B2Build : interview with Bao Living

1

Editie 2 2019-2020

B2BUILD BEKAERT GROUP HQ ZWEVEGEM / AXA HQ BRUSSEL / BAO LIVING / THOMAS RAU / HERMAN TEIRLINCKGEBOUW / HEALING OFFICES / THE OFFICE NEVER DIES / FERME ABATTOIR ANDERLECHT / RAPHAËL GIELGEN

EDITIE 2019-2020

MAGAZINE VOOR DE BOUWPROFESSIONAL

15 EURO

2

NEWS

Editie 2 2019-2020

Communicatie, slimme samenwerking en dialoog tussen de leden van het bouwteam zijn essentieel voor de toekomst van de bouwsector.

Bouwen aan de toekomst Tegen 2050 leven we naar schatting met zo’n 9,7 miljard mensen op de aarde. Dat betekent meer consumptie en meer productie. Dit zet een enorme druk op het klimaat en onze natuurlijke grondstoffen. We kunnen niet eindeloos grondstoffen uit de aarde putten.

Aanhoudende klimaatprotesten schudden de bevolking wakker en wijzen er op dat er dringend maatregelen moeten worden genomen. Ook het bouwteam heeft heel wat uitdagingen voor de boeg. De transformatie van een lineaire naar een circulaire economie, de snelle evolutie van nieuwe technieken en de sterke internationale concurrentie eisen meer

Hoe het verleden een nieuwe toekomst kreeg dankzij financiering door PMV Sinds 1997 stond de Handelsbeurs in Antwerpen leeg. Vandaag kan het pand weer een rol gaan spelen in de stad. Het 16de-eeuwse gebouw wordt een semipublieke evenementenruimte met ondergrondse parking, een restaurant en een hotel.

De nieuwe invulling is het resultaat van een sterk ondernemingsplan met de Vlaamse investeringsmaatschappij PMV als financier. Bovendien wist PMV met een rendabel businessplan andere actoren te verzamelen rond het ambitieuze project. Dat is erin geslaagd de historische waarde van het pand te verzoenen met de vereisten van een eigentijdse invulling en een nieuwe dynamiek te brengen in de stad. Het verleden een nieuwe toekomst geven, noemen we dat bij PMV. www.pmv.eu

dan ooit een innovatieve omschakeling in het doen en denken van heel wat traditionele bouwbedrijven. De nood aan een duurzame inrichting van onze leefomgeving stijgt. Het bouwteam kan hier een cruciale rol in spelen.

Onze gebouwen produceren immers ruim een derde van onze totale CO2-uitstoot. Daarnaast verbruikt de bouwsector wereldwijd 40% van alle grondstoffen, terwijl er ongeveer slechts 1% nieuwbouw per jaar bijkomt. De focus leggen op het verduurzamen van nieuwbouw is daarom te beperkt. Innovaties en renovaties van bestaande gebouwen kunnen een groot verschil maken. B2Build zet daarom proactief in op kennisdeling, samenwerking en dialoog tussen alle actoren binnen de bouwsector. Het maatschappelijk belang van duurzame evoluties in de bouw mag niet onderschat worden. Communicatie, slimme samenwerking en dialoog tussen de leden van het bouwteam zijn essentieel voor de toekomst van de bouwsector.

B2Build staat dan ook voor een inspirerende, slimme en duurzame visie op het ontwerpen, bouwen, beheren en exploiteren van gebouwen. Centrale thema’s die alle actoren van het multidisciplinair bouwteam bezighouden en die we precies daarom willen faciliteren.

Pieter Claerhout en Christoph Ruys

edito

2

3

INHOUD

B2BUILD

Editie 2 2020

06.

Nieuws uit de bouwsector UCLL & Kamp C lanceren unieke mobiele DC-unit.

Eengezinswoningen domineren het voorstedelijk landschap.

Platform voor ontwerp en engineering van de bouwschil.

Kunnen platte daken ons redden van de zondvloed?

&

SLIM DUURZAAM 12. 3D-printen in de bouwsector

Meer vrijheid, minder cement 16. Anders gaan bouwen?

Drie beleidsniveaus gaan met elkaar in gesprek 22. “Rethinking construction”

In gesprek met Benjamin Eysermans

& Axel van der Donk 28. Duurzaamheid is een antibioticum

Een gesprek met visionair Thomas Rau 33. Madaster: Het kadaster voor het materiaal

Thomas Rau en Sabine Oberhuber 35. Bio-ecologisch kantoorgebouw

Mundo-a opent de deuren 38. Space on earth

Hergebruik van water met het Europese Ruimtevaartagentschap 44. Claerhout Communicatiehuis

Sterke partner in bouwcommunicatie

COLOFON 2e jaargang – 2 – 2019-2020 Initiatiefnemer en Uitgever Pieter Claerhout Claerhout Communicatiehuis Sint-Denijslaan 485, B-9000 Gent

3

DE

+32 9 242 82 00 info@communicatiehuis.be

DE

LONG 52.

60.

66.

68.

76.

78.

84.

90.

www.communicatiehuis.be Redactie

Case AXA Multiline / Tarkett / Interalu HR & Architectuur ‘The Office Never Dies’ Interview met Raphael Gielgen Healing Offices Een nieuw architecturaal perspectief?

Herman Teirlinckgebouw Tarkett / Knauf PLUG AND PLAY Het kantoor van de toekomst Technologische transformatie binnen het bouwteam Bent u er klaar voor?

Wonen en werken in 2030

Christoph Ruys, Cedric Debruyne Art Direction en Lay-out Veerle Verbrugge Auteurs voor dit nummer Christoph Ruys, Cedric Debruyne en redactie B2Build Fotografie Kamp C, UGent, Studio Claerhout, Bao Living, Fleur Koning, Juliette Polak, Ilse Liekens, ESA, La Trappe, Firmus, Bart Gosselin, D/DOCK, Karen Steenwinkel, Wendy Van Bree, Tessa Jol, Vlaamse gemeenschap, Stijn Bollaert, Binst Architects, Valerie Clarysse, Toon Grobet, Stefano Boeri Architetti, Marieke Odekerken,

IT

CENTRA AL

103.

106.

110.

114.

118.

Wat is momenteel belangrijk voor u als IT-manager?

Rittal over trends voor datacenters Trulifi Internet aan hoge snelheid Fijnstof monitoren in basisschool de Krullevaar't te Wilsele Duurzaamheid 4.0 IT & energie-efficiëntie Start to smart Hoe je gebouw stap voor stap slimmer maken?

Frederik Beyens.

4

5

INHOUD

DE 126.

130.

134.

138.

142.

144.

5

DE

GEVEL

Winkelstraat als vijfde gevel Kouterdreef Gent Foodmet Wereldprimeur op Brussels dak Dakenbeleid Rotterdam?

Haal méér uit stedelijke daken!

Project Vandermaelen in Molenbeek Zet bestaande theorieën over platte vijfde gevels ‘op de helling’ Plannen voor plaats Of hoe de Vlaamse Bouwmeester ruimte wil maken voor mens en natuur Ilot Sacré Kwaliteitsvolle stadsinbreiding in hartje Brussel

BIMPL ATFORM

156.

160.

166.

168.

170.

BIM goes green En negen andere bim-trends in de installatiesector BIM op maat van de kleine KMO Van BIM naar Blockchain Hoe wordt het bouwteam hier beter van?

Gebruik van BIM buiten de klassieke bouwcyclus Drie voorbeelden van de kleine KMO Renoveren met de ‘point cloud’?

D E A RCH I T EC T

SPREEKT 178.

182.

186.

Stefano Boeri “Zuurstof teruggeven aan de stad” De stad heeft nood aan een extra laag Joep Klabbers, Rotterdamse dakdagen Minder ruimte, meer levenskwaliteit?

Doordachte dakinvesteringen

192. Personalia partners 197. Bekijk de video's

Alle infogegevens in de redactionele bijdragen worden louter ter informatie gegeven. De redactie kan niet aansprakelijk worden gesteld voor eventuele fouten.

Artikels uit dit magazine mogen enkel hergebruikt worden mits schriftelijke toestemming van de uitgever.

6

7

NIEUWS

of LEDs. Maar ook steeds meer apparaten met een motor maken gebruik van gelijkstroom. De spanning van gelijkstroom kan dankzij de vooruitgang in de vermogenselektronica nu, net als bij wisselstroom, eenvoudig worden opgevoerd of verminderd. Ook op gebied van transport en distributie van elektrische energie biedt DC-technologie voordelen. “Zo kan men met DC-technologie meer energie per vierkante millimeter koperen leiding transporteren. Verder is het gehele DC-systeem beter beheersbaar, de balancering gaat eenvoudiger en men dient de DCopwekkers niet met elkaar te synchroniseren zoals zeker wel nodig is bij de 50Hz AC-energiecentrales,” stelt Peter Van Hout van UCLL R&E.

De technologische innovatie is een primeur in België.

Kamp C trekt binnenkort met UCCL R&E naar enkele

UCLL EN KAMP C LANCEREN UNIEKE MOBIELE DC-UNIT

wijken in Vlaanderen en Nederland om burgers op

EEN PRIMEUR IN BELGIË

een DC-installatie wettelijk nog niet helemaal

een laagdrempelige manier te laten kennismaken met de mogelijkheden van DC-technologie. Binnen ENLEB heeft de projectpartner Zonnige Kempen twee appartementen in Vorselaar uitgerust met deze technologie om de mogelijkheden te testen in bewoonde gebouwen. Voor de veiligheid werd ook een parallel circuit aangelegd op AC omdat gereglementeerd is. Daarnaast kunnen ook de studenten van UCCL R&E experimenteren met de technologie.

B2B

Hogeschool UC Leuven Limburg (UCLL R&E)

www.kampc.be

ontwikkelde een mobiele DC-Unit. Deze is uniek in België. Kamp C, het Provinciaal Centrum voor Duurzaamheid en Innovatie, en UCLL R&E gaan

LONG VELUX Group lanceerde onlangs de Healthy

gezondheid is dus ook een stuk groter. Het

burgers de komende maanden tonen wat de

Homes Barometer, een barometer die nagaat

zijn voornamelijk de hoge temperaturen in de

mogelijkheden zijn van gelijkstroom. De DC-

hoe gezond de gebouwen in Europa zijn.

eengezinswoningen die zorgen voor schade aan

unit past in de koffer van een gezinswagen en

Tegelijkertijd onderzoekt de Healthy Homes

wekt energie op aan de hand van opvouwbare

Barometer de effecten van het type huisvesting

zonnepanelen. Li-ion-batterijen staan in voor de

op de gezondheid van de inwoners. Het rapport

VELUX wil dat er actie komt om gezondheids-

opslag van energieoverschotten. De samenbouw

brengt dit jaar tal van huiveringwekkende

en klimaatproblemen bij de hele bevolking

van deze nieuwe technologieën werd ontwikkeld als

resultaten, voornamelijk in de snelgroeiende

aan te pakken. Er is nood aan renovaties. De

voorsteden van Europa.

Healthy Homes Barometer reikt eveneens

onderdeel van het Europees project ENLEB. Kamp C leidt dit project.

Een huis in de voorsteden is nog steeds de droom van vele Europeanen die de stad

E

EENGEZINSWONINGEN DOMINEREN HET VOORSTEDELIJK LANDSCHAP

de gezondheid.

ook tips aan hoe beleidsmakers, bedrijven en particulieren kunnen samenwerken om

Gelijkstroom heeft verschillende voordelen. Omdat

verlaten en op zoek gaan naar meer ruimte,

de elektriciteit opgewekt door een zonnepaneel

lagere kosten en een betere levenskwaliteit.

ter plaatse kan worden gebruikt, is er in principe

Het zijn vooral de eengezinswoningen die het

gezondheids- en klimaatproblemen bij de hele

geen transport van elektriciteit meer nodig. Steeds

voorstedelijk landschap domineren. Maar veel

bevolking aan te pakken,” zegt David Briggs,

meer apparaten werken intern op gelijkstroom.

van deze woongelegenheden zijn oud en in een

CEO van de VELUX Group.

Bijvoorbeeld bij elektronica als computers, televisies

onbehoorlijke staat. De kans op een slechte

woningen en kantoren in Europa in een

betere staat te brengen. “Er is actie nodig om

www.velux.com/health

nieuws

8

NIEUWS

de bouwschil

KUNNEN PLATTE DAKEN ONS REDDEN VAN DE ZONDVLOED?

S

9

tijdens de wolkbreuken van 2013 en 2016, dan was

het gebied voor dertig procent minder overstroomd geweest.” De impact van groendaken is dus

enorm. Opgelet, niet elk dak kan elk type groendak ondersteunen. Stad Antwerpen wil daarom samen met dakeigenaars en experten vier pilootdaken

omvormen tot innovatieve, klimaatrobuuste daken.

“Er kan geëxperimenteerd worden met innoverende combinaties van groen- en energiedaken, het

VIJF

Stadslab2050 is een initiatief van stad Antwerpen dat zoekt naar nieuwe manieren om van Antwerpen een duurzame stad te maken. Platte daken hebben het potentieel om meer te bieden dan enkel beschutting. Nieuwe functies toekennen aan een dak is momenteel nog grotendeels onontgonnen terrein, maar in Antwerpen wil Stadslab2050 daar snel verandering in brengen. “In het gebied binnen de Leien, inclusief de Brederodewijk en AntwerpenDam vinden we zo’n 770.000m aan platte daken,” 2

vertelt dr. Vincent Wolfs van de KU Leuven. “Als de Antwerpse daken retentiedaken waren geweest

PLATFORM VOOR ONTWERP EN ENGINEERING VAN DE BOUWSCHIL B2B

B2Build kondigt een nieuw platform aan voor

Door slimme klimaattechnieken en adaptieve

ontwerp en engineering van de bouwschil.

systemen te integreren kan de bouwschil zelf zorgen

‘De Bouwschil’ wordt de vijfde telg van het

voor een energieopbrengst. Daarnaast is er de

overkoepelende B2Build-platform en richt zich

opkomst van tal van nieuwe innovaties zoals smart

specifiek op de eerste, tweede, derde en vierde

glazing, 3D-printen, subtiele isolatieproducten en

gevels van gebouwen. Een academisch team en een

circulaire systemen.

inrichten van natuurlijke habitats, nieuwe technieken die energie opwekken zoals zonneluifels en

wateropvang op het dak voor bewatering van de

daktuin. De focus bij deze pilootprojecten ligt op de combinatie van klimaatrobuuste maatregelen met andere dakfuncties,” legt Nora Danko van Stadslab2050 uit. “Voor alle duidelijkheid: een

klimaatrobuust dak is niet gelijk aan een groendak.

Het mag gerust een gebruiksdak, zonnedak,

waterdak, natuurdak of een combinatie zijn, zolang er oog is voor klimaatrobustheid,” voegt ze eraan toe.

www.stadslab2050.be

selecte groep topfabrikanten delen hiervoor hun expertise en ervaringsdeskundigheid. Vanuit een

Het nieuwe content- en mediaplatform ‘De Bouwschil’

gezamenlijke filosofie reiken ze kennis en oplossingen

zet daarom sprekende projecten, waar méér uit de

aan die hun economische meerwaarde reeds bewezen

bouwschil gehaald wordt, in de kijker en geeft het

in talrijke projecten.

woord aan tal van bouwheren, betrokken architecten

Naast het esthetisch aspect mag de maatschappelijke

en projectontwikkelaars die inzetten op een slim

meerwaarde van de bouwschil zeker niet onderschat

ontwerp en engineering van de bouwschil. Dit voor

worden. De bouwschil vormt de grens tussen de

zowel renovatie als nieuwbouwprojecten. Ook een

binnenzijde, de derde long, en de buitenwereld en

bestaande bouwschil kan immers nieuwe functies

biedt de nodige bescherming tegen weer en wind.

krijgen door oplossingen voor klimaatbeheersing,

Door te investeren in een performante bouwschil kan

isolatie of veiligheidsvoorzieningen te integreren.

het energieverbruik in een woning opvallend dalen.

www.debouwschil.be

nieuws

TRENDS NEWS & CASES

10

12.

3D-PRINTEN IN DE BOUWSECTOR MEER VRIJHEID, MINDER CEMENT

16.

ANDERS GAAN BOUWEN? DRIE BELEIDSNIVEAUS GAAN MET ELKAAR IN GESPREK

22. “RETHINKING CONSTRUCTION”

IN GESPREK MET BENJAMIN EYSERMANS &

AXEL VAN DER DONK 28. DUURZAAMHEID IS EEN ANTIBIOTICUM

EEN GESPREK MET VISIONAIR

THOMAS RAU 33. MADASTER: HET KADASTER VOOR HET MATERIAAL

THOMAS RAU EN SABINE OBERHUBER

11

&

SLIM DUURZAAM ONTWERPEN, BOUWEN, BEHEREN, EXPLOITEREN

35. BIO-ECOLOGISCH KANTOORGEBOUW MUNDO-A

OPENT DE DEUREN 38. SPACE ON EARTH

HERGEBRUIK VAN WATER MET HET EUROPESE RUIMTEVAARTAGENTSCHAP 44. CLAERHOUT COMMUNICATIEHUIS

STERKE PARTNER IN BOUWCOMMUNICATIE

DEEL 1

Ontwerp, bouw, beheer en exploitatie van gebouwen zijn de centrale thema’s waarmee een breed netwerk aan ervaringsdeskundigen naar het multidisciplinaire bouwteam communiceert. Vaak technisch, soms visionair, maar steeds inspirerend, planmatig en efficiënt.

Slim en duurzaam

12

13

3D-PRINTEN IN OPMARS

MEER VRIJHEID, MINDER CEMENT 3D-PRINTEN IN DE BOUWSECTOR

3D-printen in de bouw is overal ter wereld sterk in opmars. Vlaanderen hinkt echter nog achterop. De eerste 3D-printer dateert al van 1984, maar de grootste ontwikkelingen spelen zich vooral de afgelopen jaren af. Talloze mogelijkheden zoals het printen van tijdelijke huisvesting tot volledige appartementen worden al uitgevoerd. Bij onze noorderburen zien we zelfs al de eerste commerciële toepassing met de ‘Flintstone-huizen’ die binnenkort in Eindhoven worden geprint. In Vlaanderen printte de UGent een brug met zo weinig mogelijk beton.

3D-printen in opmars.

Slim en duurzaam

Met een 3D-printer worden moderne

Het printproces vertrekt vanuit een

worden. Een grote stap richting

productietechnieken geïntegreerd

3D-model. Met één klik op de muis

duurzamer bouwen.

in het bouwproces. In de rest van

wordt het model vervolgens gedrukt.

de wereld is het gebruik van deze

Dit betekent dat er geen lange

techniek al sterk in opmars. Denk

productieketen meer nodig is, wat

aan Duitsland, waar de autosector

resulteert in een flinke kostendaling.

3D -PRINTEN IN VLA ANDEREN

technologie of aan de Verenigde

Tijdens het productieproces ontstaat

Momenteel zijn er nog geen

Staten en het Verenigd Koninkrijk.

vaak ook een grote verspilling van

commerciële projecten aan de gang

In Azië zijn vooral China, Japan en

materialen. Een 3D-printer leidt

in België. Aan de UGent loopt er wel

Zuid-Korea de koplopers. De Chinese

tot een grote materiaalbesparing:

een boeiend onderzoeksproject.

onderneming Yingchuang Building

je print immers enkel wat je nodig

Recent slaagde het onderzoeksteam

Technique uit Shanghai printte in 2014

hebt. Op die manier beperk je het

van de vakgroep Bouwkundige

al 10 huizen in 24 uur tijd.

materiaalverbruik en de bouwtijd, wat

Constructies van de UGent onder

zowel een ecologisch als economisch

leiding van projectleider Gieljan

voordeel oplevert. Doordat het

Vantyghem in hun opzet om een

productieproces korter en goedkoper

brug op laboschaal te printen.

wordt, kan er opnieuw makkelijker

De onderzoekers vertrokken

gretig gebruik maakt van deze nieuwe

TEKST B2Build

VOORDELEN 3D -PRINTEN

BEELD ©Kamp C & ©Ugent

In theorie kan alles geprint worden,

en goedkoper lokaal geproduceerd

van een 3D-model van de

zelfs elementen met niet-conventionele

worden. Dit kan ervoor zorgen dat

brug en lieten algoritmes

(lees moeilijk te bekisten) vormen. Met

een hoop bedrijven terugkeren uit

zoeken naar een brugvorm

traditionele ‘stenen’ is het onmogelijk

overzeese gebieden, waardoor er

die zo weinig mogelijk

om onconventionele vormen te maken.

minder transportkosten gemaakt

materiaal verbruikt.

14

15

3D-PRINTEN IN OPMARS

Dit blijkt niet de alom bekende logge balkvorm te zijn. Het topologisch geoptimaliseerde model werd vervolgens naar de printer gestuurd.

De vormoptimalisatie werd gecombineerd met een optimaal verloop van de staalkabel onderaan in de brug om de spanningen zo laag mogelijk te houden. Deze techniek zorgt ervoor dat er minder beton nodig is om alle krachten op te nemen.

“Een dergelijke afgewogen combinatie van materialen en spanningen is misschien wel de mooiste belofte van de 3D-printtechnologie, die nog maar zelden werd gedemonstreerd,” aldus Gieljan Vantyghem.

Het 3D-printen van bruggen is niet nieuw, maar deze nieuwe methode maakt de procedure heel wat minder complex. De fietsersbrug in Gemert (Nederland, 2017) is hier een mooi voorbeeld van. Prismatische betonnen elementen werden er eerst afzonderlijk geprint, vervolgens op hun zijkant gelegd en uiteindelijk tegen elkaar aan gespannen met stalen kabels. Deze techniek komt wel vaker voor in traditionele bruggenbouw, maar dan worden de betonnen prisma’s eerst gestort in een bekisting. Deze omslachtige tussenstap is dus niet langer nodig.

De vakgroep Bouwkundige Constructies van de UGent is er zich van bewust dat deze technologie toekomstpotentieel heeft en zet daarom de verschillende onderzoekers in op belangrijke deelaspecten van de 3D-printtechnologie. Zo wordt er onder meer onderzocht welke betonsamenstelling het gewenste vloeigedrag combineert met de vereiste mechanische eigenschappen van het verharde cement.

Slim en duurzaam

C3PO C3PO staat niet voor de vriendelijke robot uit Star Wars, maar voor ‘Co-creatie 3D Printen met Ondernemingen’ en zet theorie om naar praktijk. Onder leiding van Kamp C, het Provinciaal Centrum Duurzaam Bouwen & Wonen, bundelen acht organisaties uit de wetenschaps- en bedrijfswereld hun krachten. Het gaat om Universiteit Gent, Thomas More Hogeschool, Van Roey, Beneens, Trias Architecten, ETIB nv/CONCRETE HOUSE en ViCre. Vanuit het project kunnen de partners rekenen op €668.320 steun van Europa. Het provinciebestuur van Antwerpen doet een bijkomende investering van maar liefst €723.495. De provincie wil ervoor zorgen dat de bouwsector in Vlaanderen meegaat in de high-tech mogelijkheden en dat er meer wordt nagedacht over duurzaam bouwen.

Kamp C voorspelt dat de techniek de komende jaren aan maturiteit zal winnen en dat ook in Vlaanderen binnenkort de eerste pilootprojecten geprint zullen worden. Enkele bouw/betonbedrijven zullen de techniek koppelen aan hun business om moeilijk te bekisten vormen kostenefficiënt te maken.

Meer informatie: www.ugent.be/ea/structural-engineering/nl/ printenbrug.htm www.kampc.be

16

17

ANDERS GAAN BOUWEN?

ANDERS GAAN BOUWEN? DRIE BELEIDSNIVEAUS GAAN MET ELKAAR IN GESPREK

Van links naar rechts: Peter Vanden Abeele, Mark Cromheecke en Joke Schauvliege

Iedereen in Vlaanderen is het er ondertussen over eens dat we op een andere manier moeten gaan bouwen. Maar hoe pakken we dit aan? Joke Schauvliege (voormalig Vlaams minister van Omgeving, Natuur en Landbouw), Mark Cromheecke (Directeur Directie Ruimte Oost-Vlaanderen) en Peter Vanden Abeele (Stadsbouwmeester Gent) verduidelijken hun posities!

TEKST B2Build

De indicatoren dat het ruimtebeslag

voor voedselproductie, als plaats

onderbrengen, ook andere creatieve

in Vlaanderen te groot is zijn legio:

om tot rust te komen. Het BRV biedt

oplossingen zijn perfect mogelijk.

dagelijkse files, overstromingen,

ook een antwoord op een aantal

Alle betrokken partijen: bouwheren,

de slechte luchtkwaliteit... Onder

maatschappelijk uitdagingen, zoals

architecten, studiebureaus, aannemers,

ruimtebeslag verstaat men alle ruimte

hernieuwbare energie. Het plan is

projectontwikkelaars, overheden…

die is ingenomen door de mens. De

flexibel van opzet: in plaats van uit

moeten als volwaardige partners de

spreiding van de bebouwing veroorzaakt

te gaan van een bepaalde inkleuring

cultuuromslag maken.

druk op de natuur, meer kosten voor

op basis van snel verouderende

Zo kunnen we prachtige resultaten

de aanleg van nutsvoorzieningen, meer

gegevens, monitort men het effectieve

laten optekenen.”

energieverbruik, meer verkeershinder en

ruimtegebruik op het terrein. Er zal

meer CO2-uitstoot. Ze tast met andere

ook bij voorkeur projectmatig gewerkt

In steden en dorpskernen voorziet het

woorden onze levenskwaliteit aan.

worden, waar nodig over gemeente- of

plan een fijnmazig groenblauw netwerk

Vandaag bedraagt het ruimtebeslag nog

stadsgrenzen heen. Joke Schauvliege

met natuur (parken, groene corridors...)

6 ha per dag. De Vlaamse overheid wil

ziet veel positieve kanten aan dit

en water (vijvers, open waterlopen…).

dit halveren tegen 2025 en uiteindelijk

verhaal: “We moeten het ruimtelijk

Ook een goede ontsluiting is een

terugdringen tot nul ha tegen 2040.

rendement verhogen. Het goede

prioritaire doelstelling voor de woon-

Joke Schauvliege, voormalig Vlaams

de jaren ‘70 focussen vooral op het

voorop. Het huidige Beleidsplan

minister van Omgeving, Natuur

beschikbaar maken van grond om

Ruimte Vlaanderen betekent een

nieuws is dat we al heel wat kunnen

en werkzones. Het BRV stelt tegen

en Landbouw schetst tijdens ons

de economische activiteit na de

echte trendbreuk. “We gaan wel

Waar de open ruimte in vroegere

doen met de ruimte die vandaag reeds

2050 tevens een vermindering met 20%

gesprek kort de geschiedenis van

crisis te stimuleren. Het Ruimtelijk

degelijk blijven bouwen, maar op

plannen steevast een bestemming

is ingenomen. Elk jaar vernieuwen we

van de verharding voorop.

het ruimtelijke-ordeningsbeleid in

Structuurplan Vlaanderen, het eerste

basis van de mogelijkheden die er

kreeg, wordt die binnen het BRV

2% van de bebouwde ruimte. We willen

Vlaanderen, dat in vergelijking met

plan met een langetermijnvisie, dateert

nog zijn en met de ruimte die we

(Beleidsplan Ruimte Vlaanderen)

meer mensen kwalitatief laten wonen

De Vlaamse overheid bepaalde vier

onze buurlanden pas heel recent

uit 1997. Dat stelt nog steeds 79.000

reeds hebben aangesneden,”

meer naar waarde geschat. Open

op minder ruimte. En daarom moeten

beleidskaders voor de lokale en

vorm kreeg. De gewestplannen uit

ha onbebouwde harde bestemming

licht de minister toe.

ruimte is waardevol voor de natuur,

we niet iedereen in woontorens

provinciale besturen: het verhogen

Slim en duurzaam

18

19

ANDERS GAAN BOUWEN?

van het ruimtelijk rendement, het

per inwoner. “We stellen een grote

versterken van de open ruimte, het

verspreiding van de bebouwing vast,

samenwerken over de verschillende

met meerdere eerder middelgrote

niveaus heen en ten slotte het

kernen. Ruimte is in onze provincie een

versterken van de economische

schaars goed, waar je bedachtzaam

en energetische ruggengraat.

moet mee omspringen. En dat is nu

De vergunningverlenende overheden

net wat beleidsplanning inhoudt,” stelt

kregen reeds hefbomen in handen om

Mark Cromheecke.

Autonomie

de principes van het BRV

Enkele sprekende cijfers bevestigen

& robuustheid

toe te passen. Zo kunnen

het belang van ruimtelijke ordening.

(een onafhanke-

BPA- of verkavelingsvoorschriften

Tegen 2050 telt Oost-Vlaanderen

lijke en zelfvoor-

ouder dan 15 jaar niet langer

130.000 extra huishoudens. Het

zienende provincie),

een weigeringsgrond voor een

aandeel jongeren en ouderen stijgt

Welvaart (voorzien in

vergunning inhouden, wordt de

en de diversiteit neemt toe. Dit heeft

huidige en toekomstige

toegang tot beroepsprocedures

allemaal een impact op de mobiliteit.

behoeften om de

beperkt, zijn er nu mogelijkheden

Ondertussen maken we de transitie

welvaart te behouden),

voor zorgwonen, schrapt men de

naar hernieuwbare energie om in te

Rechtvaardigheid (het

watergevoelige open ruimten en

spelen op de klimaatverandering.

eerlijk verdelen van lusten

wordt planschade voortaan voor

En die laatste heeft op haar beurt

en lasten) en ten slotte Sociale

100% vergoed.

een impact op de waterhuishouding

cohesie & inclusie (de samenhang

(overstromingen, dalend

in de maatschappij versterken en

In plaats van een bouw- én een

grondwaterpeil…). Klimaatverandering,

breuklijnen voorkomen). Vervolgens

milieuvergunning is er voortaan nog

globalisering, bevolkingsgroei,

moeten die waarden getoetst

slechts één omgevingsvergunning

migratie, schaarse grondstoffen, het

worden aan vier ruimtelijke principes:

nodig. De overheden zullen

mobiliteits- en energievraagstuk,

Nabijheid & bereikbaarheid (werken

oplossingsgericht te werk gaan

nieuwe technologieën… het komt

en wonen waar mogelijk dicht bij

(in overleg met adviesinstanties)

allemaal samen in de ruimte rondom

elkaar brengen op multimodaal

en gaan voor ‘radicaal digitaal’.

ons. Dat biedt ons zowel uitdagingen

ontsloten plaatsen), Meervoudig &

“Kortom, betonstop staat allesbehalve

als opportuniteiten voor de toekomst.

intensief ruimtegebruik (zo efficiënt

gelijk aan bouwstop,” besluit de minister.

RUIMTE IS EEN SCHA ARS GOED. WA ARDEN, PRINCIPES EN WERK VELDEN.

mogelijk gebruik maken van de Het ruimtelijk beleid moet een

schaarse ruimte), Ecosysteemdiensten

houvast bieden voor de komende

versterken (ruimtelijke ontwikkelingen

decennia. Het gaat uit van 8 waarden:

moeten de ecosysteemdiensten van de

Gezondheid & veiligheid (het

natuur respecteren en waar mogelijk

worden en dat is een

verzekeren van een gezonde en veilige

versterken) en Maatschappelijke

leerproces van experimenteren

omgeving om te wonen, te werken

betaalbaarheid (een goede balans

en evalueren), Sterkere

en aan vrijetijdsbesteding te doen),

nastreven tussen maatschappelijke

gebiedsgerichte benadering

Kwaliteit & comfort (het verzekeren

meerwaarde en kosten). De concrete

(ruimtelijke planning is maatwerk,

Mark Cromheecke (Directeur Directie

van een kwalitatieve en comfortabele

toepassing van de ruimtelijke ordening

waarbij de regionale opportuniteiten

Ruimte Oost-Vlaanderen) verduidelijkt

leefomgeving met evenwicht tussen

situeert zich ten slotte

benut worden), Instrumenten

meteen de provinciale benadering van

de verschillende ruimtegebruikers),

in 5 werkvelden: Ruimtelijke

& hefbomen (het ondersteunen

de ruimtelijke ordening in het plan

Klimaatgezond (bescherming bieden

governance (samenwerkingsverbanden

van de ontwikkeling van sterke

‘Maak ruimte voor Oost-Vlaanderen

tegen de klimaatverandering),

opzetten en kansen voor integratie

tools) en Realisatiegericht aan de

2050’. Oost-Vlaanderen telt 1,5

Identiteit & authenticiteit (een open

benutten), Sensibilisering

slag (er is daadkracht nodig om

miljoen inwoners op een oppervlakte

dialoog creëren met oog voor de

& transitiemanagement

met alle partners de plannen te

van 300.000 ha, dat is 2.100 m2

couleur locale van elke regio),

(het transitieproces moet gedragen

realiseren).

Slim en duurzaam

“WE RUILEN HET GROEIMODEL VOOR EEN TRANSFORMATIEMODEL, WAARBIJ WE DE RUIMTE OP EEN ANDERE MANIER INRICHTEN.” JOKE SCHAUVLIEGE

20

ANDERS GAAN BOUWEN?

Mark Cromheecke

“Het doel van dit alles is om de “ HET DOEL toekomstgerichte plannen af te VAN MIJN stemmen op de sociaal-ruimtelijke praktijk. Precies daarom moeten we BOUWzeer mobiliserend werken,” stelt Mark MEESTERCromheecke. Hij illustreerde deze stelling met het praktijkvoorbeeld SCHAP IS ‘Denderland,” een strategisch project OM MET met een integrale en ruimtelijke invalshoek, dat gebiedsgericht en over ALLE sector- of bestuursgrenzen heen actief ACTOREN bijdraagt tot de versterking van de SAMEN NA kwaliteit van de ruimtelijke structuur.

Daarbij ging de aandacht prioritair uit TE DENKEN naar beleefbaarheid, hernieuwbare HOE WE energie en veerkracht.

KUNNEN BOUWEN EEN BOUWMEESTER AAN DEZE BOUWT NIET STAD.” Peter Vanden Abeele is meteen

PETER VANDEN ABEELE

duidelijk: een bouwmeester anno 2019

bouwt niet, maar vervult 4 concrete rollen. “Hij adviseert het stadsbestuur om een helder en open bouwproces op te zetten, hij bouwt bruggen tussen

De Gentse bouwmeester formuleert

de verschillende actoren in de stad,

tien standpunten over het bebouwen

hij denkt na over het creëren van een

van ruimte:

eigen en eigentijdse bouwcultuur en kader voor selectieve verdichting

toekomstige verstedelijking.”

“De stad is een zeer ‘statig huis’

2. Verdicht enkel met lokale meerwaarde

en de mensen die in de ene kamer

3. Wees traag en laat ruimte voor later

werken weten niet altijd wat er in

4. Gebruik publieke grondpositie als hefboom

de andere kamers gebeurt,” vertelt

5. Durf terug slopen om de

de bouwmeester. “Het is mijn taak

woonkwaliteit te verbeteren

om dit proces te structureren en de

& bouw steeds duurzaam terug

verschillende kamers die adviezen

6. Denk voorbij grondgebonden

verstrekken te reorganiseren.

Het gaat meer bepaald om de

wonen, zet in op breed wonen,

Advieskamer, de Stadskamer, de

ontwerp nieuwe types en mix

Kwaliteitskamer, de Ontwerpkamer en de Bouwmeesterkamer. Vanuit een helikopterblik tracht ik slimme koppelingen te maken tussen de verschillende uitdagingen waar onze stad voor staat.” Dit alles gebeurt vanuit een samenwerking

Peter Vanden Abeele

1. Stop met gaten vullen & maak een

hij draagt bouwstenen aan voor een

tussen het Bouwmeesterteam, Bouwmeesterantennes (stadsdiensten en stedelijke organisaties) en Gentmakers (institutionele bouwheren).

Peter Vanden Abeele tracht te denken voorbij de grenzen van de huidige

“RUIMTELIJKE BELEIDSPLANNING MOET MINSTENS MOBILISEREND WERKEN. WIE ALTIJD HET WIJSVINGERTJE OPSTEEKT KRIJGT VAAK EEN ONKUISE VINGER ALS ANTWOORD.” MARK CROMHEECKE

3 poten (private koop & huur, sociale huur en hybride stadswoningen), inclusief een vorm van permanente tijdelijkheid 8. Zet in op maatschappelijke dynamiek én allianties 9. Durf terug hoog te bouwen, maar steeds gekoppeld aan laag en leeg 10. Een stad is veel meer dan wonen, voorzieningen zijn essentieel “Gent heeft ondanks de groeipijnen

stad. Gent kampt met groeipijnen

alle troeven in handen om de

en de verdichting is eigenlijk al een

uitdagingen van de toekomst met succes aan te gaan, namelijk

feit. “Het is van groot belang om

Slim en duurzaam

7. Bouw een woonmodel op

vandaag na te denken over hoe we

slechte staat, één op twee

ouderen, nieuwkomers, kwetsbare

ontwerpkracht en organiseerkracht.”

de uitdagingen zullen aanpakken, hoe

Gentenaars besteedt een te groot

groepen, opvanginitiatieven… door te

Het principe om het ruimtebeslag

we de stad van morgen vormgeven.

deel van zijn inkomen aan huren,

bouwen aan een rechtvaardige stad.

een halt toe te roepen met het oog

Nieuwe ruimte aansnijden is duidelijk

één op twee kinderen in

Een nieuw stadscharter zou het recht

op een leefbare toekomst voor

geen optie,” stelt hij. “We moeten

de basisscholen heeft een

op breed wonen, op een gezonde

iedereen bindt de verschillende

uitgaan van de reële opgaven inzake

migratieachtergrond. “De stad

leefomgeving, op maatschappelijke

beleidsniveaus. Tegelijk zien ze hierin

wonen.” De verhouding ½ vormt

zal woonoplossingen moeten

zorg en op ruimte kunnen vastleggen.

ook tal van opportuniteiten voor de

hierbij een leidraad: één op twee

vinden op maat van uiteenlopende

Het gaat zowel om ruimte om te

bouwsector. Van een bouwstop is

Gentenaars huurt een woning,

doelgroepen: tweeverdieners, één-

bebouwen als ruimte om vrij te

geen sprake. Anders gaan bouwen

één op twee huurwoningen is in

inkomensgezinnen, studenten,

houden.”

wordt wel een must!

