Ontdek via deze museumroute zes verschillende EUREKA-exposities over het Edese erfgoed.
Dat is het thema van de Maand van de Geschiedenis dit jaar. In Ede grijpen zes lokale musea het thema vol enthousiasme aan om de veelzijdigheid van het erfgoed in onze gemeente te laten zien. Een unieke museumroute leidt je langs zes exposities die je uiteenlopende onderwerpen uit het rijke verleden van Ede laten ontdekken.
Van fascinerende archeologische ontdekkingen tot baanbrekende innovaties binnen de tegelindustrie en de indrukwekkende verhalen uit de Tweede Wereldoorlog, het komt allemaal aan bod.
Het woord ‘Eureka’ heeft door de eeuwen heen geklonken wanneer moeilijke vraagstukken werden opgelost of belangrijke vooruitgang werd geboekt. En zelfs vandaag de dag gaan we onverminderd door met herontdekken: vergeten schilders, landschappelijke contouren die de verhalen van historische gebeurtenissen vertellen, en bijzondere technieken die ooit werden toegepast.
Met trots presenteren de musea in onze gemeente hun eigen ‘Eureka’-momenten. Het Museum Lunteren, Historisch Museum Ede, Kijken Luistermuseum, Nederlands Tegelmuseum, Museum Deelen en Oorlogs- en Garnizoensmuseum hebben elk op hun eigen kenmerkende wijze een tentoonstelling samengesteld die unieke facetten van ons erfgoed belicht. Samen vertellen deze exposities het verhaal van Ede. Het verhaal van onze gezamenlijke geschiedenis dat overal in het buitengebied, de dorpen en in Ede-stad zijn sporen heeft achtergelaten.
Nieuwsgierig geworden? Blader door dit magazine en laat je onderdompelen in de prachtige geschiedenis die we samen delen. Ik hoop dat je net zo enthousiast wordt om op ontdekkingstocht te gaan en de museumroute te verkennen. Dus trek er op uit, duik in het verleden en geniet met volle teugen van de talloze Eureka-verhalen die er in onze gemeente te vinden zijn.
ONTDEK ALLE ACTIVITEITEN OP DE AGENDA VAN DE MAAND VAN DE GESCHIEDENIS 1 TOT EN MET 31 OKTOBER
Op de foto staat het 4e Regiment Veldartillerie van het Edese garnizoen voor de Van Essenkazerne. Het betreft een zeldzame contactafdruk uit de jaren dertig van de vorige eeuw, waarop 212 militairen netjes naast elkaar zijn afgebeeld.
p De bijzondere foto van het 4e Regiment Veldartillerie van het Edese garnizoen voor de Van Essenkazerne.
Oorlogsen Garnizoensmuseum Ede
Deze foto van bijna een meter lengte is opgerold bewaard gebleven en raakte door het veelvuldig uitrollen en door veroudering van het papier in de loop der tijd flink beschadigd. Tijdens de digitale restauratie werd duidelijk dat er een bijzonder verhaal schuilgaat achter deze historische plaat.
Opvallend is dat iedereen bijzonder scherp en gedetailleerd staat afgebeeld. Ondanks dat de foto bijna honderd jaar geleden is gemaakt, zijn zelfs de kleinste details zichtbaar. Daarnaast bevat de foto een aantal eigenaardigheden. Zo kijken de buitenste soldaten niet schuin naar het midden waar de camera staat opgesteld, maar recht vooruit. Ook verschillen de kazernegebouwen van perspectief, alsof ze met een ander objectief zijn gefotografeerd. Het was lang onduidelijk hoe deze foto is gemaakt.
Dergelijke foto’s werden gemaakt met panoramacamera’s. Deze camera’s werden populair aan het begin van de twintigste eeuw, toen fotograferen nog niet voor iedereen was weggelegd.
Het Nederlandse persbureau N.V VEREENIGDE FOTOBU-
REAUX maakte in die tijd op aanvraag panoramafoto’s met behulp van de Amerikaanse Cirkut-camera. Dit toestel kon 360 graden rondom fotograferen. De foto van het Edese Regiment is hoogstwaarschijnlijk gemaakt met een Cirkut-camera.
