Хабаршы №4 2016 by bekzhan_arystanov

«Өрлеу» біліктілікті арттыру ұлттық орталығы» АҚ филиалы Атырау облысы бойынша педагогикалық қызметкерлердің біліктілігін арттыру институтының ХАБАРШЫ ВЕСТН И К Республикалық ғылыми-әдістемелік журналы Журнал 2013 жылдан бастап екі айда бір рет шығарылады

БАС РЕДАКТОР -

АҚЫЛДАСТАР КЕҢЕСІ

Галимжанова Маржан Анесқызы«Өрлеу» БАҰО» АҚ филиалы Атырау облысы бойынша педагогикалық қызметкерлердің біліктілігін арттыру институтының директоры, педагогика ғылымдарының кандидаты, профессор, Халықаралық Ақпараттандыру Академиясының академигі

Ахметова Гүлнас Кенжетайқызы – «Өрлеу» біліктілікті арттыру ұлттық орталығы» акционерлік қоғамының басқарма төрайымы, педагогика ғылымдарының докторы, профессор.

Корректор – Қаленова Гульзахира Сапарғалиқызы Көркемдеуші және беттеуші– Сембаев Гибатолла Серікұлы, Баймұханов Алмас Сансызбайұлы Журнал Қазақстан Республикасының Мәдениет және ақпарат министрлігінде 2013 жылы мамырдың 30-да тіркеліп, №13648-Ж куәлігі берілген. БІЗДІҢ МЕКЕН ЖАЙЫМЫЗ: 060009-Атырау қаласы, Авангард-4 ықшам ауданы, Адмирал Лев Владимирский,24 тел.: 8(7122) 20-08-34 факс: 8(7122) 58-63-45 Ресми сайт: www.orleu-atr.kz Эл.пошта: orleu_baspa@mail.ru

Ихсанов Ерсайын Уалитханұлы - физика-математика ғылымдарының докторы, профессор. Қараев Жауымбай Амантұрлыұлы – «Өрлеу» біліктілікті арттыру ұлттық орталығы» акционерлік қоғамы төрайымының бірінші орынбасары, педагогика ғылымдарының докторы, профессор. Өмірбекова Жайлы Бөкешқызы – педагогика ғылымдарының докторы, профессор. Сарсенова Нұрзила Сарсенқызы – педагогика ғылымдарының кандидаты, профессор, Халықаралық Ақпараттандыру Академиясының академигі. Жаманбаева Динара Таңбайқызы – экология магистрі, Қазақстан педагогикалық ғылымдар академиясының Құрметті мүшесі. Қарамурзин Айтбай Қонысұлы – академиялық доцент, жоғары санатты тарих пәнінің мұғалімі. Басуға 2016 жылы 26 тамызда қол қойылды. Таралымы – 50 дана Пішіні – А4 Әріп түрі Times New Roman Қағазы офесттік. Шартты баспа табақ – 4,7 Мақала үш тілде қабылданады.

Мақала авторларының пікірлері редакция көзқарасын білдірмейді. Тапсырыс дайын диапозитивтерден басылады. Қолжазба қайтарылмайды, мақалаларға пікір жазылмайды. Журнал материалдары институттың қоғамдықбұқаралық байланыс және баспа қызметі бөлімінде теріліп, беттелді.

МАЗМҰНЫ

 Ғалым мінбері

Галимжанова М.А.Мектепке дейінгі ұйымдар қызметін жетілдіруде инновациялық үдерістің тиімділігі Сыздыкбаева Г.У.Формирование системного мышления как педагогическая проблема  Мәңгілік ел  Ізғали Ж.І.«Мәңгілік Ел» ұлттық идеясы – арманға бастар жарқын жол Жандыбаева Д.Р. «Мәңгілік ел» болу – мерейлі мұра  Жаңаша оқыту-жаңаша көзқарас  Ажигулова М.С. Обновление содержания образования как переход на новый качественный уровень образовательного процесса Борашева Э.Жаңартылған білім– болашақтың кепілі  Кәсіптік бағдар беру  Мукашкереева К.Ф.Техникалық және кәсіптік білім саласының көшбасшысы Дюсенгалиева А.М. Болашақ мамандарды даярлау жолындағы кәсіби шеберлікті арттыру маңыздылығы  Педагогтік ізденіс  Галиев Т.Т. Повышение квалификации педагогических работников в области формирования системного мышления обучающихся как условия их интеллектуального развития Ермекбаева Л.Ж., Сембаев М.Т.Мектеп оқушыларының функционалдық сауаттылығын арттыруда жаратылыстану пәнінің маңызы Кереева Ж.Р. Оқытушының әдістемелік мәдениетін дамыту Джалмукашева С.Д.Табиғат тамашасы: Тұздыкөлдегі химиялық қосылыстардың адам ағзасына пайдасы  Әдістемелік қоржынға  Амиргалиева А. Е.Развитие речевой компетентности учащихся на уроках русского языка и литературы посредством приёмов критического мышления Тухтарова А.Дифференцированный подход в обучении русскому языку на основе проблемного обучения Шмиров Б. К.Оқытудың инновациялық әдіс-тәсілдердің құқық сабақтарында пайдалану тиімділігі  Мектепке дейінгі білім беру ұйымы  Әлім Г.Ә. Квалиметрия әдісі негізінде мектепке дейінгі білім беру мекемелерінің жұмыс сапасын кешенді бағалау Дембергенова Ш. Б.Орта білім беру мазмұнын жаңарту жағдайында мектепке дейінгі дайындық сыныптарында білім беру үдерісін жобалау Капарова Э.Х.Пиктограммалар арқылы мектеп жасына дейінгі балаларға ағылшын тілін үйрету Қосжанова Ж.Мектепке дейінгі ұйымдарда балалардың шығармашылығын дамыту жолдары Қадырбаева Л. Н.Балабақшада «Тәй-тәй» технологиясын қолданудың тиімділігі  Озат тәжірибе-көпке ортақ  Қабдолова Б. Е.Педагогикалық оқу – педагогтің кәсіби өсуі Актаева Ж. Т. Топтық жұмыста Блум таксономиясын қолдану арқылы оқушыларды сын тұрғысынан ойлауға үйрету Муканова Г.С.Мектеп қызметін эволюциялау үдерісін тиімді басқару Көшек А. Е.Тарих сабағында заманауи игіліктерді ұштастыру арқылы «Мәңгілік ел» ұлттық идеясын жүзеге асыру Макарова Н. М.Бастауыш сынып мұғалімдерінің педагогикалық шеберлігін арттыру жолдары 2

3 5 9 10

13 15 18 21

24 26 30 33

37 40 44

50 52 56 58 61 64 65 69 73 77

Ғалым мінбері  МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ ҰЙЫМДАР ҚЫЗМЕТІН ЖЕТІЛДІРУДЕ ИННОВАЦИЯЛЫҚ ҮДЕРІСТІҢ ТИІМДІЛІГІ Галимжанова Маржан Анесқызы

«Өрлеу» БАҰО» АҚ филиалы Атырау облысы бойынша педагогикалық қызметкерлердің біліктілігін арттыру институтының директоры, педагогика ғылымдарының кандидаты, профессор, Халықаралық Ақпараттандыру Академиясының академигі

«Балалар-біздің елдің бүгінгісі мен болашағы, біздің мемлекеттің басты байлығы мен тірегі. Дамудың бірінші кезеңі, тәрбие мен білім берудің бірінші сатысы-балалар бақшасы» Н.Ә.Назарбаев Білім беру және ғылым саласына елеулі білім беру үдерісінің барлық өзгерістер енгізіп жатқан қазіргі кезеңде субъектілерінің қажеттілігіне қарай, мектепке дейінгі ұйымдар жұмысын жаңа балабақша жұмысының мазмұны бірнеше сапалық деңгейге көтеру міндеті бүгінгі бағытта жүргізіліп, елімізде мемлекеттік күннің көкейкесті мәселесі. Сондықтан да, бағдарламаның оң шешім тауып, жүзеге болып жатқан өзгерістер білім саласының асып жатқанын сенімді айтуға болады. алғашқы сатысы болып саналатын Соның дәлелі бүгінгі күні мектепке дейінгі мектепке дейінгі ұйымдарда ел ертеңі тәрбие мен білім беруде Қазақстан болар болашақ ұрпақтың дүниетанымын Республикасының Білім және ғылым дамытуды, жеке тұлға ретінде министрлігімен бекітілген негізгі қалыптастыруды, сәбилік шақтан бастап «Балбөбек», «Қарлығаш», «Қайнар» және толық жағдай жасауды, тәрбиелеу мен жетекші «Алғашқы қадам», «Зерек бала», білім беруге зор жауапкершілікті талап «Біз мектепке барамыз» тағы сол сияқты етеді. басқа да мектеп жасына дейінгі балаларды Қазақстан Республикасында білім беруді мектепке даярлау бағдарламалары және ғылымды дамытудың 2016-2019 қолданылуда. жылдарға арналған мемлекеттік Бүгінгі педагогтардың алдында мектепке бағдарламасында «Балалардың мектепке дейінгі жастағы балаға заман талабына дейінгі сапалы тәрбие және оқытумен орай ерекшеліктерін ескере отырып, өз толық қамтылуын, оларды мектепке бетінше дербес іс-әрекет жасауға, ойнауға, даярлауға арналған әр қилы мектепке ойната отырып үйретуге, сұрақтарға дейінгі тәрбие және оқыту жауаптар іздеуде белсенділігін, ынтасын бағдарламаларына теңдей қол жеткізуін» қалыптастыруға, даму қабілетіне қарай қамтамасыз ету міндеттері белгіленді. ақпарат жинақтауға, алған білімі мен Сонымен қатар бұл бағдарламада білім дағдысын ойындарда және іс жүзінде берудің вариативті түрлерін енгізу, жобалау-зерттеу қызметін ұйымдастыра балалардың мектепте оқуға жоғары отырып пайдалануға мүмкіндіктер жасап, дайындығын қалыптастыру, олардың ерте бағыттай білу қажет. Белгілі Қытай жастан әлеуметтенуін қамтамасыз ету пәлсапашысы Конфуцийдің: «Мен саған көзделген. Әлеуметтік тапсырысқа және балық берсем, сен бірақ күн тоқ боласың,

ал енді мен саған қармақпен қалай балық аулауды үйретсем, сен өмір бойы тоқ боласың»–деген сөзі балаларды да, мұғалімдерді де әрекет етуге ынталандырады. Қазақстан Республикасында білім беру жүйесін жаңғыртуға сәйкес мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту мазмұнын жаңарту, мектепке дейінгі білім беруді мемлекеттік қызметтермен қамтамасыз етуде шағын және орта бизнестің маңыздылығы, мектепке дейінгі ұйымдарды салуда архитектуралық шешімдер, мектепке дейінгі білім беру жүйесі қызметтерін автоматтандыру мәселелері бүгінгі таңда өзекті болып отыр. Мектепке дейінгі тәрбие мен білім берудегі балалар үшін «Сөйлейтін қалам», «Зерек», «Сөйлейтін қалам «Даналық әліппесі», «E-bloсks (үш тілде)», мектепке дейінгі жастағы балаларға арналған электронды ойыншықтар және т.б. жаңа мазмұндағы дүниелер көптеп енгізілуде. Мектепке дейінгі ұйымдар қызметін ұйымдастыру, инновациялық әдістер мен технологияларды енгізу, эксперименттік жұмысты жандандыру бойынша жинақталған тәжірибелер де баршылық. Балабақша–ел ертеңін қалыптасуының негізін, өмірдің ең басты сатысын қалайтын киелі ұя. Балабақша-баланы тұлға етіп қалыптастырудағы алғашқы баспалдақ. Балабақшаның негізгі мақсатыбалаларға сапалы білім мен саналы тәрбие беру арқылы, денсаулығы мен физиологиялық дамуын қорғау және нығайту. Оның ішінде баланың өз туған өлкесінің табиғатын сүюге, оны аялай білуге, оны қорғауға қызығушылығын арттырып, жауапкершілігін күшейтуге, табиғатпен бірге өмір сүретінін сезінуге үйрету негізінде отаншылдық сезімді қалыптастыру мақсаты жатыр. Табиғат сұлулығы рухани қайырымдылыққа, мейірімділікке, сүйіспеншілікке тәрбиелейді. Сондықтан да, балабақша педагогтарының шығармашыл педагогзерттеуші, ойшыл, бала жанын ұға білетін 4

сезімтал тәрбиеші болуы–өмір талабымен үндеседі. Бұл тұрғыда ата-анамен ынтымақтасты жұмысты да жолға қоюдың ықпалы жоғары болмақ. Уақыт талабына лайық педагогтардың біліктілігін арттыру жүйесінің рөлі ерекше айқындалуда. Өйткені, «Өрлеу» БАҰО» АҚ-ның филиалдары педагогтардың кәсіби өсуіне жағдай жасауда біліктілікті арттыру курстарының мазмұнын жаңарту бойынша жүйелі жұмыс жүргізуде. Мектепке дейінгі тәрбие мен білім беру саласының педагогтарының біліктілігін арттыру бағдарламаларының мазмұны балаларды ерте дамытудың педагогикалық жүйелері мен әдістемесінің концептуалды негізін кең ауқымда игеру бағытында жүргізілуде. Әлемдік тәжірибені кіріктіре отырып, елімізде «мектепке дейінгі тәрбие» моделінен «мектепке дейінгі білім» моделіне көшу мәселесі өзекті, сондықтан да жаңартылған бағдарлама негізінде балабақша педагогтерінің біліктілігі арттырылуда. Өйткені, стандарт пен мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың типтік бағдарламасын жүзеге асыру, нәтижелі іске қол жеткізу тәрбиешілердің біліктілігін сапалы арттырусыз мүмкін емес. Біліктілікті арттырудың мазмұны келесі бағыттар бойынша жаңартылған: мектепке дейінгі білім беруде–балаларды ерте жастан оқыту әдістемелері, көптілділік; бастауыш білім беру т.б. бойынша бағдарламалар. Ел Президенті өз Жолдауында «Барлық әлем сияқты Қазақстан да жаңа білім беру әдістеріне көшуі керек» атап көрсеткен болатын. Демек, біздің алдымызда педагогикалық әдістерді игеру және жетілдіру негізінде балалардың ерте дамуы бойынша педагогтардың кәсіби құзыреттілігін дамыту, білім беру үдерісінің тиімділігін арттыруда жаңа тәсілдерді қолдану өзге міндеттермен қатар маңызды. Институтта оқытушылардың неғұрлым тиімді деп саналған оқу бағдарламалары мен оқу-әдістемелік кешендер жыл сайын «Өрлеу» бастамасымен өткізілетін жаңартылған үздік бағдарламалар мен

үздік оқу-әдістемелік кешендер байқауларына ұсынылады. Мониторинг бағдарламасы мұғалім алдына оқушы тұлғасына төзімділікпен қарау сияқты айқын міндеттерді белгілейді, демек сынып ұжымымен, оқушылармен болып жатқан өзгерістер бағалануға тиіс. Тәжірибе көрсетіп отырғанындай мұғалімнің өзіндік білім алу, ізденісі жүзеге аспайынша, түрлі біліктілікті арттыру курстарының да тиімділігі жоғары болмайды. Үздіксіз білім алудың, өмір бойы оқып-үйренудің маңыздылығының артуын ескеріп, мұғалім жаңа білім беру технологияларын игеріп, біліктілігін арттыруға үнемі дайын болуы керек. Оқыту тәжірибесінің жақсаруы мұғалімнің кәсіби және тұлғалық дамуы арқылы мүмкін болады. Үздік әлемдік тәжірибені есепке ала отырып, педагогтардың біліктілігін

арттыру курстарында оқытудың белсенді құралдарын, формаларын қолданылып, оқу бағдарламаларының мазмұны мен олардың әдістемелік қамтылуы жаңартылуда. Қысқа мерзімдік курстардың модульдік бағдарламалары мектепке дейінгі білім мекемелеріндегі барлық категориядағы педагогтардың кәсіби біліктіліктерін қатысымдық, ұйымдастырушылық, үйлестірушілік-жобалаушылық, аналитикалық тұрғыда арттыруға, жаңа мазмұнда білім беруге ықпал етеді. Біздің педагогтармен ынтымақтаса атқарып отырған жұмысымыз, мемлекет талабымен үндесе отырып, жүйелі де, нәтижелі болмақ. «Өрлеу» біліктілік арттыру ұжымының күш-жігері облыс педагогтарының құзыреттілігін көтеру арқылы ел ертеңін тәлімді де тәрбиелі, білімді де өмірге бейім сапасына көтеруге бағытталған.

ФОРМИРОВАНИЕ СИСТЕМНОГО МЫШЛЕНИЯ КАК ПЕДАГОГИЧЕСКАЯ ПРОБЛЕМА Сыздыкбаева Галия Узакбаевна

Директор филиала АО «НЦПК «Өрлеу» института повышения квалификации педагогических работников по Жамбылской области, к.п.н., асс.профессор, г.Тараз

Мышление системно по своей природе, оно образует диалектическую систему, которая наиболее адекватно отражает системность объективной реальности [1; 2]. Определенную актуальность в этой связи имеет системное мышление, целенаправленному формированию и развитию которого у подрастающего поколения и специалистов пока еще не уделяется должного внимания. Системное мышление позволяет ориентироваться в нарастающем потоке знаний,дает возможность избирательного выбора знаний и их интеграции для формирования ориентировочной основы деятельности по решению проблем с новым предметом исследования и способом их решения. [3].

В этой связи центральной проблемой процесса обучения З.А.Решетова называет формирование теоретического мышления обучающихся в современных формах научных обобщений, выражаемых принципами системного подхода. При этом системный подход рассматривается как методологическая основа представления предмета науки учебной дисциплины и организации процесса усвоения в форме теоретической деятельности по исследованию предмета как системы. В процессе подобной деятельности формируются системные методы и технологии, выступающие для обучающегося познавательным орудием, с усвоением которого он становится способом

мышления, выражающим системный тип ориентировки в предмете [4]. Необходимым условием эффективной реализации системного подхода в познавательной, аналитической, практической и иной деятельности является наличие у субъекта соответствующих системных представлений, умений и навыков системного мышления. Системное мышление определяется нами как опосредованное и обобщенное на основе принципа системности отражение окружающей действительности, связанное с реализацией системного подхода в познавательной, теоретической, практической и иной деятельности человека. Для формирования системного мышления у подрастающего поколения и специалистов предлагается [5; 6; 7]: • скорректировать цели образования; • принять соответствующее решение и довести до сведения субъектов учебного процесса установку на формирование системных знаний, умений, навыков и способностей системного подхода и системного мышления; • усвоить деятельности и действия, способствующие эффективному достижению целей и решению поставленных задач в познавательной, теоретической, практической и иной деятельности, повышению конкурентоспособности субъекта; • внести соответствующие изменения и дополнения в содержание образования (содержание обучения); • совершенствовать существующие методы и технологии обучения, активно использовать современные информационные технологии, а также разрабатывать новые эффективные системные и активные методы и технологии,служащие опережающему и ускоренному формированию системных знаний,системного,творческого и иных способов мышления • гибко сочетать индивидуальные и коллективные формы обучения с доминированием индивидуального подхода; • обеспечивать творческую среду обучения и т.д.

На формирование системного мышления существенное влияние оказывает системность знаний, которая характеризуется наличием в сознании структурно-функциональных связей между разнородными элементами знаний. Для повышения эффективности мышления важно, чтобы знания формировались на основе системного подхода и были системными. Например, Л.Я.Зорина системными называет знания, образующие структуру, адекватную структуре научной теории [8]. Характеризуя системный стиль мышления, как объективную интегративную тенденцию научного познания, И.Б.Новик выделяет три его глубоких основания [9]: • многосторонность; • системность процесса развития; • предостережение против абсолютизации отдельных сторон и черточек познания. Множество теоретических и прикладных проблем могут быть решены только при условии применения целостного, глобального, всестороннего подхода. В контексте таких проблем, по словам В.А.Ганзена [10]. • существуют различные виды научных и практических задач систематики, построения системных описаний целостных объектов, проектирования и создания систем, тактического и стратегического планирования,принятия и реализации решений и т.д. Поскольку самым общим признаком перечисленных выше и иных задач является системность, то и мышление, являющееся главным инструментом их решения, может быть названо системным; • человек, владеющий системным мышлением, в любом объекте видит целое, разделенные на части и состоящее из частей, стремится обнаружить упорядоченность частей в целом. А так как почти все можно рассматривать таким образом, то человек, владеющий системным мышлением, приобретает возможности (инструмент) совершенно общие, универсальные и может легко входить в любую область знания и деятельности. В этом ценность системного мышления; • оно не только вид человеческого мышления, определяемый спецификой предметной области и классом решаемых

задач, но и новый этап в развитии мышления человека, ибо реализуется оно на основе особого состава операндов (концептов, конструктов, компактов, моделей и парадигм) и новых технологий,характеризуется высоким уровнем развития как анализа, так и синтеза, а также применением спектра логик и системы языков описания; • системное мышление-это и особый стиль мышления, противоположный (противостоящий) мышлению локальному, непоследовательному, одностороннему. Д.О.Коннор и И.Макдермотт определяют системное мышление как подход, который позволяет нам увидеть и понять смысл и закономерность в наблюдаемых последовательностях-паттернах событий, так что мы можем подготовиться к будущему и в определенной степени повлиять на него. Это значит, что мы будем способны в некотором смысле управлять ситуацией [11]. Д.Х.Медоуз рассматривает системное мышление как новый способ описания и познания окружающего мира, учитывающий, что «все связано со всем», что взаимосвязи могут носить нелинейный характер и образовывать циклы обратных связей, что система в целом представляет собой нечто большее,чем простая совокупность составляющих ее частей [12]. М.Н.Сарыбеков и М.К.Сыдыкназаров [13] полагают, что системное мышление проявляется в способности человека видеть связи между науками, понимать общенаучные законы,лежащие в основе их развития, иметь обобщенные представления о закономерностях развития природы и общества. По мнению Е.В.Ксенчука, системное мышление- это когда мы «поднимаемся» над организацией и анализируем ее не с позиции участника внутреннего процесса, а с точки зрения внешнего окружения. Это когда мы пытаемся постичь динамическую сложность нашей системы и за отдельными деревьями разглядеть лес [14]. С точки зрения А.И.Пушкаря и Л.В. Потрашковой, для того, чтобы проникнуть в суть исследуемого явления, человек должен обладать системным мышлением, которое

является основой системного подхода. Указанные авторы видят системное мышление как: • умение видеть в процессе мышления целостную картину явления; • отображение в сознании человека объектов и явлений окружающей действительности в их многоаспектности, целостности и взаимосвязанности (т.е.как систем и их частей); • способность субъекта рассматривать конкретное явление с большого числа перспектив (точек зрения),чем это свойственно обычным людям; • возможность человека видеть себя частью крупномасштабных процессов и явлений.Это может означать, что человек, где бы он ни работал и чем бы ни занимался, всегда является элементом некоторой (научной, экономической, социальной и т.п.) системы.При этом эффективность его деятельности и решений во многом зависит от того, насколько он понимает структуру и закономерности этой системы. Следуя системным представлениям, исследователь, по мнению А.И.Пушкаря и Л.В.Потрашковой,должен мысленно видеть объект в трех аспектах: как нечто целое (систему), как часть более общей системы (надсистемы) и как совокупность более мелких частей (элементов, подсистем)» [15]. Системное мышление, по утверждению Л.И.Шрагиной, отражает способность применения системного подхода в различных сферах практической деятельности [16]. Системный способ организации и осуществления познавательной и иной деятельности в процессе интериоризации деятельности становится способом системного мышления. Творческий подход к системному исследованию объектов, конструированию систем и т.д., а также организация творческой деятельности на основе системного подхода позволяют говорить о существовании и возможности формирования системнотворческого мышления. Исследование данного явления, на наш взгляд,будет служить существенному расширению возможностей и развитию системного мышления.

Использованная литература: 1.Аверьянов А.Н. Системное познание мира: методологические проблемы.-М.: Политиздат, 1985. - 263 с. 2.Перегудов Ф.И., Тарасенко Ф.П. Введение в системный анализ.-М.:Высшая школа, 1989. 367 с. 3.Формирование системного мышления в обучении:Учебное пособие для вузов/Под ред.З.А.Решетовой.-М.:ЮНИТИ-ДАНА, 2002. - 344 с. 4.Решетова З.А.Психологические основы профессионального образования.-М.: Изд-во Московского университета,1985.-207 с. 5.Галиев Т.Т.Опережающая подготовка специалистов:Учебно-методическое пособие. Астана: Изд-во Парламента РК, 2014.- 320 с. 6.Галиев Т.Т. Опережающее обучение на снове системного подхода:Учебнометодическое пособие.-Астана:Изд-во НЦОКО МОН РК, 2011. - 317 с. 7.Галиев Т.Т.Интенсификация учебного процесса:системный подход.-Астана: ЕАГИ, 2005. - 261 с. 8.Зорина Л.Я.Дидактические основы формирования системности знаний у старшеклассников.-М.:Педагогика,1978-128 с. 9.Новик И.Б. Системный стиль мышления. М.: Знание, 1986. - 64 с. 10.Ганзен В.А.Системное мышление// Вестник СПГУ. Серия 6, 1992, вып.1 (№ 6). –

С.78-84. 11.Д.О.Коннор,И.Макдермотт.Искусство системного мышления: Необходимые знания о системах и творческом подходе к решению проблем.Пер с англ.-М.:Альпина Бизнес Букс, 2008.- 256 с. 12.Медоуз Д.Х.Азбука системного мышления:Пер.с англ.;под ред. Н.П.Тарасовой. -М.: БИНОМ. Лаборатория знаний, 2010.-343 с. 13.Сарыбеков М.Н.,Сыздыкназаров М.К.Словарь науки.Общенаучные термины и определения, науковедческие понятия и категории:Учебное пособие.-Алматы: Триумф «Т», 2008.-504с. 14.Ксенчук Е.В. Системное мышление. Границы ментальных моделей и системное видение мира.-М.: Издательской дом «Дело» РАНХиГС, 2011.-368 с. 15.Пушкарь А.И., Потрашкова Л.В. Основы научных исследований и организация научно-исследовательской деятельности: Учебное пособие.-Харковь: ИД «ИНЖЭК», 2008.-280 с. 16.Шрагина Л.И.Системное мышление в контексте педагогики и психологии. htt://psyfactor.org/lib/shragina3.htm.

Институт жаңалықтары Білім беру мазмұнын жаңарту жағдайында мектепке дейінгі және бастауыш білім беру мазмұнының сабақтастығын қамтамасыз етудегі мектепалды даярлық тәрбиешілерінің, педагогтерінің кәсіби құзыреттіліктерін дамыту мақсатында «Білім беру парагдимасының өзгеруі жағдайында мектепке дейінгі және бастауыш білім беру мазмұнының сабақтастығын қамтамасыз ету» тақырыбында мектепалды даярлық тәрбиешілеріне, педагогтеріне арналған біліктілікті арттыру курсы өткізілді. ***

Мектепке дейінгі білім беру мазмұнын жаңарту жағдайында тәрбие мен оқыту үдерісін жобалау мен жүзеге асыру бойынша қазақ тілі пәні мұғалімінің кәсіби құзыреттілігін дамыту мақсатында «Мектепке дейінгі білім беру мазмұнын жаңарту жағдайында қазақ тілін оқыту бойынша білім беру процесін жобалау» тақырыбында мектепке дейінгі ұйымдардың қазақ тілі пәні мұғалімдеріне арналған біліктілік арттыру курсы өтті.

 Мәңгілік ел  «МӘҢГІЛІК ЕЛ» ҰЛТТЫҚ ИДЕЯСЫ – АРМАНҒА БАСТАР ЖАРҚЫН ЖОЛ Ізғали Жоламан Ізғалиұлы «Өрлеу» БАҰО»АҚ филиалы Атырау облысы бойынша ПҚБАИ, Деңгейлік бағдарламалар орталығының тренері, тарих магистрі

Мәңгілік ел... Арманға бастар жарқын жол... Әлем таныған 30 елдің қатарына қосатын 100 нақты қадамымызды нық басып, бағыт-бағдарымызды айқындап та алдық. «Біз өзіміздің қазақстандық арманымыздың орындалуына және қазақстанның өркендеуіне сенімді түрде қол жеткізетін боламыз» деп Нұрсұлтан Әбішұлы атап өткендей, арманға бастар жолда ұлттық жоспарымызды да саралап, практикалық кезеңіне жол ашылды. Ел өркендеуінің өзегі-ынтымақтастық пен серіктестік. Бес институцианалдық реформаға негізделген 100 нақты қадамды жүзеге асыру мақсатында айнымас бағытымызбен даңғыл жолымызды танып, мәңгілік елдің шын иегерлерінің жарқын болашағына көз де жеткізе алдық. Бізде әр адамның төккен теріне, сіңірген еңбегіне қарай өмір сүруіне, алаңсыз жұмыс істеуіне толық мүмкіндіктер қарастырылған. XXI ғасырда көшбасшылық қабілетіміз бен ауызбіршілік қасиетімізге арқа сүйеп, елдік игілікке ұмтылыс жасадық. Ұлт жоспарымен байыпты қадам жасап кәсіби мамандарымыздың іс-тәжірибесі артып, дарынды жастарымыз халықаралық және республикалық деңгейдегі білім додаларында көкжиектен көрініп келеді. Талапты да талантты шәкірттеріміз ғылыми жобаларды құру қорғау жұмыстарына ат салысып та тұғырлардан көрінуде. Біз, білім мен ғылым саласының қызметкерлері стратегиялық мақсат-мұраттардың биігінен көрінуде кәсіби шеберлігімізді шыңдап, ұлттық идеямызды тәуелсіздігіміздің

барлық жетістіктерімен сабақтастырып, тарихи құндылықтарымызды келешек ұрпағымыздың көкірегіне ұялатып келеміз. Бүгінгі шәкіртэкономикамыздың табысын еселейтін, ұлттық байлығымызды еш шашусыз халық игілігіне жұмсайтын ертеңгі ұрпағымыз, болашаққа бастайтын жолаушымыз. Жаhандық әлемдегі технологияларды меңгеріп жаңаша мазмұнды білім берудің жаңалығын жетік біліп, мәңгілік қоғам құруға жаңаша көзқарас та қалыптасты. «Мәңгілік Ел», «Туған жер» қазақстандықтар үшін ең жарқын құндылық болып келеді және қала да береді. «Мәңгілік ел» идеясында болашаққа деген жалпыхалықтық сеніміміз берік және тайға таңба басқандай ашық көрініс тауып отыр. Білім беру саласында күретамырлық басымдықтарымызды айшықтауда үштұғырлы тіл мәдениетін жаңғыртып, жастарды әлеуметтендіру және патриоттық рухты тәрбиелеудің жаңа белесінде бел көтердік. Ұлы дала елінің абыройын тәжірибелерін зерттейміз және ескереміз. Біз Қазақстанның тарихи тағдырына сенеміз. Басты мақсаттан бастау алып, заманауи қажеттілікке сай мүдде іле-шала іске қосылып жатса, мемлекет те азаматтары да кемелденеді. Шын мағынасында бүгінгі өмірге нұрын сеуіп, болашаққа сенімді арттырады. Бірақ оларды кемеңгерлікпен тани да, таба да білу керек. Ұлы ізденіс қана ұлы серпіліске негіз қалай алады. Осының тамаша үлгісі Елбасының халыққа арналған Жолдауы. Жолдауында «Мен, 9

деді Н.Ә.Назарбаев,-қоғамда «Қазақ елінің ұлттық идеясы қандай болуы керек?» деген сауал жиі талқыға түсетінін көріп жүрмін. Біз үшін болашағымызға бағдар ететін, ұлтты ұйыстырып, ұлы мақсаттарға жетелейтін идея бар. Ол–Мәңгілік Ел идеясы». Сонымен, ХХІ ғасыр ортасына дейінгі Қазақстан халқы ұстанатын ұлттық идея қысқа да нұсқа идеологиямен анықталады. Ол «Мәңгілік Ел». Әрине, адамға мәңгілік жасау бұйырмаған. Бірақ жер, ел ұрпаққа мұра болып қалып, сол жерде өз ұрпақтарымыз мекендеп, өмір сүрсе Мәңгілік Ел дегеніміз де сол. Кез келген елдің халықтарының арманы өз елінің мәңгілік болуы. Біздің ел әлемде ойып алар орыны бар, көптеген елдермен терезесі тең елдердің бірі. Сондықтан да біздің елге көптің көз түсері белгілі. Осынау

жаһандану кезеңде елдің теңдігін сақтап, болашаққа қадам баса алсақ біздің мәңгілікке басқан қадамымыз. Елбасымыз Н.Ә.Назарбаев «Біз болашаққа көз тігіп, тәуелсіз елімізді «Мәңгілік Ел» етуді мұрат қылдық» деп тағы бір мақсатты айқындап, сол мақсатқа жетуде қазақ халқының рөлін көрсетіп, алдағы уақытта біздің мемлекет жаңа қазақстандық патриотизмге негізделген қазақ тілді мемлекет болатынын айтып өтті. Мемлекеттік тіл «Мәңгілік Ел» идеясының негізі болып табылады. Жалпы алғанда елдің, халықтың жері, тілі мен діні мәңгілікке сақталатын құндылық. Бұл құндылықсыз елдің мәңгілік болуы мүмкін емес. Сондықтан да «Мәңгілік Елдің» болашағы үшін басты құндылықтарымызды сақтауымыз қажет.