21

22

23

RETHINKING CONSTRUCTION

Oprichters Bao Living Benjamin Eysermans (links) & Axel van der Donk (rechts)

RETHINKING CONSTRUCTION

TEKST B2Build

De Antwerpse startup Bao Living bedenkt, ontwerpt en maakt systemen die de residentiële bouwmarkt betaalbaarder en duurzamer maken. Met hun Slimme Aanpasbare Module (SAM) lanceerden oprichters Benjamin Eysermans en Axel van der Donk een nieuwe revolutionaire methode om alle nutsvoorzieningen in één systeem te bundelen. SAM bundelt alle nutsvoorzieningen in één perfect transformeerbare kast. Verwarming, elektriciteit, water, ventilatie, domotica, het zit allemaal samen in één module. Zowel de toestellen, de leidingen als de contactpunten. Een nieuwe manier om woonruimtes te creëren. Een nieuwe manier van wonen.

BEELD ©Bao Living

WAARVOOR STAAT BAO LIVING?

veel ruimte voor verbetering is in

DE SLIMME AANPASBARE

KAN JE DE VISIE ‘RETHINKING

de bouwsector. We zouden als het

MODULE (SAM) BUNDELT ALLE

CONSTRUCTION’ TOELICHTEN?

ware elke traditionele manier van

NUTSVOORZIENINGEN IN ÉÉN

HOE IS DEZE TOT STAND GEKOMEN

werken onder de loep moeten nemen

PERFECT TRANSFORMEERBARE

EN HOE UIT ZICH DAT BINNEN DE

en kijken hoe we deze zo efficiënt

KAST. WAAROM IS DEZE OPLOSSING

DAGELIJKSE AANPAK VAN BAO

en duurzaam mogelijk kunnen gaan

ZO RELEVANT VANDAAG? ZET DIT

LIVING?

uitvoeren in de toekomst. Vandaar

DE BOUWSECTOR OP Z’N KOP?

onze slogan ‘rethinking construction’.

In gesprek met Benjamin Eysermans & Axel van der Donk Slim en duurzaam

De naam Bao Living is geïnspireerd

Onze visie/missie is de volgende:

Door de implementatie van SAM kan

door de Duitse kunststroming

“maximaal bijdragen in de versnelling

de bouwheer drastisch goedkoper en

Bauhaus, die werkte zeer veel rond

van de overstap van kostbare en

duurzamer de nutsvoorzieningen van

efficiëntie en duurzaam produceren.

vervuilende constructiemethoden naar

een residentieel gebouw installeren.

Wij geloven dat er op deze twee

meer betaalbare en milieubewuste

Op vlak van kosten kan dit tot 30%

punten vandaag de dag nog zeer

oplossingen.”

schelen en wat betreft duurzaamheid

24

25

RETHINKING CONSTRUCTION

kan er tot 5 ton CO2 bespaard

bepaald punt moet je toch durven

Bij de installateur is het grootste

worden. Dat is geen overbodige luxe,

springen en het gaan implementeren

voordeel voornamelijk tijdbesparing.

want de bouwsector is vandaag de

in een commerciële omgeving. En dit

We horen steeds opnieuw dat een zeer

meest energie-intensieve, de meest

laatste heeft misschien toch net wat

groot gedeelte van de werkuren van

vervuilende en de meest verspillende

langer geduurd dan optimaal was

de installateur er vandaag uit bestaan

sector ter wereld. Wij geloven dat

geweest.

om de leidingen weg te werken in de

als we, door de toenemende en

structuur van het gebouw. Omdat

urbanizerende wereldbevolking, méér

Ook vandaag is het vinden van

SAM dit proces elimineert, kunnen

gaan bouwen, we ook anders gaan

bouwheren die deze aanpak een

de installateurs hun projecten sneller

moeten bouwen.

kans willen geven onze grootste

afwerken met een lagere foutenmarge.

uitdaging. Desalniettemin zijn we ervan overtuigd dat de substantiële WAT ZIJN DE GROOTSTE

voordelen steeds meer en meer

DE BOUWSECTOR IS EEN SECTOR

UITDAGINGEN VANDAAG OM EEN

partijen over de streep gaan trekken.

DIE VAAK TE KAMPEN HEEFT

DERGELIJK SYSTEEM OP DE MARKT

MET HOGE FAALKOSTEN. BIEDT

TE BRENGEN?

JULLIE SYSTEEM HIERVOOR EEN WAT ZIJN DE VOORDELEN VAN

Zoals algemeen geweten is de bouw

SAM VOOR DE ARCHITECT, DE

een vrij risico-averse sector. De reden

INSTALLATEUR…?

OPLOSSING? Gedurende het onderzoek dat we hebben gedaan voorafgaand de

hiervoor is vrij logisch, de bouw is “by definition” bezig met zeer dure

Voor de architect komt er een

ontwikkeling van SAM, hebben we

projecten. De risico’s zijn dus groot

gedeelte ontzorging. Wij gaan

geleerd dat de hoge faalkosten

indien er iets fout gaat, maar dit mag

samen met hen de indeling van

voornamelijk te wijten zijn aan een

natuurlijk geen reden zijn om niet te

de appartementen bekijken en

gebrek aan communicatie tussen

drastisch te vernieuwen indien nodig.

invullen. Hiervoor hebben we een

de verschillende partijen die op de

In ons verhaal is dit echter wel het

softwarematige 3D-configurator

werf hun werk komen uitvoeren.

grootste obstakel geweest tot nu

ontwikkeld die dit proces toch wel

Bij de implementatie van ons SAM-

toe. We hebben gedurende elke fase

wat aangenamer en efficiënter laat

systeem wordt het werk op de werf

geprobeerd om alle risico’s zoveel

verlopen, waardoor architecten zich

reeds grotendeels geminimaliseerd

mogelijk te beperken. Zo hebben we

meer kunnen focussen op de andere

doordat er niet meer handmatig in de

onder meer twee volledige 1:1 schaal

elementen van het gebouw zoals

structuur moet geslepen worden om

prototypes gebouwd. Maar op een

bijvoorbeeld de gevel.

de verschillende nutsvoorzieningen

“ WIJ GELOVEN IN DE ‘PRODUCTIFICATIE’ VAN DE BOUWSECTOR. HIERMEE BEDOELEN WE DAT ER NOOD IS AAN MEER STANDAARDISATIE EN MODULARITEIT OM DE VERSCHILLENDE PRODUCTIEPROCESSEN MEE TE KUNNEN GAAN PREFABRICEREN EN AUTOMATISEREN.” Slim en duurzaam

26

NEWS

27

te installeren, maar ook doordat

materialen die gebruikt worden

fabrieksomgeving waarin er veel meer

alles vooraf volledig digitaal wordt

om het gebouw te realiseren. Hoe

gestroomlijnd en efficiënt kan gewerkt

uitgewerkt. We merken dat de

langer een gebouw dus functioneel

worden. Wij hebben tot nu toe nog

faalkosten dramatisch gereduceerd

kan blijven, hoe uitgebreider deze

geen onoverkomelijke problemen

worden door de combinatie van deze

‘klimaatkost’ verspreid kan worden

geïdentificeerd waardoor deze

factoren.

over de levensjaren en hoe lager deze

tendens zich ook in de bouwsector

dus gaat zijn.

niet zou kunnen manifesteren.

Daarom werken we met volle

BEVINDT DE BOUW ZICH OP EEN

Wij zijn dan ook voorstanders om

overgave om met SAM stappen te

KANTELPUNT? WAT ZIJN DE

de gebruiksduur van een gebouw

zetten in de juiste richting voor het

GROOTSTE UITDAGINGEN OM DE

proberen te maximaliseren. Ons SAM-

nutsvoorzieningsgedeelte binnen het

OVERSCHAKELING TE MAKEN VAN

systeem komt hier ook aan tegemoet

bouwproces.

DE TRADITIONELE BOUWSECTOR

door een volledige ontkoppeling

NAAR EEN DUURZAME, EFFICIËNTE

tussen de structuur van een gebouw

TOEKOMST?

en de verschillende nutsvoorzieningen te realiseren. Op deze manier kan

Wij hopen alvast dat de bouw zich

de indeling of functionaliteit van

op een kantelpunt bevindt. Het zal

een gebouw veel simpeler opnieuw

absoluut noodzakelijk zijn dat er meer

ingevuld worden in vergelijking met

efficiënt en duurzaam gewerkt gaat

klassieke bouwsystemen.

worden om het doel van een oprecht duurzame samenleving te realiseren.

Wij hebben de laatste jaren alvast

LIGT DE TOEKOMST VAN DE BOUW

zeker een positieve evolutie gemerkt.

BIJ MODULAIRE WONINGEN? WAT

Toen wij drie jaar geleden begonnen

IS JULLIE VISIE OP DE ROL VAN DE

na te denken over modulaire

ARCHITECT?

woningbouw was er zeer zeker minder bewustzijn en aandacht voor deze

Wij geloven in de ‘productificatie’

technieken. Maar we geloven ook dat

van de bouwsector. Hiermee

er nog veel werk voor de boeg is.

bedoelen we dat er nood is aan meer standaardisatie en modulariteit om de verschillende productieprocessen

WAT IS JULLIE VISIE OP DE

mee te kunnen gaan prefabriceren/

‘AFBRAAKHONGER’ VAN

automatiseren. We baseren ons

PROJECTONTWIKKELAARS?

hiervoor voornamelijk op andere maaksectoren en industrieën

Slim en duurzaam

Bij Bao Living proberen we steeds

die er de laatste jaren wel in

logica te volgen in onze aanpak

geslaagd zijn om de kost van

om de residentiële bouwmarkt te

hun producten te verlagen

verduurzamen en betaalbaarder te

zoals de auto-, vliegtuig-

maken. Als we dan gaan kijken naar de

en kledingsector.

klimaatimpact van een gebouw zien

Hier zien we telkens

we vandaag dat de grootste negatieve

dezelfde tendens:

bijdrage niet meer gebeurt tijdens het

het werk

uitbaten van het gebouw, maar tijdens

verplaatst zich

de ontginning van de verschillende

naar een

28

29

THOMAS RAU

“ DUURZAAMHEID IS EEN ANTIBIOTICUM.”

Een gesprek met visionair Thomas Rau

TEKST B2Build BEELD ©Fleur Koning & Juliette Polak

“Als we denken dat we alle problemen met duurzaamheid kunnen oplossen, dan krijgen we een groot probleem. Duurzaamheid is niets meer dan het optimaliseren van een ziek systeem,” aldus architect, innovator, inspirator en visionair Thomas Rau. Zijn motto is duidelijk: ‘guided by the future’. Rau laat zich in zijn handelen leiden door wat er in de toekomst nodig is en niet door wat op dit moment haalbaar is.

“ A LLES WAT DATA IN ZICH HEEFT ZAL NOOIT MEER AFVAL WORDEN WANT HET HEEFT EEN IDENTITEIT.”

Niet alles is met duurzaamheid op

er niks. Wat kunnen we doen om het

te lossen, want duurzaamheid is

tij te doen keren? Thomas Rau pleit

systeemgebonden. In onze lineaire

voor de volgende stap: circulariteit.

economie gaan we in hoog tempo

Circulariteit gaat over het ontwerpen

door onze grondstoffen heen.

van een nieuw systeem. We moeten

Rapporten over grondstoffenschaarste

uiteindelijk naar een transformatie,

stapelen zich op, maar toch gebeurt

naar een heel ander systeem.

30

31

THOMAS RAU

Duurzaamheid heeft daarbij zijn plek, maar als we denken dat we alles met duurzaamheid kunnen oplossen, dan wordt duurzaamheid één van de grootste problemen van de 21ste eeuw. Het weerhoudt ons namelijk van de daadwerkelijke transformatie.

Rau vergelijkt het met iemand die dyslectisch is en die naar de fitnesss gaat om zijn aandoening te verbeteren.

Verandering bekomen we ook niet door projecten. Het systeem en onze houding moeten veranderd worden.

“We moeten afstappen van het idee

“ALLES WAT DATA IN ZICH HEEFT ZAL NOOIT MEER AFVAL WORDEN WANT HET HEEFT EEN IDENTITEIT.”

MINDSWITCH

THOMAS RAU

en financieel raamwerk te definiëren

De overheid heeft de naam dat ‘de overheid de overheid zou moeten zijn,” maar de overheid zie je in bijna alle landen meer ‘onderheid’ worden in plaats van een overheid.

De Verenigde Staten zijn hiervan een mooi en actueel voorbeeld.

Men bestuurt landen alsof het ondernemingen zijn, maar wij hebben nooit aan de overheid gevraagd om te ondernemen. De taak van de overheid is om een sociaal, juridisch, cultureel

dat alles van ons is, dat we op alles

voor haar burgers, waarbinnen de

aanspraak kunnen maken. Circulariteit

burgers kunnen leven en ondernemen.

maakt die houding mogelijk. Deze

De politieke wil om het anders aan te

nieuwe houding richt zich op de manier

Wanneer iets een identiteit heeft, dan

pakken ontbreekt omdat men geen

hoe we bijvoorbeeld met materialen

is het traceerbaar. En traceerbaarheid

verdienmodel of noodzaak ziet. De

omgaan. Dit moet natuurlijk totaal

betekent dan ook beschikbaarheid.

overheid moet doen wat nodig is,

anders. Hoe we met mensen omgaan

Schaarste bestaat in het oude

want alles wat mogelijk is, doet het

moet anders. Hoe we met voedsel

perspectief als we het systeem gaan

bedrijfsleven uit zichzelf.

omgaan moet anders. Eigenlijk moet

optimaliseren, en dus duurzaam

alles anders, dus het hele systeem

maken. Als we het systeem opnieuw

moet aangepast worden.”

zouden ontwerpen, dan zouden we begrijpen dat alles gelimiteerd is.

VAN BEZIT NAAR PRESTATIE

We moeten dus de gelimiteerdheid faciliteren, niet de schaarste. Thomas Rau spreekt in dit verband graag van

Thomas Rau pleit dus voor een nieuwe

‘product as a service’. “In het oude

mindset waarbij we overstappen

model kopen we bijvoorbeeld lampen.

van bezit naar gebruik. “De aarde

Hoe meer we er kopen, hoe meer winst

is namelijk een gesloten systeem.

voor de producent. Vroeger gingen

Binnen een gesloten systeem is alles

lampen veel langer mee dan nu, maar

gelimiteerd, maar toch bestaat er

fabrikanten kwamen er snel achter

geen schaarste. Een Van Gogh of

dat als hun producten niet kapot te

een Mondriaan zijn limited edition,

krijgen zijn, er op termijn niemand nog

maar we moeten beseffen dat

een lamp nodig zou hebben. Daarom

alle materialen en grondstoffen

wordt systematisch de levensduur

op de aarde ook limited edition

van producten verminderd. Een

zijn. We zijn dus genoodzaakt om

ander verdienmodel kan zijn dat we

de gelimiteerdheid der dingen

producten als een dienst zien. We

ongelimiteerd te faciliteren.

lenen de producten van de fabrikant

Daarvoor hebben we een

en betalen enkel voor de dienst. “Ik wil

ongelimiteerde bron nodig.

licht, geen lamp. Ik wil performance,

En die bron heet data.”

geen georganiseerd probleem.”

Slim en duurzaam

Material Matters Material Matters is een spannende ontdekkingstocht naar het nadenken over onze rol op aarde. Een revolutionair boek, dat de wereld zoals wij die kennen volledig op zijn kop kan zetten. In negen hoofdstukken vol aansprekende voorbeelden werken Thomas Rau en Sabine Oberhuber stapsgewijs toe naar een nieuw economisch model. Een wereld waarin de consument niet langer ‘eigenaar’ maar ’gebruiker’ is, materialen rechten krijgen en afval verleden tijd is. Een utopie? Daar lijkt het niet op: Material Matters schetst het model dat deze revolutie mogelijk maakt. Met diverse cases tonen Rau en Oberhuber aan dat een toekomstbestendige wereld weleens dichtbij zou kunnen liggen.

Interesse in het boek Material Matters? Thomas Rau schenkt 20 exemplaren.

Mail waarom jij dit boek graag zou lezen naar cedric.debruyne@communicatiehuis.be en wie weet win jij een gratis exemplaar. (Geldig zolang de voorraad strekt)

“ W E HEBBEN EEN RELATIE MET DE ALLER- GROOTSTE MONOPOLIST DIE ER IS: DE AARDE ZELF.” THOMAS RAU

Overstappen naar een circulaire economie waarbij we producten zien als een service vereist duidelijk een mindswitch, ook bij overheden.

32

33

THOMAS RAU

Maar hoe doe je dit? “Als je pijn hebt

EN DE ARCHITECT?

op je borst ga je naar een dokter. Hij

onze dagelijkse functie en bijhorend takenpakket. Het maakt het werk

vraagt of je rookt. Jij zegt dat je zestig

Makkelijk is dit uiteraard niet.

voor architecten niet makkelijker,

sigaretten per dag rookt. Als je nou 12

“Als mens zijn wij totaal schizofreen.

maar toch moeten ze hun houding

sigaretten per dag minder rookt, dan

Het meest waardevolle voor de

fundamenteel aanpassen en zich

ben je over vijf jaar van die longkanker

meesten van ons zijn onze kinderen.

bewust worden dat ze een

af. Niemand zou deze oplossing

Niemand maakt rendement op zijn

ongelofelijke verantwoordelijkheid

accepteren omdat we weten dat het

kind, niemand kan de investering

hebben om mee onze

niet werkt. Toch is dat hoe wij, en ook

afschrijven. En toch gaat niemand

gemeenschappelijke mindset te

overheden, de klimaatproblematiek

erover klagen. Het meest waardevolle

laten evolueren naar een afgetekende

proberen op te lossen. We moeten niet

wat wij als mensen weten te

mindswitch. Als je naar de geschiedenis

doen wat mogelijk is, maar doen wat

faciliteren, is de meest waardeloze

kijkt zijn alle grote veranderingen

nodig is. Mensen moeten zich realiseren

financiële case ever in het huidige

terug te brengen tot één persoon.

dat we hier op aarde allemaal gasten

systeem. Wanneer we dan ’s morgens

Dus iemand van deze zeven miljard

zijn. We hebben een relatie hebben

naar ons werk trekken, komen we in

mensen is in staat om de hele boel

met de allergrootste monopolist die er

een totaal andere mindset terecht.

op zijn kop te zetten. Wat dat betreft

is: de aarde zelf. Ieder mens heeft het

We moeten de spagaat tussen mens

ben ik super optimistisch. Het gaat

potentieel, de power en de voorwaarde

en onze rol gaan dichtrijden door

wel lukken. We hebben zeven miljard

in zich om die mindset te ontwikkelen.”

terug mens te leren zijn, ook in

kansen.”

Wie is Thomas Rau?

MADASTER:

HET KADASTER VOOR HET MATERIAAL In ons huidige economische systeem vormen de waarden van financiële winst en verlies de parameters voor besluitvorming. Het gevolg daarvan is ons inmiddels goed bekend: de gigantische verspilling van grondstoffen, verlies van ecosystemen en de klimaatcrisis.

Al een decennium lang spreken wij ons kritisch uit over dit systeem. Hoewel de kritiek op de status quo het begin van elke verandering vormt, geloven we nog meer in het bieden van een (praktisch) alternatief.

TEKST Thomas Rau en Sabine Oberhuber

Thomas Rau is ondernemer, architect, innovator, inspirator en visionair.

Zijn motto is ‘guided by the future’. Hij laat zich in al zijn handelen leiden door wat er in de toekomst nodig is en niet door wat op dit moment haalbaar is.

Rau levert al jaren een grote bijdrage aan de nationale en internationale discussie over duurzaamheid en circulariteit, het gebruik van hernieuwbare energiebronnen in de architectuur en aan de vraag hoe te handelen in het licht dat de grondstoffen een limited edition zijn. Bij zijn woorden voegt hij ook daden; met zijn architectenbureau R AU heeft hij diverse innovaties en nieuwe standaarden opgezet op het gebied van CO2 -neutraal, energieneutraal en energiepositief bouwen en recent ook voor de circulaire architectuur. Zijn boek MATERIAL MATTERS dat hij samen met zijn vrouw Sabine Oberhuber heeft geschreven, is inmiddels een bestseller in Nederland en in verschillende talen vertaald. ISBN 979-84-615-6225-8 Thomas Rau laat zien dat het energieprobleem in wezen oplosbaar is. Hernieuwbare energie genoeg, het is een kwestie van de juiste houding. De in snel tempo toenemende schaarste aan grondstoffen is veel nijpender. Als ondernemer ziet hij hierin geen bedreiging maar een uitdaging. Omdat verspilling van grondstoffen een mondiaal fenomeen is, wil hij verder gaan dan het werken op gebouwniveau en is zich gaan richten op het sluiten van grondstoffenkringlopen. In 2011 richtte hij daarvoor Turntoo op, waarmee hij werkt aan nieuwe businessmodellen voor de circulaire economie.

Slim en duurzaam

In 2016 besloten we daarom om

die nieuwe economie, beschreven

te maken, zijn we daarnaast al jaren

onze schets van een alternatieve,

in ons boek 'Material Matters', zijn

bezig met het in de praktijk brengen

circulaire economie op papier te

het waarborgen van grondstoffen

van de verschillende ‘instrumenten’

zetten – een systeem waarbinnen

en het elimineren van afval centrale

die we in het boek beschrijven. Zo

rekening gehouden wordt met de

elementen. Om onze oplossingen

kwam eerder het materialenpaspoort

wetmatigheden van de natuur. Binnen

zo concreet en praktisch mogelijk

al tot stand: een manier om een

34

THOMAS RAU

MUNDO-A

BIO-ECOLOGISCH KANTOORGEBOUW MUNDO-A

Vlaanderen Circulair

De Vlaamse Regering heeft de circulaire economie als één van de zeven transitieprioriteiten vastgelegd en de OVAM als initiator van Vlaanderen Circulair aangeduid. ‘Vlaanderen Circulair’ is het knooppunt en de inspirator voor de circulaire economie in Vlaanderen. Het is een partnerschap van overheden, bedrijven, middenveld en kenniswereld die samen actie ondernemen. Daarnaast is Vlaanderen Circulair ook een bredere beweging van burgers, ondernemers, middenveldorganisaties, lokale overheden… die initiatieven in de circulaire economie willen opzetten. www.vlaanderen-circulair.be

permanente identiteit toe te kennen

nergens. In februari 2017 brachten

Niet alleen gebouwen zijn immers

aan materialen en grondstoffen,

wij daar verandering in, met de

conglomeraten van grondstoffen:

opdat die niet meer in de anonimiteit

oprichting van Madaster: een online

elk product is er één.

kunnen belanden. Afval is namelijk

database waarbinnen de identiteit,

niets meer of minder dan een

waarde en tijdelijke verblijfplaats

Wij zien Madaster als het praktische

verzameling grondstoffen zonder

van materialen gedocumenteerd en

bewijs van onze theorie dat we

identiteit.

geregistreerd worden. Zo zijn ze altijd

door middel van data, intelligentie

Toch waren we er daarmee nog

terug te vinden, waardoor ze telkens

en energie het eindige oneindig

niet helemaal. Een identiteit krijgt

opnieuw ingezet kunnen worden. Het

beschikbaar kunnen maken – en als

immers pas waarde als deze ergens

platform is toegankelijk voor iedereen:

een spannende, essentiële stap in de

geregistreerd is – dat geldt voor

particulieren, bedrijven, overheden

richting van een nieuwe economische

uw eigen paspoort evengoed. Wat

en de wetenschap. Het richt zich nu

werkelijkheid.

ontbrak, was een centraal archief:

nog uitsluitend op materialen voor

een soort burgerlijke stand voor

de bebouwde omgeving, maar dat

materialen. En dat bestond nog

zal niet lang zo blijven.

Slim en duurzaam

www.madaster.com/nl

OPENT DE DEUREN

Op het voorplein van EcoHuis Antwerpen is Mundo-a officieel open: een bioecologisch passief kantorencentrum voor sociale en duurzame organisaties. Het gebouw, ontworpen door B-architecten, is het vierde in een reeks van Mundo-centra in België.

Borgerhout heeft er een nieuwe dynamische ontmoetingsplek bij.

TEKST B2Build/Mundo-a BEELD ©Ilse Liekens

35

36

37

MUNDO-A

MEERWAARDE VOOR BRUISEND BORGERHOUT

“De Mundo-centra zijn 10 jaar geleden ontstaan op initiatief van de organisaties zelf: er zijn er nu twee

Voor beheerder Ethical Property Europe was Borgerhout een logische keuze voor haar eerste centrum in

in Brussel en één in Namen, waar

Ook het binnenplein tussen

Vlaanderen. “Net zoals De Roma,

samen meer dan 150 organisaties

Mundo-a en het EcoHuis wordt

Huis van het Kind, het Werkhuys en

hun kantoren gevestigd hebben. Het

helemaal vernieuwd tot stadsoase

de Shelter wordt Mundo-a een plek

verhaal deed snel de ronde en ook

en krijgt nog meer groen dan

voor ontmoeting en samenwerking.

Antwerpse organisaties vonden ons

voordien. De stad voorziet de

Bovendien is de bereikbaarheid met

concept interessant,” vertelt Frédéric

middelen om het ontwerp van

het openbaar vervoer perfect, ook

Ancion, afgevaardigd bestuurder

LAND landschapsarchitecten uit

voor wie met de trein naar Antwerpen

van Ethical Property Europe (EPE)

te voeren. Daar horen onder meer

komt. We hopen binnenkort ook

dat de Mundo-centra beheert. “Zo

fietsenstallingen bij. Op het dak

metrohalte Drink onder het gebouw

gingen we met de stad Antwerpen

van Mundo-a bevindt zich een

te kunnen gebruiken,” klinkt het.

een erfpachtovereenkomst aan voor

indrukwekkend dakterras met

een nieuwbouw aan het EcoHuis op de

bomen, dat een prachtig zicht geeft

Turnhoutsebaan.”

op de buurt en het gerenoveerde districtshuis.

Een capaciteit van 170 werkplekken voor 35 organisaties op vier verdiepingen: na een bouwperiode van anderhalf jaar en de daarbij

Mundo-a, Borgerhout

horende uitdagingen is het gebouw klaar voor gebruik. Mundo-a verhuurt privékantoren, vergaderzalen en coworkingplekken met dienstenpakket

waaronder de glazen binnenwanden.

gekleurde keramische tegels en

aan sociale en duurzame organisaties:

Op de site waren er veel beperkende

een passief houten raamwerk met

zowel vzw’s, ngo’s, als kleine bedrijven.

voorwaarden. Er zijn metro

driedubbele beglazing. Het

Er verhuisden al heel wat organisaties

nooduitgangen en het Eco-huis aan

Mundo-kantoorgebouw beantwoordt

naar het gebouw: CAW Groep,

de achterkant moet ten allen tijde

aan alle recente opvattingen over

Sociaal.Net, SOM: de federatie van

toegankelijk zijn voor brandweer en

ecologische en ethische eisen van

sociale ondernemingen, 11.11.11, SAM:

leveringen. Om deze reden is het

duurzaamheid.

Steunpunt Mens en Samenleving, Pixii,

nieuwe kantoorgebouw opgevat als

Dus de voorkeur ging uit naar het

VIBE, Helder Recht en Starterslabo.

een brug over de hele site.

gebruik van materialen die als

Dit creëert een 6 meter hoge vrije

zodanig zijn gelabeld.

ruimte die als binnenplein functioneert

UNIEK HOUTEN GEBOUW

dat leidt naar het Eco-huis, het

Het gebouw werd gerealiseerd

Eco-café en het nieuwe kantoorgebouw

door aannemers dhulst’ en THYS

B-architecten maakte het ontwerp voor

Mundo-a. De boogoverspanning

Bouwprojecten. “Het was een

het bruggebouw, bestaande uit houten

wordt ondersteund door 3 houten

enorme uitdaging om dit project te

vakwerken van vier verdiepingen hoog.

latwerkbalken, ondersteund door

verwezenlijken,” vertelt Sophie D’hulst

De houten structuur is prominent

betonnen scheidingswanden.

van dhulst’. “De hoge eisen op vlak van

aanwezig in het interieur en benadrukt

Op de twee middelste verdiepingen

energie, de ecologische materialen en

de duurzame bouwfilosofie van EPE.

is er voldoende ruimte voor

de druk bezochte locatie maakten dat

Verschillende elementen in het gebouw

ontmoetingsplaatsen voor alle

we soms moeizaam vooruit gingen.

werden gerecupereerd uit ontmantelde

gebruikers van het complex.

We zijn bijzonder trots op het resultaat,

kantoorgebouwen, via Rotor,

De gevels zijn afgewerkt met groen

het is een uniek gebouw.”

Slim en duurzaam

38

NEWS

39

SPACE ON EARTH

SPACE ON EARTH

Hoe meer astronauten kunnen hergebruiken, hoe minder voorraden ze moeten meenemen in de ruimte. Het Europese Ruimtevaartagentschap (ESA) werkt aan nieuwe technologie met bacteriën, algen en filters om organismen afval te laten omzetten in zuurstof, water en voeding. Al meer dan 25 jaar onderzoek rond deze problematiek leverde ondertussen een hoop duurzame oplossingen voor onze thuisplaneet op. Het vinden van de juiste technieken en deze vervolgens in één systeem gieten is echter geen evidentie.

Door middel van scheikunde, biologie

Zo onderscheiden we ‘grijs water’,

robuustheid om bepaalde aspecten

en mechanische innovaties heeft ESA’s

afkomstig van het wassen zoals bij het

van ‘Human Spaceflight’ op lange

onderzoeksprogramma MELiSSA

douchen en het wassen van groenten

termijn te testen.

(Micro Ecological Life Support

of onze handen, het gele water, wat

System Alternative) al vijf jaar lang

wij urine noemen, en tenslotte het

Met dit project heeft ESA het

bijgedragen aan het hergebruik van

zogenaamde ‘zwarte water,” afkomstig

prototype en de aangeleverde

water in onderzoeksstation Concordia

van organisch afval en uitwerpselen. Een

gegevens getest op basis van

in Antarctica, de waterzuivering voor

doorsnee mens produceert tussen de

praktijksituaties, terwijl het Concordia-

de universiteit van Kenitra in Marokko

2 en 20 liter grijs water (afhankelijk van

onderzoeksstation minder kosten

en de ontwikkeling van bioreactoren

de lengte van zijn douche), 1,5 liter geel

heeft gemaakt en in lijn blijft met het

voor nieuwe medicijnen. In 2019 komt

water en 0,2 liter zwart water per dag.

Antarctica-verdrag, dat bepaalt dat er op Antarctica geen afval mag worden

daar ook nog het waterbeheer van abdij Koningshoeve en brouwerij

Omdat mensen overwegend grijs

La Trappe in Nederland bij.

water produceren, heeft ESA zich sinds de jaren negentig vooral gericht op de ontwikkeling van een systeem

CONCORDIA – ANTARCTICA

in verband met hergebruik van grijs water. De Concordiabasis in Antarctica

Als mens produceren we op

testte het systeem vanaf 2005 in

dagelijkse basis heel wat afvalwater.

realistische omstandigheden op zijn

TEKST B2Build BEELD ©ESA, ©La Trappe, ©Firmus

Hergebruik van water met het Europese Ruimtevaartagentschap Slim en duurzaam

Het Concordia-onderzoeksstation op Antarctica is een plaats van uitersten: gedurende negen maanden kan het station niet bevoorraad worden. De dichtstbijzijnde levende wezens bevinden zich 600km verderop in het Russische Vostokstation. In de winter is het vier maanden lang donker. De temperatuur kan tot -70°C gaan.

Door de grote hoogte is er vaak weinig zuurstof in de lucht aanwezig.

achtergelaten.

40

41

“ ELK JAAR DOEN GEOLOGEN, ASTRONOMEN EN KLIMAAT WETENSCHAPPERS ONDERZOEK OP DEZE BASIS DIE ERUITZIET ALSOF ZE RECHT UIT EEN SCIENCEFICTIONFILM GEPLUKT IS. DE BEMANNING WEET DAT WAT ER OOK GEBEURT, ER GEEN HULP KAN KOMEN TIJDENS DE WINTERMAANDEN. GEDURENDE VIER MAANDEN VERSCHIJNT DE ZON NIET BOVEN DE HORIZON EN VALLEN DE TEMPERATUREN ONDER DE -70° C.”

Slim en duurzaam

42

43

SPACE ON EARTH

UNIVERSITEIT KENITRA – MAROKKO

Het pilootmodel in Marokko voorziet

bieden om drinkbaar water te

drinkbaar water voor de 1.200

voorzien in gebieden met extreme

studenten van de Universiteit van

weersomstandigheden zoals

De stad Sidi Taïbi vlakbij Kenitra, op

Kenitra. Energie- en wateroverschotten

Afrika,” aldus Christophe Lasseur,

30 km van Marokko’s hoofdstad Rabat,

na de uren of tijdens schoolvakanties

Environmental Control and Life

is de laatste jaren sterk gegroeid. Vers

worden gedeeld met de locals.

Support System Engineer & Project

drinkwater voorzien voor zijn inwoners

“Het systeem kan de oplossing

Manager voor MELiSSA.

is niet evident. Het grondwater is er immers te rijk aan nitraten door de meststoffen om nog geschikt te zijn voor menselijke consumptie.

Een van de ontdekkingen van het Europese Ruimtevaartagentschap, is het bouwen en besturen van organische en keramische membranen met gaten van slechts één tienduizendste millimeter doorsnede – 700 keer dunner dan een lok menselijk haar. Deze kleine poriën filteren ongewenste verbindingen in water, en dan vooral in nitraat.

“ HERGEBRUIK VAN AFVALWATER EN URINE IS NIET ALLEEN VOOR ASTRONAUTEN – DEZELFDE METHODE BEHANDELT NU HET GRONDWATER VOOR EEN SCHOOL IN MAROKKO.”

BROUWERIJ LA TRAPPE NEDERLAND

De brouwerij produceert jaarlijks bijna één miljoen kubieke meter aan afvalwater. Met de nieuwe

De monniken van de abdij

recyclagetechnieken zal het water

Koningshoeve en brouwerij

niet langer verwerkt worden door de

La Trappe in Nederland mochten

gemeente, maar hergebruikt worden

letterlijk en figuurlijk al proeven van

voor de irrigatie van de eigen grond en

‘space on earth’. Op zoek naar een

het schoonmaken van de bierflessen.

duurzamere manier om hun bier

Het systeem herwint en zuivert

te brouwen, kwamen ze uit op een

water met behulp van membranen

aantal ruimtevaarttechnieken om hun

en fotobioreactoren, die stikstof aan

fabriek te vernieuwen en meer water te

het water toe te voegen. Ongeveer

recycleren. De monniken schaften een

3.000 bacteriesoorten en organismen

duurzame waterzuiveringsinstallatie

worden ingezet voor het zuiveren

aan waarbij tientallen planten instaan

van het water. Het systeem zorgt

voor het filteren van het water. De

bovendien ook voor een daling van het

‘Biomakerij’ is de eerste van zijn

elektriciteitsgebruik in de brouwerij.

soort in Nederland. Bij de voltooiing

“In dit geval hebben wij onze expertise

van de installatie van het systeem

en technologische ontwikkelingen

zal het waterverbruik in de brouwerij

gebruikt voor een fabriek, alhoewel

tegen eind 2019 met 80% worden

het systeem net zo gemakkelijk zou

verminderd.

kunnen werken voor een hotel,” aldus Christophe Lasseur.

Het La Trappe project werd gefinancierd door Horizon 2020, het onderzoeks- en innovatieprogramma van de Europese Unie, en is bekroond met de waterinnovatieprijs 2018 door de Nederlandse Unie van waterschappen.

Voor meer informatie: www.esa.int/ESA www.melissafoundation.org/

Slim en duurzaam

“ GEEN DRUPPEL WATER ZAL HET TERREIN VERLATEN, ANDERS DAN IN DE VORM VAN BIER.”