Het maken van deze panoramafoto werd door de fotograaf goed voorbereid. De militairen staan niet recht naast elkaar opgesteld, maar op een gebogen lijn rondom de camera. De Cirkut draaide tijdens het maken van de foto dus langzaam rond en fotografeerde iedereen gedetailleerd en recht van voren.
Uit een luchtfoto uit 1935 en uit de kenmerken van de Van Essenkazerne, blijkt dat de groepsfoto voor deze kazerne is gemaakt. Omdat de foto zo gedetailleerd is, konden aan de hand van de uniformen en merktekens ook de militaire rangen herleid worden.
Deze bijzondere panoramafoto wordt op groot formaat tentoongesteld in het Oorlogs- en Garnizoensmuseum Ede. De foto maakt samen met andere foto’s en voorwerpen deel uit van de Eureka-tentoonstelling.
De in Bennekom geboren fotograaf Brand
Overeem kreeg in de jaren ‘70 en ‘80 van de vorige eeuw landelijk veel bekendheid door zijn fotoboeken over het leven op de Veluwe, zoals ‘Het leven van Evert’ en ‘Beschouw ons maar als een uitzondering´.
Hij was fotograaf voor de Amersfoortse Courant en het Veluws Dagblad en ontving vele onderscheidingen voor zijn werk, bijvoorbeeld de Jorispenning en de oeuvreprijs ‘Met het oog op Amersfoort’. Het Rijksmuseum nam vierhonderd van zijn foto’s op in de collectie.
In het werk van Brand Overeem staat de leefwijze van kleine zelfstandigen op het platteland van de Veluwe centraal. Op zijn foto’s, gemaakt in de tweede helft van de twintigste eeuw lijkt de tijd te hebben stilgestaan. De afgebeelde personen leefden nog net zoals hun ouders in de jaren ‘20 en ’30.
Daarmee krijgen we een goed beeld van het huiselijk leven en de manier van werken op de Veluwe, een eeuw geleden. Opvallend is dat mannen en vrouwen veelal samenwerkten, zeker op het land. In en om het huis was er hier en daar onderscheid in de uit te voeren taken.
Brand Overeem opent ons de ogen voor het verleden en brengt het dichtbij. Met zijn werk laat hij ons en de komende generaties belangrijke bronnen na om het eenvoudige leven van toen te begrijpen en te waarderen.
In het Kijk en Luistermuseum is van 11 november tot en met zaterdag 13 april 2024 een expositie van foto’s van Brand Overeem te zien. Veel van de gebruiksvoorwerpen die op de foto’s zijn afgebeeld, kun je ook in het echt in het museum bekijken.
p De in Bennekom geboren fotograaf Brand Overeem.
Museum Lunteren geeft podium aan
Thijs Mauve: schilder, graficus, boekbandontwerper, illustrator en houtgraveur. Deze bijzondere expositie toont de diversiteit van deze kunstenaar en illustreert met interessante objecten zijn leven, waaronder werken van Anton Mauve en echtgenote Florie Adama.
Thijs Mauve werd op 26 november 1915 in Scheveningen geboren. Hij volgde zijn opleiding aan de Hogeschool voor de Kunsten in Den Haag. Hij verdiepte zich met name in de verschillende technieken van het graveren met als specialiteit de houtgravure. Veel ex librissen zijn van zijn hand. Rond 1960 valt de belangstelling voor ex libris en houtgravures terug. Thijs Mauve stopt in deze periode, mede door een handblessure, met houtsnijden en graveren en stort zich volledig op het tekenen en schilderen. Thijs Mauve huwde in 1946 met de getalenteerde illustrator Florie Adama, die haar opleiding had gevolgd aan de Academie Kunstoefening in Arnhem. Het huwelijk betekende het einde van haar carrière als illustrator maar zij bleef actief door haar samenwerking met Thijs op tekengebied. Thijs Mauve is vooral bekend geworden als houtgraveur. Deze tentoonstelling toont dat hij ook met zijn schilderijen en werken op papier een eigen beeldtaal heeft ontwikkeld. Een aspect van zijn kunstenaarschap dat onderbelicht is gebleven. Mauve was al lange tijd een liefhebber van het Engelse landschap. In 1979 vertrekt hij definitief naar Engeland en vestigt zich in een cottage in Milton Combe. Hier overlijdt hij op 10 november 1996. Naast werken van Thijs en Florie zijn ook werken van Thijs’ beroemde grootvader, kunstschilder Anton Mauve (Haagse School), te zien.