«МӘҢГІЛІК ЕЛ» БОЛУ – МЕРЕЙЛІ МҰРА Жандыбаева Даметкен Райпқызы

Атырау облысы Құрманғазы ауданы Ганюшкин мектеп –интернатының кітапханашысы

Мәңгілік ел- ата-бабамыздың сан мың жылдан бергі асыл арманы. Ол арман әлем елдерімен терезесі тең қатынас құратын, әлем картасынан ойып тұрып орын алатын тәуелсіз мемлекет атану. Бұл 2015 жылғы «Нұрлы жол-болашаққа бастар жол» атты Жолдауымен сабақтас деуге болады. Жолдаудың негізі «Мәңгілік ел» идеясы. «Қазақстан-2050 Стратегиясында» күн тәртібіне қойған әлемдегі бәсекеге қабілетті 30 мемлекеттік қатарына қосылу міндетін шешуде елеулі қадамдар жасау керектігін атап өтті. Жолдаудың мақсаты– қазақстандықтардың әл-ауқатын жақсарту, өмір сапасын күшейту. Елбасы жолдауды жариялай отырып, қандай да болмасын өзінің болашағын, даму мақсатын ең жоғары деңгейге көтеруді 10

жоспарлайтын елдердің, оның азаматтарының сол мақсат үшін, ауқымды ұзақ мерзімді стратегиялық бағдарламаларды жасақтап, экономикалық өсуді қамтамасыз етумен айналысатындығын баса ескертті (мысалы: Қытай, Сингапур, Малайзия, Түркия т.б.). Бүгіні мен ертеңін ғана ойлап, бір күнгі тіршілікті ойлаудан, оған қызығудан түсер пайда қазіргі жаһандық даму, бәсекелестік заманында түкке тұрмас тіршілік екендігін де баса айтты. «Мәңгілік Қазақстан» жобасы–елдігіміз бен бірлігіміз, ерлігіміз бен еңбегіміз сыналатын, сынала жүріп шыңдалатын үлкен сынақ, оны мүлтіксіз орындап, сүрінбей өту– ортақ парыз, абыройлы міндет» деп ашып көрсетті. ХХІ–ғасыр ешбір ел, оның ішінде біздің еліміз үшін де даму жолында жеңіл

саяхат болмасы баршаға мәлім. Ел дамуының негізгі өзегі–экономикалық дамудың деңгейі бола бермек. Оған мысал, қазіргі жаһандық дамудың үлгі-көрінісі болып отырған, құрамына 34 ел кіретін «Экономикалық ынтымақтастық пен даму» ұйымы дүниежүзілік жалпы ішкі өнімнің 60 пайызынан астамын өндіріп отыр. Сондықтан да көптеген елдер жоғарыдағы елдердің санатына кіруге аса мүдделі. Олар– Бразилия, Қытай, Индия, Индонезия, Ресей. Мінекей, біздің Елбасымыздың да алдағы қойып отырған ауқымды міндеті мен ұзақ мерзімді мақсаты сол елдердің қатарынан көрініп, халқының өмір сүру сапасын барынша жоғары көтеру болып табылады. «Ол үшін»-деп көрсетті, Президент, «Қазақстанда да жоғарыдағы елдердің даму принциптері мен стандарттарын қолдану,енгізу қажет. Ел экономикасына құйылатын инвестиция мөлшерін жыл сайын жалпы ішкі өнім көлемінен қазіргі 18 пайыздан 30 пайызға көтеріп және жаңашыл ғылыми әдістемелерді кеңінен енгізе отырып сыртқа шығарылатын шикізаттық емес өнімдер көлемін 70 пайызға жеткізуді қамтамасыз ету керек. Сонымен бірге экономиканы дамытуда өзі ақтап шыққан жол–ел ішіндегі шағын және орта бизнесті өркендету арқылы, оларды «елдің ұлттық табысының» 50 пайызын өндіруші дәрежесіне жеткізу жолы болып табылады». Міне, осы және басқа да тиімді даму жолдарын толықтай енгізу арқылы–елімізде еңбек өнімділігін қазіргі–24,5 мың доллардан–5 есе арттырып–126 мың долларға көтеріп, нәтижесінде, әрбір отандастарымызға жан басына шаққанда келетін жалпы ішкі өнім көлемін қазіргі таңдағы 13 мың доллардан 60 мың долларға дейін жеткізу зор мақсатымыз болмақ. Сөйтіп, 2050 жылға дейінгі қалған мерзімді 7 бесжылдыққа бөле отырып, бәрімізде, әр бес жылдықты еліміздің дамыған 30 елдің қатарына қосудың маңызды мерзімі деп бағалап, қажырлы еңбек етіп, оларды табысты атқаруға зор белсенділікпен үлес қосуымыз керек. Елбасының «Қазақстан-2050» Жолдауында көтерілген «Мәңгілік ел»

ұғымының пәлсапалық-саяси түп негіздері сонау сақ, ғұн, түркілерден бастау алған. Мысалы, Хасен Қожа Ахмет «моңғол» сөзінің астарын «мәңгі елден» іздейді. Оның «Күлтегін мәтініндегі «Мәңгі ел» сөзі мемлекет атауынан гөрі қағанатты құрушы халықтың идеологиялық ұстанымына келіңкірейді. Кезінде айбарлы сақ, ғұн, түркі, Шыңғыс қаған, Алтын орда империялары салтанат құрған бүгінгі Қазақстан мемлекетіне «Мәңгілік ел» идеясы мирас болып қалды. Осындай «Мәңгілік ел» идеясы алпауыттардан құтқарып қалды және бұл үзілмеуі тиіс. Себебі «Бабалардың ерлігі, бүгінгі буынның ерен істері және жас ұрпақтың жасампаздығы арасында сабақтастық болса ғана, біз «Мәңгілік ел» боламыз» деп Президенттің Жолдауында айтылып отыр. Даңқты өткен тарихымызда «Мәңгілік ел» идеясы көшпелі империяларды әлемдік өркениетпен тікелей жалғайтын алтын көпір болған. Мәселен, алып елдермен тең дәрежеде әріптестікте болу, сауда-саттық жасау, Ұлы Жібек жолын өз уысында ұстау, салт атты әскери өркениет құру, адамгершілік пен көпшілдікті, дарқандықты, ақжүректікті ту еткен елдік қасиеттер «Мәңгілік ел» қағидаттары болып саналған. Бүгінгі жолындағысын жұтып жатқан жаһандану дәуірінде «Мәңгілік ел» идеясы бағзы түркілік тектік-болмысымыздың, асыл тұрпатымыздың заманауи қайта жаңғыруының, озық, қуатты ел болып гүлденуінің кепілі. Тәуелсіз ел атанғаннан кейін бұл идеяны іске асырудың тарихи мүмкіндігі туып отыр. Демек, халықаралық қауымдастықта мәмілегерлік, бейбітсүйгіш қырымен танылған тәуелсіз Қазақстанның әлі де ешкім мән бере қоймаған, толық іске қосылмаған әлеуеті бар. Демек, «Мәңгі ел» идеясы –ұлттық кодымыздың кілті. Озық дамыған 30 елдің қатарына кіруге ұмтылған қазақ халқының алдында білімді де тәрбиелі ұрпақ өсіру міндеті тұр. Тәрбиенің басты нысаны елдік сананы қалыптастырып, отансүйгіштікке негіздеу. Бұл тұрғыда Елбасы жастарға үлкен сенім артып отыр. «Біздің кейінгі ұрпаққа аманаттар байлығымыз–ел бірлігі болуы керек. Осынау жалпы ұлттық құндылықты 11

біз әрбір жастың бойына сіңіре беруге тиіспіз» деген Елбасы сөзі жастарды қанағаттандыруда. Ганюшкин мектеп-интернатының кітапханасында «Жаңа дәуірдегі Қазақстан», «Мемлекеттік тіл болашақ пен өркениеттің тілі», «Абай мұрасы–халық қазынасы», «Жыл алыбы Жамбыл», «Ұрпақ+» мәдени білім жобасы, «Тұғырлы тәуелсіздік, кемеңгер тұлға» т.б. атты кітап көрмелері жасақталды. Мектеп кітапханасында оқырмандар арасында көпшілік шаралар өткізілді. Жерлес ақынымыз Ж.Нәжімеденовтың «Дархан даланың тарланы», «Жыр падишасы» Ф.Оңғарсынова, М.Мақатаевтың «Мен өмірді жырлау үшін келгенмін», «Ұрпаққа ұран болған Ұлы жеңіс», «Алаштың дауылпаз ақыны» т,б тақырыптық кештер мен шаралар ұйымдастырылды. Түрлі шаралармен оқушыларды кітап оқуға қызығушылығын арттыру мақсатында шаралар жүргізілді. 2015 жыл – ұлттық тарихымызды ұлықтау және бүгінгі биіктерімізді бағалау тұрғысынан ерекше жыл болды, яғни Қазақ хандығының 550 жылдығы, Қазақстан халқы Ассамблясы, Конституциямыздың 20 жылдығы, Ұлы Отан соғысының 70 жылдығы. Бұл тарихи белестер ел бірлігін нығайтуда қазақстандық патриотизмді ұрпақ жадынына сіңіруде айырықша рөлге ие. Тарихты зерделеу арқылы ұрпағымызға Отанымыз бен халқымызға берілгендіктің, қаһармандықтың шынайы үлгісін көрсете аламыз. Мектеп оқушыларымен қазақ хандығын 550 жылдығына орай «Ерліктің арқауы, Елдіктің бастауы–қазақ хандығы» атты тарихи кеш ұйымдастырдым. Шараның бірінші бөлімінде кітап көрмесіне библиографиялық шолу жасалды. Оқушыларға шара барысында Эссе жаздыртып, ойларын қозғап сыр шерттік. Оқушылар мерекеге орай «Сұлтандар кеңесі» атты көрініс қойып, өткен тарихымызбен танысу үшін бейнебаян ұсынды. Бабаларымыз «Ошақтың бұты– үшеу, жағар оты–біреу» деген тәсілді бекер

айтпаған. Осы ұлағатты ұғым бізді берекебірлікке үндеп, ұрпақтар сабақтастығының тұтастығына шақырды. Бұл орайда Елбасы Н.Ә.Назарбаев әрдайым ұрпақтар сабақтастығына терең мән беріп келеді. Қазақстан Президенті жуықта қасиетті Ұлытауда сан қатпарлы тарихымыздың түптамырын толғаған мағыналы сұхбатында Еуразия кеңістігіндегі мемлекеттік дәстүрдің үзілмей жалғасып келгендігін, ғұндардан бастау алған осы үдерістің көк түріктер, Алтын орда арқылы сабақтасып, Қазақ хандығына жеткендігін айтты. Тарихшылардың саралауына қарағанда, Қазақ хандығы құрылғанға дейін Ертістен Еділге дейін созылған ұланғайыр далада үлкенді-кішілі саяси құрылымдар, ұлылыкішілі мемлекеттер өмір сүрген. Мұның бәрі–Қазақ хандығына дейінгі ізашар буынбунақтар, Қазақ елі деген алып бәйтеректің өзегіне нәр берген түптамырлар, қайнар бастаулар. Сол себептен де Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев «Тарих толқыны» атты кітабында «Қазақ хандығы Орталық Азия аумағындағы алғашқы ұлттық сипаттағы мемлекет болды», – дейді. Расында, ұлы далада Алтын Орда ыдырағаннан кейін көптеген хандықтар, мемлекеттер пайда болды, бірақ олар өздерінің атауын көбінде билеуші әулеттердің есімімен байланысты атаса, Қазақ хандығы отанымыздың негізін қалап отырған ұлағатты ұлтымыздың атымен аталды. Бұл дерек–Қазақ халқының ежелгі заманнан елдік санасы ерте оянып, бірегей дара кескін-келбеті сомдалып, тарих толқынында ұранды ұлысқа, ордалы жұртқа айналғанын, толысып қалыптасқандығын көрсетеді. Бүгінде біздің еліміз барлық таяу мемлекеттермен көп ғасырлық достық және тату көршілестік дәстүрлерін сақтап отыр. «Менің тірегім–байтақ Қазақстан» деп маңмаң басатын болды. Еліміз өркениетті замана ағысына қосылды.

 Жаңаша оқыту-жаңаша көзқарас  ОБНОВЛЕНИЕ СОДЕРЖАНИЯ ОБРАЗОВАНИЯ КАК ПЕРЕХОД НА НОВЫЙ КАЧЕСТВЕННЫЙ УРОВЕНЬ ОБРАЗОВАТЕЛЬНОГО ПРОЦЕССА Ажигулова Майя Салауатовна Тренер, руководитель центра уровневых программ филиала АО «НЦПК «Өрлеу» ИПК педагогических работников по Атырауской области

Модернизация системы образования, которая проводится сегодня в нашей стране,связана прежде всего с обновлением содержания, с обеспечением его деятельного и развивающего характера. Сегодня наиболее очевиден тот факт, что новое качество образования невозможно получить, решая педагогические проблемы устаревшими методами. Сама жизнь показывает, что возможности авторитарной школы с жесткой дисциплиной, с имитацией гуманистических отношений учителя и ученика, с хорошо обработанной методикой давления и запретов исчерпаны. Требуются другие стратегии школы, стратегии, созвучные нашему времени. Опросы среди слушателей курсов повышения квалификации учителей в рамках обновления содержания среднего образования показывают, что учителя осознают необходимость методики обновленного содержания. Ими приводятся следующие аргументы: -возможность изучения материала по разным предметам как единого целого; -широкая возможность для развития речи учащихся и расширения кругозора; - развивается умственная деятельность; - вызывают потребность в развитий умений учащихся обобщать знания из разных предметов, в единичном видеть– общее и с позиций общего оценивать особенное; - формируются нравственные качества. Да, было много вопросов о том, «почему нам необходимо обновление содержания

образования в школах?».Сегодня стали уже традиционными основные составляющие качества школьного образования – упешность обучения и качество знаний. И потому, требуется пересмотр многих моментов обучающего характера в содержании образовательного стандарта не только на начальной ступени, но и, в первую очередь,нужно будет четко определить функции интеграции образовательного и воспитательного процесса. Современная казахстанская школа сегодня- это результат огромных перемен, произошедших в системе отечественного образования за последние годы. В этом смысле образование не просто часть социальной жизни общества, а её авангард. И вряд ли какая-то другая её подсистема в той же степени может подтвердить факт своего поступательного развития таким обилием нововведений и экспериментов. Изменение роли образования в обществе обусловило большую часть инновационных процессов.Из социально пассивного, рутинизированного, совершающегося в традиционных социальных институтах, образование становится активным. Раньше безусловными ориентирами образования были формирование знаний, навыков, информационных и социальных умений (качеств), обеспечивающих «готовность к жизни», в свою очередь, понимаемую как способность приспособления личности к общественным обстоятельствам. Теперь 13

образование все более ориентируется на создание таких технологий и способов влияния на личность, в которых обеспечивается баланс между социальными и индивидуальными потребностями, и, которые, запуская механизм саморазвития (самосовершенствования, самообразования),обеспечивают готовность личности к реализации собственной индивидуальности и изменениям общества. И поэтому методика обновленного содержания позволит нам учителям построить учебный материал так, чтобы ребенок мог постоянно выполнять умственные операции, исследовать логику их последовательности, находить взаимосвязи, делать умозаключения, проверять себя, корректировать свои ошибки своевременно и самостоятельно, контактировать с учителями на нужном этапе своей познавательной деятельности. Прежде чем внедрять инновации в образовательную систему, необходимо работать с коллективами школ, изменять отношение к организации занятий, к ученикам.И эти изменения делают актуальными на сегодня курсы по Программе повышения квалификации педагогических работников третьего (базового уровня) и специальные курсы по методике обновленного содержания. Практически вся работа педагога, если он творец, мастер своего дела, предполагает постоянное самосовершенствование, а значит и постоянное обновление своего методического арсенала. Учителя понимают, что существенное влияние на успешность обучения оказывают такие качества учителя, как степень знания преподаваемого предмета, владение методологией предмета, знание возрастных психологических особенностей школьников, овладение методом обучения так, чтобы сделать его своим и уметь видоизменять его в зависимости от конкретных условий обучения. На курсах слушателями создаются учебные ситуаций, которые стимулируют мотивацию учения,вызывают у школьников интерес к заданию и желание хорошо

выполнить его. Учебные ситуации создаются различными способами, при этом используются:реальные ситуации общения в классе,различные средства наглядности, слады, фильмы, игры и т.д. Все это положительно помогает учителю решить такие задачи, как сделать интерес к уроку устойчивым, поддерживать и развивать его. Формирование интереса к содержанию учебной работы связано с чувством удовлетворения, которое испытывает учащийся, добившийся определенных успехов. Интерес к результату деятельности появляется быстро: ученик осознает, что хорошо понимает учителя и своих товарищей, сам умеет что-то сказать, задать вопрос учителю или одноклассникам. Наши слушатели согласны с тем, что в дальнейшем необходимо использовать такую педагогическую технологию, которая бы давала возможность учителям ввести своих детей в процесс познания, нацелить на поиск знания, т.е. способствовала бы развитию личности. Одной из современных методик преподавания в последнее время является методика интегрированного обучения. В практике развития образования встал вопрос об интегрированном подходе к преподаванию различных предметов в школе. Результаты интегрированного обучения проявляются в развитии творческого мышления обучающихся. Оно способствует не только интенсификации, систематизации, оптимизации учебнопознавательной деятельности, но и овладению культурой:языковой, этической, исторической, философской.А тип культуры определяет тип сознания человека, поэтому интеграция чрезвычайно актуальна и необходима в современной школе.Все это достигается путем реализации межпредметных связей в процессе обучения. И именно иностранный язык чаще рассматривается как интегрированная дисциплина, которая вносит существенный вклад в формирование профессионально значимых навыков обучаемых и в раскрытие их творческого потенциала, повышение культуры общения.

Известно, что одной из актуальнйших задач современного казахстанского образования является формирование полилингвальной личности. Актуальность рассматриваемой проблемы обусловлена триединой языковой политикой нашего государства, необходимостью поэтапной реализации культурного проекта «Триединство языков», совершенствования качества обучения казахскому языку как государственному, русскому языку как языку межнационального общения и английскому языку как языку успешной интеграции в глобальную экономику. И именно поэтому освоение того или иного языка должно строиться с учетом современных мировых тенденций и охватывать различные сферы использования языка,чтобы подготовить учащихся к жизни в условиях мультилингвизма и глоболизации, к диалогу в межкультурной коммуникации. Трехязычие на сегодняшний день–это абсолютная необходимость. Это я говорю как преподаватель английского языка. При полилингвальном образовании языки одновременно являются и средством и целью образовательного процесса. Такой подход позволяет воспринимать языки не просто как учебные предметы, а как одно из условий получения непосредственного знания.Надо понимать, что незнание языков может обречь будущее поколение на потерю конкурентоспособности на рынке труда как за пределами страны, так и внутри нее. Казахский, русский и иностранные языки– это предметы обучения и в то же время важное средство общения и познания.

Время для освоения языков в школьной программе очень ограничено и практическое их использование очень ценно, так как дает учащимся возможность показать приобретенные умения и навыки на уроках в других сферах.Учащиеся могут практиковаться в трехязычии на уроках русского языка, работая над текстами разных жанров: резюме, эссе, аннотации. Изучая историю и литературу учащиеся не забывают о роли У.Шекспира в развитии английской литературы. Защищая научные проекты учащиеся пишут аннотации на трех языках. Изучая творчество Абая, М.Макатаева, проводятся литературные гостиные на трех языках. В настоящее время важно, чтобы в результате обучения у учащегося произошли изменения,которые определяются не только приобретенным жизненным опытом, не только теми знаниями, которые он усвоил в процессе обучения,но и характером его деятельности, отношением к ней, уровнем познавательных интересов, готовностью к самообучению и самовоспитанию. И именно это является ожидаемым результатом Программы, когда учитель уверенно владеет методикой активизации процесса вовлечения учеников в обучение. От уровня профессионализма учителя, их способности к непрерывному образованию напрямую зависят результаты социально-экономического и духовного развития общества. При создании благоприятных условий и мотивации для педагогического роста,педагог самостоятельно осознает необходимость повышение уровня собственных профессиональных качеств.

ЖАҢАРТЫЛҒАН БІЛІМ– БОЛАШАҚТЫҢ КЕПІЛІ Борашева Элеонора Атырау облысы Индер ауданы Б.Нысанбаев атындағы орта мектебінің ағылшын тілі пәнінің мұғалімі

Заман ағымы, заман талабы қоғам тұлғаларын тәрбиелеуде кәсіби біліктіліктің жауапкершілігін бұрынғыдан да салмақты ете түскені белгілі. Педагогика саласында болып жатқан үлкен

өзгерістер мен жаңалықтар тасқынында әр ұстаздың алдында жаңа технологиялардың сапасын, мән-маңызын арттырып, жасалған және жасалатын жұмыстардың

нәтижелерінің толыққанды қайтарым беруін жүзеге асыру міндеті тұрғаны анық. Осы орайда «Өрлеу» БАҰО» АҚ филиалы Атырау облысы бойынша педагогикалық қызметкерлердің біліктілігін арттыру институтының ұйымдастыруымен Қазақстан Республикасында орта білім мазмұнын жаңарту аясында «Ағылшын тілі» пәні бойынша жаңартылған бағдарламаға сәйкес Индер ауданындағы Шоқан Уалиханов атындағы орта мектепте 24 тыңдаушы қатынасқан бір айлық біліктілікті арттыру курсы 2016 жылдың маусым-шілде айлары аралығында өтті. Өткізілген курстың мақсаты-ағылшын тілі пәні мұғалімдерінің жаңартылған бағдарлама бойынша педагогикалық дағдыларын дамыту және критериалды бағалауға негізделген бағалау түрімен таныстыру. Бастауыш сынып пәндеріне арналған оқу бағдарламаларындағы оқу мақсаттары оқушылардан шынайы проблемаларды анықтап зерттей білуді талап етеді. Негізінен жаңартылған білім жүйесі құзыреттілікке және сапаға бағытталған бағдарлама. Жаңартылған білім берудің маңыздылығы–оқушы тұлғасының үйлесімді қолайлы білім беру ортасын құра отырып сын тұрғысынан ойлау, зерттеу жұмыстарын жүргізу, тәжірибе жасау, АҚТ –ны қолдану, коммуникативті қарым-қатынасқа түсу, жеке, жұппен, топта жұмыс жасай білу, функционалды сауаттылықты, шығармашылықты қолдана білуді және оны тиімді жүзеге асыру үшін қажет тиімді оқыту әдіс-тәсілдерді қолдану. Жаңартылған білім беру бағдарламасының ерекшелігі спиральді қағидатпен берілуі. Оқу мақсаттарын зерделей отырып, ықшам сабақтарды құрастыру барысында көз жеткіздік.

Курс басталғаннан-ақ «Әр мұғалімнің педагогикалық шеберлігі жоғары болса ғана шәкірт жанына нұр құя алады» деген өмірлік қағиданы берік ұстандым. Дамуға ұмтылған, жаңаға талпынған кез келген педагогте бұл ұстаным болу керек деп есептеймін. Себебі, мектеп жұмысы мен оқушы жетістіктерін өрістетудегі негізгі тұлға-мұғалім. Ал заманауи мұғалім жаңашыл идеяларды қабылдауға, дәстүрлі оқыту әдістерін өзгертуге, кәсіби біліктілігін көтеруге дайын болуы керек. Курс барысында ағылшын тілін оқытудың қазіргі заманға сай педагогикалық тәсілдері туралы пікір алмасылып, практикада қалай қолдану керектігі туралы жеке, жұппен және топпен жасалған жұмыстарымызды әр түрлі кестелер арқылы қорғап, актерлік

шеберліктерін рөлдік ойында да көрсеттік. Бұл курс біздің білімге деген ықыласымызды оятып, оқытудың мазмұны яғни жаңа бағдарлама бойынша әр сабаққа қысқа мерзімді жоспар құрастыру, аудармасыз оқытудың тәсілдері, төрт дағды бойынша (айтылым, тыңдалым, жазылым, оқылым) оқып үйренген тренингтер біздің педагогикалық білімімізді тереңдетуге ықпалын тигізді. Осы орайда дәріс берген тренеріміз Ажигулова Майя Салауатқызына алғысымыз шексіз.

Ұлы ағылшын ағартушысы Уильям Уорд: «Жай мұғалім хабарлайды, Жақсы мұғалім түсіндіреді, Керемет мұғалім көрсетеді, Ұлы мұғалім шабыттандырады», -деген. Міне, біз де осы курсқа жиналған әр түрлі еңбек өтілі бар мұғалімдер бірбірімізден қалыспай, тәжірибе алмасып, осы заман талабына сай ағылшын пәнін оқыту бойынша сабақта шәкірттерімізді шабыттандыратын әдіс-тәсілдерімізді, оқу мақсаттарын зерделей отырып, ықшам сабақтарды құрастыру барысында көз жеткіздік. Әсіресе соңғы аптада әріптестер өз сабақтарын қорғауда яғни micro-teaching өткізуде Cымбат Қайдарқызының «Animals», Ләззат Жұбанқызының «Seasons» Дария Елтілесқызының «Professions», Аслима Сағынғалиқызының «Types of vicihicle», Элеонора Жолдасқызының «My family and friends», Гүлнұр Тұрланқызының «Travel», Бану Борисқызының «Weather», Мади

Манапұлының «Treasure», Айзада Серікқалиқызының «Our body» тақырыбында өткізген сабақтарында Typical Primary frameworkтың барлық әдістәсілдерін қолдануда тренердің талабынан шыға білдік деген сенімдеміз. Қорыта айтқанда, бағдарламаның мәні, баланың функционалды сауаттылығын қалыптастыру, сол мақсатта оқушылардың бойына қажетті дағдыларды дарыту үшін, мұғалімдер тынымсыз еңбектенуде үйренгеніміз де, үйренеріміз де көп. Үнді халқының тарихи тұлғасы Махатма Гандидің «Егер сен болашақтағы өзгерісті байқағың келсе, сол өзгерісті уақытында жаса» деген ілімін негізге ала отырып, оқушы бойындағы қабілетті жетілдіріп, оқушыларды болашаққа жетелеп, жақсы істі бастағалы отырмыз. Барша ұстаздарға шығармашылық ізденісте сәттіліктер жолдас болсын!

Институт жаңалықтары Бастауыш сынып пәндері бойынша білім беру бағдарламасын жаңарту және критериалды бағалау жүйесін енгізу тұрғысынан мұғалімдердің педагогикалық шеберлігін жетілдіру мақсатында «Өрлеу» БАҰО» АҚ филиалы Атырау облысы бойынша педагогикалық қызметкерлердің біліктілігін арттыру институтының ұйымдастыруымен 2016 жылдың 13 маусым – 08 шілде аралығында жаңартылған бағдарлама бойынша 8 біліктілік арттыру курстарын өткізді. *** «Қазақстан Республикасында орта білім мазмұнын жаңарту аясында қазақ тілінде оқытатын мектептердің бастауыш сынып мұғалімдерінің біліктілігін арттыру бағдарламасы» атты жаңартылған бағдарлама бойынша Атырау облысы Индер мен Мақат аудандарында және институт базасында 75 бастауыш мұғалімдерін қамтыған курс болып өтті.

Кәсіптік бағдар беру  ТЕХНИКАЛЫҚ ЖӘНЕ КӘСІПТІК БІЛІМ САЛАСЫНЫҢ КӨШБАСШЫСЫ Мукашкереева Клара Фазыловна Атырау аграрлы-техникалық колледжінің директоры

Қазіргі таңда еліміз агроөнеркәсіптік шаруашылықты өркендетуге аса маңыз беріп отыр. Ауыл шаруашылығын дамытудың басты да бірегей тетігінің бірі– кадр дайындау десек, аймақтағы сала мамандарын даярлауға атсалысып отырған білім мекемесі Атырау аграрлы-техникалық колледжі екені даусыз. Атырау аграрлы-техникалық колледжінің орта буын мамандарын дайындау саласындағы мақсаты-қарқынды өзгеріп отырған еңбек нарығы жағдайында мамандардың кәсіби және тұлғалық дамуын қамтамасыз ететін сапалы білім беру қызметін көрсету болып табылады және колледж ұжымы артылған сенімді нәтижелі еңбегімен ақтап келеді деуге болады. Құрылған материалдық-техникалық база әлеуметтік серіктестіктердің, кәсіпорындардың жабдықтардың техникалық деңгей талаптарына сәйкес келеді. Бүгінде колледж инфраструктурасына әкімшілік ғимараты, екі оқу ғимараты, үш арнайы шеберхана, 60қа жуық оқу кабинеттері, оның ішінде интерактивті құрылғылармен жабдықталған 25 кабинет, екі спорт кешені кіреді. Колледж меншігіндегі Атырау қаласы Геолог елді мекенінде орналасқан 4 гектар жер телімінде оқу-өндірістік және технологиялық тәжірибелерге байланысты шараларды ұйымдастыруға жан-жақты жағдай жасалып жатыр. Сонымен қатар, өзге елді мекендерден келіп білім алатын студенттерге арналған негізгі оқу корпусында орналасқан 48 орындық жатақхана, студенттердің толыққанды, сапалы және қолжетімді бағамен тамақтануын жүзеге асыратын елу орындық асхана, арнайы медициналық бөлімше қызмет көрсетеді. 18

Оқу-тәрбие үдерісін сапалы жүзеге асыруда кітапхана жұмысының да атқаратын рөлі зор. Колледж кітапханасының қорын жетпіс екі мың данаға жуық ғылыми, оқу-әдістемелік және көркем әдебиет құрайды. Олар–ауыл шаруашылығы, ветеринария, техника, жаратылыстану, экономика, құқық, тарих бойынша, сонымен қатар, гуманитарлық және әлеуметтік тақырыптардағы кітаптар мен мерзімді басылымдар. Кітапхана интернет желісіне қосылған компьютерлермен жабдықталып, автоматтандырылған «MARS-SQL» ақпараттық кітапхана жүйесімен жұмыс жасайды. Колледжде ИСО 9001-2009 «Сапа менеджменті жүйесі» енгізілген және республика бойынша техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарының арасында бірінші болып институционалдық аккредитациядан өттік. Колледж төрт жыл қатарынан Қазақстан Республикасы Президентінің «Алтын сапа» сыйлығын алуға арналған байқауға қатысып, Алғыс хатпен марапатталса, 2014-2015 оқу жылының қорытындысы бойынша «Сала көшбасшысы-2015» Ұлттық сертификатын иеленіп, республикамыздың ауылшаруашылық колледждері арасында рейтинг бойынша бірінші орынға шықты. Аталған жетістіктер өзіндік игі дәстүрлері қалыптасқан, бірлігі жарасқан, білікті де білімді педагогикалық қызметкерлерлер ұжымының нәтижеге бағытталған еңбегінің нәтижесі. Бүгінгі күні колледжде ауылшаруашылығы, техника, ақпараттық технологиялар, құрылыс, теңіз салаларына аса қажетті маман болуды мақсат тұтқан 2 мыңнан астам студенттерге бір Ы.Алтынсарин атындағы төсбелгі иегері (Н.В.Гильмияров) 19 жоғары санатты, 45

бірінші санатты, 43 екінші санатты оқытушы мен 13 магистр білім беруде. 2015-2016 оқу жылының өзінде оқытушыларымыз өз кәсіби біліктіліктері мен педагогикалық шеберліктерін көрсете біліп, көптеген республикалық, облыстық кәсіби байқаулардың жүлдегерлері атанды. Атап айтсақ, республикалық «Үздік жас маман» байқауында М.М.Хатенова–3 орын, облыстық «Үздік сабақ» байқауында– А.Д.Сқақова – 2 орын, А.Б.Салімгереева – 2 орын, В.А.Нурмуханова–2 орын, облыстық «Үздік әдіскер» байқауында-А.Г.Ержанова– 3 орын, облыстық «Тарих білгірі» байқауында Ш.Ж.Қабылова–3 орын, облыстық «Әдістемелік қоржын» байқауында–А.Д.Сқақова–1 орын, А.Е.Суйесинова мен Н.Н.Мухангалиева-3 орын, Қ.П.Халелова– Алғыс хат, облыстық «Үздік информатика пәні оқытушысы» байқауында А.Ж.Жұмажан–3 орын, облыстық «Үздік педагог-2016» байқауында Ж.Т.Исаева–Алғыс хат, облыстық «Үздік арнайы пән оқытушысы» байқауында Б.Н.Сахиева–1 орын, облыстық «Денсаулық фестивалінде» А.А.Берниязов – 1орын иеленді.

Сонымен қатар, жас ұрпаққа сапалы білім мен саналы тәрбие берудегі жетістіктері үшін колледж оқытушылары Ж.Н.Амангалиева «Білім беру ісінің құрметті қызметкері» төсбелгісімен, А.А.Гапуова Білім және ғылым министрлігінің Құрмет грамотасымен, Ш.С.Кереш, А.К.Нугмарова, А.С.Нсанбаева, Ж.Т.Кабдрахманова, А.Е.Суйесинова, М.М.Хатенова, К.Ж.Камысбаева, Р.Ш.Наубетова Атырау облысы Білім беру басқармасының Құрмет грамотасымен және Ш.Т.Сариева, А.Ж.Жұмажан, Н.Т.Джаманкулова, Н.С.Баймукашева, Н.Н.Мухангалиева Алғыс хатпен марапатталса, А.Д.Сқақова мен А.С.Нсанбаева «Мәртебелі маман» медалін, А.Е.Суйесинова мен А.К.Нугмарова «Үздік маман» медалін, О.С.Дюсембаев «ҚР кәсіптік-техникалық білім беру саласының дамуына қосқан үлесі үшін» медалін иеленді. Болашақ мамандарға патриоттық тәрбие берудегі зор еңбегі үшін әріптестеріміз Қ.Т.Қабдолов, А.Б.Ергалиев, Е.Т.Мухамбеталиев, А.К.Кенжегулов, К.Т.Жакеев, С.Сабырұлы мемлекеттік атаулы медальдармен марапатталды.

Колледж оқытушылары шығармашылығын шыңдау, тәжірибелерімен бөлісу мақсатында республикалық, облыстық ғылымитәжірибелік конференциялар мен семинарлар жұмысына қатысып, сертификат иеленіп отырады. Осы орайда колледжімізде жас оқытушылардың педагогикалық шеберлігін қалыптастыруға бағытталған әртүрлі әдістемелік семинар-тренингтер мен

шеберлік сыныптарының маңызын ерекше атаған жөн. Себебі оқытушылық өмір бойы оқу мен ізденісті талап ететін мамандық екенін естен шығармағанымыз жөн. Осындай талабы жоғары, заман талабына сәйкес инновациялық педагогикалық технологияларды тиімді пайдалана отырып, білім беріп жүрген оқытушылардан дәріс– тәрбие алып жүрген студенттеріміздің де жетістігі мол. Республикалық ағылшын

тіліндегі үздік эссе байқауының (Д.Волкова, Т.Анимова, У.Адилова, Г.Ахмадиева), республикалық және облыстық «Мәңгілік ел» студенттер конференциясының (Б.Қыстаубаев, Е.Балабаев), облыстық «Шынайы жоба» байқауының (А.Дыгин), дәстүрлі облыстық жалпы білім беру пәндері бойынша олимпиаданың (Б.Даулешов, Б.Қыстаубаев), Фариза, Абай, Мұқағали оқуларының (А.Круцкий, З.Қалдыбаев,Б.Жұмабаева), «Орыс тілі білгірі» (Г.Ахмадиева), «Тілдарын» (А.Лапшина), «Ассамблея аруы», «Студенттік көктем» байқауларының, World Skills Kazakhstan чемпионатының (Е.Құбаев, Б.Ертүгел, М.Кадыргалиев) және

талап етуде. Атырау облысының 2016-2018 жылдарға арналған халықты жұмыспен қамту картасына сай, облыс бойынша ауылшаруашылық мамандарына қажеттілік 760-790 адамды құрайды. Сондықтан жаңадан ашылатын жұмыс орындарын ескере отырып, еңбек нарығында пайда болған сұранысты біз өзіміздің мамандарымызбен толықтыру мақсатында кәсіпорындармен келіссөздер жүргізудеміз. Колледжде түлектердің жұмысқа орналасуын бақылау және оған мониторинг жүргізу жұмыстарының жүйесі қалыптасқан. Әрбір түлек диплом алар алдында «Жұмысқа орналастыруға көмектесу орталығында» жеке

көптеген кең көлемді спорттық сайыстардың жеңімпазы атанған студенттеріміз колледжіміздің мерейін асқақтатып келеді. Колледж дайындап отырған болашақ мамандардың бәсекеге қабілеттілігн арттыру мақсатында бүгінгі күні пилоттық жоба ретінде дуалдық оқыту жүйесі енгізілуде. Бұл орайда оқу орны арнайы шартпен жұмыс жасап келе жатқан 70-ке тарта әлеуметтік серіктестер мен Қамқоршылық кеңес жұмысының ықпалы зор. Дуалдық оқыту жүйесі негізінде 51 студент облыс аймағындағы 41 кәсіпорында дайындалуда.Бұл мекемелермен үш жақты келісім шарт жасалған. Ал «1-мамыр» ЖШС-і мен «Нұрет» ЖШС-де «Ветеринария» мамандығы бойынша 8 студенттің болашақта жұмысқа қалу мүмкіндігі қарастырылуда. Аймақта көптеп ашыла бастаған заманауи кәсіпорындар жоғары білікті мамандар мен жұмысшылардың болуын

әңгімелесуден өтеді. Кездесу барысында оның ерекше кәсіби ықыласы, болашақ жұмыс орны анықталып, бос жұмыс орындары ұсынылады. Түлектердің еңбек нарығында тиімді әрекет етулеріне үйрету мақсатында «Жұмысқа орналастыру стратегиясы» семинарлары өткізіледі. Түлектердің жұмысқа орналасуын талдау нәтижесі түлектердің 82 пайызы жұмысқа бірден орналасатындығын және еңбек нарығында сұранысқа ие екендігін көрсетті. Соңғы Қазақстан халқына Жолдауын жариялау барысында Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев:«2017 жылдан бастап «Жалпыға бірдей тегін кәсіби-техникалық білім беру» жаңа жобасы басталатынын жариялаймын», - деді. Елбасының айтуынша, жобаға сәйкес, мемлекет әрбір адамға жеке мамандық беруді қолға алатын болады. «Мектепті бітірген жас азамат бірінші мамандығын тегін алатын болады. Біз осыдан бастайтын боламыз. Үкімет осыған кірісуі керек.

Қазақстанның жас азаматтары білімді, еңбекқор, бастамашыл болуы тиіс. Жұмыс пен сұранысы бар өңірге батылдықпен барулары керек. Егер шеберліктің шыңына жете білсеңіздер - мамандықтың бәрі жақсы. Қазір техникалық мамандықтардың, ғылым мен инновацияның күні туған заман. Ерінбей еңбек еткен адамның өмір сапасы озады, тұрмысы жақсы болады. Ең ақыры

бүгінгі жасап жатқан жақсылықтарымыздың барлығы - жастар болашағы үшін»,- деді Н. Назарбаев. Осы биік мақсаттарды жүзеге асыру бағытында техникалық және кәсіптік білім беру саласындағы жоспарланып жатырған игі істердің ортасында Атырау аграрлытехникалық колледжінің ұжымы да өзіндік үлес қосатындығы сөзсіз.

БОЛАШАҚ МАМАНДАРДЫ ДАЯРЛАУ ЖОЛЫНДАҒЫ КӘСІБИ ШЕБЕРЛІКТІ АРТТЫРУ МАҢЫЗДЫЛЫҒЫ Дюсенгалиева Арайлым Махмудовна Батыс Қазақстан инженерлік-технологиялық колледжі, Жаратылыстану магистрі

Халықты халықпен, адамды адаммен теңестіретін – БІЛІМ М.Әуезов Білім беруді ақпараттандыру жағдайында оқытушы мамандардың біліктілігін көтеру – педагогтардың кәсіби шеберлігін арттырудың негізгі міндеттерінің біріне айналып отыр. Болашақ мамандарды даярлайтын оқытушылардың біліктілігін көтеруді ақпараттандыру туралы тұжырымдама, стандарт және оқу-тақырыптық жоспарларын жасақтау қажет. Аталған қажеттілікті шешу барысында оқытушы мамандардың біліктілігін ақпараттық технологияны өз қызметтеріне пайдалану саласы бойынша тұжырымдама, жұмыс бағдарламалары жасақталды. Сонымен бірге білім беруді ақпараттандыру жағдайында оқытушы мамандардың ақпараттық сауаттылығын, ақпараттық мәдениетін және ақпараттық құзырлығы сияқты қабілеттіліктерді қалыптастыру мәселесі бүгінгі күннің өзекті мәселесіне айналып отыр. Біліктілік– бұл білімдегі, тәжірибедегі, берілген білімді меңгерудегі бейімділік, құндылықты бейнелейтін жалпы қабілеттілік. Бiлiм берудi ақпараттандыру процесi пән мұғалiмдерiне, әдiскерлерге, бiлiм мекемелерiн басқарушыларға жаңа ақпараттық технологияны өз қызметтерiне жан-жақты пайдалану саласына үлкен талап

қояды. Қазақстан Республикасы бiлiм беру жүйесiн ақпараттандырудың Мемлекеттiк бағдарламаларының негiзгi мiндеттерiнiң бiрi ретiнде мамандардың осы сала бойынша бiлiктiлiгiн көтеру және қайта даярлау қарастырылған. Аталған мiндеттердi жүзеге асыру мақсатында мамандардың бiлiктiлiгiн көтеру және қайта даярлау бойынша курс тақырыптарының мазмұны өзгертiлiп, жаңаланды. Оның негiзгi мазмұны бiлiм беру мекемелерiнiң қызметкерлерiнiң кәсiби шеберлiгiн жаңа ақпараттық технологияны пайдалану бойынша жетiлдiруге, басқаша айтқанда, бiлiм берудi ақпараттандыруға сай мамандарды жан-жақты даярлауға бағытталған. Бiлiктiлiктi көтеру курстарындағы оқыту мазмұны тыңдаушылардың құзырлығын дамытуға бағытталған. Бiлiм беру қызметкерлерiнiң бiлiктiлiгiн көтеру және қайта даярлауды жетiлдiру курстарына дайындықты ұйымдастыруда оқыту мен тәрбиелеудiң субъективтiк әдiстерiне бағытталған. Ал оның мазмұны қолданбалы сипатта құрастырылды. Оқытушы – ақпараттанушы емес, оқушының жеке тұлғалық және интеллектуальды дамуын жобалаушы. Ал бұл оқытушыдан жоғары құзырлылықты, ұйымдастырушылық қабiлеттiлiктi, 21

оқушыларды қазiргi қоғамның түбегейлi өзгерiстерiне лайық бейiмдеу, олардың зерттеушiлiк дағдыларын дамыту бағыттарын талап етедi. Оқытушының бiлiмi бiлiктiлiктi көтеру курстарымен шектелiп қалмауы керек. Олар үшiн оқыту мен тәрбиелеудiң тұлғалық-бағдарлық мәселелерi, оқушы деңгейiндегi ғылыми жобаларды жасақтап, оны жүзеге асыру әдiстерi, оқушының жеке тұлғасын дамытуға бағытталған жаңа педагогикалық технологияларды таңдау тәсiлдерi, оқытушының кәсiби шеберлiгiн дамытуға бағытталған теориялық-методологиялық және әдiстемелiк проблемалар, психологиялық-педагогикалық мәселелер курстың негiзгi бөлiмдерi ретiнде қарастырылуы керек. Болашақ мамандарды даярлайтын оқытушының өз еңбегін зерттеу және талдау жасау біліктілігіне қарай шығармашылық мынандай деңгейлерге бөлінеді: 1.Ақпараттық – өндірушілік: оқытушы басқаның тәжірибесін ескере отырып, нәтижеге жету жолындағы педагогикалық міндеттерді шешеді, нақты ситуацияларды шешудің тиімділігін талдауды біледі. Бұл педагогикалық шығармашылықтың төменгі деңгейі болып табылады. 2.Бейімділік- болжаушылық: оқытушы өзіне белгілі ақпараттан оқушылардың потенциялық мүмкіндіктері мен өзіндік жеке қасиеттерін ескере отырып, өзара әрекет әдістерін, құралдарын, тәсілдерін іріктеп, өзгертіп пайдалана біледі. Бұл деңгейде пәнаралық байланыс, саралап оқыту, білім, білік дағдыларын меңгерту жұмыстары жүреді. Бірақ әліде болса оқушының жеке басын дамытуды оптималды болжау жағдайы жетіспейді. Бұл педагогикалық шығармашылықтың І деңгейі. 3.Ұтымдылық: оқытушының құрастырушылық – болжаушылық қабілеті байқалады, яғни жаңашылдық, педагогикалық үрдісті мақсатты, ұйымдастыру, педагогикалық міндеттерді шешудің қалыптан тыс түрлерін қолдану, т.б. Бұл ІІ деңгейі.