44

45

BOUWCOMMUNICATIE

Omdat communicatie, slimme

en duurzame visie op het ontwerpen,

bouwteam, om die innovatieve

samenwerking en dialoog tussen

bouwen, beheren en exploiteren

omschakeling in het bewustzijn van

de leden van het bouwteam

van gebouwen. Centrale thema’s die

de bouwsector, teweeg te brengen.

essentieel is voor de toekomst van

alle actoren van het multidisciplinair

B2Build verzamelt dan ook

de bouwsector zette Claerhout

bouwteam aangaan en die Claerhout

vijf co-brandingplatformen:

Communicatiehuis tien jaar geleden

Communicatiehuis precies om die

De Vijfde Gevel – Haal méér uit uw

het B2Build Platform in de steigers.

reden via B2Build wil blijven

dak, De Derde Long – Duurzaam

Een media- en contentplatform

faciliteren.

woon- en werkcomfort, IT Centraal –

dat op een proactieve manier inzet

Slimme gebouwen voor slimme steden,

op kennisdeling, samenwerking en

BIM-Platform – Het digitale bouwteam

dialoog tussen alle actoren binnen de bouwsector, daar het maatschappelijk

DE KR ACHT VAN CO -BR ANDING

CLAERHOUT COMMUNICATIEHUIS. STERKE PARTNER IN BOUWCOMMUNICATIE

Anno 2020 heeft het bouwteam heel wat uitdagingen voor de boeg.

De transformatie van een lineaire naar een circulaire economie, de snelle evolutie van nieuwe digitale toepassingen en de sterke internationale concurrentie eisen meer dan ooit een innovatieve omschakeling in het doen en denken van heel wat traditionele bouwbedrijven; de nood aan een duurzame inrichting van onze leefomgeving stijgt. Claerhout Communicatiehuis is voortaan dan ook dé partner in bouwcommunicatie.

Slim en duurzaam

Gevels. Ieder platform houdt de vinger aan de pols met actuele

belang van duurzame evoluties in de

Claerhout Communicatiehuis, Sint-Denijslaan 485, Gent

en De Bouwschil – Performante

bouw niet onderschat mag worden.

B2Build gelooft sterk in

content, een breed (academisch)

Het B2Build platform staat dan ook al

de meerwaarde en de

kennisnetwerk en een doelpubliek

jaren voor een inspirerende, slimme

verantwoordelijkheid van het

dat bestaat uit bouwpromotoren,

46

47

BOUWCOMMUNICATIE

“ INDRUKWEKKENDE DRONEBEELDEN BIEDEN EEN UNIEK STANDPUNT. NIET ALLEEN DE VISUELE ERVARING TELT, OOK HET RUIMTELIJK INZICHT BIEDT EEN MEERWAARDE VOOR DE STAKEHOLDERS.”

architecten, investeerders, studiebureaus, beheerders en gebruikers van gebouwen.

RECLAMEBUREAU VAN DE BOUWSECTOR .

ALLES ONDER ÉÉN DAK .

Aan de hand van inspiratiesessies

ook een logische stap. B2Build verenigt inmiddels een aantal medewerkers met een uitgesproken expertise in bouwcommunicatie:

en originele casestudies delen

Dat B2Build voor heel wat expertise

strategisch communicatie- en

we kennis, nieuwe inzichten en

heeft gezorgd binnen Claerhout

marketingadvies, een brede waaier

oplossingen die hun economische

Communicatiehuis blijkt uit de

aan communicatietools (websites,

meerwaarde reeds bewezen

talrijke referenties die het intussen

social media, foto- en videografie,

hebben – of toch op het punt staan

kan voorleggen. De beslissing

3D renders en video, drone,

dit te doen – in talrijke projecten.

om nog meer in te zetten op

e-marketing, advertising, brochure,

Niet in het minst dankzij een sterk

Claerhout Communicatiehuis als

project- en werfcommunicatie,

partnernetwerk waar belangrijke

betrouwbare communicatiepartner

PR & pers…) tot doorgedreven

A-merken deel van uitmaken.

voor de bouwsector is dan

omgevingscommunicatie en

Projectcommunicatie Elk (vastgoed)project is uniek en vraagt een unieke

“ COMMUNICATIE, SLIMME SAMENWERKING EN DIALOOG TUSSEN DE LEDEN VAN HET BOUWTEAM ZIJN ESSENTIEEL VOOR DE TOEKOMST VAN DE BOUWSECTOR.”

PIETER CLAERHOUT, CLAERHOUT COMMUNICATIEHUIS

communicatie-inspanning op maat. Wie zich wil differentiëren, moet vooraf alle facetten van het project in kaart brengen. Samen met u bepalen we de doelgroepen, de boodschap en de crossmediale communicatietools. Met uw doelstellingen voor ogen gidsen we u door het volledige communicatietraject. We willen u begeleiden in het complexe CommunicatieCampus

en boeiende traject van uw totaalcommunicatie.

Met kennis van zaken, oog voor detail en gegarandeerd resultaat.

Slim en duurzaam

48

49

BOUWCOMMUNICATIE

lead generatie. “De bouwcultuur op onze CommunicatieCampus heeft verschillende voordelen en dat zorgt voor een duidelijke toegevoegde waarde voor onze klanten. Via onze vijf co-brandingplatformen De Vijfde Gevel, De Derde Long, IT Centraal, BIM-Platform en De Bouwschil volgen we de nieuwste trends en evoluties in de bouw minutieus op.

Deze kennis delen wij jaarlijks via inspiratiesessies, cases en blogs en

Productcommunicatie Een goed product is geen garantie op succes. Om te slagen moet u de juiste strategie bepalen om uw product in de markt te zetten. Wat maakt uw product uniek en hoe communiceert u dat naar uw doelgroepen? Claerhout Communicatiehuis overtuigt uw doelgroep van de kracht van uw product, adviseert u om de usp – de unique selling proposition – van uw product te selecteren en werkt een helder marketingcommunicatieplan voor u uit. Van advies tot implementatie.

Van idee tot succesverhaal.

passen we nu toe op de drie grootste aspecten van bouwcommunicatie: projectcommunicatie, productcommunicatie en signalisatie & wayfinding,” vertelt Pieter Claerhout, initiatiefnemer en bezieler van Claerhout Communicatiehuis.

ORGANISATIE , PROJECT EN COMMUNICATIE MOETEN ÉÉN ZIJN. Waar bouwbedrijven vroeger in het beste geval een persbericht uitstuurden bij de oplevering van een nieuw project, bestaat er vandaag een uitgebreid communicatiearsenaal om projecten in de markt te zetten.

De mindset binnen het bouwbedrijf is dus net als de bouwwereld zelf onderwerp van een transitie.

Wie blijft vasthouden aan de oude manieren van denken en communiceren is wellicht bij voorbaat verloren. Claerhout Communicatiehuis tracht dan ook steeds de belangen

Sign & Wayfinding Gedreven door een passie voor architectuur en design adviseert, ontwerpt en realiseert B2Bbuild meerwaarde voor uw (vastgoed) project door integratie van (werf-) communicatie en signalisatie in een omgeving, zowel indoor als outdoor. Elke onderneming of instelling heeft baat bij wayfinding. Bezoekers vinden zo efficiënt en zonder stress de weg naar hun bestemming.

Slim en duurzaam

en de behoeften van de bouwklanten in kaart te brengen, indien nodig een draagvlak te creëren, en dit zowel in advies als in uitvoering.

Alleen op die manier kan het bouwteam, het project en de communicatie errond impact genereren en een doorslaggevend resultaat opleveren.

“ ALLE CONTENTKANALEN HEBBEN HUN EIGEN WETMATIGHEDEN: VAN SHORT COPY VOOR SOCIAL MEDIA, VAN INSPIRERENDE BLOGS EN INFORMATIEVE WHITEPAPERS TOT SCENARIO’S VOOR VIDEOCONTENT. ZE DIENEN HETZELFDE DOEL, MAAR HEBBEN ELK HUN EIGEN DNA!”

TRENDS NEWS & CASES

50

52.

CASE AXA MULTILINE / TARKETT / INTERALU

60.

HR & ARCHITECTUUR

66.

‘THE OFFICE NEVER DIES’ INTERVIEW MET RAPHAEL GIELGEN

HEALING OFFICES

EEN NIEUW ARCHITECTURAAL PERSPECTIEF? 68.

DEEL 2

76.

HERMAN TEIRLINCKGEBOUW TARKETT / KNAUF

78.

PLUG AND PLAY HET KANTOOR VAN DE TOEKOMST

84.

TECHNOLOGISCHE TRANSFORMATIE BINNEN HET BOUWTEAM BENT U ER KLAAR VOOR?

90.

WONEN EN WERKEN IN 2030

51

3

DE

DE

LONG

DUURZAAM WOON- EN WERKCOMFORT

De ruimtes in een gebouw functioneren als een derde long.

Die derde long staat synoniem voor een duurzaam woon- en werkcomfort, veiligheid en een gezond binnenklimaat.

de 3de long

52

53

AXA

AXA. NEW WAYS OF WORKING

Wat als de traditionele manier van werken niet meer voldoet aan de noden op de werkvloer en de verwachtingen van de werknemers?

Verzekeringsgroep en vermogensbeheerder AXA verhuisde in 2017 zijn Belgische hoofdzetel in Watermaal-Bosvoorde naar het hartje van Brussel.

TEKST B2Build BEELD Bart Gosselin

“EEN STERK STAALTJE ARCHITECTUUR OP GEBIED VAN INTEGRATIE TEN OPZICHTE VAN ZIJN OMLIGGENDE GEBOUWEN, MAAR OOK EEN MOOI VOORBEELD VAN EEN ENERGIEBEWUST EN GEZOND BINNENKLIMAAT IN EEN KANTOOROMGEVING.” EVY PEUTERS, MULTILINE de 3 de long

Een nieuw hoofdkantoor? Ja, om

AXA introduceerde ‘NWOW’ of New

ruimtes zorgen voor een aangepaste

maximaal aan de verschillende

Ways of Working. En dat heeft zo

werkomgeving die het best aansluit

noden van de AXA-medewerkers

zijn gevolgen.

bij de activiteit waar de werknemer

te beantwoorden én een algemene

mee bezig is. “Een stimulerende

tevredenheid van de AXA-medewerker

Er zijn slechts zes werkplekken voor

werkomgeving gecombineerd met

te realiseren. Voeg daar nog aandacht

elke tien werknemers in het gebouw

telewerken zorgt voor productieve en

voor mobiliteit en flexibel werken

voorzien. Niemand heeft immers

tevreden werknemers,” stelt Rafael

aan toe, en de productiviteit van

een vaste plek en iedereen kan gaan

Boterdaele, Head of Building

werknemers neemt toe.

zitten waar hij wil. Verschillende

& Facilities bij AXA.

54

55

AXA

“MULTILINE HEEFT HIER MAATWERKLICHTLIJNEN MET LED BOARDS

VOORZIEN, MET GEÏNTEGREERDE NOODUNITS EN OOK DAGLICHTSTURING WAARBIJ DE LICHTLIJNEN VOLLEDIG UITGELIJND ZIJN MET DE

PLAFONDPANELEN. LICHTBEREKENINGEN ZORGEN ERVOOR DAT WE NERGENS LICHTPIEKEN GAAN CREËREN, ZO ZORGEN WE ERVOOR DAT ELKE WERKNEMER OP ELKE PLEK EEN OPTIMALE LICHTVERDELING HEEFT.” EVY PEUTERS, INTERIEUR & LICHTARCHITECTE – MULTILINE

de 3 de long

56

AXA

Op het gelijkvloers zijn drie vergadercentra verspreid. Vlot toegankelijk voor bezoekers, maar volledig geïsoleerd van de hoger gelegen kantoorruimtes. Daarnaast vind je er ‘bubbels’ om geconcentreerd te werken. De hoger gelegen kantoorruimtes zijn enkel toegankelijk voor AXA-medewerkers en elke verdieping heeft een andere aankleding zodat er voldoende diversiteit binnen het gebouw kon aangebracht worden.

‘NWOW,” zoals toegepast in het nieuwe hoofdkantoor, kwam in 2012 tot stand. Elly Swalens, toenmalig project manager binnen het departement HR licht toe: “Een nieuwe manier van werken invoeren, aandacht voor de mobiliteit van medewerkers, een grote culturele ommezwaai maken binnen de organisatie door zowel technische ondersteuning als het gebouw, werden in een zeer vroeg stadium verankerd in de conceptnota. Flexwerken, virtueel samenwerken en paperless werken stonden eveneens initieel ingeschreven in de conceptontwikkeling.” Toch was vooral mobiliteit een van de doorslaggevende redenen voor de verhuis. Na de slechte bereikbaarheid van de vorige locatie in Watermaal-Bosvoorde hebben medewerkers van AXA nu maximaal de mogelijkheid om met het openbaar vervoer naar het nieuwe hoofdkantoor te komen.

“ A XA HEEFT VOOR HET HOOFDKANTOOR

GEKOZEN VOOR KLIMAATPLAFONDS VAN HET TYPE SAP. WAT WIJ ZEER BELANGRIJK VINDEN IS DAT WE IN HET KADER VAN DE DUURZAAMHEID EN DE ENERGIEZUINIGHEID, TOCH ALLE COMFORT KUNNEN BIEDEN AAN DE GEBRUIKER, MAAR ZEKER OOK AAN DE ONTWERPER OP ESTHETISCH VLAK. DE GEBRUIKER MOET KUNNEN GENIETEN VAN EEN AANGENAME TEMPERATUUR EN AKOESTIEK, MAAR EEN ARCHITECT MOET GOED GEDIEND ZIJN OP ESTHETISCH VLAK IN HET OP MAAT MAKEN VAN DE WENSEN DIE HIJ HEEFT BINNEN HET GEBOUW.“ ANTHONY SCHRAUWEN, CEO – INTERALU

de 3 de long

AXA, Brussel

AXA

59

AXA, Brussel

“CREATIVITEIT, HET SPELEN MET ASPECTEN, DIMENSIES, KLEUREN EN STRUCTUREN, ZORGEN ERVOOR DAT DE VERSCHILLENDE VISUELE AFGEBAKENDE ZONES EN WANDELPADEN ZORGEN VOOR EEN AANGENAME WERKSFEER. AXA DRAAGT NET ZOALS TARKETT EN DE DERDE LONG WAARDEN ZOALS VERANTWOORD ONDERNEMEN EN DUURZAAMHEID HOOG IN HET VAANDEL. HET AFSTEMMEN VAN DE WAARDEN MET ALLE BETROKKEN PARTIJEN IS VAN HET GROOTSTE BELANG.”

CÉLINE CAILLIAU, ACCOUNT MANAGER PROJECTS TARKETT

de 3 de long

60

61 HR & ARCHITECTUUR

Jan Denys, Randstad

De werknemer kiest, en de fysieke ruimte speelt daarbij een cruciale rol.

De principes van Het Nieuwe Werken staan op een kantelpunt.

De technologische revolutie heeft ertoe geleid dat men altijd en overal kan werken of bereikbaar kan zijn, maar dat heeft aan de andere kant ook een onevenwicht veroorzaakt. Design en architectuur hebben de verantwoordelijkheid om de balans binnen de werkomgeving terug te brengen.

Jan Denys, Director Corporate

“Toch moeten we opletten dat we

dit heeft geleid tot een verstoorde

Communications and Public Affairs bij

ons niet laten misleiden door te hoge

werk-privé balans. Als we de balans

Randstad, vervult door de combinatie

verwachtingen,” waarschuwt Jan

verbeteren op de werkvloer, dan

van zijn academische en professionele

Denys. Als het beter gaat, nemen de

leidt dit tot gelukkige en gezonde

achtergrond een belangrijke rol als

verwachtingen van de mensen toe.

medewerkers, waardoor het succes

expert op de arbeidsmarkt.

Ze passen zich snel aan de nieuwe

van het bedrijf en de productiviteit van

De economie boomt. De traditionele

standaard aan en kunnen zich moeilijk

de werknemers automatisch verhoogd

werknemer heeft meer keuze. Er

inbeelden hoe het er tien jaar geleden

worden.

is meer evenwicht gekomen. De

aan toe ging.

werknemer kiest zelf meer bij welke werkgever hij wil gaan werken en

afstemming werk-privé, salaris &

“Wat als we alles omtrent het nieuwe

extralegale voordelen en de werksfeer.

werken op een zijspoor zetten en

De werksfeer is een breed begrip

met een interieurontwerp focussen

“BALANS IS GELIJK AAN BUSINESS”

waarbij het belang van een aangepaste

op het terugbrengen van mensen

werkomgeving niet onderschat kan

in de natuurlijke balans?” Dat is het

D/DOCK

worden. Employer branding gaat

uitgangspunt van Coen Van Dijck en

om je identiteit als werkgever en

Anicee Bauer van het Amsterdamse

het imago dat je uitstraalt. Een sterk

D/DOCK. Door de technologische

Een interieurontwerp dat focust op

hoofdkantoor speelt hierbij een

revolutie hebben we de mogelijkheid

geluk en gezondheid van mensen

krachtige, positieve rol.

om altijd en overal te werken, maar

levert volgens D/DOCK vaak de

maakt zijn keuze op basis van vier

HEALING OFFICE?

belangrijke factoren: werkzekerheid,

TEKST B2Build

EEN GOED ONTWERP

IS EEN MAATPAK,

(GEKOCHT OP DE GROEI).

“GROTE LANDSCHAPSBUREAUS ZIJN OP HUN RETOUR. OM STIMULERENDE WERKPLEKKEN TE CREËREN IS ER EEN MINDSWITCH NODIG.” JAN DENYS, RANDSTAD

de 3 de long

62

63

“CULTUUR KUNNEN WE VERGELIJKEN MET EEN IJSBERG: EEN DEEL ERVAN IS ZICHTBAAR, MAAR HET GROOTSTE DEEL ZIEN WE NIET.” D/DOCK

kantoorgebouwen. De echte uitdaging ligt op de organisatie van het werk.

Organisaties eenvoudiger, platter, klantgerichter bouwen en mensen echt de kans geven om te groeien.

Zaakvoerder Benny Corvers haalt een Formule 1 pit stop aan als voorbeeld voor organisatie van werkplekken in de toekomst: kleine betrokken teams van mensen die samen iets belangrijk vinden en weten waarom ze er zijn.

Coen Van Dijck, D/DOCK

volgende reactie op: ‘Geluk? Dat doe

bepaald gedrag tegen of laat bepaald

samenkomen om een effect te hebben.

je maar thuis’. “Maar wanneer een

gedrag toe, omdat het nu eenmaal

Het ene kan niet zonder het andere,”

werkomgeving geluk en gezondheid

de norm is,” aldus Coen Van Dijck.

stelt omgevingspsychologe en

stimuleert en iets wordt om mensen

“Een werkcultuur kan een ontwerp

architecte Anicee Bauer terecht.

aan te trekken, dan zullen werknemers

maken of kraken. Als een ontwerp niet

veel meer engagement tonen in

aangepast is aan de noden van de

hun werkomgeving. Balans is gelijk

werkcultuur, dan heeft het ontwerp

aan business. Om balans in een

afgedaan.” D/DOCK pleit er dan ook

werkomgeving te brengen moeten

voor dat ontwerpers geen genoegen

ontwerpers rekening houden met

mogen nemen met wat we zien,

Het Leuvense Prepared Mind gelooft

fysieke activiteit. Waarom geen

denken te kennen of denken te weten.

dat échte verandering enkel kan

logische communicatieroutes voorzien,

We moeten het volledige plaatje voor

voortkomen uit een samenspel

zodat er minder meetings en mails

ogen zien en begrijpen voor wie we

van participatieve verandering,

nodig zijn, maar gewoon meer

ontwerpen.

een organisatie-ontwerp én

TWIN: TOTAL WORKPLACE INNOVATION

een slim werkplekontwerp,

spontaan met elkaar gepraat wordt?

Of waarom geen plek voorzien waar

Design kan dan wel medewerkers

waarbij de volledige

mensen vijf minuutjes ‘offline’ kunnen

aantrekken, en ze gezonder én

complexiteit van een

gaan om opnieuw energie op te doen

gelukkiger maken. Maar wat zorgt dat

organisatie als systeem

dankzij een powernap?” Het antwoord

medewerkers trouw blijven aan een

in rekening wordt

waarom dit nog niet ingeburgerd is,

onderneming is de company mission,

gebracht. Het gaat

situeert zich volgens D/Dock in de

integriteit en goed leiderschap.

hierbij niet enkel

actuele werkcultuur. “Cultuur houdt

“Organisatie en design moeten

over mooie

de 3 de long

Anicee Bauer, D/DOCK

64

65

Prepared Mind is er van overtuigd dat de toekomst alleen kansen biedt aan organisaties die zich vandaag beginnen voor te bereiden. Met hun concept ‘Total Workplace Innovation’ helpen ze om zo’n veranderingsproces integraal aan te pakken. Met een multidisciplinair team van adviseurs en veranderkundigen zetten ze organisaties in beweging. Ze doen dat op een zeer interactieve en participatieve wijze, en onderbouwen hun werk met wetenschappelijke inzichten door hun sterke link met de KU Leuven. Prepared Mind heeft de ambitie om organisaties van binnenuit te veranderen en klaar te maken voor een toekomst waarin we op een totaal nieuwe manier zullen werken.

Benny Corvers, Prepared MInd

Op het einde van de dag gaat het niet

de leerkrachten en leerlingen van het

om hoeveel banden er zijn vervangen,

begin af aan mee betrokken in het

maar om winnen of verliezen.

ontwerp. Het resultaat is een school

Gelukkige, productieve werknemers

ontworpen voor en door leerlingen.

zijn betrokken werknemers.

Veranderteams samengesteld uit vertegenwoordigers van leerkrachten,

De TWIN (Total Workplace Innovation)

leerlingen en ouders, zorgen ervoor

aanpak van Prepared Mind kan ook

dat leerlingen niet niet langer

makkelijk toegepast worden op

ingedeeld worden in klaslokalen,

scholen. Zo hielp Prepared Mind

maar in communities met bijhorende

scholengroep ADITE (Aarschot, Diest

gebouwen. Op die manier wordt

en Tessenderlo) om zich nog warmer

het mogelijk om onderwijs beter af

te organiseren. Iedere school in

te stemmen op de noden, talenten,

Vlaanderen wil wel inzetten op talent

interesses en competenties van

en verbinding maken met de kinderen,

leerlingen en zo beter aan te sluiten

maar scholengroep ADITE wou dat

bij hun ontwikkeling. ADITE leverde zo

deze visie echt zichtbaar en tastbaar

een stimulerend voorbeeld af.

werd, ook ruimtelijk. Hiervoor werden

www.preparedmind.be

de 3 de long

66

67

THE OFFICE NEVER DIES

THE OFFICE NEVER DIES

RAPHAEL GIELGEN – HOOFD RESEARCH & TRENDSCOUTING, VITRA

Berlijn. Zestig procent van de ideeën

in staat zijn om een bezoek te

die het publiek instuurde, hadden

brengen, omdat ze bijvoorbeeld te

geen band meer met de fysieke

veraf wonen, toch de Vitra Campus

ruimte. De komende jaren zullen een

kunnen bezoeken.”

De tijd van het organigram,

vinden langzaam hun weg richting augmented reality en virtual reality

K ANTOREN WORDEN HET NIEUWE ‘WIJ ’

en de bijhorende vaak bureaucratische industrialisering is voorbij.

Mensen zoeken gelijkstemde

zijn nog maar het begin van het

Raphael Gielgen, Vitra’s Hoofd Research & Trendscouting, reist de wereld rond om de nieuwe trends en evoluties in kaart te brengen waarop architectuur, technologie en de samenleving onze manier van werken beïnvloeden.

Door in gesprek te gaan met werknemers en architecten over de hele wereld ontdekt hij dat het kantoorleven drastisch aan het veranderen is.

Vier opmerkelijke uitspraken!

“Mensen organiseren zich tegenwoordig vaker in communities.

echte uitdaging zijn. Digitale tools het kantoor. Artificiële intelligentie,

DE TIJD VAN HET ORGANIGRAM IS DEFINITIEF VOORBIJ

tijdperk waarin al deze tools deel gaan

“Als je een kijkje gaat nemen in publieke

zielen om samen mee te werken,

uitmaken van ons dagelijkse werk.

ruimtes waar mensen samenkomen,

te sporten of te lunchen…

Geloof me, wat ons te wachten staat

staat het ‘wij-aspect’ centraal. Toch

Architectuur zal in de toekomst

is niet noodzakelijk een nieuwe manier

moeten er ook ruimtes voorzien

ruimtes moeten ontwikkelen

van denken, het zit in ons DNA. Het

worden waar mensen even in kunnen

die de werkwijze van dergelijke

is simpelweg menselijk. Eerst zal er

‘verdwijnen’. Het individu moet even

communities ondersteunen.

een overgang zijn van talent. Jong

tot zichzelf kunnen komen en nadenken

Zowel jonge als oude talenten

en oud moeten deze nieuwe tools zo

over zijn identiteit en authenticiteit in

zullen zich daar ook moeten

goed mogelijk leren benutten. Ten

de samenleving. Maar tegelijk wil ik

aanpassen, want zowel de

tweede zal het voor ieder van ons ook

duidelijk beklemtonen dat het individu,

digitalisering als de deeleconomie

belangrijk zijn om te bepalen welke

van welk managementsniveau ook, niet

zullen het denken in termen van

fysieke objecten we willen behouden.

de focus is van een kantoorgebouw.

communities en relaties verder

Mensen tekenen digitaal op een tablet,

Het kantoorgebouw van de toekomst

versterken. Je kan dus gerust stellen

maar ik geloof ook dat er nog steeds

richt zich op het ‘wij’-aspect. Sociale

dat een bedrijf ook zal moeten

mensen op papier zullen tekenen. Ook

vaardigheden worden dus nog

aansluiten bij de identiteit van een

de fysieke ruimte zal altijd

belangrijker.”

werknemer.”

blijven bestaan.

Denk bijvoorbeeld aan de Vitra Campus.

Je hebt de fysieke ruimte, maar er

TEKST B2Build

bestaat ook een digitale versie van zodat mensen die niet

THE OFFICE NEVER DIES

meer digitaliseert. Iedere mens heeft een plek nodig om

FYSIEKE RUIMTES WAAR WE VEEL WAARDE AAN HECHTEN KRIJGEN EEN 'DIGITAL TWIN'!

“‘The Office Never Dies’ hangt in

zich goed te voelen. De fysieke

het groot uit op de Peter Behrens

wereld heeft een grote waarde

School of Arts in Düsseldorf. Toen ik

voor ons. Ruimte zal altijd nodig

dit voor het eerst zag, vroeg ik mij af

zijn, daarom kunnen we ook

“Achttien maanden geleden hebben

welke rol de fysieke ruimte nog zal

stellen dat het kantoor nooit zal

we een crowdfundingactie gevoerd via

vervullen in een wereld die steeds

uitsterven.”

Jovoto, een crowdfundingplatform uit

de 3 de long

de 3 de long

69 HEALING OFFICES

HEALING OFFICES

EEN NIEUW ARCHITECTURAAL PERSPECTIEF? TEKST B2Build / D/DOCK BEELD ©Karen Steenwinkel, ©Wendy van Bree & ©Tessa Jol

De Nederlandse designstudio D/DOCK presenteerde recent de resultaten van hun onderzoek ‘Healing Offices’ in de kantoren van proefkonijn Macaw. Resultaat?

Een gezonde werkomgeving leidt tot een stijging van maar liefst 10% productiviteit van medewerkers!

71 HEALING OFFICES

In 2014 lanceerde designstudio D/DOCK het concept Healing Offices® als tegenreactie op een verstoorde werk-privé balans, veroorzaakt door het Nieuwe Werken. Deze unieke ontwerpmethode gaat ervan uit dat als we de balans verbeteren op de werkvloer, dit leidt tot gelukkige en gezonde medewerkers, waardoor het succes van het bedrijf en de productiviteit van de werknemers toeneemt. D/DOCK paste deze aanpak reeds met succes toe op kantoren van Macaw, Google Amsterdam, OVG Real Estate en @Leisure Group.

De logische vraag volgde echter al snel: hoe bewijzen we dat deze aanpak echt werkt? D/DOCK ontwikkelde daarom een onderzoeksmethode gebaseerd op ‘evidence-based design’. Een ontwerpstroming waarbij beslissingen in ontwerpen gebaseerd worden op betrouwbare, wetenschappelijke- of praktijkkennis.

DOELSTELLING Het onderzoek ambieerde om de invloed van zowel harde als zachte factoren te combineren en te achterhalen welk effect de fysieke werkomgeving heeft op werknemers, rekening houdend met de invloed die een organisatie zelf heeft op de productiviteit en het welzijn van haar medewerkers. Het onderzoek werd toegepast op Macaw, onder leiding van omgevingspsychologe Anicee Bauer, die samen met Coen Van Dijck aan de wieg stond van het concept Healing Offices®. Het onderzoek werd gefinancierd door projectontwikkelaar Delta Development.

“DE COMPLEXITEIT VAN HET UITVOEREN VAN EEN EFFECT-ONDERZOEK IN EEN PRAKTIJKSITUATIE WAS EEN GROTE UITDAGING. DE RESULTATEN LEVEREN ECHTER EEN ENORME SCHAT AAN INZICHTEN OP, DIE EEN WAARDEVOLLE BIJDRAGE ZULLEN LEVEREN AAN HOE WIJ DE MATCH TUSSEN OMGEVINGEN EN CULTUUR NOG BETER KUNNEN OPTIMALISEREN.” ANICEE BAUER, OMGEVINGSPSYCHOLOGE D/DOCK

72

“VANAF HET ALLEREERSTE BEGIN WAS ER EEN GOEDE SAMENWERKING MET MACAW EN IS D/DOCK BETROKKEN GEWEEST, OOK AL BIJ HET ZOEKEN VAN HET PAND. HIERDOOR KONDEN WE AL GOED MEEDENKEN OP BASIS VAN ONZE HEALING OFFICES METHODE.” SANNE VAN MIDDELAAR, INTERIEURARCHITECT D/DOCK.

een verscheidenheid aan werktypologieën met verschillende materialen, texturen, vormen en kleuren.

8. Verbondenheid – een plek voor herinneringen, rituelen, vriendschap… Het actualiseren van de waarden, visie, missie en geschiedenis van het bedrijf.

9. Duurzaamheid – de integratie van 2. Beweging – wordt geïntegreerd

lokale of natuurlijke materialen, die

in verschillende (werk-)

duurzaam geproduceerd worden,

typologieën en wordt bijvoorbeeld

door hergebruik, reparatie of

gestimuleerd door standing

herontwerp in het ontwerpproces,

desks, wandelpaden, een tuin,

natuurlijke elementen stimuleren

schommelstoelen, een voetbaltafel

de emotionele affiniteit met de

of aantrekkelijke trappen.

natuur.

3. Ontspanning – wordt bevorderd

10. Binnenklimlaat – (persoonlijke

door integratie van

controle over) de kwaliteit van het

ontspannings- of meditatieruimtes,

binnenklimaat heeft invloed op de

de mogelijkheid om een powernap

gezondheid, het ziekteverzuim,

te doen of de integratie van

prestaties en productiviteit.

natuur binnen de werkomgeving.

4. Natuur (biophilic design) – wordt

Daarnaast werd een uitgebreide

geïntegreerd door een variatie

vragenlijst ingezet om de subjectieve

aan planten, natuurlijke

beleving van de werknemers te meten,

materialen, schilderijen van

bijvoorbeeld ten aanzien van hun

landschappen, waterfonteinen of

gezondheid, bevlogenheid, gevoel

een open haard.

van verbondenheid, samenwerking en

5. Daglicht – een groot

productiviteit.

raamoppervlak, de juiste

DE TIEN PIJLERS Om de kwaliteit van de werkomgeving

zonwering, transparantie en

De nieuwe omgeving, ingericht

het plaatsen van reguliere

volgens het concept Healing Offices®,

werkplekken nabij ramen vergroot

biedt een inspirerend, zinvol en

de hoeveelheid daglicht in een

divers ontwerp, dat gevoelens

werkomgeving.

van comfort en trots bevordert en

6. Ownership – medewerkers in

negatieve stress en spanningen op de

beoordelen kende Anicee Bauer

staat stellen om hun werk- en

werkvloer tot wel 40% vermindert. Dit

punten toe aan de tien pijlers van

werkomgeving te beïnvloeden en

suggereert dat inspiratie en diversiteit

designkwaliteit, waardoor deze als

te personaliseren door participatie

krachtige hulpmiddelen zijn om het

objectieve variabelen gemeten kunnen

of co-creatie, het aanpassen van

mentale welzijn van werknemers

worden.

tafels en stoelen of het kiezen van

te vergroten. Bovendien stimuleert

de juiste werkplek.

de nieuwe omgeving beweging,

op een objectieve manier te

1. Gezonde voeding – een makkelijk

7. Diversiteit – een goede balans

een actieve lichaamshouding en

toegankelijk en gevarieerd aanbod

tussen complexiteit, mysterie,

persoonlijk contact met collega's,

van gezonde voeding.

samenhang en leesbaarheid,

wat het resultaat is van een actief

75

“ EEN BEWEZEN AANPAK VOOR EEN GEZONDE WERKOMGEVING”

werkplekontwerp en de openheid

uitgeput en moe wordt? Of verwijst

en verbinding met de omgeving. Dit

het eerder naar mentale kracht, hoe

geeft werknemers het gevoel dat ze

snel iemand kan werken en hoeveel

sneller kunnen schakelen en "dingen

men op een dag gedaan krijgt? Gaat

eenvoudiger kunnen organiseren",

het om hoe actief een persoon is of

wat zich vertaalt in een toename van

om hoeveel “ballen” iemand in de

de subjectieve productiviteit met

lucht kan houden? Zoals we vaak

10%. Door de integratie van natuur

het beeld schetsen van de werk-

en daglicht in de nieuwe omgeving

privé balans. Jonge werknemers

voelen medewerkers zich over het

starten mogelijk een gezin, maar

algemeen energieker dan in de oude

willen tegelijkertijd ook een carrière

omgeving en kunnen ze zich beter

opbouwen en zijn bereid tijd te

ontspannen en sneller recupereren

investeren in beide. “Het zou dus

van een drukke werkdag.

heel goed mogelijk zijn dat, ondanks een ondersteunende werkomgeving,

Een van de ambities van het Healing

de balans tussen werk en privé een

Offices® concept was het verbeteren

individuele keuze blijft op een bepaald

van de work-life-balans. De nameting

moment van je leven – beïnvloed door

liet op dit vlak echter geen significant

opvoeding, persoonlijkheid, carrière-

verschil zien ten opzichte van de

ambities, vaardigheden, sociaal leven,

voormeting. Medewerkers voelden

nationale cultuur en werkcultuur,”

op het einde van een werkdag

aldus Anicee Bauer.

een vergelijkbare uitputting in de nieuwe kantoorsetting ten opzichte

“De studie heeft duidelijk haar

voor deze effecten. De organisatie

van de voormeting. Aan de andere

beperkingen, maar als conclusie

zelf had echter al geïnvesteerd in de

kant voelden werknemers zich wel

kunnen we stellen dat design

gezondheid van werknemers voordat

energieker tijdens de werkdag en

aanzienlijke verbeteringen in comfort,

ze de nieuwe omgeving innamen,

konden ze zich beter losmaken

tevredenheid, productiviteit, energie

door onder andere coaching- en

van de stress die een werkdag met

en stressvermindering tot stand

vitaliteitsprogramma’s voor een

zich meebrengt. Volgens Anicee

kan brengen,” concludeert Anicee

gezondere levensstijl aan te bieden.

Bauer stimuleren de resultaten van

Bauer. Omdat het onderzoek geen

Dit suggereert dat een succesvolle

het onderzoek om dieper te gaan

verschil liet zien tussen voor- en

fysieke omgeving ook sterk afhankelijk

nadenken over de constructie van het

nametingen op vlak van ‘job

is van de organisatie zelf en hoe

begrip “energie.” Wat is menselijke

resources’ of werkgerelateerde

deze haar werkcultuur vormt en

energie en hoe kan het worden

hulpbronnen, kan ervan worden

versterkt. “Designers en organisaties

gemeten? Verwijst het naar fysieke

uitgegaan dat de fysieke omgeving

hebben hierin een gedeelde

kracht? Maakt het uit hoe snel iemand

voornamelijk verantwoordelijk is

verantwoordelijkheid,” aldus Bauer.

“IK GELOOF DAT WE EEN WERKOMGEVING HEBBEN GECREËERD DIE BIJDRAAGT AAN ONZE AMBITIE OM AAN HET EINDE VAN DE WERKDAG MET MEER ENERGIE NAAR HUIS TE GAAN, DAN WAARMEE JE BINNEN KWAM.” de 3 de long

76

77

HERMAN TEIRLINCKGEBOUW

HERMAN TEIRLINCKGEBOUW GROOTSTE PASSIEVE KANTOORCOMPLEX VAN VLAANDEREN

Het Herman Teirlinckgebouw van de Vlaamse overheid aan Thurn & Taxis in Brussel vormt het grootste passieve kantoorcomplex van Vlaanderen en is de werkomgeving van 2.400 ambtenaren. Het gebouw is een voorbeeld van duurzame architectuur en hanteert de principes van het nieuwe werken.