Auteur: Rudolph Schat
p Crows, Thijs Mauve. p Zelfportret karikatuur, Thijs Mauve.
Molenstraat 45, Ede www.historischmuseumede.nl
maandag t/m vrijdag, 9.00 - 20.00
zaterdag, 10.00 - 17.00
Verbindelaarsweg 100, Ede www.platformhe.nl
woensdag, 13.00 - 16.00
Elke laatste zaterdag van de maand, 13.00 - 17.00
Dorpsstraat 55, Lunteren www.museumlunteren.nl
dinsdag t/m zaterdag, 13.30 - 16.30
Kerkstraat 1, Bennekom www.kijkenluistermuseum.nl
dinsdag t/m zaterdag, 14.00 - 17.00
Eikenzoom 12, Otterlo www.nederlandstegelmuseum.nl
dinsdag t/m zondag, 13.00 - 17.00
Delenseweg 20, Deelen www.museumdeelen.nl
zaterdag en zondag, 11.00 - 17.00
woensdag (jun - sept)
Alle musea staan vol met voorwerpen die ooit uitgevonden zijn, het Nederlands Tegelmuseum kan vele stappen in de ‘uitvinding van de tegel’ laten zien. De allereerste tegel is tenslotte niet ooit per ongeluk uit een oven gerold. Er is eeuwenlang van alles uitgeprobeerd om een beter product te maken.
Het vormen van vlakke, vierkante keramische plaatjes was om te beginnen al niet eens zo eenvoudig als het lijkt. Tegels hebben namelijk neiging om bij het drogen en bakken krom te trekken. Om dat te voorkomen werden tegels in de zestiende eeuw heel dik gemaakt. Rond 1640 bedacht men een oplossing door de klei te ‘wassen’ in een waterbassin. Met een beter gemengde en schonere klei kon men de dikte van tegels bijna halveren.
Tegenwoordig zeggen we dat die tegels met glazuur op ongeveer duizend graden Celsius gebakken moeten worden. Voordat de thermometer en de temperatuurschaal van Celsius waren bedacht had je een zeer ervaren ovenmeester nodig die op het oog kon beoordelen of de oven de juiste temperatuur bereikt had. Er moeten tal van mislukkingen geweest zijn, zoals ook blijkt uit opgegraven ‘misbaksels’. Op sommige tegels lijkt het glazuur wel een vulkaanlandschap, waarbij de geschilderde voorstelling helemaal vervormd is. De minder geslaagde tegels werden overigens vaak nog wel verkocht, voor een lagere prijs. Zij kregen vervolgens een plek in een kelder, en niet op een zichtlocatie. In de negentiende eeuw bedacht de Engelse uitvinder Prosser een methode om knopen te persen van gedroogde en verpoederde klei. Een tegelfabrikant zag de mogelijkheid om op die manier ook tegels te persen die harder, gladder en minder poreus waren. De decoratie kon men vervolgens ook
mechaniseren door een tekening erin te persen. Zo werden er tegels gemaakt met een lijnreliëf, waarbij de schilder alleen nog binnen de lijntjes hoefde te kleuren. Zo moeten er vele Eureka!-momenten geweest zijn in de loop der eeuwen. Van veel van deze technieken tonen we voor deze gelegenheid vroege voorbeelden.
Auteur: Johan Kamermans
p Tegel met glazuurfouten, landschaptegel met zeilschip, 18de eeuw.
p Landschaptegel van de porceleyne Fles in Delft, de tekening is in lijnreliëf geperst in de klei, tussen 1930-1960.
