыпты шектен артып, кері әсерлерін көрсете бастады. Электромагниттік өрістің биологиялық объектілерге әсер ету механизмі бүгінгі күнге дейін толық анықталмаған.Тек оның барлық тірі ағзалардың құрылым деңгейіндегі көпше түрдегі әсерін байқауға болады.Осыған қарамастан электромагниттік сәулелер медицинада көптеген ауруларды емдеуде кеңінен қолданылады. Қазіргі уақытта электромагниттік сәулелердің тірі ағзаларға тигізетін алуан түрлі әсерлерін зерттеу өте маңызды болып табылады және ол экологиялық, физикалық, биологиялық және медициналық тұрғыдан алғанда өзекті мәселеге айналып отыр. Пайдаланылған әдебиеттер: 1.БингиВ.Н.Магнитобиология. Эксперименты и модели.–М.: Наука,2002.– 592 с

2.Крутиков Р.И. Влияние электромагнитных полей на живые организмы– Днепропетровск: ДНУ, 2001. – 19 c. 3. Дрокина Т.В. Методы физики в медицине. – Красноярск, 2005. – 262 с. 4. Дубров А.П. Геомагнитное поле и жизнь. – Л.: Гидрометеоиздат, 1974. – 175 с. 5.Кузнецов А.Н. Биофизика низкочастотных электромагнитных воздействий/ А.Н.Кузнецов. – М.: МФТИ, 1994. 6.Любимов В.В.Искусственные и естественные электромагнитные поля в окружающей человека среде и приборы для их обнаружения и фиксации / В.В.Любимов: Препринт №11 (1127). – Троицк, 1999. – 28 с. 7.Холодов Ю.А. Реакция нервной системы человека на электромагнитные поля/ Ю.А.Холодов, Н.Н.Лебедева. – М.: Наука, 1992. – 187 с.

БАСТАУЫШ СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫНДА ЖАУАПКЕРШІЛІК СЕЗІМІН ТӘРБИЕЛЕУ Басанова Ақманат Серікқызы «Өрлеу» БАҰО» АҚ филиалы Қызылорда облысы бойынша ПҚБАИ, аға оқытушысы

Бүгінгі заманның өзекті мәселелерінің бірі–өсіп келе жатқан жас ұрпақтың бойында жауапкершілік сезімін тәрбиелеу. К.Н.Волков:«Оқыту ең алдымен әлі қалыптаспағанға, енді алда оқыту арқылы қалыптасатынға қарай бағытталатындай түрде жүргізілуі қажет» деген. Сол себепті де жаңартылған білім беру бағдарламаларында жауапкершілік оқушылардың бойында қалыптастырылуы қажет рухани құндылықтардың бірі ретінде көрсетілген.Өйткені, жауапкершілік – адам бойындағы белгілі бір істі,өзіне тапсырылған міндетті орындауынан байқалатын адамгершілік қасиет. Сонымен қатар, жауапкершілікті тұлғаның қоғамда немесе ұжымда қабылданған әлеуметтік,

кұқықтық нормалар мен ережелерге, борыш сезіміне сәйкес өз қызметін қабілеттілігі деп те айтуға болады.

бақылау

Бүгінде мамандарға деген сұраныстарда «жауапкершілігі жоғары маман қажет» деген талаптар қойылады. Себебі жауапкершіліктің дамымауы немесе оның мүлдем болмауы адамға толығымен еркін тұлға болуға кедергі жасайды, сонымен бірге ол тұлғаны түрлі жағдайларға бағынышты етіп, ішкі бақылауға тәуелді етеді. Тек жауапкершілігі жоғары тұлға ғана өзінің әлеуметтік мінез-құлқын жан-жақты дамыта алады және жоғары дәрежеде өзінің потенциалын аша алады, қоғам алдындағы азаматтық борышын, өзіне жүктелген міндетті тиісті дәрежеде атқара алады. 93

