Wat de bouw kan leren van de heremietkreeft Serena Scholte

Wat de bouw kan leren van de heremietkreeft

Om als bouw de energietransitie te maken, hebben we niets aan de denkwijzen die ons gebracht hebben waar we nu zijn. Innovaties genoeg, maar niet op grote schaal. Daarvoor moeten we afscheid durven nemen van het oude, en daarbij hebben we elkaars hulp nodig.

DOOR SERENA SCHOLTE

Voor de transitie-opgave van de bouw is er geen tech fix. In een special over innovatie is dat misschien vloeken in de kerk, maar alle nieuwe techniek is er al. De grootste uitdaging waar we nu voor staan, is om die innovaties op grote schaal toegepast te krijgen. Opschalen en uitrollen, zo prediken overheidsprogramma’s. Maar waarom werkt het niet op die manier? Einstein beschreef het met de beroemde woorden: We kunnen de problemen niet oplossen met de denkwijze waarmee we ze gecreëerd hebben. De fix die we nu moeten maken, is op systemisch niveau. De sleutel ligt in onszelf. We zullen op zoek moeten naar nieuwe manier van leidinggeven, organiseren, samenwerken en leren. Deels gebeurt dat al vanzelf.

Systeemverandering

Vorige week stond ik op een bouwplaats waar een warmtenet wordt aangelegd. Met de projectleider sprak ik over de uitdagingen in de uitvoering. Zijn ogen begonnen te glimmen toen hij vertelde hoe ze een ingewikkelde klus klaarden en de buizen tussen de metro en de trambaan doorgevoerd hadden. Maar toen we door de wijk liepen, stonden de tranen in zijn ogen, toen hij vertelde wat hij tegenkomt. Hij was niet voorbereid op de armoede. Hele gezinnen die bij de foodtruck van de bouwer komen om een gratis avondmaal te halen. En de hoge energielasten brengen voortdurend nog meer mensen in de problemen.

CV

Serena Scholte (1981) werkt als zelfstandig ondernemer in de bouw- en vastgoedsector. Met haar achtergrond als bedrijfskundige en veranderkundige richtte zij in 2008 het leiderschapstraject Baanbrekers in de Bouw op, waaraan ongeveer 1000 professionals uit de bouw- en infrasector deelnamen. In 2016 werkte zij samen met StartupDelta aan een beter innovatieklimaat in de sector. Daarna richtte zij Spinwaves op, een internationale netwerkorganisatie die hackathons organiseert om op duurzame wijze complexe vraagstukken op te lossen.

Serena Scholte Foto: Christiaan Krouwels

Hij ontdekte ook de veerkracht van de gemeenschap. De plaatselijke Jumbo die iedereen die binnenstapt een baan belooft, ongeacht afkomst of opleiding. Dat heeft hem aan het denken gezet: wat als we dat met ons bouwbedrijf doen? Het diversiteitvraagstuk en de arbeidstekorten worden op die manier misschien wel opgelost. En we creëren een perspectief voor deze mensen. Maar hij weet: als ik op kantoor terugkom, krijg ik dat moeilijk uitgelegd. Collega’s zien niet meteen waar de kansen liggen. Standaard zien we bewoners als een risico, als gedoe. In de wijken kunnen wij van grote toegevoegde waarde zijn; de wijk ziet er met nieuwe kozijnen en geïsoleerde gevels prachtig uit.

De systeemverandering gebeurt, al piepend en krakend, vanzelf wel. Als leider vraag je je af: kunnen we ook richting geven aan de verandering? Hoe voorkomen we dat we met het oplossen van het ene probleem een ander probleem vergroten? Denk aan de afvalstromen en CO2-uitstoot die ontstaan wanneer we woningen grootschalig gaan aanpakken. Vanaf welk punt zien we de samenhang en weten we dat we goede stappen zetten met elkaar?

Afstand nemen

Otto Scharmer (geestelijk vader van Theory U; het idee dat alles wat leeft met elkaar verbonden is) legt het als volgt uit: een systeemtransformatie kan alleen wanneer er een collectieve bewustzijnstransformatie plaatsvindt. Dat betekent dus samen letterlijk vertragen en afstand nemen van ons systeem. Door de natuur in te trekken bijvoorbeeld. Na het afstand nemen, waardoor we onszelf weer als onderdeel van een groter geheel zien, vragen we onszelf af welke (ontbrekende) samenhang we zien in de oplossingen.

Na afstand komt ook het afscheid nemen van dat wat ons niet langer dient. Het best doen we dat met respect. Bijvoorbeeld: ‘De tech fix-mindset (of een bepaald bouwmateriaal) was ooit heel goed en heeft ons veel gebracht, maar nu helpt het ons niet meer verder. Ze heeft haar bestemming bereikt.’

Dat is een ontzettend spannend moment in onze transformatie, waaraan we niet voorbij kunnen gaan. In de natuur kennen sommige diersoorten vergelijkbare spannende momenten. Bijvoorbeeld de heremietkreeft, die haar oude schelp moet loslaten wanneer deze te krap wordt en haar ontwikkeling remt. Ze is een makkelijke prooi voor roofdieren in deze fase. Om de onveilige fase te overleven, maakt de kreeft gebruik van ‘sociale netwerken’. Die helpen de gemeenschap van kreeften om snel nieuwe schelpen te vinden en te delen. Ook wij voelen ons kwetsbaar wanneer we de bescherming van gewoontes, processen en rituelen loslaten, omdat die ons niet meer dient. Hoe kunnen wij sociale netwerken, gemeenschappen, ontwikkelen om ons onveilige gevoel in de transitie dragelijk te maken?

Na afstand en afscheid nemen, ontstaat er vanzelf nieuwe ruimte in onze hoofden en harten, waarin we uitgenodigd zullen worden door onze omgeving om met onze ideeën, technologie en fantastische mensen aan de slag te gaan. Dat is een reis van proberen, leren en innoveren, waar we als doeners tot ons recht komen. We gaan helder zien waar kansen zitten die ons gezamenlijke belang dienen om een duurzaam Nederland op te bouwen voor onszelf en de generaties na ons. Want mooie dingen bouwen, daar zit nog altijd onze passie en kracht.