4.Зерттеушілік: оқытушы өзінің ізденісінің тұжырымдамалық негізін анықтай біледі, оларды еркін қисындырады. Оның нәтижесін зерттеу негізінде өзінің жүйесін дайындайды. Бұл деңгейде оқытушы шығармашылықтың жоғары категориясына жақын. Бұл оқытушы өзінің тәжірибесін жинақтай біледі. Егер оны әріптестері мойындаса, оның идеясы басқа оқытушылардың жұмысында тиімді нәтиже беруі мүмкін. Бұл педагогикалық шығармашылықтың «жоғары» деңгейі. 5.Креативтік (шығармашылықты елестете білу) – болжаушылық: оқытушы жоғары міндеттерді ұсыну және оларды шешудің әдістерін негіздеу қабілеттерін көрсетеді. Мұндай қызмет нәтижесінде өмірлік шығармашыл инновациялық тұлға қалыптасады. Бұл деңгейде оқытушы қызметінде өзара әрекет жасау әдісі орын алады. Принцип бойынша бұл әдістерді оның оқушылары да меңгереді. Олар тұрақты жағдайда өз мүмкіндіктері бойынша өзіне – өзі іштей жарысқа түсу үрдісінде нәтижеге жетуге тырысады. Алғашқы екі деңгейде шығармашылықпен жұмыс істейтін оқытушы өзін іздейді, яғни ол өзіне: Мен не істей аламын?, Қолымнан не келеді? Деген сұрақтарын қойса ІІІдеңгейде, Қалай жақсы істеуге болады?, Қандай әдіс–тәсілдер, құралдар жоғары нәтиже береді? деген сұрақтарды басшылыққа алса, ал ІV, V деңгейде өз іс әрекетіне шығармашыл- оқытушы:Мен кімді қалыптастырамын? Менің қызметімнің нәтижесі не? Сұрақтарын басшылыққа алады. ҚР Президенті Н.Ә.Назарбаев 2012 жылғы 27 қаңтардағы «Әлеуметтік экономикалық жаңғырту Қазақстан дамуының басты бағыты» Қазақстан халқына жолдауында былай деп атап көрсетті: «Педагогтар құрамының сапасын арттырудың маңызы зор. Негізгі педагогикалық білім берудің стандарттарын, мектеп және жоғары оқу орындары оқытушыларының біліктілігін арттыруға қойылатын талаптарды күшейту қажет. Әр өңірде педагогтардың біліктілігін арттыратын интеграцияланған орталықтар жұмыс істеуі тиіс». Білікті педагогтар

педагог мамандығының мәртебесін көтерудің қуатты факторы болып табылады. Оқытушының мәртебесі оның интеллектуалдық, кәсіптік деңгейімен, жеке тұлғалық қасиеттерімен белгіленеді. Аталған қасиеттерді жетілдіру үшін біліктілікті арттыру жүйесінің қызметі осы бағытқа арналуы тиіс. Осы міндеттерді жүзеге асыру үшін оқытушылардың біліктілігін арттыру жүйесіне өзгерістер ендіру қажет. Біліктілікті арттыру орталығы педагогтардың сапалық құрамын арттыруға және кәсіптік шеберлігін жетілдіруге бағытталды. Орталық өз жұмысында мына принциптерді басшылыққа алады: 1.Қоғамға бағытталуы. Біліктілікті арттыру педагогтардың бойында азаматтық, әлеуметтік және тұлғалық қасиеттерді қалыптастыруға бағытталады. 2.Ғылымилық және инновациялық. Жаңа ғылыми нәтижелерді қолдануға үнемі ұмтылу, жаңа технологиялар, ғылыми білім мен ақпаратты қолдануға дайындық. 3.Үздіксіздік. Педагогтардың өмір бойы үздіксіз білім алуын қамтамасыз ету. 4.Көптүрлілік (Диверсификационность). Білім сапасын арттыруға және біліктілікті арттыру жүйесінің бәсекеге қабілеттілігін арттыруға бағытталған қызметтің жаңа түрлерін меңгеру, қызметтердің түрлерін, санын көбейту. 5.Ашықтық (транспарентность). Орталықтың жұмысы туралы ақпараттың ашықтығы және қол жетімдігі, құрылымдық тұтастық пен тұтас жүйенің айқындығы. 6.Автономия және академиялық тәуелсіздік. Басқарудың дербестік және коллегиялық сипаты мен демократиялық принциптер негізінде шешім қабылдау, әрбір адамның жеке жауапкершілігі,

оқытушыларға білім беру қызметінде академиялық тәуелсіздікті қамтамасыз ету. 7.Заңға сәйкестік. Орталық өз қызметінде барлық құқықтық нормаларды сақтайды. 8.Көшбасшылық. Оқытушылардың біліктілігін арттыруда көшбасшылыққа ұмтылу, басқарудың бір вертикалын және менеджменттің жаңа принциптерін енгізу. Кәсіптік деңгейдің сапалық өсуін қамтамасыз ету үшін мына жұмыстар белгіленді: -жаңартылған қысқамерзімді біліктілікті арттыру курстары; -жаңа жүйе бойынша үш айлық біліктілікті арттыру курстары; -e-learning электрондық оқытуды енгізу бойынша біліктілікті арттыру курстары; -қазіргі білім беруді дамытудың бағыттарына сәйкес жасалған біліктілікті арттыру курстарының мазмұнын жаңарту; - жаңа мазмұн жасау; -ақпараттық коммуникациялық технологияларды қолдануды ендіру. Қазақстандық білім беру жүйесінде оқытушы мәртебесін арттыруда төмендегідей стратегиялық бағыттар анықталды: 1.Оқытушы қызметкерлердің біліктілігін арттырудың жаңа жүйесін жасау. 2.Үздік қазақстандық және халықаралық тәжірибе негізінде педагог қызметкерлердің біліктілігін арттырудың мазмұнын модернизациялау. 3.Жоғары оқу орындары мен колледждің педагогикалық мамандықтарындағы оқытушылардың біліктілігін арттырудың инновациялық жүйесін дамыту. 4.Білім сапасын қамтамасыз ететін біліктілікті арттыру жүйесінің тиімді жұмыс жасауына қажетті жағдайлар тудыру.

Педагогтік ізденіс  ПОВЫШЕНИЕ КВАЛИФИКАЦИИ ПЕДАГОГИЧЕСКИХ РАБОТНИКОВ В ОБЛАСТИ ФОРМИРОВАНИЯ СИСТЕМНОГО МЫШЛЕНИЯ ОБУЧАЮЩИХСЯ КАК УСЛОВИЯ ИХ ИНТЕЛЛЕКТУАЛЬНОГО РАЗВИТИЯ Галиев Т.Т. Филиал АО «НЦПК «Өрлеу» института повышения квалификации педагогических работников по Жамбылской области, д.п.н., к.т.н., профессор

В педагогической теории и практике системность представляет собой одну из ключевых характеристик педагогических явлений и процессов. Что касается системы образования, то она должна обеспечивать формирование у обучающихся системных представлений и системного мышления, целостной системы знаний, умений и компетенций. Педагогическая проблема формирования системного мышления тесно связана с проблемой интеллектуального развития личности. Системное мышление является основой и эффективным средством интеллектуального развития человека, его креативности. Говоря о национальном проекте «Интеллектуальная нация- 2020», Глава государства Н.А.Назарбаев указал на три основных направления: -первое направление касается инновационного развития системы образования. Надо добиться того, чтобы наша молодежь умела не только получать, но и создавать новые знания. Самым ценным знанием сегодня становится креативное мышление, умение перерабатывать знания, рождать новые решения, технологии и инновации. Для этого нужны новые методики, новые формы преподавания, новые специалисты; -второе направление касается информационной революции; -третье направление-духовное воспитание молодежи. Как системное явление, развитие интеллектуальной нации должно

осуществляться на основе принципа системности и системного подхода. Анализ современного состояния принципа системности в образовании позволил выявить противоречия: -между необходимостью формирования у обучающихся системных представлений и системного мышления и недостаточной разработанностью необходимых для этого теоретических, методологических и методических основ и средств; -между органичной взаимосвязи формирования системного мышления и интеллектуального потенциала обучающегося и отсутствием теории и методологии данного процесса в условиях образовательного процесса; -между потребностью воплощения принципа системности и системного подхода в системе образования и учебном процессе и неготовностью к этому педагогических кадров. Данные противоречия обусловили выбор темы научно-методической работы ИПК «Повышение квалификации педагогических работников в области формирования системного мышления обучающихся как условия их интеллектуального развития». Цель.Обеспечение теоретикометодологической, методической и практической готовности слушателей (педагогических кадров) к формированию системного мышления обучающихся как условия их интеллектуального развития. Задачи: 1.Разработка теоретико-методологических и методических основ и средств

формирования системного мышления обучающихся как условия их интеллектуального развития. 2.Организация и проведение научных исследований по проблемам формирования системного мышления обучающихся как условия их интеллектуального развития. 3.Разработка системных методов и технологии обучения, направленных на формирование у обучающихся системных представлений, умений и навыков системного мышления и интеллектуальных умений на основе системного подхода. 4.Разработка, публикация и размножение традиционных и электронных учебных пособий, учебно-методических рекомендаций и иных вспомогательных средств обеспечения учебного процесса. 5.Реализация теоретико-методологических и методических основ и средств, а также разработанных методов и технологий обучения в учебном процессе ИГЖ в организациях образования города Тараз и Жамбылской области. 6.Организация и обеспечение функционирования экспериментальных площадок для апробирования основных положений теории и методологии, а также разработанных методов и технологии формирования системного мышления как условия интеллектуального развития обучающихся. 7.Проведение учебно-методических и научно-практических семинаров и конференций по проблемам формирования системного мышления, интеллектуального развития обучающихся, внедрения в учебный процесс системного подхода. 8.Распространение опыта ИПК по формированию системного мышления обучающихся как условия их интеллектуального развития в организациях образования республики. 9.Публикация научных статей и иных материалов исследований. 2. Этапы выполнения работ по теме 1-этап включает: 1.Разработку теоретикометодологических и методических основ и

средств формирования системного мышления обучающихся как условия их интеллектуального развития; 2.Разработку системных методов и технологии обучения, направленных на формирование у обучающихся системных представлений, умений и навыков системного мышления и интеллектуальных умений на основе системного подхода; 3.Разработку, публикацию и тиражирование традиционных и электронных учебных пособий, учебнометодических рекомендаций и иных вспомогательных средств обеспечения учебного процесса; 4.Проведение обучающих семинаров для работников ИПК. Срок реализации 1-го этапа - в течение 2015 года. П-этап включает: 1.Внедрение теоретикометодологических и методических основ и средств, а также разработанных методов и технологии обучения в учебном процессе ИПК; 2.Организацию и обеспечение функционирования экспериментальных площадок для апробирования основных положений теории и методологии, а также разработанных методов и технологии формирования системного мышления как условия интеллектуального развития обучающихся; 3.Исследование процесса, качества и проблем формирования системного мышления как условия интеллектуального развития обучающихся; 4.Подготовку научных отчетов по научно-исследовательской работе; 5.Публикацию научных статей и иных материалов исследования. Срок реализации 2-го этапа - 2015-2016 годы. Ш-этап включает: 1.Реализацию теоретикометодологических и методических основ и средств, а также разработанных методов и технологии обучения в учебном процессе ИПК; 2.Апробирование основных положений теории и методологии, а также

разработанных методов и технологии формирования системного мышления как условия интеллектуального развития обучающихся в организациях образования города Тараз и Жамбылской области; 3.Проведение учебно-методических и научно-практических семинаров и конференций по проблемам формирования системного мышления, интеллектуального развития обучающихся, внедрения в учебный процесс системного подхода; 4.Обобщение и распространение опыта ИПК по формированию системного мышления обучающихся как условия их интеллектуального развития в организациях образования республики; 5.Завершение научно-исследовательской работы по теме и публикация научного отчета; 6.Публикацию научных статей и иных

материалов исследований; 7.Подготовка отчета о проделанной работе по теме. Срок реализации 3-го этапа - 2017 год. 3.Научный руководитель и ответственный исполнитель темы доктор педагогических наук, кандидат технических наук, профессор Галиев Темир Тлекович. 4.Имеющийся задел по теме 1. Галиев Т.Т. Опережающая подготовка специалистов: Научнометодическое пособие.- Астана: Изд-во Парламента РК, 2014. - 320 с. 2. Галиев Т.Т. Опережающая подготовка специалистов:Учебно-методическое пособие.-Астана: Изд-во КАТУ им. С.Сейфуллина, 2011.-193 с. (в соавторстве).

МЕКТЕП ОҚУШЫЛАРЫНЫҢ ФУНКЦИОНАЛДЫҚ САУАТТЫЛЫҒЫН АРТТЫРУДА ЖАРАТЫЛЫСТАНУ ПӘНІНІҢ МАҢЫЗЫ Ермекбаева Л.Ж. «Өрлеу» БАҰО»АҚ филиалы Ақтөбе облысы бойынша ПҚБАИ, «Жаңа технологиялар және жаратылыстану-ғылыми (гуманитарлық) пәндерді оқыту әдістемесі» кафедрасының аға оқытушысы,

Сембаев М.Т.

Көлік, коммуникация және жаңа технологиялар колледжінің Информатика пәнінің оқытушысы

Мемлекеттің болашағы, алға басуы және Қазақстанның дамуы мен тұрақтылығының жүзеге асырылуы жас ұрпаққа сапалы білім берумен айқындалады. Қазақстан Республикасы 2011-2020 жылдарда білім беруді дамытудың Мемлекеттік бағдарламасында «Қазақстан Республикасында ел басшылығының адами капиталды дамытудың қажеттілігі мен маңыздылығын түсініп, білім беру жүйесін реформалауды бастауға және жүргізуге жанжақты қолдау көрсетуінің нәтижесінде білім беруді қарқынды дамыту мен жаңғырту мүмкін болып отыр» делінген. Бұл Қазақстанның білім беру жүйесінің өтпелі кезеңі аяқталып, дамыған елдер моделіне сәйкес келетіндігін және ТМД елдерінің арасынан мемлекетіміз

көшбасшылық орынға шығып, 2020 жылға дейін жоғары білім сапасы мен халықаралық деңгейде нәтиже беретінін айқындайды. Cондай-ақ оқушылардың функционалдық сауаттылығын дамыту жөніндегі 2012-2016 жж. арналған Ұлттық іс-қимыл жоспарын іске асыру және PISA халықаралық зерттеулері аясында өткізілетін оқушылардың ғылыми жаратылыстану функционалдық сауаттылығын дамыту әдістері қарастырылуда. Қазіргі таңда оқушының өзін-өзі дамытуға, алған теориялық білімдерін өмірмен байланыстыруға, оны қолдана білуге бағытталған жұмыстарға көңіл бөлінуде. Қазақстаннның бәсекеге қабілетті

30 елдің құрамына енуі үшін және еліміздің экономикасының дамуы үшін білім беру жүйесін реформалаудың тың жұмыстары орындалып жатқандығын атап өтуге болады. Осындай жұмыстардың бірі«Өрлеу» БАҰО» АҚ филиалы Ақтөбе облысы бойынша педагогикалық қызметкерлердің біліктілігін арттыру институтының ұйымдастыруымен өткен «PISA халықаралық зерттеулері аясында оқушылардың ғылыми-жаратылыстану функционалдық сауаттылығын дамыту» тақырыбындағы екі апталық курс. Бұл курстарда пән мұғалімдеріне Қазақстан Республикасы 2011-2020 жылдарда білім беруді дамытудың Мемлекеттік бағдарламалары, оқушылардың функционалдық сауаттылығын дамыту жөніндегі 2012-2016 жж. арналған Ұлттық іс-қимыл жоспарын іске асыру жолдары қарастырылды. 2015 жылдың сәуір айында 15 жасар оқушылардың функционалды сауаттылығын халықаралық зерттеудің 6-шы кезеңі басталуда. PISA-2015 басым бағыты ғылыми-жаратылыстану сауаттылығы болады. Сондықтан курстар кезінде тыңдаушыларға PISA зерттеулерінің әдісімен тест тапсырмаларын құрастыру жолдары мен үлгілері таныстырылды. Демек, алдағы уақытта жаратылыстану бағытындағы әр пән мұғалімдеріне осы ісшаралар аясында білім беріп, оқушылардың құзыреттілігін қалыптастыру мақсатында біршама жұмыстар міндеттеледі. Ғылыми-жаратылыстану білім беру саласы оқушылардың бойында табиғат құбылыстары және заңдылықтары жайлы ұғым қалыптастырады; табиғатты таныпбілудің ғылыми әдістерімен таныстырады. Ол адамға табиғаттың бір бөлігі ретінде тек қана табиғат әлемін түсінуге ғана емес, сонымен қатар бұл құбылмалы әлемде дүниетанымдық, мәдени және білікті тұлғаның қалыптасуына, жүйелі-құнды жеке тұлғалық тәрбие беруге бағытталған. Жаратылыстану бағытында деңгейлеп оқыту жүйесі еуропалық стандарт талаптарына сәйкестендіріліп, әлемдік білім

кеңістігіне шығу, қазіргі қоғам талабына сай алынған терең білім, білік, дағдылар мен тілдік құзіреттілікке ие бәсекеге қабілетті тұлғаны қалыптастыру өзекті мәселелердің бірі болып табылады. Жаратылыстану бағытындағы PISA зерттеулерінің ҚР жалпы білім беретін орта мектебінің 8-9 сыныбында оқушыларымыздың дайындық деңгейлері әлемдік жетістіктерге сәйкес келетін, 6 деңгейлі құрылымын айқындайтын оқушының білім, білік, дағдылары ерекшеліктеріне сәйкестендіріп тест тапсырмаларын құрастыру және шешу жолдарын ұсыну басты идеялардың бірі екенін атап өткен жөн. Егер оқушылардың белгілі бір тапсырмаларды ой елегінен өткізуге ықпал ететін, осы жағдай проблемаларын зерттеуге және одан шығу жолдарын көрсететін жаңа мәтіндер мен тапсырмалар құрастырылса, онда жаратылыстану пәндері бойынша ғылыми концепцияны түсіну, білу, жеке шешім қабылдай алу, қоғамның мәдени экономикалық дамуына әсер ете білетін белсенді тұлға қалыптасады. Осы тұрғыдағы іс-әрекеттерді қарастыра отырып, оқушының білімін қалыптастыруға бағытталған құзыреттілік түрлері айқындалады, олар: -Ақпараттық құзыреттілік: Өз бетінше табуға, талдауға, іріктеу жасауға, түсіндіруге және ақпаратты тасымалдауды,оның ішінде қазіргі заманғы ақпараттық коммуникациялық технологиялардың көмегімен жүзеге асыруға мүмкіндік береді. -Коммуникативтік құзыреттілік: Нақты өмірлік жағдайларда өзінің міндеттерін шешу үшін ауызша және жазбаша коммуникациялардың түрлі құралдарын қолдануға мүмкіндік береді. -Проблемалардың шешімін табу құзыреттілігі: Әр түрлі жағдайда проблемаларды анықтауға,жауапты шешім қабылдауға, өз шешімінің нәтижесін бағалауға мүмкіндік туғызады. Халықаралық зерттеулерге Қазақстанның қатысудағы мақсаты-оқушылардың оқу жетістіктерінің бақылау-бағалау жүйесін реформалау, халықаралық стандартқа

сәйкес білім мазмұнын оңтайландыру, Аталған 4 бөлікті қамтыған жағдайда қазақстандық білім сапасын бағалау жүйесін ғана оқушылар жоғары деңгейдегі құру болып табылады. көрсеткіштерге ие болатыны сөзсіз. Осы мақсатқа сәйкес жаратылыстану Функционалдық сауаттылықты ғылыми сауаттылығының қалыптасуына қалыптастыратын оқыту мазмұны құзыреттілік түрлерін қарастыруға болады: төмендегідей мамандықтарға жоғары сынып -жаратылыстану ғылыми зерттеудің негізгі оқушыларын бейімдеуге икемделеді: химия, ерекшеліктерін түсіну (немесе химиялық технология және өндіріс, жаратылыстану ғылыми әдістерін тану); тұрмыстық химия, экологиялық -бар ғылыми білімдер негізінде химия,медицина және фармакология жаратылыстану ғылыми құбылыстарды негіздері, табиғи ресустарды қорғау, түсіндіру және сипаттауды білу, сондай-ақ нанотехнология бағыттары бойынша өзгерістерді болжай алу; оқушыларды бейіналды және дайындау. -ғылыми дәлелдемелерді қолдана білу және Оқушының PISA зерттеулерінің әдісімен бар мәліметтерден қорытынды алу үшін, тест тапсырмаларын орындаудағы оларды талдау және дәлелді бағалау. функционалдық сауаттылығы–оның Демек, оқушыларға PISA зерттеулерінің берілген тапсырманы зейін қойып тыңдауы, әдісімен тест тапсырмаларын құрастыруда берілген сызбаларды салыстыруы, өзінің оқушының функционалдық сауаттылығына, ойындағы түсінік, болжам, пікірлерін жан-жақты болуына, өзінің ісіне сыни жүйелі жеткізе білуі мен логикалық ойлана көзқарас қалыптастыра алуына жағдай отырып, сыни көзқарас қалыптастыруына жасау деген сөз. жетелейді. PISA зерттеулерінің әдісімен тест Жаратылыстану пәндері бойынша PISA тапсырмаларын құрастыру құрылысы тесттер мына бағыттарды қарастырады: 4 бөлікті қарастырады: }Денсаулық-«Пайдалы вибрациялар», «Сүт», «Антибиотиктер», «Дене шынықтыру 1. Құзырлықтар: *Ғылыми сұрақтарды тану және қою, жаттығулары», «Мэри Монтегю». құбылыстарға ғылыми анықтама беру, }Табиғи ресурстар-«Жер бетідегі ауа ғылыми дәлелдерді пайдалану. температурасы»,«Күн батареялары», «Сүттегі бактериялар». 2. Білім: *Жаратылыстану ғылымы–ғылым туралы }Қоршаған орта - «Пингвиндер аралы», білім (пайымдау әдістері мен тәсілдері) «Жасыл саябақ», «Түрлі климаттар». }Қауіпті апат түрлері-«Жер бетідегі ауа 3. Мәнмәтін: *Жаратылыстану білімі және температурасы»,«Жер бетіндегі табиғи технологиямен байланысты шынайы апаттар», «Орман өрттері». жағдаяттар: }Жаратылыстану мен технология *жеке бас; *әлеуметтік; *ғаламдық байланысы-«Қасық», «Пластик ғасыры», «Қауіпсіздік жастықтары», «Ашық алаңда 4. Қатынастар: *Ғылыми танымның маңыздылығы, тағамды дайындау», «Динозаврлардың жаратылыстану бойынша жетістікте өзінжойылуы». өзі бағалау, ғылымға ықылас. PISA тест тапсырмаларының типтері:

PISA-2012 тапсырмалары Қысқа жауапты таңдауы «Ия» немесе «жоқ» жауаптарын таңдауы

Пайыздық көрсеткіш 32% 34%

Жабық түрде құрастырылған жауаптар

Ашық түрде құрастырылған жауаптар

32%

Барлығы

100%

Жаратылыстану бағытындағы PISA зерттеулерінің әдісімен тест тапсырмаларын жоспарлау кезінде ең алдымен оқушының оқу сауаттылығының құзыреттілігін ескеру керек. Олар: 1.Табу және алу: • мәтінді көзбен жүгірту; • басты элементтерін анықтау; • ізденіс аймағын тарылту; • қажет ақпаратты айыру. 2. Түсіндіру және ықпал ету: • мәтіндегі ақпарат элементтерін бірге байланыстыру; • мәтіннен автор тезистерін дәлелейтін дәлелдер табу; • автор ой түйінінен қорытынды шығару; • мәтіндегі басты ой немесе автор ойы туралы қорытынды жасау. 3. Зерделеу және бағалау: • басқа ақпарат көздерінен алған біліммен мәтіннен алған ақпаратты байланыстыру; • әлем туралы өзінің көзқарастарымен мәтінде берілген пікірді салыстыру; • автормен ішкі диалог жүргізу: өз көзқарастары мен автор көзқарасын қорғауда дәлелдер іздеу. Осы оқушының оқу сауаттылығының құзыреттілігін ескере отырып, тест тапсырмаларын беру керек және төмендегі функционалдық сауаттылық ерекшеліктерін де ескерген жөн: • жаратылыстанудың негізгі ерекшеліктерін адами таным мен зерттеу формасы ретінде түсіну қабілеттілігі; • жаратылыстану ғылымдары мен технологияның материалдық, интеллектуалдық және мәдени салаға әсер ететіндігі туралы білімді көрсету; • мектепте алған білімді түрлі өмірлік жағдайларда қолдана алу қабілеттігі, қойылған мәселелерді ғылыми әдістермен шешу, ақпараттың түрлі көздерімен жұмыс жасай және оны сыни тұрғыдан бағалай алу; • эксперимент тәжірибелер жасау, болжамдар келтіру және қолдайтын немесе жоққа шығаратын зерттеулер өткізу,айтылған көзқарасқа қарсы шығу немесе оны негіздеу.

Оқушылардың оқу жетістіктерін бағалау бойынша халықаралық бағдарлама негізінде жаратылыстану ғылыми сауаттылықты анықтауға төмендегідей түсінік береді-ғылыми жаратылыстану білімдерін қолдана білу,қоршаған әлемді түсінуге және сәйкесінше шешімдер қабылдауға қажетті мәселелерді анықтау, қорытындылар жасау. Қорыта айтқанда, PISA зерттеулерінің әдісімен тест тапсырмаларын құрастыруда мұғалімнен көп еңбек, терең білімділік, күш-жігер, жан-жақтылық, ізденімпаздық, жаңа ақпарат көздерін мейлінше тиімді қолдана алатын қажыр-қайрат талап етіледі. Осы аталған маңызды сипаттар мұғалімнің жан-жақты ізденістегі шығармашылық тұлғасында тоғысып және де оқу үрдісінде ұтымды қолданылған жағдайда құзыреттілік қалыптастырудың сапалы да өрелі мақсатына жетуге өрісті ықпал етпек. Сонда ғана өскелең ұрпаққа сапалы білім алуына дұрыс бағыт-бағдар беріліп, оқушылардың өмірде таңдайтын кәсіби бағытына жетуде адастырмайтын жол ашылады әрі елшілдік ұстанымдағы зияткерлік тұлғасын қалыптастыруға айқындауға жол ашылады деп білеміз. Қолданылған әдебиеттер: 1.ҚР Президенті Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына арналған Жолдауы: «Қазақстан жолы-2050: Бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ» 2.Функционалдық сауаттылығын арттыруға арналған 2012-2016 жж.ұлттық іс қимыл жоспары. 25.06.2012.№832 Үкімет қаулысы 3.Қазақстан Республикасында білім берудің 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы. Астана, 2011 ж. 4.Оқушылардың функционалдық сауаттылығын дамыту жөніндегі 2012 2016 жылдарға арналған ұлттық іс-қимыл жоспары. Астана, 2012 г. 5.PISA халықаралық зерттеуін жүргізу аясында оқушылардың функционалдық сауаттылығын дамыту әдістері бойынша Қазақстан Республикасы педагог қызметкерлерінің біліктілігін арттыру бағдарламасы. Тыңдаушының жұмыс дәптері // NIS- PEARSON. 6.PISA халықаралық зерттеуін жүргізу аясында оқушылардың функционалдық 29

сауаттылығын дамыту әдістері бойынша Қазақстан Республикасы педагог қызметкерлерінің біліктілігін арттыру бағдарламасы.Оқу сауаттылығы. Тренерге арналған нұсқаулық // NIS- PEARSON. 7.PISA халықаралық зерттеуін жүргізу аясында оқушылардың функционалдық сауаттылығын дамыту әдістері бойынша Қазақстан Республикасы педагог қызметкерлерінің біліктілігін арттыру бағдарламасы.Оқу сауаттылығы.

Мұғалімнің жұмыс дәптері // NISPEARSON. 8.Жайтапова А.А.. Рудик Г.А., Белошниченко Е.В., Сатывалдиева А.С. Педагогика 21-го века на пороге школы. Алматы. 2009. 9. Заир – Бек С.И., Муштавинская И.В. Развитие критического мышления на уроке – М.: Просвещение, 2004 – 175б. 10. 10. Полат Е.С. Новые педагогические и информационные технологии в системе образования – М. Академия, 2003 – 272б

ОҚЫТУШЫНЫҢ ӘДІСТЕМЕЛІК МӘДЕНИЕТІН ДАМЫТУ Кереева Жаннат Райымбекқызы Саламат Мұқашев атындағы Атырау политехникалық колледжі Әдістемелік кабинет меңгерушісі, Республикалық «Үздік педагог-2013» атағының иегері

Қазақстандағы білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы жобасында Қазақстанда оқитындарды сапалы біліммен қамтамасыз етіп, халықаралық рейтінгілердегі білім көрсеткішінің жақсаруы мен қазақстандық білім беру жүйесінің тартымдылығын арттыру үшін, ең алдымен,педагог кадрлардың мәртебесін арттыру, олардың бүкіл қызметі бойынша мансаптық өсуі,оқытылуы және кәсіби біліктілігін дамытуды қамтамасыз ету, сондай-ақ педагогтардың еңбегін мемлекеттік қолдау мен ынталандыруды арттыру мәселелеріне үлкен мән берілген. Ұстаздарды қандай болса, қоғамы да сондай деген бұлжымас заңдылық ерте уақытттардың өзінде-ақ белгілі болды. Адамзат өркениетінің даму тарихында жақсы мектебі мен ұстаздары бар мемлекет қана алға озып шыққан. Көптеген әдебиеттерге теориялық талдау жасау барысында мектеп ұстаздарына қойылатын бірқатар негізгі талаптар бар екені айғақталды. 30

Өзге мамандықтарға дәл осы ұстаздық ету секілді соншалықты жоғары талаптар қойылмайды. «Ұстаз... жаратылысынан өзіне айтылғанның бәрін жете аңғарған нәрселердің бәрін жадында жақсы сақтайтын, бұлардың ешнәрсені ұмытпайтын... алғыр да аңғарымпаз ақыл иесі.. мейлінше шешен, өнер-білімге құштар, аса қанағатшыл, жаны асқақ, арнамысын сақтайтын, ардақтайтын, жақындарына да, жат адамдарына да әділ... жақсылық пен ізгілік көрсетіп... қорқыныш пен жасқануды білмейтін батыл да ержүрек болуы керек.»-деп Әл-Фараби айтқандай, келешекте біздің егеменді еліміздің балаларын ешкімнен кем қылмай, мектеп қабырғасынан-ақ жан-жақты білімді, тәрбиелі етіп шығару жолындағы басты тұлға-ұстаз. Ұстаздардың кәсіби құзырлығы ізденімпаздықпен, жауапкершілікпен келеді, бұл - адам еңбегінің нәтижесінде байқалатын, белгілі бір еңбек функциясын

қабілеттілікпен меңгеруіне мүмкіндік беретін психологиялық жағдай. Құзырлылық мынадай жағдайдың жиынтығы ретінде қарастырылады: мағыналы-тәжірибелік; коммуникативтік. Ұстаздың кәсіби құзырлылығы оның өзіне деген сенімділігінен, кәсіби қызметте өзін-өзі көрсетуінен басталады. Ұстазға қойылатын талаптардың бірі:қазіргі заманға сай кәсібін жетік білуі; оның өз ісінде жаңа технологияны шебер пайдалана білуі;студенттерге әлемдік стандартқа сай білім беруі; компьютер мен мультимедиялық технологияны меңгеру арқылы электрондық оқу құралдары мен интернет сайттарын қолдана білуі; педагогикалық-психологиялық үрдістерді жаңа ғылыми-әдістемелік тұрғыдан ұйымдастыра білуі. «Жақсы ұстаз ақиқатты қалай табуды үйретеді» (А.В.Дистерверг). «Бір сарынды және бір бағытта жүргізілген іс-әрекет бала өміріне шексіз зиянын тигізеді. Сондықтан да оқыту әдістері мен формаларын алмастыра отырып қолдану керек» - деп К.Ушинский айтқандай жақсы ұстаз баланы қалай да білімді де, тәрбиелі етуді көздейді. Қазіргі заман талабы бойынша білім беруді ақпараттандырудың негізгі талаптарының бірі - оқу үрдісіне электронды оқулықтарды енгізу. Сондықтан қазіргі ақпараттандыру қоғамында электронды оқулықтарды пайдаланбай алға жылжу мүмкін емес. Электронды оқулық - оқу пәнінің негізгі ғылыми мазмұнын қамтитын компьютерлік технологияға негізделген оқыту, бақылау, модельдеу, тестілеу.т.б. бағдарламалардың жиынтығы. Білім беру ұйымдарында электрондық оқулықтарды пайдалану студенттердің танымдық белсенділігін арттырып қана қоймай, ойлау жүйесін қалыптастыруға, шығармашылықпен еңбек етуіне жағдай туғызады. Құзыретті ұстазға қажетті қасиеттер мен дағдылар тізімін жасау үшін әртүрлі мектептердің әртүрлі тәжірибелері бар педагогтерінен құралған шағын топтардағы мұғалімдердің бірлескен жұмысын насихаттау керек. Заманымызда білім мен ақпарат үстемдік құрған қоғамда білім беру

жүйесі инновациялық экономиканың негізгі бөлігі болып табылады. Қатаң талаптары қалыптасып келе жатқан инновациялық экономика қай салада болса да, бүгінгі маманның құзыреттілігін, яғни өз саласы бойынша ой-пікірінің қалыптасуын, кәсібилігін, өмірдің өзгермелі жағдайына бейімділігін, оған сай өз білімін пайдалану ғана емес, оны қажеттілікке қарай толықтырып отыруды талап етеді. Құзыреттіліктің заман талабына сай кез келген саланың маманы болуға мүмкіндік беретін басты екі түрі белгіленіп отыр. Олар–«пәндік» және «пәннен жоғары метапәндік» құзыреттіліктер. Атап айтқанда, «пәндік» құзыреттілікке белгілі бір пәнді меңгеруге (ұстаздар үшін) немесе белгілі бір саланы меңгеруге қажетті білім мен білік жатқызылса, «пәннен жоғары метапәндік» құзыреттілік ретінде адамның өз білімін пайдалану және одан әрі дамытуға бағытталған ақпараттық, коммуникативтік, бірлесе жұмыс жасай алу қабілеттері, өз әрекеттерін басқару дағдылары сияқты қасиеттері жатқызылады. «Құзырлылық – тек кәсіби білімі емес, тұлғаның жалпы мәдениеті мен шығармашылық әлеуетін дамыту қабілеті» деп түйіндейді белгілі оқымысты Т.Г.Браже. Ұстаз-ақпараттандырушы емес, студенттің жеке тұлғалық және интеллектуалды дамуын жобалаушы. Ал бұл ұстаздан мынадай бағыттарды талап етеді: -жоғары құзырлылықты; -ұйымдастырушылық қабілеттілікті; -студенттерді қазіргі қоғамның түбегейлі өзгерістеріне лайық бейімдеу; -студенттерді зерттеушілік дағдыларын дамыту. Білім-тоқтаусыз толассыз үрдіс. ХХІ ғасыр білімін біз адамның қызығушылықтарының дамуы, оның өзінің дамуы деп түсінеміз. Бұл әр адамның өзінөзі жасампаздықпен қайта құра алуы, қоғамдық талаптар тұрғысынан өзіне сыни баға бере алуы, айналаны өзгерте алуға қатыса алуы. Ол арқылы адамның интеллектуалдық, рухани күші дамып, 31

тұлғалылығы қалыптасады. Білім-ұстаз үшін оның шығармашылық әлеуетін дамытудың үрдісі. Шығармашылық әлеуеті дамыған ұстаз үшін білім мазмұнын, әр студенттің өзіндік ерекшелігін, студенттер ұжымының артықшылықтарын, соған сәйкес оқуды ұйымдастырудың формалары мен тактикалары жайлы ақпараттарды есінде ұстау қажет. Сонымен қатар оларды дер кезінде еске түсіріп қажетіне жарата алу оның басты құндылықтарының бірі болып табылады. Кез келген жаңалық ең алдымен адамның қиялында пайда болатындықтан шығармашылық әлеуеттің құрамдас бөлігінің бірі - фантазия. Фантазия–педагогикалық актінің құрамдас бөлігі. Ол жаңа жоспарлар, бағдарламалар, технологиялар т.б. жасауда, оны жүзеге асыруда іске қосылады. Нәтиженің қандай болатынын болжау, бұрынғы елес-бейнелерді өзгертіп бірбіріне қосып, қайтадан бейнелеу арқылы, оқытуда жаңа жолдар табуға көмектеседі. Фантазия арқылы көрнекті ақын, педагог, психолог Мағжан Жұмабаев «Мылқау өмірге үн, сақау өмірге тіл беретін», жоқты бар барды гүлді, көрікті қылатын, бізді асыға аяқ бастырып тәңірмен тілдестіретін фантазия» - деген. Жақсылық ашу өздігінен келе салмайды, оған алдын-ала жасалған қажырлы еңбек құлшындырады десек, дәл сол сәтті шабытты шақ деп сипаттауға болады. Шабыт-адамның рухани күштерінің ширығып өрлеуі, шығармашылық толғанысы. Шабыт жаңа туындының пайда болуына, бастайды. Ол адамның жоғары белсенділігінен, әрекеттің өнімділігімен, шығармашылықтың шаттығын сезінумен «құштарлық» пен эмоциялық ойға шолумен ұштасады. Шығармашыл тұлға - ұстаздың ерекше қасиеттерінің қатарына педагогикалық импровизация жасай алуы жатады. Педагогикалық импровизация- бұл дегеніміз–мұғалімнің алдын-ала жоспарланбаған тосыннан пайда болған педагогикалық мәселені шешу үшін өзінің білік, дағдысы мен іскерлігін 32

шығармашылықпен іске қосуы. Педагогикалық импровизация мұғалімнің шығармашылықпен өзін-өзі дамытуына әсер етуші фактор. Өйткені импровизация кезінде мұғалімнің ішкі күштері мен қабілеттерінің жұмылуы маңызды орын алады. Дәл осы жағдайда шығармашылық туады да әлеуеттің дамуына мүмкіндік жасалады. Өзгермелі қоғамдағы жаңа формация мұғалімі–педагогикалық құралдардың барлығын меңгерген, тұрақты өзін-өзі жетілдіруге талпынған, рухани дамыған, толысқан шығармашыл тұлға құзыретті. Жаңа формация мұғалімі табысы, біліктері арқылы қалыптасады, дамиды. Нарық жағдайындағы ұстазға қойылатын талаптар: -бәсекеге қабілеттілігі; -білім беру сапасының жоғары болуы; -кәсіби шеберлігі; -әдістемелік жұмыстағы шеберлігі. Шығармашылық әлеуеті дамыған ұстаз өз кәсібін жете меңгеріп қана қоймай, өзін-өзі жан-жақты дамытуға қол жеткізеді. Нәтижесінде ұстаз кәсіби құзыреттілікке қол жеткізеді. Ұстаздың кәсіби құзыреттілігі – бүгінгі ғасыр талабына сай белгілі бір нәтижеге бағытталған білім берудің негізі болмақ. Шығармашыл критерилер: Ұстаз өз кәсібінің шекарасынан шыға алуы, сол арқылы өз тәжірибесін, еңбегін өзгерте алуы жатқызылады. Шығармашыл ұстаз үшін біреудің тәжірибесін қайталағаннан гөрі өз жаңалықтарын, білгендері мен түйгендерін басқаларға ұсына алуының, шығармашылық бағыттарының болуының мәні зор. Ең бірінші кезекте ұстаздың «өзіндік жаңалығы» болуы қажет. Ғылым жаңалығын түрлендіруде өз үлесін қосу арқылы жасаған нәтижелі жұмысы өзгелердің тәжірибесін толық көшірмей, жаңа ортаға икемдеп, өзіндік іс-әрекет жиынтығы арқылы айтарлықтай нәтижеге қол жеткізу керек. Ұстаз бойынан мына қасиеттерді жоғары бағалаймын:Өзіне деген сенімділік, қай іске болса да белді бекем буып кірісу, табандылық, жайдарлылық, кішіпейілділік, өзіне де, өзгеге де талап қоя білу, жаңалықты сезіну,

жауапкершілікті жете түсіну, жоғары саналылық. Осы қасиеттерді жақсы меңгергенде ғана ұстаздың әдістемелік

тәжірибесі түспек.