Historisch Museum Ede heeft het gevonden! Jazeker, want bij ons vind je wéér een stukje van de geschiedenis van Ede. Een geschiedenis, die we elke keer weer op eigentijdse wijze proberen vorm te geven.
In samenwerking met andere Edese musea is dit jaar voor een expositie gekozen rondom het thema ‘Eureka, ik heb gevonden!’.
Steentijd, Romeinse tijd, de middeleeuwen, ze spreken nog altijd tot de verbeelding en door opgravingen uit die periodes komen ze steeds weer een klein beetje tot leven. Eigenlijk allemaal kleine puzzelstukjes, die, als je er maar genoeg van bij elkaar kunt brengen, vanzelf een plaatje – de geschiedenis van Ede – vormen. Van hoe mensen hebben gewoond en geleefd, waar ze bijvoorbeeld mee konden eten en koken, enzovoorts.
Op de tweede verdieping van Cultura geven we de komende maanden een beeld van wat er zoal aan bijzondere archeologische vondsten is gedaan in onze gemeente. Niet alleen beroeps-, maar ook amateurarcheologen hebben hieraan een belangrijke bijdrage geleverd.
Deze mensen verdienen namelijk alle eer, want tenslotte waren zij het die ooit hun eigen Eureka-moment beleefden door een toffe vondst die werd gedaan. Elke keer was het weer een verrassing wat ze tegen zouden komen en als het dan ineens iets
heel bijzonders blijkt te zijn….We kunnen ons allemaal wel een beetje voorstellen hoe zoiets dan voelt.
Met elkaar zijn we dit project gestart en door de medewerkers en vrijwilligers van Historisch Museum Ede zijn de dorpen en vindplaatsen verder uitgelicht. Vormgegeven in vitrines, via fotowanden en filmpjes is er een mooi, chronologisch overzicht ontstaan van de bijzondere archeologie van Ede en omstreken.
Kom een kijkje nemen en verwonder je over de enorm lange bewoningsgeschiedenis van onze gemeente, vanaf de middensteentijd tot en met nu.
Extra leuk is het dat rondom deze tentoonstelling nog allerhande activiteiten worden georganiseerd. Je vindt deze en uitgebreidere informatie over het Historisch Museum Ede op onze website historischmuseumede.nl.
Historisch Museum Ede / Cultura Erfgoed: Molenstraat 45, 6711 AW in Ede.
Auteur: Anne-Miek Brunekreef
p Archeologische opgraving, Smachtenburg Harskamp in 2013.Tussen 1940 en 1945 werd boven bezet Nederland planmatig een intensieve luchtoorlog met de Geallieerden uitgevochten. De inzet van de Duitse luchtmacht boven een groot deel van Noordwest-Europa werd met de nieuwste communicatiemiddelen begeleid vanuit Diogenes.
Deze enorme bunker aan de Koningsweg in Arnhem was vanaf 1943 het centrum van de Duitse luchtverdediging. Het leven van de daar werkzame Blitzmädel in deze regio leverde ons een ‘Eureka’- moment op.
Jongvolwassen vrouwen, geboren na 1914, waren tijdens hun schooljaren vanaf 1933 opgevoed met de doctrine dat Duitsland recht had op een vaderland, waarin ieder zijn brood verdiende en geen armoede meer hoefde te lijden.
In de Eerste Wereldoorlog waren veel Duitse kostwinners gesneuveld. In de Hiltler Jugend en de Bund Deutsche Mädel werd benadrukt dat iedereen zijn bijdrage moest leveren. Er werd sociale dienstplicht ingesteld om oorlogsweduwen óf op het land óf in de huishouding te helpen. Zo droeg deze dienstplicht bij aan de emancipatie van de vooroorlogse generatie vrouwen. Zij konden zich los maken uit de eigen familie en zelfstandig de wereld verkennen. Velen meldden zich daarom ook vrijwillig aan.