Жауапкершілігі жоғары адамның кісілік беделі де, маман ретіндегі беделі де жоғары болатыны және де мақсатына жететіні, ісінің сәтті болатыны өздеріңізге белгілі. Ал бұл өз кезегінде қоғамның, еліміздің белестерді бағындырып, асуларды алуына ықпал етері сөзсіз. Сол үшін де мұндай қасиет біздің жас мемлекетіміздің азаматтарына қажет-ақ. Көптеген ата-аналарда жауапкершілік сезімін қай кезде тәрбиелеген дұрыс деген сұрақтар туындап жатады. Ұлы педагог А.С.Макаренко «... тәрбиенің негізі бес жасқа дейін қаланады, бес жасқа дейін жүргізген барлық тәрбие ісіңіз – бүкіл тәрбие процесінің 90 проценті» деген екен. Олай болса, бұл қасиетті балаға жастайынан сіңіре берген дұрыс. Дегенмен, балаларды жауапкершілік деген қызықтырмайды. Өйткені, жауапкершілік олар үшін ата-аналар күштеп енгізген жай қағида секілді ғана болып көрінеді. Балаларды мәжбүрлеуге де болмайды және олардың өзіне қосымша жүктеме алудан бас тартуына жол беріп, әрекетсіздік пен әлсіздік танытуға да болмайды. Осы тұста не істеу керек? Кез келген нәрсе бірден қалыптаспайды, белгілі уақыт өте келе, тынымсыз еңбек, жаттығу үдерісі барысында дамиды. Балалардың жауапкершілік сезімін қалыптастырудың мынадай жолдарын ұсынғым келіп отыр: Ересектердің өнегесі. Артур Шопенгауер «Біз өміріміздің төрт ширек уақытын басқа адамдарға ұқсау үшін кетіреміз» деп айтқандай балалар ересек адамдардың,әсіресе,ата-анасының, ұстазының әрбір қадамын қадағалап отырады және де олардың іс-әрекетін дәлмедәл қайталайды. Сондықтан да балаларда жауапкершілік сезімін тәрбиелеу үшін алдымен өзімізден бастағанымыз дұрыс болары анық. Өзіңізге «Менің іс-әрекетім үлгі болуға лайық па?» деген сұрақ қойып, оған жауап беріп көріңізші. Жауабыңызда сәл болса да кері әрекет болатын болса, онда алдымен өз әрекетіңізді реттегеніңіз дұрыс болады.

Бала алдында өз қателігіңізді мойындаудан қорықпаған жөн. Егер бала ересектердің де қателесетінін, олардың өз кемшіліктерін жөндеуге тырысатынын көрсе, бұл оған – үлкен сабақ. Өзгелерге қамқорлық танытуға дағдыландыру үшін балаға мысалы, атаәжеңмен кешеден бері хабарласпаппыз. Жағдайлары қалай екенін білейік, сен олардың денсаулығын, жағдайларын сұрашы», ал ұстаздар сабаққа келмей қалған сыныптасының жағдайын сұрау туралы ұсыныстар жасауына болады. Телефон арқылы әңгімеден кейін бала өзінің атаәжесіне немесе денсаулығына байланысты сабаққа келе алмай жатқан сыныптасына қуанышты минуттар сыйлағаны үшін өзөзіне риза болады. Осылайша, жақындарына қамқор болудың адамзатқа қуаныш сыйлайтыны олардың есінде қалады. Басқа балалармен болған кикілжің барысына да ересектер араласып, өз өнегесімен келісімге келу жолын көрсетуіне болады. Мысалы, балалар құмда соғыс ойынын ойнап отырды. Бір бала ойын қызып жатқанда танктерін тастап, әткеншекке кетіп қалды. Екі бала сол үшін ренжісіп, төбелесуге де барды. Не істеу керек? Сіз балаларға «Қане, 5 минут соғыс ойынын ойнаңдар, сосын әткеншек тебуге барамыз» деп, тіпті уақытты бақылап тұратыныңызды айтыңыз. Балаларға мұндай қарапайым да бейбіт шешім қатты ұнайды. Нәтижесінде бала алдағы уақытта кикілжіңді болдырмай ақылды шешім қабылдау жолдарын іздестіретін болады. Денсаулықты күтуді де ересектер, әсіресе, ата-ана, ұстаз үйретуі тиіс. Сонда өсе келе бала ата-анасының ескертуінсіз өзінің, өз денсаулығы алдындағы жауапкершілікті сезінетін болады. Стоматологке бара жатып, тісті тексертіп тұрудың маңызын, тістің мықты болуы тек өзімізге ғана байланысты екенін түсіндіріп, емханадан шыққан соң дүкенге барып, баланың өзінің тіс щеткасын өзі таңдауына мүмкіндік беріп көрген дұрыс. Жақсыға тәрбиелеу. Ересектер, көбінесе, ата-аналар, ұстаздар балаларға теріс әрекеттері кезінде ғана