TEKST B2Build

BEELD ©Vlaamse Gemeenschap

Sinds de zomer van 2017 kunnen

energiebeheer werd beroep gedaan

aan iedereen. Tarkett – Desso heeft

ambtenaren intrekken in hun nieuwe

op duurzame en geavanceerde

die toegankelijkheid vertaald door

kantoorcomplex: Het Herman

technieken zoals warmte-opwekking

het plaatsen van 25.000m2 van

Teirlinckgebouw, gelegen in Thurn

via geothermiek, betonkernkoeling,

de Desso AirMaster®.

& Taxis, één van de nieuwste

regenwateropvang… Elk jaar

Deze vloertegels hebben een

grootschalige ontwikkelingslocaties

produceren de 1.195 zonnepanelen

aantal unieke eigenschappen, die

in het hartje van Brussel, die de

er zo’n 285 MWh/jaar, wat goed is

sommige problemen die gepaard

komende jaren verder zal uitgroeien

voor één vierde van het primaire

gaan met het kantoorleven, kunnen

tot een nieuwe hoogwaardige

energieverbruik van het ganse

oplossen. Zo worden mensen met

groene stadswijk. Het gebouw

kantoorcomplex.

een gehoorstoornis geholpen door de akoestische aspecten van

haalde de hoogste score op vlak van duurzaamheid volgens het handboek

Het gebouw is ontworpen met

de tapijttegels. De stofbindende

‘Waardering voor kantoorgebouwen’

zes bouwlagen, rond vier groene

capaciteiten van de tapijttegels zorgen

van de Vlaamse overheid en heeft een

wintertuinen. Daarmee sluit het

ervoor dat mensen met allergieën of

netto-oppervlakte van 46.000m2 .

naadloos aan bij de bestaande

astma minder snel last ondervinden.

Dit heeft het gebouw hoofdzakelijk te

hoogtes van de omgeving: de

“Om het met een quote van Herman

danken aan de compacte bouwvorm,

dakhoogte van het Koninklijk Pakhuis.

Teirlinck zelf te zeggen: ‘Leven is

waar veel daglicht binnen kan. Een

vechten voor een beter zijn.’ En dat

hoge isolatie en luchtdichtheid,

Duurzaamheid richt zich ook op het

‘beter zijn,” in de kantooromgeving,

beperking van het glasoppervlak,

comfort van de gebruiker. Één van de

daar zijn zowel de architect, de

bakstenen gevels en gerecycleerde

eisen van de Vlaamse overheid was

Vlaamse overheid, als alle andere

materialen van hoge kwaliteit dragen

het inclusief design, wat betekent dat

betrokkenen in geslaagd bij de

zeker ook hun steentje bij. Voor de

de toegankelijke omgeving van het

ontwikkeling van dit Herman

beheersing van het binnenklimaat en

kantoorgebouw comfort moet bieden

Teirlinckgebouw.”

de 3 de long

“HET DUURZAME KARAKTER VAN HET GEBOUW UIT ZICH VERDER OOK IN DE MATERIALEN MET DE AQUAPANEL®OUTDOORPLAAT.”

FREDDY PHILIPPAERTS – PROJECT ACCOUNTMANAGER, KNAUF

Herman Teirlinckgebouw, atrium

78

79

HET KANTOOR VAN DE TOEKOMST

PLUG-AND-PLAY. IT’S ALL ABOUT THE EXPERIENCE

“DE UITSTRALING, DE IDENTITEIT,

EEN STUKJE VAN DE ZIEL VAN DE

BEDRIJFSGEEST KUNNEN LEGGEN IN HET ONTVANGEN VAN CLIËNTEEL, MAAR OOK IN HET CREËREN VAN DE JUISTE WERKATMOSFEER VOOR EIGEN MENSEN, IS EEN BELANGRIJKE TROEF DE DAG VAN VANDAAG.”

KUNNEN WE HET KANTOOR VAN DE TOEKOMST ZO SAMENVATTEN?

Het kantoor van de toekomst wordt meer en meer het kantoor van nu.

Terwijl oude traditionele processen verder blijven evolueren, is er ook een ware technologische revolutie aan de gang.

Een revolutie die ons de kans biedt om nieuwe dingen uit te proberen, niet zelden aangestuurd door digitalisering en nieuwe technologieën.

De grootste uitdaging vandaag is om mensen en kantoorgebouwen klaar te stomen voor de toekomst.

TEKST B2Build

De Persgroep, Kievitplein Antwerpen

BEELD ©Stijn Bollaert, ©Binst Architects, ©Valerie Clarysse, ©Toon Grobet

Volgens Raphael Gielgen, Vitra’s

rustieke cabines of chalets in een

Engelen, architect en COO bij Binst

Hoofd Research & Trendscouting,

groene omgeving. Mensen gaan op

Architects, stelt dat het hoofdkantoor

is de tijd van de industrialisatie

zoek naar authenticiteit, niet naar de

het nieuwe visitekaartje is, waarbij

en het organigram definitief

zoveelste hotelkamer, “It’s all about

creativiteit en originaliteit centraal

passé. “Mensen hebben nood aan

the experience.”

staan. “Architectuur doet dienst

communities om ergens bij te horen,

als artistiek medium en straalt de

ze zoeken authenticiteit. Het is de taak van architectuur om hierop in te spelen en slimme, flexibele ruimtes te voorzien die omgevormd

bedrijfswaarden uit naar buiten, maar

HET HOOFDK ANTOOR IS HET NIEUWE VISITEK A ARTJE

ook naar de werknemers intern. Het kantoorgebouw is niet langer een opsomming van werkplekken, vergaderzalen en een lunchfaciliteit. Het is,

en aangepast kunnen worden aan

de 3 de long

DIRK ENGELEN, BINST ARCHITECTS

de activiteit van de werknemer.” Die

Net zoals de meest populaire locaties

in het beste geval, veel meer dan dat.”

nood aan authenticiteit reflecteert

bij Airbnb dienen kantoorgebouwen

zich bijvoorbeeld op de website

vandaag een soort authenticiteit uit

Mensen zoeken communities en

van Airbnb. De meest populaire

te stralen. Niet enkel technologie,

gelijkgestemde zielen om mee

reisbestemmingen zijn niet de

maar ook mensen bepalen mee

samen te werken. Architectuur moet

luxueuze hotelkamers maar de

het kantoor van de toekomst. Dirk

hierop inspelen en ruimte bieden

80

81

HET KANTOOR VAN DE TOEKOMST

die aangepast kan worden aan de

leegstaan omdat hun toenmalige

noden van de community. Flexibele

functie, vaak van decennia geleden,

ruimtes die aangepast kunnen worden

nu niet meer nodig is. Dergelijke

naargelang de activiteit. Mensen zullen

gebouwen hebben nood aan een

altijd een plaats nodig hebben waar

nieuwe invulling.”

“ARCHITECTUUR GAAT SOMS EEUWEN LANG MEE, WAT MET ACTUELE ARCHITECTUUR NIET ALTIJD HET GEVAL IS. WE KUNNEN DUS LEREN VAN HET VERLEDEN EN ELEMENTEN VAN VROEGER EN NU COMBINEREN OM TE KOMEN TOT EEN NEVER ENDING STORY.”

ze zich goed kunnen voelen. Precies daarom, zo redeneert Raphael Gielgen,

Een mooi voorbeeld van

herbestemming.

zal het kantoor nooit vergaan: “The

herbestemming is de oude

Klaarchitectuur

physical world still has real value for us.

chocoladefabriek van Rosmeulen

had nood aan een

You come to the point that space will

in Neerem (Limburg). De fabriek

nieuw hoofdkwartier

never die and for sure, the office will

werd in 1930 gebouwd door Florent

en besloot zich te

never die. It is not an innovative way of

Rosmeulen, die er Belgische chocolade

settelen in zestiende-

thinking. It is human.”

en peperkoek produceerde. De fabriek

eeuwse kapel ‘De Waterhond’

is 165m lang en heeft een oppervlakte

in Sint-Truiden. Het gebouw

van 12.244m2 . Het gebouw stond

stond al vijftig jaar leeg en

meerdere jaren leeg en had geen doel

was vergeten en verloederd.

meer. a2o-architecten gingen aan de

Opmerkelijk: behalve het dak kwam

HERBESTEMMING ALS ANTWOORD – PART 1

GREGORY NIJS, KLAARCHITECTUUR

slag om het gebouw nieuw leven in te

er geen restauratie aan te pas. Tal van

Een vorm van architectuur die

blazen en toverden de oude fabriek

architecturale verwijzingen zorgen

antwoord kan bieden aan de eisen

om tot een opvallend wooncomplex

ervoor dat het gebouw zijn authentieke

van authenticiteit en flexibiliteit is de

met zeventig wooneenheden, twee

historische karakter behoudt. Zo heb

‘herbestemming’. “We leven in een

kantoorruimtes en één handelsruimte.

je nog fresco’s op de muren, sierzuilen

wegwerpcultuur. We moeten ervoor

De chocoladefabriek combineert

en een booggewelf. Klaarchitectuur

zorgen dat we dat ook niet met onze

authenticiteit met flexibiliteit en slaagt

deed ook zelf enkele toevoegingen die

gebouwen gaan doen. Alles wat

er in om iedere bewoner, werknemer

bijdragen aan de authenticiteit. Stel

gerecupereerd kan worden is een

of bezoeker een unieke ervaring te

je voor, de beamer als oog van God,

box-in-a-box principe. Deze constructie

Belgische multinational die staaldraad

meerwaarde,” stelt Bart Hoylaerts

bezorgen.

een keukenkast in de vorm van een

springt onmiddellijk in het oog: vier

van hoge kwaliteit produceert. Voor

van a2o-architecten. “In veel steden

Niet enkel oude kantoren of

kruisbeeld... Aan de binnenkant van

opeengestapelde dozen doen dienst

hun nieuwe hoofdkwartier besloten

zien we dat oude kantoorgebouwen

fabrieken komen in aanmerking voor

de kapel werd gewerkt volgens het

als kantoor- en vergaderruimte. De

ze bij Bekaert om terug te keren

kapel is een geslaagde combinatie van

naar het begin. De initiële vestiging

het oude karakter van de kapel met

van Bekaert in Zwevegem, waar de

moderne architecturale inzichten.

eerste productie plaatsvond. Het

De chocoladefabriek van Rosmeulen, Neerem

bestaande neogotische gebouw werd uitgebreid en heringericht. Het oude

de 3 de long

HERBESTEMMING ALS ANTWOORD – PART 2

historische gebouw werd gerenoveerd

Een onderneming die helemaal klaar

onthaal verbonden met het nieuwe

is voor de toekomst is Bekaert, een

volume, dat bijgebouwd werd. Als

en vervolgens ‘herbestemd,' via het

83

Langzaam beginnen ze deel uit te maken van ons werk. We bevinden ons in een soort overgangsperiode.

Mensen zullen tijd nodig hebben om zich aan te passen en moeten stilstaan over welke fysieke zaken nog belang voor hen zullen hebben en welke niet.

Kantoorruimtes zullen volgen en het wordt steeds belangrijker om flexibel en duurzaam te bouwen met oog op de toekomst. “We gaan meer naar een plug-and-play-systeem waar mensen geen archieven of kasten vol papier meer hebben. Ze gaan veel meer digitaal bijhouden en kiezen zelf de plek waar ze gaan werken. Ze hebben minder mee te sleuren en dat komt

Kapel De Waterhond, Sint-Truiden

de ruimte en de beleving ten goede,” concludeert Bart Hoylaerts van a2oarchitecten.

bouwheer wou Bekaert een aantal

lege doos hebt die met micro-

de juiste proportionering gedaan van

doelstellingen combineren. Zo moest

architectuur wordt ingevuld. Er

al die input om tot een eigen concept

de juiste werkomgeving gecreëerd

zijn verschillende elementen in de

te komen. In die zin kan men zeggen

worden voor de werknemers,

werkplekomgeving die vrij zijn van

dat een aanpak via een bouwteam

waar een goede productiviteit en

de vloer en van het plafond, die op

inderdaad wel zijn vruchten heeft

een aangename, belevenisvolle

eender welk tijdstip in de toekomst

afgeworpen.”

werkomgeving mee bedoeld wordt.

kunnen verplaatst worden,” licht

Een werkomgeving waar vlotte

Philippe Van der Velpen (Prepared

communicatie mogelijk is, maar

Mind) toe, die mee verantwoordelijk

waar men ook geconcentreerd

was voor de interne, architecturale

kan werken. De werkvloer

organisatie.

PLUG -AND -PLAY. IT’S ALL ABOUT THE EXPERIENCE!

landschapskantoor, met bijzondere

Omwille van de complexiteit opteerde

Een aangename werksfeer wordt

aandacht voor de akoestiek en privacy

Bekaert om te werken met een

steeds belangrijker. Mensen brengen

van de werknemers. De overgang

bouwteam. Paul Wyckaert, General

een groot deel van hun leven door

van een klassieke kantoorruimte

Manager Corporate Projects bij

op kantoor, het is dus belangrijk

naar een open landschapskantoor

Bekaert: “We hebben in het begin

dat architectuur er alles aan doet

werd ondersteund vanuit het

duidelijk gemerkt dat het een complex

om een fijne werkomgeving te

topmanagement. Zelfs de CEO heeft

project was, en we hebben dus

creëren. Daarnaast komen nieuwe

er nu een zit/sta-werkplek in de

geopteerd om heel wat specialisten bij

technologieën zoals artificiële

open ruimte. “De grote eigenheid

het project te betrekken, waaronder

intelligentie, the internet of things,

van het concept is dat, als je de

de mensen van Prepared Mind. Aan

de virtuele realiteit… om maar

architectuur neemt, je vooral een

de hand van hun inzichten hebben we

enkele te noemen, steeds sterker op.

werd omgetoverd tot een

de 3 de long

Meubelfabrikant Vitra leverde het ‘future proof’ meubilair bij Bekaert aan met de wetenschap

dat er 175 werkplekken zijn op een oppervlakte van 4.600m 2 . Het is dus belangrijk om aan mogelijke uitbreiding in de toekomst te denken. De platformtafels kunnen makkelijk van twee naar vier of van vier naar zes werkplekken omgebouwd worden. Verder werden er ook zit/sta-werkplekken en zit/sta-vergadertafels voorzien. “Het voordeel van staand vergaderen is dat het goed is voor de gezondheid en de rug uiteraard, maar zeker dat het eindresultaat van de meeting hetzelfde kan zijn, maar ingekort wordt qua duur omdat men rechtop staat.”

– Michel Callebaut, Vitra

NEWS

TECHNOLOGISCHE TRANSFORMATIE BINNEN HET BOUWTEAM

De snelle evolutie van technieken, internationale concurrentie en veranderende woonnoden vergen een innovatieve transformatie van de bouwbedrijven, maar ook van het bouwteam.

Terwijl de bouwsector op technologisch vlak enigszins bezig is een inhaalbeweging te maken, wordt het steeds duidelijker dat nieuwe technologieën zoals 3D-printen, drones, smart glasses, virtual reality en big data vandaag stilaan hun intrede maken op de Belgische bouwwerven.

Jonathan Holslag, VUB/De Vrijdaggroep

TEKST B2Build

Joery Michiels, Bostoen

“DE TOEKOMST VAN WONEN IS SMART, SMALL & SUSTAINABLE.” JOERY MICHIELS – BOSTOEN

BEMEESTEREN WIJ DE TECHNOLOGIE , OF BEMEESTERT DE TECHNOLOGIE ONS?

Jonathan Holslag. “Mensen moeten

twijfel bestaat over het potentieel

zelf ook het gevoel krijgen vooruitgang

van nieuwe technologische innovaties

te maken, anders is het niet houdbaar.”

moeten we kijken hoe deze zo accuraat mogelijk kan bijdragen aan de

Technologische vooruitgang is geen

TECHNOLOGISCHE TRANSFORMATIE

BINNEN HET BOUWTEAM. BENT U ER KLAAR VOOR?

menselijke vooruitgang.

Niet enkel in de bouw, maar ook

doel op zich, maar een middel om

wereldwijd zien we een snelle

zoveel mogelijk van onze talenten te

technologische vooruitgang

ontwikkelen en te activeren om mee te

plaatsvinden. “Steeds meer mensen

bouwen aan een sterke samenleving,

krijgen de indruk dat ze harder moeten

die creatief is en innovatief blijft. “We

werken en het werk wordt er door

evolueren immers van productiviteit

die technologische vooruitgang niet

naar hyperproductiviteit,” aldus

Hoeveel ‘me-time’ neemt u wekelijks?

noodzakelijk interessanter op,” vertelt

Jonathan Holslag. Hoewel er geen

Volgens Wannes Vanspranghe, CEO

DE NIEUWE KOPER – “TIME IS MONEY? MONEY IS TIME!”

“ TECHNOLOGIE ZOU ONS EIGENLIJK MOETEN TOELATEN OM HET WERK DAT NIET INTERESSANT IS ROUTINEMATIG UIT TE BESTEDEN AAN ROBOTS OF TE LATEN OVERNEMEN DOOR SOFTWARE.” JONATHAN HOLSLAG – VUB/DE VRIJDAGGROEP

de 3 de long

86

NEWS

87

“SLIMME, MOBIELE TECHNOLOGIEËN LEIDEN TOT ‘OPEN PLAATSEN’.

WE ZIJN STEEDS GECONNECTEERD OP HET NETWERK EN DIT VAN OVERAL BINNEN ONZE WONING.” WANNES VANSPRANGHE – AROUND MEDIA

van Around Media, ligt het gemiddelde

vergelijking tussen de waarde van de

hun woning volledig digitaal inrichten

op 43 minuten per dag. Dit is de tijd

filmindustrie en de game-industrie.

en vervolgens dankzij een 3D-model

die u voor uzelf neemt nadat alle

Elk respectievelijk 136 miljard en 134,9

de look en feel ervaren, voor er een

huishoudelijke taken gedaan zijn en

miljard euro waard. Dit terwijl de

baksteen gelegd is.

de kinderen in bed liggen. Tijd die u

filmindustrie stagneert en de game-

volledig kan besteden aan persoonlijke

industrie in volle groei is. Statistisch

ontwikkeling of ontspanning. 30% van

gezien heeft u trouwens meer kans

DE DIGITALE

de bevolking heeft thuis echter geen

om een profgamer te worden dan

WOONCONFIGURATOR

‘dedicated’ plek om tot rust te komen.

een profvoetballer, maar dit terzijde.

Ruim 51% geeft aan dat de slaapkamer

De vraag die zich dan stelt, is of de

Klanten maken interieurkeuzes niet

hun ‘relax’ plaats is.

bouwwereld al voldoende inspeelt op

altijd meer in toonzalen. Gemiddeld

die steeds groter wordende digitale

besteden klanten nog steeds zo’n 30

Onder invloed van de technologische

honger. Wie nog ‘traditioneel’ bouwt

uren aan het kiezen van de inrichting

transformatie ziet Vanspranghe een

met een inkomhal en een afgesloten

van een appartement, het bezoeken

evolutie op vlak van de gebruikte

keuken is volgens Vanspranghe dan

van toonzalen en gesprekken met

ruimtes in een woning. Dankzij de

ook verkeerd bezig.

interieurarchitecten. “Door de

introductie van de radio werd de

introductie van een digitale

hotspot in een woning de tafel. Door

Daarnaast hebben toekomstige klanten

woonconfigurator werd dit bij

de opkomst van de televisie maakte de

geen tijd meer om tientallen bezoekjes

CAAAP gereduceerd tot 3

tafel plaats voor de sofa. Anno 2019

te maken aan een vastgoedkantoor

uur,” aldus Stefanie Vanden

gaan we echter nog een stapje verder,

om de inrichting van hun woning te

Broucke van CAAAP.

grotendeels onder invloed van de

bepalen, dit is namelijk een inbreuk op

Aan de hand van

gamesector.

hun ‘me-time’. Wannes Vanspranghe

een walkthrough

pleit daarom volop voor digitaal.

door een digitale

Om bovenstaande statements te

Dankzij digitale woonconfiguratoren

woonconfigurator

illustreren maakt Vanspranghe de

kunnen klanten in een mum van tijd

kan een

de 3 de long

klant, onder begeleiding van een

Ook voor de aannemer brengt

“Wij geloven heel sterk dat bouwen

interieurcoördinator, snel en makkelijk

zo’n digitale woonconfigurator zijn

eerder assembleren zal worden.

keuzes maken. De woonconfigurator

voordelen mee. Door de grote repetitie

Vandaar zetten wij nu al in op het

geeft een realistisch beeld weer

kan er sneller en efficiënter gewerkt

verder automatiseren, robotiseren en

van de inrichting. Dankzij alle tools

worden. De uitvoeringstermijn wordt

digitaliseren van onze onderneming.

kan de klant verschillende zaken

korter waardoor de vaste kost ook

Dankzij slimme technologieën

uitproberen en vergelijken. Zowel op

lager ligt. De foutenlast is daardoor

kunnen we het wooncomfort

vlak van afwerkingsmaterialen als

ook minder en de nazorg kleiner.

verhogen waardoor we kleiner en

kleuren zijn tal van personalisaties en

duurzamer kunnen gaan wonen. Dit

upgrades mogelijk. Gemaakte keuzes

komt zowel het klimaat, de mens

van de klant worden onmiddellijk

HET GEBRUIK VAN VR & AR

als de maatschappij ten goede. Een

aangepast in het 3D-model. Op het

OM DE KLANTBELEVING

penthouse wordt de nieuwe villa,”

einde van de rit heeft de klant zo een

TE VERBETEREN

aldus Joery Michiels.

totaaloverzicht van zijn keuzes met

de totale meerprijs. Er zijn dus geen

“Over 10 jaar denken wij dat wonen en

De digitale transformatie bij Bostoen

verrassingen.

bouwen sterk zal veranderen,” stelt

Groep startte zo’n 2,5 jaar geleden

Joery Michiels van de Bostoen Groep.

en werd integraal doorgetrokken

“COMPACT WONEN,

SLIM BEKEKEN.”

STEFANIE VANDEN BROUCKE - CAAAP

88

NEWS

89

“WE HEBBEN ALLEMAAL LAST VAN UITSTELGEDRAG, MAAR NU IS HET TIJD OM TE SCHAKELEN!” GEOFFREY GIËT – AGENCE ROSSEEL

zoektocht initiëren in het kantoor en verderzetten

voor het vinden van een woning werd

en ingenieurs toe om gebouwen

daadwerkelijk in het project en ze

bouwsector. Dat levert het bouwteam

onweerlegbaar te beoordelen, te

kunnen er zich ook in voortbewegen.

veel kansen op. Virtual Reality,

evalueren en om uit een uitgebreid

Gespecialiseerde 3D-brillen registreren

3D-printing, smart glasses en

productprogramma de juiste keuze

de bewegingen en controleren de real-

drones veranderen de manier

te maken voor hun specifieke

time verwerking van de projecties. Om

waarop we bouwen, kopen en

gebouwontwerp. “Deze doorgedreven

de beleving extra levendig te maken,

verkopen.

visualisatie en uitdetaillering is

worden de beelden in hoge resolutie

We moeten echter steeds kritisch

ondertussen een dagelijkse praktijk

gerealiseerd door 25 projectoren

blijven nadenken over hoe de

geworden in de projectwerking van

die gebruik maken van hoogstaande

technologische vooruitgang

Reynaers en in het beslissingsproces

lasertechnologie.

kan worden ingezet om aan een

met de bouwteams,” vertelt Nina

bewuste, samenhangende en

Timmermans.

gelukkige samenleving te bouwen.

Hoe werkt het nu precies? AVALON

DE TECHNOLOGISCHE TR ANSFORMATIE

Het menselijke aspect blijft van groot belang. “Met robots en computers alleen bouw je geen

is een fysieke, hoogtechnologische VR-simulatieruimte waar gelijktijdig

Al snel wordt duidelijk dat er geen

sterke samenleving,” aldus professor

op vijf wanden wordt geprojecteerd.

ontkomen is aan de opkomst

Jonathan Holslag.

Bezoekers wanen zich hierdoor

van nieuwe technologieën in de

voor de zoeker gedigitaliseerd.

thuis, of omgekeerd. In real time krijgt hij een overzicht van

De klant krijgt een overzicht van de

de beschikbare panden waarvoor

beschikbare panden en kan meteen

hij meteen, zonder poespas, een plaatsbezoek kan initiëren.” in de organisatie. De nieuwe

een plaatsbezoek reserveren, zonder tussenkomst van een makelaar of medewerker. Resultaat? Gedaalde

website werd gekoppeld aan een

Organisatie en communicatie

interacties, maar grotere kwaliteit.

AI chatbot om potentiële klanten

moeten één zijn. Agence Rosseel

Gedaalde doorlooptijd door een beter

ook tijdens sluitingsdagen te

implementeerde daarom het principe

beheer van de bezoekstrategie en

woord te staan. De introductie van

‘Service Design Thinking’: een

tot slot een stijging in de rankings op

digitale woonconfiguratoren biedt

holistische, klantgerichte benadering

Google en Facebook met als gevolg een

mogelijkheid tot een VR of AR-

die ontwerp-principes en -processen

spectaculaire groei van het organisch

beleving en zorgt ervoor dat ook sales

gebruikt om voelbaar betere services

webverkeer.

& marketing nu losgekoppeld worden

dan de concurrenten te ontwikkelen.

van tijd en ruimte. “Toch blijft ook

Empathisch begrip opbrengen voor

persoonlijk contact van primordiaal

klantbehoeften is hierbij altijd het

belang,” aldus Joery Michiels. Dankzij

startpunt. De customer journey staat

de digitale transformatie hebben

hierbij centraal.

BIM zorgde er mede voor dat architecten de omschakeling

verkopers meer tijd om een goede relatie met de klant op te bouwen.

AVALON. VAN 2D NAAR 3D

Concreet vertaalde Agence Rosseel

maakten van 2D naar 3D. Sinds 2

deze strategie in de digitale kiosk.

jaar stelt Reynaers Aluminium

De nieuwe generatie huurders is

zijn AVALON VR-ruimte

DE DIGITALE KIOSK –

opgegroeid in een digitale omgeving.

ter beschikking aan

HET DICTAAT VAN DE KLANT

Als ze iets willen huren, verwachten ze

bouwteams om door

meteen feedback. In het oude systeem

hun 3D-modellen te

“Waar de woningzoeker zich bevindt,

was er veel heen-en-weergeloop, maar

navigeren. Dit laat

wordt onbelangrijk,” stelt Geoffrey

dankzij de introductie van de digitale

opdrachtgevers,

Giët van Agence Rosseel. “Hij kan zijn

kiosk is die tijd passé. Het hele proces

architecten

de 3 de long

“DIGITALE SERVICES EN DOELGERICHTE VISUALISATIETOOLS BRENGEN SNELHEID IN HET BESLISSINGSPROCES.”

NINA TIMMERMANS, REYNAERS

90

91

WONEN EN WERKEN IN 2030

WONEN EN WERKEN IN 2030 Hoe zullen we wonen en werken in 2030?

Hoe zal onze mindset evolueren en wat is de impact ervan op onze kantoren en woningen?

TEKST B2Build

BEELD ©Studio Claerhout

In 2030 zullen we nog niet op Mars

is mogelijk, zolang je het maar kunt

Gebouwen zullen kleiner, flexibeler,

wonen. De meeste dingen die in 2030

bedenken,” vertelt Tom Palmaerts.

modulair en goedkoper moeten

belangrijk gaan zijn, zijn op de een of

worden.

andere manier nu al aanwezig in de

We gaan ook steeds meer naar

maatschappij. We zien een enorme

een multiculturele samenleving.

Voor elke job die verdwijnt, komen er

groei van het aantal singles in steden.

Tegen 2030 zijn er voorspellingen

3,7 nieuwe jobs bij. In 2030 gaan we

Door

54% procent van de huishoudens

dat wereldwijd ¼ mensen moslim

in België naar een overaanbod aan

de juiste

bestaat uit één persoon. Dit heeft te

zijn… Wat vinden mensen uit andere

jobs en vacatures. Om dat werk op te

route te

maken met vergrijzing, maar zeker ook

culturen belangrijk op vlak van

vangen hebben we technologie nodig.

volgen en de

met een groot aantal twintigers en

wonen, werken, distributie, veiligheid?

Artificiële intelligentie en robots zullen

juiste keuzes te

dertigers die perfect gelukkig zijn op

Hierbij is niet enkel diversiteit, maar

ons moeten helpen om personeel

maken, kom je op een

hun eentje.

ook inclusiviteit een kernwoord. Hoe

te vervangen en ons slimmer en

eindpunt terecht,” vertelt

gaan we met zijn allen, niet alleen

krachtiger te maken. Om vlugger

Axel Enthoven.

Twee derde van de wereldbevolking

verschillende culturen maar ook

processen te begrijpen, zodat we met

zal in steden leven. De grootste

verschillende generaties, samenleven?

minder mensen al het werk kunnen

Iedereen, zowel de opdrachtgever,

verzetten.

de gebruiker, de financierder, als

van deze ‘megacities’ zijn Tokio,

de mogelijkheden die er zijn moet

Delhi, Shanghai, Mumbai en Beijing.

We gaan veel kleiner en flexibeler

Opvallend: allemaal Aziatische steden.

moeten gaan wonen. Singles hebben

Wie nog denkt dat de Verenigde

het uiteraard lastiger op financieel

Staten onze grootste influencer zal

vlak dan koppels. Een single betaalt

blijven, slaat de bal dus grondig

evenveel als een koppel voor een

mis. In het Westen zijn we nog

badkamer. Hoe gaan we daar

bezig met drankautomaten, maar

financieel aan tegemoet komen? Deze

in Azië experimenteert Alibaba in

demografische trend zal een enorme

samenwerking met Ford tegenwoordig

impact hebben op de economie

“Design is in eerste instantie een

te passen kun je zaken beginnen

al met automaten voor wagens. “Alles

en vooral ook op de bouwsector.

proces om tot een resultaat te komen.

oplossen.

de 3 de long

juist zijn. Het proces evolueert

EVOLUTIE EN RETROSPECTIE VAN WERKEN − 1960 TOT 2030 EN DE GROTE VER ANDERINGEN

voortdurend en dient zich te baseren op een holistische aanpak.

Probleemstellingen zijn nooit geïsoleerd en hangen af van wat er in de periferie gebeurt. Door deze te analyseren en stuk voor stuk aan

“ALLES IS MOGELIJK ZOLANG JE HET MAAR KUNT BEDENKEN.” TOM PALMAERTS – TRENDWOLVES

92

NEWS

93

“ TRADITIE EN VERANDERING MET ELKAAR VERZOENEN.”

“ DOOR VIRTUEEL EN MOBIEL WERKEN IS WERKEN TIJD- EN PLAATSONAFHANKELIJK GEWORDEN EN TOCH HEEFT DE MENS EEN DUIDELIJKE SCHEIDING NODIG VAN DE (RUIMTELIJKE) BELEVING VAN WERK EN PRIVÉ.”

AXEL ENTHOVEN – YELLOW WINDOW

PHILIP DE WULF – YELLOW WINDOW

ZONDER ARBEID, (RE)CREATIVITEIT EN RUIMTES DIE BEIDE STIMULEREN, K AN EEN MENS NIET GELUKKIG ZIJN

De Derde Long, de binnenruimtes van een gebouw, wordt alsmaar belangrijker. In de grote metropolen zien we dat de kwaliteit van de binnenlucht vaak beter binnen is dan buiten. Uiteraard zal in het bos gaan wandelen vanuit je kantoor niet

We dienen steevast te kijken en te

snel geëvenaard kunnen worden,

onderzoeken waar een persoon zijn

maar de verbondenheid met

gevoel van ‘purpose’ vindt. In veel

de natuur en de lucht die we

gevallen is dat arbeid, omdat wij ons

inademen is cruciaal.

in dat geval inzetten en deel uitmaken van een groter geheel. Arbeid dient echter gecompenseerd te worden met recreativiteit. Met momenten miniaturisering, verlichting, akoestiek,

en plaatsen waar je je voor een

gezonde lucht… alles wordt beter.

stuk terug kan opladen en je

Toch mag technologie niet alleen

creativiteit kan terugvinden.

de toekomst bepalen. Op emotioneel

Richting 2030 zal het individu vooral

vlak zit je met andere aspecten

zelf gaan bepalen waar zijn grenzen

waar rekening mee gehouden

tussen wonen en werken liggen.

moet worden. We zijn van een vrij

We hebben de afgelopen jaren

autoritaire maatschappij, waar

een grote beweging naar mobiel

arbeiders of bediendes zich aan een

werken gezien. Werken waar

bepaalde discipline moeten houden,

en wanneer je maar wil.

geëvolueerd naar een maatschappij

Voor sommigen werkt dit

“De toekomst wordt niet gebouwd op

kleuren is dus duidelijk. We evolueren

waar ze meer ‘gepamperd’ worden.

zeer goed, voor anderen totaal niet.

abrupte revoluties of trendbreuken,

van ‘form follows methodology’

Door het overaanbod aan jobs op

Mensen dienen zich af te vragen

maar op het masseren van flexibiliteit

& ‘form follows marketing’ naar

de arbeidsmarkt doen bedrijven er

hoeveel tijd ze op kantoor en

die ons toestaat om traditie en

‘form follows high-tech.’

vandaag alles aan om werknemers te

hoeveel tijd ze thuis zullen

houden, dus alles wordt aangepast

spenderen om een duidelijke

aldus Enthoven. Dat technologie onze

Richting 2030 evolueert technologie

om de mensen langer bij eenzelfde

grens tussen werk en privé

toekomst in een belangrijke mate zal

razendsnel. Draadloosheid,

onderneming te laten werken.

af te bakenen.

verandering met elkaar te verzoenen,”

de 3 de long

94

PRODUCT NEWS

95

ID REVOLUTION

SOFT WORK

TARKETT

VITRA

"De revolutie begint onder uw voeten." Met iD Revolution

Het Soft Work zitsysteem voor kantoren biedt

introduceert Tarkett de eerste Cradle-to-Cradle Gold-

zowel individuen als teams een veelzijdig

gecertificeerde modulaire vloerbedekking, gemaakt van

platform. Naast ergonomische zithoudingen

gerecycleerde en bio-gebaseerde materialen. Opnieuw

biedt het gebruikers ook praktische tafelbladen,

bewijst Tarkett zijn expertise op het gebied van materialen

stopcontacten en oplaadstations. Mobiele

en ervaring met het ontwikkelen van duurzame, innovatieve

tafels en stoelen kunnen zo nodig dichtgeklapt

oplossingen.

www.tarkett.be

en opgeborgen worden, en de toevoeging van panelen creëert ruimtes voor rustig en geconcentreerd werk.

www.vitra.com

EASY-KLIMA® PLUS INTERALU/LCC-PLAFONDS Of het nu om werknemers, patiënten of bezoekers gaat, iedereen verdient een aangenaam en comfortabel binnenklimaat. Zuivere lucht, een goede akoestiek, aangenaam licht en temperatuur én een plafond dat er goed uitziet – elke parameter telt 100% mee. Interalu informeert en adviseert u graag om voor uw project tot het perfecte resultaat te komen. www.lcc-plafonds.be

HIDELINE Bij de Hideline staan functionaliteit en visueel

VERNIEUWDE GROHE BLUE

comfort centraal. De dieperliggende lichtmodule kan

GROHE

MULTILINE

met 4 verschillende lenzen, BAP raster, LED plexi, richtbare spots of downlights worden uitgerust. Als

Gefilterd, gekoeld, bruisend of plat water rechtstreeks uit de kraan! Het vernieuwde

inbouw-, opbouw- of pendelmodel is het lichtprofiel

GROHE Blue watersysteem kan nu ook door facility managers centraal gemonitord

perfect voor kantoren en retailprojecten.

worden via het IT netwerk of via de app. Filter of CO2-fles aan vervanging toe? Het

www.multiline.be

waterverbruik meten? Het kan vanop afstand!

de 3 de long

www.grohe.be

www.interalu.eu

96

PRODUCT NEWS

97

ECLAZ ONE: DE NIEUWE REVOLUTIONAIRE BEGLAZING

INTEGRATIE VAN COMMUNICATIE IN EEN OMGEVING

SAINT-GOBAIN BUILDING GLASS

Signalisatie is meer dan een geheel van ruimtelijke ingrepen.