In het relatief rustige Arnhem was er een groep van zeshonderd vrouwen actief, die opgeleid in telegrafie en radar zo hun bijdrage leverden aan de verdediging van hun vaderland. Zo-
wel op Terlet als in de Diogenes hebben zij tot september 1944 diverse taken gehad.
Wilt u meer weten over het leven van de Blitzmädel, ook na de oorlog? Dan bent u in de weekenden hartelijk welkom in Museum Deelen. Diogenes blijft helaas beperkt toegankelijk.
Auteur: Ineke Beltman
p Combinatie van sport en ontspanning. p Blitzmädel aan het werk.
DATUM: 1 oktober tot en met 5 november
ACTIVITEIT: Schatkamers VR Game
MUSEUM: Historisch Museum Ede
AANMELDEN: vooraf aanmelden is niet nodig
DATUM: Donderdag 5 oktober 2023, 13.00 - 13.45 uur (vol=vol)
ACTIVITEIT: Eureka: een rondleiding door het Gemeentearchief van Ede
MUSEUM: Gemeentearchief Ede
AANMELDEN: gemeentearchief@ede.nl
DATUM: Donderdag 5 oktober 2023, 14.30 - 15.15 uur (vol=vol)
ACTIVITEIT: Eureka: een rondleiding door het
Gemeentearchief van Ede
ERFGOEDORG.: Gemeentearchief Ede en Vereniging Oud Ede
AANMELDEN: gemeentearchief@ede.nl
DATUM: Dinsdag 10 oktober 2023
ACTIVITEIT: Inloopavond Militaria & Prullaria
MUSEUM: Oorlogs- en Garnizoensmuseum Ede
AANMELDEN: taxatie@platformmhe.nl
DATUM: Zaterdag 14 oktober, 13.00 - 14.30 uur
ACTIVITEIT: eigen ex libris maken (volwassenen en kinderen vanaf 9 jaar)
KOSTEN: volwassenen € 5,- en kinderen t/m 15 jaar € 2,50,-
MUSEUM: Museum Lunteren
AANMELDEN: info@museumlunteren.nl
DATUM: Dinsdag 17 oktober 2023
ACTIVITEIT: Lezing Veteranen Search Team
MUSEUM: Oorlogs- en Garnizoensmuseum Ede
AANMELDEN: lezingen@platformmhe.nl
DATUM: Woensdag 18 oktober 2023, 4-7 jaar van 10.00 - 11.30 uur
ACTIVITEIT: Kinderworkshops over archeologie
MUSEUM: Historisch Museum Ede
KOSTEN: € 2,50
AANMELDEN: www.cultura-ede.nl/erfgoed-agenda
DATUM: Woensdag 18 oktober 2023, 8-12 jaar van 13.00 - 14.30 uur
ACTIVITEIT: Kinderworkshops over archeologie
MUSEUM: Historisch Museum Ede
KOSTEN: € 2,50
AANMELDEN: www.cultura-ede.nl/erfgoed-agenda
DATUM: 28 oktober van 13.00
ACTIVITEIT: Eigen ex libris maken (volwassenen en
MUSEUM: Museum Lunteren
KOSTEN: volwassenen € 5,-
AANMELDEN: info@museumlunteren.nl
DATUM: Zaterdag 28 oktober
ACTIVITEIT: Nacht van de Geschiedenis
MUSEUM: Kijk – en Luistermuseum
KOSTEN: € 2,- per persoon,
AANMELDEN: Vooraf reserveren
DATUM: Donderdag 31 oktober
ACTIVITEIT: Eureka: een rondleiding
MUSEUM: Gemeentearchief
AANMELDEN: gemeentearchief@ede.nl
DATUM: Donderdag 31 oktober
ACTIVITEIT: Eureka: een rondleiding
MUSEUM: Gemeentearchief
AANMELDEN: gemeentearchief@ede.nl
DATUM: Woensdag 1 november
ACTIVITEIT: Archeologische lezing
MUSEUM: Vereniging Oud Ede
AANMELDEN: info@oudede.nl
DATUM: 11 november van
ACTIVITEIT: Eigen ex libris maken volwassenen en
MUSEUM: Museum Lunteren
KOSTEN: volwassenen € 5,-
AANMELDEN: info@museumlunteren.nl
DATUM: 25 november van
ACTIVITEIT: Eigen ex libris maken kinderen vanaf 9