назар аударады.Мұндай негативті тәрбиенің олқы тұстары көп. Егер ата-ана «Қандай жауапкершілігі жоқ адамсың» десе, бала өзін қорғау үшін «Өзің не істеу керек екенін ешқашан айтпайсың. Тек айқайлай бересің» деп ата-анаға да мұғалімге де қарсы шығуы мүмкін. Тәрбиеде позитивті әдістер тиімдірек. Баланың өз міндетін жауапкершілікпен атқарған тұстарын, үлгі етерлік әрекеттерін еске түсіріп, мадақтап отырсақ, бұл балалардың әрбір істің бағаланатынын, сол себепті де жауапкершіліктің маңызы зор екенін түсінуіне мүмкіндік береді. Бала жауапкершілік танытқан әрбір іс-әрекетке ерекше назар аударып, үнемі оны мақтап, мадақтап отыру керек. Мысалы, «Бүгін өлеңді мәнерлеп, керемет оқыдың. Көп дайындалғаның көрініп тұр. Жарайсың!», «Өз бөлмеңді өзіңнің тазартып қойғаның қандай жақсы болды.Қарашы,бөлмең мұнтаздай тап-таза»,т.б. деп іс-әрекетін құптау, жұмысының нәтижесін мақтау баланың жауапкершілік дағдысын қалыптастыруға,біртіндеп нығайтуға ықпал етеді. Бұл өз ретінде позитивті тәрбие бағытын қалыптастыруға ықпал етеді. Тәрбиені баланың мықты тұстарына бағыттау. Егер бала бір істі жасауды ұнатса, соны оның жауапкершілігін дамытуға пайдалануға болады. Алдымен балаға өзіне ұнайтын, қызыға орындайтын жұмысты орындауды тапсырып, оның өзін жауапты тұлға ретінде көрсетуіне мүмкіндік жасау керек. Мысалы, егер бала техникамен жұмыс жасауды ұнатса,онда оны жас ерекшеліктеріне сәйкес бұзылған тұрмыстық заттарды жөндеуге тартуға болады.Егер шаңсорғышпен жұмыс жасағанды ұнатса,онда оны пәтерді жинастыру жұмысына қатыстырған жөн. Брайан Трейси «Өзіңіз сүйетін ісіңізбен айналыссаңыз және одан да жақсы болуға ұмтылсаңыз, нәтижеге жетесіз» деген. Үй шаруасындағы осындай қызықты жұмыстарға қатыстыра отырып, оны жұмыстың басқа түріне, демек, қызық емес көрінген тапсырмаларға да тартқан дұрыс.

Осылайша біз балаларды біртіндеп тапсырылған барлық жұмысты жауапкершілікпен орындауға үйретеміз. Баланың жасына және мүмкіндігіне сәйкес жүктеме беру. Балаларды өмірдегі материалдық, тұрмыстық, т.б. қиындықтардан қорғаштау оларды жеңіл өмірге дағдыландырып жібереді. Ата-аналар олардың көмегінсіз жұмысты өздері тез орындайтынын алға тартып, баланы кішкентай деп үй жұмыстарына қатыстырмайды. Нәтижесінде бала ештеңе істегісі келмейтін болып шығады. Сондықтан да кішкентайынан балаларды отбасылық жұмыстарға қатыстырып, үйдегі барлық адамның белгілі бір міндеті бар екенін түсіндіріп, олармен пікірлесіп отырған дұрыс. Мектепте де кейде мұғалімдер тапсырмаларды жақсы оқушыларға бағыттайды да, үлгерімі нашар оқушылар назардан тыс қалып қояды. Барлық оқушыға олардың жеке ерекшеліктерін, қызығушылықтарын ескере отырып, міндетті бірдей жүктеген дұрыс. Жаңартылған оқу бағдарламасы негізінде бірлескен жұмыс тиімді болу үшін ынтымақтастық оқу жағдайында өкілеттік пен жауапкершілік топ мүшелері арасында бөлінеді. Сол кезде бала өзінің сол отбасының, сол сыныптың, одан қалды мектептің толыққанды мүшесі екенін сезінеді. Қазақ халқында «Балаңды бес жасқа дейін хандай ұста, он бес жасқа дейін құлдай жұмса, он бес жастан кейін досыңдай сыйла» деген нақыл сөз бар. Осы қағиданы ұстағанның ұтылмасы хақ. Қиындықтарды жеңе білуге үйрету. Ата-аналардың, мұғалімдердің балалармен, әсіресе, жеткіншектермен олардың жоспарлары, күдіктері, мүмкіндіктері, отбасылық бюджет, отбасылық дәстүрлер, ерекшеліктер, өз армандары мен толғандырып жүрген мәселелер бойынша ашық ой бөлісіп отырғаны дұрыс. Бала ересектердің ренішін, қуанышын біліп отыруы керек. Бала кішкентайынан жеңістермен қатар жеңілістердің де болатынын білуі керек. Көбінесе ата-аналар балаларымен ойнай