We kunnen het niet vaak genoeg zeggen:

Signalisatie omvat een grondtoon, creëert een sfeer en richt

natuurlijk licht heeft een positieve invloed op onze

zich op de betrokkenheid en het engagement van de bezoeker.

gezondheid. Het beïnvloedt vooral ons humeur,

Wij bieden wayfinding oplossingen aan waarbij we een healing

vermindert stress en verhoogt de productiviteit.

environment creëren. Lumac Signs helpt u doorheen het

Dankzij de bijzonder hoge lichtinval draagt onze

volledige signalisatieproces. Van concept tot uitvoering.

nieuwe beglazing ECLAZ ONE bij aan het comfort

www.lumacsigns.be

LUMAC SIGNS

in leefruimtes en aan de verbetering van de

MIJNGEVELBEZETTER.BE DOOR KNAUF

gezondheid. https://benl.saint-gobain-building-glass.com

KNAUF Platform voor gevelpleisters en –isolatiesystemen met informatie en configurator voor architect, bouwheer en vakman. In enkele kliks krijgt u de juiste oplossingen en producten aangereikt alsook de gegevens van een lokale uitvoerder voor een prijsofferte op maat. www.mijngevelbezetter.be

EEN DECO OP MAAT VAN JE KLANT! BOSS PAINTS Je klant is op zoek naar iets unieks. De vraag om maatwerk wordt steeds groter. De dienst “Deco Design” van BOSS paints laat je vanaf

DE PERGOLA SO! DE HIGHTECH TERRAS­ OVERKAPPING VAN WINSOL

nu toe om nóg beter aan de hoge eisen van je

WINSOL

klant te voldoen! Met een decoratieve techniek

Het hele jaar door genieten van je tuin of terras met het

die volledig op maat wordt ontwikkeld, specifiek

comfort van binnen. Dat is de visie waarmee de Pergola SO!

voor jouw werf.

werd ontwikkeld. Tegelijkertijd was er veel aandacht voor een

https://pro.bosspaints.be/diensten/deco-design

uitgepuurd design. Deze combinatie van stijl, technologische snufjes en gebruiksgemak werd bekroond met de Red Dot Award. www.pergola-so.be

de 3 de long ©NickCannaerts

98

99

Gedreven door passie voor architectuur en design adviseren, ontwerpen en realiseren we meerwaarde door integratie van communicatie in een omgeving, zowel indoor als outdoor.

Sint-Denijslaan 485 9000 Gent Tel. 09 242 82 19

We helpen u graag doorheen het volledige signalisatieproces.

Van concept tot uitvoering.

Indoor Signalisatie ∙ Outdoor Signalisatie ∙ Kunst & Musea ∙ Retail ∙ Stand- & Eventprojecten ∙ Wayfinding ∙ Fleet ∙ Werfsignalisatie ∙ Akoestische wanden ∙ info@lumacsigns.be • www.lumacsigns.be LUMAC SIGNS BEVINDT ZICH OP DE

TRENDS NEWS & CASES

100

103. WAT IS MOMENTEEL BELANGRIJK

VOOR U ALS IT-MANAGER?

RITTAL OVER TRENDS VOOR DATACENTERS 106. TRULIFI

INTERNET AAN HOGE SNELHEID 110. FIJNSTOF MONITOREN IN BASISSCHOOL

DE KRULLEVAAR'T TE WILSELE 114. DUURZAAMHEID 4.0

IT & ENERGIE-EFFICIËNTIE 106. START TO SMART

HOE JE GEBOUW STAP VOOR STAP

SLIMMER MAKEN?

DEEL 3

101

IT

CENTRA AL SLIMME GEBOUWEN VOOR SLIMME STEDEN

IT is niet meer weg te denken uit ons dagelijkse bestaan en dat zal in de toekomst alleen nog maar toenemen.

IT Centraal focust zich op slimme en innovatieve toepassingen voor toekomstgericht bouwen, leven en werken zoals the internet of things, smart cities, smart buildings, etc.

IT Centraal

102

103

RITTAL

Rittal over trends voor datacenters

WAT IS MOMENTEEL BELANGRIJK VOOR U ALS IT-MANAGER?

De digitale transformatie is volop bezig: volgens een prognose van marktonderzoeksbureau IDC zou tegen 2021 minstens de helft van de globale productieketen gedigitaliseerd zijn. Daarom wordt het voor hedendaagse ondernemingen alsmaar belangrijker het IT-landschap te moderniseren en de werking van datacenters nog efficiĂŤnter, rendabeler en toekomstveiliger te maken.

TEKST B2Build / Rittal

IT Centraal

104

105

RITTAL

Wat doet een edge datacenter

bespaard. Ook operatoren van

flexibel omgaan met servicemodellen.

eruit springen? Concreet gaat

datacenters, die niet hyperscale zijn,

Het terugwinnen van energie is

het om sleutel-op-de-deur IT-

zouden deze optie best uittesten.

een ander IT-koelconcept voor

omgevingen, die als rack- of

meer efficiëntie, waarbij de in

complete containeroplossing

het datacenter gegenereerde

modulair en schaalbaar opgebouwd zijn. Uitbreidingsmogelijkheden

TREND: CONCEPTEN VOOR IT-KOELING

toegang hebben tot de gegevens. Om

huishoudelijke netwerken en smart

ondernemingen van elke grootte.

Om de werkingskosten verder te

de aanvoer naar een warmtenetwerk.

Omdat de componenten voor koeling,

verbeteren, worden alternatieve

Deze technologie is weliswaar niet

energietoevoer, monitoring en

energie- en koelconcepten belangrijk.

nieuw, maar het gaat erom een

beveiliging vooraf geïnstalleerd en op

Operatoren kunnen erg voordelige

langetermijnstrategie te ontwikkelen

elkaar afgestemd zijn, is een snelle

werkingskosten realiseren met stroom

die verder gaat dan de gebruikelijke

opbouw van zo’n edge omgeving

uit hernieuwbare energiebronnen, met

ROI-berekeningen van drie tot

mogelijk.

lucht- en zeewaterkoeling en met het

vijf jaar.

GELIJKSTROOMKASTEN VOOR MEER ENERGIEEFFICIËNTIE

deze ontwikkeling te ondersteunen

homes, draagbare fitnessmeters en

Hybride multi-cloud omgevingen

zal Rittal, samen met zijn partners,

smart horloges, als netwerken van

zullen snel de IT-agenda gaan bepalen.

steeds meer sleutel-op-de-deur

auto’s en IT-infrastructuren in smart

Volgens IDC kunnen tegen 2021 reeds

datacenters aanbieden, inclusief

cities. In 2019 zal volgens de analisten

meer dan 90% van de bedrijven multi-

cloudplatformen en managed services

van IDC reeds 40% van de IoT-data

Centrale en homogene hyperscale

cloud platformen gebruiken. Hiervoor

voor betrouwbare infrastructuren.

verwerkt en geanalyseerd worden

datacenters blijven echter ook

door edge IT-systemen.

nodig. Een hyperscale infrastructuur

zijn meerdere redenen. Zo is er geen

is ontworpen voor horizontale

one-stop-cloud aanbieder die aan alle vereisten kan voldoen, omdat een

TREND: EDGE COMPUTING

volledig pakket in de cloud altijd van

Daarbij komt nog dat de nieuwe

schaalbaarheid, waardoor een

5G mobiele signaalstandaard

maximum aan prestaties, doorloop

meerdere aanbieders komt. Bovendien

Naast de uitbouw van

de hoeveelheid te verwerken

en redundantie wordt behaald,

moeten performance, wachttijden,

centrale datacenters zullen

datavolume drastisch zal verhogen.

wat op zijn beurt zorgt voor

compliance en risicomanagement vaak

veel ondernemingen zich

Met datasnelheden tot 10 Gbps

fouttolerantie en een hoge

individueel gerealiseerd worden, soms

intensiever gaan toeleggen op de

wordt bijvoorbeeld een langspeelfilm

beschikbaarheid. Gebruikers van

met verschillende cloud providers.

gedecentraliseerde opbouw van

in HD in amper enkele seconden

dergelijke installaties staan wel

IT-capaciteiten. Aanleiding hiervan

doorgestuurd. Wie dus binnenkort

voor de vraag hoe ze de lopende

Typische cloudservices zijn

zijn de moderne Industrie 4.0

IoT-infrastructuren via het snelle

kosten van hun installaties kunnen

infrastructuurdiensten (IaaS),

toepassingen. Door de geïnstalleerde

5G-net wil beheren, zal ook de

optimaliseren. Gelijkstroomkasten

toepassingen (SaaS) en

productieautomatisering moeten

vereiste server performance moeten

zijn een oplossing voor meer

ontwikkelingsplatformen (PaaS).

heel veel sensordata in realtime

voorzien, opdat toepassingen

energie-efficiëntie: met OCP (Open

Wordt deze cloudmix te complex? Dan

ter plaatse verwerkt worden. De

gebruik kunnen maken van de

Compute Project) en Open19

kan beroep gedaan worden op externe

gegevensoverdracht naar een

volle netwerkcapaciteit. Met edge

werden tegelijkertijd twee nieuwe

aanbieders van managed cloud

centraal datacenter zou een realtime

datacenters lukt het een snelle en

standaarden voor IT-racks op de

services. Zo worden de cloudsystemen

verwerking vertragen en zowel

gedecentraliseerde opbouw van

markt geïntroduceerd. Binnen het

in het datacenter volledig veilig

netwerken als bestandssystemen

IT-infrastructuren te realiseren,

IT-rack zorgt nog slechts één centraal

aangestuurd en onderhouden

overbelasten. Maar ook veel andere

bijvoorbeeld om verder gelegen

netwerkonderdeel voor de toevoer

door een IT-dienstverlener, terwijl

scenario’s die met Internet of Things

productievestigingen of smart cities

van gelijkstroom aan de actieve

gebruikers eenvoudig via hun

(IoT) werken, vereisen bijkomende

direct te voorzien van meer data

IT-componenten. Hierdoor wordt

webbrowser of desktop applicatie

datacenters. Daartoe behoren zowel

performance.

per rack tot circa 5% energiekosten

IT Centraal

gebouwklimaatcontrole, voor de voorziening van warm water of voor

maken de oplossingen geschikt voor

TREND: MULTI-CLOUD

restwarmte gebruikt wordt voor

106

107

SIGNIFY

INTERNET AAN SUPERHOGE SNELHEID?

KIES DAN VOOR TRULIFI

TEKST B2Build / Signify BEELD ©Studio Claerhout

Tegen 2020 zullen wellicht meer dan 50 miljard toestellen draadloos verbonden zijn met het internet. Dit plaatst een grote druk op onze draadloze communicatie.

Het radiospectrum raakt immers overbelast. Bovendien zijn er gebieden waar draadloze communicatie niet toegelaten is of gewoonweg niet past. Maar wat als lampen nu ook eens data zouden kunnen verzenden of ontvangen?

IT Centraal

108

109

SIGNIFY

Signify introduceert Trulifi:

kan zo niet onderschept worden door

die daartoe gevoelig zijn (zoals

"De LiFi technologie heeft binnen

bestanden een duidelijke plus is.

Twee aspecten die een duidelijke

het draadloos verzenden van

mensen in de buurt. Het infraroodlicht

ziekenhuizen), of omgevingen waar

onze CommunicatieCampus twee

Maar daarnaast is er ook het

meerwaarde betekenen voor zowel

data via infraroodlicht. Een

staat los van het gewone licht. Zo blijft

er teveel WiFi-netwerken en andere

grote voordelen. De internetsnelheid,

specifieke veiligheidsaspect van

onze medewerkers als onze klanten,”

ethernetkabel wordt aangesloten

het ook werken als de lichten gedimd

radiosignalen door elkaar lopen en

we kunnen van 5 mbps naar 150

deze LiFi technologie: wat happens

aldus Pieter Claerhout.

op de verlichtingsarmatuur in het

zijn, bijvoorbeeld bij projecties.

elkaar zo verstoren.

mbps, wat voor zwaardere grafische

in the room, stays in the room!

ondersteunen. Die transmitters

Signify maakt zich sterk dat de

De Trulifi armaturen kunnen

kunnen op hun beurt tot zestien

technologie op termijn ook kan

snelheiden bereiken van 150 Mbps

toestellen connecteren.

ingebouwd worden in smartphones

(megabits per seconde), bovendien

of laptops. In afwachting heb je

mogelijk over grotere ruimtes zoals

Een belangrijk verschil met WiFi is

momenteel nog een 'dongel' nodig

een complete verdieping van een

dat LiFi (Trulifi) enkel binnen dezelfde

om Trulifi te gebruiken, die het

kantoorgebouw of een fabriekshal.

ruimte werkt. Het signaal valt dus weg

infraroodlicht kan omzetten naar een

Doordat er een constant signaal

zodra de sensor wordt bedekt.

internetsignaal.

gestuurd wordt van armatuur naar

Tom De Fruytier, Marketing Manager

Trulifi stoort niet met andere

ruimte overal van een even sterke

bij Signify, benadrukt dat dit voor

radiogolven. Zo vormt Trulifi een

verbinding via het licht. Volgens de

meer veiligheid zorgt. Het lichtsignaal

handig alternatief voor omgevingen

website van Signify is de verbinding

plafond. Die kan zes transmitters

armatuur, genieten gebruikers in de

“ INTERNET AAN HOGE SNELHEID VIA VERLICHTING.”

snel genoeg om 30 HD films tegelijk te streamen, zonder dat dit problemen oplevert.

“ WAAR LICHT IS, KAN NU DRAADLOOS GECOMMUNICEERD WORDEN.”

INNOVATION HUBS Naast ‘Hamburger Sport Verein’ en ‘Globalworth Poland’ heeft Signify gekozen voor Claerhout NV Communicatiehuis als innovation hub. Dat betekent dat België één van de eerste drie consumerplaatsen ter wereld is waar een Trulifi-systeem werd geïnstalleerd en getest.

Pieter Claerhout, CEO van het Claerhout NV Communicatiehuis en bezieler van de CommunicatieCampus licht toe: “De innovatiecultuur op onze CommunicatieCampus heeft verschillende voordelen en dat zorgt voor een duidelijke toegevoegde waarde, zowel voor medewerkers als klanten. Ik denk dan bijvoorbeeld aan onze manier van werken, maar ook aan onze recente technische innovaties. Waarvan de Trulifi technologie de meest recente is.”

IT Centraal

Tom De Fruytier, Signify

110

111

SIEMENS

FIJNSTOF MONITOREN IN BASISSCHOOL DE KRULLEVAAR’T TE WILSELE Slechts drie procent van de scholen in België heeft een goede luchtkwaliteit, en in 61 procent van de scholen is de luchtkwaliteit zelfs onrustwekkend of slecht. Dat blijkt uit het onderzoek ‘Mijn lucht, mijn school’ van Greenpeace uit 2018, de grootste meting die ooit in 222 Belgische scholen is gebeurd.

Basisschool De Krullevaar’t in Wilsele nam de proef op de som en installeerde de nieuwste Symaro fijnstofsensor van Siemens om de kwaliteit van hun binnen- en buitenklimaat te monitoren.

zijn de kleine partikels die ook in

TEKST B2Build

En als iedereen terug naar huis

onze longen komen. De sensor duidt dat aan op het display en geeft de concentratie van fijnstof in de ruimte aan. De sensor is heel gemakkelijk te monteren, maar ook te integreren in een gebouwbeheersysteem of te combineren met andere gebouwtechnieken. De display van de sensor licht enkel op wanneer er mensen aanwezig zijn in de ruimte. is, verlaagt het toestel zijn meetfrequentie gevoelig. Op die manier gaat het toestel een pak langer mee. Is de meetmodule in de sensor

BUSINESS UNIT MANAGER PETER GORREBEECK (SIEMENS)

na langdurig gebruik alsnog versleten,

comfort en duurzaamheid. De dienst

Men spreekt vandaag de dag veel over

Alle regelaars zijn verbonden via het

infrastructuur van het GO! - gesteund

luchtvervuiling, maar wat betekent dat

cloudsysteem ‘Synco IC’. Synco IC is

door Scholengroep 11 - ontwierp

concreet?

een cloud-gebaseerd systeem voor de

daarom een fraaie nieuwbouw met

Wat is de invloed van fijnstof op

bediening en bewaking op afstand van

4 kleuterklassen, 6 klassen voor de

onze omgeving, op het werk of thuis?

HVAC-installaties.

lagere school, een gezellige inkomhal,

“Dankzij onze fijnstofsensor kunnen we

“De klant moet zelf niet instaan

enkele polyvalente ruimtes en een

dat nu in kaart brengen en monitoren,

voor de IT-infrastructuur voor zijn

turnzaal. Het nieuwbouwproject

waardoor we ook bepaalde acties

technische installaties en moet ook

nam zo’n twee jaar in beslag en is nu

definiëren om ons beter te beschermen

niet zorgen voor back-up systemen.

gefinaliseerd.

tegen fijnstof,” vertelt Business

Ook het beveiligen van de installatie

Unit Manager Peter Gorrebeeck van

voor cybersecurity wordt allemaal

Het schoolgebouw is gelegen langs de

Siemens.

in het beheer van Siemens gedaan,”

verbinding tussen Leuven en Aarschot:

Uit hun breed gamma aan Symaro-

vertelt Peter Gorrebeeck.

de drukke Aarschotsesteenweg.

sensoren plaatste Siemens hier

De verzamelde data kan geanalyseerd

Kortom een ideale testcase om fijnstof

hun allernieuwste fijnstofsensor.

worden en benut worden om

te gaan meten met de allernieuwste

De sensor is uitgerust met een

technische installaties 24/7 van op

Symaro fijnstofsensor van Siemens,

laserdiode, die de deeltjes van PM

afstand te bedienen en indien nodig bij

partner van IT Centraal.

2,5 tot PM 10 in de lucht meet. Dat

te sturen.

Het schoolgebouw van GO! Freinetschool Krullevaar’t in Wilsele, daterend uit de jaren 50, voldeed niet

dan kan die eenvoudig vervangen worden.

langer aan de huidige normen qua

IT Centraal

“ SLIMME SYSTEMEN VOOR GEBOUWBEHEER VOOR EEN UITSTEKEND BINNENKLIMAAT, EEN PLEK WAAR WE ONS FIT EN GEZOND VOELEN: EEN ECHTE PERFECT PLACE.”

PETER GORREBEECK – SIEMENS

112

113

SIEMENS

“ TOT ONZE GROTE VERBAZING BLIJKT DE LUCHTKWALITEIT IN ONZE LOKALEN BIJZONDER GOED TE ZIJN EN HALEN WIJ ENORM LAGE WAARDES ONDANKS DE NABIJE LIGGING VAN DE SNELWEGEN.”

PREVENTIEADVISEUR WIM GORIS (SCHOLENGROEP 11)

“Siemens stelde ons de vraag

bewust gekozen voor die C+.

of we geen school hebben waar

Dankzij die fijnstofsensor worden

de omstandigheden mogelijks

we ook nog eens in gelijk gesteld.

minder goed zijn. Basisschool de

Vandaag meten we buiten waardes

Krullevaar’t bleek de ideale testcase

tot 16, terwijl we binnen slechts

te zijn dankzij de ligging naast de

waardes tussen de 2 en de 4 halen.

Aarschotsesteenweg en de autostrade

Kortom een schitterende zaak,”

op 50 meter,” vertelt Preventieadviseur

aldus Wim Goris.

Wim Goris van Scholengroep 11. Dankzij de fijnstofsensor kan de scholengroep nu effectief meten hoeveel fijnstof er

FIJNSTOF?

in de klassen van het schoolgebouw aanwezig zijn.

Fijnstof bestaat uit zeer kleine deeltjes die aanwezig zijn in de lucht.

“Tot onze grote verbazing blijkt de

We spreken meestal over PM10 en

luchtkwaliteit in onze lokalen bijzonder

PM2,5. Dat staat voor deeltjes die

goed te zijn en halen wij enorm lage

kleiner zijn dan 10 of 2,5 micrometer.

waardes ondanks de nabije ligging van

Doordat ze zo klein zijn kunnen ze diep

de snelwegen.” – Wim Goris

doordringen in de longen en schadelijk zijn voor de gezondheid. Hoewel de

Tijdens het ontwerp en tijdens de

natuur ook fijnstof produceert, zoals

bouwfase koos de scholengroep heel

zeezout en pollen, komt het meeste

bewust voor het systeem C+ in plaats

fijnstof in Vlaanderen toch van de

van een ventilatiesysteem D. Het grote

mens. Gebouwenverwarming is de

verschil tussen beide is dat men bij

belangrijkste bron van fijnstof in

het systeem D de lucht binnenhaalt

onze regio. Daarna volgen land- en

via de centrale buis, meestal van

tuinbouw en verkeer.

bovenop het dak. Bij een systeem C+

– Vlaamse Milieumaatschappij

wordt de verse lucht rechtsreeks via raamroosters binnengehaald. In dit geval liggen deze langs de autostrade en de Aarschotsesteenweg.

“We hebben daar tijdens de bouwfase heel wat discussie rond gehad met de ingenieurs. Toch hebben we heel

WIM GORIS – SCHOLENGROEP 11

114

115 DUURZAAMHEID 4.0

“IN EEN ELEKTRICITEITSNETWERK MOETEN PRODUCTIE EN CONSUMPTIE ALTIJD IN BALANS ZIJN.” MATTHIAS STROBBE – IMEC

Matthias Strobbe, IMEC

TEKST B2Build BEELD ©Studio Claerhout

IT VOOR DUURZA AMHEID

zomer ingezet kunnen worden in

IT is essentieel voor een evolutie naar

de Alpen en in Scandinavië kunnen

Lieven Demolder, projectleider bij

een meer duurzame maatschappij.

energieoverschotten opslaan. Via

Clean Energy Innovative Projects,

“We evolueren naar een maatschappij

het ‘Power-to-Gas’ principe kan het

investeert in hernieuwbare

met heel veel gedistribueerde bronnen,

overschot van elektriciteit gebruikt

energietechnologieën die klaar staan

opslagsystemen en slimme netten die

worden om elektrolyse toe te passen

om door te breken. Technologieën

we gaan aansturen,” aldus Matthias

op water. Waterstofgas is eenvoudig

die het laboratorium reeds zijn

Strobbe, Senior Researcher & Business

op te slaan en kan op piekmomenten

ontgroeid, maar nog niet op grote

Developer bij imec. Het toekomstige,

terug omgezet en ingezet worden.

schaal zijn gecommercialiseerd

duurzame energielandschap wordt

Maar ook door de transmissienetten

of nog niet in België werden

volgens Strobbe een combinatie van

tussen landen te versterken kan er in

geïntroduceerd. Onderdeel hiervan

bestaande en nieuwe technologieën.

het geval van een energietekort snel

is de coöperatie DuCoop. DuCoop

“De grote uitdaging bij hernieuwbare

en efficiënt energie geïmporteerd

levert duurzaamheidsdiensten aan

energieproductie, is dat er vaak een

worden. Elektrische wagens bieden een

de bewoners van De Nieuwe Dokken.

mismatch is tussen productie- en

interessante opportuniteit. Auto’s rijden

De wijk van de toekomst, met een

consumptietijdstippen.”

slechts 6% van de tijd. Slim opladen en

eigen waterzuiveringssysteem.

het slim aansturen van de batterijen

Via een vacuümnetwerk zijn alle

We evolueren bijvoorbeeld naar

kan meehelpen om productietekorten

bewoners aangesloten op een centraal

een verdubbeling van verbruik in

of overschotten op te vangen via het

waterzuiveringssysteem dat het

onze huishoudens, waardoor er een

‘Vehicle-to-grid’ principe.

water zuivert en beschikbaar maakt

grotere druk op ons energienet komt.

DUURZAAMHEID 4.0 IT & ENERGIE-EFFICIËNTIE

DE NIEUWE DOKKEN

de winter. Grote waterbekkens in

voor hergebruik in de nabijgelegen

Opslag op lange termijn wordt in

Daarnaast willen we dat onze

industrie zoals de zeepfabriek,

de nabije toekomst essentieel om

gebouwen slimmer worden, ons

maar dat is niet alles. “We gaan op

energietekorten op te vangen. Zo

een beter comfort geven en onze

verschillende niveaus energie en

moet energie geproduceerd in de

gezondheid monitoren. Een eerste

grondstoffen uit dat afvalwater gaan

stap naar betere energie-efficiëntie

terugwinnen. Op die manier bekomen

en slimme gebouwen is inzicht

wij een zeer duurzame leefomgeving,”

krijgen in ons verbruik aan de hand

aldus Demolder.

van gedetailleerde monitoring. Via

In hoeverre staat IT centraal binnen het duurzaam en energie-efficiënt bouwen?

Een duurzame economie houdt immers rekening met maatschappelijke en milieuaspecten om zo te beantwoorden aan de noden van vandaag, zonder toekomstige generaties te beletten aan hun eigen behoeften te voldoen.

slimme sensoren en algoritmes kan het

IT is het centrale element om

gebruikersgedrag aangestuurd worden

decentrale energiestromen en

om slimmer en efficiënter om te gaan

grondstoffenstromen in een

met energie. Een gedragswijziging

stadsomgeving op een intelligente

realiseren vereist immers eenvoudige

manier te gaan combineren. Door

handelingen die routine worden.

sommige wetenschappers wordt

Automatisatie is hierbij cruciaal.

het wel eens de ‘Derde Industriële

116

117

“SLIMME EN DUURZAME STEDEN VEREISEN EEN RADICALE WIJZIGING VAN ONS ORGANISATIEMODEL VOOR NUTSVOORZIENINGEN.” LIEVEN DEMOLDER – CLEAN ENERGY INNOVATIVE PROJECTS

in een stedelijke omgeving aanwezig zijn.”

Pieter De Clerck, CEO van OpenMotics, stond aan de wieg van het open source gebouw en wijkautomatisatieplatform waarmee slimme gebouwen en wijken zoals De Nieuwe Dokken mee ontwikkeld worden. “De Nieuwe Dokken is

PIETER DE CLERCK OPENMOTICS

met ‘Sustainable Development’. Water,

voor leven op Mars hebben ook een

waardoor het de grootste simulatie van

invloed op het leven hier op aarde. En

is om tegen 2117 een functionerende

een ‘space city’ ooit wordt.

dan vooral op locaties met extreme

menselijke kolonie op Mars te

De bedoeling is om een levensvatbaar

weersomstandigheden. Duurzame

hebben. De Arabische woestijnen

en realistisch model te bieden om

bronnen van voedsel, water en

hebben gelijkaardige extreme

leven op Mars te simuleren. Het project

energie zijn een grote prioriteit voor

weersomstandigheden zoals op

omvat laboratoria voor voedsel, energie

landen als de Verenigde Arabische

Mars: weinig tot geen water, zo

en water. De muren van de gebouwen

Emiraten. Met dat in het achterhoofd

goed als geen oogstbare grond,

worden 3D-geprint met het zand uit

zal de Mars Science City werken met

extreme weersomstandigheden…

de woestijn. Verschillende koepels

de filosofie dat door de uitdaging met

Kortom, de ideale omstandigheden

moeten de structuren ondersteunen en

het barre Marslandschap aan te gaan,

om een Mars-kolonie te

beschermen tegen de atmosfeer van de

oplossingen gevonden kunnen worden

simuleren.

rode planeet.

voor de uitdagingen hier op Aarde.

zijn zaken die in de ruimtevaart heel belangrijk zijn, maar die ook een onmiddellijke toepassing hebben op aarde.” Ruimtevaartagentschappen en commerciële partners wereldwijd hebben ambities voor een duurzame terugkeer naar de Maan, als springplank voor reizen naar Mars. Maar hoe draagt dit bij tot duurzame ontwikkeling en welke rol is er weggelegd voor de circulaire economie en het duurzaam

van het wonen van de toekomst,

bouwen?

SPACE TECHNOLOGY Als de mensheid Mars wil

energietransitie. Het is duidelijk dat wij daar bewust mee moeten

Satellietnetwerken in een baan rond

koloniseren, dan hebben we

omgaan, anders halen we het niet.

de aarde zijn een onuitputtelijke bron

er veilige en comfortabele

Er zijn allerhande energiebronnen

van gegevens. Welke innovatieve

gebouwen nodig

beschikbaar, deze moeten nu alleen

applicaties zijn hierdoor mogelijk?

die aangepast zijn

efficiënter gebruikt gaan worden. Dan

Stefaan De Mey werkt als Senior

aan de extreme

is er eigenlijk helemaal geen probleem

Strategy Officer for Human and

omstandigheden.

met een energietekort.”

Robotic Exploration voor het Europese

Deense architect

IT Centraal

van 1.9 miljoen vierkante meter,

Het doel van de Arabische overheid

de omgeving, warmte, energie…

voor ons een zeer mooie blueprint gezien de grote uitdagingen rond

de Verenigde Arabische Emiraten.

STEFAAN DE MEY – ESA

uitdagingen zijn eigenlijk gelijkaardig

energie- en grondstoffenstromen die

zelfvoorziening die ontwikkeld worden

op aarde hebben. Zeker in verband

gaan, is een grote uitdaging. Maar de

hyperefficiënte manier omgaan met de

De principes van duurzaamheid en

uitstrekken over een oppervlakte

aan sommige uitdagingen die we hier

“Exploratie, met mensen naar de ruimte

“SMART BUILDING TECHNOLOGY SHOULD BE AS BASIC AS STREAMING WATER.”

De ‘Mars Science City’ zal zich

deze te ontwerpen in de woestijn van

“ A LS WE NAAR MARS GAAN MOETEN WE GEEN WOLKENKRABBERS EN SHOPPING CENTERS ZOALS OP AARDE GAAN BOUWEN.”

Ruimtevaartagentschap ESA.

evolutie’ genoemd omdat we op een

en visionair Bjarke Ingels is al bezig

Pieter De Clerck, Openmotics

118

NEWS

119

START TO SMART.

START TO SMART. HOE JE GEBOUW STAP VOOR STAP SLIMMER MAKEN?

DE PROEFTUINFASE – START TO AUTOMATE HOE BEGIN JE ER A AN?

Toen Ovinto steeds groter werd,

“Wanneer je de sector in ogenschouw

ging Frederick Ronse op zoek naar

neemt kom je op een leuke

een eenvoudige manier om het

contradictie terecht: mensen maken er

gebouwbeheer te centraliseren. Hij

geen probleem van om hun betalingen

Frederick Ronse is CEO van Ovinto: een

kwam echter tot de conclusie dat

via hun telefoon te doen, maar bij 99%

innovator op het gebied van telematica

de voorgestelde oplossingen steeds

van de mensen thuis moet je fysiek

en remote monitoring. Hun missie

enorm uitgebreid waren, vol met buzz

nog op een schakelaar drukken om de

bestaat erin om waarde te creëren via

words zoals IoT, Artificial Intelligence,

lichten aan te steken.

het genereren van business intelligence

4.0... en dat een simpele oplossing niet

op basis van alle verzamelde, verrijkte

meteen voor handen lag. Gezien zijn

en verwerkte data.

ervaring met nieuwe technologieën in de treinsector, besliste hij om zo zelf een gebouwbeheersysteem te ontwikkelen.

Een gebouw omtoveren tot een ‘smart building’ biedt veel mogelijkheden om het gebouw vanop afstand te beheren.

Gebruikers besparen tijd door gebouwautomatisatie, werkgevers of gebouweigenaars besparen geld op energiekosten door gebouwbeheer te centraliseren in één makkelijk systeem.

Daarnaast leiden de lagere energie- en onderhoudskosten tot een daling van de CO2-uitstoot van het gebouw.

IT Centraal

120

121

START TO SMART.

Dat staat ver weg van het ganse IoT,

“De bouwsector is eigenlijk nog

vertelt Steven Lambert, Chief Strategy

4.0 en Artificial Intelligence verhaal,”

steeds een vrij traditionele sector.

Officer bij Spacewell. “We kijken

aldus Frederick Ronse. “In de praktijk

Om maar een voorbeeld te geven:

onder andere naar bezettings- en

zien we dus dat de implementatie

de uitharding van beton. Ze nemen

comfortdata om de gebruikers de

van IoT voor velen nog een moeilijk

er allemaal een serieuze bovengrens.

tools te geven om efficiënter en met

en complex gegeven is. De obstakels

Je moet 28 dagen wachten vooraleer

een grotere aandacht voor welzijn de

lijken te groot om eraan te beginnen.

je aan een nieuwe bouwlaag mag

werkdag te beleven.”

Maar dit hoeft niet zo te zijn,” vertelt

beginnen, en eigenlijk zouden we

Frederick Ronse.

via IoT een chip in het beton kunnen

Nieuwe technologieën zoals IoT, big

verwerken, waardoor we tot op de

data & data science zorgen er eigenlijk

Het begint allemaal bij het meten.

dag zouden kunnen weten wanneer

voor dat de volledige levenscyclus van

Via eenvoudige tools, zoals een relais

een optimale sterkte aanwezig is

een gebouw anders moet bekeken

tussen het stopcontact en een toestel,

en dat zou evengoed na 21 dagen

worden. Zowel de architecten, de

die bovendien data stuurt naar een

of 22 dagen, afhankelijk van de

bouwbedrijven, de uitbaters, property

software programma, kan je eenvoudig

weersomstandigheden bijvoorbeeld,

managers als de eindgebruikers

het verbruik in kaart brengen,

kunnen zijn. Waardoor we onmiddellijk

moeten eigenlijk gaan zien hoe ze die

monitoren en zelfs van op afstand via

al een grote meerwaarde zouden

data kunnen capteren en analyseren

je laptop of gsm beheren.

kunnen betekenen,” stelt prof. dr. Erik

om te zien hoe ze optimaal gebruik

Mannens.

kunnen maken van de ruimte/m2 om

“WIJ ONTWIKKELDEN IN SAMENWERKING MET HET EUROPESE RUIMTEVAARTAGENTSCHAP EEN TECHNOLOGIE OM BOTTLENECKS OP TE VANGEN. HET RESULTAAT? EEN SYSTEEM OM ALLE PARAMETERS VAN OP AFSTAND TE MONITOREN EN OP ELK OGENBLIK OP DE HOOGTE TE BLIJVEN VAN DE SITUATIE.”

FREDERICK RONSE – OVINTO

zo een gebruikerservaring te creëren

Aan de hand van meetapparatuur zet Ovinto bovendien de eerste stappen

Met een blik op de toekomst ziet

die mensen in die gebouwen zal willen

om een ‘analoge’ schrijnwerkerij ‘slim’

Mannens tal van mogelijkheden

doen komen.

te maken. Door te meten proberen

met grote 3D-printers, waardoor

we de energiekosten drastisch naar

gebouwen abstracte, opvallende

beneden te halen. De boodschap

vormen zullen krijgen. Ook op vlak van

die Frederick steevast wil meegeven

indeling kan AI ondersteuning bieden.

is: “aarzel niet en investeer in de

Artificial Intelligence analyseert de

toekomst.”

beschikbare ruimte en stelt dan tal van indelingsmogelijkheden voor die zorgen voor een optimaal gebruik van

THE HOUSE THAT LEARNS – HET SLIM GEBOUW SLIMMER MAKEN MET IOT & AI Prof. dr. Erik Mannens is Hoofd Research Validation bij imec en

de ruimte.

IOT INZETTEN VOOR DE OPTIMALE GEBRUIKERSERVARING OP GROTE SCHA AL

professor big data en artificiële intelligentie aan de Ugent. “Een tip

IoT kan gebruikt worden om gebouwen

voor bedrijven die een eerste stap

slimmer te maken. Niet alleen voor

zouden willen zetten in AI of IoT is dat

het beheer van gebouwen, maar ook

ze zeker niet bang moeten zijn om

om de gebouwen te laten werken

binnen hun organisatie de eerste case

voor de mensen die erin vertoeven.

te proberen uitwerken. Hoe moeilijk of

“Door data van IoT-sensoren te gaan

makkelijk dat ook is,” aldus

benutten kunnen we eigenlijk de

Prof. dr. Erik Mannens.

gebruikerservaring gaan verbeteren,”

IT Centraal

Prof. dr.

Erik Mannens, IMEC

“GEBOUWEN ZIJN NIET LANGER ZOMAAR EEN STAPEL STENEN. ZE OP DEZELFDE MANIER ALS VROEGER BEHANDELEN

IS NIET MEER WERKZAAM.”

STEVEN LAMBERT SPACEWELL

122

PRODUCT NEWS

123

DATA ANALYSE SIEMENS Het Siemens cloudgebaseerde energie- en sustainability platform Navigator opent de deuren naar uiterst gesofisticeerde data-analyses en efficiënte optimalisaties in het energiebeheer van gebouwen.

Met Navigator kunnen besparingen gemonitord en gecontroleerd worden. De gegenereerde analyses kunnen rechtstreeks geïntegreerd worden in de bestaande rapportagesystemen van de klant en bieden kostbare informatie bij het uitvoeren van gebouw optimalisaties. In de toekomst zal Navigator het ook mogelijk maken om de vraag naar energie te voorspellen en deze voorspellingen te vergelijken met werkelijk gemeten data zodat mogelijke tekorten of verstoringen worden geïdentificeerd.

IDLAB

industriële partners verder ontwikkeld voor specifieke

IMEC

gezondheidszorg en welzijn, 5G telecommunicatie, energie,

domeinen: de maakindustrie, slimme gebouwen en steden, logistiek, media en bio-informatica.

