BAM LifeCycle magazine 3 by BAM Bouw en Techniek

v a n be z i t n aa r g eb r ui k

LIFECYCLE door BAM Utiliteitsbouw • editie #03 • voorjaar 2014

Piero Lissoni. Architect, designer, grafisch ontwerper en art director. - Interview op pagina 20

INHOUDSOPGAVE

Inhoud Pagina: THEMA VAN BEZIT NAAR GEBRUIK

GEMEENTEHUIS BRUMMEN

FOTOGRAFIE - FOTOPORTRETTEN TIMMERLIEDEN

DE BALANS - INTERVIEW MET HENK BOL

COLUMN - VINCENT TAAPKEN

COLUMN - MARCO GROOT

INTERVIEW - PETER VERBURGT

FOTOGRAFIE - BEELDCOLUMN VAN ROY KAHMANN

INTERVIEW - KPMG - WILBERT KANNEKENS

INTERVIEW - CAPGEMINI - HANS SCHOLTEN

INTERVIEW - THOMAS RAU

INTERVIEW - KLAAS VAN EGMOND

INTERVIEW - CITIZENM - MICHAEL LEVI

SPACES CONCEPT - WERKEN EN ONTMOETEN

Pagina: KUNST

- DIEDERICK KRAAIJEVELD

OPENCULTURE

- GRATIS CULTURELE MEDIA

INTERVIEW

- SHARENL

Q&A

- BMW - CHRIS COLLET

DE ARCHITECT

- INTERVIEW MET PIERO LISSONI

20 24 28 41 42 46 50

KUNST - INSPIRATIEBRONNEN VOOR PIERO LISSONI

REIZEN

- STEDENTRIP MILAAN

CONCLUSIE - VAN BEZIT NAAR GEBRUIK IN 2020

102

COLOFON

106

PROJECTEN

39, 44, 70, 79 & 82

INSPIRATIE

18, 38, 45, 58 & 76

LIFESTYLE ACTUALITEIT

In deze derde editie van LifeCycle willen we onderzoeken wat de economische trend, waarbij van bezit wordt overgestapt naar gebruik, zal betekenen voor de toekomst van de bouwwereld.

74, 78 & 84 40, 48, 83 & 100

LifeCycle #2 In het tweede nummer van LifeCycle heeft BAM haar visie op de bouwwereld blootgegeven. Door drie toekomst scenario’s uitgebreid te beschrijven en te

visualiseren. Mocht u dit nummer graag nog willen ontvangen stuur dan een email naar l.vis@bamutiliteitsbouw.nl

<< Hoofdkantoor Matteograssi, Giussano, Italië (© Piero Lissoni)

INTRODUCTIE

THEMA

Economische constellatie Binnen die constellatie van economische ontwikkelingen is de trend om van bezit naar gebruik te gaan evenwel een wezenlijk thema.

THEMA

Van Bezit naar Gebruik In de eerste editie van Lifecycle gingen we in op de vraag hoe de bouwwereld de ‘circulaire economie’ omarmt en in het tweede nummer gaven we onze visie op de toekomst van bouwen in Nederland. In dit derde nummer van Lifecycle onderzoeken we de vraag wat een van de belangrijkste huidige economische trends, ‘van bezit naar gebruik’, zal betekenen voor de bouwwereld.

Binnen de samenleving zijn een aantal belangrijke economische trends te zien. Zo zijn we steeds minder bereid om tijd, geld en energie te verspillen. Parallel hieraan hebben we ook het besef dat de grondstoffen alsmaar schaarser zullen worden, en zien we verder een trend waarbij consumenten alleen nog voor de echte waarde van een product willen betalen, dat wil zeggen: voor de daadwerkelijke performance. Zichtbare impact Deze trends vatten we samen onder de noemer ‘van bezit naar gebruik’. De impact ervan is nu al zichtbaar in diverse branches. Het leidde tot nieuwe toekomstvisies en in een aantal gevallen tot aanpassing van het zakelijke model. Dat thema, van bezit naar gebruik, is overigens niet los te zien van weer andere trends die eveneens volop in ontwikkeling zijn. Denk dan aan onder meer de opkomst van de circulaire economie, de overgang van denken in bestaande hiërarchieën naar het handelen binnen netwerken, het groeiende belang van duurzaamheid en de rol die technologie speelt. Ondanks positieve ontwikkelingen is verder ook de crisis nog altijd een factor van belang.

Het is ook een trend die voor de bouwwereld een belangrijke vraag oproept. Want wat betekent de trend ‘van bezit naar gebruik’ voor deze branche? Een gemakkelijk antwoord valt daar niet op te geven: het gaat om complexe materie. Wel is het natuurlijk verstandig om deze ontwikkeling nader te bekijken. Dat doen we in dit nummer aan de hand van interviews met opinion leaders, en met reportages over bedrijven die de nodige ervaring hebben met de kansen en uitdagingen die deze trend met zich meebrengen. Wat kan de bouwwereld daarvan meenemen? Welke lessen zijn daar uit te destilleren? Wat voor inspiratie bieden die voorbeelden? In sommige gevallen levert dat expliciete kennis op, in weer andere artikelen valt de kennis min of meer tussen de regels door te lezen, maar het gaat uiteindelijk om de optelsom. Het geheel is ook in deze editie meer dan de som der delen. Macroperspectief Allereerst gaan we een stap terug en bekijken we de kwestie vanuit macroperspectief. In interviews met directievoorzitter van BAM Utiliteitsbouw Henk Bol, hoogleraar Klaas van Egmond en de architecten Thomas Rau en Peter Verburgt krijgen we een beeld van de kern van de veranderingen in de bouwwereld, wordt inzicht gegeven in wat de grondstoffen schaarste voor ons allen betekent, en hoe we het beste met deze kwesties om kunnen gaan. In artikelen over succesvolle concepten zoals hotelketen citizenM, kantoorconcept Spaces en de elektrotechnische vervoersmogelijkheden zoals BMW die aan het ontwikkelen is, krijgen we vervolgens een helder beeld van hoe het thema nu al opgang doet in diverse takken van de economie.

Samen

Circulaire Economie

Nieuwe processen Energie

Noodzaak

Levensduur

Leasen

Grondstoffen tekort

Niet verspillen Exploitatie

Duurzaamheid

Ambitie

Huren

Hergebruik

Onderzoek

Innovatie

Veranderende wereld

Niet meer kopen

Van Bezit naar Gebruik

Trend

Milieu

Technologie

Mobiliteit

Betalen voor Waarde

Crisis

Puur gebruik

Herontwikkeling

LifeCycle

Schaarste Onderhoud Transitie

INTRODUCTIE

THEMA

Nieuwe processen

THEMA

Energie

ndstoffen tekort

Van Bezit naar Gebruik

Duurzaamheid

Daar hoort ook aandacht bij voor de opkomst van de sharing economy, of deeleconomie. Voorbeelden daarvan vindt u in dit nummer, en in een interview met het platform Share NL wordt een overzicht geboden van de

Huren

economische kansen. Onze visie: woonen werkwinkels Die artikelen geven samen een beeld van wat ons te

Veranderende wereld Trend

wachten staat in de gehele economie, maar dus ook de wereld van de bouw. Echter, als innovatief bedrijf willen

Hoe kan de bouwwereld van nieuwe ontwikkelingen zoals the sharing economy profiteren? Hoe werkt het idee van performance leveren als bouwbedrijf in de praktijk? BAM Utiliteitsbouw heeft er al ervaring mee. Op basis daarvan is het leveren van de performance zoals opgesteld in het Kennedy Project, slechts de volgende stap in een bestaande ontwikkeling. Elektrisch Vervoer-desk Business Development Manager Nils Beers van BAM Utiliteitsbouw ontwikkelde samen met Leaseplan de Elektrisch Vervoer-desk (EV-desk), een fullservicedesk die helpt bij het opzetten en exploiteren van laadvoorzieningen voor elektrisch vervoer bij bedrijven. Bij de EV-desk zitten experts

we die ontwikkelingen niet alleen maar afwachten. BAM

die adviseren en assisteren op het gebied van

is dan ook al geruime tijd bezig een visie op die toekomst

infrastructuur en laadvoorzieningen. Een dergelijke

te ontwikkelen, en die is te lezen in het artikel waarmee

desk is ook zeer voorstelbaar als het gaat om de

we dit nummer besluiten. Vertrekpunt bij die visie op ‘van

zakelijke kantorenmarkt.

bezit naar gebruik’ is een bepaald, en aantrekkelijk beeld

Milieu

van die toekomst. Net zoals J.F. Kennedy ooit de visie

Green Liz

uitsprak om een mens op de maan te zetten en die ambitie

Green Liz is een nieuw concept dat is gericht op

binnen een decennium waarmaakte, zo staat ook BAM

het verduurzamen van maatschappelijk vastgoed

Utiliteitsbouw voor een zeker eindresultaat in 2020. In die visie zal BAM gehoor geven aan de wens om energie, tijd en geld niet langer te verspillen door zowel in de zakelijke als

Technologie

de particuliere markt huisvesting als dienst aan te bieden in woon-werkwinkels.

zoals gemeentehuizen, sportterreinen, zwembaden en andere gebouwen: typisch ook gebouwen en terreinen waar veel valt te halen als het gaat om duurzame besparingen. Deelnemers financieren de verduurzaming met de besparingen die op de energielasten worden bereikt en zo kan elke deelnemer betaalbare duurzame maatregelen

Nummer vol inspiratie

doorvoeren en terugverdienen.

Het thema wordt nog verrijkt met artikelen en (foto)

Puur gebruik

SEN

van het gesprek dat we voerden met de vermaarde

Met een aantal partners bieden we een

architect en designer Piero Lissoni, die in zijn werk de

turn key-oplossing aan voor de zakelijke

mens centraal stelt. U vindt in dit nummer verder prachtige

gebruiker, en daarmee loopt deze oplossing

foto’s van Marten van Wijk van alle ruimtes die zich onder

vooruit op het Kennedy Project. Samen met

onze voeten bevinden. We hopen dat dit nummer u ertoe

kantoorinrichter Ahrend, energiebedrijf Eneco,

zal aanzetten om mee te denken over het thema ‘van bezit Schaarste

naar gebruik’, en we nodigen u uit om uw gedachten met ons te delen. Voor nu wensen we u veel leesplezier en vooral inspiratie toe. Directie BAM Utiliteitsbouw

columns die dienen ter inspiratie. Zo vindt u een weergave

communicatieaanbieder Vodafone en andere partners zorgen we voor een totaaloplossing voor bedrijven. De kosten zijn daardoor lager, de performance en toegevoegde waarde juist van een hoger niveau.

PROJECT

GEMEENTEHUIS BRUMMEN

Gemeentehuis Brummen Toen de gemeente Brummen vroeg om een plan voor een nieuw gemeentehuis, stond aan de vraagkant in feite alleen het budget vast, alsmede de wens om een flexibel gebouw te hebben met een relatief korte levensduur. Na de uitbesteding werd de opdracht uiteindelijk toegekend aan BAM Utiliteitsbouw. >>

PROJECT

GEMEENTEHUIS BRUMMEN

Dat plan hield in dat het oude gemeentehuis in de oude staat zou blijven bestaan, met daaromheen een nieuwe schil van hout, glas en metaal. Het prachtige ontwerp is van architectenbureau Rau, en na een zeer voorspoedige en een alleszins korte bouwperiode volgde in 2013 de oplevering. Nu het gemeentehuis een jaar in gebruik is, luidt het voorlopige oordeel positief. Het gebouw ademt licht en ruimte, is praktisch en milieuvriendelijk in het gebruik en wordt als bijzonder aangenaam ervaren door zowel de ambtenaren als de andere gebruikers, de bewoners van de gemeente. Los van de esthetiek en het praktische gebruik is er ook nog een minder zichtbare innovatie, te weten het feit dat alle materialen die in de bouw verwerkt zijn na de levensduur van het gebouw kunnen worden hergebruikt. Het plan is zelfs n贸g innovatiever: inbegrepen in het project is de mogelijkheid om de materialen na de levensduur terug te verkopen aan de leveranciers. Deze innovatie betekende dat er flink bespaard werd op de kosten en natuurlijk is de aanpak ook zeer gunstig voor de milieueffecten. Maar hiermee is ook een belangrijke stap gezet in het onderzoeken van, en het praktisch ervaring opdoen met de gedachte om binnen een groot bouwproject van bezit naar gebruik te gaan. www.brummen.nl

Eind vorig jaar won het gemeentehuis in Brummen de Award Duurzame Architectuur, een landelijke, prestigieuze architectuurprijs 09

I NS P I R AT I E

FOTOGRAFIE

Echte vakmannen

Timmerlieden van Brummen Dat Gemeentehuis Brummen een project is dat mooi aansluit bij het thema ‘van bezit naar gebruik’ wordt eerder in dit nummer al duidelijk. Maar dat het ook een uniek project is met een bijzonder verhaal, dat ontdekte fotografe Nicoline Rodenburg toen zij de timmerlieden van Brummen ging fotograferen. Met trots vertelden ‘de mannen van het hout’ over de cellen in de kelder en over de uitdaging om oud met nieuw te combineren. Over hoe ze als timmerman altijd van begin tot eind betrokken zijn bij een project en dat dát ook hetgeen is waar ze energie van krijgen. Van niets iets maken. En in het geval van Brummen, van iets, iets nog mooiers maken in een modern jasje. Dat geeft een kick.

Gerrit Dijkgraaf, 52 ‘Van de 26 jaar dat ik bij BAM timmerman ben, werk ik al 24 jaar samen met Gert. Je zou kunnen zeggen dat wij onafscheidelijk zijn, en zo hebben wij ook aan het gemeentehuis van Brummen gewerkt. We weten precies wat we aan elkaar hebben en dat werkt lekker bij zo’n bijzonder project. Als timmerman moet je geduld hebben en nauwkeurig te werk gaan. Vooral de afronding van bijvoorbeeld gemeentehuis Brummen vraagt aandacht en precisie. Dat en het buiten werken, daar houd ik van.’