кеңейіп,

ұстаз

беделі

арта

ТАБИҒАТ ТАМАШАСЫ: ТҰЗДЫКӨЛДЕГІ ХИМИЯЛЫҚ ҚОСЫЛЫСТАРДЫҢ АДАМ АҒЗАСЫНА ПАЙДАСЫ Джалмукашева Самал Дженисовна

Атырау облысы Индер ауданы Жамбыл атындағы орта мектебінің ҚР педагог қызметкерлерінің біліктілігін арттыру курсының ІІІ деңгейлік тыңдаушысы, І санатты химия-биология пәнінің мұғалімі

Индербор поселкесінен 15 шақырым жердегі Тұздыкөлде болғандар оның суының емдік шипасы бар екенін айтып жүр. Жергілікті тұрғындар да нық сеніммен бұл көлдің суы мен қара балшығының өзі тек буын емес, демікпе, бронхит, гинекология сияқты көптеген сырқаттарға бірден-бір ем деп есептейді. Көлдеңені - 12 км. Көлдің айналасында көптеген бұлақтар жатыр. Бұлақтар бастауын жыл бойына қар жататын үңгірлерден алады. Олардың ішінде аты аңызға толы «Қыз әулие» бұлағы ерекше саналады. Тұздыкөлдің суы мен қара балшығының қасиеттілігі ерте бастан белгілі болған. Көнекөздердің айтуынша, жанына жалау, сырқатына ем іздегендер бұрын алыстан да ат арбамен келіп тұрыпты. Тұздыкөлдің емдік қасиетін білу мақсатымен 1979 жылы Кеңестер Одағының Ресейдегі Минералды сулар аймағындағы Курортология институтына өтініш жасалып, 1980 жылы институттан ресми жауап келген. Жергілікті дәрігерлердің айтуынша, зертханаға жіберілген балшық, оның бетіндегі көпіршікке талдау жасалынып, «ферменттер мен витаминдерге бай» деген қорытынды жасалған. Индердегі тұзды күмбезде Менделеев кестесінің 16 түрлі қазба байлығы «жасырынып» жатыр. Тұздыкөлдің солтүстік жағы Индер тауымен қоршалған, Оңтүстік жағалауы жазық. Тұздың мемлекетке есепке алынған қоры 647 млн. тонна шамасында. Жергілікті мамандардың

айтуынша, тұзды күмбезтаудың 34 метр тереңдігінде су қоры бар. Таудың сазды қабаттары арасынан шыққан «күркіреуік» деп аталатын бұлақтардан тұз көлі үнемі толығып отырады. Тұздыкөлдің суы натрий хлорына қаныққан. Тұз – қазір көп белең алған остеохондроз ауруына, түрлі тері ауруларына, салқын тигенге, тыныс алу жолдарының ауруларына бірден-бір ем. Сонымен қатар, ағзадағы сұйықтарды қалыпқа келтіреді. Натрий мен хлордың денедегі қалыптылығын сақтайды. Дене мөлшерінің кілегейлі қабаттарын қуыру, көзді нұрландыру, тағамдарды әрлендіру қасиетіне ие. Осыған қоса мұнда кездесетін неше түрлі минералдар, оның ішінде индерит, сатимуллит деген минералдар түзіледі. Олар дүние жүзі бойынша басқа жерде кездеспейді. Ол бұлақ арқылы жуылып, көлге құяды. Минералдар – алғашқы кезекте жүрек-тамыр және жүйке жүйелеріне әсер етеді, жүрек пен буындардың шынығуына ықпал етеді, орталық жүйке жүйесінде процестердің тепе-тең болуына ықпал етеді, зат алмасуының және ішкі секреция бездерінің қалыпты болуын қамтамасыз етеді. Ерте кезеңдерде минералды заттармен ауруды емдеуге болатына анықталған. Мысалы, Үндістанда дәрігерлер дәрілік заттардың құрамдық бөлігі ретінде мысты, мышьякты, сынапты қолданған. Шығыс дәрігерлері (орта ғасырда) емдік мақсатында құрамында фтор, йод, кобальт, калий, 33

фосфор және т.б. 20-ға жуық минералды заттар бар мумие қолданған. Ежелгі Египетте әртүрлі ауруларды емдеу мақсатында құрамында мырыш, марганец, фтор, йод, бром, хром, қорғасын және т.б. минералды заттар бар ара уын қолданған. Минералдар-ферменттер, гормондар, витаминдер, күрделі белоктар мен пигментердің құрамына еніп, жасушалар мен тіндердің құрылымдық элементтерін құрастыруға қатысады.Минералдар көптеген зат алмасу үрдісінде биокатализатор қызметін атқарып, қышқыл сілтілі ортаның тепе-теңдігін реттеп, организмнің қалыпты қызметін тұрақтандырады. Ферменттер (энзимдер)-бұл тірі клеткаларда пайда болатын және организмдегі биохимиялық процестерді тездететін белок тектес биологиялық катализаторлар.Олар организмдегі жекелеген химиялық реакциялардың жүруін, жалпы бүкіл зат алмасу процестерін тездетеді. Ферменттердің аса маңызды ролін И.П.Павлов «Ферменттер-тіршіліктің нағыз қорғаушы күші»,-деп көрсеткен болатын. Тіршілік процестерінің қалыпты өтуі ферменттердің әрекетіне байланысты. Ферменттердің әрекетіне байланысты ферментативтік реакциялардың бұзылуы түрлі қолайсыз жағдайларға душар етеді. Қазіргі заманғы дәрігерлер балшықты зат алмасу процесін қалыпқа келтіретін және емдеудің фитотерапия, гомеопатия, медикаменттермен және хирургиялық емдеу түрлерінің әсерін күшейтуге көмектесетін тиімділігі жоғары табиғи құрал деп атайды. Мысалы: балшық ағзадан қалдықтарды жақсы шығарады, жақсы сорып, антисептикалық әсер береді, қабынуға қарсы жақсы құрал. Ол ұлпалардағы зат алмасу процестерін жақсартып, қан айналысының белсенділігін арттырады, ауруды басатын жақсы құрал болып табылады. Ол ағзадан уытты заттарды шығарып, теріні оттегімен қоректендіреді. Балшықты ақылмен пайдаланатын болса, ол зиян келтірмейді. Балшықтың басты емдік қасиеті–оның сорғыш қабілеті. Ағзаны уыттардан, қалдықтардан және ауыр металдардан тазартуда балшықтың осы 34

қасиеті көмектеседі.Одан басқа балшық көптеген бактерияларды өлтіреді, иістер мен газдарды өзіне сіңіріп алады. Балшықтың антибактериалдық қасиеттері оның құрамында радийдің болуынан. Радий біздің ағзамыздан барлық зиянды заттарды шығарады. Бұл радиоактивті элементтік үлкен күшке ие. Егер ұсақталған балшықты күнде ұстаса, оның құрамындағы радий көбейеді. Біздің ағзамыз үшін радий таза күйінде өте аз мөлшерде керек. Біз оны балшықпен емделу кезінде ала аламыз. Бұндай сәулелену алдында ешқандай микроб, вирус және микроағза қарсы тұра алмайды. Балшықтың біздің ағзамызға қажетті, жақсы сіңірілетін микроэлементтерден, минералдық тұздардан тұратыны дәлелденген. Бұл- кремнезем, мырыш және магний, мыс, темір, марганец және кейбір микроэлементтер. Аталған микроэлементтердің кейбірінің адам ағзасына қажеттілігіне нақты деректер келтіре отырып тоқталсам, мысалы мыс шашты нығайтуға қатысып, ағзаның қартаюын анықтайды. Сонымен қатар адам организміне темір элементінің біркелкі сіңірілуіне көмектеседі. Мырышты көп қажет ететін аталық жыныс жүйесінің безі қуықбез, ол сперматозоидтар жасау үшін қажет. Мырыш тырнақтың, шаштың, терінің, бауырдың және көз жасушаларының құрамына кіреді. Бұл элемент терінің, шаштың жаңаруына, сондай-ақ, жараның жазылуына керек, себебі мырыш ағзада нәруыз синтезінде аса маңызды рөл атқарады. Организмде инсулин гормоны мырышпен бірге комплекс күйінде жинақталады. Марганец-адам организміне зат алмасуға қатынасатын амин тобының соңғы продуктасы-несеп зәрі (мочевина), оргиназа ферментінің әсерінен организмде түзіледі. Оның ферментативтік активтілігін жақсартатын онымен тығыз байланысқан марганец ионы қамтамасыз етеді. Сонымен қатар, марганец ионы фосфаттасымалдаушы кейбір ферменттердің кофакторы болса, ал фотосинтез кезінде хлопласталарда оттегінің түзілуін

қамтамасыз ететін ферменттердің де кофакторы болып саналады. Сонымен қатар, Тұздыкөл суының құрамы минералды заттар, адам ағзасындағы зат алмасуға қатысатын өзге де қосылыстарға толы екендігін төмендегі мысалдар арқылы дәлелдеп өтейін. Көлдің айдын суының 75 пайызы натрий хлор, 7 пайызы калий және магний, бром, тағы басқа элементтер құрайды. Микроэлементер ферменттер, гормондар, дәрумендер, биологиялық белсенді заттар құрамына комплекс түзушілер немесе активаторлар түрінде кіреді де зат алмасу, көбею, ұлпаның тыныс алу, улы заттарды залалсыздандыру үрдістеріне қатысады. Кейбір элементтердің мөлшері адам ағзасында жасы ұлғайған сайын өзгеріп отырады. Сондықтан да тіршілікте маңызды болып саналатын минералды компоненттердің концентрациясы сәл ғана көбейсе олардың аз мөлшерінің өзі де улы болып табылады деуге негіз бар. Магний жүйке ұлпаларының жұмысын жақсартады, сүйек түзуге қатысады. Адамға күніне шамамен 400 мг магний керек. Адам ағзасында 250–300 г NaCl болады, тамақпен 10–15 г күнделікті қайта толықтырылып отырады. Натрий хлоридінің артық мөлшері ішкі ағзаларға (бауыр, бүйрек) әсер ететіндігі зерттелген. Мыс қанға оттектің өтуін қамтамасыз етеді. Соның нәтижесінде жасуша, ұлпалар оттекпен жақсы қамтамасыз етіледі. Мыс көптеген ферменттердің құрамына кіреді, ұлпалардағы тотығу реакциясын жылдамдатады. Егер темір жетіспесе, баршамызға белгілі анемия немесе қан аздық ауруы пайда болады. К витаминінің қанның ұюындағы биохимиялық функциясы кейінгі кезде анықталды. Бұл витамин қан плазмасы құрамындағы активсіз протромбин белогінің негізін құраушы тромбинферментінің пайда болуына әсер етіп, ондағы плазма белогі фибриногенді, ерімейтін талшықты белок-фибринге айналуына әсер етіп, қанның ұюын тездетеді. Адам ағзасы тері арқылы өзінде жетпей тұрған микроэлементтер мен иондар,

минералдарды қажетінше сіңіре алады. Йодқалқанша без гормонының құрамдас бөлігі. Ал,бром-гипофиз жасушаларының құрамында болады. Демек, осы заттардың адам ағзасындағы биологиялық үдерістерге қаншалықты керек екенін айтып жатудың өзі артық. Көл суын пайдаланғаннан соң кейін гипертониямен, церебральды атеросклерозбен, құяңмен ауыратындар, жүйкесі шаршағандар, мойын және омыртқа остеохондрозынан зардап шегетіндер өзін өте жақсы сезінеді. Сонымен қатар,жүрек-қан тамырлары ауруларына, демікпеге, жоғарғы тыныс алу жолдарына, ревматизмге, простатитке, зәржыныс жолдары ауруларынан айығуға жақсы көмектеседі. Тұзды көлге шомылып, қара балшыққа түсу үшін адамдар мұнда Қазақстанның түкпір-түкпірінен басқа, алыс шетелден де келеді.Тұзға түсуге ревматизм, остеохондроз, полиатрит, тері аурулары, әйелдердің жыныс мүшелерінің созылмалы қабыну ауруы, невроз ауруы, бедеулік, ұйқы безінің ауруы мазалайтын адамдарға (ұйқы безінің қызметі бұзылуы кезінде) т.б. рұқсат етіледі. Ал қан қысымы 200-ден асатын, инсульт, инфаркт алғандар, бүйрек, бауыр сырқаты барларға тұзға түсу өте қауіпті. Негізі тұзға бармастан бұрын әр адам өз денсаулығын тексертіп алғаны жөн. 300 метр тереңдікте тұз қабатында орналасқан шахта өкпесі ауыратын және бронхиалды астмасы бар адамдарға бірталай ем ретінде көмек болады. Шахтада бірде-бір ауру туғызатын микроб өмір сүре алмайды. Онда бактериологиялық зерттеу жүргізгенде, оның ауасының тазалығы операция блогындағы ауадан таза болып шықты. Тұзға шілденің бастапқы күндерінен бастап, тамыздың 15-не дейін түсу керек, онда да бір рет қана. Бұл кезде нағыз ыссылық орнайды. Балшықта 10-15 минуттан артығырақ жатуға болмайды және түсу уақыты таңертеңгі 10-12, түстен кейін 17-19 сағат аралығында болуы керек. Қатты ыссылықта көл бетін бу басып, радиация қалықтап тұрады екен. Сондай-ақ, геолог бұл жерде үнемі самал жел соғып тұратындықтан, адам суық тигізіп алмауды басты назарға алғаны жөн деп санайды және 35

қалың киімдерді ұмытпаған жөн. Көз қарықтырар тұздан сақтану үшін көзілдірік және басқа қалпақ кию керек. Балшықтағы кішкене құрттардан қорықпау керек, ең жәрдемші солар. Сүлік сияқты сырқатыңды сорып алады. Қойнауында Менделеевтің химиялық кестесіндегі элементтердің түгелге жуығы кездесетін Индер тұзды көлінің өзі керемет демалыс орнын салуға сұранып-ақ тұр. Тек, бір «қызығы», талайдың дертіне дауа болып, науқасынан құлантаза айықтырған, ерекше қасиетке ие көл облыстың туристік картасына енгізілмей қалыпты. Ал басқа облыстардың демалыс шипажайларындағы балшықпен салыстырар болсақ,Атырау балшығы сапалылығы жөнінен ең жақсы, емге шипалы болып есептеледі. Индербордың қазба байлығын игеру үшін толыққанды ғылыми-зерттеу жұмысын жүргізу керек деп санаймын. Тұздыкөлді емдеу-сауықтыру орнына айналдыру мәселесі өткен ғасырдан бері шешімін таппай келеді. Кеңестік кезең тұсында Тұздыкөлге келушілерге арналған санаторий болады деп салынған ғимарат кейін аудандық ауруханаға айналып кеткен.

Тұздыкөл-басы ауырып, балтыры сыздап барған жұрттың сырқатынан айығуына себепші көл. Тұздыкөлдің құрамындағы химиялық қосылыстардың адам ағзасындағы әсері орасан зор. Қазіргі таңда көптеген адамдар:остеохондроз,нерв жүйелері,бронхит,парадонтоз,ревматизм, буын аурулары сол секілді көптеген аурулармен ауырады.Ал, химиялық элементтері бар пайдалы тұзды су – адам денесіндегі жараларды емдейді.Тұзды балшық–остеохондроз, артрит, артроз, ревматизм, т.б. ауруларды емдейді. Осы аймақта тереңдігі 300 метрге баратын шахта бар. Бұл шахтаның өз алдына ерекше емдік қасиеті бар.Өкпе ауруын емдеуіне өз ықпалын тигізеді. Болашақта игілікке жұмыс жасау үшін Индердің тұзды көлін пайдалана отырып, емдеу-сауықтыру орталығы ашылса екен деймін. Пайдаланылған әдебиеттер тізімі: 1.Қ.А.Ажгалиев. «Өсімдіктегі биоактивті заттар» 2.Глазовская М.А. «Общее почвоведение и география почв». Москва 1981г 3.Бигалиев А.Б. Жамалбеков Е.У. Білдебаева Р.М. «Қазақстанның топырағы және оның экологиясы». 1995.- 132 бет.

Институт жаңалықтары Орыс тілінде оқытатын мектептердегі қазақ тілі пәні бойынша білім беру бағдарламасын жаңарту және критериалды бағалау жүйесін енгізу тұрғысынан мұғалімдердің педагогикалық шеберлігін жетілдіру мақсатында өткізілген Қазақстан Республикасында орта білім мазмұнын жаңарту аясында оқу орыс тілінде жүретін мектептердегі «Қазақ тілі» пәні бойынша 25 тыңдаушыны қамтыған топ біліктілік арттыру курстарын аяқтады. Тыңдаушылар сынақтарын он-лайн режимінде сәтті тапсырып, жоғары нәтижелермен қорытындылады.

Әдістемелік қоржынға  РАЗВИТИЕ РЕЧЕВОЙ КОМПЕТЕНТНОСТИ УЧАЩИХСЯ НА УРОКАХ РУССКОГО ЯЗЫКА И ЛИТЕРАТУРЫ ПОСРЕДСТВОМ ПРИЁМОВ КРИТИЧЕСКОГО МЫШЛЕНИЯ Амиргалиева Арайлым Ерболатовна Атырауская область Курмангазинский район Основная средняя школа имени Ж. Нажимеденова Учитель русского языка и литературы

Задача школы состоит в том, чтобы пробудить умственные способности к самостоятельностии развивать желание самостоятельно, без учителя, приобретать новые знания. К. Ушинский овладевают программным материалом, В Республике Казахстан, чувствуют себя более комфортно, перед представляющей собой многонациональное ними вырисовывается целая картина по государство, актуальной остается проблема изучаемой теме, и учащиеся формирования поликультурной личности, самостоятельно добывают знания. Также владеющей двумя или несколькими данные приемы предлагают путь, который языками. Среди языков, функционирующих помогает совместно решить проблемы, в нашей стране, особое место занимает усиливает механизмы учебной русский язык, который является деятельности. важнейшим средством получения Чтобы повысить эффективность информации в современном обществе. И применения приемов критического современная школа призвана осуществлять мышления при разработке уроков продуктивное развитие ребенка, необходимо придерживаться обеспечивать возможность формирования определенного алгоритма: личности соответствующим темпом с последовательности трех фаз - вызов, учетом способностей и потребностей. осмысление и рефлексия. Речевая компетенция проверяется Первая стадия (фаза) урока -стадия умениями аудирования, чтения, говорения вызова, на которой ставится задача не и письма.Достигаемый уровень по только активизировать, заинтересовать аудированию–комплексное восприятие учащегося, мотивировать его на формы и содержания высказывания; по дальнейшую работу, но и «вызвать» уже чтению – беглость и сознательность чтения, имеющиеся знания либо создать с быстрым извлечением информации из ассоциации по изучаемому вопросу, что текста; по говорению – умение оформить само по себе становится серьезным мысль в цельное высказывании;по письму – активизирующим фактором для орфографическая и пунктуационная дальнейшей работы. Обучение новому грамотность и умелое выражение мысли. зависит от того, что ученик уже знает и Для развития вышеперечисленных понимает и будет иметь смысл, если оно качеств на уроках русского языка и принимает во внимание имеющиеся литературы, кроме известных приемов, я с исходные знания и умения и нацелено на успехом применяю приемы критического их расширение. мышления. Внедрение в структуру урока Вторая стадия (фаза)–осмысление приемы критического мышления показало, (реализация смысла).На второй стадии идет что большинство учащихся испытывают непосредственная работа с информацией, интерес к предмету гораздо больший, чем причем приемы и методы критического при традиционном преподавании, успешно

мышления позволяют сохранить активность ученика, сделать чтение или слушание осмысленным. Третья стадия (фаза)–рефлексия (размышление). На этой стадии информация анализируется, интерпретируется, творчески перерабатывается. Стадия рефлексии дает учащимся навыки анализа, творческого переосмысления информации. На стадии вызова я использую следующие приемы критического мышления: В приеме «Верные– неверные утверждения» предлагаю несколько утверждений по еще неизученной теме. Ученики выбирают «верные» утверждения, полагаясь на собственный опыт или просто угадывая.Например,при изучении определенно–личных предложений в восьмом классе рассматривались вопросы: Верно ли, что определенное – личное предложение–это один из видов односоставного глагольного предложения? Верно ли, что в определенно – личном предложении глагол указывает на неопределенное лицо?... . Далее на стадии рефлексии возвращаемся к этому приему, чтобы выяснить, какие из утверждений были верными, какие требуют пояснения. На стадии вызова или на стадии рефлексии даёт положительный результат приём «Корзина идей, понятий и имён». Например, при изучении стихотворения Заболоцкого «Не позволяй душе лениться» предложила записать как можно больше слов о понятии «Душа». Ученики сбрасывают в корзину всё, что знают или думают по заданной теме. В корзине могут быть существительные, прилагательные и глаголы. После выполнения задания можно предложить составить несколько предложений из собранных слов. При правильном подходе из этих слов можно составить объёмный текст. Прием «Чтение с остановками» очень полезен при изучении небольших произведений.Особенностями использования этого чтения заключается в том, что она читается дозировано. После каждой смысловой части обязательно 38

делается остановка. Во время остановки идет поиск ответа на вопросы по прочитанной части или дается задание, которое выполняется в группах или в парах. Например: при изучении небольших рассказов в классах среднего звена продуктивно употребляются вопросы: Предположите по названию, о чем будет рассказ? Какие события могут произойти в описанных событиях? Какие ассоциации вызывают у вас имена, фамилии героев? Что вы почувствовали, прочитав эту часть рассказа? Что для вас было неожиданным? Как вы думаете, чем закончится рассказ? Как бы вы закончили его? Этот прием помогает совершенствовать устную речь и развивает творческие навыки. Дают свои результаты и прием «Письмо по кругу». Этот прием уместно употребить как на стадии вызова, так и на стадии рефлексии. При применении приема учащиеся пишут по одному предложению или словосочетанию. Например, при изучении повести «Капитанская дочка» ученики составили такие предложения: «Капитанскую дочку» написал Пушкин. Герои повести – Гринев, Пугачев… Рассказывается о встречах Гринева с Пугачевым. Гринев влюбляется в Машу….. В результате излагается аннотация повести и все учащиеся активно включаются в учебный процесс. Прием «Лови ошибку!» применяется при изучении различного рода орфограмм. Объясняя материал, намеренно допускаю ошибки, чтобы ученики при нахождении ошибок учились аргументировать свой выбор и добивались осознанного понимания материала, а не механического запоминания правил. При изучении художественных произведений можно использовать прием «Перепутанные логические цепочки». Например, при изучении произведения Гоголя «Шинель» был составлен план повести, где события, происходящие в повести, были указаны непоследовательно. Задача учеников – восстановить события в правильном порядке. Выполняя это

задание, учащиеся делают свои выводы о прочитанном и аргументируют свой выбор. Составление синквейна или пяти строк также способствует расширению творческого мышления, помогает легко осмыслить изучаемый материал. Этот прием можно употребить во всех этапах урока и по любым темам. В первой строчке тема называется одним словом(обычно существительным). Вторая строчка - это описание темы в двух словах (двумя прилагательными). Третья строчка - это описание действия в рамках этой темы тремя словами. Третья строчка образована Понятие

Эпитет Живой, необычный Волнует, оживляет, удивляет Стихотворение становится интересным, красочным. Сочетание прилагательного и существительного

Организационные формы работ с синквейном: при выполнении домашнего задания, на уроке (самостоятельно), в составе малой группы с последующим конкурсом на лучший синквейн и.т.д. Подходит при дифференцированном обучении прием «Древо знании». Его можно использовать во всех стадиях урока. В красных листочках записываются задания или вопросы сложного характера, в зеленых – менее сложные, Что мне известно по данной теме?

тремя глаголами или деепричастиями, описывающими характерные действия объекта. Четвертая строка -это фраза из четырех и более слов, показывающая отношение к теме. Последняя строка – синоним слова или темы. Составлять синквейн можно как и в строчном порядке, так и в виде таблицы. Например, чтобы расширить понятия о художественных средствах, при изучении стихотворения С. Есенина «Метелица» я использовала следующую таблицу Художественные средства в произведении Пташки усталые, рев бешенный, воробушки игривые, прекрасная, ясная красавица – весна

в желтых – записываются легкие задания или вопросы. «Бортовой журнал» - это прием обучающего письма. При чтении, аудировании, во время пауз и остановок, учащиеся заполняют правую графу журнала, связывая полученную информацию со своим первичным знанием. Например, при изучении жизни и творчества Чингиза Айтматова в восьмом классе учащиеся заполнили следующую таблицу Что нового я узнал из текста?

Родился в 1928 году, народный писатель, Написал произведение «Плаха», с К. учился в Высших литературных курсах в Мухамеджановым. написал пьесу Москве, повесть «Джамиля» принесла мировую «Восхождение на Фудзияму», с М. Шахановым известность, в седьмом классе изучали его «Ночь воспоминаний о Сократе». рассказ «Белый пароход»

В развитии речевой компетентности у учащихся огромную роль играют навыки чтения. Работа над чтением должна иметь место на каждом уроке русского языка и литературы. Как известно, основными качествами чтения являются сознательность, правильность, беглость и выразительность. Одним из условия сознательного чтения является правильность чтения. Наблюдения

показывают, что учащиеся казахских школ, под влиянием родного языка, при чтении допускают грубейшие нарушения такие, как неправильная постановка ударения, раздельное чтение предлогов с последующими словами, неправильное произношение окончаний –ого, -его прилагательных и местоимений, ошибочное произношение слов со звуком [ы] и.т.д. Для устранения этих ошибок при чтении 39

художественных Имя ученика

текстов

Чтение слов с безударным гласным звуком [о]

предлагаю

указаны

правила

правильного

Чтение прилагательных, Слитное чтение числительных и местоимений предлогов с с окончаниями на –ого и -его последующим словом

ученикам оценивать друг друга, в которых Этот прием оценивания дает мне возможность контролировать процесс чтения, а учащимся при анализе допущенных ошибок своих сверстников учиться преодолевать трудности в произношении, приобретать скорость чтения. При обучении правильному чтению учитель может дополнять таблицу и другими критериями, на которые хочет обратить внимание Подводя итоги вышесказанному, остановимся на главных выводах: приемы

произношения слов. критического мышления способствуют гармоничному развитию всех коммуникативных навыков: разговорной речи, восприятия на слух, чтения, письма, аналитической переработки информации, преодолению страха публичного выступления. Учение только тогда станет для детей радостным и полезным, когда они самостоятельно будут приобретать новые знания и будут учиться проектировать, конструировать и исследовать.

ДИФФЕРЕНЦИРОВАННЫЙ ПОДХОД В ОБУЧЕНИИ РУССКОМУ ЯЗЫКУ НА ОСНОВЕ ПРОБЛЕМНОГО ОБУЧЕНИЯ Тухтарова Алмагуль Средняя школа им М.Ауэзова Курмангазинский район Атырауский области

В настоящее время образование в обществе рассматривается как общечеловеческая ценность.Молодые люди более чем когда-либо должны быть способны решать трудные проблемы,подходить к ним критически,иметь альтернативное мнение и принимать правильные решения.Поэтому время требует от учителей качественного изменения мотивации учащихся к обучению,способствующей превращению интереса в достаточно устойчивое личностное образование. Сейчас важно научить школьников самостоятельно добывать знания,учитель должен идти не со знаниями к ученикам,а с учениками к знаниям,т.е. необходима

педагогика сотрудничества.В зависимости от цели,от задач школы обучение может проблемным и не проблемным.Если перед школой ставится задача развития мышления учащихся,их творческих способностей,то педагогически грамотно организованное обучение не может быть не проблемным.Если учитель хорошо усвоит содержание и сущность теории организации процесса проблемного обучения и будет творчески применять усвоенное на практике,то успех придёт сам. Активизация учебной деятельности учащихся с помощью проблемного обучения-это создание проблемных ситуаций и постановка познавательных задач.Цель активизации путём проблемного

обучения состоит в том,чтобы поднять уровень усвоения понятий,обучить системе умственных действий для решения нестереотипных задач.Это активность заключается в том,что ученик, анализируя, синтезируя, обобщая и конкретизируя фактический материал,сам получает из него новую информацию.Другими словами,это расширение знаний при помощи ранее усвоенных знаний или новое применение прежних знаний.Изучив теорию и применив на практике элементы различных технологий,роль самостоятельной работы на уроках,дифференциацию ЗУН учащихся и технологию проблемного обучения,я пришла к выводу,что именно дифференциация в обучении русскому языку через проблемное обучение является самым эффективным методом Жизнь показала,что деление учащихся на группы с учётом их индивидуальных особенностей и работа с этими группами даёт хорошие результаты.Обычно класс делю на три группы,учитывая уровень их знаний.Первую группу составляют ученики,которые занимаются по русскому языку на оценку «удовлетворительно».Они работают на уровне «закрепление ЗУН». Вторую группу составляют ученики, которые занимаются на оценку «хорошо». Они работают на уровне «развития ЗУН».В третью группу входят ученики,которые занимаютсяна оценку «отлично».Они работают на уровне «творчество». Все три группы работают параллельно в течение урока, выполняют дифференцированные задания,которые оцениваются и комментируются сразу после выполнения.Ребята стараются перейти от низкого уровня закрепления в уровень развития и творчества,что стимулирует повышение личностного рейтинга. Показателем проблемности урока является наличие в его структуре этапов поисковой деятельности: 1)Возникновение проблемных ситуаций и постановка проблемы. 2)Выдвижение предположений и обоснование гипотезы. 3)Доказательство гипотезы.

В качестве примера можно привести этап урока закрепления ЗУН в 9 классе по теме «Виды сложносочинённых предложений». Чтобы вспомнить виды ССП ,учащимся уровня «закрепления ЗУН» предлагается из двух простых предложений составить ССП,используя данные союзы. 1.Я гашу лампу.Ночь начинает медленно светлеть.Я гашу лампу и ночь начинает медленно светлеть. 2.Отец пожелал мне счастливого пути.Дочь проводила до телеги.Отец пожелал мне счастливого пути,а дочь проводила до телеги. 3.Ветер усиливался. Мы этого не замечали.Ветер усиливался,но мы этого не замечали. Для уровня «развития ЗУН» предлагается работа по карточке,в которой необходимо расставить знаки препинания,объяснить постановку устно,выполнить полный синтаксический разбор. Это задание 1. Почти каждый вечер они уезжали за город на дачу или на водопад и впечатления всякий раз были величавы. (Повествовательное, невосклицательное, сложносочинённое с соединительным союзом «И» со значением последовательности,состоит из двух простых предложений:первое– простое предложение, двусоставное, распространённое, полное, осложнено уточччняющим обстоятельством места; второе– простое предложение, двусоставное, распространённое, полное, осложнено однородными сказуемыми) Вывод:Когда между простыми предложениями в ССП перед союзом «И» ставится точка с запятой? Если простые предложения внутри себя осложнены. Уровень творчества: тематический тест из 10 вопросов на тему «Пунктуация в ССП перед союзом И».В каком ССП ставится: А)запятая; В)точка с запятой; С)тире; Д)знаки расставлены верно. 1.Тихая осень и листья опадают с деревьев. (А) 2.Упали две-три крупные капли дождя и вдруг ослепительно блеснула молния. (С)

3.По полям извиваясь блестящей струёй льётся речка студёной волною и беседка одетая сочной листвой наклоняясь над её глубиной отражается гладью речной.(В) 4.Ещё одно последнее сказанье и летопись окончена моя.(С) 5.В лесу и ветра не было и кругом стояла безмолвная тишина.(А) 6.Прошёл шагов десять и я увидел сухую сосну сваленную ветром.(С) 7.Льётся свет через множество сит и пылая пожаром медно-красное солнце висит над базаром.(А) 8.Кое-где по стенам сочилась вода слегка блестели известковые налёты.(Д) 9.Разговор то стихал то возобновлялся с новой силой и речная волна лениво перебирала береговую гальку.(А) 10.После грозы всё благоухало и сверкало и дышалось очень легко.(Д) Задание 2: графический диктант. Учащиеся на слух определяют вид ССП ,вместо ответа ставят точки в ячейках одного вида ССП под порядковым номером прочтённого предложения. 1.Незнайка на печке лежит,а знайка по дорожке бежит.(ССП против.) 2.Блестело море,всё в ярком свете,и грозно волны о берег бились.(ССП соед.) 3)Мороз и ночь над степью снежной,а здесь уютно и тепло. (ССП против.) 4)На улице моей то снег вздохнёт,то дождь пропоёт.(ССП разделит) 5).Ни стрелы не летали, ни пушки не гремели.(ССП соед.) 6)Лишь изредка олень пугливый пробежит,или коней табун игривый млочанье дола возмутит.(ССП разделит.) 7)Мы мало видим,мало знаем,а счастье только знающим дано.(ССП против.) Урок, насыщенный учебной деятельностью учащихся соответственно цели обучения,может быть эффективным.На таких уроках формируется творческая личность.Как,например,на уроке по русскому языку в 11 классе на тему «Сложноподчинённое предложение» 1 группа.Выписать из текста .Отрывок из романа братьев Стругацких «Пикник на

обочине» сложные предложения,обосновать свою точку зрения,составить схемы. Пикник.Представьте себе: лес, просека, лужайка. С прсёлка на лужайку съезжает машина,из машины выгружаются молодые люди, бутылки, корзинки с провизией, девушки,транзисторы… Разжи гается костёр,ставятся палатки,включается музыка,а утром они выезжают.Звери,птицы и насекомые, которые всю ночь с ужасом наблюдали происходящее, выползают из своих убежищ.И что они видят? На траву понатекло автола Пролит бензин,разбросаны негодные свечи и масляные фильтры. Валяется ветошь,кто-то обронил разводной ключ. От прожекторов осталась грязь, которая налипла налипла на каком-то неведомом болоте… Но и, сами понимаете, следы костра,огрызки яблок,конфетные обвёртки, пустые бутылки,старые драные газеты.. 2 группа: преобразовать простые предложения с обособленными определениями в сложные с придаточными определительными. 1.Дождь размыл тропинку,круто поднимающуюся в гору. 2.Густой туман,нависший над морем,рассеялся. 3.Скворцы, прилетевшие в марте,поселятся в новом скворечнике. 4.Ястреб,круживший над нашим двором, камнем упал упал вниз. 3 группа:определить средства связи в предложениях:союз или союзное слово? Как отличить подчинительный союз от союзного слова? 1.Что имеем,не храним,потерявши плачем. 2.Я не знаю,когда это случилось. 3.Небо такое светлое, что напоминает глаза ребёнка. 4.Неприглядная дорога да любимая навек, по которой ездил много всякий русский человек. 5.Вот поляна, где мы собирали грибы. Использование данных методов позволяет не только дифференцировать класс на группы, но и максимально индивидуализировать процесс обучения

процесс обучения,учитывая степень подготовленности учащихся к решению поставленных задач урока.При контроле знаний мы не ограничиваемся проверкой знаний, а проверяем соответственно по каждому уроку: А) как знает ученик; Б) как понимает; В) как применяет; Г) умеет ли анализировать, классифицировать, систематизировать знания; Д)умееет ли создавать ,конструировать выдвигать гипотезу; Е)производить самооценку. Результативность применения технологии: • повышает интерес к предмету; • улучшает качество знаний учащихся; • даёт возможность прдупредить ошибки; • развивает способности проявлять самостоятельность,инициативу,индивидуаль ность. Данные виды работ содействуют развитию творческой личности,активизированию мыслительной и речевой деятельности учеников, совершенствованию мастерства учителя. Её результаты приносят пользу всем.1.Тамақ ішер кез келді

2.Шаршасаңдар, балалар, Сөйлемейміз, күлмейміз. Қолдарыңды соғыңдар. Астан басқа өзгені,

Саусақтармен ойнаңдар, Көзімізге ілмейміз. Қолдарыңды сермеңдер. Астарың дәмді болсын! Денелерің шынықсын, Саналарың тынықсын. Балаларға арналған көркем шығарманы оқыту неғұрлым дұрыс ұйымдастырылса, мектеп жасына дейінгі балалардың эстетикалық талғамын дамыту соғұрлым табысты болады. Тіпті кішкентайлар тобынан бастап-ақ, тақпақтан қысқа өлеңдерді айтқызғанда көркем сөздер әсерлі естілу үшін үстел үстіндегі театрды, қысқа сахналы қойылымдар көрсетуді қолдана берген жөн. -Бірінші кезеңде балалар ұжым болып, ертегі мәтінін ауызша айтады. -Екінші кезеңде ертегінің барлық кейіпкерлері үшін айтып шығу бір балаға ғана ұсынады. -Үшінші кезеңде балалар бірнеше шығармашылық тапсырмаларды орындайды \қорқыныш, қуаныш сезімдерін көрсете білу және т.с.с\. -Төртінші кезеңде рөлдерге бөлініп, ертегіні сахналау жүзеге асырылады. Қорыта келгенде, театр балалардың көркем қабілеттіліктерінің жетілдіріп қана қоймай оларды тұлға аралық қарым-қатынасқа, өнерге деген қызығушылықтарын арттырады. Сонымен бірге сахнаға бейімделген балалардың бойында өзіне деген сенім артып, алғашқы қол шапалақтауларды сезіне алады. Қалай десекте театр- балалар үшін мереке, демалыс орны. Ал осындай бақытқа жол ашу біздер, тәрбиешілер үшін үлкен табыс.