Onderzoeksgroep IDLab (http://idlab.technology) maakt

RACK-KOELING LCU DX RITTAL

deel uit van UGent, UAntwerpen en imec en focust zijn

Verschillende technische labo’s en living labs ondersteunen

Het inverter geregelde split-koelaggregaat LCU DX

onderzoek op internettechnologieën en data science.

dit onderzoek. Enkele voorbeelden zijn City of Things in

van Rittal is de ideale koeloplossing voor kleine tot

Nieuwe technologieën worden ontwikkeld voor netwerk-

Antwerpen waar allerhande slimme stadsdiensten uitgetest

middelgrote IT-installaties. Het apparaat is beschikbaar in de

en communicatiesystemen, cloud- en big dataplatformen,

kunnen worden en HomeLab in Zwijnaarde voor het testen

vermogensklassen 3 en 6,5 kW – telkens als enkelvoudige en

machine learning, artificiële intelligentie, multimedia

en valideren van slimme residentiële toepassingen in een

redundante variant. De ruimtebesparende montage van de

processing en het semantische web. Deze generieke

echte woonomgeving.

interne unit gebeurt tussen het 19”-niveau en de zijwand.

technologieën worden binnen onderzoeksprojecten met

www.imec-int.com

www.rittal.be

PROFESSIONEEL, ROBUUST, EENVOUDIG

www.siemens.be

BOSUILSTADION: LANDMARK VOOR ANTWERPEN nog veel meer? Al deze vragen worden probleemloos beantwoord door het Kmonin systeem. Het verschil met

SIGNIFY

een traditionele toegangscontrole? Kmonin is eenvoudig en

In 2017 werd het Bosuilstation, thuishaven van Royal Antwerp FC,

perfect geschikt voor het beheer vanaf 1 deur. Kmonin kan

uitgebreid gerenoveerd en van binnen en buiten voorzien van

ook dienen als inbraakdetectie waarbij hij je onmiddellijk

ultramoderne, slimme LED-verlichting van het merk Philips. Het digitale,

waarschuwt wanneer de deur werd geopend zonder het

via internet aangestuurde LED-systeem biedt onbeperkte mogelijkheden

slot correct aan te sturen. Vraag je installateur om het

voor adembenemende en feeërieke LED-lichtshows. Niet alleen inwoners

Wil je op een makkelijke manier je tweede verblijf

Ovinto Kmonin systeem te koppelen met een elektrisch slot

en voetbalfans, maar ook fans van artiesten en bands weten het stadion

verhuren? Wil je af van sleutelbeheer en bijvoorbeeld

en vanaf dat moment gebeurt alles via je smartphone of

weer te vinden. Zeker ’s avonds, als de LED-verlichting het Bosuilstadion

de kuisploeg toegang verlenen elke dinsdagmorgen en

beveiligde webpagina.

OVINTO KMONIN

IT Centraal

www.kmonin.online

transformeert in een landmark voor de stad Antwerpen.

www.signify.be

TRENDS NEWS & CASES

124

125

126. WINKELSTRAAT ALS VIJFDE GEVEL

KOUTERDREEF GENT 130. FOODMET

WERELDPRIMEUR OP BRUSSELS DAK 134. DAKENBELEID ROTTERDAM?

HAAL MÉÉR UIT STEDELIJKE DAKEN! 138. PROJECT VANDERMAELEN IN MOLENBEEK

ZET BESTAANDE THEORIEËN OVER PLATTE

VIJFDE GEVELS ‘OP DE HELLING’ 142. PLANNEN VOOR PLAATS

OF HOE DE VLAAMSE BOUWMEESTER

RUIMTE WIL MAKEN VOOR

MENS EN NATUUR 144. ILOT SACRÉ

KWALITEITSVOLLE STADSINBREIDING

IN HARTJE BRUSSEL

DEEL 4

DE

5

DE

GEVEL HAAL MEER UIT UW DAK

Al wie op één of andere manier betrokken is met de meerwaarde van het dak en zijn interactie met de bodem weet het: de vijfde gevel biedt nog heel wat mogelijkheden.

de 5de gevel

126

NEWS

127

KOUTERDREEF GENT

Kouterdreef Gent

WINKELSTRAAT ALS VIJFDE GEVEL In de bruisende binnenstad van Gent wordt de historische grandeur van de Kouterdreef in ere hersteld. Het smalle donkere straatje van vroeger werd getransformeerd in een brede winkelwandelstraat met veel licht.

TEKST B2Build

de 5 de gevel

128

129

KOUTERDREEF GENT

Op vraag van de bouwheer werd de winkelstraat een Kompaktdak: volledig verkleefd met warme bitumen. Dit zorgt voor een grotere veiligheid.

Bij eventuele onzorgvuldigheden of kleine lekkages blijft het water buiten. Het dak is opgebouwd uit een betonnen drager waarop de isolatie is aangebracht. Daarop ligt de dakhuid en een grote opbouw van grond en drainagemateriaal met daarop dan uiteindelijk de bestrating.

FOAMGLAS® is een puur mineraal materiaal op basis van gerecycleerd glas. Het thermische isolatiemateriaal is onbrandbaar, waterdicht, ongediertewerend en onvergankelijk.

Frank Vanhove: “De levensduurte van het materiaal is de levensduurte van het gebouw.”

Gezien de grote permanente druk werd gekozen voor FOAMGLAS® F, isolatiemateriaal met de hoogste

STEDELIJKE VERDICHTING

densiteit en een drukweerstand van

de 5 de gevel

160 ton. Klassieke isolatiematerialen

Bouwheer Matexi bouwde er een

waren hier niet toepasbaar. “Klassieke

straat die een aangename mix

isolatiematerialen zijn hier eigenlijk

van wonen, werken en winkelen

niet toepasbaar omdat ze op termijn

aanbiedt, en dat in het centrum van

Opvallend is dat de Kouterdreef

gaan vervormen. Door die vervorming

Gent. Het winkelcentrum is

niet enkel een winkelstraat is, maar

krijg je scheurvorming in uw

uiteindelijk groter geworden

ook een dak. Er bevinden zich

waterdichtheid en krijg je lekken in uw

door de ruimte onder te straat te

verschillende lagen op elkaar. Je

dak. Het zijn geen slechte materialen,

benutten. Het openbaar domein

hebt ondergronds de parking en de

maar voor deze toepassing wel. Het is

is gebleven. Een mooi voorbeeld

versmarkt, daarboven de winkelstraat

belangrijk dat men het juiste product

van stedelijke verdichting die

en het KBC-bankkantoor, met

gebruikt voor de juiste toepassing.

in de praktijk wordt toegepast.

daarop nog woongelegenheden en

De drukvastheid is hier dus zeer

Brita Van Rossum, Matexi:

appartementen. Al deze functies

belangrijk omdat je een zeer grote

“De samenwerking met de stad

boven elkaar zorgen voor extra

permanente last hebt, wat je ook

was cruciaal. Samen met de stad

complexiteit, maar zeker ook voor een

meer en meer tegenkomt in intensieve

hebben we alle details doorgenomen

enorme druk op de vijfde gevel van

daktuinen, waar men ook naar zeer

en het project vormgegeven.

de versmarkt. Door de permanente

zware lasten gaat tot 1.000 – 1.500

Ook de gesprekken met de

druk moest er gewerkt worden met

kg per vierkante meter. De meeste

brandweer waren belangrijk en

drukvaste isolatie. Daarom koos

klassieke isolatiematerialen kunnen

er moest rekening gehouden

bouwheer Matexi voor dit project

die permanente last niet aan en die

worden met de omliggende winkels.

isolatie van FOAMGLAS®.

vervormen,” aldus Frank Vanhove.

Een echte samenwerking.”

130

FERME ABATTOIR BRUSSEL

FOODMET.

WERELDPRIMEUR OP BRUSSELS DAK

De Belgische wereldprimeur Masterplan Abattoir 2030, het ambitieuze stadshernieuwingsplan van de stad Brussel heeft als doel de slachthuissite in de wijk Kuregem in Anderlecht volledig te herwaarderen. De aanzet werd in 2013 gegeven met de constructie van de Foodmet, een overdekte voedingshal met meer dan 50 standplaatsen. Maar er waren ook plannen met de vijfde gevel van de Foodmet. Het werd de gedroomde plek voor ‘urban farming,” het kweken van groenten in een stedelijke omgeving. Om dit project in goede banen te leiden werkte Abattoir N.V. samen met BIGH (Building Integrated Greenhouses).

FERME ABATTOIR Het dak werd ingericht als stadsboerderij. Met een tuin van 2.000m2 en een serre van 2.000m2 om vis, groenten en aromatische kruiden te kweken, niet minder dan een Europese primeur. Daarnaast is er ook een dakrestaurant mét terras voorzien, waar je de verse producten van de stadsboerderij kan proeven.

Of hoe de vijfde gevel ten volle benut wordt! Steven Beckers (BIGH): “Als architect ben ik internationaal

“ DE STADSBOERDERIJ PRODUCEERT JAARLIJKS ZO’N 35 TON VIS EN 18 TON TOMATEN EN 2.700 AROMATISCHE KRUIDEN PER WEEK.” STEVEN BECKERS (BIGH)

bezig met circulaire economie en het cradle to cradle concept. In China kwam ik in aanraking met grootsteden die logistieke problemen hebben om hun voedsel tot binnen de stadskern te brengen, nog los van

ook een mooi voorbeeld van circulaire

de vervuilingsproblematiek. Boeren

economie, midden in de Europese

wonen er in appartementen en zijn

hoofdstad. Alles wat op het dak

werkloos. Ik wou aantonen dat urban

geproduceerd wordt, is bestemd voor

farming en stedelijke ontwikkeling wél

lokale consumptie. Via het restaurant

hand in hand kunnen gaan. Het dak

op het dak of via geselecteerde

van de Brusselse Foodmet is hiervoor

restaurants en winkels met lokale

een droomlocatie. Daarnaast is het

producten in het Brusselse.”

de 5 de gevel

Ferme Abattoir, Anderlecht

Intensieve daktuin Optigrün Benelux

132

133

FERME ABATTOIR BRUSSEL

Eén van de grote bouwtechnische uitdagingen bij dit project was het installeren van een aquaponieunit. Nog nooit eerder werd er een aquaponie-unit van dergelijke omvang geïnstalleerd op een gebouw waarin reeds activiteit plaatsvond. De teelt van vissen wordt op het dak gecombineerd met die van groenten (binnen

“ HET SYSTEEM IS UITERMATE GESCHIKT IN EEN STEDELIJKE OMGEVING, OMDAT ER GEEN OF WEINIG GROND AAN TE PAS KOMT.” STEVEN BECKERS – BIGH

een gesloten watersysteem). De uitwerpselen van de vissen worden zo de voedingsstof voor de planten.

MEER DAN ALLEEN WATERDICHTING

De planten filteren in ruil het water,

van oude dakbanen naar grondstoffen voor nieuwe dakbanen past perfect binnen het circulaire verhaal en zal

dat zo opnieuw gebruikt kan worden

Anne-Catherine Stefens – Derbigum:

ongetwijfeld een belangrijke rol spelen

voor de vissen. Zo gaat er niks van

“Derbipure® is de enige dakbaan van

in de toekomst van de vijfde gevel.”

grondstoffen verloren. Tijdens de

plantaardige basis die een alternatief

Steven Beckers: “Het eindresultaat

werken moest een lek koste wat kost

kan bieden voor bitumineuze roofing.

beantwoordt volledig aan onze

vermeden worden. Cruciaal hierbij is

Het wordt gemaakt van een speciaal

verwachtingen, welke toch zeer

dat het dak waterdicht blijft. Onder

mengsel van oliën en harsen en wordt

specifiek waren. Het technische advies

het dak bevinden zich namelijk de

versterkt met composiet glas/polyes-

en de expertise van Derbigum waren

koelcellen van de vleesmarkt, waar

terwapening en werd geïmpregneerd

hierbij een grote hulp. Laten we niet

het versnijden en de opslag van het

met een hoog reflecterende acrylcoa-

vergeten dat alles op 7 maanden tijd

vlees gebeurt. Om en rond deze

ting. Deze acrylcoating zorgt ervoor

werd afgewerkt! Een echte uitdaging

koelcellen bevinden zich tal van

dat de dakbedekking als een passie-

gezien de complexiteit van de werf met

technische installaties. Een lek zou

ve koeler fungeert en op die manier

installatieteams van over heel Europa,

betekenen dat het vlees niet langer

energiebesparingen realiseert. Door

verschillende ondernemingen uit de

geschikt zou zijn voor menselijke

de witte kleur reflecteert deze dakbe-

sociale sector, de bouw, de serrebouw,

consumptie.

dekking eveneens het zonlicht, wat de

de aquacultuur en de tuinbouw.”

groenten en kruiden op de boerderij ten Steven Beckers (BIGH) ging op

goede komt.”

zoek naar een partner die past

Ferme Abattoir, Brussel

de 5 de gevel

DE TOEKOMST VAN DE VIJFDE GEVEL

binnen de vooropgestelde cradle to

Els Trio: – Derbigum: “Een van de

cradle filosofie en kwam terecht bij

belangrijkste redenen waarom BIGH

Derbigum. Samen ontwikkelden ze

voor Derbigum gekozen heeft is onze

Steeds meer mensen wonen in

een zeer specifieke werkmethode: op

ecologische bedrijfsstrategie. En

stedelijke gebieden. De behoefte aan

het bestaande dak werd een nieuwe

deze beperkt zich niet enkel tot onze

vers en veilig voedsel neemt elke dag

onderlaag Derbicoat® HP geplaatst en

plantaardige dakbaan Derbipure. Na

toe. Geïntegreerde landbouwsystemen

een waterdichte Derbigum® GC 4mm.

aanzienlijke investeringen in knowhow

zoals de Ferme Abattoir tonen aan

Daarbovenop werd een betonlaag

met betrekking tot recyclage hebben

dat het ook in steden mogelijk is om

gegoten, waar uiteindelijk de serre

we bij Derbigum een recyclagesysteem

voedsel op een duurzame, innovatieve

op geplaatst werd. Voor de andere

ontwikkeld dat enerzijds werkt via het

en doeltreffende manier te produceren.

delen van het dak werd gewerkt met

ophalen van snijafval en anderzijds via

Door de toenemende schaarste

plantaardige dakbanen van het type

gespecialiseerde afbraakfirma’s die

aan ruimte wordt het hierbij steeds

Derbipure®, een witte reflecterende

erop toezien dat er op de werf correct

belangrijker om De Vijfde Gevel ten

roofing op plantaardige basis.

gesorteerd wordt. Het herbestemmen

volle te benutten.

134

135

DE DAKAKKER ROTTERDAM

DAKENBELEID ROTTERDAM? HAAL MÉÉR UIT STEDELIJKE DAKEN!

Geïnspireerd door de grote landbouwdaken in New York werd op het Schieblockgebouw in Rotterdam het eerste oogstbare dak in Nederland gebouwd: de DakAkker. Op de vijfde gevel van de DakAkker worden groenten, fruit en kruiden verbouwd terwijl honingbijen er dankzij een heemtuin met bloemrijk kruidenmengsel verse honing produceren. De DakAkker is de grootste dakboerderij van Europa waar direct met grond op het dak wordt gewerkt. Het dak functioneert ook als proefopstelling om te experimenteren met verschillende vormen van groendaken.

TEKST B2Build

RESILIENT CITIES

DakAkker, Rotterdam

zorgen dat water sneller kan infiltreren

retentiedak. Eigenlijk heb je hier de

en beter opgevangen kan worden. Veel

vierkante meters groen die je op het

Door de klimaatverandering zullen de

privétuinen zijn immers ‘versteend’ en

maaiveld zou hebben op een hoger

problemen met water de komende

moeten ‘vergroend’ worden.

niveau. “Ieder groendak doet wat

jaren nog meer toenemen. Zeker een

met waterbuffering, biodiversiteit,

stad als Rotterdam, die onderdeel

Daken kunnen het regenwater

hittestress, luchtzuivering, noem maar

uitmaakt van de delta van de Rijn en

opvangen zodat het pas na de

op. Maar als je daar meer water in

de Maas, moet alle zeilen bijzetten

regenbui naar de riolering stroomt.

weet vast te houden, dan zie je dat al

en wegen vinden om de stad in de

Of beter nog; op de DakAkker

die aspecten extra gaan renderen. En

(nabije) toekomst adaptief in te

bedachten ze hoe het regenwater

dat is precies wat het Slimdak op de

richten en klimaatbestendiger te

nuttig gebruikt kan worden zodat

DakAkker doet,” stelt Rob Steltenpöhl

maken. Rotterdam ontwikkelde een

het niet in de riolering terechtkomt.

van Optigrün Benelux.

adaptatiestrategie in het kader van het

Het dak van het dakpaviljoen op het

programma ‘resilient cities’. Eén van

Schieblock is immers voorzien van

“Voor ons is het allerbelangrijkste

de belangrijkste maatregelen is ervoor

120m2 Slimdak, in de vorm van een

dat we laten zien wat kan op een

Henk Vlijm, Optigrün Benelux

“ HET IS EIGENLIJK DE EERSTE OOGSTBARE MOESTUIN VAN EUROPA OP EEN DAK. EN DAT IS BEST BIJZONDER VOOR DE BENELUX.”

HENK VLIJM – OPTIGRÜN BENELUX de 5 de gevel

136

137

DE DAKAKKER ROTTERDAM

“ IK BEN ERG TROTS OP DE STAD. ROTTERDAM HEEFT EEN ONVOORSTELBARE HOEVEELHEID GROENE DAKEN.”

een urban farm met dakterras op de vijfde gevel. “Tijdens het initiëren van het project kwamen we erachter dat het dak veel minder gewicht aankon dan gedacht,” stelt Henk Vlijm van Optigrün Benelux. Daarom werd gekozen voor een extra lichte opbouw. Daarnaast waren er nog geen dakranden. Dagelijks komt

EMILE VAN RINSUM ROTTERDAMS MILIEUCENTRUM

er toch een hele groep mensen Rotterdam

op het dak. De veiligheid mag niet onderschat worden. Langs het dak werden daarom EPS-plantenbakken geplaatst. “Een mooie aanvulling op de stadsboerderij die tot een veilige betreding van deze multifunctionele vijfde gevel leidt,” aldus Vlijm.

dak,” stelt Emile Van Rinsum van

herleid tot nul. Het Slimdak lost dit

het Rotterdams Milieucentrum. “Dit

op door er een ‘Drossel’ onder te

kan heel uitgebreid, maar voor ons

plaatsen. Een holle ruimte die gevuld

is het vooral erg belangrijk dat we

kan worden met water, gekoppeld

iets doen met wateropvang.” De

aan het Smart Flow Controlsysteem.

De gemiddelde Rotterdammer

klimaatopwarming zorgt immers voor

Deze kijkt continu hoeveel

denkt misschien nog: ‘Regenwater?

extremere weersomstandigheden:

bergingscapaciteit het dak heeft.

Niet mijn probleem.’ Maar de

langere periodes van droogte,

Indien er nog ruimte beschikbaar is,

klimaatverandering heeft wel degelijk

intensere regenbuien, maar vooral veel

dan blijft de Drossel dicht en wordt het

een impact op het straatniveau.

water in de stad. Wateromvang en

water benut voor het groen en extra

Het Slimdak laat zien wat inwoners

bufferdaken worden cruciaal. Groene

koeling. Op het moment dat de bui er

van de stad zelf kunnen doen

daken zijn hiervoor een uitstekend

niet langer in past, dan onderzoekt de

om wateroverlast in hun straat te

middel. Het dak op de DakAkker bevat

server hoeveel reservecapaciteit er

beperken en zo waarde toe te voeren

tal van planten die dagelijks water

moet vrijgemaakt worden. Deze wordt

aan hun dak.

nodig hebben. Het water uit de hemel

gereguleerd vrijgemaakt, zodat de bui

is gratis en wordt opgevangen door

uiteindelijk kan worden geborgen.

programma opgesteld. Aan de

99% van al het hemelwater op. Het water bergen. Dit water komt niet op straatniveau terecht in het openbare

VAN SLOOPPAND TOT MULTIFUNCTIONELE VIJFDE GEVEL

Optigün Smart Flow Control Systeem

de 5 de gevel

hand van een watertafel met een ‘domme’ en een ‘slimme’ stad wordt gedemonstreerd wat groene daken allemaal kunnen doen. Als het

domein, waardoor de hoeveelheid wateroverlast gevoelig afneemt.

Voor de scholen in Rotterdam heeft de DakAkker ook een educatief

het groendak. De vijfde gevel vangt Slimdak kan namelijk zo’n 60.000 liter

REGENWATER? NIET MIJN PROBLEEM.

De grootste uitdaging bij dit project

regent in de grijze, domme stad,

was de constructie van het gebouw.

dan loopt alles in de riolering. In de

Een standaard groendaksysteem zou je

Het is een voormalig slooppand,

slimme, groene stad wordt het water

kunnen vergelijken met een spons. Het

een voormalig kraakpand, dat een

gebufferd en opgevangen door de

absorbeert water, maar als die spons

herbestemming kreeg in de vorm

retentiedaken, wat leidt tot minder

vol zit wordt het bergend vermogen

van woningen, kantoorruimtes en

wateroverlast in de stad.

138

139

PROJECT VANDERMAELEN SINT-JANS-MOLENBEEK

PROJECT VANDERMAELEN IN MOLENBEEK

Project Vandermaelen, Sint-Jans-Molenbeek

ZET BESTAANDE THEORIEËN OVER PLATTE VIJFDE GEVELS ‘OP DE HELLING’

In Sint-Jans-Molenbeek geven citydev.brussels en BAM Contractors een frisse touch aan de gemeente.

Met aandacht voor sociale integratie, groen in de stad en duurzame energie biedt Project Vandermaelen 31 nieuwe woningen aan. Het gebouw is helemaal passief en telt ruim dertig procent nulenergiewoningen door warmtekrachtkoppeling en zonnepanelen op het energiedak.

Op dit gebouw werd het SitaMore-retentiesysteem in absolute wereldprimeur in gebruik genomen.

TEKST B2Build

“ HET DAK WORDT HIER ECHT ALS VIJFDE GEVEL BENUT, IN DIT GEVAL ZITTEN WE MET EEN EXTRA FUNCTIE: HET BUFFERDAK. DE HELLINGSGRAAD VAN HET DAK BEDRAAGT 0,0%, HET WATER BLIJFT ER DUS OP STAAN. ONZE FUNCTIE BESTAAT ER IN HET WATER DRUPPELSGEWIJS IN DE RIOLERING TE GAAN LOZEN.”

GEERT DEBRUYNE, SITA-BAUELEMENTE

de 5 de gevel

140

141

PROJECT VANDERMAELEN SINT-JANS-MOLENBEEK

In Brussel is het water dat je

twee procent helling. Geert Debruyne

mag lossen aan de riolering voor

van Sita-Bauelemente: “Bij Project

nieuwbouwprojecten tegenwoordig

Vandermaelen is er echt sprake van

beperkt tot drie liter per seconde.

0,0 procent helling, waardoor het dak

BAM Contractors kozen bewust

dienst doet als stormbekken dat de

voor het SitaMore-retentiesysteem

eerste regenvlagen gaat opnemen. Het

om aan deze voorwaarde van drie

water op het dak wordt dan langzaam

liter per seconde te voldoen. “Dit

geloosd aan de riolering, aan maximaal

perfect vlakke dak vormt een soort

drie liter per seconde. Door dit nieuwe

van reservoir, dat bij neerslag het

systeem van hemelwaterafvoer raakt

water buffert tot 4cm hoogte.

de Brusselse riolering niet overbelast

Vervolgens wordt het hergebruikt

wat uiteindelijk iedereen ten goede

voor de sanitaire voorzieningen

komt.”

SitaMore-retentiesysteem

Project Vandermaelen, Sint-Jans-Molenbeek

in het gebouw. Overtollig water wordt langzaam afgevoerd naar de riolering. In het geval van zware neerslag zijn er overstorten voorzien,” aldus Geert Debruyne van SitaBauelemente. Oorspronkelijk waren er zes afvoerpunten op het dak voorzien, maar uit de berekeningen van Sita-Bauelemente bleek dat drie afvoerpunten al volstonden om aan de stedenbouwkundige vereisten te voldoen.

Op het vijfde niveau heb je naast het energiedak van 477m2 een samenkomstgedeelte, waar ruimte is voor moestuinen en insectenhotels.

Groen wordt letterlijk de stad binnengebracht. Enkele niveaus lager bevindt zich het ‘savannedak,” waar gezinnen gezellig tijd met hun kinderen kunnen spenderen. Op al deze daken wordt het hemelwater gebufferd met het SitaMoreretentiesysteem. Het water wordt voor een deel ook hergebruikt om de tuinen te besproeien en om de gemeenschappelijke ruimtes te onderhouden.

Platte daken worden al langer geconstrueerd, maar volgens de norm spreekt men dan nog steeds van

de 5 de gevel

“VOOR HET GEHEEL

IS DE OPLOSSING

VAN SITA HEEL

BELANGRIJK OM

IN DE TOEKOMST GELIJKAARDIGE

PROJECTEN TE KUNNEN BOUWEN IN HET BRUSSELSE.”

OLIVIER VAN DEN MOOTER, BAM CONTRACTORS

142

143

PLANNEN VOOR PLAATS

“ DE OPLOSSINGEN IN PLANNEN VOOR PLAATS BIEDEN NET MÉÉR LEVENSKWALITEIT: GROENERE STEDEN, AANGENAMERE STEDEN, LEEFBARE STEDEN, MEER PUBLIEKE RUIMTE… DUS EIGENLIJK WINST IN PLAATS VAN WAT IEDEREEN ALTIJD DENKT: VERLIES!”

OF HOE DE VLAAMSE BOUWMEESTER RUIMTE WIL MAKEN VOOR MENS EN NATUUR

ruimtelijke ordening, of het gebrek

van grond- en vastgoedspeculatie

eraan. We hebben ongeveer nog drie

zetten de open ruimte onder druk.

procent natuur over in Vlaanderen. Je

En dit ondoordacht ruimtegebruik

kan dus met een gerust hart zeggen

speelt dan weer een wezenlijke rol

dat Leo Van Broeck aardig de stok in

in de klimaat- en energiecrisis die

het hoenderhok heeft weten te werpen

ons allen voor enorme uitdagingen

met die eenvoudige vaststelling. ‘Drie

plaatst. De Bouwmeester beschouwt

procent?!,” zegt iedereen dan. En die

‘ruimtelijke nederigheid’ dan ook als

zijn we aan het afkalven à rato van

een planetaire burgerplicht.

twaalf voetbalvelden per dag. Dan

Willen we onze klimaat- en

beseft iedereen wel dat er iets moet

energiedoelstellingen halen, volgende

gebeuren.”

generaties een toekomst bieden en de biodiversiteit vrijwaren, dan moeten

“Eerst dacht ik om in Vancouver,

we eerst en vooral anders gaan

Stockholm, Kopenhagen… te gaan

nadenken over wonen en bouwen,

filmen, maar eigenlijk zijn we in ons

over ontwikkeling en mobiliteit. De

land beter bezig dan wij zelf durven

film laat zien dat die mindswitch

denken. Op sommige vlakken toch.

niet in het teken hoeft te staan van

Want wat we in Vlaanderen nog altijd

bezuiniging, versobering of verlies.

niet beseffen is hoezeer onze Vlaamse

Want hoe vertrouwd of waardevol die

Hij toont hoe compacter bouwen, de

omelet, het feit dat we overal zijn

Vlaamse (stads)landschappen ook

versterking van stads- en dorpskernen,

gaan bouwen, de kern is van actuele

ogen, de pijnpunten zijn ons evenzeer

een slimme omgang met erfgoed

problemen zoals met openbaar vervoer.

bekend: door de verkavelingswoede

en de creatie van open ruimte de

We denken altijd dat de problematiek

en de oprukkende lintbebouwing

levenskwaliteit net kunnen verhogen.

zich afspeelt op het vlak van mobiliteit,

worden groen en open ruimte alsmaar

Een kwaliteitsgestuurde aanpak mét

maar eigenlijk moeten we eerder gaan

schaarser, we rijden ons vast in de

oog voor de sociale dimensie en voor

denken aan de organisatie van onze

file en er zijn problemen met de

diversiteit, en de ontwikkeling van

openbare ruimte. Hoe moeten we die

waterhuishouding. Aan de hand van

nieuwe vormen van procesvoering

herorganiseren, beter organiseren?

inspirerende voorbeelden en van

(participatie, publiek-private

Aspecten zoals klimaat en energie

gesprekken met deskundigen en

samenwerking…) bieden de sleutel

zullen daar ook mee gebaat zijn.”

vernieuwers laat de film zien hoe

tot een aangenamere, gezondere,

het beter kan. Door de juiste inzet

beter uitgeruste en meer inclusieve

van architectuur, stedenbouw en

leefomgeving. Even terugblikken met

landschapsontwerp kan een nieuw

filmmaker Nic Balthazar.

NIC BALTHAZAR

PLANNEN VOOR PLAATS.

bewoning, transport en allerlei vormen

“Het idee van de Vijfde Gevel is

ruimtelijk model worden ontwikkeld

misschien wel de missing link tussen

dat winsten oplevert voor iedereen.

De ontwikkeling van zo’n nieuw ruimtelijk model is cruciaal in de transitie naar integrale duurzaamheid,

WINST IN PLAATS VAN WAT IEDEREEN ALTIJD DENKT: VERLIES!

de 5 de gevel

architectuur en stadsbeleving. Nu denken we, die Vijfde Gevel, daar moeten zonnepanelen op komen, maar de zonnepanelen van de toekomst

zowel wereldwijd als in de

Nic Balthazar en Vlaams Bouwmeester Leo Van Broeck nemen ons in ‘Plannen voor Plaats’ mee op een tocht langs Vlaamse wegen, dorpen en steden, op zoek naar vernieuwende ruimtelijke projecten en frisse ideeën over de inrichting van onze leefomgeving.

DE VIJFDE GEVEL

specifiek Vlaamse context. In zijn

“Ik denk dat Leo Van Broeck als vijfde

zullen ook gewoon onze dakpannen zijn.

‘Meerjarenprogramma 2017-2020’ stelt

Vlaamse bouwmeester heel Vlaanderen

Dan zullen we onze gevels ook kunnen

Vlaams Bouwmeester Leo Van Broeck

en eigenlijk ook mij tot het besef heeft

gebruiken om bijvoorbeeld water te

één boodschap centraal: wij mensen

doen komen dat al onze problemen

bufferen of om plaats te geven aan de

nemen te veel plaats in. Energie-

vandaag inzake klimaat, energie

natuur, waar amper nog plaats blijkt

en voedselproductie, industrie,

en mobiliteit samenkomen in onze

voor te zijn. Dat is pas een cool idee.”

144

NEWS

145

ILOT WONEN SACRÉ EN WERKEN IN 2030

ILOT SACRÉ: KWALITEITSVOLLE STADSINBREIDING IN HARTJE BRUSSEL TEKST Tim Janssens

DORPSSFEER

Op 100 meter van de Brusselse Grote

het in Brussel van de steegjes en

Markt blaast het Îlot Sacré-project

straatjes, terwijl de omwonenden

een van de laatste braakliggende

vaak in erbarmelijke omstandigheden

De gebouwen zijn bewust niet

terreinen in het historisch centrum

leefden. Sindsdien ontvluchtten

kaarsrecht gepositioneerd om de

nieuw leven in. Dit dankzij de creatie

de hoofdstedelingen het historisch

dorpssfeer van weleer opnieuw op te

van een stijlvolle buurt met een

centrum. Momenteel vindt de

wekken. Tijdens de grondwerken die

hedendaags karakter én respect voor

omgekeerde beweging plaats. Opnieuw

aan de realisatie van de woonvolumes

het erfgoed. Een intelligente stedelijke

in de stad komen wonen is deze dagen

voorafgingen, kwamen er onderdelen

verdichtingsoperatie, die intussen al

een verantwoorde keuze. Het Îlot

van vroegere straatjes aan de

bekroond werd met een nominatie

Sacré-project bewijst in ieder geval dat

oppervlakte. De oude kasseien die zo

voor de Victor Horta Prize 2018 en een

het mogelijk is om zelfs in een extreem

teruggevonden zijn, zijn (her)gebruikt

MIPIM-award.

dens stadsweefsel (uiterst) aangename

in de bestrating van het nieuwe

Honderd jaar geleden krioelde

leefomstandigheden te creëren.

pleintje. Dominique Delbrouck:

de 5 de gevel

146

NEWS

147

ILOT SACRÉ

“De wil om het tracé van de voormalige passage te hernemen en een pleintje

CONTR AST VAN NATUURLIJKE MATERIALEN

aan te leggen, bracht ons ertoe een

de hogere en lagere delen. Met een zijkant vol donkergrijze leien vormt

bijzonder gebouw te ontwerpen: de

“Net als de bouwheer wilden we

de Campanile geen uitzondering

Campanile. Het geeft de plek een

opteren voor duurzame materialen:

op deze regel. Bovendien vinden

specifiek karakter en is als dusdanig

blauwe steen voor de bestrating

we onder elk balkon een opvallend

een beetje emblematisch geworden

van het binnenplein, de plinten

kleuraccent terug. Deze ‘disruptieve’

voor dit unieke project.”

en de trappen,” gaat Dominique

verhouding tussen hoog en laag

De toegangsdeuren van de woningen

Delbrouck verder. “Baksteen met een

maakt het mogelijk om stap voor

geven telkens uit op het binnenplein,

heldere tint om het binnengebied

stap aan de hoogte van het project

waar een boom garant staat voor een

visuele ademruimte te geven en

te wennen. Een waar huzarenstukje,

groene toets. De gevels ontplooien zich

een interessant contrast met de

fijntjes geboetseerd. Net zoals een

via een ritme van open en gesloten

donkergrijze leien te creëren – een

kantkloswerkje.

delen, verwant aan de verticaliteit die

dakbedekking die in heel de wijk terug

terug te vinden is in de omringende

te vinden is. We wilden allesbehalve

Dominique Delbrouck: “De

bebouwing. Uit respect voor de

een kopie van het verleden maken en

materiaalkeuze was een uiterst

historische context werd er geopteerd

besloten dus ook de verticale gevels te

belangrijk aspect van het project,

voor hellende daken en puntgevels.

bekleden met Eternit Alterna-leien om

maar het was slechts het topje

De hoogte van de kroonlijsten komt

uitgepuurde, contrastrijke façades te

van de ijsberg. Voordien ging het

overeen met die van de gebouwen

genereren.”

om inhoudelijke vraagstukken en zingeving. DDS+ spitst zich toe

rond de site: gelijkvloers +2 of +3.

De heldere baksteen is toegepast

op projecten die de stad en haar

in een wildverband, terwijl de leien

bewoners iets bijbrengen. We hanteren

rechtlijniger geplaatst zijn. In de

een vaste lijn, waarbij we nadenken

dakvolumes is er daarentegen

over de inplanting, de publieke ruimte,

Een ander markant kenmerk van het

sprake van een variabele mix tussen

enzovoort. Dit alles met de bedoeling

project zijn de duplexappartementen

open en gesloten delen, terwijl de

om opnieuw bewoners naar de stad te

ter hoogte van de daken. Om ze extra

gevelopeningen in de baksteenfaçades

lokken.”

te onderscheiden van de lagere delen

strikt uitgelijnd zijn. Zelfs het ritme van

van de gebouwen, zijn ze lichtjes

de borstweringen is bewust gekozen

WONINGEN OP DE DAKEN

teruggetrokken gerealiseerd en uniform bekleed met de donkergrijze vezelcementleien Eternit Alterna.

Dakkapellen met grote raampartijen op de scheiding tussen dak en gevel doorbreken de donkere schil en verzekeren de woningen van een riante natuurlijke lichtinval. Dominique Delbrouck: “Van beneden af bekeken geven deze volumes, die uit de monolithische leigehelen springen, de indruk dat zelfs de daken bewoond zijn en dat elke vierkante meter ruimte dus optimaal benut is. Bovendien resulteert de atypische kleurkeuze in een uiterst hedendaagse uitstraling.”

de 5 de gevel

in functie van het contrast tussen

148

PRODUCT NEWS

149

NO ROOF TO WASTE DERBIGUM 12.800 ton CO2 . Zoveel heeft Derbigum tot nu uitgespaard met haar recyclagestrategie. Het gerecycleerd bitumen wordt verwerkt in een onderlaag: Derbicoat NT (30%) en een toplaag: Derbigum NT (25%), 2 “New Technology”-dakbanen zelf ontwikkeld door Derbigum. Door hun lagere CO2-uitstoot tijdens hun levenscyclus zijn zij milieuvriendelijker.

Recuperatie van snijresten en oude daken

PwC certificeert dit.

www.derbigum.be

Recyclage

Realisatie van een dak

URBANSCAPE – INNOVATIEF LICHTGEWICHT GROENDAKSYSTEEM

Productie van DERBIGUM® NT

KNAUF INSULATION Groendaken staan meer dan ooit in the picture.

Ze komen mooi tot hun recht in unieke

SITA BAUELEMENTE

architecturale pareltjes van kantoren en

SITA

Zoals deze woning in Alsemberg waarbij het

“Waterafvoer" wordt “total water-management”: soms moet het water van het dak af, soms niet, we bepalen hoeveel en wanneer we regenwater afvoeren, bufferen of recupereren. Sita Bauelemente denkt mee met

SOLIDOR TERRASDRAGERS

de Sita-Green en Sita-Retention en deelt zijn know-how met bouwheer, architect, studiebureau, aannemer en dakdekker.

www.sita-bauelemente.de

bedrijfspanden. Maar ook voor residentiële gebouwen zorgt de integratie van een extensief groendak voor een esthetische meerwaarde.