<< Gert de Jong, 55 ‘In het begin was ik best sceptisch over het project Brummen: de combinatie van moderne architectuur en de historische villa, wordt dat wel mooi? Maar het resultaat is verbluffend! En ik voel me erg bevoorrecht dat ik aan dit bijzondere project heb mogen meewerken. Het mooie van mijn vak is dat je van niets iets maakt. Van begin tot eind werk je aan een project en zie je stap voor stap iets moois ontstaan. Dat is waar ik het al 24 jaar voor doe.’

010

Bertus Arends, 58 jaar ‘Als timmerman ben je van begin tot eind bij een project betrokken. In de meeste gevallen werken we aan nieuwbouwprojecten, en sporadisch aan renovatie van monumentale gebouwen. Het renoveren van gemeentehuis Brummen vond ik erg bijzonder. Het pand heeft echt een verhaal, een geschiedenis die terug te vinden is in de oude cellen van de kelder. Eén van die cellen zat op slot, en het verhaal gaat dat dit was omdat daar vroeger geesten ronddwaalden. Dat was voor ons een mooie aanleiding om de “nieuwe” bang mee te maken. Dat vergeet ik nooit meer!’

011

INTERVIEW

HENK BOL

De balans tussen vernieuwing en praktijk In het gesprek begeeft ing. Henk Bol zich op twee gebieden die beide tot zijn takenpakket behoren. Aan de ene kant gaat het dan om het inspiratieniveau bij gewenste en soms noodzakelijke veranderingen binnen de bouw, en aan de andere kant is er de dagelijkse bedrijfsvoering en de wens om vernieuwingen binnen BAM in goede banen te leiden.

Voor welke opdracht staat BAM Utiliteitsbouw? ‘De opdracht die het bedrijf heeft, en daarmee ook ik als directievoorzitter, valt te splitsen in de volgende kerntaken. Ten eerste is dat ons bedrijf door de crisis leiden. In de dagelijkse praktijk betekent dat de dingen doen waar klanten nu om vragen. Ten tweede gaat het dan om voortdurend verbeteren en vernieuwen. Uitgangspunten hierbij zijn het reduceren van verspillingen en het iedere keer weer opnieuw nadenken over de mogelijke klantvraag van morgen. En hier dan weer

Wat betekent dat voor de strategie van BAM?

inspirerende oplossingen bij zoeken. Op een

‘De strategie verschilt per kerntaak.

hoger abstractieniveau is het belangrijk om

Verbeteren en vernieuwen willen we vooral

maatschappelijke verantwoordelijkheid te

bereiken door ons eigen proces stapje voor

nemen voor de grote thema’s.’

stapje te optimaliseren. Voor een bedrijf als BAM Utiliteitsbouw begint dit in de

Henk Bol Henk Bol (59) studeerde af als ingenieur aan de HTS Bouwkunde Delft. Hij is directievoorzitter van BAM Utiliteitsbouw, en vicevoorzitter van Bouwend Nederland. In beide functies heeft hij diverse transities binnen de bouwbranche meegemaakt en begeleid.

012

Wat zijn die grote thema’s?

engineeringsfase van een project. Door zeer

‘Het macrobeeld: er is een steeds sneller

substantieel te investeren in BIM (Bouw

groeiende wereldbevolking en een reëel

Informatie Model) willen we in de virtuele

probleem van het uitputten van onze

wereld een gebouw al helemaal gemaakt

grondstoffen. BAM Utiliteitsbouw wil daar

hebben voordat we ook maar een voetstap op

verantwoordelijk mee omgaan. Dat betekent:

de bouw hebben gezet. Alle onduidelijkheid

echt actief mee omgaan. We concentreren ons

en alle mismatches op de raakvlakken tussen

op een aantal thema’s. Het gaat dan om het

ontwerpende partijen halen we eruit. Bouwen

reduceren van energiegebruik en beperken van

zelf wordt steeds meer “doen wat elders heel

de uitstoot van CO2; het ingrijpend verbeteren

gedetailleerd is bedacht”. Een ander spoor

van de logistiek in de bouw; het reduceren van

waarlangs we willen vernieuwen en verbeteren

het misbruik van materialen en grondstoffen;

is het integreren van kennis en kunde van alle

de zorg voor minder afval en een beter

leveranciers en partners in de bouw. Juist in

gebruik van de beschikbare grondstoffen; en

deze wereld vindt zoveel innovatie plaats en

ten slotte het promoten van het denken in

we beschouwen het als onze opdracht om al dit

restwaarde van bouwcomponenten of van de

hoogwaardige denkwerk te ontsluiten naar de

basisgrondstoffen.’

dagelijkse bouwpraktijk.’

INTERVIEW

HENK BOL

Vernieuwing biedt kansen, ook in een tijd waarin de impact van de recessie nog altijd voelbaar is. 013

INTERVIEW

HENK BOL

De rol van het bouwbedrijf wordt een andere, maar die ontwikkeling is al eerder in gang gezet.

014

INTERVIEW

HENK BOL

U noemde al de grote thema’s. Wat betekenen die voor BAM? ‘De aandacht van klanten voor doelen van een hoger abstractieniveau is nu nog beperkt. Aandacht voor de Lifecycle staat nog in de kinderschoenen. Wij zien het als onze taak om deze aandacht om te zetten naar informatie over “total cost of ownership”. Met dergelijke informatie hopen we klanten te interesseren voor langetermijndoelen en daarmee uiteindelijk ook voor de maatschappelijke verantwoordelijkheid voor “moeder aarde”. We ontmoeten in dit proces heel veel positief geïnteresseerde partijen. Met elkaar moeten we de businessmodellen nog uitvinden waarlangs we tot transacties kunnen komen. Het blijft een uitdaging om thema’s als gebruikswaarde, comfort, restwaarde en maatschappelijke waarde te integreren in de dagelijkse beroepspraktijk.’ belang, want de potentie is aanwezig. Vergelijk Waar liggen de uitdagingen voor BAM?

het met de autowereld. In Nederland hebben

‘Uitdagingen zijn te vinden in allerlei

we gezamenlijk 8,3 miljoen auto’s, maar nooit

ontwikkelingen. Een daarvan betreft de

zijn er meer dan twee miljoen tegelijkertijd

eigenaar van een prachtig gebouw ook

maatschappelijke trend “van bezit naar

op de weg. Daarmee verspillen we dus nogal

eigenaar van materialen die na de levensduur

gebruik”. De ambitie is om deze te verstaan

wat kapitaal. Gesteld dat we gezamenlijk drie

weer kunnen worden hergebruikt. Door zulke

en vervolgens te vertalen naar de bouw. Ook

miljoen auto’s zouden hebben, dan zouden we

voorbeelden te creëren zetten we dergelijke

verder zijn er heel wat uitdagingen. Ik noem

het daarmee ruimschoots kunnen redden.’

thema’s op de agenda.’

zowel onze klanten als adviseurs aandacht

Wat verandert er voor de bouw?

Wat is uw ambitie?

genereren voor deze thema’s. Verder zullen

‘De rol van het bouwbedrijf wordt een andere,

‘We willen hier de komende twintig jaar een

genoemde businessmodellen moeten

maar ook die ontwikkeling is al eerder in gang

concurrentievoorsprong in opbouwen.

worden georganiseerd. Datzelfde geldt

gezet. BAM Utiliteitsbouw is inmiddels een

Daarbij zullen we ons uiteraard blijven richten

voor financieringsconstructies, waarbij de

ketenoverkoepelend bedrijf geworden dat zich

op vernieuwing. Mijn persoonlijke overtuiging

nadruk zal liggen op het creëren van waarde

bezighoudt met het oplossen van vraagstukken

is dat wanneer je als bedrijf voortdurend

in het systeem voor alle betrokken partijen.

van klanten. Dat is een voortgaand proces.

met vernieuwing bezig bent, dit ook in de

Tegelijkertijd zal er worden gewerkt aan het

Je zult zien dat dat proces op zich weer zal

genen van mensen gaat zitten. Het gaat dan

opbouwen van kennis en kunde ten behoeve

zorgdragen voor nieuwe ontwikkelingen,

vooral om de motivatie voor vernieuwing en

van deze thema’s. Niet alleen binnen ons

die op hun beurt de vraag zullen beïnvloeden.

innovatie. Dat is zeer belangrijk. Vernieuwing

eigen bedrijf, onze partners en leveranciers,

Denk bijvoorbeeld aan het gemeentehuis

biedt kansen, ook in een tijd waarin de impact

maar ook bij klanten en adviseurs van die

van Brummen. Die gemeente is dankzij het

van de recessie nog altijd voelbaar is. Ik zie

klanten. In het algemeen zullen we ons

innovatieve plan van Thomas Rau behalve

het als mijn taak om kansen te creëren en om

er enkele. Om te beginnen moeten we bij

richten op het aanjagen en coördineren van

ervoor te zorgen dat er een balans is tussen

de ontwikkelingen. Dat is allemaal van groot

vernieuwing en de dagelijkse praktijk.’

015

COLUMN

VINCENT TAAPKEN

De kunst van het delen:

effecten van sharing economy op de bouwwereld

dan zal er de komende jaren weinig veranderen. Dan zullen er onnodig veel

De economie van het delen is in opkomst. De nieuwe generatie heeft steeds minder behoefte aan eigendom, maar deelt liever producten en diensten met anderen. Door snelle technologische ontwikkelingen verandert ons dagelijks leven snel. Maar gaat het allemaal wel zo snel met de sharing economy en wat betekent dit voor de vastgoed- en bouwwereld?

parkeerplaatsen worden gebouwd bij woonen kantoorgebouwen: de leegstand van de toekomst. Ook in de kantorenmarkt zijn de gevolgen van het delen merkbaar: door de invoering van flexplekken is steeds minder kantoorruimte nodig. Door meer te delen kan ruimte efficiënter worden benut en dus zal er dus steeds minder behoefte zijn aan ruimte.

De laatste jaren is er bijna ongemerkt veel veranderd in de manier waarop wij leven en

Dit zorgt voor minder files en minder

Naarmate de kunst van het delen steeds

werken. In 1998 beweerde de gemiddelde

autobezit. Hierdoor zullen niet alleen

meer gemeengoed wordt, zal het gedrag

Nederlander nog dat hij geen mobiele telefoon

minder wegen nodig zijn, maar ook minder

van mensen structureel veranderen. Voor de

nodig had. Maar sinds de introductie van

parkeerplaatsen. Dat is natuurlijk ook niet

vastgoed- en bouwwereld betekent dit dat

de iPhone in 2007 gaan de veranderingen

zo vreemd als je bedenkt dat 98% van de

er anders zal moeten worden gedacht over

exponentieel snel. De smartphone in

auto’s in de steden stilstaat in files of op een

ontwikkelen, ontwerpen en bouwen. Dit

combinatie met mobiel internet biedt de

parkeerplaats op kantoor of thuis. Dit zijn

vraagt om innovatieve samenwerking met

individuele consument overal en vrijwel altijd

maar nog maar enkele voorbeelden in de

andere disciplines zoals de internetbedrijven,

toegang tot kennis en sociale netwerken.

opkomende sharing economy die effect zullen

en inspelen op het gedrag van de individuele

Wij bevinden ons midden in een digitale

hebben op de vastgoed- en bouwwereld.

consument. Hierbij is het cruciaal informatie

revolutie die het steeds makkelijker maakt om

016

met elkaar te delen, maar is de bouwsector al

producten en diensten met elkaar te delen.

We moeten efficiënter worden

Een bekend voorbeeld is de Amerikaanse

Maar er bestaat ook nog weerstand en scepsis

website Airbnb, die sinds haar oprichting

over de sharing economy. Terecht, want het

in 2008 al een serieuze concurrent is

delen van producten en diensten is geen

geworden voor internationale hotelketens.

eenvoudige opgave voor mensen die hun leven

De site bemiddelt tussen particulieren die

lang gewend zijn aan exclusief bezit. Het delen

slaapplaatsen zoeken en aanbieden. In New

vraagt namelijk om een cultuur van openheid,

York City alleen al genereert Airbnb 632

bereidheid en vertrouwen. Het vergt nog tijd

miljoen dollar aan handel en een kleine

om werkelijk te veranderen. Een stuk beton

5.000 banen. Ook op het gebied van mobiliteit

voor een parkeerplaats in een parkeergarage

verandert er veel. Google denkt in 2020 al

is bijvoorbeeld voor veel mensen nog steeds

Vincent Taapken

op grote schaal zelfrijdende auto’s op de

lastig met elkaar te delen. Een eigen auto

Vincent is bedrijfskundige met een passie

weg te zullen hebben en bedrijven zoals

met een vaste parkeerplaats lijkt nog steeds

voor de stad. In 2009 richtte hij New Industry

RideAmigos koppelen online mensen,

de norm in Nederland. Als lokale overheden

Development op, gericht op het initiëren

bedrijven en overheden, zodat de nu

daarbij hardnekkig blijven vasthouden aan

van kansen, verbinden van mensen en het

nagenoeg lege auto’s gevuld worden.

parkeernormen uit de oude economie,

creëren van stedelijke ontmoetingsplaatsen.

bereid om zich open te stellen?

