Toekomst zonder plastic

Inspector Mike

REPORTAGE

tekst Michael Barzilay fotografie Rob Mertens, Maxim Wermuth, Kamran Ullah

Minister Cramer is duidelijk. ‘Afspraak is afspraak: we gaan al het plastic inzamelen.’

‘Plastic dat verbrand wordt, levert veel energie op. De vervuiling wordt voor 95 procent gefilterd’, aldus milieudeskundige Kas Hoogeveen

‘Een bermpaaltje van gerecycled plastic kost tegenwoordig ongeveer duizend euro.’

Lucas Reijnders reageert telefonisch: ‘Inzameling van ál het plastic levert minderwaardig materiaal op.’

Een toekomst zonder plastic Honderd jaar na de uitvinding van het plastic zitten we ermee in de maag. Plastic blijkt zeer milieuonvriendelijk, het legt complete ecosystemen plat. Milieuminister Jacqueline Cramer wil volgend jaar plastic recyclen, maar ze heeft over het hoofd gezien dat je bijna niets meer kunt met gerecycled plastic. Inspector Mike onderzocht zin en onzin van plastic hergebruik. goodies december/januari 08 • 146

Gemiddeld deponeert ieder modern mens jaarlijks het dubbele van zijn eigen gewicht aan plastic in de prullenbak.

We leven in een wegwerpcultuur: elk jaar eten en drinken we uit ongeveer 34 miljard nieuw geproduceerde flessen en verpakkingen en produceren we 60 miljard ton plastic. Volgens een rapport van de Verenigde Naties uit 2006 heeft een eeuw lang plastics produceren ertoe geleid dat inmiddels 40.000 kunststofdeeltjes per vierkante kilometer op de oceanen drijven.

Vogels, vissen en landdieren die plastic binnenkrijgen, sterven meestal een vroege dood. En waar het dier vervolgens ontbindt, vervolgt de niet-levende kunststofparasiet zijn terreurmissie.

Hoe komen we ooit nog van onze plasticverslaving af? Heeft plastic inzamelen en hergebruiken wel zin of moet het de verbrandingsoven in? Zijn er eigenlijk al goede alternatieven voor plastic?

Bermpaal

‘Echte helden sparen hun plastic flessen en flacons... en sparen zo het milieu’, luidde de wervende slogan van het project Plastic Heroes, waarvoor minister Cramer begin dit jaar het startsein gaf. Het experiment toetst de haalbaarheid van het gescheiden inzamelen van plastic in 21 gemeenten en is een doorslaand succes. Volgens het TNS-NIPO wil 42 procent van de bevolking plastic graag apart inzamelen. Maar heeft het zin?

Ik ontmoet Jacqueline Cramer op het Binnenhof waar ze het plasticakkoord toelicht. ‘Er zijn twee mogelijkheden om kunststoffen te recyclen’, zegt ze zakelijk. ‘Of je doet het met statiegeld of met het gescheiden inzamelen van kunststoffen. Mijn ambitie ligt veel hoger. Ik wil dat alles van plastic wordt gerecycled. Dat betekent dat je dan niet op alles een statiegeldsysteem kunt zetten. Ik heb liever dat mensen weten dat ze plastic apart moeten houden dan dat ik het te ingewikkeld maak, omdat het ene wel aan statiegeld is verbonden en het andere niet. Wij verzamelen al het plastic!’

Moet plastic, net als met de gloeilamp, niet gewoon in de ban worden gedaan, stel ik voor. ‘Ja zeg’, reageert ze gebeten, ‘dat is wel goodies december/januari 08 • 147

‘Sorry, dat ik besta, Mr. Gore’

‘Bij cosmeticaketen Luash wordt 57 procent van het assortiment zonder verpakking verkocht’, aldus woordvoerder Andrew Butler

een beetje too much! Dat is nog helemaal niet haalbaar! Deze beslissing is in nauwe samenwerking met het bedrijfsleven en met de Vereniging van Nederlandse Gemeenten opgezet. Afspraak is afspraak en nou gaan we het doen ook.’

Niemand kan minister Cramer gebrek aan enthousiasme ontzeggen. Toch plaatsen deskundigen kanttekeningen bij het nieuwe akkoord. Diezelfde middag bel ik Lucas Reijnders, hoogleraar Milieukunde aan de Universiteit van Amsterdam. Hij ziet liever invoering van statiegeld: ‘Dan weet een fabrikant wat hij terugkrijgt.