отырып, олардың ұтуына жол береді. Бұл балаға бір сәтке ғана қуаныш сыйлайды. Ал одан келетін зиян бұл қуанышпен салыстырғанда әлдеқайда көбірек. Мұндай қарым-қатынаста бала сәтсіздіктерді оң қабылдауды және оны жеңуді үйренбейді. Соңғы уақыттары суицид секілді қайғылы жайттардың етек алуының бір себебі осы деп ойлаймын. Сондықтан да баламен ойын барысында ересектер шынайы болғаны дұрыс. Әрине, алғашқы сәтте баланың өзіне деген сенімділігін жойып алмас үшін жеңіліске ұшырап, кейін жеңіске жетуіне болады.Өз жеңісіне қуанғанын да жасырмаған дұрыс. Тек сонда ғана балаға оның өмірде үнемі жеңімпаз бола беруі мүмкін емес, кейде өзгелердің де жеңіске жететінін түсіндіруге болады. Өзі жасай алатын жұмысты баланың өз бетінше орындауына мүмкіндік беру. Өз ойыншықтарын жинауға үйретсең, бала ол жұмысты ата-ананың көмегінсіз орындай алады. Мектеп жасындағы балаға алғашқы күндері ата-ана немесе ересектер тарапынан көмек көрсетілгенмен, өсе келе олардың тапсырмаларды өз бетінше орындауға дағдыланғандары дұрыс. Осы мақсатта балаға өзіне ұнайтын затты алу үшін ақша жинауға дағдыландырудың да маңызы зор. Велосипед, компьютер, ролик немесе үй жануарын сатып алғысы келсе, бала қажетті қаржыны өзі жинастыруы керектігін түсіндірген дұрыс. Әрине, барлығын емес, бір бөлігін болса бала өзі үнемдеу арқылы жинастыруы керек. Өйткені бала өзінің қолынан келмейтін жұмысты орындай алмайды. Нәтижесінде баланың бойында сенімсіздік пайда болады, армандау қабілетін жоғалтуы да ықтимал. Армансыз адамнан жақсы іс, жоғары нәтиже күтудің қажеті де жоқ. Ондай келеңсіздіктерге жол бермеу үшін ересектер бала қиналған сәтте көмекке келуі керек. Сондықтан да мұндай тәжірибенің берерін айтып жеткізу мүмкін емес. Бала тығырықтан шығу жауапкершілігін өз қолына алатындай 1. жағдай жасау.

Бала ол істемесе басқа ешкім істемейтінін сезінеді. Мысалы, үйде ешкім жоқ. Бала өзін-өзі тамақтандыруы керек немесе аш қалуы мүмкін. Ата-аналары үйде болмағанда бала інісімен бірге қалды. Оған одан басқа қарайтын адам жоқ. Осы тұста бала өзіне жүктелген жауапкершілікті сезінеді. Өз бастамалары мен қателіктері үшін жауапты болуға үйрету. Мысалы, балаға жұмсауы үшін ақша бермес бұрын оның ер жеткенін, енді ақшаны өз қалауынша жұмсай алатыны, бірақ ақшаны ақылмен жұмсау керектігі, таңдау жасауда қиналғанда үлкендермен ақылдасқанның дұрыс екендігі туралы әңгімелесу керек. Көбінесе, ата-аналар баланың ақшаны қайда жұмсағанының есебін алып, қадағалап отырады. Бұл – үлкен қателік. Өйткені, бала ол үшін басқа біреудің шешім қабылдайтынына сенімді болады да, инфантильді, жауапкершілігі жоқ болып өседі. Бала ақшаны бейберекет таусылғанша жұмсаса, біраз уақыт ақшасыз жүретінін, оның барлығына өзі кінәлі екенін сезінуі керек. Сондықтан да жұмсалған ақшаның есебін сұрап, қадағаламай-ақ, жай ғана оның не алғысы келетініне қызығушылық танытқан жөн. Бала өз ойын толық жеткізгеннен кейін керек емес заттарды алғысы келгені үшін ұрыспай, сіз оның орнында болсаңыз, басқаша әрекет жасайтыныңызды түсіндіргеніңіз дұрыс. Мұндай қарым-қатынас арқылы бала жақындарының оны қолдайтынын сезінеді. Жаңартылған оқу бағдарламасы негізінде оқытылатын негізгі пәндерді оқу арқылы оқушылар өз түсінігін кеңейтеді және өзінің ой-пікірі үшін жауапты болуға үйренеді. Ал мұғалімдер өз тарапынан:  барлық оқушылардың қатысуын қамтамасыз ететін жағымды оқу ахуалын қалыптастыруы;  сенімді, жауапты, ойшыл, жаңаға ұмтылатын және іске немқұрайлы қарамайтын оқушыларды тәрбиелеуді мақсат етуі; оқушылардың жауапкершілік дағдыларын жақсарту мақсатында тиісті шара қабылдап, лайықты жаттығуларды