017

I NS P I R AT I E

PEERBY / THUIS AFGEHAALD

Peerby ‘”Wij” geloven in “wij” en niet alleen maar in “ik”’ is het motto van Peerby. En wij vinden dit dé gedachte van de sharing economy. Peerby is een online community dat mensen uit dezelfde buurt met elkaar in contact brengt. Op de website Peerby.nl kan je spullen lenen en uitlenen door rond te vragen in je eigen buurt. Peerby bevordert zo het contact in buurten, bespaart kosten en is ook nog eens duurzaam, want maar liefst 1/8 van de CO 2 uitstoot op aarde komt door de productie en consumptie van goederen. www.peerby.nl

Thuis Afgehaald Waar het bij Peerby gaat om het delen van spullen kun je bij Thuis Afgehaald maaltijden delen. Het online platform stimuleert hiermee het buurtcontact en voorkomt dat restvoedsel in het vuilnis verdwijnt. Op deze manier draagt het bij aan meerdere doelen: sociaal contact, milieubewustzijn en geldverspilling. www.thuisafgehaald.nl

018

I NS P I R AT I E

ROETZ / GOOGLE HELPOUTS

Roetz Roetz is een jong fietsenmerk met een missie. We geloven dat het mogelijk is mooie, robuuste fietsen te maken en tegelijkertijd verspilling tegen te gaan. Een Roetz-Bike is een verantwoorde fiets. Om meerdere redenen. Jaarlijks worden in Nederland meer dan een miljoen fietsen verkocht. Dat is mooi, maar daar staat tegenover dat er evenveel fietsen worden weggegooid! Door zoveel mogelijk onderdelen her te gebruiken verkleinen we deze afvalberg. Sommige onderdelen zijn niet herbruikbaar voor een Roetz-Bike. Ter vervanging zetten we zoveel mogelijk natuurlijke materialen in, zoals onze beukenhouten spatborden (FSC). Daarbij letten we op de herkomst om de schade voor mens en milieu te beperken. www.roetz-bikes.com Google Helpouts is een online samenwerkingsservice van Google, gelanceerd in november 2013, en biedt gebruikers de mogelijkheid om hun expertise te delen door middel van live video en real-time hulp via hun computers of mobiele apparaten. Grote, middelgrote of kleine bedrijven en individuen – genaamd providers – kunnen via Google Helpout hun hulp aanbieden aan mensen. Er zitten wel een aantal regels aan verbonden. Providers

Google deelt kennis

moeten goed Engels kunnen spreken en een inwoner van de VS, Canada, Ierland, Groot-Brittannië, Australië of Nieuw-Zeeland zijn, en een screening van Google doorstaan. Het is geen open source platform, zoals Openculture.com (zie meer op pagina 68), maar een commerciële tool waarmee ondernemers een extra zakcentje kunnen verdienen en consumenten over de hele wereld op een effectieve, toegankelijke en goedkope manier kunnen worden geholpen. www.google.nl

019

COLUMN

MARCO GROOT

Science Fiction?

Hoe een Belg, een Auto en een Plastic Walvis ons de weg wijzen

De wereld verandert meer dan snel U ziet het, echt U denkt, niet zegt Maar stilletjes weet u het zeker wel Door de nieuwe technologie verandert alles met de snelheid van het licht. Dit en de financiële crisis kennen beide hun weerga niet en doen alles wat staat, bestaat en vertrouwd is op zijn grondvesten schudden en zelfs instorten. Ik heb een gitzwarte visie op de economie, maar ben tegelijkertijd enorm blij en opgewonden. Waarom? Het geld is op, of er zal in ieder geval geen nieuw geld gecreëerd worden door banken. Balansen van banken zijn te lang en zullen ingekort worden. Het gevolg is dat nieuwe kredieten en bestaande financiering van middelmatige of teloorgaande bedrijven

auto’s, voor G-star en H&M, maar alles wat daartussen zit is moeilijk te slijten. Jarenlang heeft de middelmaat meegedeind op de golven der welvaart. Maar dat gaat, nee, dat kán niet meer. En wat niet anders meer kan, dat móét veranderen. Dat gevolg is fantastisch. Oude waardes worden losgelaten en nieuwe kansen worden gecreëerd en gestimuleerd door de enorme snelheid aan technologische ontwikkelingen. Internet is fantastisch en killing tegelijkertijd Werkelijk alles is volledig transparant en met een beetje handigheid voor eenieder doorgrondelijk geworden. Een voorbeeld om het beeld te schetsen. Mijn broer werkt al dertig jaar voor J. Kisch & Zonen B.V., een gerenommeerde

niet geherfinancierd zullen worden.

meubelfourniturengroothandel

Alleen de allerbeste ideeën en

leverancier nu zelf te vinden en

businessmodellen, de slimste en meest innovatieve bedrijven zullen overleven. Natuurlijke selectie, duurzaamheid, flexibiliteit en creativiteit zijn de sleutelingrediënten tot voorbestaan.

020

Er is ruimte voor Duitse en Japanse

in de Benelux. De klant weet de schakelt dit soort groothandelaren grotendeels uit. Gelukkig maakt Kisch door online marketing en stevige prijsconcurrentie een succesvolle switch naar kantoormeubilair, en met name

I NS P I R AT I E

NIEUWS

loungemeubelen. Ze geven de supply chain

Opportunistisch kantoorruimte bouwen

van producent tot consument gelegenheid

lijkt alleen mogelijk op toplocaties. Een

om de volgende schakel over te slaan. Zo

artikel over leegstand in het FD op 11

wordt een merkloos product een nieuw

januari toont hoe dramatisch het met B

merk, wat weer meer werk creëert.

en C-locaties is gesteld. Ik beloof u dat hier creatieve herontwikkeling een must

Bedrijven van de toekomst zijn aan snelle

is, want nogmaals, this time it’s really

verandering onderhevig, niet aan locatie

different! De marktwaarde ligt ruim

gebonden, creatief, transparant maar

onder de boekwaarde en de boekwaarde

ook onstabiel. Zoals uit het aangehaalde

is waarschijnlijk in realiteit negatief na

voorbeeld te concluderen is, verliest de

het doorrekenen van herontwikkeling

groothandel en/of tussenpersoon langzaam

en financiering. Maar hoe moet het dan

zijn bestaansrecht. Goederen zijn voor

verder? Bouwen begint vaak met een

iedereen bij de bron te vinden en prijzen

plan dat getenderd wordt. Tenderkosten

zijn volledig transparant geworden.

zijn hoog en de marges op het bouwen

De wereld verandert razendsnel en die

zijn laag. Bouwers zetten laag in om

snelheid wordt steeds hoger.

onderbezetting te voorkomen. Het risico op negatieve marges na de bouw

Om nog een voorbeeld te geven: de

is daarmee vergroot. U kent de mojo. En

hoeveelheid data die verzonden werd

dat betekent dat we anders moeten gaan

tussen het jaar 2000 en 2010, werd in 2012

denken, durven en doen!

in twee weken verzonden. Tegenwoordig doen we er slechts tien minuten over

In LifeCycle #2 beschreef ik Nederland

om diezelfde hoeveelheid data te

als kennisland. Gebruik die kennis, die

verzenden. Deze informatiedrift zorgt voor

creativiteit. Oude kantoren kunnen

dematerialiseren en is de opmaat voor

nieuwe dorpen worden met inpandig café,

razendsnelle wereldwijde democratisering.

sportschool en supermarkt. Aan de andere

Achterblijven is geen optie, iedereen moet

kant van de levens- en leeftijdscurve

tenminste rennen om niet stil te staan. Ik

kunnen we wellicht soortgelijke projecten

beloof u, this time it’s really different!

realiseren om behuizing van de snel vergrijzende bevolking op te vangen.

Bouwen aan een nieuwe toekomst Wat betekent dat, of wat betekent dat

Recent zagen we in het nieuws dat 800

nìet voor de wereld van de bouw? Het

zorgcentra de komende jaren gesloten

lijkt welhaast onmogelijk om het kantoor

worden omdat de gebouwen verouderd

van de toekomst te bouwen omdat de

zijn en er verder bezuinigd moet worden.

toekomst iedere dag nieuwe variabelen

Zouden een zorgopleiding en een

heeft. Slimmer, sneller, doorzichtiger

bejaardentehuis tezamen in een voormalig

… nieuwer! Kunt u hét kantoor van

kantoorpand gerealiseerd kunnen worden?

2020 bouwen? Nee! Vaste werkplekken

Of een webdesignopleiding met een

bestaan haast niet meer, bureaus worden

internet incubator? Te creatief? Misschien,

vervangen door zitzakken en serverruimtes

maar de mode op de catwalk bewijst dat

staan in de wolk.

alles begint met iets wat initieel heel gek

Opportunistisch kantoorruimte bouwen lijkt alleen mogelijk op toplocaties.

lijkt en langzaam maar zeker tot iets te geks gevormd kan worden.

021

COLUMN

MARCO GROOT

Winkels Het internetbedrijf SEOshop bewijst iedere dag weer dat de wereld van retail nooit meer wordt zoals ze was. Waar fysieke winkels aan de lopende band sluiten kan deze leidende aanbieder van e-commercesoftware de groei van het aantal internetwinkels haast niet aan. Look & feel shoppen gelardeerd met evenementen zal altijd blijven bestaan, evenals experience shopping, het dagje uit. Dit is echter alleen vergeven aan grote stadskernen en op toplocaties zoals vrijwel alleen Unibail-Rodamco ze heeft in Nederland. De kleine winkelcentra zoals in mijn woonplaats Duivendrecht zijn slechts nog een thuis voor de bakker, kapper, supermarkt en bloemenman. De bankkantoren zijn vervangen door internet en pinautomaat, en de fietsenmaker door Halfords op het industrieterrein. Komen deze winkels ooit terug? Neen, slechts in de virtuele wereld, maar niet in een huls van baksteen. (T)huis Het is de kooplust en geldcreatie van 1995-2005 die de woningmarkt inert heeft gemaakt. De bovenkant van de markt is en zal waardevast blijven, stijlgevoelig en prijsongevoelig. Heb je ooit een Porsche of Ferrari zonder leren bekleding gezien? De onderkant van de markt is ook gezond omwille van de koopprijs versus huurprijs, geschikt voor starters, lagere inkomens en mensen die kiezen voor financiĂŤle ruimte in hun leven.

Oude kantoren kunnen nieuwe dorpen worden met inpandig cafĂŠ, sportschool en supermarkt.

Het segment daartussen zit muurvast. Te hoge hypotheken zorgen ervoor dat de doorstroom nagenoeg stilstaat. Toch emmert de politiek al jaren door over het woningtekort. Prognoses over bouwvolumes worden niet gehaald en land ligt braak te wachten op de eerste paal. Er zal en moet iets veranderen, dat is geheel aan de politiek. Dat zijn van die mensen

022

COLUMN

MARCO GROOT

Voorbeelden te over, ik noem er 3: die hetzelfde nadeel genieten als ze in het

Het Belgische bedrijf Umicore is de

voordeel van de oplossing kiezen: het nemen

ongekroonde koning van de vuilnisbelt.

van de pijn, het (langzaam) afschaffen van de

Hun urban mining-technieken zorgen ervoor

hypotheekaftrek. Oplossingen uitstellen maakt

dat veel waardevolle metalen uit uw oude

het probleem alleen maar groter. Dat voelt de

computer, telefoon en wasmachine opnieuw

bouwer in het volume.

gebruikt worden.

Sciencefiction

Tesla bouwt vooralsnog auto’s voor the

Als u tot hier heeft gelezen, dan heeft u een

happy few met een batterij die na twintig

vervelende visie vol nare vooruitzichten

minuten laden muisstil 400 km kan rijden

doorstaan. Waarom dan toch die positieve

op €15,- elektriciteit.

toon in de eerste alinea? Sciencefiction en ontdekkingsreizigers zijn fascinerend. Niet

Plastic Whale in Amsterdam is een klein

zozeer om de ruimteschepen en schietpartijen,

bedrijf dat sloepen maakt van plastic afval

maar meer omdat het verre en onbekende

uit de stadsgrachten.

een metafoor was en is voor alles wat onmogelijk leek. Mensen als Asimov hadden

Als iemand iets nieuws verzint, is het

vijftig jaar geleden bij het zien van de eerste

tegenwoordig niet alleen het ‘nieuws’

tv al visioenen over videoconferencing,

waardoor het aanslaat, maar ook de

Star Trekkers liepen in de jaren 70 als met

onderliggende techniek met de snelheid

een iPhone op de set en 3D-printen was in ieder verhaal terug te vinden in de vorm van ‘overstralen’. Ontdekkingsreizigers moesten met een beperkte hoeveelheid middelen én met nieuw ontdekte mogelijkheden zien te overleven.

Uw huis op uw aarde Geborgen, thuis, knus Maar dalend in waarde Meer dan u ooit spaarde.

van het licht. Gevolg is razendsnelle implementatie en optimalisatie. Dat maakt de wereld van nu zo fascinerend en meer dan opwindend. Umicore, Tesla en de Plastic Whale maken de wereld mooier, schoner, spannender en

De wereld, onze wereld, is een ontdekkingsreis

efficiënter met de nadruk op intrinsieke

geworden en sciencefiction wordt

waardes van mensen als vervangers van de

langzaamaan werkelijkheid. We hebben een

absolute monetaire waarde.

computer in onze broekzak en met 5g en een uitklapscherm kan het zomaar een tv worden.

Ik raad u aan Arthur C. Clark en Asimov te

Het fenomeen 3D-printen staat nog in de

lezen. Ik raad u aan een paar zitzakken te

kinderschoenen, maar het lijkt steeds beter

kopen om met een traytje Red Bull en een

te werken. Nog even en we gooien onze oude

paar pizza’s de inzichten van jonge slimme

schoenen aan de ene kant in het apparaat

IT-ondernemers te begrijpen. Ik raad u aan

en halen er aan de andere kant perfect

alles wat gek is te bekijken, te lezen en te

aangemeten schoenen uit. Ultieme recycling.

onderzoeken. Want gek is niet zo gek meer,

Het projecteren van hologrammen lukt steeds

het is anders durven denken! Ik ben ervan

beter. ‘Beam me up, Scotty’ zet mensen overal

overtuigd dat het overgrote deel van de

ter wereld straks aan een tafel. De impact op

bestaande infrastructuur binnen vijf jaar

zakenreizen, inrichting van kantoorruimte et

rudimentair is. Als u oplossingen voor de

cetera is ongekend.

toekomst durft te vinden, is prijs niet de sleutel maar het sluitstuk.