De colafabrikant krijgt de colaflesjes terug en de melkproducent zijn melkflessen. Met het inzamelen van ál het plastic krijg je een minderwaardig mengsel. Daarmee maken fabrikanten slechts laagwaardige recyclingproducten als bermpaaltjes.’

Oude wijn

Met de huidige ministeriële plannen voor de uitbreiding van het wegennet kan ik me de vraag naar bermpaaltjes wel voorstellen, maar tegen welke prijs? ‘Het wordt een ontzettend dure bermpaal’, reageert Kas Hoogeveen, milieudeskundige van het afvalverwerkingsbedrijf AVR, terwijl we naast een aantal plastic palen staan. ‘Dat recyclen wordt ook alleen maar gedaan door zwaar gesubsidieerde bedrijven, een particulier verwerkingsbedrijf zou zichzelf er niet mee kunnen bedruipen. Een bermpaaltje van gerecycled plastic kost tegenwoordig

ongeveer duizend euro’, rekent hij voor. ‘Vijfentwintig jaar geleden, toen we ook al plastic recycleden, was dat tweehonderd gulden. Tja, ze gaan wel lang mee.’ Hoogeveen zit al 38 jaar in de afvalverwerking.

Hij vindt het plan ‘gewoon oude wijn in nieuwe zakken. Waarom wordt er niet strenger gekeken naar de verpakkingsindustrie? Plastic zoals het nu wordt gemaakt, levert wel enorm veel hitte op als het de verbrandingsoven ingaat. Die kun je goed omzetten in elektriciteit. 95 procent van de vervuiling die dat oplevert, kunnen we heel goed filteren. Er komt schonere lucht uit onze schoorsteen dan je doorgaans gewend bent in te ademen op straat. Het resterende vuil in de filters gaat naar de wasstraat en wordt uiteindelijk gebruikt voor wegen en cement. Wil je een goed milieubeleid voeren, dan moeten er wetten komen tegen overdadig verpakken met kunststoffen die petrochemische bestanddelen bevatten. Vroeger kocht ik spijkers per ons en kreeg ik het in een papieren zakje. Dat was toch prima? Tegenwoordig heb je er meteen een kilo karton en plastic bij.’

Lush for life

De Engelse organisatie van cosmeticaketen Lush, sinds kort gevestigd in de Kalverstraat, verafschuwt ook het overmatige verpakken. ‘Bij Lush wordt 57 procent van het assortiment zonder verpakking verkocht’, zegt woordvoerder Andrew Butler trots. ‘Wij willen serieus afrekenen met milieuvervuilende verpakkingen. De moderne mens heeft zichzelf totaal verloren in verpakkingen.’

Afgelopen herfst ging het voltallige Lush-personeel in blote kont de straat op met als enige kledingstuk een winkelschort met ‘Vraag me waarom ik bloot ben’ erop. Ze deelden flyers uit met informatie over de effecten van verpakkingsmateriaal op het milieu. Lush speurt voortdurend naar nieuwe verpakkingsinnovaties. Ze verkoopt cosmetica die doorgaans vloeibaar in flessen wordt verkocht in vaste vorm. ‘Een van onze shampoorepen is het equivalent van drie plastic flessen shampoo’, zegt Andrew. ‘Een vrachtwagen van ons vervoert 800.000 haarwasjes. Met gebottelde flessen shampoo heb je daar wel vijftien vrachtwagens voor nodig! Wij schreeuwen het van de daken: koop die synthetische en petrochemische troep niet! Laat je stem horen, gebruik je consumptiemacht. Het ideale is onverpakt, maar wanneer het echt niet anders kan, gebruiken we het allerdunste cellofaan dat honderd procent recyclebaar of volledig composteerbaar is.’

Weggooien is leuk

We ontmoeten Michael Braungart, Duits superchemicus en coauteur van de composteerbijbel Cradle to Cradle in het sciencecentre Nemo in Amsterdam. ‘Plastic afval is eigenlijk niet meer van deze tijd’, zegt hij op zachte toon in een vloeiend Engels-Duits dialect.

‘Het zijn antieke chemische verbindingen, waarbij nooit rekening is gehouden met de gevolgen voor ecologische systemen. De mens goodies december/januari 08 • 149

‘Gebruik je

consumptiemacht!’

De biologisch afbreekbare zolen van Michael Braungart: ‘Wanneer de zool erodeert, laat het zaadjes achter voor nieuwe vegetatie.’

produceert momenteel vijfduizend keer meer toxicologische materialen dan hij kan verwerken.