қолдануы;  алға қойылған оқу мақсатына қол жеткізу арқылы жоспарланған сабақты тиімді өткізу үшін материалдарды, ресурстарды және құралдарды пайдалана отырып, бүкіл сынып қатысатын, топтық немесе жұптық жұмыс түрлерін, жеке жұмыс түрлерін құру және уақыт жағынан басқаруы;  оқушыларды мақтап, оқуға қызықтыра отырып, ұғымдарды түсіндіруде түсінікті, анық, қарапайым тілді пайдалануы;  оқушыларды бақылап, оларға кері байланыс ұсынуы тиіс. Пайдаланылған әдебиеттер: 1.Мұғалімге арналған нұсқаулық /ҚР орта білім мазмұнын жаңарту аясында қазақ тілінде оқытатын мектептердің бастауыш

сынып мұғалімдерінің біліктілігін арттыру бағдарламасы/, Астана, «Назарбаев Зияткерлік мектептері» ДББҰ, 2015. 2.Интернет материалдары: -Уикипедия -Адина Соклоф «Как развить в детях чувство ответственности», 2016. -Воспитание ответственности у ребенка; -Жауапкершілік – еркіндікке жету жолы; -Как развить чувство ответственности у детей? -Как воспитать чувство ответственности?, 2012; -Как развить у ребенка чувство ответственности, 2011; -Как воспитать у ребенка чувство ответственности?

 Байқаулар, сайыстар  ОБЛЫСТЫҚ «ҮЗДІК ЖЫЛ ӘДІСКЕРІ» БАЙҚАУЫ ҮЗДІКТЕРДІ АНЫҚТАДЫ Исмурзина Гүлнар Базарбайқызы «Өрлеу» БАҰО» АҚ филиалы Атырау облысы бойынша ПҚБАИ, «Инновациялық дамуды әдістемелік қамтамасыз ету» бөлімінің бас маманы

Ел халқы үшін маңызы зор «Мәңгілік Қазақстан» жобасында Қазақстан Республикасының әлем елдерімен терезесі тең қатынаста болып, әлем картасынан ойып тұрып орын алатын, елді әлемге танытатын саласының бірі-ғылым мен білімді дамытуға баса көңіл бөлінуде.Сондықтан да осы бағыттарда жасалып жатқан өзгерістерге дайын болу үшін білім беру жүйесінде қарқынды жұмыстар жүргізіліп, көптеген жаңашыл істер жасалуда. Ал, бұл өзгерісті жүзеге асыратын, жаңалықты енгізетін негізінен педагогтер. Әр педагогті өзгерістерге дайындайтын, шығармашылыққа жетелейтін, бағыт-бағдар беріп,педагогтар еңбегін қолдайтын әдіскерлер. «Өрлеу» БАҰО» АҚ филиалы Атырау облысы бойынша педагогикалық қызметкерлерінің біліктілігін арттыру институты базасында «Үздік жыл әдіскері» облыстық байқауы болып өтті. Байқауды өткізудегі мақсат– әдіскерлердің инновациялық кәсіби-мәнді тәжірибесін айқындау, тарату және олардың кәсіби шеберлігін арттыру, білім беру жүйесінде әдіскерлердің жағымды әлеуметтік және кәсіби келбетін қалыптастыру мен мәртебесін көтеру. «Үздік жыл әдіскері» облыстық байқауына 13 мектепке дейінгі тәрбие мен білім беру ұйымдарының әдіскерлері, жалпы орта білімге жетекшілік жасайтын аудандық, қалалық әдістемелік кабинеттерінің әдіскерлері, техникалық және кәсіптік білім беру әдіскерлері және қосымша білім беру ұйымдарының әдіскерлері қатысты. Байқауға қатысушылар І және ІІ кезең бойынша үздік әдістемелік тәжірибесін көрсетіп, әдістемелік жұмысты