023

024

INTERVIEW

PETER VERBURGT

Peter Verburgt

De circulaire toekomst

Peter Verburgt over de circulaire toekomst van de bouw: het kan allemaal nog betrouwbaarder en intelligenter.

verhouding tussen bouwers en opdrachtgevers eenduidig. De opdrachtgevers wilden een zakelijk gebouw, een eenmalig ding, met een waarde die zou groeien en waar ze in een later stadium wellicht goed aan konden verdienen. Een zakelijk pand was dikwijls een rotsvaste zekerheid waar je op kon vertrouwen. De reactie aan de bouwzijde was daarop: wij kunnen iets wat jij als opdrachtgever niet kunt, namelijk een gebouw neerzetten. Dat was dus een zeer fysieke benadering. Ook dat kan een duurzame benadering zijn. Ik noem dat zware fysieke duurzaamheid, waar het gaat om

Verburgt noemt dat ‘reconstruerend ontwerpen’. ‘Eigenlijk beginnen we met het einde. We stellen ons de vraag: hoe zal dit gebouw ooit aan zijn einde komen en wat willen we tegen die tijd bereikt hebben?’

Peter Verburgt heeft een eigen architectenbureau, dat zich richt op de beginfase van ruimtelijke opdrachten. ‘Architecten zijn uitvoerend van aard en mijn bureau BiUM houdt zich daarom bezig met de vraag waarom en voor wie een gebouw eigenlijk gemaakt wordt. We zien het gebouw niet zozeer als resultaat, maar veel meer als bron en aanleiding voor dynamiek. Ontwerpen is vooral een mentale bezigheid omdat het erom gaat “door een fysiek gebouw heen te denken”.’

Dat is een heel logische vraag, maar binnen de bouwwereld, en in feite binnen het hele economische verkeer, komt deze vraag nauwelijks aan de orde. Dat heeft te maken met onze psychologie. ‘Het lijkt op het leven zelf. We weten allemaal dat we ooit zullen sterven, maar doen alsof we het eeuwige leven hebben en denken daar liever niet al te veel over na. Toch gaat het daar vaak wel om: beseffen dat er ooit een moment zal komen waarop je terugkijkt op je leven en je je verantwoordelijk weet voor wat je teweeg hebt

gebouwen die massa hebben, die stevig zijn en redelijk tijdloos. Maar juist op deze kwaliteiten is in de loop der tijd bezuinigd.’ Gebouwen, zowel in de zakelijke als in de particuliere markt, werden daardoor minder solide, van matige kwaliteit en minder mooi. De klassieke zekerheid over een gebouw dat er ‘eeuwig zou staan’ viel daardoor weg. ‘Bouwen voor de eerste gebruikers met een huurcontract van maximaal tien jaar leverde slechte gebouwen op, waar we nu mee te kampen hebben. Gebouwen die korte tijd geleden gebouwd zijn en die nu al afgedaan hebben. Dat was in feite schandalig en hoe dan ook betekende dat het failliet van deze methode.’

gebracht. Dat inzicht zouden we ook eerder tijdens ons leven kunnen introduceren in waar we mee bezig zijn. Circulair denken dus: je creëert iets uit iets anders en na het einde is er een nieuw begin.’ Het mag dan niet eenvoudig zijn om het circulaire denken te incorporeren, toch is er ook in de bouwwereld wel een positieve ontwikkeling te signaleren. Daar gaat wel een verhaal aan vooraf. ‘Lange tijd was de

Eigenlijk beginnen we met het einde. 025

INTERVIEW

PETER VERBURGT

Ten tweede de dialoog en de gelijkwaardigheid in het proces. ‘Eerder hoefde men zich alleen te richten op de eerste gebruiker.

Gebouwen die nog niet eens oud zijn, maar wel nu al afgedaan hebben.

Wel kwam hiermee een nieuw inzicht naar

Steeds meer gaat het om het inzicht dat

voren. Verburgt: ‘Het was duidelijk dat

gebruikers passanten zijn en een gebouw een

er veel verantwoordelijker moest worden

veel langer bestaan kent. Dit veronderstelt

omgegaan met het creëren van ruimte. Niet

een volwaardiger dialoog tussen bouwer,

langer denken in termen van een louter

opdrachtgever en gebruikers. Daarvoor is het

fysiek en economisch kortetermijnresultaat,

nodig dat er veel minder volgens de eigen

maar anticiperen op een hele lifecycle.’ Zoals

logica wordt gewerkt en er minder sprake

gezegd is die omslag niet gemakkelijk. Het

is van een op het eigen proces gebaseerde

betekent dat de bouwer in een heel andere

hiërarchie. Er zullen relaties moeten worden

verantwoordelijkheid terechtkomt. De vraag

aangegaan die gebaseerd zijn op helderheid

is nu niet meer simpelweg: wat kunnen we

en bewezen vertrouwen. Nadenken over

links en rechts bouwen? In plaats daarvan gaat

continuïteit – zowel functioneel als materieel

het nu om thema’s als vertrouwen, dialoog,

– wordt elementair. Die omslag is zeker niet

maatschappelijke feeling en een inzicht in

eenvoudig. In het circulaire denken moeten

wat goed is voor deze wereld. ‘En dat zijn’,

verschillende afspraken worden gemaakt voor

zegt Verburgt begripvol ‘niet altijd onze best

een periode die moeilijk te bevatten is. Dat is

ontwikkelde eigenschappen, ook niet van een

lastig aan de ene kant, maar ook een geweldige

bouwbedrijf als BAM Utiliteitsbouw, waar lang

uitdaging omdat de bouwer hiermee als

is ingezet op een eendimensionale manier

producent actief de verantwoordelijkheid op

van bouwen.’

zich moet nemen.’

dat kan zo ontworpen worden dat mensen er

De vraag is dan welke eisen die nieuwe

Wat moet BAM Utiliteitsbouw

Een bouwbedrijf zal z’n best moeten doen

benadering gaat stellen?

hiervan meenemen?

Verburgt: ‘Ten eerste de betrouwbaarheid. Die

‘Om te beginnen zien we dat BAM hiertoe al

slaat niet langer alleen op de kwaliteiten van

pogingen onderneemt. Maar het kan natuurlijk

het product, dat wil zeggen het gebouw, bij de

altijd nog veel beter. Er zal met nog meer

opening. Het gaat veel meer over de vraag wat

interesse moeten worden geluisterd naar

er daarná gebeurt, of die kwaliteiten blijven

de opdrachtgever en er zal nog veel meer

bestaan en of het product een vruchtbare rol

expertise moeten ontstaan over de vraag

wat een ruimte voor mensen kan betekenen. Op de huidige markt gaat het vooral om gebouwen waar nadrukkelijk gepresteerd moet gaan worden, zoals zorginstellingen, scholen, universiteiten en werkgebouwen voor kennisorganisaties. Neem een ziekenhuis, beter herstellen en sneller naar huis kunnen. om van dit soort wensen verstand te krijgen en vervolgens de volle verantwoordelijkheid nemen voor hoe er met het fysieke product, nl. het gebouw, in de loop der tijd zal worden omgegaan. Dat gaat verder dan het gedwongen gedrag binnen een PPS. Daarom zal BAM Utiliteitsbouw niet moeten afwachten,

kan blijven spelen in het leven van mensen –

maar vooruitlopen op deze ontwikkeling. Het

want alleen die gebouwen hebben een blijvend

gaat daarbij om niets meer of minder dan

waarde. Van belang is dat het dan om een

het mentale leiderschap van een koninklijke

tijdspanne gaat die moet worden overzien,

bouwer die begrijpt dat de wereld om veel

een levensduur van zeg dertig jaar – soms

meer vraagt dan betonnen of stenen dingen

nog langer, soms korter. Je ziet nu bij PPS-

met een dak erop.’

constructies hoeveel moeite het bouwers kost om in deze levensloop te denken. Er is nog maar weinig ervaring met langdurige contracten en daarmee met een werkelijke verantwoordelijkheid van de producent voor zijn product. Dit denken in tijd en het circulair doorontwikkelen vereist een mentale reset.’

026

Peter Verburgt heeft samen met Tim Vermeend een in Driebergen gevestigd architectenbureau, BiUM, dat zich richt op de beginfase binnen architectonische opdrachten. Daarnaast adviseert hij bedrijven over duurzaamheid. www.bium.nl

027

COLUMN

FOTOGRAFIE

Marten van Wijk Underground

Fotocurator Roy Kahmann over architectuurfotograaf Marten van Wijk Als fotograaf verbaast Marten zich graag over hoe de mens altijd bezig is zijn leefomgeving te veranderen en zich deze omgeving eigen probeert te maken. Daarnaast denken mensen niet vaak na over wat er vlakbij en om hen heen te zien is. Het werk van Martin gaat voornamelijk over onbedoelde esthetiek,

Je hebt geen idee wat er allemaal onder de grond gebeurt.

Over Roy Kahmann Oprichter van Kahmann Gallery, is specialist in de verkoop van bijzondere fotografie en adviseur voor aankoop van fotografie voor bedrijfscollecties. De foto’s in deze beeldcolumn zijn door hem geselecteerd

en tegelijkertijd ook over de thema’s

16°C

nieuwsgierigheid en bewustzijn.

Het beginpunt voor de serie 16 °C was het opnieuw ontdekken van de stad waarin

De onderwerpen van zijn werk hebben

fotograaf Marten van Wijk woonde. Dit

raakvlakken met de door de mens ingevulde,

heeft zich ontwikkeld tot een serie beelden

meestal urbane ruimte en hoe de mens

van – letterlijk – een andere laag van de

zich hiertoe verhoudt.

stad Amsterdam: het ondergrondse. Onder de grond is alles anders. Het is er koel, de

De serie 16 °C is het werk waarmee Marten

titel verwijst naar deze meer constante

in 2010 is afgestudeerd aan de Hogeschool

temperatuur: gemiddeld zo’n 16 °C in de

voor de Kunsten Utrecht. Door te werken met

bebouwde kom. Een andere wereld doet zich

uitsluitend analoge camera’s (meestal een

voor, waarin hij vooral gefascineerd raakte

4x5 inch technische camera en soms een 6x7

door het abstracte aspect van de functionele

middenformaat-camera) wordt hij gedwongen

vormgeving onder het maaiveld. De serie geeft

rustig en bedachtzaam te werk te gaan. Dit

een stille, koele en minimalistische laag van de

past ook bij het onderwerp: aandacht voor

stad weer als tegenhanger van het alledaagse

stofuitdrukking en detail, het minimalistische

drukke leven erboven. Met deze serie wil

én het monumentale.

Marten niet alleen een verborgen laag laten zien, hij hoopt ook de verbeelding aan te spreken met het idee dat er in de stad vaak vlakbij allerlei onbekends bestaat.’

bij het thema Lifecycle Bouwen. www.kahmanngallery.com

www.martenvanwijk.nl

Entreehal brugkelder Kortjewantsbrug, Prins Hendrikkade

028

029

COLUMN

FOTOGRAFIE

Landhoofd Utrechtsebrug, Nieuwe Utrechtseweg

030

Kelder oude deel Stedelijk Museum, Paulus Potterstraat

031

032 Brugkelder Oosterdoksbrug, De Ruyterkade

Garage en goederenaanvoer Rijksmuseum, Hobbemastraat

COLUMN

033

Vluchttunnel Piet Heintunnel, C. van Eesterenlaan

COLUMN

FOTOGRAFIE

Gangenstelsel brugkelder Kortjewantsbrug, Prins Hendrikkade

034

Sluis Steigereiland, Dwarslaan

035

COLUMN

FOTOGRAFIE

Gangenstelsel Vrije Universiteit, De Boelelaan

036

037

I NS P I R AT I E

AIR BNB / SNAPPCAR

Het delen van je auto

SnappCar Snappcar is een mooi voorbeeld van het delen van bezit. Dit platform creëert een toegankelijke manier om auto’s te huren en te verhuren. Auto eigenaren kunnen hun wagen ter beschikking stellen op momenten dat zij deze zelf niet gebruiken. Mensen die een wagen nodig hebben, maar deze zelf niet bezitten, kunnen via Snappcar de verhuurders makkelijk bereiken. Aan de hand van 5 eenvoudige stappen kunnen beide partijen overgaan op de overdracht van de wagen. Stap 6 is de wagen weer inleveren en stap 7 is van beide kanten een online review. Op die manier wordt het vertrouwen van beide partijen gevoed voor volgende gebruikers.

Het delen van je huis

AirBnB

Het AirBnB concept sluit naadloos aan bij het onderwerp ‘the sharing economy.’ AirBnB is een organisatie die ‘marktplaatsgewijs’ huizen voor bepaalde tijd ter beschikking stelt. Huiseigenaren kunnen via het online platform voor bepaalde duur hun woonhuis, hun bezit dus, open stellen voor reizigers aangesloten bij AirBnB. Zij gebruiken op hun beurt het bezit van de verhuurder. Beide partijen hebben een online profiel op het platform van AirBnB, zodat huurder en verhuurder online met elkaar kunnen kennismaken. Het concept is in alle opzichten een win-win situatie, aangezien de bewoonbaarheidstijd van de verblijfplaats efficiënt wordt aangewend. Daarenboven wordt de reiziger als het ware ondergedompeld in het echte, lokale leven voor vaak minder geld dan dat we van traditionele reizen gewend zijn. www.airbnb.nl

038

www.airbnb.nl

PROJECT

DE ROTTERDAM

Rotterdam

Onhollands Met De Rotterdam is Nederland een verticale

stad rijker in de trotse havenstad. Het gebouw is een complete verticale stad op de Kop van Zuid: drie transparante torens, 150 meter hoog, op een voetstuk van cafés, restaurants, een hotel, sportclubs en prachtige entrees. De Rotterdam is een ontwerp van Rem Koolhaas op de Wilhelminapier, het nieuwe Manhattan aan de Maas. Rem Koolhaas is de geestelijke vader van het inmiddels wereldberoemde architectenbureau OMA met kantoren in Rotterdam, New York, Beijing en Hong Kong. De Rotterdam is een nieuwe parel in de Rotterdamse collectie van OMA-ontwerpen, waaronder ook de Kunsthal en het nieuwe Stadskantoor. De Rotterdam is, zoals elke stad, verdeeld in ‘area’s’. In het voetstuk van het gebouw, de eerste zes verdiepingen, komen alle publieksfuncties samen. In de West Tower worden in samenwerking met Amvest 240 woningen gerealiseerd. De office floors bevinden zich in de Mid en East Tower. Daarnaast is in de East Tower het Nhow art hotel gerealiseerd. De Rotterdam is een echte blikvanger en behoort inmiddels tot de top 10 van de meest betoverende gebouwen van de wereld.