FOAMGLAS®: EEN UITZONDERLIJK MATERIAAL FOAMGLAS Door hun lage lambdawaarde (0,036 W/mK)

SOLIDOR

bieden de T3+-platen, naast de bijzondere Solidor Rubber & Products is gespecialiseerd

eigenschappen van cellenglas, ook een

in hoogkwalitatieve terrasdragers voor

thermische en economische meerwaarde.

houten plankenvloeren en betontegels.

Al even uitzonderlijk zijn Platdak25 – een

Deze terrasdragers zijn traploos in hoogte

25-jarige garantie op platte daken, uniek in

verstelbaar. Ze garanderen een ongekend

Europa – en Roofscan, gratis analyse van

draagvermogen en zorgen voor een vlotte

bestaande daken.

plaatsing van het terras in alle

www.foamglas.be

omstandigheden.

de 5 de gevel

www.solidor.be

foamglasthenextgeneration.com/be-nl

groendak het verlengde van de tuin wordt.

Met het lichtgewicht systeem van Urbanscape vormt de draagkracht van het dak geen probleem en kan dit op heel korte termijn geplaatst worden.

De isolerende eigenschappen en de waterbuffering zijn voor deze eigenaar alvast mooi meegenomen! www.knauf.be

PRODUCT NEWS

150

151

NIEUW BIJ VELUX COMMERCIAL: STEP-OPLOSSING VELUX COMMERCIAL

Aluminium muurafdeksystemen van

DUURZAAM VERWARMEN KAN MET GRATIS WARMTE UIT DE LUCHT

Roval Aluminium onderscheiden zich

MITSUBISHI

Zeer geschikt voor utiliteitsgebouwen zoals

ALUMINIUM MUURAFDEK­ SYSTEMEN

scholen, zorgcentra en kantoren.

ROVAL ALUMINIUM

De Step-oplossing is een nieuwe toepassing met VELUX modulaire lichtstraten. De unieke trapsgewijze structuur is speciaal ontworpen voor grote glazen oppervlaktes zoals atria.

veluxcommercial.be

op verschillende vlakken. Het unieke Met een warmtepomp haal je (gratis) energie uit

schroefloze montage, ze zijn duurzaam,

de buitenlucht vanop de vijfde gevel en zet je

kwalitatief hoogwaardig en in vrijwel

die om in warmte. Die warmte verspreid je dan

alle Ral-kleuren leverbaar. Roval

via toestellen die de warme lucht binnen blazen

biedt bovendien voor elke situatie

of langs de centrale verwarming (bij voorkeur

maatwerkoplossingen.

OPTIGRÜN RETENTIEDAKEN OPTIGRÜN BENELUX

klangensysteem zorgt voor een

www.roval.be

warmtepomp ook kan gebruiken als airco? Zo houd je je woning in de winter aangenaam warm en op warme zomerdagen lekker koel.

Precies omdat een warmtepomp 75 procent

ETERNIT LEI: LICHTGEWICHT BUITENSCHIL

van z’n energie uit de lucht haalt, is het een

ETERNIT

Warmtepompen zijn ook ideaal om de

loopt in 24 uur leeg om een volgende hoosbui

De Eternit-lei is een betrouwbare oplossing en een dankbaar

te optimaliseren via het aanwezige Smart Grid

aan te kunnen.

materiaal voor ieder renovatieproject. Een groot pluspunt is

Ready contact.

www.optigruen.be

haar lichte gewicht, waardoor ze op de bestaande dakstructuur

Meer weten? Vraag advies bij Mitsubishi Electric.

kan worden geplaatst zonder die eerst te versterken. Bij de

www.zero-impact.be

In navolging van vele andere steden in de wereld zullen er maatregelen komen om water op te vangen daar waar het valt en binnen 24 uur de berging weer ter beschikking te stellen voor een volgende hoosbui. Dat kan enkel met zogenaamde retentiedaken. De waterberging

voorzien. De leien vragen niet veel opbouwhoogte. Zo blijft er

de 5 gevel

voldoende ruimte vrij om de gevel maximaal te isoleren, zonder dat de rooilijn overschreden wordt.

milieuvriendelijk alternatief voor fossiele brandstoffen. Zeker als je de overige 25 procent die je nodig hebt om het toestel van elektriciteit te voorzien, uit zonne-energie haalt. zelfconsumptie van lokaal opgewekte elektriciteit

renovatie van een gevel is het niet nodig om extra fundering te de

vloerverwarming). Wist je trouwens dat je een

www.eternit.be

152

153

Full service fotografie en video, van concept tot realisatie.

Indrukken, sferen, gevoelens zetten we om in verrassende architectuur-beelden.

Sint-Denijslaan 489 9000 Gent Tel. 09 242 82 07

Fotografie: Architectuur ∙ Food ∙ Reportage ∙ Industrie ∙ Stad ∙ People/Fashion ∙ Product ∙ Lifestyle ∙ Kunst ∙ 360° Video: Interview ∙ Productieproces ∙ Webvideo ∙ Reclamespots ∙ Instructievideo’s ∙ Bedrijfsfilms ∙ Reportage ∙ Motion Graphics ∙ Cinemagraphs ∙ Animatie Droneproducties: Dronefotografie en -video FotografiGrote e: Architectuur ∙ Food ∙ Reportage ∙ Industrie ∙ Stad ∙ People/Fashion ∙ Product ∙ Lifestyle ∙ Kunst ∙ 360° Video: Interview ∙ Studio’s: Studio ∙ Foodstudio ∙ Tuinstudio ∙ Locatie Productieproces ∙ Webvideo ∙ Reclamespots ∙ Instructievideo’s ∙ Bedrijfsfilms ∙ Motion Graphics ∙ Cinemagraphs ∙ Reportage Studio’s: Grote Studio ∙ Foodstudio ∙ Tuinstudio ∙ Locatie ∙ info@studioclaerhout.be • www.studioclaerhout.be info@studioclaerhout.be • www.studioclaerhout.be STUDIO CLAERHOUT BEVINDT ZICH OP DE

TRENDS NEWS & CASES

154

156. BIM GOES GREEN

EN NEGEN ANDERE BIM-TRENDS

IN DE INSTALLATIESECTOR 160. BIM OP MAAT VAN DE KLEINE KMO 166. VAN BIM NAAR BLOCKCHAIN

HOE WORDT HET BOUWTEAM HIER BETER VAN? 168. GEBRUIK VAN BIM BUITEN

DE KLASSIEKE BOUWCYCLUS

DRIE VOORBEELDEN VAN DE KLEINE KMO 170. RENOVEREN MET DE ‘POINT CLOUD’?

155

BIMPL ATFORM

HET DIGITALE BOUWTEAM

BIM is het bouwen van de toekomst. Opdrachtgevers, architecten, producenten, adviseurs, aannemers en installateurs zullen allemaal mee op de trein moeten springen.

BIM zal het bouwlandschap de komende jaren hertekenen.

DEEL 5

BIM-platform

156

157

BIM GOES GREEN

BIM GOES GREEN EN NEGEN ANDERE BIM-TRENDS IN DE INSTALLATIESECTOR

1.

MODULAIR BOUWEN & PREFAB

daarop de juiste artikelinformatie en aanwijzingen voor de werkplaats. Zo kunnen onderdelen snel gemonteerd

De opkomst van Virtual en

Kosten reduceren en het bouwproces

worden en ontstaat er een

Augmented reality (VR en AR) in

versnellen: dit zijn twee grote

efficiënte workflow van ontwerp tot

de installatiesector. Virtual reality,

voordelen van modulair bouwen.

prefabricage en installatie.

waarbij je uitgebreide 3D-modellen

Gebouwdelen worden in een

Ook commercieel manager C-SITE

met een bril als de Oculus Rift kunt

werkplaats voorbereid en gemonteerd,

Josefien Vanhuyse (Asoreco) sluit

bekijken, leent zicht uitstekend

al voordat er met de bouw begonnen

zich hierbij aan: “Als eigenaarschap

voor projectpresentaties bij de

is. Wie aan prefab denkt, denkt in

gedefinieerd moet zijn, dan is het

klant. Augmented reality, waarbij de

eerste instantie misschien aan prefab

volgens mij de klant of bouwheer. Maar

werkelijkheid met virtuele beelden

betonmuren en vloeren, maar ook

eigenlijk zou je het net zo goed als een

samensmelt door bijvoorbeeld de

steeds meer MEP elementen worden

shared ownership moeten kunnen zien.”

Microsoft Hololens, is veelbelovend

prefab voorbereid. De Stabicad for

als het gaat om trainingstool of om

Revit prefab module maakt zo’n workflow mogelijk. MEP engineers kunnen nu, op basis van de informatie

clashtesten op locatie uit te voeren.

2.

INTERNET OF THINGS

in het BIM-model, snel prefab tekeningen genereren met

Nieuwe technologieën doen hun intrede, trends van vorig jaar zetten nu door en steeds meer bedrijven profiteren van gereduceerde faalkosten en productievere werkprocessen dankzij BIM. Voor wie zijn BIM-projecten naar een hoger niveau wil tillen, zijn dit zijn de belangrijkste trends om in de gaten te houden.

TEKST B2Build

BIM-platform

3.

AUGMENTED/VR REALITY

Denk ook eens aan de mogelijkheden voor beheer op afstand middels een monteur op locatie met AR bril en een

Slimme thermostaten en

expert op kantoor. Voor velen nu nog

intelligente ventilatiesystemen

toekomstmuziek, maar als producten

zijn al geruime tijd de norm in de

in bouwprojecten voorzien zijn van

installatiebranche. De inmenging

de juiste data, is veel mogelijk. Ook in

van grote technologiereuzen

2020 zijn de ontwikkelingen van deze

zoals Apple, Google en Samsung

visuele technologie interessant om

in deze markt zorgen ervoor dat

in de gaten houden, want er komen

onze huizen steeds slimmer gaan

steeds meer mooie toepassingen

worden. Maar de verwachting is dat

voorbij.

het Internet of Things (IoT) ook het werk van installateurs en modelleurs gaat veranderen. Denk aan de voordelen die IoT biedt als het gaat om ontsluiten van BIM-data aan

4.

DIRECT BESTELLEN UIT HET MODEL

prefab werkplaatsen, leveranciers of modelleurs. Modelleren en bestellen

Het besef dat BIM meer is dan alleen

wordt veel eenvoudiger dankzij cloud-

het bieden van 3D-inzicht, groeit

apps zoals de ABB Switch Range

onder installateurs. Het verrijken van

Configurator of de Rexel Wholesale

BIM-modellen met data maakt een

Connector. Dankzij up-to-date data

model een stuk waardevoller, mits er

ontwerpt men direct, met ‘ready to

op een slimme manier gebruik van

order,” producten die direct op de

wordt gemaakt. Zo zijn er steeds

bouwplaats geleverd kunnen worden.

meer bedrijven die profiteren van

Misschien nog niet direct zichtbaar,

samenwerkingen tussen fabrikanten,

maar het Internet of Things gaat

leveranciers en BIM-software-

het werk van installateurs grondig

ontwikkelaars. Er komen voortdurend

veranderen.

nieuwe bestelbare

158

159

BIM GOES GREEN

installatietechnische producten beschikbaar als BIM-objecten, inclusief actuele productgegevens,

6.

BIM NAAR DE BOUWPLAATS: 3D-LASERSCANS EN DRONES

software functionaliteit gebundeld

technologie, die lang werd gezien als

aanbieden. Zo hebben ingenieurs een

‘gimmick’ voor nerds, werd in 2017

gigantisch aanbod ter beschikking

het eerste huis volledig 3D-geprint.

10.

4D-, 5D- EN 6D-BIM

toe: kosten en materialen. Naast de standaard ontwerpparameters worden nu ook details zoals geometrie,

met toegang tot alle tools. Twee

De technologie heeft veel potentie

Verder denken dan 3D-BIM lijkt op

esthetiek, thermische en akoestische

Dankzij deze informatie kunnen

In 2020 zijn er meer mogelijkheden dan

verschillende modellen waarbij geldt:

om zeer accurate gebouwdelen

dit moment slechts voor een enkele

eigenschappen meegenomen in een

artikelen direct vanuit het model

ooit te voren om BIM-modellen met

de gebruiker profiteert van een groter

te creëren, in relatief weinig tijd

installateur te zijn weggelegd. Maar

project. Zo kunnen engineers al in

besteld worden. Voorbeelden

actuele informatie te verrijken. Denk

aanbod en flexibiliteit en kiest welke

en met weinig materiaalverlies.

daar gaat in 2020 verandering in

een vroeg stadium zien welk effect

van applicaties hiervoor zijn de

hierbij aan het werken met pointcloud:

tools bij zíjn werkwijze aansluiten.

Dankzij accurate digitale product- en

komen; de eerste bedrijven zetten

een beslissing heeft op de kosten van

MEPcontent Rexel Wholesaler

door middel van het uitvoeren van een

projectdata (bijvoorbeeld in de vorm

al stappen met 4D-, 5D- en zelfs

een ontwerp. 6D-BIM richt zich vooral

App en de koppeling tussen

3D-laserscan kan op de bouwplaats een

van 3D-componenten op MEPcontent)

6D-BIM. Bij 4D-BIM praten we over

op de lange termijn, waarbij in een

Stabicad for Revit en Syntess

‘puntenwolk’ worden gemaakt. Deze

kan het 3D-printen op verschillende

het visueel inzichtelijk maken van

vroeg stadium data voor onderhoud

ERP-software. Een groot voordeel

scan bevat alle accurate 3D-afmetingen

manieren van pas komen in een BIM-

de bouwplanning. Dit is mogelijk

en duurzaamheid wordt toegevoegd.

van zulke tools is dat dubbel

van de bouwlocatie. Deze gegevens

proces. Denk aan het snel maken

met bijvoorbeeld de Autodesk

Dankzij dit soort verbeteringen

werk niet meer nodig is en dat

kunnen als basis worden gebruikt

Dat BIM voor een betere

van prototypes om te delen met

applicatie Navisworks. Maar met

op gebied van samenwerking en

de bestelde artikelen 1-op-1

voor het BIM-model in bijvoorbeeld

ketensamenwerking en interne

bouwpartners of het fabriceren van

name 5D-BIM (kostencalculatie)

datagebruik, halen installateurs ook in

overeenkomen met de gebruikte

Revit. Dit biedt met name uitkomst bij

efficiëntie zorgt, is wel bekend. Maar

componenten en prefab materiaal.

en 6D-BIM (lifecycle management)

2020 het maximale uit hun investering

producten in het model.

complexe projecten waarbij het lastig

ook de duurzame voordelen die BIM

Deze technologie gaat zich nog veel

zullen voor grotere projecten veel

in BIM.

(of zelfs gevaarlijk) is om projectdelen

biedt, spelen een steeds grotere rol.

verder ontwikkelen en is er zeker een

meerwaarde bieden. 5D-BIM voegt

handmatig te meten. In combinatie

Door in de ontwerpfase al rekening te

om in de gaten te houden.

twee eigenschappen aan 3D-BIM

met drones, die ook steeds vaker bij

houden met materialen en energie-

bouwprojecten worden ingezet, is dit

eigenschappen, kunnen gebouwen

een veelbelovende technologie voor het

veel energiezuiniger gebouwd worden.

opleveren van accurate BIM-modellen.

Dit heeft voordelen zowel tijdens de

zoals artikelnummers en afmetingen.

5.

MOBILE CLOUD APPLICATIES

8.

BIM GOES GREEN

In 2020 blijft de cloud collaboration-

constructiefase, waarbij dankzij BIM

trend doorzetten, wat vooral terug te

met prefab en modulaire constructies

zien is in het gebruik van mobile cloud applicaties op de bouw. Real-time data uit het bouw- en ontwerpproces

7.

PICK & MIX OF ALLES-IN-EEN?

kunnen tegelijkertijd door

gewerkt kan worden, als tijdens de operationele fase. In deze laatste fase kan enorm bespaard worden op energiekosten en CO₂-uitstoot, door

verschillende mensen op verschillende

Bij steeds meer producten is

juist product- en materiaalgebruik.

locaties bekeken worden. Het enige

het mogelijk deze aan te passen

Ook interessant is de ‘circulaire

wat hiervoor nodig is, is een internet

naar de persoonlijke behoeften

economie,’ waar bedrijven zoals de

verbinding. De Trimble Connect

van de gebruiker. Deze trend

BAM mee experimenteren: in de

app is een mooi voorbeeld van

zien we doorvloeien naar de

ontwerpfase al de demontage van

zo’n platform waarop partners in

installatiebranche: modelleurs kunnen

een gebouw simuleren, om ervoor

de cloud kunnen samenwerken –

zelf de tools kiezen waar zij mee

te zorgen dat een gebouw ook met

vanaf de ontwerpfase tot en met de

willen werken. Een ingenieur die

minimale inspanning en verlies

oplevering. Via de tablet, smartphone,

bijvoorbeeld vooral bezig is met het

gesloopt of gerecycled kan worden.

PC en de Microsoft HoloLens kunnen

plaatsen van kleppen, heeft geen duur

ingenieurs toegang krijgen tot de

softwarepakket nodig met alles erop

relevante en actuele informatie. Zo

en eraan. Hij kan de apps downloaden

kunnen BIM-modellen eenvoudig

die passen bij zijn taken en kan zijn

gedeeld worden met de bouwplaats

abonnement opzeggen wanneer zijn

en kan er ook vanaf de bouwplaats

werkzaamheden veranderen. Hier

Afgelopen jaar heeft de 3D-print

snel gerapporteerd worden voor een

tegenover staat de opkomst van alles-

technologie een enorme sprong

productieve samenwerking.

in-een pakketten en Suites, die veel

gemaakt in de bouwsector. Met de

BIM-platform

9.

3D-PRINTEN

160

161

BIM OP MAAT VAN DE KLEINE KMO

BIM OP MAAT

VAN DE KLEINE KMO

“De KMO moet vandaag nog naar

BIMio. Een eenvoudige, gratis tool die

is dit niet langer houdbaar. ”BIM kan

BIM (Building Information Model/

kleine ondernemingen de hand uitreikt

optreden als versterkende factor

Modelling/Management) kijken en

om met BIM aan de slag te gaan.

om de faalkosten in het bouwproces

liefst niet wachten tot morgen,”

Verwacht wordt dat de BIMio tool

terug te dringen, wat een positieve

stelt Bart Ingelaere, Adjunct

verspreidingsklaar is tegen oktober

impact heeft op de winstmarges.

Directeur-Generaal bij het WTCB.

2019.

Hierdoor kan de slagkracht van

Digitalisering wordt concurrentieel

bedrijven vergroot worden om meer

gezien een zeer sterke factor in

te innoveren,” stelt Adrien Buteneers,

BIM ALS VERSTERKENDE FACTOR

Hoofd Research – Bouw en Energie

leidt tot minder fouten, betere planning,

In de bouwsector worden faal- en

We bevinden ons in een

optimalisatie, hogere productiviteit en

verspilkosten — geschat tussen

overgangsperiode richting de

het besparen van geld.

8 en 13% — nog vaak ten onrechte

digitalisering van de bouwsector.

bouwprocessen.

Zo kan voor de werkelijke bouw een

Expertisecentrum PXL Hasselt.

digitale tweeling gemaakt worden, wat

Alle fases van het bouwproces (ontwerp, uitvoering, as-built, uitbating & onderhoud) hebben nood

Te vaak horen we: “BIM is niets voor mij.

Te duur, te ingewikkeld en enkel voor grote bouwbedrijven, architecten- en ingenieursbureaus.” De digitalisatie slaat echter ook in de bouw toe en BIM biedt heel wat voordelen om efficiënter en kostenbesparend te werk te gaan. Maar hoe begin je eraan? En welke stappen moeten nog gezet worden om de digitale samenwerking in de bouw breed te laten doorbreken?

TEKST B2Build

“BIM BIEDT DE MOGELIJKHEID OM TWEE KEER TE BOUWEN.” BART INGELAERE – WTCB

dat je in elke fase van het proces de juiste informatie voorgeschoteld krijgt en snel, efficiënt en kostenbesparend te werk kunt gaan. BIM heeft het potentieel om een universeel communicatieplatform te worden voor alle partijen binnen het bouwproces, met opvraagbare Augmented Reality door middel van apps.

Instappen in het BIM verhaal is

als onvermijdbare of onbeheersbare

“Ook de liftinstallateur zal binnenkort

voor veel KMO’s evenwel een hele

verlieskosten ingerekend. Met de crisis

inloggen op het digitale model om

opgave. Het is duur, vergt bijscholing,

van de afgelopen jaren en de marges

het onderhoudsboekje bij te werken,”

maar bovenal een mindswitch van

die onder druk komen te staan,

aldus Buteneers.

de betrokken partijen. Toch is het antwoord simpel, aldus Ingelaere.

“Wellicht is uw concurrent er vandaag al mee bezig, het komt hoe dan ook op u af. Probeer dus geen achterstand op te lopen, want de toekomst is BIM.” Het is geen lineair verhaal en kan plots exponentieel veranderen. Denk aan hoe we in een heel korte periode de overgang gemaakt hebben van de typemachine naar de computer.

Om kleine ondernemingen te helpen in te stappen in het BIM verhaal werkt het WTCB aan de ontwikkeling van

BIM-platform

aan informatie. BIM kan ervoor zorgen

“BIM IS EEN BETER SAMENWERKINGSPROCES MET EFFICIËNTIEWINST VOOR ALLE STAKEHOLDERS WAT RESULTEERT IN EEN OPTIMAAL PROJECT.” BART INGELAERE

162

163

BIM OP MAAT VAN DE KLEINE KMO

BIM TEAMS

AIKO Architecten is een kleine groep

aanbesteding op te maken.

met veel disciplines en grote projecten.

Een BIM-model heb je echter niet

Architect Jo Verstraete (AIKO

BIM heeft geholpen om de efficiëntie

direct. Een BIM-team is volgens Jo

Architecten & Ingenieurs) maakte de

omhoog te halen. “Je werkt allemaal in

Verstraete van groot belang. Het

overgang van gezond BIM-scepticus

één model, waardoor het makkelijker

BIM-team bestaat uit enthousiaste

tot fervent BIM-ambassadeur. Hij

is om samen te werken.” De klassieke

medewerkers om het verhaal op

maakte de overstap aan de hand van

manier van werken wordt immers

gang te trekken, een specialist om de

het pilootproject Communicatiehuis

steeds problematischer. Een bouwheer

implementatie te ondersteunen en

Claerhout, waarbij gevraagd werd

heeft vaak geen geduld meer om nog

te begeleiden en een bestuurder om

om een BIM-model te maken van het

te wachten tot het bestek opgemaakt

knopen door te hakken.

gebouw. Dankzij het enthousiasme van

is. De dag na zijn beslissing wil hij bij

de medewerkers en de begeleiding

wijze van spreken al een aanbesteding.

“In het begin gingen we all the way,

van een BIM-expert werd op slechts

Het voordeel met BIM is dat je die lijn

maar daarna hebben we toch moeten

twee weken tijd een klassiek 3D-model

kan verschuiven. Vanaf de bouwheer de

remmen om de omschakeling te maken.

opgesteld.

knoop heeft doorgehakt is het relatief

Medewerkers moeten zich volledig

snel en eenvoudig om met BIM een

aanpassen, je kan niet alles in één keer willen doen. Ook de aannemers zijn nog niet volledig mee. Ze zien nog graag

“NA EEN EERSTE KENNISMAKING HADDEN WE DE SMAAK TE PAKKEN.” JO VERSTRAETE – AIKO ARCHITECTEN & INGENIEURS

een plan in 2D. Er is een mindswitch nodig, maar we zitten in een overgangsfase. Het wordt vooral interessant als iedereen op de kar springt.”

BIM EN DE AANNEMER Aanbestedingsdossiers zijn vandaag

Bouwteams kunnen een oplossing

de dag niet bouwklaar en dat zorgt

zijn, maar worden in ons segment

voor een conflictmodel. Voor Joeri

te weinig toegepast.”

De Tender, ‘de Jonge Aannemer van het Jaar 2018,” gaat het bij BIM over efficiënter

“BIM biedt een grote meerwaarde om meer inzicht te geven aan alle partijen en om meer samen te werken.

samenwerken.

“Het moeilijkste blijft voor ons dat we pas betrokken worden als ontwerp, lastenboek en meetstaat al volledig klaar zijn.

Ook om op lange termijn beter aan onderhoud te doen. Wij willen in de toekomst vooral klaar staan voor BIM door onze mensen op te leiden.

We willen zelf stimuleren en niet wachten tot de ‘grote jongens’ of

Dat is veel te laat

opdrachtgevers dit opleggen. Door

om efficiënter

vandaag al met BIM te beginnen kan

te kunnen

er een basis gelegd worden om naar

werken.

de toekomst toe een voorsprong te hebben op de concurrentie.”

BIM platform

“DE TIJD DAT IEDEREEN OP ZIJN EIGEN EILANDJE BEZIG IS, IS GEPASSEERD. IK GELOOF HEILIG DAT WERKEN IN EEN BOUW- TEAM DE TOEKOMST IS. ALLEEN REDDEN WE HET NIET MEER. BIM IS DE IDEALE TOOL OM TE GAAN SAMENWERKEN.” JO VERSTRAETE – AIKO ARCHITECTEN & INGENIEURS

164

165

BIM OP MAAT VAN DE KLEINE KMO

Er werd beslist om van de hele

opzichte van de klassieke werkwijze

rond een bouwproject te werken,

façade een 3D-scan te maken. Deze

van meten en passen op de werf.

wordt zonder meer de toekomst in

hogeresolutie puntenwolk werd dan

Een doordacht gebruik van BIM als

de bouwwereld. Zowel de architect,

opgeschoond en binnengehaald in

methode, proces en hulpmiddel om op

aannemer als de opdrachtgever

een 3D-programma. Hierdoor waren

een efficiënte wijze met diverse partijen

plukken hier de vruchten van.

alle imperfecties zichtbaar tot in het kleinste detail. Stukken beton die mee afgebrokkeld waren, oneffenheid van metselwerk, etc.

Dit zorgde ervoor dat de montagestukken exact pasklaar konden voorgemonteerd worden en er op de werf geen improvisatie meer nodig was. Een fikse besparing ten

“BIM KAN ONS HELPEN OM MEERWAARDE AAN DE KLANT OP LANGERE TERMIJN TE BIEDEN.” JOERI DE TENDER – AANNEMINGSBEDRIJF DE TENDER BIM IN VERBOUWINGEN

te reduceren. Zo moest Jonckeheere

een opmeting van het afgewerkte

bijvoorbeeld een nieuwe houten

gebouw, maar geen details. Een

Pieter Vandewalle, medeoprichter

façade monteren aan een oud

nieuwe opmeting zou enkel een

van studiov2, werd aangezocht

gestript industrieel pand, bestaande

geïdealiseerd beeld opgeleverd

door Jonckheere Projects Prefab

uit een mix van materialen,

hebben.

Houtskeletbouw uit Asse om slimme

betonkolommen en -balken,

oplossingen te bedenken om de

metselwerk, etc.. Van het gebouw

montage- en faalkosten op de werf

bestonden dan nog wel plannen en

BIM-platform

“BIM KAN EEN ABSOLUTE MEERWAARDE EN VERBETERING ZIJN VOOR DE WORKFLOW.” PIETER VANDEWALLE – STUDIO V2

166

167

VAN BIM NAAR BLOCKCHAIN

VAN BIM NAAR BLOCKCHAIN, HOE WORDT HET BOUWTEAM HIER BETER VAN?

verantwoording moeten afleggen aan de hoofdaannemer, ook weer hun eigen deadlines. Een vergelijkbaar administratief proces treedt in werking wanneer zij bepaalde werkzaamheden opleveren. Hoe kunnen we het contractuele papierwerk en het dure en tijdrovende proces om betaald te

Blockchain is een systeem dat gebruikt kan worden om gegevens vast te leggen.

Je kan het vergelijken met een grootboeksysteem voor het registreren van transacties. De bekendste implementatie van de blockchain is de Bitcoin, maar ook in de bouwsector boekt de Blockchain vooruitgang.

TEKST Matthew Ramage (Trimble) / B2Build

'Blockchain' is een steeds

2. Oplevering en betaling van

EN DAT IS PRECIES WAAR BLOCKCHAIN KOMT KIJKEN

worden, wegnemen? Kunnen we dit in het BIM-model integreren, zodat we in

taken en bijbehorende betalingen,

van het model. De bouwheer of

realtime de voltooiing van het project

elk met controleerbare milestones. Al

aannemer kan dan de voortgang

en de besteding van het budget

deze verifieerbare elementen worden

en uitgaven volgen, uitgezet op

kunnen zien?

weergegeven in het BIM-model

tussentijdse resultaten. De eigenaar

Dit is iets waaraan blockchain

(bijvoorbeeld: voltooiing van de begane

kan zijn model geleidelijk zien

kan bijdragen. Stel je voor dat de

grond, eerst E-installaties afronden) als

evolueren van virtuele realiteit naar

opdrachtgever een budget heeft voor

ze worden opgenomen en opgeslagen

tastbare realiteit, met de realisatie van

het hele project en dat hij dit in een

als een ander informatieblok op de

het fysieke gebouw als finaliteit.

portefeuille bewaart (deze portefeuille

blockchain. Elke partij die aan het

is op dit moment zijn bankrekening,

project werkt heeft de mogelijkheid

maar beschouw het als een specifieke

om voltooid werk in te dienen en zal dit

projectportefeuille met fondsen).

na verificatie toegevoegd zien worden

De hoofdaannemer heeft ook een

als de volgende reeks informatie op de tijdlijn.

groter wordende ketting van

projecten stroomlijnen. De bouw

informatiedossiers die ons transparantie

is een sector met veel

en chronologie biedt in de historiek van

regelgevingen. Dit leidt ertoe

Binnen het BIM-proces kan het model

portefeuille en alle onderaannemers

de transacties. Iedereen is eigenaar

dat bedrijven vaak op zoek

gezien worden als het contract tussen

ook. Een deel van het geld van de klant

van de spreadsheet (in jargon: de

gaan naar innovatie en niet naar

de eigenaar, de hoofdaannemer

gaat naar de architect en de engineers

Op deze manier wordt elke keer

data is decentraal) en als iemand iets

productiviteitsverhoging.

en de onderaannemer. De fysieke

om het 3D-bouwmodel te maken.

wanneer een milestone wordt bereikt,

STAPPENPLAN 1. Het bestek wordt vervangen door honderden smart contracts in een Common Data Environment (CDE), dus zichtbaar voor iedereen.

2. Elk smart contract heeft een

constructie moet overeenkomen

De aannemer stelt de belangrijkste

een smart contract uitgevoerd. Ik

iedereen zichtbaar. Overbodig te

Een groot deel van de regelgeving

met het model. Als je afwijkt van het

milestones in het project vast, samen

installeer de elektra op de begane

zeggen dat deze aanpak betrouwbaar

heeft bijgedragen aan de veiligheid

model, kan je teruggefloten worden.

met het geld dat op die momenten

grond, de aannemer controleert, het

een smart contract leidt tot

is, vertrouwen wekt bij alle partijen.

en de zekerheid van werknemers.

Als het model clashes of fouten heeft,

moet worden vrijgegeven. De

contract is compleet, het geld gaat

automatische betaling van de ene

Zodra ook maar iemand een wijziging

Een deel van onze uitgaven en

kun je een wijzigingsorder plaatsen.

aannemer koppelt deze aan onderdelen

automatisch van de portefeuille van

doorvoert, is dat helder en transparant

tijd zouden we moeten richten op

Je krijgt betaald na bevestiging

van het model en ze vormen elk

de aannemer naar die van een andere

voor iedere betrokkene. Vandaar de

productiviteitsstijging zodat men

van het voltooide werk. Dit kan

'smart contracts' met de eigenaar.

betrokkene in het bouwproces. Er

'blok' informatie dat het

naam ‘Blockchain,” omdat op geregelde

sneller kan bouwen tegen een lagere

doorgaans worden geverifieerd door

Dergelijke ‘slimme overeenkomsten’

komt geen papierwerk aan te pas,

BIM-model bijwerkt met

tijdstippen informatie over transacties

prijs.

adviseurs of door de aannemer,

zijn geprogrammeerde contracten

betalingen worden gedaan in kleine

voltooide werkzaamheden en

wordt vastgelegd en als een blok aan

Nieuwe technologieën, zoals robots en

hetzij, bijvoorbeeld, door handmatige

die de afwikkeling van geregistreerde

hoeveelheden, cashflow is nooit een

projectuitgaven.

de keten wordt toegevoegd.

3D-scanners voor de bouw, maar ook

metingen of met behulp van een 3D

overeenkomsten tussen mensen en

probleem en het belangrijkste: fouten

geavanceerde processen zoals BIM,

laserscanner.

organisaties beveiligen, afdwingen

stapelen zich niet op want zijn voor

Je wordt betaald voor wat je doet,

Er zijn twee belangrijke manieren

zijn erop gebrand om ons meer geld

Tijdens de planning worden er

en uitvoeren. Als zodanig helpen zij

iedereen meteen zichtbaar. In dit

wanneer je het doet, en dat alles

waarop blockchain de bouw kan

te laten verdienen aan onze projecten

tussentijdse milestones vastgesteld

bij de onderhandelingen over en de

voorbeeld zouden betalingen ook

zonder dat er papierwerk bij komt

verder helpen:

door efficiënter te werken. Maar

door de aannemer. Op deze

vaststelling van deze overeenkomsten.

kunnen gekoppeld worden aan de

kijken én zonder dat er een financieel

1. Kostenbesparend: tussenpersonen

naast BIM en nieuwe technologieën,

momenten worden financiële middelen

planning, om zo tijdig de voltooiing

team nodig is om de verwerking

bij de verwerking en betaling van

kunnen we binnen de bouw direct

vrijgemaakt – het controleren

van werkzaamheden te stimuleren.

te voltooien. Dit betekent minder

contracten zijn overbodig. Zonder

verbeteringen zien op het gebied van

of de milestone is bereikt en het

Stel je nu voor dat elke deadline

papierwerk, minder mensen en

hen besparen we tijd en geld,

automatisering of de vermindering

uitvoeren van betalingen vergt

aan de blockchainketen wordt

volledige transparantie omtrent

aangezien er minder administratie

van administratieve en/of financiële

een hoop administratie. Bovendien

De onderaannemers doen hetzelfde,

toegevoegd. Elk afgerond ‘slim

verantwoordelijkheden en budget.

en toeslagen zullen zijn.

processen.

hebben de onderaannemers die

wat resulteert in een lange lijst van

contract’ wordt getoond als voortgang

Wie kan hier tegen zijn?

toevoegt, dan is dat meteen voor

BIM-platform

BIM, BLOCKCHAIN, BIM+

waarde.

3. Voltooiing en verificatie van

portefeuille naar de andere.

4. Het project krijgt zijn volgende

168

169

BUITEN DE KLASSIEKE BOUWCYCLUS

David Ernest, VINCI Facilities

Gert Pauwels, Orange

GEBRUIK VAN BIM BUITEN DE KLASSIEKE BOUWCYCLUS. DRIE VOORBEELDEN VAN DE KLEINE KMO

TEKST B2Build

De bouw van de derde kolk van

en de bijhorende risicosturing. Het

koppeling aan de software van de

de Beatrixsluis en de bijhorende

contract was een DBFM contract

sluisbedieners, en via VR testen van

verbreding van het Lekkanaal

waarbij de inschrijver moest instaan

de virtuele sluizen met de kapiteins die

(provincie Utrecht) is een

voor Design, Build, Finance en

ze dagdagelijks moeten gebruiken.

huzarenstukje voor ingenieurs en

Maintain gedurende 27 jaar. Met

Zo werden bijvoorbeeld de bijkomende

ontwerpers. Bovendien zijn de

teams verspreid over België en

oriënteringslijnen op de sluisdeuren

vereisten van de opdrachtgever

Nederland was samenwerken in de

aangebracht en bepaalde signalisatie

Rijkswaterstaat naar bedrijfszekerheid

cloud dus een absolute must. Door

verplaatst in functie van zichtbaarheid.

en timing heel streng. Johan Kuppens,

de onderhoudsverplichting en de

Maar niets zonder goede afspraken.

CEO van INFRANEA en Maarten van

bijhorende penalisatie in geval van

Er werd ruim de tijd genomen om

den Bergh, BIM Program Manager

niet werking, was een doordacht

alles in kaart te brengen, processen en

Regisseur bij INFRANEA lichten

ontwerp noodzakelijk. Zo werden de in

tools af te spreken en workflows die

toe. “Een eerste insteek was de

BIM ontworpen sluizen onder andere

het gat tussen deze beide opvullen.

groeiende complexiteit van projecten

ingezet voor simulaties van onderhoud,

Afspraken over files, folderstructuren,

BIM-platform

David geeft aan dat we in volle

level of development, level of

transitie zijn van een traditionele,

information en level of representation

papiergebaseerde samenwerking

Maar er zijn veel meer use cases

en documentatie. Dit aangevuld met

naar een digitale BIM

te bedenken voor BIM in Facility

versiebeheer en statusbeheer: wat

datamanagement benadering.