ОҚЫТУДЫҢ ИННОВАЦИЯЛЫҚ ӘДІС-ТӘСІЛДЕРДІҢ ҚҰҚЫҚ САБАҚТАРЫНДА ПАЙДАЛАНУ ТИІМДІЛІГІ Шмиров Бейбит Канатович Атырау облысы Индер ауданы Кулагино орта мектебінің тарих және қоғамдық пәндер мұғалімі

Қазіргі әлемде болып жатқан қарқынды өзгерістер әлемдік білім беру жүйесін қайта қарау керек екенін паш етті. Қарқынды өзгеріп жатқан әлемде білім саласындағы саясаткерлер үшін де, жалпы мектептер үшін де, соның ішінде мұғалімдер үшін де ең басты мәселе болып отырғаны: «ХХІ ғасырда нені оқыту керек?» және де екіншісі- ол да маңызы жағынан біріншіден еш кем емес: «Мұғалімдер оқушыларды ХХІ ғасырға қалай дайындайды?». Білім беру саласында қол жеткізілген бүкіләлемдік бітімнің мәні оқушылар үшін білімнің де, дағдылардың да тең дәрежеде маңызды екендігіне саяды. Заманауи тәсілдің ең негізгі ерекшелігі оқушылардың қалай оқу керегін үйреніп, соның нәтижесінде еркін, өзіндік дәлел-уәждерін нанымды жеткізе білетін, ынталы, сенімді, сыни пікір-көзқарастары жүйелі дамыған, сандық технологияларда құзырлылық танытатын оқушы ретінде қалыптасады. Бұл заманауи оқыту тәсілі оқушылардың ойлауын дамыту, олардың бұрынғы алған білімдері мен жаңа немесе сыныптағы түрлі дерек көздерінен, мұғалімнен, оқулықтан және достарынан алған білімдерімен астастырыла жүзеге асады деген тұжырымға негізделеді. Әрбір мұғалімнің негізгі мақсаты–сабақ сапасын көтеру,түрін жетілдіру, оқушылардың сабаққа деген қызығушылығын арттыру, олардың ізденуін, танымын қалыптастыру. Осыған орай жаңа экономикалық және әлеуметтікмәдени жағдайларда Қазақстандық білім беру жүйесінің алдында тұрған білім беру

сапаларын арттыруға, стратегиялық міндеттерді шешуге бағытталған түбегейлі қайта өзгертулер педагогикалық үрдіске жаңа талаптар жүктейді. Білім беру үдерісінің нәтижелі болуы мұғалімдердің оқушы өздігінен меңгеріп, таныта білген білім дағдылары мен амал, көзқарастарын зейін қойып, зерделей білген білім модельдері аясында ғана жүзеге асырылады. Осыған орай,әр сабақта оқушыларға оқу үдерісінің барлық аспектілеріне белсенді қатысу керек: олар өз болжамдары мен сұрақтарын құрастырады, бір-біріне кеңес береді, өз алдына мақсат қояды, алынған нәтижелерді қадағалайды, идеялармен эксперимент жасайды және қателер– оқудың ажырамас бөлігі екенін түсіне отырып, тәуекелге барады. Мұғалім оқушылардың зер салып тыңдауын сақтап қалу мақсатында жұмыс үдерісі барынша күрделі және әртүрлі болуын қадағалайды, бұл ретте оларға қойылған міндеттерді орындау үшін қажетті дағдылар мен білімді береді. Осы заманғы кез келген оқыту технологиясы оқу процесін ұйымдастыру кезеңінде технологияның бар мүмкіндіктерін үнемі шығармашылықпен пайдалану қажеттілігіне көңіл аударуда. Оқыту технологиясын оқыту процесін ұйымдастыру, басқару және бақылау деп түсіну керек. Өйткені жеке тұлғаға бағытталған білімнің бүгінде нәтижесіз болмайтындығы тәжірибе жүзінде дәлелденгені анық. Нәтижеге бағытталған білім бүгінгі заман талабы, қажеттіліктің

қайнар көзі болса, нәтижеге жету жолында іздену-әрбір мұғалімнің азаматтық борышы. Жаңа нәтижеге бағытталған білім – инновациялық білім. Инновациялық білім беру – іскерліктің жаңа түрі. Инновациялық қызмет оқу ісін дамытуға, пәндердің мәнін тереңдетуге, оқытушының кәсіптік шеберлігін арттыруға басқа жаңа технологияларды енгізуге,пайдалануға және шығармашылық жұмыстар жүргізуге бағытталған. Инновация терминінің өзі ағылшын сөзінен шыққан, «жаңашылдықты енгізу» деген мағынаны білдіреді. Оқушылардың шығармашылық белсенділігін қалыптастыратын факторлардың арасында маңызды роль атқаратын бұл-оқушылардың өздігінен білім алуын ұйымдастыру. Тек әр оқушының нәтижеге бағытталған жүйелі түрде өздігінен жұмыстануы –білімді терең меңгеріп, ой еңбегінің сәйкес біліктерін қалыптастырып және орнықтыруға мүмкіндік береді. Оқытудың инновациялық технологияларын қолдану – біріншіден, оқытушы ұтады, яғни ол сабақты тиімді ұйымдастыруға көмектеседі, оқушының пәнге деген қызығушылығы артады, екіншіден, оқушы ұтады, себебі оның тақырып бойынша танымы кеңейеді. Осы мақсатта құқық пәні сабақтарында да оқытудың инновациялық технологияларын қолданып, түрлі әдістермен жүргізуге болады. Оқу үрдісінің сабақта дұрыс жүргізілуі үшін әр алуан оқыту әдіс-тәсілдерінің тиімдісін мүмкіндігінше және оқушылардың жеке жағдайларына байланысты таңдап алуға көп көңіл бөлу керек. Осы орайда өз тәжірибемнің негізінде оң нәтижеге қол жеткізу үшін алдыма мынадай мақсат қойдым: заман талабына сай білімді, білікті, дүниетанымы кең, өзіндік сыни көзқарастары жүйелі дамыған жеке тұлға қалыптастыру. Осы мақсат негізінде алдыма қойған міндеттерім: -жас ұрпақтың қабілеті мен талантын ашу; -шығармашылық, логикалық ойлау қабілеттерін жетілдіру;

-өз алдына мақсат қою арқылы оны жүзеге асыра білу; -өз әрекетінің нәтижелерін бағалай білу. Мұғалімнің шығармашылық жұмысы, ең бірінші, сабаққа даярлықтан басталады, яғни, өтілетін сабақтың жоспарын құру, оны өткізу әдістемесі, оқушылардың қабілеттерін, жас ерекшеліктерін ескере отырып, иллюстрация, техникалық құралдарды, дидактикалық материалдарды пайдалану.Мұғалімнің осы шығармашылық әрекеті арқылы оқушының шығармашылық қабілеті қалыптасады. Ал, шығармашылық қабілеттер шығармашылық елес, шығармашылық ойлау арқылы жүзеге асады. Оқушыны шығармашылық ойлауға, жылдамдыққа,икемділікке,тапқырлыққа үйрету ол мұғалімнің әр сабағында қалыптасып отыратыны анық. Бүгінгі оқушы- ақпарат көздерінен мағлұматтарды толық меңгерген, өмір ағымында болып жатқан өзгерістерді білетін тұлға. Қазір оқушының ой-өрісін байытатын шараларды ұйымдастырудың өзі оңай емес. Себебі, бүгінгі оқушыны жеңіл-желпі нәрселермен таңқалдыра алмайсыз. Интернетпен жұмыс жасап, жан-жақты ақпараттанған баланың да тағылымы биік болады. Оқытудың инновациялық әдіс-тәсілдерін тиімді таңдап алу оқытуда табысқа жетуге негіз болады, әрі сабақтың тиімділігі мен сапасын барынша арттыруға мүмкіндік береді.Ол үшін мұғалім өткізетін сабағының түрін дұрыс таңдай білуі қажет. Сабақты сәтті ұйымдастырудағы басты мақсат-оқушының сабаққа деген қызығушылығын арттырып, бүгінгі заман талабына сай білім беру. Менің ойымша, сабақты сәтті ұйымдастыру үшін төмендегі қағидаларды есте сақтаған жөн деп есептеймін. -Сабақтың тақырыбына сай сабақ жоспарын жасау.Сабақ жоспары нақтылы жүзеге асатындай етіп жасалынуы қажет. -Тақырыпқа сай сабақ түрін, оның әдіс-тәсілдерін түрлендіріп, жекелей, жұппен, топпен жұмыстар жүргізу керек. -Мүмкіндігінше, кейбір үлкен тақырыптарды топтап, жеке блоктап, жүйелеп, топтастырып өткізе білуі керек.

-Оқушыларға ұзақ уақыт есте сақтау қабілетін арттыру үшін жаңа сабақты, әсіресе заңдылықтарды тірек белгілері мен тірек-сызба материалдары бойынша берген жөн. -Оқушылардың сапалы да тиянақты білім алуы үшін әр бөлім, әр тақырып бойынша олардың білімдерін тексеріп отырған жөн. Мұнда әсіресе оқушылардың білімдерін тексеруде мына төмендегідей әдістерді қолданған тиімді:а)өзін-өзі тексеру; ә) тестік жүйе;б) көршісін тексеру. -Сабақта халықтық педагогика элементтерін пайдалану қажет. Ол үшін: а) халықтың ұлттық ойындарымен түсіндіруге;ә) әртүрлі тақырыпқа жұмбақтар шешіп, сөзжұмбақ, бейнесөз құрастыруға болады. Бұл орайда инновациялық технологияларды пән бойынша қандай тарауға, қай тақырыпқа пайдалану тиімді болатынына зерттеу, салыстыру жүргізіп отыру қажет деп ойлаймын. Сонымен бірге оқушының бастапқы білім деңгейін, жаңа технологияны пайдалану барысында қаншалықты білім алып шыққанын, не үйренгенін айқындап, диагностикалап отыру да артық болмайды. Өйткені мұғалім тарапынан білімі мен іскерлігі тексерілмеген оқушылар біртіндеп үлгермеушілер қатарына қосылады. Бұл өз кезегінде сабақтың сәтті өтуіне зиянын тигізбей қоймайды. «Адам. Қоғам. Құқық» пәнінен 9-сыныпта өтетін «Адам өміріндегі құқық» тарауында жүйелі-семинар сабағын өткізудің тиімділігі орасан.Алдын ала тараудағы әрбір тақырыптарға оқушылардың білім деңгейлерін ескере отырып,өздігінен шығармашылықпен жұмыс жасауға мүмкіндік туғызып, альбом, презентация, баяндама т.б дайындау тапсырылады. Оқушы өзінің дайындаған материалдарымен әріптестеріне сабақ өткізеді, бұл оқушылардың тақырыпқа деген қызығушылығын тудырып, білімге деген ынтасын арттырады. Бұл тарауға күнтізбелік жоспарда cегіз сағат берілген. Мұғалім алдын ала оқушылардың тараудағы тақырыптарға

қызығушылықтарын тудыру мақсатында қысқаша «Құқық және қылмыс», «Заңдар жинағы-биік мәртебе», «Азаматтық құқық», «Еңбек ету құқығы» т.б көптеген құқықтық түсініктерін дамыта отырып, мағлұматтар бере келе, қосымша әдебиеттерді пайдалануға, тақырыпты түсіндіруге, сабақ өткізуіне бағыт-бағдар береді. Тапсырмаларды дайындарда, оқушы негізгі бөлімдік шартты ескеру керек: Бірінші сабақта «Құқықтық қатынастар» тақырыбында құқық терминінің жалпы сипаттамасы, адамзат қоғамында пайдаланылуы, құқықтық нормативтік қарым-қатынастар, құқықтық қатынастар тиімділігі туралы мәлімет берсе; Екінші сабақта «Құқық бұзушылық және заңдық жауапкершілік» тақырыбында құқық бұзушылық түрлері, құқық бұзушылықтың қоғамға тигізетін зардаптары, заң, заңдық жаупкершілік ұғымдарына түсінік берсе; Үшінші сабақта «КонститутцияҚазақстан Республикасының негізгі заңы» тақырыбында Конститутция мемлекеттің, мемлекеттік органдардың қоғаммен, қоғамдық институттардың өзара қарымқатынастарын қалаушы негізгі заңдық жүйе екені туралы жан-жақты мағлұмат берсе; Төртінші сабақта «Мемлекеттік биліктің конституциялық органдары» тақырыбында ҚР демократиялық, зайырлы, құқықтық мемлекет екендігі,биліктің үш тармағы, оның мемлекет дамуында атқаратын құқықтық қызметтері туралы мағлұмат берсе; Бесінші сабақта «Азаматтық құқықтың негізгі түсінігі» тақырыбында адам және азамат құқықтары мен бостандықтары, азаматтық заңдық кепілдіктер, адам құқығы және оны қорғау, адам құқығын қорғау саласындағы негізгі халықаралық құқықтық актілер туралы мәлімет берсе; Алтыншы сабақта «Әкімшілік құқықтық негізгі түсінігі» тақырыбында әкімшілік құқық қайнар көздері, әкімшілік құқық субъектілері, мемлекеттік қызмет түсінігі мен түрлері, әкімшілік құқық бұзушылық түрлері, әкімшілік жауаптылық пен әкімшілік жаза туралы білсе;

Жетінші сабақта «Еңбек құқығы негізгі түсінігі» тақырыбында еңбек заңнамасының мақсаттары мен міндеттері, еңбек саласындағы кепілдіктер, еңбек шарты, еңбек шартының жасалуы мен бұзылу тәртібі, жұмыс уақыты мен демалыс уақыты туралы мағұлматтар берілсе; Сегізінші сабақта «Қылмыстық құқықтың негізгі түсініктері» тақырыбында қылмыстық құқықтың негізгі қайнар көзі, қылмыс түсінігі, қылмыс құрамы ұғымы, қылмыстық жауапкершілік, қылмыстық жазаның түсінігі мен түрлерін білуі тиіс. Альбом, презентация, баяндама жасақталып болған соң, әрбір оқушының оны қорғауы, сабақ өткізуі тиіс. Сабақ барысында оқушы бұл дайындаған мағлұматтарымен қатар, плакат, пайдаланған әдебиеттерін т.б. өзіне керек деген көрнекі құралдарын пайдалана алады. Жүйелі-семинар сабағында мұғалім тек қана қатысушы, сабаққа жүйе беруші ретінде сырттан бақылап, оқушылардың өзіндік жұмыс жасауына, білім деңгейін көрсетуіне мүмкіндік береді. Бұл сабақ оқушыларға да, мұғалімдерге де тиімді. Альбом, презентация дайындаған оқушылар өз алдына бағаланса, қалған оқушылардың білім деңгейін, жаңа тақырыптарды қалай қабылдағанын қорытынды сабақтарда тексеріп, бағалауға мол мүмкіндік бар. Мұғалімнің ролін атқарушы оқушы да сабақ жүргізу барысында өзінің білім сапасын тексеріп, әріптестерін түрлі әдіс-тәсілдерді пайдалану арқылы сабаққа деген ынтасын көтеріп, берген жауаптарына сәйкес оқыту үшін бағалай алады. Жүйелі-семинар сабақтарында әдістәсілдерді сабақта жүйелі қолданып отырудың арқасында оқушылар өзін-өзі басқаруды үйренеді, түрлі ақпарат көздерінен білімді таба біліп, оны саралай алуға үйренеді. Маңыздысы, оқушыларда өздеріне деген сенімділік қалыптасады. Көп жағдайда қабілеті төмен оқушылар тапсырмаларды орындамайтын себебі – қалай орындау керектігін білмегендіктен, яғни оларда нәтижеге жету үшін қалай әрекет ету біліктері қалыптаспаған. Ал жүйелі-семинар сабақтарында тапсырманы

қалай орындау керектігі нақты нұсқаулармен біртіндеп берілгендіктен, оқушыға тапсырманы орындау қиынға түспейді. Қиындық туған жағдайда да оқушы басқа оқушылармен немесе мұғаліммен кеңесіп, туындаған кедергілерді шеше алады. Тапсырма мұғалімнің көмегімен орындауға берілген кезде, оқушылар қиын тапсырмаларды да орындауға ұмтылатыны байқалды. Жүйелісеминар сабағының тағы бір артықшылығы –ол мұғалім уақытын үнемдейді, өз кезегінде ол осы қабілеті төмен оқушылармен көбірек жұмыстануына мүмкіндік алады немесе дарынды оқушылармен кеңейтілген сұрақтарды қарастыруына болады. Сонымен қатар оқушылардың жұмысын бағалауға да ыңғайлы: оқушылардың әр қадамнан өтуі кезінде өз бетімен орындауы немесе сыныптастары мен мұғалімнің көмегіне жүгінуі арқылы орындауы олардың жұмыстану деңгейінің көрсеткіші болады. Бірнеше рет қайталанғаннан кейін қабілеті жоғары оқушылар тапсырманы өздігінен орындайды, осы оқушыларға басқа сыныптастарының жұмысын бағалатуға болады. Жүйелі-семинар сабақтарында да тапсырмаларды орындаған кезде бағалау критерийлерін жасақтауға болады. Яғни, оқушы мәре сызығына жетіп қана қоймай, жоғары нәтиже көрсету үшін қандай талаптарды орындау қажеттігін біле отырып, жақсы бағаға ұмтылады және өз жұмысын нақты бағалай алады, қойылған бағаға немесе ынталандыруға түсінбеушілік сұрақтар туындамайды. Жүйелі-семинар сабағынан мұғалімнің де, оқушының да алары мол. Оған дәлел: біріншіден, мұғалім оқушыны өзіндік жұмысқа баулиды; Екіншіден, оқушының берілген тапсырмаға деген ынтасын, шығармашылық жұмысқа деген жігерін байқайды; Үшіншіден, соңғы қорытынды сабақтарда оқушылардың тақырыпты қалай түсінгенін, қабылдағанын тексеріп, сынып оқушыларын түгелдей бағалауға мол мүмкіндік алады.

Ал, оқушы болса, біріншіден, альбом, презентация дайындағанда тақырып туралы жете түсініп, сыныптастарының баяндамаларын тыңдап, нақты тақырып жөнінде мағлұмат алады; Екіншіден, жеке жұмыс жасауға деген ынтасы оянып, шығармашылық қабілеті артады; Ал, үшіншіден, әр оқушының арманы жақсы баға мен осы тақырыптар бойынша терең мағлұматтар алуына мүмкіндіктер туады. Сонымен қатар, өз сабақтарымда оқушы белсенділігін арттыру үшін жаңа инновациялық технологияның әдістәсілдерін қолданып жүрмін. Жоғары сыныптар үшін көбіне «ЖИГСО», «Топтастыру», «Ойлан. Жұптас. Талқыла», «Алтын қоржын»,«Крестик нөлдіктер», «Миға шабуыл»,«Б.Б.Ү»т.б. стратегияларын қолданамын. Оқытудың инновациялық технологиясының тиімді әдісінің бірі«Ойлан. Жұптас. Талқыла» стратегиясы. Бұл стратегияның артықшылығы оқушылардың жаңа мәтінді өз бетімен игеруге мүмкіншілігі мол болады. Нашар оқитын оқушылардың өзі белсенді түрде сабаққа қатынасады. Осы стратегияны бірнеше сабақтарда қолдану өз нәтижесін берді. 10-сыныптағы «Отбасы құқығы негіздері» тақырыбындағы сабағында «Мағынаны тану» кезеңінде «Б.Б.Ү» стратегиясы қолданылып, Венн диаграммасын құру оқушылардың танымдық әрекеттерін арттырды. «Ойлан. Жұптас.Талқыла» стратегиясын қолданып өткізілген сабаққа тоқталсам: - Балалар, осы білгендерімізді пайдаланып, неке түсінігі, отбасылық қатынастар, отбасы заңнамасы, отбасы құқығы принциптері, неке және отбасын қорғау түсініктерімен танысамыз. 1.Ер - азамат пен әйелдің некелік одағының еріктілігі, отбасындағы ерлі-зайыптылар құқықтарының теңдігі; 2. Отбасы ісіне кімнің болса да өз бетінше араласуына жол бермеушілік; 3.Отбасы ішіндегі мәселелерді өзара келісім арқылы шешу;

4.Балалардың отбасында тәрбиелену басымдығы, олардың өсіп жетілуі мен әл ауқаты болып өсуіне қамқорлық; 5.Отбасының кәмелетке толмаған, қарт және еңбекке қабілетсіз мүшелерінің құқықтары мен мүдделерін басымдықпен қорғау. 6.Отбасы мүшелерінің өз құқықтарын кедергісіз жүзеге асуын қамтамасыз ету, сот арқылы қорғау мүмкіндіктері, салауатты өмір салтын қолдауы. Әрбір қағидаттың мағанасын ашыңыздар.Отбасы үшін бұл қағидаттардың маңызы неде? («Білемін. Білгім келеді. Үйрендім» кестесін пайдалану) Неке-он сегіз жасқа толған ер-азамат пен әйелдің өзара ерікті келісімі негізінде қилады. Егер неке зорлық, алдау, қорқыту арқылы жолымен қиылған болса ол неке заңсыз болып табылады. Болашақ ерлізайыптылар некеге отыру туралы тілектерін бірлесе отырып, мемлекеттік тіркеуші органға өтініш беру арқылы білдіреді. Сабақ соңында оқушылардың өздері жазған «Менің азаматтық құқықтарым» атты ой толғаулары талқыланады. «Менің азаматтық құқықтарыма еркін жүріп тұруым, денсаулық сақтауым, демалуым, білім алуым болып табылады. Біздің елімізде бұның бәріне мүмкіндік берілген. Әрбір Қазақстан Республикасының азаматы мұндай құқықтарға ие болуға құқылы. Қазір мен 9 сыныпта оқып жүрмін, маған оқуыма мемлекет толық мүмкіндік туғызып отыр, оқулықпен толық қамтамасыз етілгенмін, мен сияқты мектеп жасындағы оқушыларға дәріс беріп жүрген мұғалімдерге мемлекет тарапынан қаражат төленеді. Мектепті аяқтаған соң да жақсы оқысам мемлекет жоғары оқуға түсуге грант бөліп, қалаған мамандығымның иесі болуыма мүмкіндік туғызады. Әр адамның азаматтық құқықтары елімізде мемлекет тарапынан қамқорлыққа ие...». ЖИГСО-2 стратегиясын қолдану арқылы талқылау жұмыстарын игерту оқушыларды өз ісін бағалай алу дәрежесіне жетті. Оқушылар ойларын еркін айтуға дағдыланды.Тапсырмаларын орындаған

соң, өз орындарына келіп, ақпараттарымен бөлісіп, жұпта талқылап, жариялайды. Бұл да стратегияның жетістігі деп айтуға болады. Ортаға салған ойларын мәтіндегі негізгі ойға сәйкестендіріп, қағаз бетіне түсіреді де қорғайды. Әр топ қағаз бетіне түсірген сызбаларды талқылап жатқанда, сөйлейтін оқушы да топ мүшелерінің аргументтерін жинақтап сөйлеуге дайындалады. Бірінші кезеңде оқушылар әрі ойланып, әрі еске түсіріп, әрі жазып, өз ойларын саралап, өзге оқушылардың пікірін тыңдап, білімін кеңейте түседі. «Құқық негіздері» пәнінен оқушыларды өзіндік жұмысқа баулып, пәнге деген қызығушылығын туғызатын тиімді әдіс «Рөлдік ойындар» сыныптан тыс шараларда рөлдік ойындарға оқушыларды тарту олардың логикалық ойлау қабілеті мен шығармашылық белсенділігін арттырады. Мысалы: «Аделайда», «Аралдағы дағдарыс» т.б. ролдік ойындарында алғашқысында оқушылар «Аделайда» кемесінде болған оқиғаны бірі сот, бірі қорғаушы, бірі прокурор, бірі айыпталушы тұрғысынан талқылап шешсе,

екіншісінде аралға қандай заң шығару керек, ол заңдардың тиімділігі қандай болады деген сауалмен әркім өз ойларын білдіреді. Оқушыны өздігінен жұмыс істеуге дағдыландыру тек олардың өздеріне тән икемділік дағдылары арқылы ғана іске асырылады. Осы дағдыларды әр сабақ сайын қалыптастырып, дамытып отыру мұғалімнің оқу үдерісін тиімді ұйымдастыруына байланысты. Оқу үдерісі барысында оқушы өздігінен жұмыстанып, тапсырмаларды өз бетімен орындауға икемделсе де, оған осы икемділіктерді қалыптастыруына жетекшілік ететін қай кезде де мұғалім екені анық. Сондықтан әр сабағында оқушылардың қабілеттері мен қажеттіліктерін ескеріп, үнемі әдістәсілдерін жетілдіріп отыру мұғалімнің тынымсыз ізденісін керек етеді. Пайдаланылған әдебиеттер: 1.С.Баққұлов «Құқық негіздері», Алматы 2004 ж. 2.К.Оспанов «Құқық негіздері», Алматы 2007 ж.

Институт жаңалықтары Ағылшын тілі пәні мұғалімдерінің жаңартылған бағдарлама бойынша педагогикалық дағдыларын дамыту және критериалды бағалауға негізделген бағалау түрімен таныстыру мақсатында Қазақстан Республикасында орта білім мазмұнын жаңарту аясында «Ағылшын тілі» пәні бойынша 1 айлық 25 тыңдаушы қатысқан біліктілік арттыру курсы Индер ауданында өткізіліп, сынақтарын жазбаша тапсырып аяқтады. *** 2016 жылдың 06-10 маусым аралығында Қазақстан Республикасында орта білім мазмұнын жаңарту аясында «Музыка» пәні бойынша педагогика кадрларының біліктілігін арттыру» тақырыбында жалпы білім беретін орта мектептердің музыка пәні мұғалімдері үшін 1 апталық біліктілік арттыру курсы болып өтті. Біліктілік арттыру курсына мұғалімдер белсене қатысып, соңында эссе жазып, SWOT талдаулар орындады. Қорытындысында курс тыңдаушылары «НЗМ» ДББҰда тест сынағын сәтті тапсырып, жақсы аяқтады.

 Мектепке дейінгі білім беру ұйымы  КВАЛИМЕТРИЯ ӘДІСІ НЕГІЗІНДЕ МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ БІЛІМ БЕРУ МЕКЕМЕЛЕРІНІҢ ЖҰМЫС САПАСЫН КЕШЕНДІ БАҒАЛАУ Әлім Гүлмира Әлімқызы

«Өрлеу» БАҰО» АҚ филиалы Атырау облысы бойынша ПҚБАИ, «Тұлғаны тәрбиелеу және әлеуметтендіру» кафедрасының аға оқытушысы

Қоғамдық жүйе үшін жекелеген тұлғалар мен әлеуметтік қауымдастықтардың, жіктердің, топтардың және т.б. қызметін әлеуметтік бақылау жасау өмірлік маңызды болып табылады. Әлеуметтік бақылау деп әлеуметтік жүйенің өзін-өзі реттеуін қамтамасыз ететін адамдардың мінезқұлқын және олардың өзара қарымқатынастарын нормативті реттеу түсініледі. Әлеуметтік бақылау-әлеуметтік институттардың элементі. Ол арқылы индивидтердің әлеуметтік нормаларды, қызмет ережелерін және әлеуметтік шектеулерді басшылыққа алып әрекет етуі қамтамасыз етіледі. Адамның тіршілікқызметін реттеудің мұндай тәсілі қоғамның тұрақтылығын ұдайы қамтамасыз етеді. Әлеуметтік бақылауды ретке келтіруде қоғам мен индивидтің өзара қарымқатынасы проблемасы маңызды орын алады. Теориялық тұрғыдан алғанда қоғам мен тұлғаның қарым-қатынасы әлеуметтік бақылау жағдайында барынша қарапайым түрде көрініс береді: яғни, индивидуалдық сапаларды әлеуметтік стандартқа сәйкес жөнге келтіру. Әлеуметтік бақылау тұлғаның индивидуалдық мінез-құлқына қоғамның, әлеуметтік қауымдастықтың реакциясы арқылы іске асырылады. Ғылым мен техника аршындап алға басқан, қарыштап қадам басқан ХХІ ғасырда бүкіл әлемді шарпып келе жатқан жаһандану процесі, ғылым мен білімді игерудегі бәсекелестіктер т.б. дүние өзгерістері бізді де толғандырады.

Әлемдік білім кеңістігінде мектепке дейінгі педагогиканың мәселелерін шешуде тәрбиелеу мен білім берудің жаңаша жетілдірілген әдіс-тәсілдерін іздестіру, үнемі жаңалыққа жол ашу бағыттары қарастырылуда. Ғасырдан астам тарихы бар және әлемдік қоғамдастықта балаларға мектепке дейінгі тәрбие мен білім берудің негізгі нысаны ретінде сыннан өткен балабақша бүгіні де үздіксіз білім берудің алғашқы баспалдағының үлгісі болып қалып отыр. Квалиметриялық зерттеулердің негізіне көптеген авторлардың ұсыныстары (А.А. Бодалев, Л.С.Выготский, В.В.Давыдов, А.В.Запорожец,А.Н.Леонтьев,Н.Н.Поддьяк ов, С.Л.Рубинштейн, В.Д.Шадриков) баланың әлеуметтік мәдени тәжірибені меңгеру идеясы (А.В. Брушлинский,Л.С. Выготский,В.Л.Кудрявцев,Н.Н.Поддъяков), С.Л. Новосёлова,Л.А. Парамонованың білім берудегі мәдени парадигмасы (Б.С. Гершунский, И.А.Зимняя, В.Т.Кудрявцев, Б.Т.Лихачёв, А.И.Субетто); өзін өзі бағалау сезімі (Л.С.Выготский, А.В.Запорожец), Н.И. Непомнящий, Л.А. Парамоновалардың еңбегіндегі дамыта оқыту концепциясы (В.В.Давыдов, Д.Б.Эльконин); жас ерекшелігіне сай дамыту концепциясы (Д.Б.Эльконин); жеке тұлғалық және дамыта оқыту бағытына көзделген (Е.В. Бондаревская, А.Н. Давидчук, С.В. Кульневич, В.В. Сериков, В.А. Сластенин, В.Т. Фоменко, И.С. Якиманская еңбектері.); пәндік дамыту ортасын қалыптастыру концепциясы (С.Л.Новосёлова);

синтетикалық квалиметрия концепциясы (А.И.Субетто) адам және білім квалиметриясы (Г.Ш.Рубин,Н.А.Селезнёва, А.И.Субетто,);квалиметриялық мониторинг идеясы (Н.В. Акинфиева, Т.С. Анисимова, Н.В. Гороховатская, В.Е. Каплан, Н.А. Кулемин, А.Н. Майоров, В.И. Нардюжев, Ю.М.Нейман, Г.Ш. Рубин, В.А. Хлебников, Е.В. Яковлев ж.б.); сапаны басқарудың жалпы теориясы (Г.Г. Азгальдов, А.В.Гличёв, Э.У.Деминг, Дж. М.Джуран, Г.Ф.Додж, И.Каору, В.В.Михайлов, Г.Г. Роминг, А.И.Субетто, Г.Тагути, Ф.У Тейлор,А.В.Фейгенбаум, У.Л. Шухарт) еңбектері басшылыққа алынады. Педагогикалық квалиметрияның кәсіби біліктілікті арттырудағы қажеттілігі мектепке дейінгі тәрбие мен оқытуды бағалауда, мәліметтерді шығаруда, оқу сапасы туралы мағлұматтарды жинауда, салыстыруда болып отыр. Себебі, мектепке дейінгі ұйымдарда өзіндік бағалау басымдылығын квалиметриялық амалдармен өлшеу қазіргі таңдағы өзекті мәселе. Мектепке дейінгі ұйым тәрбиешілерінің білім беру мазмұнын түбегейлі жаңартукәсіби құзыреттілікті көтеру, квалиметриялық амалға бағытталған білім беруді көтеру, балаларды оқытуда нақты жағдайлар мен мәселелерді шешу жұмыстарына бағытталу қажет. Мектепке дейінгі тәрбие ұйымының сапасын бағалаудың кешенді сандық механизмі жоқ. Мектепке дейінгі тәрбие беру ұйымдарының жұмыс сапасын сандық кешенді бағалау төменгідей негізгі ұғымдарын жүзеге асыру болып табылады: -мектепке дейінгі тәрбие беру ұйымдарының жұмыс сапасын мекеменің өзіндік ерекшеліктерін ескере отырып, сапа теориясы және квалиметрия негізінде анықтау; -әлеуметтік сұраныс пен бағалаудың негізінде балабақшалардың қызметінің сапасын бағалау; -барлық кешенді көрсеткіштердің негізінде сапалық бағалауды ортақ бағалау жүйесіне кіріктіру.

Қазіргі заманғы мектепке дейінгі білім жүйесі қоғамның қажеттілігіне сәйкес сұраныс есебінен құрылады. Осыған байланысты, ол балаларға арналған мектепке дейінгі ұйымдар үлгісімен және жаңа формалы ұйымдардың пайда болуымен, білім беру қызметінің әртүрлілігімен сипатталады. Бүгінгі күні ата-аналарға әрбір баланың жеке бас қабілеттерін дамытуға сай келетін балабақшаны таңдау мүмкіндігі пайда болды. Бұл аз уақыттық болу топтары, шағын-орталықтар, жеке меншік балабақшалар, оқу-тәрбие және сауықтыру орталықтары, мектеп-балабақшалар, мектепке дейінгі гимназиялар, жексенбі күні болатын мектептер, көркем-эстетика, математикаға бейімделген мектепке дейінгі топтар және т.б. Квалиметриялық зерттеу кезеңдеріне тоқталайық: Бірінші кезеңде теориялық және эмперикалық материалды оқып-үйрену жүзеге асуы керек: мектепке дейінгі білім жүйесі туралы әлеуметтік, психологиялық, педагогикалық, философиялық еңбектер оқып-үйренілуі қажет.Сонымен қатар мекеменің іс-қағаздарын зерделеп, мекеме басшыларымен пікірлесу қажет. Екінші кезеңде мектепке дейінгі білім беру мекемесінің қызмет жүйесін бағалаудың стратегиясы мен тактикасы құрылуы керек. Сапа өлшемдерінің интегральды моделі, құрылым мен номенклатурасы айқындалады. Мекеме ішінде сауалнамалар, мамандар арасында әңгіме шаралары жүргізіледі. Зерттеудің негізгі әдісі тәжірибе тарату болып табылады. Үшінші кезеңде мектепке дейінгі білім беру мекемесінің қызмет сапасы эксперименттік апробация технологиясымен жүзеге асады. Соңында эксперимент нәтижелері сарапталады да нәтижесі шығарылады. Мұндағы жаңалық: -мектепке дейінгі білім беру мекемесінің қызмет жүйесін бағалаудың құрылым мен номенклатурасы айқындалды; -мектепке дейінгі білім беру мекемесінің қызмет жүйесін бағалаудың білімдік 51

квалиметрия негізіндегі кешенді технологиясы жүзеге асады. Теориялық маңызы: -мектепке дейінгі білім беру мекемесінің жұмысын бағалау түсінігінің негізгі ұғымдары анықталады; -мектепке дейінгі білім беру мекемесінің қызмет жүйесін бағалаудың білімдік квалиметрия негізіндегі кешенді технологиясының кезеңдері анықталады. Тәжірибелік маңызы мектепке дейінгі білім беру мекемесінің қандай түрінде болмасын аталған зерттеуді жүргізуге болады. Квалиметриялық бағалау барысында ескерілуі керек: -мекеменің бағалаудың мақсаты анықталуы; -мекемені бағалаудың құрылымы ашылуы; -барлық мәліметтер ескеріле отырып, жүйелілік сақталуы керек; -мекеменің сапасын білдіретін негізгі өлшемдер анықталуы; -мекеме сапасының бағалау өлшемі анықталуы; -барлық мәліметтер ортақ кешенді анықтамаға негізделуі; -алынған барлық мәліметтердің сапасы.

Мектепке дейінгі білім беру саласы мамандарының кәсіби құзыреттілігін арттыру жүйесіндегі стратегиялық басымдықтарды анықтауға, сондай-ақ «мамандар тапшылығы» мәселесін шешуге, үздіксіз білім берудің ұлттық үлгісін дамыту үшін мектепке дейінгі білім беру саласының басымдықтарын анықтау, әлемдік білім беру кеңістігімен ықпалдасуға мүмкіндік туады. Бағалау арқылы мектепке дейінгі кезеңдегі білім мазмұнын жаңартудың әдіснамалық негіздері заман талабына сай зерделенеді. Пайдаланылған әдебиеттер: 1. Аванесов, B.C. Куда ведут реформы образования? / B.C. Аванесов // Народное образование. 2001. - № 5. 2. Азгальдов, Г.Г. Квалиметрия наука об измерении качества продукции / Г.Г. Азгальдов и др. // Стандарты и качество. 2007. - №4. - С.62-63. 3. Азгальдов, Г.Г. Количественная оценка качества / Г.Г. Азгальдов, Л.А. Азгальдов. М.: Изд-во стандартов, 1971. - 176 с. 4.Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың мемлекеттік жалпыға міндетті стандарты, 23.08.2012 жыл.