039

ACTUALITEIT

VOLKSHOTEL

Amsterdam

Volkshotel Het voormalige kantoorgebouw van de Volkskrant wordt getransformeerd tot een nieuw hotel. Het Volkshotel biedt zijn gasten 172 unieke kamers en zal tegelijkertijd ook een ontmoetingsplek voor creatieve professionals blijven. Daarnaast zal bar Canvas, al voorafgaande aan de verbouwing gelegen op de bovenste verdieping, niet alleen blijven bestaan maar zelfs worden uitgebreid met twee dakterrassen en een 360 gradenpanorama op de stad. Het gebouw zal ook een grand cafĂŠ, een hippe winkel, een opnamestudio en een nachtclub huisvesten. www.volkshotel.nl

040

INTERVIEW

WILBERT KANNEKENS

KPMG ‘Het kantoor van de toekomst moet dienstbaar zijn aan mensen’

Interview met Wilbert Kannekens van KPMG Meijburg & Co

Wat is jullie visie op werkplekken voor het personeel? ‘KPMG Meijburg & Co (Tax) bestaat in Nederland uit tien kantoren. In alle kantoren zijn flexplekken met een beeldscherm en docking station voor de eigen laptop aanwezig zodat ambulant personeel overal snel kan inloggen. Hiernaast is het voor werknemers met een laptop ook mogelijk om via een beveiligde verbinding thuis te werken.’ Hoe staan jullie ten opzichte van “Het Nieuwe Werken”? ‘KPMG Meijburg & Co verstaat onder

Is KPMG Meijburg & Co bewust Hoe kijken jullie aan tegen de trend “van Bezit naar Gebruik”? ‘De trend “van Bezit naar Gebruik” is aangewakkerd in de consumentenwereld, maar we zien dat dit principe ook in de B2B-markt voet aan de grond krijgt. Als belastingadvieskantoor volgen wij deze trend nauwlettend. Vanuit het perspectief van de fiscale dienstverlening zien we vooral kansen. Er bestaan fiscaal grote verschillen tussen bezitters en gebruikers. Het fiscale systeem is gebouwd op de veronderstelling dat een bedrijfsmiddel een bezitter heeft. Als het bezit wordt uitgehold, is het de vraag of de gebruiker vanuit fiscaal perspectief voortaan als bezitter wordt aangemerkt, dus dat vanuit fiscaal perspectief de paradoxale situatie ontstaat dat gebruik bezit wordt.’

bezig met deze trend? ‘In het kader van de zogenaamde sharing economy zien wij steeds meer dat onze cliënten niet meer een op zichzelf staand advies willen krijgen, maar dat ze te allen tijde gebruik willen maken van onze kennis. Zo is sinds een half jaar de Meijburg Fiscale Wetten-app beschikbaar en zijn de meesten van onze cliënten en relaties geabonneerd op onze nieuwsberichtenservice: via een persoonlijk account kunnen cliënten zelf hun interessegebieden aangeven en wijzigen waardoor ze op de hoogte worden gehouden van voor hen relevante ontwikkelingen. In de nabije toekomst zullen fiscale basisinformatieadviezen waarschijnlijk gewoon gratis beschikbaar worden gesteld voor zowel cliënten als niet-cliënten. Geïnteresseerden kunnen dan eenvoudig via een website of portal deze basisinformatie downloaden. Onze toegevoegde waarde verschuift dan naar het “cliënt specifiek” adviseren.’

“Het Nieuwe Werken” een manier van werken waarbij slimmer, efficiënter en effectiever gewerkt kan worden door gebruik van technologie, samenwerking en de juiste omgeving. Zo hebben wij een nieuw digitaal filingsysteem dat ervoor zorgt dat documenten opgeslagen worden in de “cloud” en daardoor altijd toegankelijk blijven. Een ander voorbeeld is onze videoconferentieruimte, waarin het mogelijk is om tegelijk vanaf 13 verschillende locaties met collega’s en cliënten te vergaderen. Toch blijft het fysiek samenwerken van groot belang. Kennisdeling en innovatie zijn nou eenmaal sociale processen.’ Aan welke eisen moet het kantoor van de toekomst voldoen? ‘Op een multifunctioneel bedrijfsgebouw ergens in Nederland staat een spreuk van Jules Deelder: “De omgeving van de mens is de medemens”. Mensen moeten zich thuis voelen op de werkplek en van de werkplek moet een stimulans uitgaan om met collega’s en klanten om te gaan. Niet alleen in virtual

Wilbert Kannekens is partner bij KPMG Meijburg & Co en head of

reality, maar ook in real life. Ondernemen is

International Tax bij KPMG. Hij heeft ruim 25 jaar ervaring op het

en blijft mensenwerk, daaraan moet het

gebied van de internationale belastingen. Veel van zijn fiscale

kantoor van de toekomst dienstbaar zijn.’

dienstverlening speelt zich af rond veranderende bedrijfsprocessen en nieuwe maatschappelijke ontwikkelingen. Wilbert is oud-voorzitter van de Nederlandse Orde van Belastingadviseurs. www.kpmg.nl

041

HOOFDKANTOOR CAPGEMINI, LEIDSCHE RIJN

042

INTERVIEW

HANS SCHOLTEN

Capgemini

‘flexibel inkopen van kantoorruimte gebeurt steeds vaker’ Wij spraken Hans Scholten van Capgemini over de invulling van de werkplekken binnen het multinational bedrijf. Vorig jaar betrok Capgemini het nieuwe hoofdkantoor, dat samen met BAM Utiliteitsbouw werd ontwikkeld.

Hoe gaan jullie om met zakelijke huisvesting? ‘Binnen Europa heeft Capgemini nu 140 kantoren, met een budget van 140 miljoen euro. Wereldwijd gaat het om 526 kantoren, met een waarde van 400 miljoen euro. We hebben drie belangrijke onderdelen, en voor iedere tak hebben we een maatstaf voor het aantal uren dat onze medewerkers op kantoor

Een hoofdkantoor is een belangrijke ontmoetingsplek waar synergie plaatsvindt, dus dat zal blijven bestaan.

doorbrengen of bij de klant. Bij strategische consultancy is dat 0,2 desk per medewerker, bij outsourcing, waar veel meer op kantoor wordt gewerkt, is dat 0,8 desk. Het grootste deel van ons werk bestaat uit het bouwen van systemen, en daar is de verhouding 0,4 desk per medewerker. Aan de hand daarvan kunnen we

Hoe zie jij de toekomst?

berekenen hoeveel vierkante meter we in een

‘Een hoofdkantoor is een belangrijke

land nodig hebben.’

ontmoetingsplek en een plek waar synergie plaatsvindt, dus dat zal blijven bestaan. Wel

Hoe werkt dat in de praktijk?

is ook daar de vraag hoe het op de lange

‘We hebben als bedrijf te maken met groei en

termijn zal gaan met de benodigde ruimte.

krimp: er is nu de ontwikkeling dat steeds meer

We weten gewoon niet hoe de wereld er

werk naar India gaat. Vaak blijkt dat aantal

over tien jaar uit zal zien. Daar hebben we

vierkante meters dus te veel. Onze strategie

bij de bouw van ons nieuwe hoofdkantoor in

is om steeds wel een hoofdkantoor aan te

Leidsche Rijn ook rekening mee gehouden.

houden. Maar waar het gaat om de regionale

Dat hoofdkantoor hebben we samen met

kantoorhuisvesting richten we ons steeds

BAM Utiliteitsbouw ontwikkeld, waarbij we

vaker op flexibel inkopen van kantoorruimte.

zelf vanzelfsprekend de IT-infrastructuur

Capgemini en Sogeti. Zijn belangrijkste missie is

Denk dan aan tijdelijke huisvesting, maar

hebben gedaan. In samenwerking met BAM

het verminderen van de m 2 per werkplek en het

wel in kantoren op aantrekkelijke plekken

hebben we ervoor gezorgd dat het mogelijk

die voorzien zijn van alle faciliteiten. Dat is

is om het gebouw te splitsen en in drie delen

verhoudingsgewijs overigens een klein deel,

te verhuren, mochten we in de toekomst

in Nederland gaat het dan om zo’n tien procent

minder ruimte nodig blijken te hebben.’

Hans Scholten is corporate real estate manager voor Capgemini van Noord-West-Europa. Hij is verantwoordelijk voor de huisvesting van de medewerkers. Scholten beheert de portefeuille van 160 huurcontracten in 10 landen voor

verhogen van de bezettingsgraad per bureau.

van de werknemers. De rest zit op het hoofdkantoor.’

www.capgemini.nl

043

PROJECT

ROTTERDAM CENTRAAL STATION

Station Kapsalon:

Rotterdams nieuwe eye catcher Station Kapsalon, De Haaienbek, De (Grote) Muil, De Boeg, Station Zinksnijer, De Puntzak,

De Patatzak. Inmiddels heeft de Rotterdammer al een hele verzameling bijnamen bedacht voor de nieuwe eyecatcher van Station Rotterdam Centraal. Het nieuwe Rotterdam Centraal is een vervoersknooppunt van regionale en internationale betekenis, een aantrekkelijke, dynamische en goed functionerende openbaarvervoerterminal. Het uitgangspunt van architect Jan Benthem was dat het nieuwe station niet een gebouw maar een nieuw stadsplein moest worden, waarbij de hal het venster op de stad is. Benthem heeft een station ontworpen dat de allure heeft van een grote wereldstad, waar de Rotterdammer, zelfs al v贸贸r de offici毛le opening van 13 maart, trots op is. En dat BAM trots is dat zij aan het project mocht meebouwen staat buiten kijf.

044

Fotografie: Nicoline Rodenburg

I NS P I R AT I E

DEEL HOUT

Hout delen met je collegaâ&#x20AC;&#x2122;s of buren

In buurten waar grote bouwprojecten plaatsvinden worden bewoners, buurtorganisaties en medewerkers van omliggende bedrijven tijdens het evenement Deel Hout samengebracht om van het restmateriaal van de bouwplaats nieuwe meubelen te bouwen voor thuis of op de zaak. Deel Hout is een initiatief van Stichting Treehouse en de Bende die als missie hebben om restmateriaal te hergebruiken en mensen met elkaar te verbinden. De werkplaats wordt ter plekke op de bouwplaats opgebouwd en er worden gratis workshops gegeven door kunstenaars, ontwerpers, timmermannen, staalbewerkers en andere creatievelingen. Deelhout is niet alleen een manier om mensen met elkaar in contact te brengen, te compenseren voor eventueel bouwoverlast en te betrekken bij een nieuw project, het is tevens een slimme manier om restmateriaal creatief te (her)gebruiken. www.deelhout.nl

Ruilen bestaat al zo lang als dat er handel bestaat. Zelfs al voordat er geld was ruilden wij spullen en diensten. Misschien wel door de crisis zijn we weer meer gaan ruilen, maar is het zeker geen trend

Ruilen

gefaciliteerd

van de crisis. Ruilen, ofwel barteren, is van alle tijden. En daar zagen studievrienden Bart ter Steege en Frenkel SchĂśnfeld wel business in. Canhav faciliteert de zoektocht naar barters met een online platform waar zakelijke diensten en producten worden aangeboden. De oprichters zien zakelijk ruilen als een goede manier om kosten te besparen in economisch moeilijke tijden. Daarmee sluit het naadloos aan op initiatieven als Airbnb, Peerby en GoogleHelpOut. www.canhav.com

045

INTERVIEW

THOMAS RAU

Thomas Rau

Authenticiteit is de sleutel naar de toekomst Toen in 1968 de eerste foto van de Aarde werd genomen door een Amerikaanse astronaut was voor iedereen voor eens en altijd duidelijk dat onze planeet een gesloten systeem is. Daarmee ontstond ook een van de Grote Vragen voor de mensheid, want hiermee was ook duidelijk dat we ons leven en handelen radicaal zouden moeten veranderen.