ұйымдастырудағы жұмыс нәтижелілігінің формасы мен әдістерін зерделеп, әр әдіскер өздерінің жұмыс портфолиоларын ұсынып, тренингтер өткізіп, толғамды ой-пікірлері тыңдалып, ойталқы, пікір алмасу негізінде өткізілді. Байқау кезінде «Біліктілікті арттыруданкәсіби шеберлікке» тақырыбында кітап көрмесі ұйымдастырылды. Дина Нұрпейсова атындағы музыка колледжінің өнерлі шәкірттері сайыскерлерге сазды сәлем жолдап, өнерлерін тарту етті. Білім беру орындарындағы әдіскерлердің тынымсыз еңбегі көзге іліне бермейді. Бүгінгі таңда ғылым мен техника дамыған заманда, білім беру саласына жүктелген міндет еселенген сайын, әдіскерлер жұмысы да күрделене түскені анық. Білім ордасындағы ұстаздарға бағыт-бағдар беретін, жаңалықты дер кезінде жеткізетін, тың өзгерістер әкеліп, оны білім үдерісіне енгізетін де – осы әдіскерлер. Олар заманауи технологияларды енгізу арқылы сабақ пен семинарлар, ғылыми жұмыстар өткізіп, байқаулар мен сайыстар ұйымдастырады. Ұстаздардың біліктілігін көтеру жауапкершілігі де соларға жүктелген. Жаңашыл әдіскер-әрі технолог, әрі басқарушы, әрі педагог, әрі зерттеуші болуы шарт. Сол үдеден көрініп жүрген әдіскерлер еңбегін бағалай келе төмендегідей қорытынды жасалып, дәрежелі дипломдар мен номинациялар табысталды. Мәселен, Атырау қаласы, Каспий өңірінің қазіргі замандағы колледжінің әдіскері Р.К.Кубашева «Көшбасшы әдіскер», Индер аудандық білім бөлімінің әдіскері А.С.Қобдаганова «Шығармашыл әдіскер», Индер ауданы, «Балдаурен» мектепке дейінгі бөбекжайының әдіскері

Л.К.Хайруллина «Шебер әдіскер», Жылыой ауданы «Еркем-ай» балабақшасының әдіскері А.Ж.Дарибаева «Креативті әдіскер», Махамбет ауданы «Жауқазын» балабақшасының әдіскері Г.Х.Идирисова «Ең жас әдіскер», Атырау қаласы «Нұрай» балабақшасының әдіскері Г.Ж.Бозаева «Жаңашыл әдіскер», Құрманғазы ауданы Дәулеткерей атындағы балалар саз мектебі оқу ісінің меңгерушісі Ж.Г.Даумова «Ізденімпаз әдіскер» номинацияларын иеленсе, Қызылқоға аудандық әдістемелік орталығының мектепке дейінгі тәрбие бөлімінің әдіскері Ғ.М.Сұлташева, Мақат аудандық білім беру бөлімінің қосымша білім беру және тәрбие жұмысы әдіскері Д.Г.Тастаев, Атырау қаласы «Құлыншақ» балабақшасының әдіскері С.М.Нсанбаева ІІІ, Махамбет ауданы «Жауқазын» балабақшасының әдіскері Г.Х.Идирисова,

Атырау қаласы «Дюмовочка» балабақшасының әдіскері Ж.С.Арыстангалиева ІІ, Атырау қаласы, Энергетика және құрылыс колледжінің әдіскері Г.Х.Бөлекбаева І орындарды иеленді. Биылғы «Үздік жыл әдіскері» сайысына қатысушылар да өз саласының білікті мамандары. Олар байқау талабына сай өздерінің озық тәжірибелерін, жаңашыл идеялары мен атқарып жатқан нәтижелі ізденістерін ортаға салды. Сайысқа қатыса отырып, бір-бірлерінен үйреніп, тәжірибе алмасып, әріптестік байланыс орнатып, бірбірлерін біле түсті. Педагогтардың әдістемелік жұмыстарын ғылыми, кәсіптік, әдістемелік, деңгейде сапалы көтеруге бағыттап, кешенді шығармашылық даму биігінен көрсете береді деген ойдамыз.

