strona 130
część II – Biedamodernizm
autor /ka /zy Maciej Kowalewski
strona 131
zamknięcie wydatków w kwocie zasiłku pogrzebowego wypłacanego przez ZUS. Szacuje się, że w ogólnej liczbie aktualnych pochówków w Polsce stanowią już blisko połowę (choć liczba ta jest różna w za leżności od regionu23) . W Szczecinie w 2015 roku pochowano cztery tysiące sześćset dwadzieścia osób, z czego dwa tysiące pięćdziesiąt poddano kremacji. Przez blisko dziesięć lat (od momentu uruchomie nia krematorium w 2005 roku) liczba kremacji zwiększyła się prawie czterokrotnie24 . W całej Polsce działa czterdzieści pięć krematoriów 25 . Mimo zwiększającej się popularności pochówków kremacyjnych z czasem coraz wyraźniejszy staje się problem braku miejsc na do tychczasowych cmentarzach polskich miast. O tym, kto i gdzie może być pochowany, nie decydują kwestie wyznaniowe (odmówienie pochówku na cmentarzu wyznaniowym jest sprzeczne z prawem), ale kwestie ekonomiczne lub formalne, związane z polityką społeczną gminy. Problem zameldowania lub zgonu na jej terenie ma szczególne znaczenie w przypadku osób bezdomnych. W takiej sytuacji pochówek realizują ośrodki pomocy społecznej, zajmujące się także pogrzebami osób samotnych lub członków rodzin korzystających ze świadczeń społecznych26 . Pogrzeb zlecany jest wtedy firmie wyłonionej w prze targu, która zaproponowała najniższą cenę. Pochówki kremacyjne osób bezdomnych i objętych opieką społeczną już teraz stanowią większość. Racjonalizacja lokalnych polityk pogrzebowych nie ogranicza się tylko do zlecania zadań i oszczędności. Głównym wyzwaniem jest stworzenie nowych (lub rezerwowych) cmentarzy – nie tylko w więk szych miastach, lecz także w mniejszych miejscowościach. Powstają poza centrum i poza zabudową mieszkaniową, podporządkowując się nie tylko wartości działek, ale też sprzeciwom nowych mieszkańców terenów podmiejskich. Nowe cmentarze w większości wyróżnia kom pleksowy program techniczny: plan nasadzeń krzewów (zadrzewienia 23. A. Tyczyńska, Pochówki urnowe modne i ekonomiczne. W Łódzkiem rośnie liczba kremacji, „Dziennik Łódzki” , www.dzienniklodzki.pl, dostęp 24 listopada 2014. 24. Zob. Rośnie liczba kremacji. To już ponad połowa pochówków, szczeciński dodatek do „Gazety Wyborczej” 10 stycznia 2014, www. szczecin.wyborcza.pl, dostęp 15 września 2016.
25. Stan na 5 maja 2016 roku, Kre matoria w Polsce, www.polskiesto warzyszeniepogrzebowe.pl, dostęp 15 września 2016. 26. Sprawa nie jest jednak tak jednoznaczna: z orzeczenia Wojewódzkiego Sądu Administra cyjnego w Gorzowie Wielkopol skim wynika, że ośrodek pomocy społecznej nie może przyjąć na siebie obowiązku organizacji pogrzebu, gdy wystąpi o to osoba bliska zmarłego. W tym wypadku
uchwała rady gminy, dopuszczająca możliwość ubiegania się o wsparcie, została uznana za sprzeczną z Usta wą z dnia 12 marca 2004 roku o po mocy społecznej (Dz.U. 2004, nr 64, poz. 593 ze zmianami). Zob. Wyrok WSA w Gorzowie Wielkopolskim z 15 stycznia 2015 roku, sygnatura akt II SA / Go 878 / 14.
tytuł Martwe miejsca
należą do rzadkości), oświetlenie, monitoring, kolumbarium, miejsca parkingowe. Projekty stają się przedmiotem dumy z rozwiązania problemu, co przypomina kult cargo, kierowany na nowe infrastruk turalne inwestycje. Czytamy na przykład o cmentarzu w Bartoszach: „wybudowane zostały także drogi wewnętrzne z placami manewro wymi, chodniki i parkingi. Powstały też sieci kanalizacji sanitarnej, deszczowej i wodociągowej wraz z przyłączami oraz przyłącze tele techniczne, energetyczne i oświetlenie. W ramach prac wykonano też elementy małej architektury i oznakowano sektory, a także ogrodzono cały teren” 27 . Podobnie jak w przypadku inwestycji w obwodnice czy stadiony widać tu relacje pomiędzy państwem a sektorem prywatnym (biznesem). W Podgórkach Tynieckich koło Krakowa przetarg na projekt i budowę wygrało prywatne polsko-włoskie konsorcjum, które sfinansuje koszt budowy w zamian za zyski z działalności cmentarza i krematorium przez trzydzieści lat 28 .
Cmentarz Zachodni w Szczecinie, czyli pogrzeb na peryferiach Przykładem nowej, niezrównoważonej architektury cmentarza, sku piającej zarysowane wyżej problemy nieskutecznej polityki lokalnej, jest Cmentarz Zachodni w Szczecinie oddany do użytku w 2013 roku. Zajmuje powierzchnię siedemnastu hektarów (docelowo: siedemdzie siąt hektarów), przygotowanych na ponad dwanaście tysięcy pochów ków urnowych i tyle samo miejsc na tradycyjne groby 29 . Od początku ujawniły się znane problemy inwestycji komunalnych: nieobecność nadzoru, nieadekwatność projektu, brak infrastruktury odpowiadają cej potrzebom społecznym. Inwestycja opóźniła się o dwa lata, a brak właściwego odwodnienia spowodował, że od chwili otwarcia cmenta rza miejsca pochówków były systematycznie zalewane30 . Utrudniony 27. Nowy cmentarz w Bartoszach oddany do użytku, www.elk.pl / ak tualności, dostęp 15 września 2016. 28. Powstanie nowy cmentarz komunalny za 24,5 mln zł, wia domości.onet.pl / kraków, dostęp 15 września 2016.
29. M. Rudnicki, Cmentarz przy Bronowickiej w Szczecinie otwarty. Dwa lata po terminie, „Głos Szcze ciński” , www.gs24.pl / wiadomo ści / szczecin, dostęp 29 maja 2013. 30. Coraz więcej pochówków przy Bronowickiej, www.radioszczecin. pl, dostęp 15 września 2016.