De vraag was: hoe kunnen we voortaan een open maatschappij maken binnen een gesloten systeem? Tot dat moment dachten we lineair: we produceerden spullen, en als we er klaar mee waren gooiden we ze weg. We deden dus in principe alsof we in een open systeem zaten. De economie, in feite de relatie tussen aarde en mens, was daarbij zodanig georganiseerd dat we in wezen roofbouw pleegden: we economiseerden de ecologie, zonder daar waarde aan toe te voegen. Maar nu we weten dat we in een gesloten systeem leven, weten we dus ook dat alle fysieke middelen eindig zijn. In plaats van roofbouw te plegen, moeten we daarom nu naar een oogstmaatschappij toe. Dat betekent dus: zaaien en oogsten. Dat principe gaat zeker ook op voor de bouw. De bouwwereld is zeer grondstof- en materiaalintensief, en zoals we net al zagen zijn juist die fysieke middelen eindig. Een radicale verandering is daarom nodig, en dan gaat het met name om het business model. Ik bedoel dan niet ‘optimalisatie’, of de vraag ‘wat haalbaar is’, maar op daadwerkelijke veranderingen van het systeem. We staan aan de vooravond van een science revolutie, en we zullen ons af moeten vragen wie de eigenaar is van materiaal. Daarbij moeten we een scheiding aanbrengen tussen de verschillende kosten: energie, arbeid, en materiaal. Wat betreft die arbeidskracht kunnen we stellen dat er zeven miljard mensen zijn die iedere nacht worden opgeladen. Optimaliseren heeft op dat vlak dus geen zin. Wat betreft energie: in

046

We produceerden spullen, en als we er klaar mee waren gooiden we ze weg. principe is ook daar genoeg van, en ik voorspel dat we straks meer energie zullen hebben dan we op kunnen maken. Energie wordt straks gratis. Het derde component betreft de materialen, en die zijn dus wel eindig, en daar moeten we dus goed naar kijken. Nu is het zo dat we in de westerse wereld van oudsher gehecht zijn aan eigendom: we willen onze identiteit definiëren aan de dingen die we hebben. Het is dus duidelijk zaak om afstand te nemen van eigendom. In veel gevallen doen we dat ook vanzelf. Niemand die naar New York wil reizen zal naar Fokker stappen om te vragen wat een A320 kost. We zijn niet geïnteresseerd in het eigendom van een vliegtuig, wat we willen is de performance vliegen. Bij bouwen moeten we ook naar een dergelijk model. De materialen blijven bij de producent, en de

INTERVIEW

THOMAS RAU

dienst van de bouwer, de performance, wordt

De bouwwereld zal dus op een andere manier geld moeten gaan verdienen, en dat zal moeten gebeuren binnen die circulaire manier van denken.

het gebruik. Je kunt het vergelijken met de invoering van huren: daarmee voorzag men na de tweede wereldoorlog in een behoefte. Of denk aan leasen van een auto: idem dito. Natuurlijk moet daar wel wettelijke ruimte voor zijn, maar in feite is dat er al: het erfpacht zoals dat nu bestaat is ook bedoeld voor een tijdelijk gebruik. De bouwwereld moet zich hier bewust van worden, en het business model aanpassen. Als dat niet gebeurt dan zal dat niet alleen ten koste gaan van de omzet, maar kun je je zelfs afvragen wat nog je bestaansrecht is. De bouwwereld zal dus op een andere manier geld moeten gaan verdienen, en dat zal moeten gebeuren binnen die circulaire manier van denken. Daarvoor is wel een maatschappelijke agenda nodig, en die

ontbreekt nu nog binnen de bouwwereld. Die vraag is relevant en acuut. Er is nu al veel aan het veranderen, en daar moet je op anticiperen. Heel veel bedrijven, denk maar aan Bosch en BMW, hebben die vraag wĂŠl al op hun netvlies staan. De redenering zou kunnen zijn dat die verandering voor de bouwwereld vanwege de aard van de werkzaamheden minder urgent is, maar dat is zeker niet het geval. Het is natuurlijk best lastig om het grote systeem te veranderen, maar dat moet wel gebeuren. Dat begint bij het kleine, bij bewustwording op microniveau. Verandering kan alleen maar als het echt is, want authenticiteit is de sleutel van de toekomst.â&#x20AC;?

047

ACTUALITEIT

NIEUWS

Hazza Bin Zayed

Stadium V.A.E.

BAM International heeft in Al Ain, Abu Dhabi (Verenigde Arabische Emiraten) het Hazza Bin Zayed Stadium voltooid na een uiterst snel bouwtraject van zestien maanden. Het stadion, dat voldoet aan de FIFA-normen, heeft een oppervlakte van 45.000 vierkante meter en telt 25.000 zitplaatsen. Het project omvatte tevens de bouw van een

Bio Science Park Leiden

sporthal, commerciĂŤle ruimten en uitgebreide terreininrichting. De officiĂŤle opening van Hazza Bin Zayed Stadium en het sportcentrum vond plaats op 24 januari 2014 en werd gemarkeerd door een driedaags festival, waarbij gezinnen konden deelnemen aan diverse sport- en spelactiviteiten. Duizenden fans en gezinnen woonden het evenement bij. Het Hazza Bin Zayed Stadium geldt als een van meest prestigieuze nieuwe stadions

BAM Utiliteitsbouw heeft de opdracht

in het Midden-Oosten en is de thuisbasis van

verworven voor het ontwerp en de bouw van

voetbalclub Al Ain FC.

de Biotech Training Facility op het Leiden Bio Science Park. De Biotech Training Facility wordt

www.alainfc.ae/ar

een unieke internationale trainingsfaciliteit voor werknemers in de (bio)farmaceutische

GMP (Good Manufacturing

industrie. Hiermee speelt Leiden in op het

Practice) is het strenge regime

tekort aan gekwalificeerd personeel in de

waaronder productie van

sector. In de Biotech Training Facility worden

geneesmiddelen plaatsvindt om

werknemers en studenten getraind in het

te voldoen aan alle veiligheids-

werken met state-of-the-artapparatuur onder

en kwaliteitseisen. De Biotech

GMP-condities.

Training Facility telt drie verdiepingen en heeft een

Leiden Bio Science Park is het grootste life sciences and health cluster in Nederland. 048

totale vloeroppervlakte van circa 2.400 m2. Het ontwerp is van Ector Hoogstad Architecten te Rotterdam. www.leidenbiosciencepark.nl

ACTUALITEIT

Omruilen Na 1 of 2 jaar gewoon je toestel omruilen voor een nieuwe.

LEASING

Toestel Lease Toestellease is op de Nederlandse markt nog een relatief nieuw begrip, slechts drie providers bieden dit momenteel aan. Het is een goed voorbeeld van het principe “van Bezit

Inleveren - Toestel - Batterij Bij inleveren - Krasjes? Geen probleem. - Simkaart verwijderen. - Geheugenkaart verwijderen. - Oplader mag je houden.

naar Gebruik”. Klanten zijn hierbij zelf geen eigenaar meer van de telefoon die zij gebruiken, maar zijn huurder geworden. Abonnementen met gratis toestellen worden door de moordende concurrentie te duur voor de providers. Door die te verhuren kunnen de kosten gedrukt worden. De consument is nooit eigenaar en draagt dus de eindverantwoordelijkheid niet. Wanneer het toestel stukgaat, draait de provider op voor deze kosten en krijgt de klant een vervangend toestel. Natuurlijk is er zoals bij elke leasing een aankoopoptie. Daarbij wordt dan een percentage van de

Toestel kan - Bellen

nieuwwaarde van het toestel betaald. www.toestellease.nl

Wasmachine Lease

Consumenten kunnen nu een wasmachine leasen. Kleine wasjes, grote wasjes, al vanaf € 13,- per maand geniet het hele studentenhuis van een schone en frisse was. Razend populair onder studenten. www.smartstudentdeals.nl

049

INTERVIEW

KLAAS VAN EGMOND

Op weg naar een volgende renaissance Interview Klaas van Egmond

Bijzonder hoogleraar en SER-kroonlid Klaas van Egmond biedt een macro-economisch perspectief op het thema “van Bezit naar Gebruik”. Hij schetst een beeld van zorgwekkende ontwikkelingen, noodzakelijke veranderingen en kansen. ‘Het is tijd voor een Europese renaissance.’

Hoe kijkt u tegen de huidige globale ontwikkelingen aan? ‘Als het om de ontwikkelingen binnen energie gaat ben ik somber. Want waar de fossiele energiebronnen nu echt eindig blijken te zijn, gaat de ontwikkeling van nieuwe, duurzame energie veel minder hard dan noodzakelijk. De oil peak zit er nu echt aan te komen, en dat zal betekenen dat de prijzen dramatisch zullen stijgen. Tegelijkertijd stuit de ontwikkeling van schaliegas op grote problemen: er is veel verzet tegen en de plannen worden in de VS nu afgewaardeerd. Ondertussen lijkt er binnen bedrijven en de politiek een structurele onwil te zijn om de zaken daadwerkelijk aan te pakken, en blijft men hangen in greenwashing. Of we daardoor gestelde doelen wat betreft duurzame energie gaan halen is zeer de vraag. Hoe dan ook is de ontwikkeling van duurzame energie voor de komende decennia zeker geen gelopen race – al kunnen technologische ontwikkelingen soms ook sneller gaan dan verwacht.’

Wat zou er moeten gebeuren? ‘Ik ben wel positief gestemd over het innovatieve vermogen van de jonge generatie als het gaat over verduurzaming, maar die generatie moet dan wel de kans krijgen. Jared Diamond heeft in zijn boek Collapse onderzoek gedaan naar de ondergang van beschavingen. Hij kwam met de wetmatigheid dat binnen de meeste civilisaties de problemen die eraan zaten te komen wel werden gesignaleerd en erkend, maar dat de nieuwe generatie niet de kans kreeg om de situatie tijdig aan te passen. Oude belangen blijven te lang prevaleren. Die situatie doet zich nu weer voor. De belangen van bedrijven zijn in dit geval groot en zij kunnen zich niet permitteren om hun

050

Klaas van Egmond is SER-kroonlid en bijzonder hoogleraar aan de Universiteit van Utrecht.

businessmodel aan te passen. En dus wordt

Hij schreef “Een vorm van beschaving”, een boek over de werkelijke oorzaken van de

er actief en succesvol gelobbyd tegen de

huidige crisis en over de werkelijke oplossingen. Daarin pleit hij voor een nieuwe en

ontwikkeling van duurzame energiebronnen.

concrete aanpak op bestuurlijk, ecologisch, financieel-economisch en sociaal-cultureel

Bedrijven houden ons daardoor af van

gebied: de eerste en hoognodige stappen naar een nieuwe vorm van beschaving.

noodzakelijke veranderingen – en dat is

www.klaasvanegmond.nl

schadelijk voor de hele mensheid.’

INTERVIEW

KLAAS VAN EGMOND

Het systeem zoals het nu bestaat is extreem en uitersten zijn altijd destructief.

051

INTERVIEW

KLAAS VAN EGMOND

>> Kan de deeleconomie, of sharing economy, bijdragen aan een positieve ontwikkeling? ‘Van bezit naar gebruik gaan is op zich een goed idee, maar de vraag is hoe dat zal gaan uitwerken. Eigendom is ook een machtsmiddel. Het risico bestaat nu dat waar

Ik ben wel positief gestemd over het innovatieve vermogen van de jonge generatie als het gaat over verduurzaming, maar die moeten dan wel de kans krijgen.

052

we nu afstappen van bezit en naar gebruik toe gaan, het eigendom van kleine partijen wordt overgenomen door grote partijen, dat wil zeggen grote bedrijven. Daarmee zijn die kleine partijen, dus ook wij als burgers, hun laatste verdedigingslinie kwijt

Hoe zou zo’n publieke

in de dialoog over wat er moet gebeuren.

borging er uit kunnen zien?

Voor de deeleconomie gaat het dan over

‘We hebben binnen Europa een lange culturele

de vraag of ze ook echt de kans krijgt te

traditie van vernieuwingen en ik heb daar dan

groeien, of dat ze een deel wordt van de oude

ook fiducie in. We moeten toe naar een nieuwe

economie. Een van de problemen daarbij is

Europese renaissance. Het is dan vooral een

dat door het neoliberalistische systeem een

kwestie van alles eens goed heroverwegen en

enorme machtsconcentratie is ontstaan. Een

een nieuw, typisch Europees waardensysteem

voorbeeld: minder dan tien bedrijven op aarde

ontwikkelen. In plaats van de afhankelijkheid

produceren al ons voedsel. Zo’n oligarchie van

die er nu is tussen de financiële sector, de

kapitalistische bedrijven draagt niet bij aan een

economie en een overheid die dat ondersteunt,

goede ontwikkeling van de beschaving, want

zou de volgorde anders moeten zijn: de

daaraan vastgekoppeld zit de financiële wereld

overheid die een leidende rol neemt. Europa

met haar eigen agenda. Aandeelhouders

kan daar een grote rol in spelen en zou dat

willen winst en zijn niet geïnteresseerd in de

ook moeten doen. Vanuit Europa zouden de

langere termijn. Die kortzichtigheid zorgt

juiste incentives moeten worden gegeven

ervoor dat er niet meer wordt geïnvesteerd

als het gaat om het stimuleren van circulaire

in de toekomst en dat gaat ten koste van

economie, zodat we bijvoorbeeld heffingen

research. Het systeem zoals dat nu bestaat is

kunnen invoeren, niet zozeer op economisch

vrij extreem, en uitersten zijn altijd destructief.

vlak maar wel voor sociale en duurzame

Waar we naartoe moeten is een balans tussen

factoren. Dat is volstrekt legitiem, en het

die eigendomsverhoudingen, en daarvoor is

is gezien de ontwikkelingen binnen onze

publieke borging noodzakelijk.’

beschaving ook volkomen noodzakelijk.’

053

INTERVIEW

MICHAEL LEVI

Het groeiende succes van concepthotel citizenM

Een wereld vol nieuwe mogelijkheden Hoeveel citizenM-hotels zijn er nu? ‘Er zijn er drie in Nederland: een op Schiphol,

citizenM is een concepthotel, bedoeld voor mensen die veel reizen binnen een bepaald budget. Daarmee bedient citizenM een niche, en alleen al wat dat betreft wijkt de aanpak van citizenM af van het standaardmodel hotel zoals zich dat ontwikkeld heeft. Maar er is meer: er is bij een citizenM geen receptie, maar een kiosk, waar je net als op een vliegveld incheckt. En in plaats van een bar en een restaurant die maar een paar uur per dag open zijn, is er een gemeenschappelijke ruimte waar mensen kunnen eten, zich kunnen ontspannen, en waar ze kunnen werken. CEO Michael Levie over het ‘resetten’ van een businessmodel.