Terwijl we allang in staat zijn heel goede alternatieven met dezelfde eigenschappen en kwaliteiten te fabriceren die geen schade toebrengen aan het milieu. Plastic zoals we het nu kennen, heeft geen toekomst. Alleen materialen die weer terugkunnen in de bio- of technosfeer, hebben dat. Alles draait om rematerialisatie. Dingen teruggeven.

Wees genereus,’ zegt hij met priemende ogen, ‘dan ontvang je ook veel.’ Dan trekt hij ineens een schoen uit. ‘Dit zijn volledig bioafbreekbare zolen. Wanneer de zool erodeert, composteert het materiaal volledig en laat zaadjes achter voor nieuwe vegetatie.’ Ik word er stil van. Ineens zie ik de toekomst voor me, een utopische wereld waarin de minste producterosie een hele jungle doet ontstaan; dit moet de oplossing zijn.

Is minister Cramer hier wel van op de hoogte, vraag ik mij af. Braungart maakt ook bio-afbreekbare kunststofverpakkingen voor ijsjes. ‘Wanneer je het uit de vriezer haalt, verandert het in een schadeloze vloeistof.’ Dan zachtjes lachend: ‘littering is fun, my friend.’

Alhoewel Braungart het nut inziet van het inzamelen van plastic als een overgangsfase naar milieuvriendelijke kunststoffen, houdt hij niet van bestaande recyclingmethoden. ‘Het is onzinnig om gangbaar plastic te recyclen. Downcyclen noem ik dat. Het kost te veel energie en veroorzaakt een

enorme rotzooi. We moeten zo snel mogelijk van die petrochemische troep af. Als je er dan per se iets mee wilt doen, maak het dan zo schoon dat je het kunt verbranden als een fossiele brandstof. Alleen in petflessen zitten al zo’n 900 verschillende giftige toevoegingen.

Het gros daarvan kunnen we makkelijk vervangen door stoffen die veel schoner kunnen verbranden.’ De voormalige Greenpeacekrijger ageert al decennialang tegen slechte chemische substanties.

‘We hebben haast,’ zegt hij kalmpjes, ‘de hele milieubeweging protesteert en demonstreert al sinds de jaren zeventig van de vorige eeuw. Die tijd is voorbij. We hebben geen dertig jaar meer om te kissebissen. We moeten concluderen: het was niet goed wat we deden. We hebben veel vernietigd en hebben er spijt van. Nu gaan we gebruikmaken van prachtige intelligente ontwerpmogelijkheden.

We weten nu hoe we dingen kunnen maken die functioneren en tevens goed zijn voor het milieu.’

Braungart is fel gekant tegen Al Gore. ‘Zijn beweging geeft mensen het gevoel een plaag te zijn voor deze planeet en dat het beter zou zijn als we er maar helemaal niet zouden zijn. (...) Sorry, dat ik besta, Mr. Gore’, zegt hij met gevoel voor dramatiek. ‘Hij heeft het een na hoogste ambt bekleed dat er bestaat, maar heeft toen niets gedaan voor het milieu: dat is pas an inconvenient truth. En dan nu rondbazuinen dat het een ethisch probleem is. Onzin! Het is een esthetisch probleem. Niemand geniet van een vervuilde natuur. Mensen weten echt wel wat ze wel en niet moeten doen om het milieu een stukje beter te maken. Bovendien hebben we duizenden keren meer energie tot onze beschikking dan waar we gebruik van maken. Kijk naar de mieren. Die eten ongelimiteerd vlees en vegetatie, werken hard en leven kort. De calorieënconsumptie van het totaal aantal mieren ter wereld is ongeveer gelijk aan 30 miljard mensen. Zie je die mieren al hun verontschuldigingen aanbieden? Zoals we nu bezig zijn, kan de planeet slechts 200 miljoen mensen aan. In een systeem waarbij alles optimaal wordt benut en we alles volledig kunnen recyclen, zou de planeet gerust 30 miljard mensen aankunnen. We moeten technologieën ontwikkelen waarbij we de natuur incalculeren. De natuur heeft recht op natuurrechten. Als we respect voor de natuur hebben, kunnen we de overvloed die het ons verschaft, best uitbundig vieren.’

Bekijk het filmpje op goodies.nl.

‘Het is onzinnig om gangbaar plastic te recyclen. Downcyclen noem ik dat.’

goodies december/januari 08 • 151