БІЛІМ БЕРУДЕГІ ИННОВАЦИЯЛАР МЕН ТӘЖІРИБЕ: ПЕДАГОГТАРДЫҢ КӘСІБИ ДАМУЫНЫҢ НЕГІЗІ Юсупова Индира Төлегенқызы «Өрлеу» БАҰО» АҚ филиалы Атырау облысы бойынша ПҚБАИ, «Инновациялық дамуды әдістемелік қамтамасыз ету» бөлімінің жетекші маманы, магистр

Білім беру сала қызметкерлерінің кәсіби құзіреттілігін арттыру және үздік инновациялық педагогикалық тәжірибені қорыту мен кеңінен тарату мақсатында «Өрлеу» БАҰО» акционерлік қоғамының 2016 жыл 10 ақпандағы №28 бұйрығына сәйкес, 2016 жылдың 30-31 наурыз күндері «Заман талабы: білім берудегі инновациялар және тәжірибе» тақырыбында Атырау қаласы, № 2 орта мектеп және Н.Тілендиев атындағы Кіші өнер академиясы базасында өткізілді. Екінші Республикалық педагогикалық оқудың облыстық кезеңінде 19 секция жұмыс жасап, 320 жоба жұмысы ұсынылды. Педагогикалық оқудың облыстық кезеңіне осы жұмыстардың ішінен сараптаудан өткен, педагогикалық оқулардың талаптарына лайық деп табылған 257 жоба жұмысы қатысты. Екінші Республикалық педагогикалық оқудың облыстық кезеңінің қорытындысы бойынша 8 жоба жұмысы республикалық кезеңге жолданды. Педагогикалық оқулар мектепке дейінгі тәрбие және оқыту ұйымдары арасында «Мектепке дейінгі ұйымдардың білім беру ортасының ғылыми-әдістемелік, мазмұндық, технологиялық және ресурстық негіздерін жаңарту», Бастауыш білім беруде «Дамушы білім беру ортасы бастауыш білім беру мазмұнын жаңарту ресурсы ретінде», Орта білім беру бойынша «Білім беру үдерісін технологияландыру мектептік білім беру мазмұнын жаңарту ресурсы ретінде» және «Мәңгілік Ел» ұлттық идеялары аясында тұлғаны тәрбиелеу және әлеуметтендіру», Қосымша білім беруде «Азаматтық белсенділікті, патриотизмді және көшбасшылық қасиеттерді қалыптастыру қосымша білім беру жағдайында тұлғаны тәрбиелеу және 100

әлеуметтендіру негізі ретінде», Техникалық және кәсіби білім беру бағытында «Экономиканың индустириалдықинновациялық дамуы жағдайында техникалық және кәсіби білім беру жүйесін жетілдіру», Жоғары білім беруде «Білім мен ғылымның бірігуі арқылы жоғары педагогикалық мектептердің білім беру процестерін жүйелі жаңғырту» және Білімдегі менеджмент басқарушылық бойынша «Педагогикалық менеджмент басқару қызметінің мәдениетін дамыту факторы ретінде» атты басым бағыттары бойынша өзекті идеялар мен тәжірибелердің таныстырылымы барысында білім беру мазмұнын жаңарту кезеңімен байланысты жаңа міндеттерді шешуге бағдарланған іс-тәжирибелері көрініп, тыңдалды. «Өрлеу» БАҰО» АҚ филиалы Павлодар облысы бойынша педагогикалық қызметкерлердің біліктілігін арттыру институтының ұйымдастыруымен 2016 жылы маусым айының 23-24 күндері «Білім берудегі инновациялар мен тәжірибе: уақыт талабы» екінші Республикалық Педагогикалық оқулары өткізілді. Атырау облысынан Мектепке дейінгі тәрбиелеу мен оқыту бағыты бойынша Атырау қаласы №1 мектепке дейінгі авторлық гимназиясының қазақ тілі пәні мұғалімі Ибрагимова Эльмира Имашевна, бастауыш білім беру бағытына Атырау облысы Исатай ауданы, Зинеден селосы Ю.Гагарин атындағы жалпы білім беретін мектептің бастауыш сынып мұғалімі Актаева Жанна Турлановна, орта білім бойынша Атырау қалалық лицейдің математика пәні мұғалімі Қабдолова Бақтыгүл Есенгелдіқызы және Индер ауданы, Ш.Уалиханов атындағы орта мектептің тарих пәні мұғалімі Көшек