054

een bij de Zuidas in Amsterdam en een in Rotterdam, bij station Blaak. Daarnaast is er een citizenM in Glasgow, een in Londen, Bankside. Binnenkort openen we hotels op Times Square in New York en op vliegveld Charles de Gaulle in Parijs. Bovendien zijn er nog drie gepland in Londen, en nog een in New York. En verder hebben we een partner gevonden waarmee we citizenM ook in Azië

Wij denken vanuit de gast en hebben de traditionele hotellerie gereset.

in de markt gaan zetten. En ondertussen zijn er meer plannen, in verschillende stadia van ontwikkeling.’ Hoe verhoudt jullie concept zich ten opzichte van traditionele hotels? ‘De hotellerie is zeer traditioneel. Een hotel heeft standaard een receptie, een bar links en een restaurant rechts, een lift naar boven en kamers die allemaal precies hetzelfde zijn, met misschien hier en daar een meeting room. Dat is universeel, met eigenlijk alleen verschillen in prijsniveau en kwaliteit. Dit soort hotels hebben daarbij van oudsher de neiging om allerlei soorten gasten te willen

055

INTERVIEW

MICHAEL LEVI

bedienen, van zakenlui tot gezinnen, die ieder weer verschillende soorten van gebruik veronderstellen. Wij hebben gezegd: laten

grootte van een kamer. Toch leveren wij een

we dat eens resetten, goed naar de trends in

full suite product, maar dan door naast de

de markt kijken, ons op een bepaalde niche

kamer ook een stimulerende ruimte te bieden

richten en denken vanuit de gasten.’

die 24/7 fungeert als huiskamer, eetkamer en werkplek. En daar zitten veel reizigers

Over wat voor soort gasten

duidelijk op te wachten, veel meer dan op

hebben we het dan?

een traditioneel hotel waar je extra moet

‘Dat is de groep mensen die veel reizen, zeg

betalen voor content en waar een bar is die

tussen de 100 en 150 dagen per jaar, en dat

maar een paar uur open is. In de prijsklasse

binnen een bepaald budget – en om die reden

waarin wij opereren hebben we het dan

dus niet naar een vijfsterrenhotel zullen gaan.

bovendien veelal over verouderde hotels.’

Dat zijn mensen voor wie gratis hispeed wifi en goede content belangrijker is dan de

056

INTERVIEW

Is het voornamelijk een jonge doelgroep? ‘Nee, dat blijkt niet het geval te zijn. Het gaat veel meer om een bepaalde lifestyle: mensen die op een bepaalde manier leven en dat dus ook meenemen als ze op reis gaan; mensen die sociaal zijn, goed kunnen omgaan met technologie. Met leeftijd heeft dat dus in beginsel niks te maken. Wat we wel gedaan hebben is kijken naar dit soort

MICHAEL LEVI

Het gaat er om dat wij onze vinger weten te leggen op de trends en dat we inspelen op dit soort veranderende gedragspatronen.

trends, en naar wat die mensen willen. Het idee van luxe is voor deze groep anders: een kroonluchter is niet nodig, gratis hispeed wifi wel. En er zijn meer invloeden die hiermee te maken hebben. Reizen is veel goedkoper geworden, internet en andere technologie zorgt ervoor dat mensen niet gebonden zijn aan een bepaalde werkplek. Het gaat erom dat wij daar onze vinger op weten te leggen en onze filosofie is dan ook dat we inspelen op dit soort veranderende gedragspatronen. Het blijkt dat dit concept voor de volle honderd procent voldoet aan de wensen van onze gasten.’ Wat kunnen andere branches van jullie succes leren? ‘Je kan dit principe, het idee van resetten van een businessmodel, toepassen op heel veel branches. Maar je moet je er wel bewust van zijn dat het een proces is. Zo hebben we de eerste hotels bijvoorbeeld bewust in nieuwe gebouwen opgezet. Met die ervaring kunnen we nu ook gaan nadenken over refitten van bestaande hotels. Verder werken we samen met een groep specialisten die allemaal hun toegevoegde waarde leveren binnen onze visie. Maar om te beginnen zou ik, binnen iedere branche, aanraden om goed te kijken naar de trends en het klantgedrag: hoe zijn de omstandigheden veranderd, waar

Michael Levi is samen met onder meer Robin

komen die trends vandaan, wat wil de klant,

Chadha een van de oprichters van citizenM en

en hoe kan ik daarop inspelen? Dat biedt

hij is verantwoordelijk voor het operationele

een wereld van nieuwe mogelijkheden.’

gedeelte van de hotelketen. www.citizenm.com

057

I NS P I R AT I E

PHONEBLOKS

Hoe een Nederlandse twintiger met een goed idee de wereld verovert: samen met Motorola gaat Dave Hakkens zijn ‘legotelefoon’, Phonebloks, maken. 16,5 miljoen views, een bereik van bijna 380 miljoen mensen op Thunderclap en een ritje langs alle grote media: het was een hectische maand voor Dave. De student aan de Design Academy Eindhoven zette begin september een video online met zijn idee. We spraken Dave over de deal met Motorola. ‘Telefoons gaan maar een paar jaar mee en dan kan je ze weggooien. Terwijl het vaak maar één onderdeel is dat het niet meer doet. Hartstikke zonde dat je dan aan de hele telefoon niets meer hebt. Het zou dus handiger zijn als je alleen dat specifieke onderdeel zou kunnen vervangen. Dat is het idee achter Phonebloks: een telefoon bestaand uit verschillende blokjes.’ Het idee begon bij Dave Hakkens als een

Phonebloks De Legotelefoon van Dave Hakkens

persoonlijke frustratie: ‘Als je een lekke band hebt, koop je ook geen nieuwe auto. Ik heb al zoveel telefoons “verspild” op die manier.’ Hij ziet het eigenlijk als een appstore voor hardware, staat op zijn website. In de store koop en verkoop je (oude) bloks en zo kan je zelf je telefoon samenstellen. Voordelig, vooral voor het milieu, aangezien elektronisch afval alleen maar toeneemt. Het begon als een afstudeerproject, maar inmiddels is er al veel interesse: ‘M’n mailbox is geëxplodeerd,’ zegt Hakkens, die nog op vakantie is. Maar het is wel een heel gecompliceerd idee: verschillende bedrijven leveren verschillende of dezelfde onderdelen aan en die moeten wel allemaal met elkaar samenwerken. Meer info en filmpje op: phonebloks.com

058

I NS P I R AT I E

LICHTLEASE

Het ‘leasen’ van licht, dat is het idee achter een duurzaam verlichtingsconcept waarmee Philips en Architectenbureau RAU een proef zijn gestart. RAU betaalt alleen voor de lichtprestatie in zijn

Licht Lease

kantoor, Philips blijft eigenaar van de verlichtingsproducten. ‘Pay per lux’ past in de visie van Thomas Rau om niet onnodig producten te bezitten. Na afloop van de contractperiode neemt Philips de verlichtingsproducten weer terug in het productieproces en hergebruikt de onderneming de grondstoffen. Dit vermindert onnodig afval en optimaliseert recycling, aldus de betrokken partijen. www.philips.nl

059

I NS P I R AT I E

SPACES

Het fullservicekantoorconcept van Spaces

In 2008, precies op de dag dat in Amerika de bank Lehman Brothers failliet ging, werd aan de Herengracht in Amsterdam de eerste Spaces geopend. Juist in die nieuwe economische werkelijkheid bleek het concept een succes. Inmiddels zijn er drie vestigingen: de genoemde aan de Herengracht, een aan de Zuidas in de hoofdstad en een in het prachtige pand ‘De Rode Olifant’ in Den Haag. Een vierde vestiging, aan de Vijzelgracht in Amsterdam, staat op het punt van openen. En er zijn plannen voor Spaces in New York en Londen. Spaces is het best te omschrijven als een

Werken kan leuker, ondernemen kan socialer en ontmoeten kan stijlvoller. Spaces is een creatieve en dynamische plek om te werken, ontmoeten en bijeenkomsten te organiseren.

fullservicekantoor-concept. Ondernemers kunnen een lidmaatschap krijgen, en vervolgens gebruikmaken van verschillende soorten diensten die Spaces biedt. Het gaat dan met name om werkplekken, maar het is ook mogelijk om enkel gebruik te maken van de meeting rooms. Facebook en Etsy houden er kantoor, maar ook advocatenkantoren, consultancybureaus en eenpitters. Die betalen allemaal op basis van een abonnement. Ondernemers kijken tegenwoordig anders tegen hun werkplek aan,’ vertelt commercieel directeur Martijn Roordink. ‘Waar een kantoor in het verleden altijd in eigendom was, en vaak werd gezien als appeltje voor de dorst, zien ondernemers hun werkplek nu veel meer als een commodity. Met Spaces bieden wij die dienst, all-in, tegen marktconforme prijzen en met een hoge mate van transparantie en afrekenbaarheid.’

060

Leegstaande monumentale gebouwen weer activeren.

I NS P I R AT I E

SPACES

061

I NS P I R AT I E

062

SPACES

I NS P I R AT I E

SPACES

Daarmee maakt Spaces deel uit van de nieuwe economie, aldus Roordink. ‘Er is in de maatschappij echt een kentering merkbaar. Op allerlei gebieden is delen nu normaal geworden: de status van eigendom is aan het veranderen. Als maatschappij gaan we daarbij naar kleiner, lokaler en socialer. Wat ook belangrijk is: de meetbaarheid en de mogelijkheid om prestaties te vergelijken. Verder helpt de techniek ons natuurlijk enorm vooruit.’

Het Spaces concept: Werken én ontmoeten.

Hij vat de dienst die Spaces levert samen als ‘aanraakdienstverlening’. ‘Spaces is een plek waar je graag komt.’ Dat begint al bij de gebouwen zelf. ‘We kiezen er bewust voor om leegstaande monumentale gebouwen weer te activeren. Daarbij letten we ook op de locatie: we willen graag een woonwijk als achterland, en we zorgen ook dat we op goed bereikbare plekken zitten. Daarnaast zijn we vooral bezig met “softe” factoren: we zorgen dat het er goed uitziet en we hebben een gezamenlijke receptie en ICT-afdeling. Verder organiseren we regelmatig events waar mensen elkaar kunnen ontmoeten, we zorgen voor goede partners die de catering en de winkels verzorgen en we staan in voor het leveren van prestaties en comfort. De techniek helpt daarbij. We lopen daarbij echt voorop. De gebouwen zijn voorzien van de nieuwste technologie, zodat bijvoorbeeld het energieverbruik volledig transparant is. En via een app is het bijvoorbeeld mogelijk om op afstand een meeting room te reserveren.’ www.spaces.nl

063

064

KUNST

DIEDERICK KRAAIJEVELD

Moderne iconen in oud hout

Kunst van Diederick Kraaijeveld Wat begon als een hobby â&#x20AC;&#x201C; het verzamelen van memorabilia die hij vervolgens zou veranderen in kleurrijke collages â&#x20AC;&#x201C; ontwikkelde zich tot een passie. Diederick Kraaijeveld (1963, Den Haag) begint met een foto. Zijn verzameling hout wordt vervolgens met de hand gezaagd en gemonteerd. Kraaijeveld vindt zijn materialen tijdens dagtrips in eigen land, maar reist tevens de wereld rond. Hij wordt vaak getipt als eeuwenoude vloeren (zijn favoriete materiaal vanwege de geschiedenis en de natuurlijke patina) worden gesloopt uit oude gebouwen door heel Nederland. Op de vraag of hij een favoriete houtsoort heeft, antwoord Diederick dat de kleur de belangrijkste factor is bij het zoeken van zijn materiaal. Een enkel werk kan bestaan uit meer dan honderd stukken verschillend van kleur, en dus meer dan honderd verschillende stukken hout. Doordat hij het hout niet behandelt, behoudt het de geschiedenis van het materiaal en geeft het zodoende nog een extra dimensie aan zijn werk. www.oudhout.com

Fotografie: Albertine Dijkema

065

KUNST

DIEDERICK KRAAIJEVELD

Prinses Beatrix door Kraaijeveld Diederick Kraaijeveld weet als geen ander kunstwerken van oud hout te vervaardigen tot een kunstwerk van hoge klasse. Vorig jaar deden maar liefst 2.200 kunstenaars mee in ‘Het portret van de koningin’. Het portret dat Diederick maakte, in opdracht van een verzamelaar in Den Haag, bestaat, zoals al zijn werk, uit gevonden sloophout in originele kleuren. Een deel in haar haar is gemaakt van een kaasplank uit een oude kaasfabriek. Het kunstwerk heeft al in verschillende exposities gehangen, maar werd vooral geselecteerd voor de expositie ‘Beeld van Beatrix’, waar 75 portretten van onze toenmalige koningin in het Loo te Apeldoorn hingen.

Fotografie: Albertine Dijkema

066

KUNST

DIEDERICK KRAAIJEVELD

Manhattan door Kraaijeveld Manhattan zou je wel het kindje van Diederick Kraaijeveld kunnen noemen. Twee jaar lang heeft hij gezwoegd, soms met wat horten en stoten, om honderden blokjes hout op maat te zagen naar de bekende en minder bekende herkenningspunten van Manhattan, om ze vervolgens allemaal hun juiste plek op het eiland te geven. Manhattan is een werk waar hij de oude kleuren van gevonden hout, het ambachtelijke handwerk en het maken van een mozaïek met een driedimensionale eigenschap kon combineren. Iets wat hij nog nooit eerder had gedaan, maar wat hij, zoals hij zelf zegt, móést doen.

Bij het zien van een slooppand gaat mijn adrenaline op hol.

Hoewel Diederik een fervente Manhattan-gek is, kent hij de skyline niet uit zijn hoofd, en dus heeft hij gebruikgemaakt van een luchtfoto die hij heeft gekocht van een bedrijf in San Francisco, van algemene foto’s van de stad en van een app op de iPhone die Manhattan in 3D weergeeft als wegwijzer. In het werk zijn onder meer plankjes gebruikt die hij op Manhattan zelf heeft gevonden, tijdens zijn veelvuldige reizen naar het New Yorkse eiland. Hoeveel blokjes hij uiteindelijk heeft gezaagd kan hij niet precies navertellen, maar het moeten er honderden zijn. Het werk is bijna twee meter hoog, 192 cm om precies te zijn. Inmiddels hebben een paar geïnteresseerden zich gemeld om het kunststuk van hem te kopen, maar waar het straks te bezichtigen is, blijft nog even spannend.