MUSEUM: Museum Lunteren
KOSTEN: volwassenen € 5,-
AANMELDEN: info@museumlunteren.nl
13.00 - 14.30 uur
maken
kinderen vanaf 9 jaar)
Lunteren
5,- en kinderen t/m 15 jaar € 2,50,info@museumlunteren.nl
oktober 2023, 19.30 - 22.00 uur
Geschiedenis
Luistermuseum
persoon, gratis voor houders museumkaart reserveren voor deze avond is niet nodig
oktober 2023, 13.00 - 13.45 uur (vol=vol)
rondleiding door het Gemeentearchief van Ede Gemeentearchief Ede gemeentearchief@ede.nl
oktober 2023, 14.30 - 15.15 uur (vol=vol)
rondleiding door het Gemeentearchief van Ede Gemeentearchief Ede gemeentearchief@ede.nl
november 2023, 19.30 - 22.00 uur
lezing over grafheuvels
Ede
van 13.00 - 14.30 uur
maken ( kinderen vanaf 9 jaar)
Lunteren
5,- en kinderent/m 15 jaar € 2,50,info@museumlunteren.nl
van 13.00 - 14.30 uur
maken (voor volwassenen en 9 jaar)
Lunteren
5,- en kinderen t/m 15 jaar € 2,50,info@museumlunteren.nl
DATUM: Woensdag 13 december 2023, 19.30 - 22.00 uur
ACTIVITEIT: Archeologische lezing over de Smachtenburg in Harskamp
Historisch Museum Ede & Vakgroep Archeologie, gemeente Ede
AANMELDEN: info@historischmuseumede.nl
Woensdag 3 januari 2024, 4-7 jaar van 10.00 - 11.30 uur
ACTIVITEIT: Kinderworkshops over archeologie
MUSEUM: Historisch Museum Ede
€2,50
AANMELDEN: www.cultura-ede.nl/erfgoed-agenda
Woensdag 23 januari 2024, 8-12 jaar van 13.00 - 14.30 uur
ACTIVITEIT: Kinderworkshops over archeologie Historisch Museum Ede
€2,50
AANMELDEN: www.cultura-ede.nl/erfgoed-agenda
Dit magazine is mede mogelijk gemaakt door een samenwerking tussen Cultura Erfgoed, Historisch Museum Ede, Museum Lunteren, het Kijk- en Luistermuseum, Museum Deelen, het Nederlands Tegelmuseum en het Oorlogs- en Garnizoensmuseum. Daarbij zijn wij onze subsidiegevers zeer dankbaar voor het mede-financieren van deze uitgave.
Redactie: Elleke de Ronde
Illustratie voorpagina: Shirley Warlich
Vormgeving: BDUmedia/Bootspat Media
Druk: BDUprint
Alle rechten voorbehouden/ All rights reserved Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, online-publicatie of op welke andere wijze en/of door welk ander medium ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de drukker en/of auteur. Deze uitgave is met de grootst mogelijke zorgvuldigheid samengesteld. Noch de maker, noch de drukker kan echter aansprakelijk worden gesteld voor eventuele schade als gevolg van eventuele onjuistheden en/of onvolledigheden in deze uitgave.
Bezoek de museumwebsites voor de juiste openingstijden en start van de exposities.
Al lang geleden deden mensen ontdekkingen. Ook de Griek Archimedes toen hij in het bad ging zitten en het water zag stijgen. Toen wist hij het opeens! Als een voorwerp in water zakt, stijgt het water. En zo bedacht hij dat voorwerpen, die gemaakt zijn van hetzelfde materiaal en hetzelfde gewicht hebben, ook dezelfde hoeveelheid water verplaatsen. Hij riep toen: ‘EUREKA - ik heb het!’.
Bron: NEMO Science Museum