ОРТА БІЛІМ БЕРУ МАЗМҰНЫН ЖАҢАРТУ ЖАҒДАЙЫНДА МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ ДАЙЫНДЫҚ СЫНЫПТАРЫНДА БІЛІМ БЕРУ ҮДЕРІСІН ЖОБАЛАУ Дембергенова Шамшия Баяновна Атырау қаласы Ж.Қаражігітов атындағы №16 мектеп - лицейдің жоғары санатты мектепалды даярлық тобының мұғалімі

Еліміздің ертеңі бүгінгі жас ұрпақтың қолында, ал жас ұрпақтың тағдыры ұстаздардың қолында Н.Ә.Назарбаев Бүгінгі таңда Қазақстан қалыптастыру басты бағыттардың бірі Республикасында мектеп жасына дейінгі ретінде танылып отыр. Әсіресе мектепалды балаларды тәрбиелеу мен оқыту даярлық тобындағы балаларды оқу ісмәселесінің өрісі кеңейіп келеді. Балаларға әрекетін меңгеруге даярлау ерекше мәнге берілетін білім мазмұнын игерту және ие болып отыр. оларды тұлғалық жағынан үйлесімді 52

5-6 жасар балалардың мектепалды даярлығы отбасында, мектепке дейінгі ұйымдардың мектепалды даярлық топтарында немесе жалпы білім беретін мектептердің мектепалды сыныптарында, мектепке дейінгі шағын орталықтарда мектепалды даярлық бағдарламасы негізінде жүзеге асады. Дүние жүзілік тәжірибе балаларды алты жастан бастап оқытудың пайдалы екенін растады және алты жастағы балаларға тән білуге құмарлығы белгілі жүйемен қанағаттанып, және олардың дамуы қарқынды түрде жүре бастайды. Жаңа зерттеулерде, бала бес-алты жаста болатын интеллектуалдық деңгейдің 2/3 бөлігіне жете алу мүмкіндігіне ие болатындығы айтылып келеді. Баланың мектепке дейінгі тәрбиесі қай кезде болмасын педагогтар мен психологтар қауымы бала өмірінің жаңа бастауы ретінде оның әлеуметтік ортаға бейімделуі деп қарастырады. Бұл мәселені шешуде үлкен үлес қосқан психологтар Л.И.Божович,А.В.Запорожец,А.Н.Леонтьев, М.И.Лисина, Д.Б.Эльконин т.б., ал қазақ психологиясында да бұл мәселе бүгінгі күні жан-жақты қаралып жатыр деуге болады, Алдамұратов Ә.Ж., Жақыпов С.М., Намазбаева Ж.И., Рахымбеков Ғ.Р., Айдарханова Б.Қ т.б. отандық ғалымдар еңбектерінің маңызы зор. Мектепке дейінгі тәрбие мәселелері жөнінде ғылыми-теориялық және әдістемелік зерттеулер Б.Б.Баймұратова, А.Меңжанова, М.С.Сәтімбекова, М.Т.Тұрыскелдина, Ә.Әмірова, Ә.М.Мұханбетжанова, А.Е.Манкеш, Қ.Меңдаяқова, Ф.Н.Жұмабекова, т.б., мектепке дейінгі білім беру теориясы және әдістемесі Г.З.Таубаева, К.М.Метербаева, Ш.Сапарбайқызы, А.Қ.Мұханбетчина т.б. еңбектерінде кең ауқымда зерттелінген. Қазақстандық педагогтар мен психологтар еңбектеріне талдау жасай отырып, мектепалды даярлықта балалардың ақыл-ой белсенділіктері, баланың оқуға құштарлығы, әртүрлі нәрселерді тез түсінуі, кез-келген нәрсені әп-сәтте қабылдап алатыны, олардың мінезін қалыптастыруда педагогтардың

үнемі бақылау,мадақтау,әдістерін дұрыс қолданып отыруын,төзімділік,табандылық, шешімділік,т.б. қасиеттердің ойын ісәрекеті үстінде белсенді дамитыны,әрі жетіле түсетіндігі ғылыми-теориялық және әдістемелік тұрғыда дәлелденіп келеді. ҚР мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандартының мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту бөлімі бес білім беру саласын қамтыды және мектепте білім алуға бағытталған баланың әлеуеттік мүмкіндігін ашуды көздейді. Әр саланың мазмұны төмендегідей құзыреттіліктерді қалыптастыруға бағытталған: денсаулық сақтау, коммуникативтік-тілдік, танымдық, шығармашылық, әлеуметтік. Бағдарламаның мазмұнын іске асыру – белгілі бір мақсатқа бағытталған, бірбірімен тығыз байланысты дербес бөлімдерден тұратын білім беру салаларының жұмысын жүргізу болып табылады. «Денсаулық» білім беру саласында балалардың денсаулығын нығайтуға, салауатты өмір салтының ережелерін саналы түрде сақтауын қалыптастыруға, бала ағзасы мен маңызды қозғалыс дағдыларының функционалды мүмкіндіктерін жетілдіруге бағытталған педагогикалық жұмыстардың шарттары мен мазмұны, міндеттері белгіленген. «Қатынас» білім беру саласында байланыстырып сөйлеуін, мектепке дейінгі ересек жастағы балалардың тілдік ісәрекетке жеке қабілеттерін, мазмұнды диалог пен монолог құра білу іскерлігін, сауат ашу және жазуды меңгеруге дайындау мақсатында тілдік шығармашылығын көрсетуге бағытталған жұмыстардың мазмұны мен міндеттері қарастырылады. «Таным» білім беру саласында баланың қоршаған ортада бағдарын кеңейтіп, толықтыру, салыстыру, талдау, жалпылау, байқау, үлгілеу, қарапайым іздеу ісәрекеттерін меңгеру, табиғатты қорғау тәсілдерін меңгеруі, түрлі ақпарат көздерімен жұмыс істеу дағдыларын қалыптастыруға бағытталған педагогикалық жұмыстардың міндеттерін, 53

мазмұны мен шарттарын айқындап көрсетеді. «Шығармашылық» білім беру саласында баланың әлемге деген эстетикалық қатынасы мен ұлттық, классикалық және заманауи көркем құралдарының дамуымен бірге қалыптасуы қарастырылады. Балалар шығармашылығы мен іс-әрекеттерін біріктіру арқылы балалардың көркемдік қабілеттерін қалыптастырады. «Әлеуметтік» білім беру саласында – әлеуметтендіруді қоғамдық қатынастар жүйесіне енуге қажетті балалардың әлеуметтік-мәдени тәжірибелерінің дамуы ретінде қарастырып, еңбек және білім-білік дағдыларын, қағидалар, құндылықтар, салтдәстүрлер, ережелер, тұлғаның әлеуметтік қасиеттерін қалыптастыру мәселелері қарастырылады. Сонымен қатар, бұл сала кіріктірілген сипатта жұмыс атқарып, бес білім беру саласының мазмұнын іске асырады. Балалардың іс-әрекеттерін түрлендіруді ұйымдастыру негізінде олардың үлкендермен, құрбыларымен қарымқатынас жасауда қарапайым өзін-өзі бақылау мен реттеу дағдыларын қалыптастырды. Өз тәжірибемізде стандартқа сәйкес балалардың мәдени дағдылары, білімділігі, тұлғаның әлеуметтік қасиеттерінің дамуы және бірлесіп жұмыс жасау, қоршаған ортаға қамқорлық, бәсекелестік және ынталылық,дербестік пен тәуелсіздік, әлеуметтік ортаға бейімделушілік, ашықтық, икемділік сияқты мінез-құлық негіздерінің қалыптасуына ерекше көңіл бөлеміз және оны диагностикалау әдістемелерін жүзеге асырып отырамыз. Балалардың әр түрлі жақтарын және ісәрекеттерін диагностикалау, ғылыми тексерілген зерттеу әдістері мен әдістемелер арқылы жүргізілді. Осы әдістемелердің сапалылығына, яғни дәлділік және сенімділік негізгі талаптары есепке алынып отырды. Мектепалды жастағы балаларды зерттеуде көптеген әдістерді қолдануға болады. Сондықтан тәжірибеде салыстырмалы жеңіл тесттерді, сауалнамаларды, бақылауды, құжаттарды 54

талдауды және психологиялықпедагогикалық диагностикалық эксперименттер қолданылды. Мектепалды жастағы балаларды бейімдеп, мектеп жағдайларында жетілдіру үшін педагог пен психологтар арасында әрбір баланың жан-жақты дамуы үшін ең жақын жолды іздестіріп, ортақ мақсатпен анықталатын серіктестік қатынасы орнығуға тиіс. Оқу материалын балаға ойын арқылы жеткізіп, оны жалықтырып алмас үшін дер кезінде сергіту жаттығуларын жасату керек. Сонымен қатар, баланың жас ерекшелігіне сай, тиімді әдіс-тәсілдер қолданылды. «Тіл дамыту», «Балалар көркем әдебиетімен танысу» ұйымдастырылған оқу іс-әрекеттері бойынша балаларға ұсынылатын аталған мазмұнды мәтіндерде жас ерекшелігіне сәйкес таным мүмкіндігі ескеріледі және оқыту мақсаты бала тұлғасын тәрбиелеуге бағытталады. Сонымен бірге, баланың санасына, сезіміне, мінез-құлқына әсер етудің бірлігі қарастырылады. Мәтіндердің мазмұнында қабылданған, мойындалатын құндылықтарға тікелей баға беріледі, эмоциялық қабылдауды белсендіретін, құндылыққа сендіруді көздейтін және қарама-қайшылық арқылы құндылықтарды көрсететін тұстары мол болады. Қарапайым математикалық ұғымдарды қалыптастыруда балалардың танымдық іс – әрекетін дамыту, олардың құзіреттілігін қалыптастыруда зерттеу жұмыстарының маңызы өте зор. Көптеген зерттеулер балалардың көзқарасын кеңейтуде және қасиеттерінің дамуына әсер етеді. Балалардың ойлау қабілетін дамытуда математика пәнінің алатын орны ерекше. Оның әрбір жұмысы ой белсенділігін қажет етеді. Зерттеу балалардың ойлау қабілетін жетілдіретін жаттығу жұмыстарын жүргізуге көп көңіл бөлу керек. Олар әртүрлі математикалық логикалық есептер, сөзжұмбақтар, математикалық ребустар, жұмбақтар мен жаңылтпаштар, санамақтар. «Сауат ашу» пәні – мектепалды даярлық балаларына ана тілінің байлығын меңгертудің алғашқы сатысы. Сауат ашу,

қазақ тілінің дыбыстық, лексикалық жүйесі мен грамматикалық құрылымын меңгеру үдерісі. «Сауат ашу» пәнінің басты мақсаты – оқу және жазу дағдылары қалыптасқан, алғашқы тілдік мағлұматтарды, сөйлеу әрекетінің түрлерін меңгерген, байланыстырып сөйлей алатын; ана тілін сүйетін, адамгершілік, Отансүйгішік сезімдері қалыптасқан, шығармашылыққа бейім жеке тұлғаның қалыптасуы мен дамуына мүмкіндік жасау. Сауат ашу және жазу негіздері: мектепалды даярлық балаларын оқу ісәрекетіне психофизиологиялық тұрғыдан дайындауға; мектепалды даярлық балаларының тілін дамыту жұмыстарын сауат ашу кезеңдеріне сәйкес ұйымдастыруға, сөйлеу әрекетінің түрлерін (оқылым, тыңдалым, жазылым, айтылым) меңгерту және сөйлеу жанрларын әр түрлі жағдайларда қолдана білуге үйрету, алғашқы тілдік фактілерді танымдық нысан ретінде меңгерту, оларды талдау, салыстыру, топтау және жинақтау дағдыларын қалыптастыруға, оқушылардың сауатты, көркем жазу дағдыларын жетілдіруге, оқушының бойында адами құндылықтарды: қайырымдылықты, сүйіспеншілікті, елжандылықты, имандылықты дамытуға, қоршаған ортамен ізгі қарым-қатынас жасауға тәрбиелеуге мүмкіндік береді. Мектеп алды жасындағы балаларда интеллектуалдық операцияларының қалыптасуында баланың алмасу көзқарасының ролін анықтады және сынып құрамындағы оқыту барысындағы қатынас жүйесінің әлеуметтік құрамында болды.

Мектепке дейінгі балалар ойлауының дамуы үшін бұл тәсіл ең қолайлы тәсіл болып табылады. Жалпы айтқанда, осындай жағдайларға байланысты мектепалды даярлықтағы балалардың бойындағы оқушы болу ықыласын, маңызды әрекеттерді орындауын, оқуды бала ерік-жігер қасиетінің дамуының жеткілікті дәрежесін, кейбір арнайы білімдер мен дағдыларды игеруді және оқып, жаза білуін, санауды, математикалық есептерді шығаруды, баланың таным әрекеттерінің және танымдық қызығушылығының даму дәрежесін, сонымен бірге ойлау қабілеттері, мектептегі оқуға ұсынылған жоғарғы талаптарға сай болуын, сөйлеудің дамуын, айналасындағыларға байланыстырып, жүйелендіріп және түсінікті етіп, заттарды, суреттерді, оқиғаларды және т.б. игеріп алу ептілігін, баланың жалпы әрекетке кірісуін, сынып ұжымына үйренуін және сыныпта өз орнын таба алатын баланың жеке басының қасиеттерін жүріс-тұрысының әлеуметтік мотивтерін, жүріс-тұрысын игеру ережелерін және т.б. жатқыза аламыз. Әдебиеттер тізімі: 1. ҚР мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандартының мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту бөлімі. 2. Мұханбетжанова Ә.М., Мұханбетчина А.Г. Мектеп жасына дейінгі балалардың ісәрекеттік құзыреттілігі. //Ізденіс. Алматы, №1 (1)., 2009. 3. Мухина В.С. Шестилетний ребенок в школе - М., 1986

ПИКТОГРАММАЛАР АРҚЫЛЫ МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРҒА АҒЫЛШЫН ТІЛІН ҮЙРЕТУ Капарова Эльвира Хамитовна Атырау қаласы №30 «Жұмбақ» балабақшасы ағылшын тілі пәні оқытушысы

XXI ғасыр–жаңа ақпараттық технологиялар ғасыры. Осы технологиялар алғы орынға шығып, адам өмірінде жетекші орын ала бастады. Біртіндеп адамдармен жанды қарым-қатынас жасау әлсіреп барады. Бірақ, соған қарамастан, адам ана тілі мен шетел тілін, өзінің көпқырлы тіл мүмкіндігіне сүйене отырып, еркін және көркем меңгеруі тиіс. Сондықтан бүгінгі таңда мектепке дейінгі жастан-ақ баланың тілін дамытуға және ағылшын тілін үйретуге көңіл бөлу өте өзекті мәселе болып отыр. Балаға ағылшын тілін, еркін қарымқатынасты, сұраққа жауап бере білуді үйрету маңызды. Мектепке дейінгі кезең ана тілін, сондай-

ақ шетел тілін меңгеру үшін ең қолайлы кезең болып табылады. Осы жаста шетел тілін үйрену келер жылдарға қарағанда айтарлықтай тиімді болары сөзсіз. Сонымен қоса шетел тілін оқыту бала дамуына, оның шығармашылық дербестігіне, олардың саналы, конструктивті сипаттағы белсенділігін қалыптастыруға, ұжыммен жұмыс жасай білуге, атқарып отырған ісәрекетіне деген оң қарым-қатынасты тәрбиелеуге нақты үлес қосады.

Балаларды ағылшын тілін еркін меңгеруге қалай үйретуге болады? Менің ойымша, моделдерді, оның ішінде пиктограммаларды қолдану қажет. Пиктографиялық хат неолит дәуірінде пайда болған. Ол Америкадағы үндістердің, Австралиядағы аборигендердің, Сібірдегі саны азайған халықтардың арасында XX ғасырға дейін тараған. Пиктография немесе образды хат – образдарды, әсерлерді, оқиғаларды, ойларды сурет көмегімен жеткізу. Сызбалар мен моделдер тілді бақылауға біртіндеп үйретеді. Сызба жасау мен моделдеу балаға сөйлемдегі және мәтіндегі сөздердің байланысын көруге көмектеседі. Бұл сөзге, қарым-қатынас жасауға деген қызығушылықты дамытады, балалардың сөйлеу-ойлау әрекетін жетілдіреді. Пиктограмма, мектеп жасына дейінгі балалардың дыбыстауын бекіту құралы ретінде қолданылады. Пиктогра́мма ( латынша Pictus -суреттеу және грекше Γράμμα -жазба)-нысанның,заттың, құбылыстың маңызды танымал қасиеттері көрсетілген белгі, ол көбінесе сызбалы түрде көрсетіледі. Алғаш пиктограмма әдісін Д.Б. Эльконин, Л.А. Венгер, Н.А.Ветлугина, Н.Н. Поддьяков құрастырған. Пиктограмманы қолдану өзектілігі сол, баланың ойлауы көрнекі және қолжетімді форма арқылы дамиды. Өлеңдерге, әңгімелерге және ертегілерге құрылған пиктограммаларды ағылшын тіліндегі сөздерді бекіту үшін қолданған

жөн. Бұл жоғары психикалық функцияларды (ойлау, қиял, ес, зейін) дамытуға, байланыстырып сөйлеуді белсендендіруге ықпал етеді. Түрлі сызбаларды қолдану барысында балалардың іс-әрекет сипаты өзгереді: балалар өзінің және өзіне қарата айтылған сөзді тыңдап қана қоймайды, сондай-ақ оны «көру» мүмкіндігіне ие болады. Пиктограмма бойынша әңгіме құрастыру барысында жаңа сөздерді механикалық түрде емес, сөздерді белсенді қолдану барысында оңай еске сақтайды. Ағылшын тілінде сөйлемдер құрастыру жұмысында пиктограмманы қолдану сөздер мен сөйлем құрылымын, содан соң графикалық сызбаларға сүйене отырып, әңгіменің өзін еске сақтауды жеңілдетеді.

I Мен секіре аламын бірақ ұша алмаймын. Осылайша, пиктограммамен ойнай отырып, балалар қандай да бір жағдаяттарда жаңа сөздер мен грамматикалық құрылымдарды меңгереді, сондай-ақ оларда көрнекі-образды ойлау,

Пиктограммалар балаға бірізділігін сақтауға көмектеседі.

әңгімелеу

I am

I Сәлем достар! Мен Алдар Көсемін Мен Қазақстанда тұрамын ес, сөйлемнің логикалық байланысын қабылдау қабілеті дамиды және осының бәрі баланың жалпы дамуына ықпал етеді. Әдебиеттер тізімі: 1.Рыжкова А.И. Мой первый учебник по английскому языку, Москва «Аквариум», 1998. 2.Омельченко Л.В. Использование приемов мнемотехники в развитии связной речи. // Логопед 2008, № 4, с. 102-115. 3.Расторгуева Н.И. Использование пиктограмм для развития навыков словообразования у детей с общим недоразвитием речи. // Логопед. 2002, № 2, с. 50-53.

МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ ҰЙЫМДАРДА БАЛАЛАРДЫҢ ШЫҒАРМАШЫЛЫҒЫН ДАМЫТУ ЖОЛДАРЫ Қосжанова Жанаргүл Атырау облысы Жылыой ауданы «Құлыншақ» мектепке дейінгі ұйым тәрбиешісі

Баланың шығармашылығын дамытатын тәрбиеші өзі шығармашылықпен жұмыс жасауы керек. Баланың шығармашылық қабілетін дамыту мақсатында өткізілетін ұйымдастырылған оқу-іс-әрекеті барысында жаңа технология элементтерін пайдалану тиімді. Бұл орайды баланы жалықтырып алмаудың жолдарын қарастырып,төмендегі тәсілдерді тиімді қолдану қажет: 1.Бала қабілетін ашуда тіл шеберлігіне көңіл бөлу; 2.Білімін қосымша әдебиеттермен толықтыру; 3.Жылы сөздер арқылы «сенің қолыңнан келеді», «сенің болашағың зор»- деп, үнемі балаға шабыт беріп отыру. Әр тәрбиешінің алдындағы сәулелі мұрат шәкіртіне білім, тәрбие беріп қана қоймай, әр баланың «менін» ашу. Сол «менді» шығармашылық тұлғаға айналдыру. Күллі ғажайыптың ішіндегі ең тамашасы–жақсы тәрбиеленген адам. Сәбиді жоғары деңгейдегі білім мен адамгершілікке баулитын тәрбиешінің бойында барлық асыл қасиеттердің табылуы тиіс. Өйткені, тәрбиеші бала болмысын, жүзін көріп түзелер айна іспетті. Бала қабілетінің ашылуы үшін тәрбиеші жаңашыл, білімді, іскер, қабілетті, жауапкершілік сезімді, жаңа технологияны толық меңгерген, өз ісінің шебері болуы керек. Шығармашылық-жаңалық ойлап табуға бағытталған қабілеттер деңгейі. «Шығармашылық» сөзінің төркіні «шығару», «ойлап табу» дегенді білдіреді. Демек, жаңа нәрсе ойлап табу, сол арқылы жетістікке қол жеткізу деп түсіну керек. Ол үшін тәрбиеші өзі де шығармашылықпен тұрақты айналысып, дәуір көшінің өзгерістеріне ілесе алатын болуы тиіс десек, тәрбиеші-бақылаушы емес, 58

бағалаушыда емес, танымдық іс-әрекетін ұйымдастыратын шығармашылық істердің ұйытқысы. Шығармашылық балаға шын ләззат, қуаныш сезімін әкелуі тиіс. Жаңаны жасау, өзі жасаған тың дүниеден алған жан ләззаты бала үшін шабыт баспалдағы болмақ. Оқу іс-әрекеттері үрдісінде балаларды шығармашылық жұмысқа баулудың маңызы зор. Ересек, мектеп алды даярлық топтарында жазба жұмыстар олардың танымдық белсенділіктерін, ойлау жүйесін арттыруға көмектеседі. Жазба жұмыстарынан әр баланың өзіндік көзқарасын, эстетикалық және адамгершілік танымы, эмоциясы, пікірі, талдау, қорытындылау, салыстыра білу тәрізді жекелік қасиеттері байқалып тұруы қажет. Тіл дамыту сабақтарында балалардың тілін жаттықтыру үшін, қазақ халқының асыл сөздерімен сусындата отырып, әрбір сахналық қойылымның алдында қазақ әндерін, қазақтын ауыз әдебиетіндегі отірік өлеңдерді, мақал-мәтелдерді, жаңылтпаштарды, санамақтар мен жұмбақтарды, түрлі ұлттық ойындарды, әнкүйлер мен билерді кіріктіріп отырдық. Мысалы,«Үйшік» ертегісінде әр кейіпкерлердің сахнаға шығуын «Қонақ келсе күт» деген мақалмен бастадық. Театрлық ойынға қатысушы даярлық тобының балалалры кейіпкерлердің мінезін, жүріс-тұрысын,әдеттерін айнытпай салып көрерменге иланымды етіп ойнауы үшін, талмай жаттығып, қажетті элементтерін меңгеріп алуға тырысты. Ол үшін балалармен жоғарыда айтылып кеткен арнаулы жаттығулар жүргізілді. Одан басқа «Сәлеметсіз бе?» және т.б. дағдылы сөздерді әртүрлі дауыс ырғағына сап айтып үйренуге жаттықтырдық. Сахналық өнерге баулыған балалар жаттаған сөзінің мағынасына сәйкес,күйінікті-сүйінікті

сезімдеріне сәйкес тебірене мәнерлеп айта білуге үйренеді. Сосын нәтижесінде олардың шығармашылық қабілеттері оянады. Бейнелеу, көркем әдебиет, тіл дамыту оқу іс-әрекеттерін байланыстырып өткізгенде, әр оқу іс-әрекеттін соңы әрқашанда дерлік ертегі сюжетімен байланысты қойылымдармен аяқталып отырды. Сонымен қатар, балалардың сөздік қоры толықтырады, сөйтіп олардың белсенділігі арттырады, оқу іс-әрекеттері мен сауық кештері еркін де қызықты түрде өтетін болады. Балалар өздерін еркін де бос ұстап, оқу іс-әрекеттерде ынталана, құштарланып қатысып отырады. Осы жұмыстарды өткізген кезеңде әрбір ұлттық халық ертегілерінен көріністер қойылады. Ертегілер–бұл мектепке дейінгі балалардың танымдық қызығушылығын қалыптастыру механизмі, яғни жағымды эмоциялық көзқарас-ертегіге әуестік,мазмұнды эмоциялық көзқарас-ертегімен әуестену, тұрақты танымдық қызығушылық-ертегіге деген қызығушылық. Балалар өз беттерімен ойнаған дербес ісәрекетінде де театр ойындарының түрлерін жиірек қолданатын болды. Драмалық жанрға бейімделген ойындар өздігінен туындап тәрбие жұмыстарының барысында ертегілер, сюжетті көріністер де жиі қолданылып, тіпті кейде ертегінің кейбір бөліктері өзгертіліп отырылды. Топ ішінде емін-еркін жүріп, өздеріне оқу іс-әрекетінде уақытында керекті ойын құралдарын өздері таңдап алып отырды. Балалардың шығармашылығы тек рөлдерді орындаған кезде ғана емес, сонымен қатар қуыршақтар, декорациялар дайындағанда да көрінді.Қуыршақтардың түр-түрін, шымылдықтар, декорация жасау кезендегі ұжымдық жұмыстар балалардың ұйымшылдығы мен белсендігін арттырды. Ата–аналармен жұмыс жүргізілді. Балалардың өз үйлерінде ата-аналармен, туыс туғандармен арасында болатын қарым –қатынастары туралы ата-аналармен әңгіме, кеңестер өткізіп, арнайы анкета бойынша жұмыс жүргіздік. Бұл арқылы балалардың өзімізге белгісіз, бейтаныс қасиеттерінен хабарлар болдық. Атааналар да театрды ұйымдастыруға

көмектесті, материалдар, қолғаптар, керекті құралдар әкелді. Балабақшада алған алғашқы осындай мәліметтер олардың ішінде кейбір дарындылардың өнер жолына түсуіне игілікті әсерін тигізері анық. Педагогикалық ұжымның талмай ізденуі, аянбай еткен еңбегінің бір өтеуі болғандай балалармен өткізген шығармашылық жұмыстары қазір көзге көрінбесе де, түбінде кім біледі, бәлкім жылдар жылжып өткеннен кейін, үлкен өмір төрінде төбе көрсетіп қалар, еліміздің өнерлі азаматтарының бірі болады деп сенеміз, өйткені балабақшада шығармашылық негізі салынған. Бейнелеу өнері (ағылш. Visual arts)— дүниені көзбен көріп, түйсіну негізінде бейнелейтін пластикалық өнердің бір саласы. Бейнелеу өнеріне негізінен кескіндеме мүсін, графика жатады. Бейнелеу өнерінің белгілері архитектура, безендіру және қолданбалы өнерде көрініс табуы мүмкін. Балабақшада балалардың шығармашылық қабілеттерін дамытуда бейнелеу өнері жетекші орын алады. Ол сурет салудың: жекелеген заттарды бейнелеу, сюжетті (оқиғалы), декоративті сурет салу деп аталатын үш түрін қамтиды, мұның өзі программалық материал мен жүргізілетін жұмыстың мазмұнын анықтайды. Сурет салуға үйретудің негізгі мақсаты- балалардың айнала қоршаған тіршілікті тануына көмектесу, олардың аңғарымпаздығын дамыту, сұлулықты сезінуге тәрбиелеу және бейнелеу тәсілдеріне үйрету. Сонымен бірге балалардың бейнелеу іс-әрекетінің басты міндеті- олардың жас ерекшеліктеріне сай келетін бейнелеу құралдарының көмегімен әр түрлі заттардың анық, айқын образын жасау үстіндегі шығармашылық қабілеттерін қалыптастыру да жүзеге асады. Зерттеу бойынша, бала тез заттық әрекеттерді меңгереді, егер онымен жеке қатынаста болсаңыз, ол қызығушылықпен, белсенділікпен қатысады. Сурет арқылы баланың қол моторикасы дамиды, қолды жазуға дайындайды, сонымен коррекциялық жұмыс өтіп жатады. 59

Мысалы, бала тұйық болса, мінезі өзгеріп ашылады. Тынымсыз, мазасыз-ыждағатты, орнықты боп түзеледі, ал агрессивті бала сабырлылыққа үйренеді. Баланы алты айынан бастап бояумен таныстыруға болады. Бірақ осы қойылған міндеттерді орындау үшін баланы сурет әрекетіне, ойын, ертегі арқылы қызықтыру керек. Мысалы, қылқаламмен таныстырғанда және оны қалай пайдалану, қолдану ережелерімен таныстырғанда «Патша– қылқалам» ертегісін ұсынуға болады:«Ертеде патша–қылқалам өмір сүріпті.Оның патшалығында көп қылқаламқыздары болыпты. Қылқалам-қыздары сурет салғысы келіп, балалармен балабақшаға барады. Бірақ үш қылқалам жылап келеді. Қылқалам патшаның неге жылап жүрсіңдер?-деген сұрағына бірінші қылқалам «мені бала судың ішіне тастап кетті, мен тұншыға жаздадым» десе, екінші қылқалам «ал мені таза суға жуған жоқ, менің шашымда бояу кеуіп қалды, шаштарым жұлынып түсті», үшінші қылқалам «мені шашыммен астыға қаратып стақанның ішіне қойды, барлық шаштарым майысып қалды» деп шағыныпты. Қылқаламды судың ішінде қалдыруға болмайды, бояп болғанда соң қылқаламды таза сумен жуып, стақанның ішіне «шашын» үстіге қаратып қою керек. Сен, балам, осы ережелерді сақтасаң саған қылқалам ренжімейді, суреттерің әдемі болып шығады». Бояр кезінде қылқалам, су ішкенді ұнатады. Осындай ертегі айтып, әрбір суретке сюжет құрастырамыз, балаңыз сурет салуды ұнатады. Сурет әрекеті арқылы сіз қол моторикасын, әлеуметтік көзқарасын, тіл байлығын дамытасыз. И.П.Павлов айтқандай, қол басын үйретеді, сосын ақылға толған басы қолын үйретеді, ал шеңбер қол миды дамытады. Мектепке дейінгі ұйымдардың оқыту ісәрекетіндегі негізгі мақсаты- баланың білім беру кезіндегі ойлау қабілетін қалыптастыру, сол арқылы таным әрекетін белсендіріп, шығармашылық қабілеттерін тәрбиелеп дамыту.Шығармашылық қабілетті дамыту мәселесі қай кезде де ойшылдармен ғалымдардың назарындағы 60

нысан болып келеді. Психологтар шығармашылық қабілетті дамытудытұлғаны дамытудың ең басты тетіктердің бірі ретінде қарастырды, өйткені шығармашылық іс-әрекеттің нәтижесі оның қайталанбайтындығымен бірегейлігімен ерекшеленеді. Шығармашылық қабілет әр баланың табиғатында болуы мүмкін. Менің міндетім – бала бойында жасырынып жатқан мүмкіндіктерін ашып көрсету. Сондықтанда осы тақырыпты таңдап алдым. Баланың шығармашылық қабілетін дамытуда баланы жеке тұлға ретінде қалыптастырып, ізденімпаздыққа тәрбиелеу. Бала қабілеті мен әрекетін дамыту, шығармашылықпен жұмыс істеуге үйрету, шығармашылық жұмыстар жүргізе отырып,ізденімпаздықпен іскерлігін жетілдіру. Шығармашылыққа арналған тапсырмалар арқылы балалардың қызығушылығын, тапқырлық, ұстамдылық әрекеттерін, ойын ұштай келе, қиялын дамытып, баланы өз бетімен жұмыс істеуге икемдеу. Сондай-ақ балабақшада балалардың шығармашылық қабілеттерін қалыптастырудың және дамытудың дидактикалық әдістерін пайдалануды ұсынар едім. 1.Стрела әдісі:Әртүрлі тапсырмалар беру, диолог, шағын әңгіме құрастыру баланың танымдық білімін толықтыру. 2.Бумеранг әдісі:Рольдік ойындар құрастыру, іскерлік ойындар ұйымдастыру, баланың зейін-зердесін танымдық мәнге аудару. 3.Ынталандыру және әсерлендіру әдісі: Сөз қолданыстағы жауапкершілікті сезіну. Аудиовизуалдық танымды меңгеріп, оны тұтына білуге жаттығу,сөздіктерді пайдалана білу. 4.Оқытудағы белсенділік және интенсивтік әдістер: Техникалық пайдалану, түрлі ойындар мен шығармашылыққа бейімдеу. Егемен еліміздің білім беру жүйесінде әлемдік деңгейге жету үшін жасалып жатырған талпыныстар жағдайында оқытудың әр түрлі әдіс-тәсілдерін қолдана отырып, терең, білімді, ізденімпаз, барлық іс-әрекетінде шығармашылық бағыт

ұстанатын, сол тұрғыда өз болмысын таныта алатын бәсекеге сай құзіретті маман қалыптастыру маңызды міндет болып отыр.Құзіретті мамандар қауымы алдында жас ұрпаққа эстетикалық тәрбие беру маңызды рөл атқарады. Эстетикалық тәрбиенің ажырамас бөлігі-музыкалық тәрбие берудің басты мақсаты

оқушылардың ой-өрісін,шығармашылық қабілеттілігін дамыту жолында халық музыкасымен классикалық музыкаларды терең сезіне түсініп қабылдай алатын, музыка өнері арқылы әсемдікті,сұлулықты, ішкі жан дүниесі сұлу, рухани бай жеке тұлғаны қалыптастыру.

БАЛАБАҚШАДА «ТӘЙ-ТӘЙ» ТЕХНОЛОГИЯСЫН ҚОЛДАНУДЫҢ ТИІМДІЛІГІ Қадырбаева Лиана Набидоллақызы Атырау қаласы №21 «Алтын кілт» балабақшасының жоғары санатты әдіскері

Республикамызда білім беруді дамыту қазіргі кезде оқытудың дәстүрлі түрінен инновациялық үрдістерге баса назар аударып отыр, оның ішінде білім беру мекемелерінің жаңалықтарды жасауы, жаңа технологияларды меңгеруі, қолдануы және тарату бір бөлек қызметі тұрғысынан қарастырылады. Мемлекеттік білім стандарты деңгейінде оқыту үрдісін ұйымдастыру жаңа инновациялық сипатты талап етеді. Заман талабына сай әр ұжымның, әр педагогтың білім беру жүйесіндегі жаңалықтар мен қайта құруға, өзгерістерге баса назар аударып, өзіндік ізденісі арқылы инновациялық үрдіске ену қажеттілігі туындайды. Біздің балабақшамыз даму бағытын ұстана отырып, педагогикалық қызметте «Тәй-тәй» технологиясын біртұтас жүйе ретінде іс-тәжірибеге енгізіп, сонымен қатар «М.Монтессори технологиясы» «Жобалау технологиясы», «АКТ», «Денсаулық сақтау технологиясы», «Триз» технологияларының элементтерін қолданып отыр. Атырау қаласының №21 «Алтын кілт» балабақшасы 2009 жылдан бастап облыс көлемінде «Тәй-тәй» технологиясы бойынша

«Тірек» балабақшасы атанып, арнайы куәлік табысталған болатын. Осы орайда педагогикалық ұжым өз шеберлігін ортаға сала отырып, «Тәй-тәй» технологиясын тәрбие-оқыту үрдісінде қолданудың тиімділігін анықтап келеді. Балабақшамызда екі топ аталмыш технологиямен жұмыс жүргізуде. Бұл топтарда арнайы мамандандырылған, көп жылдық тәжірибесі бар, бірінші санатты тәрбиешілер - Алиева Айслу Ғайниқызы және Нигметова Галя Меллетовна қызмет етеді. «Тәй-тәй» технологиясын жетік меңгеріп, нақты шығармашылық жұмыс жүргізіп отырған тәрбиешілер 2004 жылы «Тәй-Тәй» технологиясы бойынша курстардан өтіп, арнайы сертификаттарын алды. «Тәй-тәй» технологиясының негізін салған Джорж Сорос. Бұл технологияның мақсаты: балалардың шығармашылық және интеллектуалдық қабілеттерін дамыту. «Тәйтәй технологиясының» негізгі бағыты жас ерекшеліктеріне сай құрылған орталықтарда балалар топқа бөлініп, ұйымдастырылған оқу іс-әрекеттері өткізіледі, берілген уақытқа байланысты орталықтар ауысып отырады, арасына сергіту сәттері қойылады. Оқу іс – әрекеттеріне қолайлы көркем әдебиет, құм

және су, ғылым, өнер, ойын және математика орталықтары жұмыс жасайды. «Тәй-тәй» технологиясының ұтымды ерекшелігі - баланың даму қабілетінің толық байқалуы, жеке жұмыстарды қамтуға мүмкіншіліктің болуы, ата-ана өз баласының қабілетін байқай алуы, бала тәрбиесіндегі отбасымен бірлескен жұмыстың жүруі. Баланы жан-жақты дамытуда балабақша мен отбасы ынтымақтастығының маңызы зор. Олар өмір есігін жаңа ғана ашқан жас буындар денесінің, ақыл-ойының, санасезімінің дамуына, адамгершілік қасиеттері мен эстетикалық талғамның қалыптасуына жағдай жасайды.Осы дағдыларды меңгертуде тәрбиеші мен ата-ана арасында тығыз байланыс болуы керек. Осыған орай «Тәй-тәй» технологиясының көздейтіні: Ата-аналарды балабақша өміріне, ұйымдастырылған оқу іс-әрекетіне, ертеңгіліктерге, ашық шараларға белсенді араластыру, отбасының балабақшамен байланыс қызығушылықтарын арттыру. Балаларға іс-әрекеттерді таңдау мүмкіндігіне, зерттеу ісімен шұғылдануына, іскер және тапқыр болуына жағдай жасау. Кез келген педагогикалық ұжым мен педагог инновациялық қызметті ұйымдастыруға құқылы. Алайда жаңашылдықты дайындау және ұйымдастыру барысында, олар өздерінің алдына нақты міндеттер қоюлары тиіс. Сондай міндеттерді алдына қойған мектепке дейінгі мекеменің бірі-Атырау қаласында орналасқан №21 «Алтын кілт» балабақшасы ұжымы. Балабақшаның алдына қойған өзіндік мақсат-міндеттері бар: -Жеке тұлғаның ерекшеліктерін ашып көрсетуге және оны дамытуда көмегін тигізетін жаңа жолдарды іздестіру; -Балабақшадағы дәстүрлі әдістемелік жұмысты инновациялық бағытта жаңарту, педагог мамандардың, тәрбиешілердің педагогикалық кәсіби құзыреттілігін жетілдіру. «Тәй-тәй технологиясы» жұмыстарын жоспарға енгізу үнемі назардан тыс қалмайды. Тек қана балабақша аясымен 62

шектеліп қалмай, қала, облыс көлемінде тәжірибе алмасу жұмысына ат салысуды міндет деп білеміз. Мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарты енгізілгеннен кейін, баланың бойында эстетикалық сезімді, бейнелеу, көркемдік-тілдік, шығармашылық құзыреттілігін дамытуда «Тәрбие-оқу үрдісінде «Тәй-Тәй» технологиясына «Интегративті театрды» енгізу арқылы мектеп жасына дейінгі балалардың психоэмоционалдық денсаулығын сақтау және нығайту» тақырыбында қала көлемінде семинар өткен болатын. Бұл семинарда педагог, бала және ата-анамен пән мамандарының байланысқан жұмыстары көрсетілді. Балабақшаның шығармашылық тобы осы семинар аясында «Мұңлық пен Бірлік» атты шығармашылық топтың ғылыми режиссерлік жұмысы мектепке дейінгі мекеме педагогтарына арналған дидактикалық құрал ретінде ұсынылды. Ата-аналармен ұйымдастырылған «Спорт және бала денсаулығы» атты конференция өткізіліп, ақпарат беттерінен орын алды. 2010–2011 оқу жылында «Өрлеу»БАҰО» АҚ филиалы Атырау облысы бойынша педагогикалық қызметкерлердің біліктілігін арттыру институтында «Білім басшыларының резервтеріне» арналған курсқа қатысушыларға тәжірибе алмасу мақсатында «Тәй-Тәй» бағдарламасы бойынша жүргізілген жұмысымыз ұсынылған болатын. Осы жылы балабақшада «Балабақшаэмоционалды игілік аралы» тақырыбында семинар жоспарланып өткізілді. Бұл семинар барысында әдіскердің «Мектепке дейінгі мекеменің заттық-кеңістік ортасын дербестендіру» атты жобасы таныстырылды. Жобаның мақсаты: Мектепке дейінгі ұйымдарда заттық дамытушы орта ұйымдастырудың инновациялық жолдарын қарастыру. Негізгі міндеттері: заттық кеңістік ортаны құру, ол әр баланың жеке басына құрметпен қарау, оның өзіне сенімділігін, бастамашылығын, өз бетінше әрекет ету дағдысын дамыту, міндеттер қоюға және

оларды шеше білуге үйрету, шығармашылық, қиялдау, өнертапқыштық қабілетін дамыту, туған елге қамқорлық көрсетуге тәрбиелеу. -«Мен келдім» бұрышы; -«Менің көңіл-күйім» рубрикасы («көңілкүй тақтасы», кітабы, эмоциялық дамыту ойындары, тренингтер) -«Туған күн иесі» бұрышы (баланың туған күні аталып өтіледі, тілек жазулар ілінеді); -«Бүгін менің мерекем» атты отбасылық мерекелер ұйымдастыру; -«Мен жараймын, менің қолымнан не келеді» немесе «Жақсы істер панорамасы» (не үйренді, неге қабілетті); -«Іскерлік әрекеттер» қорабында көп бейджиктер бар, онда бала ойнайтын рөлдер: «Швейцар», «Эколог», «Бас құрылысшы», «Менеджер», «Дизайнер» -Балалар бойында субмәдениет компонеттерін іске асыру үшін мұражай, шағын мұражай (жас өлкетанушылар клубы) бағыты бойынша ата-аналармен бірлескен жұмыстар жүргізіледі. Бұл жағдайда педагог жаңа жәдігерлер, кітап энциклопедиялар арқылы ақпараттар іздеуге көмектеседі, мұражайға баруды ұйымдастырады, ал материалдарды дайындауға ата-аналар көмектеседі. Жобаны іске асырудың бұл бөліктерінде «Тәй-Тәй» технологиясының жұмыс түрлерін ұсынуға болады. Қазіргі таңда осы жоба балабақшада өз жалғасын табуда. Жас мамандарға жаңа технологияларды насихаттау, олардың білім, іскерлік деңгейлерін көтеру мақсатында балабақша ішілік семинарлар жоспарланып, оң нәтижесін көрсетіп отыр. Бұл жоба мектеп жасына дейінгі балалардың: дербестігін,шығармашылық қабілетін ашуға,баланың өз құрдастарының қызықты іс-әрекетіне қосылуға ынталылығының артуына,жан-жақты дамуына,отбасы үшін мақтаныш сезімін туғызуға, белсенділік, өз бетінше әрекет етушілік мүмкіндігін туғызуға,сөздік қорын байытуға көмектеседі. Инновациялық бағытты жүзеге асыру барысында мультимедиялық құралдар мен интерактивті тақта өз қолданысын тапты.