Management: VR voor het herinrichten

is ‘work-in-progress’ en wat komt

Maar de uitdagingen zijn groot.

van de receptie, of het geo-begeleiden

finaal in de CMDB voor gepubliceerde

Een klassiek BIM model bevat veel

van bezoekers van een gebouw

informatie?

onnodige details en is niet altijd ‘As-

bijvoorbeeld. Gert Pauwels, Head of

Het BIM-model kon ingezet worden

Built,” wat voor de facility manager

Sales & Marketing IoT/M2M bij Orange:

om plannen en tekeningen in de tijd

echter een conditio sine qua non

“de toekomstige mogelijkheden

te maken (4D) tot en met werflayout,

is. Het belang van het 3D-model

van 5G zullen een groot deel van

plaatsreservering en hoeveelheden.

vermindert dus ten voordele van

dit spectrum afdekken. Gaande van

Er werd bijvoorbeeld een simulatie

de gegevens over het gebouw.

Ultra Low Power Wireless Access

vanuit de torenkraancabine gemaakt,

Een bijkomende uitdaging is de

voor IoT toepassingen en Smart

om de beste positie te bepalen, of een

koppeling van dit BIM model met

meters tot Broadband Ultra Reliable

controle voor de machineveiligheid en

de Building Management Systemen.

toepassingen.” Het potentieel van

de CE keuring.”

Van nature zeer gesloten systemen

IoT zit volgens een McKinsey studie

met eigen protocollen, maar ook

voornamelijk in Factory en City

daar is evolutie merkbaar naar open

toepassingen, met hier en daar nog

interfaces. Toch zijn de positieve

wat sidekicks in retail. Voldoende

INTERVENTIETIJDEN

BIM is dan wel in volle opmars binnen het voltallige bouwteam, maar tegelijk wordt BIM ook reeds ingezet buiten deze klassieke cyclus. Binnen facility management, bijvoorbeeld, of in combinatie met het internet of things…

SMALBAND IOT

objecten, relaties, metadata, fases,

gevolgen van een goed BIM model

reden voor Orange om zich te

David Ernest, Directeur innovatie

op de interventietijden niet min.

focussen op oplossingen voor deze

en energie bij Vinci Facilities licht

Interventietijden van 19:23 naar

sectoren. En om meteen de daad

de gevolgen van BIM op beheer

11:07 eenheden, of een besparing

bij het woord te voeren, heeft

van gebouwen en energie toe.

van 42%! En dit ondanks de

Orange een NB-IoT Development kit

Vinci Facilities levert met 8.500

voorbereiding van 3:45 eenheden.

ontwikkeld waarbij je met eenvoudige

medewerkers Facilities Management

Technici gaan dus beter voorbereid

LEGO-achtige bouwstenen een eigen

en technisch onderhoudsdiensten in

de interventie uitvoeren en gaan

experiment kan bouwen op basis van

15 landen, en dit zowel in wonen,

minder gebruikers van het gebouw

een van de 10 sensoren (temperatuur,

werk of ontspanningsgebouwen.

lastigvallen.

positie, vochtigheidsmeter, …).

Johan Kuppens, iNFRANEA & Neanex

Maarten Van den Berg, INFRANEA

170

171

POINT CLOUD

‘POINT CLOUD’?

RENOVEREN MET DE

Bezig met een renovatieproject? Wilt u een team informeren over de as-built situatie? Dan kan een point cloud uitkomst bieden. Met behulp van 3D-laserscanners wordt informatie over de bouwplaats snel en accuraat verzameld en gevisualiseerd.

Maar wat is een point cloud eigenlijk?

De point cloud is een verzameling

niet alle elementen in een ruimte in

van meetpunten die door een

een keer geregistreerd worden. Door

3D-laserscanner gevonden zijn. Net

vanaf verschillende locaties in een

als een ‘echte’ wolk bestaat de point

ruimte een scan te maken, kan een

cloud uit een enorm aantal minuscule

totaalbeeld gemaakt worden.

punten die samen een 3D-massa vormen. Alleen draait het bij een point cloud om een digitale 3D-massa met

VAN POINT CLOUD NAAR BIM

datapunten in plaats van druppels.

Het genereren van een ‘point cloud,” en daarmee het visueel maken van

HOE WERKT HET?

de datapunten, is een essentiële tussenstap tussen het maken van een

TEKST B2Build

Bij het scannen van een gebied

3D-scan en het BIM-model. Er zijn drie

registreert de laserscanner een

stappen om een bouwplaats van een

groot aantal gegevenspunten die

scan naar BIM-model te krijgen:

worden teruggekaatst door randen en oppervlakken. Dit kunnen bijvoorbeeld muren, ramen, leidingen of staalconstructies zijn. Met behulp van de geregistreerde X-, Y- en

1. Gebruik eerst een 3D-laserscanner om de afmetingen in uw omgeving te scannen.

2. Importeer vervolgens de ‘point

Z-coördinaten van alle punten wordt

cloud’ die de scanner maakt in de

een nauwkeurige 3D-representatie

software voor het modelleren van

van het gescande gebied gemaakt: de point cloud, ofwel de ‘puntenwolk’.

de point cloud.

3. Exporteer uw ‘point cloud’ vanuit

Een point cloud legt dus een ruimte

de software en importeer deze in

vast door de punten te registreren die

je BIM-systeem, waar je de data

de oppervlakken binnen die ruimte

omzet naar 3D-objecten.

bedekken. Voordat de ‘point cloud’ in

BIM-platform

het BIM-proces gebruikt kan worden,

Nadat u de ‘point cloud’ in uw BIM-

moet deze eerst visueel worden

software heeft geïmporteerd, kunt

gemaakt. Dit kan door de scan te

u het point cloud model gebruiken

importeren in point cloud-modelleer

om bijvoorbeeld snel en accuraat

software. Het resultaat ziet eruit als

de installaties te modelleren of

een pixel-achtige, digitale versie van

controleren. Zo integreert u dus

bijvoorbeeld een bouwplaats.

actuele informatie over de bouwplaats

Omdat de zichtlijn van een scanner

in uw BIM-model – en verbindt u BIM

geblokkeerd kan worden, kunnen vaak

met de bouwplaats.

172

PRODUCT NEWS

173

BRICSYS - BRICSCAD BIM BRICSYS Stel je een product voor waarmee je je kunt concentreren op je ware passie: gebouwen ontwerpen. Standaard BIM-tools laten je werken met vooraf gedefinieerde bouwelementen, en dat is prima - als je van tevoren weet wat je wilt ontwerpen. Maar als je echt je passie wilt verkennen, heb je een hele nieuwe workflow nodig. Met BricsCAD BIM kunt u uw ideeën vanaf het begin in solids uitbeelden. Ervaar de kracht van free-form modellering met volledige CAD-nauwkeurigheid. Wanneer u tevreden bent, "BIMIFIEERT" u uw model eenvoudig met de kracht van artificiële intelligentie. Het classificeert bouwelementen automatisch en voegt er BIM-gegevens aan toe.!

www.bricsys.com/bim

BIM FM, HET ESSENTIEEL INSTRUMENT VOOR HET FACILITY MANAGEMENT VAN MORGEN

CONSTRUSOFT CONSTRUSOFT

VINCI FACILITIES

Construsoft is toonaangevende leverancier en ontwikkelaar

oplossingen van ontwerp t/m productie, waaronder Tekla

VINCI Facilities gebruikt de functionaliteiten van BIM in de exploitatiefase om prestatieverbeteringen te genereren.

van BIM-software en aanverwante services in 30+

Structures, SketchUp Pro, Vico Office en Trimble Connect.

Hiermee worden meer gegevens geïntegreerd, betere analyses uitgevoerd met als doel een globale aanpak op de hele

landen. We ondersteunen lokaal vele bedrijven met BIM-

www.construsoft.nl

levenscyclus van het gebouw.

BIM platform

www.vinci-facilities.be

FUJITSU PALMSECURE™

INNOVATIEVE PIVOTDEUREN

FUJITSU

REYNAERS

Ben je een architect, ingenieur of ontwerper met

Pivoterende deuren hebben draaipunten in de vloer

gevoelige informatie op je smartphone of laptop?

en het plafond en draaien rond hun eigen verticale as.

PalmSecure™ is 's werelds toonaangevende biometrische

Een pivotdeur is uitermate geschikt voor hoge en brede

authenticatiesysteem, uitgevonden door de Fujitsu

deuren en geeft je interieur een strakke en elegante

Laboratories. Het biedt het hoogste beveiligingsniveau

look. Reynaers Aluminium vervolledigt het Masterline 8

dankzij authenticatie op basis van aderpatroonherkenning

gamma met de introductie van innovatieve pivotdeuren.

in de handpalm. Aderpatronen zijn inwendig en bevatten

Deze deuren hebben een hoge isolatiewaarde (Uf

een rijkdom aan onderscheidende kenmerken, waardoor

≥1,5W/m²K) en dankzij een bodemprofiel zijn ze lucht-,

pogingen tot vervalsing uiterst moeilijk zijn.

wind- en waterdicht. Ze vallen onder de hogere klasse

www.fujitsu.com

RC2 voor inbraakveiligheid.

www.reynaers.be

174

PRODUCT NEWS

175

VAN INSPIRATIE TOT ONTWERP VECTORWORKS Vectorworks is een krachtige softwareoplossing

je je workflow, verbeter je je ontwerpproces en vergroot je je

die het creatief proces ondersteunt in plaats van

tekenplezier. 2D, 3D of BIM: Vectorworks helpt je om je visie te

het te vervangen. Met Vectorworks stroomlijn

realiseren.

www.designexpress.eu/nl

BIM NAAR DE BOUWPLAATS STABIPLAN Stabiplan heeft naast BIM software Stabicad en BIM content platform MEPcontent, nu ook oplossingen om BIM met de bouwplaats te verbinden: ontdek Trimble Connect en de scanners en robots van Trimble.

www.stabiplan.com

FIXSCREEN MINIMAL RENSON

CALORIK, DE WARME GIPSPLAAT KNAUF

Als pionier op het vlak van windvaste doekzonwering tot 130 km/u, legt Renson met de lancering van de Fixscreen Minimal de lat opnieuw hoger. Dit keer ligt de focus meer dan ooit op de minimale impact op het design van een gebouw, of het nu gaat om vliesgevels, nieuwbouw of renovatie. Het smaller worden van de zijgeleiders van de Fixscreen (standaard 20 mm en 40 mm voor de

Het CaloriK systeem bundelt de kwaliteiten van een

aangename stralingswarmte. Naargelang het gewenste

standaard koppelprofielen) opent interessante perspectieven voor

gipsplaat met een flinterdunne, elektrische weerstand.

vermogen is er de keuze uit een versie van 600 of 1200 W.

renovaties, waar dit soort zonwering in een voorbouwsituatie niet

Zo krijgt de scheidingswand een prominente plaats toebedeeld: die van onzichtbare bron van zachte en

www.knauf.be

in de bouwschil weggewerkt kan worden. De compacte aluminium kast en zijgeleiders vallen zo nauwelijks op in elke gevel die pas later met doekzonwering uitgerust wordt.

BIM platform

www.renson.eu

INTERVIEW

177

DE ARCHITECT

SPREEKT 178. STEFANO BOERI

“ZUURSTOF TERUGGEVEN AAN DE STAD” 182. DE STAD HEEFT NOOD AAN EEN EXTRA LAAG

JOEP KLABBERS, ROTTERDAMSE DAKENDAGEN

DE STEM VAN DE BOUWKUNSTENAAR

186. MINDER RUIMTE, MEER LEVENSKWALITEIT?

DOORDACHTE DAKINVESTERINGEN

Wat is de rol van de architect in het huidige landschap? Wij geven graag een stem aan prominente architecten en hun bijzondere verwezenlijkingen.

DEEL 6

de architect spreekt

178

179

STEFANO BOERI

STEFANO BOERI

ZUURSTOF TERUGGEVEN AAN DE STAD

PALAZZO VERDE

binnenplaats omgeeft in het centrale deel, ontworpen door de Belgische

Palazzo Verde is het eerste project

landschapsarchitect Bas Smets, die

in België getekend door Stefano

het groene masterplan van het hele

Boeri Architetti. Het wordt het

gebied tekende. “Het Nieuw Zuid is

nieuwe herkenningspunt van de

een zeer ambitieus en boeiend project

Antwerpse wijk ‘NieuwZuid', waarvan

met een visionaire aanpak. In lijn met

het masterplan bepaalt dat de helft

het masterplan van Secchi-Viganò,

van de oppervlakte (zo’n 12 hectare)

besloten de stad en de bouwheer om

bestemd is om groen te worden. Dit

eerst het landschap te ontwerpen, en

nieuwe project wordt zo meteen ook

pas daarna te bouwen,” vertelt Bas

het groenste gebouw van België. Met

Smets.

een tuin op de begane grond en drie

TEKST B2Build BEELD ©Stefano Boeri Architetti

enorme daktuinen, zal Palazzo Verde

Publieke en private ruimte versmelten

zijn eigen bijdrage leveren aan de

vaak in elkaar in dit nieuwe project

bestrijding van luchtvervuiling met

dat architectuur perfect integreert

een CO2-absorptie van ongeveer 5,5

binnen een stedelijke en ecologische

ton CO2 per jaar. “We vonden het erg

context, waarin ook grote delen van

belangrijk om een nieuwe groene

de natuur zijn verwerkt. De structuur

plek te creëren in het centrum van

van het gebouw biedt de mogelijkheid

het Nieuwe Zuid – of het nu op de

om een klein bos op de drie terrassen

binnenplaats is of op daktuinen – om

aan te leggen, respectievelijk op de

een relevante hoeveelheid bomen en

vierde, zesde en zevende verdieping.

struiken te huisvesten die zuurstof

Botanica Laura Gatti selecteerde

teruggeven aan de stad. We zijn zeer

hiervoor enkele specifieke inheemse

tevreden met ons eerste project in

plantensoorten. In zijn totaliteit zal

België, dat laat zien hoe zelfs een

het Palazzo Verde 86 bomen, 2.200

klein woongebouw de bewoners en

struiken en andere vaste planten

buurtbewoners een onverwachte

huisvesten, goed voor een groene

kwaliteit van groene ruimtes en

oppervlakte van 428,88m2 .

sociale activiteiten kan bieden,” aldus Stefano Boeri.

Het L-vormige gebouw is

VERTICALE BOSSEN?

centraal gelegen in het masterplan Nieuw Zuid, ontworpen door Bernardo

Stefano Boeri is een van de meest vooraanstaande en gerenommeerde architecten ter wereld. In 2014 vergaarde hij wereldwijde faam met zijn Bosco Verticale in Milaan: het allereerste ‘verticale bos’ op de terrassen van twee woontorens in de Porta Nuova wijk. Voor het eerst maakte hij ook een ontwerp voor een gebouw in ons land. De ‘Palazzo Verde,” het groene paleis, moet tegen 2022 in de Antwerpse wijk ‘Nieuw Zuid’ verrijzen, en wordt het groenste gebouw van België.

Secchi en Paola Viganò, waar het de zijde van het blok afsluit met zicht op de Schelde en een semi-private groene

Met Palazzo Verde zijn Stefano Boeri Architetti niet aan hun proefstuk toe.

Het architectenteam ontwikkelde al tal van groene projecten over heel de wereld, waarvan de bekendste en meest sprekende ongetwijfeld de ‘vertical forests’ zijn. Deze zijn al terug te vinden in Milaan, Nanjing, Sidney en Singapore en geven terug zuurstof aan de stad. Maar wat is een ‘vertical forest’ nu precies?

180

181

‘Vertical forest’ is een model voor

bedekt met glazen panelen. Rekening

eengezinswoningen. Het plantaardige

duurzame woningbouw en draagt

houdend met onder andere de

systeem draagt bij aan de uitbouw

bij aan de regeneratie van het milieu

klimaatverandering, was ik niet bepaald

van een microklimaat, produceert

en de stedelijke biodiversiteit,

voorstander van deze keuze. Glas

vocht, absorbeert CO2 en andere

zonder in te boeten op vlak van

weerkaatst zonlicht op de grond en

stofdeeltjes en zet deze om in zuurstof

stadsuitbreiding. Een model van

verwarmt steden. Het is een geweldig

voor de stad. Een ‘vertical forest’

verticale verdichting dat werkt

materiaal, maar glas is niet de beste

helpt bij het opzetten van een stedelijk

binnen het beleid van herbebossing

keuze als je te maken hebt met veel

ecosysteem waar de vegetatie een

en naturalisatie van grootstedelijke

zonlicht, in functie van airconditioning

verticale leefomgeving creëert die ook

gebieden. Het eerste voorbeeld van

en het interne energieverbruik. Het is

door vogels en insecten kan worden

een ‘vertical forest’ is te vinden in het

iets waar ik lang over nagedacht heb. Ik

gekoloniseerd, en daardoor zowel

centrum van Milaan, aan de rand van

ben altijd al gefascineerd geweest door

een magneet, als het symbool wordt

de Isola-wijk, met 800 bomen, 4.500

bomen en architectuur. In Lucca, Italië,

van de spontane her-kolonisatie van

struiken en 15.000 planten bestaande

staat een 14e-eeuwse toren met bomen

de stad door de natuur. De aanleg

uit een breed scala aan heesters en

op de top. Dus begon ik me voor te

van een aantal verticale bossen

bloemplanten, verdeeld volgens de

stellen hoe bomen de protagonist

in de stad kan een netwerk van

blootstelling van de zon aan de gevel.

in de gevel van een gebouw kunnen

omgevingsgangen creëren die leven

worden.”

geven aan de belangrijkste parken

“In 2006 werd ik gevraagd om de

in de stad, waarbij groene ruimtes

torens in Milaan te ontwerpen. In

Op de begane grond kan je het

van lanen en tuinen samenkomen en

die tijd groeiden honderden nieuwe

vergelijken met 20.000m bos. Op

verschillende ruimten van spontane

wolkenkrabbers tegelijk in steden

vlak van stedelijke verdichting is het

vegetatiegroei met elkaar verweefd

als Dubai of Abu Dhabi, allemaal

equivalent aan 75.000m oppervlakte

worden.

2

2

Over Stefano Boeri Architetti Stefano Boeri Architetti is gevestigd in Milaan, met kantoren in Shanghai en Tirana, en is sinds 1993 voornamelijk toegewijd aan praktijkonderzoek in de architectuur en stedenbouw, maar ook op gebied van cultuur, design en interieurontwerp. De studio heeft een sterk gedefinieerde identiteit opgebouwd en is een referentiepunt geworden voor biodiversiteit, duurzame architectuur, sociale huisvesting en strategische stedelijke ontwikkeling op verschillende schaalniveaus, zowel op Italiaans als internationaal vlak.

Naast een toekomstvisie voor Tirana in Albanië werkt Stefano Boeri Architetti ook aan talrijke ontwikkelingsprojecten, waaronder het nieuwe masterplan voor de Republiek San Marino. Bovendien is de Studio onlangs benoemd om het masterplan van het New Port project van Doha in Qatar te ontwerpen evenals de ontwikkeling van de ‘Maspero Driehoek’, een complex van torens en openbare voorzieningen langs de waterkant van de Nijl, in het hart van Caïro. Enkele van de meest bekende en relevante bouwprojecten, naast het ‘verticale bos’ in Milaan, zijn de Villa Méditerranée in Marseille en het ‘Maddalena House of the Sea’ op Sardinië.

Palazzo Verde

Palazzo Verde, Antwerpen

“HET IDEE KWAM EIGENLIJK VOORT UIT DE BEHOEFTE OM EEN TOREN VOOR BOMEN TE BOUWEN – DIE ZOALS HET TOEVAL WIL, OOK MENSEN KAN HUISVESTEN.” Guinigi Tower, Lucca

182

183

JOEP KLABBERS

DE STAD HEEFT NOOD AAN EEN EXTRA LAAG Joep Klabbers, Rotterdamse Dakendagen TEKST B2Build

BEELD Marieke Odekerken

Naast een buitengewone belangstelling voor architectuur is Joep Klabbers ook een rasechte dakenliefhebber. Met zijn architectenbureau Zoarchitecten richt hij zich op de opgaven van de bestaande stad. Nadat hij in Nantes (Frankrijk) op een dak stond van een architectuurschool, begon hij te dromen over het beter benutten van daken.

Daarom bedacht hij de Rotterdamse Dakendagen, hĂŠt festival op en over daken in de stad. Dit jaarlijkse evenement wil het gebruik van daken stimuleren en een breed publiek op een toegankelijke manier laten zien hoe daken kunnen bijdragen aan een gezonde, levendige, aantrekkelijke en toekomstbestendige stad.

de architect spreekt

184

185

JOEP KLABBERS

“ ER IS EEN DRUK OP DE STAD: ROTTERDAM WIL VOOR 2050, 50.000 NIEUWE WONINGEN CREËREN WAARVAN 30.000 IN HET CENTRUM.” JOEP KLABBERS

HET BELANG VAN ‘DE VIJFDE

IS ROTTERDAM EEN KOPLOPER

GEVEL’ KAN AMPER ONDERSCHAT

IN VERGELIJKING MET ANDERE

WORDEN?

STEDEN?

JK: Er zijn een aantal dingen aan

JK: Ik durf niet te zeggen dat

de hand in de wereld natuurlijk. De

Rotterdam wereldwijd een koploper

klimaatsverandering. Het wordt

is op het gebied van daken, maar je

warmer en het gaat langer en

merkt dat we toch wel een bijzondere

langduriger regenen. Daar moet je

stad met een bijzondere geschiedenis

je tegen wapenen. Tegelijkertijd is

zijn. Na het bombardement is de

er ook de urbanisatie, er is de druk

stad op modernistische wijze terug

op de stad. Rotterdam gaat groeien,

opgebouwd, wat resulteerde in veel

Rotterdam wil 50.000 nieuwe

platte daken. In het centrum alleen al

woningen realiseren voor 2050,

liggen meerdere omvangrijke platte

waarvan 30.000 in het centrum. Ja,

daken. Dat is bouwarreaal. Daar kun je

nou waar dan? Hoe dan? Bijvoorbeeld

iets mee. Dat is platte ruimte, daar zou

bovenop daken, bovenop bestaande

je kunnen tenissen, maar daar zou je

gebouwen. Dat is een heel interessant

ook op kunnen bouwen of je groenten

onderzoeksveld, ik ben nu bezig

kunnen verbouwen of een parkje

met een onderzoek dat ‘Rotterdam

aanleggen.

bovenstad’ heet, dat gaat precies hierover. Kijken waar en hoe dit soort plannen kunnen worden gerealiseerd.

WAT IS DE ROL VAN DE GEMEENTE BINNEN HET KADER VAN

WAT MAAKT DE ROTTERDAMSE

KLIMAATADAPTATIE EN

DAKEN ZO SPECIAAL?

‘RESILIENT CITIES’?

JK: Ik denk dat de daken van

JK: De gemeente is in 2008 al

Rotterdam nu zo inspirerend

begonnen met een stimuleringsplan.

zijn omdat er een soort golf aan

Een subsidieplan om de daken te

dakinitiatieven aan het ontstaan

stimuleren, dat is recent eigenlijk

is. Er zijn heel wat plannen in de maak die binnenkort worden

geëvolueerd naar een plan om multifunctionele daken te maken, en

gerealiseerd. Het is een soort

de gemeente stimuleert en faciliteert

sneeuwbaleffect. Er komt

dat heel erg, maar uiteindelijk kan ze

steeds meer aandacht voor het dak.

niet zoveel omdat veel daken gewoon van particuliere eigenaren zijn. Van bouwfondsen of van corporaties of van vastgoedeigenaren. Uiteindelijk moet de eigenaar het willen en beslissen om er iets mee te gaan doen, maar dat er in heel Nederland

Erasmus MC, Rotterdam

een groot potentiaal ligt aan platte daken is duidelijk. Op dit moment is er ongeveer 750-800.000 vierkante Palais des Beaux-Arts en Palais des Congrès Charleroi

de architect spreekt

meter aan begroeide daken en we zijn nog lang niet klaar!

186

187

KRISTIAAN BORRET

MINDER RUIMTE, MEER LEVENSKWALITEIT? TEKST B2Build

Het Vlaamse landschap krimpt.

Overal zijn we gaan bouwen, met als resultaat dat we slechts drie procent natuur overhouden. Op de workshop van De Vijfde Gevel over ‘doordachte dakinvesteringen’ werd stilgestaan bij onze ruimtelijke ordening, hoe we méér uit een dak kunnen halen en welke plaats de natuur daarin kan krijgen. Kristiaan Borret, stadsbouwmeester van het Brusselse Hoofdstedelijk Gewest, deelt zijn visie met ons.

de architect spreekt

Doordachte dakinvesteringen

Kristiaan Borret, stadsbouwmeester Brussels Hoofdstedelijk Gewest

188

189

KRISTIAAN BORRET

Brussel is complex. Het is een bruisende mix van verschillende

SELECTIEF VERDICHTEN

culturen, zowel op het vlak van

Er is ruimte nodig voor een beetje natuur, een plaats waar mensen even tot rust kunnen komen. Een mooi

mensen als op architecturaal vlak.

Volgens Borret moeten we selectief

voorbeeld in Brussel zijn de kleine

Het grote vraagstuk: wat voor

gaan verdichten: “De rand van de

‘verborgen’ parkjes. Zo heb je in

stad moeten we gaan bouwen?

stad is een goede oplossing, het

Schaarbeek het Koningin-Groenpark

Het antwoord: een stad die past

is er nog niet teveel verdicht en

en het Verboekhovenplein die dienst

bij zijn inwoners. Een clash van

het ligt op perfecte afstand van

doen als kleine groene oases in een

cultuur en architectuur. Kristiaan

het centrum op vlak van mobiliteit.

grijze woestijn. “Bouwmeesterschap

Borret, stadsbouwmeester van

Verdichting wil niet enkel zeggen dat

is een beetje als acupunctuur: ‘doing

het Brusselse Hoofdstedelijk

we torens gaan bouwen, het kan ook

the right thing, at the right time, in the

Gewest, illustreert zijn visie op

door te stapelen, het combineren van

right place.”

stadsontwikkeling. Als bouwmeester

gebouwen of door ruimtes te delen.”

“We moet niet gaan verdichten waar

bewaakt hij de ruimtelijke kwaliteit

Als we gaan verdichten waar het al

het al dicht is. Er is nood aan meer

van stadsontwikkelingsprojecten in

dicht is, dan is dat nefast voor de

publieke ruimte.”

Brussel vanuit een onafhankelijke

stedelijke leefbaarheid.

“ A RCHITECTUUR GAAT NIET ENKEL OVER OF IETS MOOI OF LELIJK IS. HET IS EEN INTEGRALE OPVATTING. EEN GOED WERKEND PLAN IS MINSTENS EVEN BELANGRIJK ALS EEN MOOIE FAÇADE.”

OVER KRISTIAAN BORRET

positie.

publieke en private opdrachtgevers bij te staan, te adviseren en te stimuleren,

Kristiaan Borret is bouwmeester

met verschillende instrumenten die

maître architecte van het Brussels

sinds de start van de functie zijn

Hoofdstedelijk Gewest. De

ontwikkeld.

belangrijkste opdracht van de bouwmeester was aanvankelijk de

In zijn loopbaan pendelt Kristiaan

ondersteuning van de opdrachtgevers

Borret tussen theorie en praktijk,

van gewestelijke overheidsprojecten

tussen publieke en privésector, tussen

op het vlak van de kwaliteit van architectuur, stedenbouw en openbare ruimte. Deze

beleid en ontwerp, tussen architectuur en stedenbouw. Hij heeft theoretisch en conceptueel onderzoek verricht

opdracht is nu uitgebreid naar

naar hedendaagse transformaties van

projecten van gemeenten

stad, stedelijkheid en publieke ruimte,

en van de privésector, omdat deze tevens een grote impact hebben op de Brusselse stadsontwikkeling.

Zo hebben de bouwmeester

onder meer in de interdisciplinaire onderzoeksgroep GUST (Ghent Urban Studies Team). Hij heeft eveneens meegewerkt aan diverse projecten voor stadsontwerp, de publieke ruimte en infrastructuur in België, Nederland en Frankrijk. Kristiaan

en zijn team

Borret was lid van het International

de taak

Scientific Committee van Europa en

om

van de Cercle de Qualité voor île de Nantes. Hij is Supervisor Oostenburg in opdracht van de Gemeente Amsterdam. In 2013 ontving Kristiaan Borret de tweejaarlijkse Prijs van

Grote Markt Brussel

de architect spreekt

de Vlaamse Gemeenschap voor Architectuur.

190

191

B2BUILD HET CONTENT- EN MEDIAPLATFORM VOOR DE BOUWPROFESSIONAL DE VIJFDE GEVEL Haal méér uit uw dak www.devijfdegevel.be DE DERDE LONG Duurzaam woon- en werkcomfort www.dederdelong.be DE BOUWSCHIL Performante gevels www.debouwschil.be IT CENTRAAL Slimme gebouwen voor slimme steden www.itcentraal.be BIM-PLATFORM Het digitale bouwteam www.bimplatform.be

192

193

PERSONALIA

D E 3 D E LO N G

Tijl De Vlaminck (Boss Paints) Account Manager tijl.devlaminck@boss.be Annemie Declercq (LCC-Plafonds) Sales coordinator-teamleader

Annie Coppens (Saint-Gobain)

annemie.declercq@interalu.eu

CEO Building Glass BNL annie.coppens@saint-gobain.com

Wouter Van Den Berge (Interalu) Sales Engineer

Karolien Coussée (Winsol)

wouter.vandenberge@interalu.eu

Marketing Manager karolien.coussee@winsol.eu

Koen Huysmans (Knauf) Project Advisor Vlaanderen koen.huysmans@knauf.be

Chris Merens (Vitra)

D E 5 DE G E V EL

Sales Manager Office chris.merens@vitra.com

Céline Cailliau (Tarkett)

Els Trio (Derbigum®-Imperbel)

Account Manager Projects

Marketing Manager

celine.cailliau@tarkett.com

els.trio@derbigum.com

Klaus Rahne (Multiline)

Frank Vanhove (FOAMGLAS® - Pittsburgh Corning Europe)

General Manager

Managing Director Benelux

klaus.rahne@multiline-licht.com

frank.vanhove@foamglas.be

Kristof Vanisterbecq (GROHE)

Sven Keersse (Roval Aluminium)

Sales Manager Projects

Sales Manager Projecten

kristof.vanisterbecq@grohe.com

s.keersse@roval.eu

Koen Van Damme (Lumac Signs)

Geert Debruyne (Sita Bauelemente)

Account Manager

Country Manager Benelux

koen.van.damme@lumacsigns.be

g.debruyne@sita-bauelemente.de

194

195

PERSONALIA

IT CENTR A A L

Henk Vlijm (Optigrün international)

Mario Van Bever (Rittal)

Directeur Benelux

Marketing Manager

h.vlijm@optigruen.nl

vanbever.m@rittal.be

Michel Van den Haute (Knauf)

Frederick Ronse (Ovinto)

Technisch Commercieel Afgevaardigde Urbanscape

CEO

michel.vandenhaute@knauf.be

frederick.ronse@ovinto.com

Ruben Decuypere (VELUX® Commercial)

Matthias Strobbe (imec)

Sales Director

Senior Researcher & Business Developer

ruben.decuypere@velux.com

matthias.strobbe@ugent.be

Henri Dejans (Solidor Rubber & Products)

Tom De Fruytier (Signify)

Business Developer

Marketing Manager B2B

h.dejans@solidor.be

tom.defruytier@signify.com

Piet De Paepe (Mitsubishi Electric Europe )

Sven Toelen (Spacewell)

Corporate Solutions Manager

VP Marketing & Communication

piet.depaepe@meb.mee.com

Sven.toelen@mcssolutions.com

prof. arch. Jan Moens (Bureau Bouwtechniek)

Ronny Noynaert (Beckhoff)

Algemeen Directeur

Accountmanager – Business Developer

Hoofd Afdeling research & ontwikkeling

R.Noynaert@beckhoff.be

Gedelegeerd bestuurder jan.moens@b-b.be

B I M - P L AT F O R M

An Lievens (Knauf) BIM Manager an.lievens@knauf.be

Jos Vandamme (C3A) Zaakvoerder jos.vandamme@c3a.be

196

197

PERSONALIA

BEKIJK DE VIDEO’S OVER SLI M EN DU U R Z A AM

Barbra Kinnart (Design Express) Account Manager BIM & Architectuur barbra.kinnart@designexpress.eu

Kitty Missotten (Fujitsu)

3D-printen Ugent

ThomasRau

Channel Partner Manager Belux kitty.missotten@ts.fujitsu.com

Ruud Kats (Stabiplan) Sales Director Benelux r.kats@stabiplan.nl

BEKIJK DE INTERVIEWS MET D E 3 DE LO N G

Gwendolyne Spanoghe (Bricsys) Business Development Manager Gwendolyne.spanoghe@bricsys.com

Patrick De Visscher (Vinci Facilities) Energy Manager patrick.de-visscher@vinci-facilities.com

Wannes Vanspranghe

Benny Corvers

Jan Denys

Coen Van Dijck

Gert Van Passel

Geoffrey Giet

Joery Michiels

Jonathan Holslag

Case Bekaert HQ Zwevegem

Case ’t Scheep Hasselt

Case UZ Leuven Leuven

Case Waregem Business Park Waregem

Eric Vanmechelen (Construsoft) Technisch Directeur eric.vanmechelen@construsoft.com

Stefan Eerlingen (KUBUS) Senior Account Manager Belux BIM Solutions seerlingen@kubusinfo.nl

Peter Ottevaere (Reynaers Aluminium) Marketing & Communication Manager peter.ottevaere@reynaers.com

198

199

EXTRA INFORMATIE

BEKIJK DE INTERVIEWS MET BEKIJK DE INTERVIEWS OVER

IT CENTR A AL

Lieven Demolder

Matthias Strobbe

Pieter De Clerck

Stefaan De Mey

Plannen Voor Plaats

SlimDak DakAkker Rotterdam

BEKIJK DE INTERVIEWS MET Steven Lambert

Case De Krullevaar’t Wilsele

Case Ovinto Bornem

Case Signify Gent

B I M - P L AT F O R M

ONTDEK ONZE CASES D E 5 DE G E V EL

Op maat van de kleine KMO Adrien Buteneers

Op maat van de kleine KMO Bart Ingelaere

BEKIJK HET INTERVIEW MET Case Ferme Abattoir Anderlecht

Case Kouterdreef Gent

Case Matexi Gent

Case project Vandermaelen Molenbeek

D E A RCH I T EC T S P R EEK T

Case Maritiem Onderzoekscentrum Oostende

Case Post X Berchem

Case Provinciehuis Boeverbos Brugge

Case Tribeca Gent

Joep Klabbers

Op maat van de kleine KMO Joeri de Tender

Op maat van de kleine KMO Pieter Vandewalle

Een realisatie van

Claerhout Communicatiehuis

201

O NS B2BU I LD TE A M B2Build – het platform voor de bouwprofessional B2Build staat voor een slimme en duurzame visie op het ontwerpen, bouwen, beheren en exploiteren van gebouwen. Op die manier willen we de evoluerende samenwerkingsmodellen tussen de leden van het bouwteam onder de aandacht brengen en staat het maatschappelijk belang van een innovatieve benadering rond efficiënt bouwen met aandacht voor de eindgebruiker centraal.

Dé totaaloplossing voor de bouw-, installatie-en architecten sector.

Veerle Verbrugge

Pieter Claerhout

Art Director

Initiatiefnemer

Michel De Smet

Christoph Ruys

Opmaak/lay-out

Curator/redacteur/partnerships

Cedric Debruyne

Heidi Bruyneel

Redacteur

Projectleider De Vijfde Gevel

Matthew Valentin

Stefanie Claerhout

Fotograaf

Projectleider De Derde Long

Mirelle Schouten

Dieter Claerhout

Cameravrouw

Projectleider De Bouwschil

Mikaël Gyselinck

Cedric Debruyne

Webarchitect

Projectleider IT Centraal

Yel Coppens

Martijn Demeulemeester

Online Marketing

Projectleider BIM-platform

Kelly Vandepitte Inlassing B2Build2019.indd 1

21/11/2019 14:35

Eventverantwoordelijke B2BUILD, een initiatief van Claerhout Communicatiehuis Peter Vanhove

Sint-Denijslaan 485, 9000 Gent, België • Tel. 09 242 82 00

Verantwoordelijke speakers academy

www.communicatiehuis.be • info@communicatiehuis.be

202

NEWS

Bouw­ communicatie met meetbaar resultaat.

Sint-Denijslaan 485 B-9000 Gent Tel. 09 242 82 00

Wij helpen uw product of dienst profileren en verkopen.

Ons huis telt vele ruimtes, bewoond door enthousiaste experten. Strategisch, creatief en uitvoerend.

Communicatie met meetbaar resultaat.

Strategie • Concept • Offline • Online • Sociale media • Fotografie & Video • Signalisatie • Seminaries & Events info@communicatiehuis • www.communicatiehuis.be

CLAERHOUT COMMUNICATIEHUIS BEVINDT ZICH OP DE