Алтынгүл Ерсайынқызы, Техникалық және кәсіптік білім беру бойынша Атырау аграрлы-техникалық колледжінің Геодезия және картография пәні оқытушысы Шымырбаева Анаргүл Боранбаевна, Жоғары оқу орындарынан Атырау инженерлік – гуманитарлық институтының оқытушысы Какпанбаева Нурайна Мелисовна және қосымша білім беру бағыты бойынша Атырау облысы Қызылқоға ауданы, Миялы балалар өнер мектебінің мұғалімі Туремуратова Дина Тлеубаевна, білімдегі менеджмент бағытынан Атырау қаласының Б.Нысанбаев атындағы орта мектеп директоры Муканова Гульмира Сагингалиевнаның инновациялық жобалардың білім беру мазмұнын жаңарту бағытындағы жұмыстар ұсынылып, педагогикалық оқулардың талабына лайық деп танылды. Сондай-ақ бірқатар жұмыстарда азаматтық белсенділікті, патриотизмді және көшбасшылық қасиеттерді қалыптастыру, тұлғаны тәрбиелеу және әлеуметтендірудегі мәселелері көтерілді. Қазылар алқасы педагогтардың инновациялық жоба жұмыстарын зерделей отырып, жұмыстың педагогикалық оқулар бағыттарына, ҚР білім беру жүйесін дамытудың басымдықтарына сәйкестілігін, жаңашылдығын, тақырыбының өзектілігін, мәселені мазмұнды және нақты қоя білуін, зерттеудің теориялық-әдіснамалық негіздерінің дәйектілігін, ғылыми машықта баяндалуын, тәжірибемен байланыстылығын, нәтижелілігін, рефлексияның болуын басшылыққа алды.Инновациялық жоба жұмыстарын педагогикалық оқулардың талап деңгейіне лайық дайындаған педагогтар номинациялар мен дипломдар табысталды. Екінші Республикалық Педагогикалық оқулардың қорытындысы бойынша Атырау қаласының Б.Нысанбаев атындағы орта мектеп директоры Муканова Гульмира Сагингалиевна «Көрермендер көзайымы» номинациясымен, Атырау инженерлік – гуманитарлық институтының оқытушысы Қақпанбаева Нұрайна Мелисовна және Атырау қаласы №1 мектепке дейінгі авторлық гимназиясының

қазақ тілі пәні мұғалімі Ибрагимова Эльмира Имашевна «Білім берудегі инновация» номинациясымен марапатталды. Индер ауданы, Ш.Уалиханов атындағы орта мектептің тарих пәні мұғалімі Көшек Алтынгүл Ерсайынқызы жүлделі ІІ орынды иеленіп, сыйақы табысталды. Кәсіби құзіреттілігін арттыру мақсатында Екінші республикалық педагогикалық оқуларға қатысқан облыс педагогтары үздік инновациялық педагогикалық тәжірибені қорыту мен кеңінен таратуда халықаралық, республикалық, аймақтық және облыстық шараларға кеңінен қатысып істәжірибелерімен алмасуда. «Мәңгілік Ел–білімді ел» атты облыстық, қалалық,аудандық тамыз маслихатында Атырау қаласының Б.Нысанбаев атындағы орта мектеп директоры Муканова Гульмира Сагингалиевна, Индер ауданы, Ш.Уалиханов атындағы орта мектептің тарих пәні мұғалімі Көшек Алтынгүл Ерсайынқызы,Атырау қалалық лицейдің математика пәні мұғалімі Қабдолова Бақтыгүл Есенгелдіқызы Алғыс хаттармен марапатталды. 2016 жылы 15 қыркүйек күні өткен Қазақстан Республикасының Тәуелсіздігінің 25жылдығына арналған «Мұғалімнің инновациялық әрекеті,кәсіби даму шарттары» атты облыстық ғылыми– тәжірибелік семинар жұмысына қатысып,шығармашылық жоба жұмыстары облыс көлемінде танытылып, Сертификаттар ұсынылды. Облыстық, қалалық және аудандық ұстаздар күніне арналған салтанатты жиында Екінші Республикалық Педагогикалық оқулардың жүлделі ІІ орын иегері Индер ауданы, Ш.Уалиханов атындағы орта мектептің тарих пәні мұғалімі Көшек Алтынгүл Ерсайынқызына дипломдар табысталып, денсаулық сауықтыру орталықтарына жолдама сертификаты табысталды. Облыс педагогтарының кәсіби қызметтеріндегі ерен еңбектері еленіп, үнемі күніміз нұрлы, жүзіміз жарық болсын.

101

Білім көшін жылжытып келе жатқан педагогтар қауымына құрмет арта бермек. Мемлекеттің идеологиясы, қоғамның дәстүрі мен құндылықтары, адамзаттың асыл қасиеттері, ғылым мен өнердің мұралары

102

ұстаздар арқылы ұрпақтан – ұрпаққа жетуде. Қазақстанның туын биікке көтеретін білім беру жолындағы еңбектері еленіп, абырой биігінен көрінуге шығармашылық өрлеу тілейміз.