Жаңалыққа қадам басқан дәуірде педагогтар өз алдына, балалардың да замануи құралдарды қолдануға деген қызығушылығы басым. Мұның дәлелі жоспарға сай өткізілген жұмыстардан көруге болады. Қазақстан Республикасының тілдерді дамыту мен қолданудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасының негізінде «Мектепке дейінгі ұйымда балаларды ерте жастан көптілділікке үйрету» бағдарламасының жобасы дайындалды. Осы жобаны іске асыруда «Тәй-тәй» бағдарламасын тиімді қолдануға болады. Мақсаты: балаларды қоғам талабына сай үш тілді меңгеруге үйрету. Мазмұны: *Бала тілін ойындар арқылы дамыту. *Мемлекеттік тілмен қатар орыс, ағылшын тілдерін меңгеруге жағдай жасау. *Үш тілде кіріктірілген білім беру. *Сөздік қорын байыту, тыңдай білуге, түсінуге және жауап беруге үйрету. Бағдарламаның жобасын іске асыру мақсатында мектепке дейінгі ұйым басшыларына арналған «Тәрбие-оқу үдерісіне М.Монтессори педагогикалық жүйесінің элементтерін енгізе отырып, жаңа технологияларды қолдану» атты семинар өткізілді. Мақсаты: Мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту үрдісінде үш тілділікті М.Монтессори педагогикалық жүйесімен ұштастыру, педагогтардың озық іс-тәжірибелерін ұсыну, тәжірибе алмасу. Болашақта осы іс-тәжірибе жұмысымызды жетілдіріп, таратуды жоспарлап отырмыз. Өз ойымды қорыта айтқанда, тәжірибе өз жолында дамиды, өзгереді, жаңаша бетбұрыстар орын алады. Инновациялық бағыт әр педагогтың шығармашылық әлеуетіне, кәсіби құзыреттілігіне негізделген. Инновациялық әдіс-тәсілдерді іздестіріп, тәжірибеге енгізу арқылы оның тиімділігін айқындауға болады. Инновациялық істәжірибе-заман талабы, ал заман талабына сай болу - біздің міндетіміз.

Озат тәжірибе-көпке ортақ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ОҚУ – ПЕДАГОГТІҢ КӘСІБИ ӨСУІ Қабдолова Бақтыгүл Есенгелдіқызы Қалалық лицейдің математика пәні мұғалімі Атырау қаласы

2016 жылдың маусым айының 23-24 күндері Павлодар қаласында білім беру қызметкерлерінің педагогикалық шеберлігін арттыру мақсатында ең тиімді деп танылған инновациялық педагогикалық тәжірибелерді жинақтау, тарату, ынталандыру, шыңдау мақсатында «Өрлеу» біліктілікті арттыру ұлттық орталығы акционерлік қоғамы «Инновациялар және білім берудегі тәжірибелер: уақыт талабы» атты ІІ Республикалық педагогикалық оқулар өткізілді. Республикамыздың әр аймағынан келген педагогтар: • Мектепке дейінгі ұйымдардың білім беру ортасының ғылыми-әдістемелік, мазмұндық, технологиялық және ресурстық негіздерін жаңарту; • Дамушы білім беру ортасы бастауыш білім беру мазмұнын жаңарту ресурсы ретінде; • Білім беру үдерісін технологияландыру мектептік білім беру мазмұнын жаңарту ресурсы ретінде; • «Мәңгілік ел» ұлттық идеялары аясында тұлғаны тәрбиелеу және әлеуметтендіру; • Азаматтық белсенділікті, патриотизмді және көшбасшылық қасиеттерді қалыптастыру қосымша білім беру жағдайында тұлғаны тәрбиелеу және

әлеуметтендіру негізі ретінде; • Экономиканың индустриалдықинновациялық дамуы жағдайында техникалық және кәсіби білім беру жүйесін жетілдіру; • Білім мен ғылымның бірігуі арқылы жоғары педагогикалық мектептердің білім беру процестерін жүйелі жаңғырту; • Педагогикалық менеджмент басқару қызметінің мәдениетін дамыту факторы ретінде ,-деп алынған бағыттар арқылы барлық өзекті идеялар мен тәжірибелердің таныстырылымы барысында білім беру мазмұнын жаңарту кезеңімен байланысты жаңа міндеттерді шешуге бағдарланған істәжирибелерін көріп, тыңдауға мүмкіндік берді. Мен Атырау облысы атынан қатысқан бір топ ұстаздардың бірі ретінде «Білім беру үдерісін технологияландыру мектептік білім беру мазмұнын жаңарту ресурсы ретінде» бағытты бойынша «Сындарлы оқытуға негізделген интербелсенді математика сабақтары арқылы оқушының пәндік құзіреттілігін дамыту» тақырыбындағы жұмысыммен қатыстым. Аталған бағыт бойынша қатысқан ұстаздардың жұмысынан қазіргі таңда болып жатырған өзгерістердің білім беру жүйесіне тигізіп жатқан ықпалын көруге болады. Тыңдалған материалдар тәжірибеге бағытталған, білім беру жүйесін жаңартудың басым бағыттарына сай, оқушының танымдық және шығармашылық құзіреттілігін дамытуды көздейді. «Өрлеу» БАҰО»АҚ бастамасымен ұйымдастырылып, өткізілген «Педагогикалық оқулар» білім беру саласында педагогтің жоғары имиджін қалыптастырып, кәсіби беделін көтеріп, өзара іс-тәжірибе алмасу мақсатында

жаңашыл педагогтардың озық тәжірибелерін таратуға, біліктілігін дамытуға үлесі зор екенін айтқым келеді. Менің жұмысымның да мақсаты оқушының өздігінен білім алуына, ізденіс талпынысындағы іс-әрекетін табысты жүзеге асыруға қажетті білімдік құзыреттілігін қалыптастыру болып табылады.Осы жұмысымдағы өз нәтижелерімнің мониторингісі мен оның мазмұнына зейін аудару мына шешімдерге келуіме себеп болды: -Оқушылардың жаңа форматтағы сабақтарға бейімделуі өте жақсы; -Оқушылардың көп бөлігі оқытудың мақсаттарын өз бетінше анықтау

дағдыларын көрсете алады, оларға қол жеткізуге бағытталған қадамдарды реттей алады, табыстылық бағытын жобалайды; -Оқушылардың тағы бір тобына өз бетінше реттеу дағдыларын қалыптастыру мен дамыту үшін әлде де көмек қажет. Міне, сондықтан мен өз жұмысымның нақты нәтижесіне жету үшін өз тәжірибемде жаңа интербелсенді технологияларды ұдайы қолданып, мектеп білімінің жаңа мазмұнға көшуі жағдайында білім беру сапасына қол жеткізу үшін өз қызметімді оқушылардың функционалдық сауаттылығын, сыни және креативті ойлау икемін дамытуға бағыттаймын.

ТОПТЫҚ ЖҰМЫСТА БЛУМ ТАКСОНОМИЯСЫН ҚОЛДАНУ АРҚЫЛЫ ОҚУШЫЛАРДЫ СЫН ТҰРҒЫСЫНАН ОЙЛАУҒА ҮЙРЕТУ Актаева Жанна Турлановна Атырау облысы Исатай ауданы Ю. Гагарин атындағы орта мектебінің бастауыш сынып мұғалімі

"Балалардың бойында ұлы мүмкіншіліктердің бәрі бар"-деп Т.Фуляр айтқандай, бала бойындағы дарындылық, ғылымилық қабілетін ашу, жақсы танымдық қасиеттерін зерттеу–бүгінгі заманның талабы. Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы "Қазақстанның болашағы-дарынды балалар қолында" деп бекер айтпаған. Елбасының көреген саясатының арқасында Қазақстан әлемдік қауымдастықтың ортасынан лайықты өз орынын таба білді. Адам құндылығын дамыту арқылы әлем елдері ғылым мен білімге аса көңіл бөліп, білімді де білікті маман даярлау ісіне зор мән беруде. Оқушыны шығармашылыққа баулу, өз еңбегінің нәтижесін көруге, оны бағалауға бағыттау-өте күрделі үрдіс. Оқушының шығармашылық мүмкіндігі оның жеке тұлға ретінде қалыптасу үрдісінде пайда болады. Сондықтан да оқушының шығармашылық әрекеті өнімді әрекетпен ұштасып жатуы тиіс.

Алдыменен мұғалім түрлі стратегияларды қолдануға қабілетті болуы керек. Ол үшін өз бетімен ізденулері, бір-бірімен білім алысуы арқылы қабілеттерін шыңдауы қажет. Оқушылардың дамуын жақсарту үшін мұғалім оқыту үдерісінде жаңа әдістәсілдерді өз тәжірибесіне енгізе білуі тиіс. Мен шығармашылық ізденісте жүріп, өзімнің проблемалық тақырыбымды "Топтық жұмыста Блум таксономиясын қолдану арқылы оқушыларды сын тұрғысынан ойлауға үйрету" деп алдым. Өйткені,мұғалім Блум таксономиясын қолдану арқылы оқушылардың сын тұрғысынан ойлауын туғызып, өзі де дамиды және танымдық қабілеттерін арттыру арқылы шығармашылық деңгейге жеткізеді. Мақсаты: Ана тілі сабақтарында Блум таксономиясы бойынша сұрақтар мен тапсырмаларды жүйелі қолдану оқушылардың сыни ойлау дағдыларын қалыптастыру. Менің таңдаған тақырыбым Халықаралық бағдарламаның негізінде іске 65

асатындықтан оқыту мен оқу үрдісінде маңызды орны бар деп есептеймін. "Қойылған мәселелер оқушылар үшін мәнді болу керек, ол оқушылар қызығушылығынан туған жағдайда ғана мүмкін" (Дж. Дьюи, 2000) Күтілетін нәтиже: Оқушылар Блум таксономиясы бойынша нақты қойылған сұрақтар мен тапсырмаларға ой талқы жасап жауап беру арқылы қарапайымнан күрделі ойлау дағдысын қалыптастырады. Блум таксономиясының құрылымы танымдық үрдістің бір деңгейінен екінші деңгейіне, яғни қарапайымнан күрделіге біртіндеп өтеді деп саналады. Сыныпта осындай сұрақтар қою арқылы оқушылар үйреніп қана қоймайды, сондай орта қалыптастырады. Оқушылар шығармашылық деңгейге қөтеріледі. "Таксономия" ұғымы биологиядан алынған. Ол күрделігінің өсуі бойынша (яғни, иерархия бойынша) бірінен соң бірі орналастырылған және өзара тығыз байланыстағы объектілерді жіктеу және жүйелеуді білдіреді. Білім беру жүйесінде кеңінен тараған педагогикалық идеялардың бірі–1956 жылы Бенджамин Блумның төрағалығымен білім беру комитеті әзірлеген Блум таксономиясы сын тұрғысынан ойлауды қарастыруға болатын ойлау дағдыларының кеңінен қолданылатын иерархиялық моделі болып табылады. Бұл жұмыстың мақсаты үш бағыт бойынша:танымдық, эмоционалдық және психомоторлық жағынан оқушыларды оқыту мақсаттарының тізімін жасау болатын. Блум таксономиясының мақсатыоқушылардың неғұрлым тұтас нысанын құру мақсатында педагогтерді өздерінің күші мен назарын барлық үш салаға бірдей аударуға ынталандыру. Танымдық саладағы дағдылар белгілі тақырыптағы білім, түсінік пен сыни ойлау тұрғысынан қаралады. Дәстүрлі білім беру осы саладағы, әсіресе–төмен тәртіптегі мақсаттың дағдыларын алға тартуға ұмтылады. Блум таксономиясы, ең төменгі үрдістерден жоғарыға қарай кезең-кезеңмен қозғалуды көздейтін алты кезеңді қамтиды.

Мен 2013 жылдың тамыз-қараша айларында Алматы қаласындағы "Өрлеу" біліктілікті арттыру курсынан дәріс алып, сертификатталған болатынмын. Білігімді арттыра отырып, мен дәстүрлі сабақ пен қазіргі таңдағы жаңа технологияны пайдалану арқылы білім берудің арасында көп айырмашылықтың бар екенін түсіндім. Осы Кембридж оқыту технологиясының негізге ала отырып, мен 7 модулді де меңгердім. Енді 7 модулдің ішінде қай модулді тереңірек зерттесем, қай модуль бастауыш сынып оқушыларына тиімді нәтиже береді деп ойландым. Ойлана келе, 7 модулдің бірі- "Сын тұрғысынан ойлау" бағытымен жұмыс жасауды жөн көрдім. Егерде бастауыш сынып оқушыларын Блум таксономиясын қолдану арқылы ойлата білсем, қазіргі заман талабына сай бәсекеге қабілетті, өзбетімен жаңа ақпаратты меңгеріп алатын өмір сүруге дайын оқушы болатынына сендім. Сондықтан да Блум таксономиясын пайдалана отырып, әр ойлаудың деңгейіне байланысты сабағымда тапсырмалар, түрлі сұрақтар дайындап келіп отырдым. Блум таксономиясын жеке-жеке талдап кетсем, білу-қайталау немесе тану арқылы мәліметтердің қалай есте сақталғанын тексеру,мағлұмат пен деректерді еске түсіру арқылы жүзеге асырылатын категория.Бұл деңгейде тестілеу, қалдырып кеткен белгілерді орнына қою, анықтамалар мен атауларды жаттату немесе қайталау, процестердің өрбуі немесе орын алу тәртібін қайталау сияқты тапсырмалар қолданылады. Ойлаудың білу деңгейін сабақта әр түрлі жағдайда қолданамын. Мысылы, Ш.Құдайбердиевтің "Сен ғылымға" өлеңін өтпес бұрын, жабық сұрақтар қою арқылы сөзжұмбақ шешкіздім. Сөзжұмбақты шешкен кезде өткенді еске түсіріп сұрақтарға жауап берді.Оқушылар білгендерін еске түсіріп, қайталап, сөзжұмбақтан "Ғылым" деген сөзді шығарды. Ондан әрі "Ғылым деген не? Ол туралы не білесіңдер?" деген жетелеуші сұрақтар қою арқылы жаңа сабақтың тақырыбын ашып алдым. Блум таксономиясының екінші ойлау деңгейі "Түсіну". Түсіну дегеніміз-

мәліметті таныс, анық күйге (формаға) ауыстыру арқылы өзіндік түсінік қалыптастыру.Бұл деңгейдегі тапсырмалар мынадай түрде қолданылады. Мысалы: “Шығарманы (анықтаманы, ережені) өз сөздерімен айтып (түсіндіріп) беріңіз” тапсырмасы түсінік деңгейін көрсетеді. Бұл ойлау деңгейін жүзеге асыру үшін жаңа өтілгелі отырған сабақты түсіну үшін оқушылардың өзіне тапсырамын. Қазақ тілінен, математика, әдебиеттік оқу, дүниетану пәндерінен қандай ереже, анықтама, мәтін өтсе де өз ой елегінен өткізіп, топтаса отырып,бір-біріне түсіндіру әрекеті жүзеге асады. Оқушылар жаңа тақырыпты өз бетімен оқып түсініп, оны барлық сынып оқушыларына түсіндіреді. Бұл іс-әрекет әр сабақта жүзеге асып отырды. Блум таксономиясы арқылы сын тұрғысынан ойлатудың түсіну кезеңінде оқушылар кез-келген жаңа тақырыпты өздері, өз бетімен түсінуге жұмыстанатын болды. Мысалы, Ахмет Байтұрсынов туралы "Ақкөл жағасында" әңгімесін әр топқа бөлімдерге бөліп бердім. Әңгімені оқушылар өз беттерімен іштей оқып түсініп алған соң, әр топ өзара түсінік жұмысын жүргізді. Әр топтың мүшелері түсініп болған соң, топтар бір-біріне түсінуге кірісті. Оқушылардың жаңа материалды өз бетімен меңгеруі тек әдебиеттік оқу пәні емес басқа да пәндерде көрініс тапты. Ойлаудың үшінші деңгейі "қолдану". Қолдану дегеніміз – өздігімен (өз қолымен, өз басымен) проблеманы іске асыру. Бұл деңгейде оқушылар мұғалімнің көмегінсіз таныс емес проблеманы өздігінен шешуі керек. Мұнда қорытынды нәтиже (мысалы, проблеманның шешімі) маңызды мәселе болып қалмай, сонымен бірге шешім іздену процесінің өзі де маңызды болып танылады: оқушылардың мәселені шешу жолы шешімнің өзінен де маңызды болуы мүмкін. Ойлаудың бұл кезеңін дамыту үшін оқушыларға ортақ проблемалық тапсырмаларды беріп, одан шығу жолын іздестіруді тапсырамын. Әдебиеттік оқу пәнінде "Ақанай қандай бала?" немесе "Ахмет Байтұрсыновты неге теңейсіңдер?" деген сұраққа, әр топ әр түрлі жауап берді. Бірі мәуелі ағашқа, енді бірі күнге, енді бірі

кітапқа теңесе, келесі топ жарық жұлдызға теңеп проблеманы шеше білді. "Қолдану" деңгейінде оқушының білімі нақты әрекеттер арқылы жүзеге асырылады, мұндағы басты сұрақ "Оқушы өз қолымен не жасай біледі?". Талдау деңгейі - бүтін, тұтас нәрсені оның қалайша құрылғандығын түсіндіру мақсатында құрамдас бөліктерге бөлуді нұсқайды. "Талдау" деңгейінің "Түсіну" деңгейіне ұқсастықтары бар. Алайда түсінумен салыстырғанда талдау мәліметті терең өңдеумен, жан-жақты игерумен ерекшеленеді. Түсіну–нәтижені суреттеу, сипаттау, ал талдау–нәтижеге қалайша жеткендіктерін түсіндіру. Түсінуден талдау мәліметті терең өңдеумен, игерумен ерекшеленеді. Мен сабақта оқушылардың ойлаудың "талдау" деңгейін дамыту үшін мынадай тапсырмалар беріп отырамын. Ойлаудың "Қолдану" деңгейінде әр кейіпкерлерді теңеген соң "Неліктен? Не себепті?" деген итермелеуші сұрақтар қою арқылы жан-жақты жауап беруге және нақты дәлелдер келтіре отырып, себепсалдарын айқындауға тырысады. "Күнге не себепті теңедіңдер?" дегенде. Себебі, күн аспанда және өзі жалғыз жарқырып жанжағына шуақ шашып тұрады, сондықтан Ахметті жарқыраған жалғыз күнге теңедік» деп жауап берді. Оқушылар жасаған жұмысына жан-жақты талдау жасауды үйренді. Жинақтау – жаңа мазмұн мен бүтін ұғым (түсінік, құбылыс, құрылым) тудыру мақсатында жеке бөліктерді (элементтерді) шығармашылықпен біріктіру. Бұл деңгейдегі сұрақтарға жауап беріп, тапсырмаларды орындау бірінші кезекте жазбаша түрде жүзеге асады. Жинақтаудың мынадай түрлері болады: 1.Шығармашылық жанр–эссе,өлең,жоба, шығарма,шешендік сөз,сценарий, компьютерлік бағдарлама т.б. 2.Жоспар құрастыру, әрекеттердің тәртібін келтіру немесе тәжірибе өткізу. 3.Бақылау нәтижелерінің негізінде жаңа модель құрастыру. Ойлаудың "Жинақтау" деңгейінде көбінесе шығармашылықпен айналысады. 67

3-сыныпта әдебиеттік оқу пәнінде М.Мақатаевтың "Үш бақытым" өлеңін өткен кезде оқушыларға "өз Отандарың туралы өлең шығарыңдар"-деп тапсырма бердім. Оқушылар қызығушылықпен өлең шығаруға кірісті. Қалекес Дастан, Шариев Ерасыл, Алхам Елназ, Серікова Аида, Өтегенова Эльназ, Даниялұлы Дарын секілді оқушылар өлеңді ұйқастыра отырып, белсенділікпен орындады. Осыдан бастап оқушылардың шығармашылық қабілеттері артып, бір-бірінен бәсекелесе отырып, өлең шығаратын болды. Сонымен қатар Д. Әбіловтің "Дақылдар әні" өлеңімен танысқан кезде "Ас атасы-нан" тақырыбына эссе жазыңдар деген тапсырма бердім. Оқушылар тапсырманы естіген бойда құлшыныспен орындауға кірісті. Осы тапсырманы орындауда оқушылардың эссе жазуға төселгендіктерін байқадым. Сабирова Құралай жазған эссесін былайша аяқтады: "Еңбекпен тапқан нан дәмді, тәтті болады. Ол туралы мынадай мақал бар. "Еңбектің наны тәтті, жалқаудың жаны тәтті""-деп, өз ойын жинақтап, қорыта білді. Бағалау–күмәнді, даулы, және пікірталас туғызатын мәселелер бойынша шешім қабылдап, оны нанымды дәлелдер арқылы айғақтау. Бұл деңгейде оқушылар өз жауаптарында дәлдік, нақтылық, логикалық жүйе, дәйектілік секілді талаптарды қолданады, сөйтіп олар өздерінің таңдау жасап, шешім қабылдай алатындығын көрсетеді. Бағалау "Сіздің ойыңызша бұл дұрыс па (маңызды ма – маңызды емес пе, жақтайсыз ба-қарсысыз ба)?" деген пікірталас пен дау-дамай туғызатын сұрақтар арқылы жүзеге асырылады. В.Сухомлинскийдің "Нағыз адам" әңгімесінде жан-жақты талдап болған соң "Мен білетін нағыз адам ..." деген тапсырма бердім. Оқушылар осы сөйлемді әрі қарай жалғастырып, өз ойларында жүрген нағыз адамды айтып, өмірмен байланыстыра әңгімеледі.Оқушылар нағыз адамды көп алыстан іздемей, мектепте бірнеше жылдан еңбек етіп келе жатқан Зияда апаның еңбегін айтып, мысалмен дәлелдеді. Сондай-ақ әдебиеттік оқу пәнінде "Зәмзәм суы" мәтінімен таныстық.Осы мәтінге 68

"Басқа қандай ат қояр едің?" деген сұраққа оқушылар жарыса отырып жауап берді. Бірі "Қасиетті су", екіншісі "Киелі су", "Судың кереметі" деп мәтінге өз бетімен әртүрлі ат қойды.Бұл тапсырманы берген кезде оқушылардың өзіндік пікірі қалыптасқандықтарын байқадым. Жоғарыда нақты мысалдармен келтірілген жұмыстарым түгелдей дерлік топтық жұмыста, бір-біріне ықпал етудің арқасында, бір-біріне пікір айтып, бірінің пікірін бірі тыңдауының арқасында жүзеге асты.Топта сын тұрғысынан ойлай отырып, бір-біріне дем беріп отырды. Сондықтан топтық жұмыс оқушының білімге деген қызығушылығын оятып, бәсекелесе отырып, сын тұрғысынан ойлаудың бірден-бір жолы екенін түсіндім. Сын тұрғысынан ойлау бүгінгі күні басты күн тәртібінде тұр, себебі білімді дайын күйінде емес, өздігінен ізденіспен құрастыру арқылы алса ғана тұлғаның дамитындығы дәлелденді.Сыни ойлау оқушыдан түсіну, қолдану, талдау, бағалау сияқты әрекеттерді талап етеді.Яғни, балаларды өмірге қажетті дағдылармен, қабілет-қасиеттермен қаруландырады. Өсіп келе жатқан ұрпақты ойлы да іскер, өзөзіне сенімді, интеллектуалдық деңгейі биік азамат етіп тәрбиелеу–мектептің міндеті.Сондықтан біз, мұғалімдер жеке тұлғаны дамытып, оқуға қызығушылығын арттыруға тиіспіз.Оқу мен оқытудың әдістерін жаңарту бағында іздене отырып "топтық жұмыс–сыни ойлауға үйрету тәсілі" деген тұжырымға келдім. Топта жұмыс істеу оқушының жеке тұлғасын, ынта-қабілетін, өз бетімен ізденуін, білімін тәжірибеде пайдалануға дағдылануын дамытуда тиімді. Жан Пиаже бұл туралы "Адамның ақылы басқа ақылдармен қатынаста болады, санасы тек басқа адамдармен қарым-қатынаста ғана дамиды",-деп жазды. Сондықтан, оқушыларымды сын тұрғысынан ойлауға үйретудің бірден-бір тиімді жолы- топтық жұмыс екеніне деген сеніммен жұмысқа кірістім. Алдымен топ мүшелерінің негізгі әрекеттерін топтастырдым. Олар: -тыңдай білу;

-өз ойын ұтымды жеткізу; -дәлелді сөйлеу; -ортақ мәмілеге келу; -туындаған дау-дамайды шешіп, бірлесе шешім шығару т.б. Яғни, барлығы да қызу әрекет жасап, түпкі нәтижеге үлес қосады. Осыған орай, әр сабақта оқушыларға оқу үдерісінің барлық аспектілеріне белсенді қатысу керек: олар өзінің болжамдары мен сұрақтарын құрастырады, бір-біріне кеңес береді, өз алдына мақсат қояды, алынған нәтижелерді қадағалайды, идеялармен эксперимент жасайды және қателер – оқудың ажырамас бөлігі екенін түсіне отырып, тәуекелге барады. Блум таксономиясын қолдану арқылы топтық жұмыста оқушылардың сын тұрғысынан ойлауға үйрете отырып, төмендегі жағдайды өзгерттім деп айта аламын: -мәтінді өз бетімен оқып, оны топпен түсіндіру; -өзгенің ой-пікірімен бөлісіп, кедергілерден бірлесіп шығудың жолын іздеу; -сыни ойлауға дағдылану; -өзгенің пікірін құрметтеп, өз пікірінің құндылығын сезіну;

-шығармашылық ізденіс арқылы жетістікке жетуге талпыну; -қандайда да бір жаңалық ашуға ұмтылу; -топтық жұмыстар арқылы достық, ынтымақтастық артты. Қорыта айтқанда, адамның ақыл-ой қабілеттерінің құрылысын, танымдық үрдістің бір деңгейінен екінші деңгейіне яғни, қарапайымнан күрделіге біртіндеп өтеді деп саналады екен. Олай болса, сапалы білім мен шығармашылығы дамыған оқушы қалыптастыруда Блум жүйесінің 6 деңгейі негізінде нәтижелі жұмыстарға қол жеткізуге болатынына сенімдімін. Әдебиеттер тізімі: 1. Мұғалімге арналған нұсқаулық. 78-бет Екінші деңгей «Назарбаев Зияткерлік мектептері» ДББҰ , 2012 ж. 2. ҚР-ның Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауы, 2013ж 3. А.Әлімов «Интербелсенді әдістемені ЖОО-да қолдану мәселелері» А, 2013 ж. 4. ІІ деңгей үлестірмелі материалдар, екінші апта, үшінші басылым, 2012 ж.

МЕКТЕП ҚЫЗМЕТІН ЭВОЛЮЦИЯЛАУ ҮДЕРІСІН ТИІМДІ БАСҚАРУ Муканова Гүлмира Сағынғалиқызы

Атырау қаласы Боран Нысанбаев атындағы орта мектеп директоры

Айналамыздағы әлем қалай тез өзгеретін болса, еліміз бен қоғамымыз да солай жылдам өзгеруге тиіс Н.Ә.Назарбаев Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың «Қазақстан жолы-2050:Бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ» атты Жолдауында «Басты мақсат – Қазақстанның ең дамыған 30 мемлекеттің қатарына қосылуы.Ол–«Мәңгілік Қазақстан» жобасы, ел тарихындағы біз аяқ басатын жаңа дәуірдің кемел келбеті...» деп көрсетілген. [1]

Қазақстан Республикасы педагогикалық шеберлік орталығының Кембридж университетінің білім беру факультетімен бірлесіп әзірленген басшылардың біліктілігін арттыру бағдарламалық курсын аяқтап келгеннен кейін, мектепті эволюциялауды миссия мен стратегиялық

жоспар құрудан курс бойынша

бастадым. Деңгейлік

сертификатталған мұғалімдерден көшбасшылар тобы құрылды. Әріптестеріме сенім артып, бөлінген көшбасшылыққа тарттым. Көшбасшылық -бұл адамдарды жинап алға қойылған мақсатқа бағыттау. Көшбасшы мен Басшы мағынасы бір емес. Басшы–бұл жұмысты беруші және сол жұмыстарға жауап беруші. Жақсы басшы орындалған жұмысты реттеп қабылдап отырады. Ал, Көшбасшы адамдарды жандандырады, мақсатқа жетуде болашақты көру қасиеті арқылы адамдарды ортақ мақсатқа бағыттайды.[4] Мектебіміздің педагог-психологымен тығыз байланыста жұмыс жасап, мұғалімдердің құзыреттілігін анықтау мақсатында Талис, құзыреттілік сауалнамалары жүргізіліп аудит алынды. Ата-аналар мен оқушылардан да сауалнамалар алынып, оқыту мен оқудағы қажеттіліктері ескеріле отырып, анықталған стратегиялық басымдықтар негізінде мектептің даму жоспарын құрып алдық. Стратегиялық басымдықтар: бұл мектептің нақты қандай мектепке жататынын анықтауға көмектеседі. Мектеп үдерісіне өзгеріс енгізуде оқушыны іс-әрекеттегі зерттеу, тізбектелген сабақтар топтамасы, Lesson study, рефлексия жасау сияқты педагогикалық әрекеттердің маңызы зор. Әрине, өзгерістердің бәрін бірден енгізу оңай емес екені белгілі, дегенмен, әріптестерім енгізілген өзгерістерді қолдағаны мені қуантты.Оқыту мен оқу үдерісінде жаңа ұғымдарды қолдана бастадық. Бағдарлама құндылық пен мәдениетті талқылаудан басталады. Бұл «Өзгеріс не үшін керек?» дегеннен шығады. Келесі кезекте үдеріс пен құрылым, әрекет ету тәсілдері мен құралдары «Нені өзгертеміз?» деген атаумен ұсынылады. Бұлардан кейін «Өзгерісті қалай енгіземіз?» деп аталатын нәтижелердің мониторингісі мен эволюциясы туралы оқыту келеді. Бұл түптің түбінде сыпайы жауапкершілік пен бақылау және бөлінген көшбасшылық

арқылы «Әлеуетті арттыруға» әкеледі. Әлеуетті арттыру-өлшенетін нәтижелерге қол жеткізу мақсатында өз қызметін табысты басқару үшін адамдардың кәсіби әлеуетін танытуға және дамытуға қолдау көрсету және көмектесу. Бұл үдеріс - мұғалімнің жұмысын біздерге үйреншікті тексеру, бақылау емес, зерделеп, бағалау арқылы оның кәсіби дамуына қолдау көрсету. Ашық сипатта жүргізіліп, салыстырмалы талдаулар негізінде ұжымның жұмысын жетілдіруге жағдай жасау. Эволюция үдерісі мұғалімнің кәсіби өсу деңгейін анықтап, оның дамуына қолдау көрсетіп отыруға бағытталған. [2] Мектепті дамыту жоспары ұзақ мерзімді, яғни 3 жылға арналған, орта мерзімді, 1 оқу жылына арналған, қысқа мерзімді, яғни 1 айға арналған болуы мүмкін. Мектепті дамыту жоспарын жасақтаудағы ең маңыздысы күні бұрын жүргізілген аудит негізінде стратегиялық басымдықтарды анықтап, нәтиже және табыс критерийлерін белгілеп, іс-әрекеттер жоспарлау. Мектепті дамыту жоспарын жасақтауға мектепте құрылған көшбасшылар тобы (немесе өзгерістер енгізу тобы) және барлық деңгейлік бағдарламалар бойынша оқып сертификатталған мұғалімдер тартылды. Мектепті дамыту жоспарының: аудит жүргізу, стратегиялық басымдықтарды анықтау, табыс критерийлерін белгілеу, ісшаралар жоспарлау, эволюция және мониторинг бөлімдері бойынша мұғалімдер өзінің жұмысын бағалап, жалпы ұпай және орташа ұпай шығарылып отырды. Орта мерзімді жоспарлау дегеніміз – күнтізбеліктақырыптық жоспардағы бір тарауға ортақ мақсат қойып, күтілетін нәтижені белгілеп, соған жету жолдарын (7 модуль бойынша) айқындайтын тізбектелген сабақтардың жоспары.Орта мерзімді жоспарлау үдерісі бойынша барлық деңгейлік бағдарламалар бойынша сертификатталған педагогтар міндетті түрде, ал қалған мұғалімдер ерікті түрде бағалауға қатысады.Орта мерзімді жоспарлау мынадай негізгі бөлімдерді қамтиды: мақсат қоя білу, міндеттерді белгілеу, күтілетін нәтиже, модульдер: әдістәсілдер және қосымша ресурстар.

Қорытынды

Уақытты тиімді пайдалану

Сабақтың құрылымының сақталуы

Жас ерекшелігін ескеру

АКТ

Көшбасшылықты дамыту

Бағалау

Жаңа әдістерді қолдану

Дарынды оқушымен жұмыс

СТО

Мұғалімнің аты- жөні

7 модуль

Теориялық білімнің берілуі

Эволюциялауға жататын мектеп жұмысындағы жаңа үдеріс–коучинг және тәлімгерлік.Коучинг қарым-қатынас ұзақтығы алдын-ала белгіленген, нақты мәселелерді шешеуге, нақты дағдыны қалыптастыруға бағытталған қысқа мерзімді кездесулер. Ал тәлімгерлік–тәжірибелі мұғалім мен тәлім алушы арасындағы, тәлім алушыны кәсіби дамытуға бағытталған ұзақ мерзімді жүйелі қарым-қатынас үдерісі. Екеуінің де мақсаты –қолданыстағы оқыту тәжірибелерін бірлесіп ойластырып, мұғалімдердің кәсіби білімі мен білік дағдыларын жетілдіру.Коучинг үдерісін екінші және бірінші деңгейлік бағдарламалар бойынша сертификатталған барлық мұғалімдер жүргізе алады.Білім беру ұйымындағы іс-тәжірибесі мол кезкелген мұғалім тәлімгер бола алады.Екеуі де белгілі бір кезеңдер бойынша жүзеге асырылады. Коучинг-сессияларды төмендегі бөлімдер бойынша бағалау ұсынылады: проблеманы анықтау және тақырыпты белгілеу, SMART-қа сай ақылды мақсаттар мен ашық сұрақтар қоя білу, негізгі идеялар мен нәтижелерді белгілеу, коучинг үдерісі кезеңдерінің сақталуы және рефлексия.Тәлімгерлік үдерісті кәсіби қиындықтарды анықтау, кәсіби әңгіменің сапасы, сабаққа катысу, эволюция және бірлескен жоспарлау бөлімдері бойынша бағалауға болады.Мектептің даму жоспары бойынша қажеттілікке байланысты коучингтер жүйелі өткізіліп отыр. Мұғалімдердің өз тәжірибелерінде коучингтен алған интербелсенді әдістәсілдерін қолдану тиімділігін бақылау мақсатында коучтер әріптестерінің сабақтарын проформа арқылы бағалап отырады. Әріптестің сабағын бағалау проформасы 0-жоқ ,1-әлсіз н/е жартылай , 2- толық , 3- күшті, егжей-тегжейлі Әрбір бағана үшін сандық баға беру Мұғалім мәдениеті. Сыныптағы психологиялық ахуал

Эволюциялауға жататын жаңа сипаттағы жұмыстардың бірі – зерттеу және рефлексия жұмыстары: сынып деңгейінде жүргізілетін зерттеу жұмыстары және кері байланыс. Ісәрекеттегі зерттеу–анықталған проблема бойынша бір мұғалімнің пән бойынша бір сыныптағы жүргізетін зерттеу нысаны. Бұндай зерттеуді деңгейлік бағдарламалар бойынша сертификатталған барлық педагогтар жүргізеді. Іс-әрекеттегі зерттеу жүргізгенде қамтылатын мәселелер: зерттеу нысанын анықтау, тақырыпты таңдау және оны негіздеу, деректер жинау (сауалнама, сұхбат, сабаққа қатысу, т.б.), тәжірибеге өзгеріс енгізу (тізбектелген сабақтар топтамасы), деректерді талдау (сәтті және сәтсіз жақтары), нәтижені қорытындылау және жоспарлау бөлімдері бойынша эволюциялауға болады. Lesson Study – белгілі бір проблемаға сай, соны зерттеу және жетілдіруге бағытталған педагогтар тобының ынтымақтастықта жүргізетін зерттеу нысаны. Бұл зерттеу нысаны кезең-кезеңмен жүргізіледі. 1-кезең –оқыту сапасын қадағалау мақсатында бірлесе отырып бір сабақтың жоспарын құру болса, 2-кезең–оқу сапасын қадағалау мақсатында бірнеше сабақтың жоспарын жасақтап іске асыру. Бағалауға қамтылатын бөлімдер: проблеманы анықтау және негіздеу, үдерісті жоспарлау (бағалау және бақылау картасы, болжам жасау, сабақты жоспарлау), қадағалау, талқылау және жоспарлау (бірінші кезең, екінші кезең, үшінші кезең...), қорытынды және нәтиже. Мектептегі әр бірлестікте проблемасына қарай Lesson Study топтары құрылып, оқушыларды зерттеу жұмыстарын жүргізіп, оң нәтижесін бере бастады.

Интернет сайыс

Қорытынды

Сайыс

cpm.kz тіркелу

Интернет сайыс

Кәсіби Тәжірибе таралу

Санат

Сайыс

Қазақстандық мектептерде эволюция жүргізу – жаңа сипаттағы, кей жағдайларда түсініксіздеу болғанмен, алдағы уақытта мұғалімдерге өзгерістерді өзінен бастап, үнемі зерттеулер жүргізіп отыруға, соның арқасында үнемі кәсіби өсуге мол мүмкіндіктер беретін қажетті құбылыс. Табысты мектепке жетудің нәтижесін SWOT талдауы арқылы әр әрекетімді рефлексиялап отырдым.

тәжірибесіндегі жаңалықтар мен бөлісу мақсатында кәсіби қоғам құрылып «Мектеп жаршысы» газеті ай сайын жүйелі түрде жарық көруде. Келесі іс-тәжірибе алмасу бағытын ұсынылып отырған ашық сабақтар өткізу, басылымға жариялау, сайттарда жариялау және кәсіби байқаулар бөлімдері бойынша жазбаша мәтіндік есеп түрінде ұйымдастыруға болады. Бұл бөлім бойынша критерийлер мен дескрипторлар дайындап эволюциялауға болады. Мұғалімдер арасында бәсекелестік, ынтымақтастық, озық тәжірибелерді жарнамалау мақсатында мектепішінде мұғалімдер рейтингісі жасалды. Мұғалімдер рейтингісі Мектепішілік–1 балл, Жоғары санат – 3 балл Қала -2 балл, І санат - 2 балл Облыс-3 балл, ІІ санат - 1 балл Республика- 4 балл, Санат жоқ - 0 Сpm.kz тіркелу – 1 балл Интернет сайысқа қатысу – 1 балл Практик мұғалім – 2 балл (2000 балл) ІІ-ІІІ орын - 2 балл Новатор мұғалім – 3 балл (4000 балл) І орын - 3 балл

Оқушы жетістігі Сыныптан тыс шаралар

Ашық сабақ

Семинар, коучинг

Мұғалімнің аты-жөні

р/с

Мұғалімнің кәсіби дамуын қамтамасыз ету моделінің бірі – мектепте және мектептер арасында желілік қоғамдастық құру. Желілік қоғамдастық виртуалды түрде және ресурстық орталықтар арқылы құрылуы мүмкін. Оның қызметі ашық сипатта, ерікті түрде ұйымдастырылады. Озық іс-тәжірибе алмасу үшін мүмкіндігі мол, кең сипаттағы құрылым. Желілік қоғамдастықтың тақырыбы мектептегі белгілі кәсіби проблемалардың негізінде анықталады. Ол тек қана пәндік сипатта емес, «метапәндік» негізде, яғни педагогикалық проблемалар аясында құрылады. Мұғалімнің желілік қоғамдастықтағы қызметін ұсынылған бөлімдер бойынша бағалауға болады. Олар: тіркелгені, ресурстық қорға үлесі, ресурстардың мүмкіндіктерін пайдалану, қарым-қатынас мәдениеті деңгейі және тақырыпқа сай жұмыстану белсенділігі. Мұғалім бірінші кезекте өзін-өзі бағалайды, ол өз кезегінде мұғалімнің кәсіби өсу деңгейіне жүйелі түрде мониторинг жүргізіп отыруға мүмкіндіктер береді. cpm.kz порталына тіркелген «Бірлік» атты мектеп қоғамдастығы арқылы мұғалімдер тәжірибе алмасып отырады. Сонымен қатар, мектеп ішінде тәжірибе алмасу, оқу мен оқыту

S–күшті жақтары.Былтырғы оқу жылымен салыстырғанда білім сапасының жоғары болуы; мұғалімдердің ынтымақтастығының артуы; мұғалімдердің жаңаша форматта сабақ беруі; оқушылардың ғылыми олимпиада жетістіктерінің жоғары болуы.Математика пәнінен Мәскеуде өткен Халықаралық ғылыми жобаға 11 сынып түлегі Әліпқали Арайлым қатысып, мемлекеттік грантқа ие болды.

Биология пәнінен Республикалық ғылыми жобаға 11 сынып оқушысы Мербаева Ангелина жолдама алды. Пәндік олимпиаданың ІІ кезеңіне 34 оқушы қатысып, 14 оқушы жүлделі оралды. W–әлсіз жақтары. Деңгейлік курсқа мұғалімдердің аз қамтылуы; мектеп оқушыларының тығыздылығы. O–мүмкіндіктер. Мұғалімнің кәсіби деңгейін көтеру; желілік байланысты дамыту; ата-аналармен тығыз байланысты дамыту. T – қауіп-қатерлер. ҰБТ көрсеткіші.

Пайдаланылған әдебиеттер: 1.«Қазақстан жолы-2050:Бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ» ҚР Президентінің Қазақстан халқына Жолдауы 2.Басшыға арналған нұсқаулық. «Назарбаев Зияткерлік мектептері»ДББҰ,ПШО,2013, 28-бет 3. Саяси түсіндірме сөздік. – Алматы, 2007. 4. kyzmet-gazeti.kz сайты 5.Бурке мен Литвиннің «Ұйымдастырушылық өнімділік пен өзгерістердің себептік моделін» жасау жұмысының нәтижелері. Менеджмент журналы 18, (3)

ТАРИХ САБАҒЫНДА ЗАМАНАУИ ИГІЛІКТЕРДІ ҰШТАСТЫРУ АРҚЫЛЫ «МӘҢГІЛІК ЕЛ» ҰЛТТЫҚ ИДЕЯСЫН ЖҮЗЕГЕ АСЫРУ Көшек Алтынгүл Ерсайынқызы Атырау облысы Индер ауданы Ш.Уәлиханов атындағы орта мектептің тарих пәнінің мұғалімі

Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев 2014 жылғы 17 қаңтардағы «Қазақстан жолы2050:Бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ» атты Қазақстан халқына Жолдауында: «Мәңгілік Ел» идеясына тоқталған болатын. Бұл идеяның бастауы туралы айтатын болсақ, тым тереңде жатыр. Осыдан 13 ғасыр бұрын Тоныкөк абыз «Tүркі жұртының мұраты – Мәңгілік Ел»,- деп өсиет қалдырған екен. Бұл біздің жалпы ұлттық идеямыз мемлекеттігіміздің тамыры сияқты көне тарихтан бастау алатынын көрсетеді.[1] Бұдан 550 жылдан астам уақыт бұрын құрылған қазақ хандығының жалғасын бүгінгі күні 25 жыл бойы Тәуелсіз Егеменді елдің көк байрағы көкке желбіреп, дүниежүзіне паш етілді. 2014 жылғы 11 қарашадағы Елбасының «Нұрлы жол» халыққа жолдауында «Біздің Жалпыұлттық идеямыз - Мәңгілік елді басты бағдар етіп, тәуелсіздігіміздің даму даңғылын Нұрлы жолға айналдырды. Қажырлы еңбекті қажет ететін, келешегі кемел Нұрлы жолда бірлігімізді бекемдеп, аянбай тер төгуіміз керек. Mәңгілік Ел - елдің біріктіруші күші,

ешқашан таусылмас қуат көзі»,- деп айтылды. Ұлттың бәсекеге қабілеттілігін білім беру жүйесін жаңа сапаға көтеру арқылы қол жеткізуге болады. Сапалы білім беру мен саналы, патриоттық тәрбие беру жүйесін дамыту-«Мәңгілік Ел» идеясын жүзеге асыратын басты негіз. Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасында оқытудың жаңа әдістері мен технологияларын енгізу есебінен тәрбиелеу мен оқыту мазмұнын жаңарту міндетін қойған болатын. [2] Мұғалімдер үшін тың міндеттер: оқыту әдістемелерін саралап, жіктеп, ғылым табыстарын сын көзбен бағалау, болашақта оқушыларды жан-жақты дамыған, рухани жағынан жетілген жеке тұлға ретінде қалыптастыру және өз кәсіби шеберлігін, ісәрекетін жаңаша қалыптастырып, жаңаша ұйымдастыруды жолға қою. Бүгінгі таңда қалыптасқан еңбек нарығында білімді, шығармашылық түрде креативті ойлай алатын, интеллектуалдық әлеуеті жоғары, алған білімін кез келген салада 73

құзіреттілікпен қолдана алуға қабілетті мамандар дайындау мектептің, ұстаздардың басты мақсаты болмақ. Сол себепті мектеп қабырғасында отырған әр оқушы қоғамның қозғаушы күші ретінде еліміздегі тұрақтылық пен татулықты, халықтар арасындағы ынтымақтастық пен достықты сақтай білуге, өткенімізді білмей, болашағымызды болжай алмайтынымызды ескерсек, ата-баба дәстүрін жалғастырып, өткен тарихты терең біліп қана қоймай оны құрметтеп, бүгінгі болашаққа үлкен сенім артуы тиіс. Өйткені, көп ұлтты Қазақстанда жастар арасындағы өзара татулық пен бірлік, бір-біріне деген достық пен сыйластық білім алушыларды ауызбірлікке тәрбиелеп, «Мәңгілік Ел» идеясын жүзеге асыруға жол ашады. Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасында білім беру жүйесінің базалық деңгейі орта білімге кері әсер ететін факторлар-ескірген әдіснамалар мен білім беру мазмұнын іріктеу қағидаттары. Ақпараттың шамадан тыс болуы оқуға деген ынтаның төмендеуіне және оқушылар денсаулығының нашарлауына әкеледі. Оқыту тұлғаны дамытуға емес, жалаң нәтижелер алуға бағытталған. Осылайша, қазіргі бар проблемалар орта білім жүйесін Қазақстандық қоғам дамуының қазіргі заман талаптарына және әлемдік білім беру кеңістігіне кірігу шарттарына сәйкес жаңғыртуды талап ететіндігі туралы нақты көрсетті. [3] Елбасымыз Нұрсұлтан Назарбаевтың «Әлеуметтік-экономикалық жаңғырту Қазақстан дамуының басты бағыты» атты дәстүрлі жолдауында «Оқу жастарға тек білім беріп қана қоймай, сонымен бірге оларды әлеуметтік бейімделу үдерісінде пайдалана білуге де үйретуі тиіс»,-деп атап көрсеткен болатын. [4] Қазіргі әлемде болып жатқан қарқынды өзгерістер әлемдік білім беру жүйесін қайта қарау қажет екендігін паш етті. Қарқынды өзгеріп жатқан әлемде білім саласындағы саясаткерлер үшін де, жалпы мектептер үшін де, соның ішінде мұғалімдер үшін де ең басты, маңызды мәселе болып отырғаны -«ХХІ ғасырда нені 74

оқыту керек?» және де екіншісі «Мұғалімдер оқушыларды ХХІ ғасырға қалай дайындайды?»[5]. Сондықтан құзырлы мұғалімдердің алдында үлкен міндет тұр. Құзырлы мұғалімдердің қасиеттері мен өзін-өзі ұстауы, икемдіктері және олардың жұмысына деген сүйіспеншілігі, тәртібі туралы зерттеулерден білуге болады. Оған қоса бұндай қасиеттер мен жұмыс тәртібін мұғалімнің кәсіби дамуындағы қандай мүмкіндіктер дамытатындығы туралы да көп білеміз. Зерттеу еңбектерді парақтасақ, ол еңбектердің барлығында да мұғалімге өзін білім беру қоғамдастығының бір бөлігі ретінде қарастыруын талап етеді. «Бәсекеге қабілетті дамыған мемлекет болу үшін біз сауаттылығы жоғары елге айналуымыз керек. Қазіргі әлемде жай ғана жаппай сауаттылық жеткіліксіз болып қалғалы қашан. Біздің азаматтарымыз үнемі ең озық жабдықтармен және ең заманауи өндірістерде жұмыс жасау машығын меңгеруге дайын болуға тиіс. Сондай-ақ балаларымыздың, жалпы барлық жеткіншек ұрпақтың функционалдық сауаттылығына да зор көңіл бөлу қажет. Балаларымыз қазіргі заманға бейімделген болуы үшін бұл аса маңызды»,-деді Президент. Елбасымыздың осы сөзін басшылыққа ала отырып, өскелең ұрпақты оқытыптәрбиелеу мақсатында жобамның тақырыбы «Тарих сабағында заманауи игіліктерді ұштастыру арқылы «Мәңгілік Ел» ұлттық идеясын жүзеге асыру». Жобаның мақсаты: • Тарих сабағында заманауи игіліктерді ұштастыру арқылы «Мәңгілік Ел» ұлттық идеясын жүзеге асыруда Қазақстандық патриотизмнің жасампаз тұлғасы жастардың бәсекеге қабілетті, белсенді, шығармашыл, сындарлы ойлай алатын жеке тұлға ретінде қалыптасуына ықпал ету; Жобаның міндеттері: • Өскелең ұрпақтың санасына, өмір салтына «Мәңгілік Ел» ұлттық идеясының құндылықтарын сіңіру; • Заманауи игіліктерді пайдалану дағдыларын қалыптастыру, алған білімін өз iсiн ұйымдастыруға, қолдануға үйрету,

ақпараттың мәнi, оның рөлi туралы ұғымдарын тереңдету; • Жастарды Қазақстанды одан әрі дамытудың ұлы негізі -«Мәңгілік Ел» ұлттық идеясы төңірегінде топтастыру; Жаңашылдығы: • Тарих сабағында заманауи игіліктерді ұштастыру арқылы «Мәңгілік Ел» ұлттық идеясын жүзеге асыруда білім беру үрдісінде оқушылардың ақпараттық құзырлылығы мен ақпараттық мəдениетiн қалыптастастыру. Тиімділігі: • Тарих сабағында рухы биік ұлттық идеяны насихаттауда заманауи игіліктердің тиімділігі артады; • Оқу сапасының артуына ықпалын тигізді, сонымен қатар оқушылардың материалдарды жақсы меңгеруіне жетелейді; • Әр түрлі білім порталдары мен сайттар ақпарат беріп қана қоймай, қашықтықтан оқытуды қамтамасыз етеді. «Мәңгілік ел-ата-бабамыздың сан мың жылдан бергі асыл арманы. Ол арман әлем елдерімен терезесі тең қатынас құрып, әлем картасынан ойып тұрып орын алатын Тәуелсіз Мемлекет атану еді. Ол армантұрмысы байқуатты, түтіні түзу ұшқан, ұрпағы ертеңіне сеніммен қарайтын бақытты Ел болу еді. Біз армандарды ақиқатқа айналдырдық. Мәңгілік Елдің іргесін қаладық. Мен қоғамда «Қазақ елінің ұлттық идеясы қандай болуы керек?» деген сауал жиі талқыға түсетінін көріп жүрмін. Біз үшін болашағымызға бағдар етіп ұлтты ұйыстырып, ұлы мақсаттарға жетелейтін идея бар. Ол-Мәңгілік Ел идеясы. Тәуелсіздікпен бірге халқымыз Мәңгілік Мұраттарына қол жеткізді.Біз еліміздің жүрегі, тәуелсіздігіміздің тірегі Мәңгілік Елордамызды тұрғыздық. Қазақтың Мәңгілік Ғұмыры ұрпақтың Мәңгілік Болашағын баянды етуге арналады. Ендігі ұрпақ - Мәңгілік Қазақтың Перзенті. Ендеше, Қазақ Елінің Ұлттық ИдеясыМәңгілік Ел»,-деді Президент.[6] Тәуелсіз еліміздің қасиетті ұғымдарының бірі – отансүйгіштік. Біздің мемлекетімізде тұрып жатқан 130-дан астам ұлт өкілдерін біріктіретін Қазақстанның бірлігі мен

татулығы және жалпы ұлттық идеясының негізі. «Мәңгілік Ел» Ұлттық идеясын жүзеге асыруда сабақтарда қолданылған заманауи игіліктер: АКТ, электрондық оқулық, Е-Learning электрондық оқыту жүйесі, интернет кеңістігі, оn-line режимінде басқа мектептермен байланысқа шығу, ұялы телефон, Activstudio Professional Edition бағдарламасы бойынша интерактивті тақта. 10-сынып оқушылар арасында «Мәңгілік Ел-Ұлт идеясы» тақырыбында коучинг өткізген болатынмын. Мақсат: Н.Назарбаевтың халыққа арналған Жолдауда қойылған мақсаттарды түсіндіре отырып, өз елі мен жерін мақтаныш етуге, өткен тарихын біле отырып, отансүйгіштікке, ұлтжандылыққа тәрбиелеу. «Миға шабуыл» әдісі бойынша «Қазақстан – сенің жетістіктерің» сауалына оқушылар Қазақстан тәуелсіздік алғаннан бергі жетістіктері туралы білімдерін ортаға салды. Келесі тапсырма: І топ: «Бала тәрбиелеу-болашаққа үлкен инвестиция», ІІ топ: «Мәңгілік Елболашаққа бастар жол», ІІІ топ: «Ұлт денсаулығы-біздің табысты болашағымыздың кепілі» бойынша Елбасы Жолдауында келтірген тарауларды топ мүшелері ынтымақтаса отырып талқылап, өз иядеяларын ортаға салып, ойларын постерге түсірді. Оқушылар «Мәңгілік Ел» болу жолындағы ұлы істеріміз жаңа дәуірлерге жол ашылсын!»- деген Елбасымыздың қорытынды сөзімен аяқтады. Нәтижесінде:1.Барлық ақпаратпен танысты; 2.Оқушы тұлғалық бағытын белсенділікке бағыттай алды; 3.Отанға деген мақтаныш сезімі дамыды. Тарихи білім беруді жаңғырту бағытында мұғалім ретінде айтарым заман талабынан қалмай заманауи игіліктерді меңгеріп, оны оқушыға үйретіп, өзі ізденуге мүмкіндік берген жөн. Бұл жобада компьютер, интернет, әлеуметтік желілер, ақпараттық технология, электрондық оқулық секілді жаңа технологиялық құралдарды қолдана отырып өткізген сабақ әлдеқайда тиімді деп ойлаймын. «Қазақстан-ұшқан құстың қанаты талатын ұлан-ғайыр аумақтың иесі. «Елдің

өркенін білгің келсе, жолына қара»деген қағида қалыптасқан. Барыс-келіс пен алысберісте жол қатынасы айрықша маңызға ие. Көне замандарда ірі қалаларымыздың көбі Ұлы Жібек жолын жағалай қоныс тепкен», деп Елбасы 2014 жылғы 11 қарашадағы жолдауында айтқан болатын, осыған орай ұлттық құндылықтарымызбен бірге, орта ғасырлық қалалар туралы, өткен тарихымызды «Мәңгілік Елдің» алғашқы тұтқасы болған қалаларға арналған 7-сыныбымдағы сабағыма тоқталайын. Сабақтың тақырыбы: «Қалалардың дамуы (Отырар, Тараз, Түркістан, Сарайшық, Сайрам, Сығанақ жəне т.б. қалалар)» Мақсаты: Оқушылардың өз бетінше интербелсенді тақтамен жұмыс істеу дағдыларын, тарихи ұғымдарды талдап, қорытынды жасау қабілеттерін дамыту. Бұл сабақта сергіту сәтінде «Әлемнің жеті кереметі» бейнебаянын көрсеттім. «Әлемнің жеті кереметі» бейнебаянын көрсету арқылы оқушыларды сүйіспеншілікке, шыдамдылыққа, жақсы көруге, сезінуге, тыңдауға, қуануға, мейірімділікке шақыру болатын. Бейнебаянды көру арқылы оқушылар өз ойларын еркін айтып, белсенділік танытты. Ой шақыру: “Қалалар” ойыны жаңа сабақтың тақырыбын ашуға берілді. Ойынның мақсаты: Буыннан сөз құрастырып, дұрыс жазуға дағдыландыру. Ойынның шарты: Сыныпты топқа бөліп, интербелсенді тақтаға қала атауының кезкелген буынын жазу. Интербелсенді тақта мен қаламның мүмкіндіктерін пайдалану еді. Қай топ дұрыс сөзді бірінші тапса, сол топ жеңеді. Тапсырма үлгілері: қар – Қарағанды, ас–Астана, алма – Алматы, тау – Көкшетау, рау–Атырау, кент- Шымкент, бор- Индербор Сонымен қатар,«Е-learning»- ақпараттық коммуникациялық технологиялардың көмегімен әр кезде және әрқашан білім алу көзделген. Қазақстанда электрондық білім беру жүйесін енгізудің басты мақсаты – ауыл мен қала оқушыларына әлемдік білім беру қорларын бірдей қолжетімді ету. Соның негізінде «Е-learning» ЦБР №21 тыңдата отырып, мазмұнындағы 76

интерактивті №1, №2, №3 тапсырмаларды орындады. Оқушылар тапсырманы дұрыс немесе бұрыс орындағанын бірден біліп отырды. Нәтижесінде: Ұлттық құндылықтарымызбен бірге «Мәңгілік Елдің» алғашқы мәдениет, сауда орталықтары болған қалалардың тарихымен кеңінен таныса отырып, қазіргі қалалармен салыстырып, қалалардың күні бүгінге дейін сақталуы мәңгіліктің нышаны екенін сезінді. «2015 жыл-ұлттық тарихымызды ұлықтау және бүгінгі биіктерімізді бағалау тұрғысынан мерейлі белестер жылы»,-деп, «Қазақ хандығының 550 жылдығын, Қазақстан халқы Ассамблеясы мен Конституциямыздың 20 жылдығын, Ұлы Жеңістің 70 жылдығын» ерекше атап өткен болатын. Осы орайда өткізген 10-сыныптағы сабағыма тоқталайын, тақырыбы: Қазақ хандығының құрылуы, Жәнібек пен Керей. Білу. («Қазақ елі» деректі Фильмнің 2-сериясынан үзінді көрсету) https://www.youtube.com/watch оқушыларда деректі фильмде көрсетілген тарихи оқиға туралы сұрақ-жауап жүрді. MyTestEditor[Pro] бағдарламасымен тест орындау. Бұл тест орындау бағдарламасы өте қолжетімді, оқушының қанша сұраққа жауап бергені және сұрақтың жауабының қанша пайыз құрайтынын, алған бағасы көрсетіледі./сыныптағы оқушыларға тест орындату/. Сабағымда көрсетілген деректі фильмді көрсету барысында сұрақ-жауап барысында, оқушылардың өз ойларын ашық айтуы, MyTestEditor[Pro] бағдарламасымен тест орындау және оқушылар рефлекцияны whatsapp арқылы хабарлама жіберуді қолданғанда оқушылардың қызығушылығының басым болғанына куә болдым. Балық қаңқасы (Фиш-боун) әдісі: оқулықпен жұмыс §34 оқи отырып, топпен жұмыс жасайды:І топқа:-Қазақ рутайпаларының Әбілқайыр ханға неге наразы болды? ІІ топқа:-Жәнібек пен Керей сұлтандар Жетісуға неге орын тепті?-деген сауалдар ПОПС әдісі арқылы қорытындыланды. Оқушылар өз ойларын былайша қорытындылады:Керей мен Жәнібек сұлтандардың көрегендік

саясатымен Жетісу жеріне дербес Қазақ хандығын құрмағанда, қазіргі тәуелсіз мемлекетіміздің қалануына негіз болмас еді. Елбасымыздың Елорданы Ақмолаға көшіріп, Астана атауын беруінде де, бір көрегендік саясат бар деп білемін. Осының барлығы «Мәңгілік Ел» болудың алғашқы кірпіштері іспеттес. Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың «Біздің міндетіміз – бәсекелестікке лайық ұрпақ тәрбиелеу» деген ойын басшылыққа ала отырып, «Мәңгілік Ел» ұлттық идеясын негізге алып, жаңа заман форматындағы құзіретті тұлғаны оқытып, тәрбиелеуді өз міндетім деп есептеймін және де бүгінгі күні мектеп партасында отырған оқушыны ертеңгі елімізді «Мәңгілік Ел» етуге өз үлесін қосатын азамат болатынына сенімім мол.

Әдебиеттер тізімі: 1.ҚР Президенті Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы «Нұрлы жолболашаққа бастар жол» 2014 ж 11.11.; 2.ҚР Президентінің 2010 ж 7.12. №1118 Жарлығы; 3.Мұғалімге арналған нұсқаулық, 2014 ж, 43 бет 4.ҚР Президенті Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы «Әлеуметтікэкономикалық жаңғырту Қазақстан дамуының басты бағыты» 2012 ж 27.01.; 5.ҚР Президенті Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы «Қазақстан жолы-2050:Бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ» 2014 ж 17.01.

БАСТАУЫШ СЫНЫП МҰҒАЛІМДЕРІНІҢ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ШЕБЕРЛІГІН АРТТЫРУ ЖОЛДАРЫ Макарова Нұргүл Мырзабайқызы

Атырау қаласы Үш тілде оқытатын дарынды балаларға арналған мамандандырылған №30 мектеп – гимназиясының бастауыш сыныптар бойынша оқу ісінің меңгерушісі

Елбасы 2014 жылғы Жолдауында қазақ елінің ұлттық идеясы-Мәңгілік Ел атабабамыздың сан мыңдаған жылдар бойғы асыл арманы екені баршамызға белгілі деген болатын. Ол арман-әлем елдерімен терезесі тең, әлем қатынасынан ойып тұрып орын алатын Тәуелсіз мемлекет атануы еді, ол арман тұрмысы бақуатты, түтіні түзу ұшқан, ұрпағы ертеңіне сеніммен қарайтын бақытты ел болу еді.Біз бұл арманды ақиқатқа айналдырдық. Мәңгілік Елдің іргетасын қаладық. «Мен қоғамда «Қазақ елінің ұлттық идеясы қандай болуы керек?» деген сауалдың жиі талқыланатынын естіп жүрмін. Біз үшін болашағымызға бағдар ететін, ұлтты ұйыстыра ұлы мақсаттарға жетелейтін идея бар. Ол-Мәңгілік Ел идеясы. Тәуелсіздік арқасында халқымыз мәңгілік мұраттарға қол жеткізуде, еліміздің

жүрегі Елорда тұрғызылды. Қазақтың мәңгілік ғұмыры, ұрпақтың мәңгілік болашағын баянды етуге арналды. Ендігі ұрпақ-Мәңгілік Қазақтың перзенті. Ендеше, Қазақ Елінің ұлттық идеясы Мәңгілік Ел!»-деп, Президентіміз Мәңгілік Ел ұғымын ұлтымыздың ұлы бағдары «Қазақстан-2050» стратегиясының түпқазығы етіп алынғандығын алға тартты, «Тәуелсіздікке қол жеткізгеннен гөрі оны ұстап тұру аса қиын екенін баршамызға мәлімдеді. Бұл әлем кеңістігінде ғұмыр кешкен талай халықтың басынан өткен тарихи шындық. Өзара алауыздық пен жан жаққа тартқан берекесіздік талай елдің тағдырын құрдымға жіберді. Тіршілік тезіне төтеп бере алмай жер бетінен ұлт ретінде жойылып кеткен елдер қаншама? Біз өзгенің қателігінен, өткеннің тағылымынан сабақ

ала білуіміз керек. Ол сабақтың түйіні біреу ғана, ол - Мәңгілік Ел», - деді Елбасы. «Мәңгілік Ел» идеясын жүзеге асыратын және оны одан әрі дамытатын-бүгінгі жастар. Жастар осы ұлттық идеяны жүзеге асыру үшін өз Отанын сүйетін ұлтжанды, патриот болулары керек. Патриотизм біздің Қазақстандық жастар үшін, этностарды біріктіретін күш ретінде мойындалуы тиіс. Ел мәртебесіне, оның асқақтығы мен биіктігі, тұтастығы мен мызғымастығы тек әділеттілік пен өзара ынтымақтастық және сыйластық негізінде қол жеткізілуі тиіс. «Мәңгілік Ел» идеясын жүзеге асыруда ұлт зиялыларына да жүктелер міндет өте ауыр. Сол зиялы қауымның бірі-ұстаздар. Ұрпақтың жұлдызын жағып, мәртебесін биіктететін де, тағылымын қалыптастырып, танымын кеңейтетін де-білім. Ілім мен ғылым-бұл қоғамдық мүдде. Өркениеттің өлшемі де, мемлекеттің келешегі де қашан да қоғамдағы білім деңгейіне тәуелді. Жастарымызды білім машығын игеріп, алған білімдерін күнделікті өмірде және «Мәңгілік Ел» идеясын жүзеге асыру барысында тиімді пайдалана алуға баулу жолында еліміздің жарқын болашағы үшін аянбай қызмет етіп, ХХІ ғасыр Қазақстанның «Алтын ғасырына» айналуына сүбелі үлес қосып келе жатқанымызды мақтан тұтамын. Қоғамда болып жатқан әлеуметтікэкономикалық өзгерістер білім беру мақсаты мен міндеттері оқушыларды әлемдік даму деңгейіне сәйкес келетін белгілі бір біліммен қаруландыруды және ұлттық, сана-сезімін тәрбиелеуді көздейді. Мектеп қабырғасында мұғалімдердің кәсіби-тұлғалық құзыреттілігін қалыптастыру басты бағдар болып отыр. Осыған орай қазіргі таңда мектебімізде бастауыш сынып мұғалімдерінің кәсіби құзыреттілігін дамытуда мына міндеттер жүктеледі: • Өзінің кәсібіне деген қызығушылығын арттыру. • Өзін кәсіби маман ретінде сезіну. • Педагогикалық біліктілігі мен сауаттылығын қалыптастыру. • Педагогикалық үдеріс теориясын өз тәжірибесінде пайдалана алуы.

• Бастауышта оқытылатын пәндердің теориялық негіздерін жетік меңгеру. • Шығармашылық қабілетінің болуы. • Жаңа педагогикалық технологияны меңгеру, АКТ құзыреттілігі. • Өзінің педагогикалық жетістігі мен кемшілігін бағалай алуы. • Нәтижені пайымдай білуі. Атырау қаласындағы Үш тілде оқытатын дарынды балаларға арналған мамандандырылған №30 мектеп гимназиясының ұжымы жас ұрпаққа білім мен тәрбие беруде шығармашылықпен еңбек етіп келеді. Ұжым қоғам талабы мен әлеуметтік сұраныстарға сәйкес оқытудың инновациялық технологияларын меңгеру және тәжірибеге енгізу бағытында жүйелі жұмыстар жүргізіп отыр. Бастауыш буындағы озат тәжірибелі тәлімгер ұстаздар Исағалиева Айнұр Шайжанқызы, Асқарова Жұлдыз Мұфталқызы, Кадашаева Сауле Сүлейменқызы, Молдахметова Айнұр Ахметқалиқызы, Махметова Қарлыға Адайбекқызы жас мамандарды тәрбиелеуге өз үлестерін қосып келеді. Оқытудың жаңа технологияларын пайдалана отырып, оқушы, мұғалім ынтымақтастығын күшейту, жас маманның кәсіби шеберлігін жетілдіру, шығармашылық ізденуге мүмкіндік жасау жолдарын үйретумен қатар, атқарылған жұмыстарға талдау жасау, жетістіктер мен кемшіліктерді анықтау, оларды болдырмаудың жолдарын қарастыру бағытында ұсыныстар мен пікірлерін білдіріп отырады.Тәлімгер тәлімін бойына сіңірген және болашағынан үміт күттіретін жас мамандардың да жетістіктері айтарлықтай. «Зерде» ғылыми жобалар сайысында топ жарған Рахымжан Анар Мейрамбекқызы, Қабдығалиева Ләззат Қасымқызы, «Үздік бастауыш сынып мұғалімі» сайысында жүлдегер атанған Жанханова Мөлдір Болатқызы, Махметова Қарлыға Адайбекқызы т.б ұстаздарымыздың еңбегі зор. Жалпы білім беруде мектеп оқушыларының білім сапасын арттыру бастауыш сынып мұғалімдерінің кәсіптік бейімделуінің табыстылығы жақсы ұйымдастырылған әдістемелік көмек,

теориялық семинарлар, педагогикалық оқулар т.б. әдістемелік іс-шараларға байланысты. Соған сәйкес мектебімізде мұғалімнің кәсіби шеберлігін қалыптастыруда төмендегідей шаралардың жүзеге асырылуы басты назарда: • Бастауыш сынып мұғалімдерінің кәсіби шеберлігін диагностикалау. • Бастауыш сынып мұғалімдерінің біліктілігін көтеруін болжау, жоспарлау және ұйымдастыру, оларға үздіксіз білім беру жүйесінде ұйымдастыру-әдістемелік көмек беру. • Оқыту үдерісіне оқытудың жаңа әдістері мен технологияларын енгізу бағытында іс-шаралар ұйымдастыру; • Білім беру мекемелерінде педагогикалық тәжірибені анықтау және бағалау. Бастауыш сынып мұғалімдерімен жұмыс жеке және топтық түрде жүргізіледі: тәлімгер мектебі, кеңес беру, сабақ, сабақтан тыс шараларды сараптау, шығармашылық топтар, әдістемелік бірлестік отырыстары, педагогикалық тәжірибе мектептерін, кәсіби шеберлік байқауларын ұйымдастыру. Бұл бағытта да мұғалімдеріміз көптеген жетістіктерге қол жеткізіп келеді. Республикалық деңгейдегі басылымдарда өз тәжірибесін үздіксіз жариялап отыратын тәжірибелі ұстаздар қатарына А.Ш.Исағалиева,А.А.Молдахметова, С.С.Кадашаеваларды атауға болады. Н.М.Макарова 2015 жылдың қорытындысымен «Өрлеу» БАҰО» АҚ филиалы Атырау облысы бойынша ПҚБАИ ұйымдастырған «Ең үздік әдістемелік мақала» сайысында жүлделі ІІ орынды иеленді.

Бастауыш білім беруді дамыту мен жетілдірудің негізгі құралы ретінде білім беру үрдісіне оқытудың жаңа педагогикалық технологияларын меңгеру және тәжірибеге ендіру жолдарын қарастырамыз. Бұл бағытта апталықтар, теориялық семинарлар, құзіреттілікке бағытталған сабақтар өткізу, тәжірибелі мұғалімдермен тәжірибе алмасу, тренингтер жүргізудің маңызы зор. Осы орайдағы ұйымдастырылатын шараларда мұғалімдер белсенділік танытып отырады. Мектепте педагогикалық шеберлік арттыру мақсатында ұйымдастырылған жұмыстардың нәтижесінде мұғалімдер төмендегідей көрсеткіштерге қол жеткізді: • Әдіс-тәсілдерді іздейді, теория жүзінде оқиды, танысады, салыстырады. • Үйрене, таныса жүріп өзі біртіндеп меңгереді. • Іс-жүзінде қолданған әдіс-тәсілдерді әріптестеріне көрсетеді, таныстырады. • Іс-тәжірибесін тарата жүріп үйретеді, зерттейді. • Әдістемелік құралдар, жұмыс дәптерлері немесе оқулық, тестер т/б шығарады. • Оқушыларын шығармашылық жұмыстарға (олимпиада, ғылыми жоба) жетелеп, оның нәтижесін көрсетеді, үнемі өз бетінше білімін жетілдіреді. ХХІ ғасырдың мұғалімі-ой-өрісі кең, әлеуметтік-кәсіби тұрғыда жетілген, өз білімін жетілдіруге ынталы, жан дүниесі бай, кәсіби білікті маман, қайталанбас дара тұлға болуы тиіс. Пайдаланылған әдебиеттер: 1. Қоянбаев Р.М - Алматы: Педагогика,2000. 2. «Бастауыш мектеп» журналдары.

ЖУРНАЛҒА ЖАРИЯЛАУҒА ҰСЫНЫЛАТЫН МАҚАЛАЛАРҒА ҚОЙЫЛАТЫН ТАЛАПТАР 1. Ғылыми мақалалар журналдың мазмұндық бағытына және талаптарына сәйкес болуы қажет. 2. Ғылыми-әдістемелік мақала көлемі қосымша материалдарды (суреттер, кестелер, сызбанұсқалар, диаграммалар және т.б.) қосқанда көлемі 4-5 беттен аспауы керек. Мәтіндер компьютерде Times New Roman KZ, шрифт-11, интервал – 1теріледі және қосымша материалдар (суреттер, кестелер, сызбанұсқалар, диаграммалар және т.б.) jpg арқылы жіберлуі тиіс. 3. Көрнекілік материалдар жеке реттік нөмірімен қосымшада ұсынылады. 4. Редакцияға жіберілетін мақаланың 1-бетінде: мақаланың тақырыбы, автордың аты-жөні, мекен-жайы (облыс, аудан) жұмыс орны, лауазымдық қызметі және ғылыми атағы толық жазылуы қажет. 5. Мәтіндегі әдебиеттер сілтемелері сандармен тік жақшада көрсетіледі. Әдебиеттер тізімі мақала соңында ұсынылады. Авторы, аталуы, басылып шыққан мекені,баспасы,жарық көрген жылы. Шет тіліндегі әдебиеттер отандық басылымдардан кейін жазылады. 6. Мақала соңына автордың үй, жұмыс және ұялы телефоны жазылады. Мақалада келтірілген деректер, үзінділер, статистикалық мәліметтер, кісі аттары, өлең, ән авторлары, т.б. мағлұматтар мақала авторының жауапкершілігінде. 7. Редакция әдеби өңдеу барысында келіп түскен мақалалардың көлемін қысқартуға құқылы. Сондай-ақ 8. журналдың мазмұндық бағыттарына сәйкес келмесе немесе жазылу сапасы төмен болса, мақаланы жариялауға ұсынбауға құқылы. 9. Журналға мақала 3 тілде (қазақ, орыс, ағылшын тілдерінде) қабылданады. Редакция