067

I NS P I R AT I E

OPEN CULTURE

Open Culture gratis educatieve en culturele media Het principe van kennis verzamelen en bundelen is haast even oud als de menselijke beschaving zelf. Aristoteles was hier al mee bezig in de vierde eeuw voor Christus, maar het hoogtepunt van onze drang tot kennis verzamelen is de Encyclopædia Britannica, een van de meest complete en correcte encyclopedieën, van welke de eerste editie al uitkwam in de 18de eeuw in Groot-Brittanië. De hoeveelheid aan kennis is onmetelijk en dankzij het internet is deze ook open en gratis verkrijgbaar voor iedereen. Echter, hoe meer er te vinden is, hoe moeilijker het wordt om het relevante van het irrelevante te onderscheiden. Het kaf van het koren scheiden wordt in de digitale overvloed aan informatie bijna onmogelijk. De website van Open Culture (www.openculture.com) speelt op dit probleem in door op hun website alleen het allerbeste van wat het web heeft te bieden aan gratis culturele en educatieve media bij elkaar te verzamelen. Het is hiermee vergelijkbaar met een encyclopedie; wetenschap geconcentreerd ter beschikking stellen voor diegene die ernaar zoeken. Open Culture is hiermee een perfect boegbeeld voor “the sharing culture” die het internet typeert. Dan Colman, hoofdredacteur van Open Culture en tevens directeur en decaan van het Continuing Studies Program aan Stanford University, heeft zich voor dit nobele project weten te omringen met experts op het gebied van onder andere journalistiek, taalkunde en geschiedenis, allemaal op universitair niveau.

068

De site is een steeds groeiende database van educatieve informatie, zoals artikelen, video- of audiofragmenten van voordrachten en colleges. Deze zijn allemaal onderverdeeld in duidelijke categorieën, waardoor het overzicht behouden wordt. Zo vormt het een ideaal instrument om jezelf met hoog kwalitatieve informatie te verdiepen, waar en wanneer je maar wil en – misschien nog wel de fijnste bijkomstigheid – geheel gratis. Ook staat er dus geen limiet op de hoeveelheid die jij als geïnteresseerde wil verwerken. Let wel: Open Culture is niet verbonden aan een universiteit, waardoor je vooralsnog geen studiepunten kan verdienen door de aangeboden vakken te volgen.

Het kaf van het koren scheiden wordt in de digitale overvloed aan informatie bijna onmogelijk. Het lijkt echter nog maar een kwestie van tijd voordat dit gebeurt. De website Coursera werkt al samen met universiteiten in het gratis aanbieden van vakken. Ons huidige onderwijssysteem lijkt ineens achterhaald. Als we in de toekomst via het sharing systeem onze diploma’s kunnen halen, hoeft niemand meer naar een klassikale les te gaan. Met als gevolg dat de grote universiteits- en hogeschoolgebouwen, die in Nederland vaak in het midden van de stad liggen en extreem duur zijn, overbodig worden. Deze zouden dus voor andere bestemmingen gebruikt kunnen worden, wat zou resulteren in lagere kosten voor de onderwijsinstelling en dus voor de gemeenschap. De student heeft onbeperkt toegang tot volledige en volwaardige informatie, zodat het mogelijk wordt om zelf een tijdsschema op te stellen. Het lijkt erop dat digitale sharing van wetenschappelijke informatie het antwoord zou kunnen zijn op de torenhoge kosten die het huidige onderwijssysteem met zich meebrengt, naast dat het mogelijk maakt om voor iedereen ter wereld een hoogwaardige opleiding te kunnen volgen. De mogelijkheden lijken eindeloos. www.openculture.com

069

PROJECT

Stadhuiskwartier

Deventer

Neutelings Riedijk Architecten B.V. hebben een ontwerp gemaakt voor het nieuwe stadskantoor van Deventer: een van de meest duurzame overheidsgebouwen van Nederland. Het Stadhuiskwartier is een synthese van oud- en nieuwbouw in het centrum van de historische binnenstad, georganiseerd rond twee hoven: een hof rond het voormalige burgemeestershuis en een overdekt binnenhof; de centrale hal, waar inwoners en medewerkers van de gemeente elkaar ontmoeten en waaromheen de werkruimtes en diensten van de gemeente zijn gesitueerd. Deventer wilde inzetten op duurzaamheid, functionaliteit en verlaging van de exploitatielasten van de kantoorruimte voor 800 ambtenaren. De nieuwbouw biedt straks plaats aan alle ambtenaren van de gemeente Deventer en inwoners en bedrijfsleven kunnen er voor alle diensten terecht. www.deventerstadhuiskwartier.nl

070

STADHUISKWARTIER, DEVENTER

071

INTERVIEW

SHARENL

De deeleconomie: van trend naar transitie ShareNL: kennisplatform voor de deeleconomie

ShareNL bestaat uit Pieter van der Grindt en Harmen van Sprang. Ze hebben ShareNL opgericht als kennisplatform, met de bedoeling de deeleconomie, of de sharing economy, vooruit te helpen. Dat doen ze door onderzoek te verrichten en te adviseren, maar ook door rondetafelgesprekken te voeren met verschillende partijen, waaronder de belastingdienst, verzekeringsmaatschappijen en banken, en ook de Europese Unie. Die partijen worden gekoppeld aan start-ups zoals Peerby of SnappCar, en zo wordt de kennis over de deeleconomie gedeeld. De transitie van bezit naar gebruik zit in een stroomversnelling, merken de twee op. Pieter: ‘Diverse partijen zijn ermee bezig. Steeds meer bedrijven gaan van het overdragen van eigendom over naar het verlenen van toegang tot gebruik, of zijn dat van plan: denk aan autobedrijven die allianties aangaan met platforms waar auto’s worden gedeeld. Een gevolg daarvan is dan weer dat Achmea speciaal voor SnappCar een verzekeringsproduct heeft gemaakt: een allriskverzekering die wordt meegenomen in

072

de verhuurprijs. Ook de belastingdienst ziet dat er consequenties aan zitten te komen, dus ook daar zijn we mee in gesprek. En binnen de EU is er een sharing coalition opgericht waar we aan meewerken.’ Het is dus achterhaald om te spreken van een trend, aldus Pieter: ‘We kunnen nu echt van een transitie spreken. Het is nu al een economische werkelijkheid. Er is ook een absolute noodzaak, want de sharing economy heeft als enige de potentie om de enorme problematiek van de eindigheid van grondstoffen op te lossen.’ Harmen: ‘Een aansprekend voorbeeld is de boormachine. Bijna iedereen heeft zo’n apparaat in huis, maar we gebruiken het slechts zo’n tien minuten per jaar. Daar kan je dus veel efficiënter mee omgaan, en de deeleconomie

Het lukt platforms succesvol te zijn omdat consumenten eraan meewerken.

doet precies dat. En datzelfde verhaal gaat natuurlijk ook op voor alle mogelijke terreinen.’ Over die deeleconomie is ondertussen nogal wat verwarring. ShareNL heeft het uitgeplozen. Harmen: ‘Onder de deeleconomie vatten we alle vormen van transacties samen: lenen, gebruiken, barteren. Dat soort vormen waren er natuurlijk altijd al, maar die worden nu heruitgevonden en op grote schaal toegepast dankzij de technologie. Via online platforms wordt nu al van alles aangeboden: mobiliteit, goederen, diensten en vaardigheden.’ De redenen waarom mensen daaraan meedoen zijn verschillend. Harmen: ‘Er zijn drie drijfveren te onderscheiden. In het Engels zijn dat: social, sustainability en saving money. Het kan dus om idealistische overwegingen gaan, maar ook om er geld aan te verdienen. Voor het wezen van de deeleconomie maakt dat niet uit.’ De transitie komt grotendeels van onderop: het lukt platforms succesvol te zijn omdat consumenten eraan meewerken. Harmen: ‘Het is echt change from within. Iedereen kan hier iets mee.’ Een kanttekening: ‘Er moeten natuurlijk wel producten worden gekocht, want anders valt er niks te delen.’ Pieter: ‘Er zit ook een psychologische factor aan. Uit onderzoek blijkt dat mensen van nature graag delen. We maken daar zelfs dezelfde stofjes bij vrij als bij seks.’ Belangrijk is ook het gemak. ‘Als de toegang tot gebruik gemakkelijker is en meer biedt dan het bezit, de keuzemogelijkheden daardoor groter zijn en er ook nog voordelen zijn wat betreft kosten, dan gaan mensen vanzelf overstag. Wat opvalt is dat gebruik steeds meer tegen bezit aan komt te zitten. Het onderscheid tussen die twee vervaagt.’ www.sharenl.nl Een boek van ShareNL over de deeleconomie verschijnt later dit jaar.

Bouwwereld Ook op de bouwwereld zal de deeleconomie een grote impact hebben, meent ShareNL. Harmen: ‘Kijk alleen maar naar wat de deeleconomie betekent voor mobiliteitsvraagstukken. Dat raakt aan de infrastructuur en de planologie voor de toekomst, en dan heb je het dus al over de wereld van het bouwen. Bovendien zal de perceptie van klanten enorm gaan veranderen. De vraag zal veranderen naar wat je als eindgebruiker daadwerkelijk krijgt.’ Pieter: ‘Er zal altijd gebouwd moeten worden, maar het zal in de toekomst veel meer gaan over de combinatie van beton met technologie. Degene die daar het slimste mee omgaat, die wint.’

Uit onderzoek blijkt dat mensen van nature graag delen.

073

LIFESTYLE

VOEDING

De nieuwe oude groenten Van Rob Baan

Op dit moment wordt er gebouwd aan een gloednieuw complex dat de duurzaamste kas ter wereld moet worden, onder andere door de inzet van LED-verlichting. Voordat Rob Baan zich bezighield met kiemgroenten, werkte hij in ruim 70 landen over de hele wereld als tuinbouw-allrounder.

Rob Baan brengt met een gezond

De rode draad van zijn werkzaamheden was

onderbuikgevoel kiemplantjes, bloemen

altijd het willen doorgronden van de materie,

en blaadjes van uiteenlopende gewassen,

het willen begrijpen van een cultuur, het

die soms verbazen door hun smaak, op een

zoeken naar oplossingen. Zijn verzamelde

exclusieve manier aan de man. Hij kweekt in

kennis wil hij nu inzetten om de logica achter

het Westland en de Verenigde Staten en

vers voedsel als beste en meest natuurlijke

heeft een eigen winkel in het winkelhart

gezondheidsbron aan de consument uit te

van Amstelveen. Japan veroveren is een

leggen.

brandende ambitie. Zijn frisse en verhelderende kijk op de Rob Baan is sinds 2002 eigenaar van Koppert

voedingsmiddelenindustrie maakt hem tot

Cress, een bedrijf in microgroenten. ‘Wij

een unieke en waardevolle expert op

bedenken de mooiste smaken door te speuren

het gebied van voedsel en gezondheid. ‘De

in de natuur en in de cultuur van diverse

voedingsdeskundigen van vandaag zijn

landen.’ Deze smaken worden – in kiemvorm

toxicologen, mensen die weten waar je ziek van

– gebruikt door de meest toonaangevende

kan worden. Met geen kennis waar je gezonder

restaurants ter wereld. Koppert Cress is een

van kan worden.’

succesvol bedrijf en doet er alles aan zich steeds te blijven vernieuwen. Asanga Cress ®

Rob Baan wil duidelijk maken dat de juiste voeding enorm kan bijdragen aan een gezond lichaam. Hij is actief betrokken bij het consumentenplatform van het ministerie van Economische zaken en als adviseur verbonden aan het GroentenFruit Bureau. Naast de titel van AGF-man van het jaar en internationale prijzen ontving Rob recentelijk de Diamond Award (2010) vanwege zijn bijdrage aan de Nederlandse gastronomie, en is hij de winnaar van de Tuinbouw Ondernemersprijs 2011. www.koppertcress.com

074

LIFESTYLE

Gezonde voeding moet meer worden gestimuleerd!

RECEPT

Recept Quinoa met Asanga, limoen en koriander Quinoa is een super gezond graan wat al gebruikt werd door de Inca’s. Het is eenvoudig te bereiden en neemt makkelijk smaken op. In dit recept combineren we de frisse smaak van Asanga en de kruidigheid van koriander voor een salade die perfect combineert met lamsvlees, gegrild kalfsvlees of geroosterde kip.

Ingrediënten:

Werkwijze:

- 500gram quinoa

- Kook de quinoa gaar in ruim

- 1 eetlepel gehakte verse rode

peper

- Draai de rode peper, spinazie,

- 200 gram verse bladspinazie

koriander, Asanga Cress en

- 25 gram verse koriander

de knoflook fijn in de blender.

- 2 bakjes Asanga Cress

- Giet de quinoa af en spoel koud.

- 1 teentje knoflook

- Laat goed uitlekken en vermeng

- 1 limoen

- 50 gram olijfolie

- Breng op smaak met olijfolie,

Toepassingen:

kokend water met zout.

met de kruidenpasta.

limoensap en eventueel peper

en zout.

Asanga Cress

- Als component in een gerecht met

Asanga Cress ® is de Koppert Cress merknaam voor een

lamsvlees, geroosterde kip of

Asanga is het gehele jaar rond te

eetbare plant. Asanga Cress is een stevige cress met

gegrild kalfsvlees.

verkrijgen bij diverse groothandels

een licht ‘zuurtje’ en past daarom uitstekend met vette producten zoals paling, makreel, lever of zwezerik. Ook in

- Als component in een vegetarisch

zoals de Sligro en de Makro.

gerecht. Bijvoorbeeld met mango,

komt Asanga Cress goed tot zijn recht. Asanga Cress komt

rode paprika, yoghurtdressing en

Meer recepten en tips op:

oorspronkelijk van een klein eiland in de Grote Oceaan.

gefrituurde aubergine.

benelux.koppertcress.com/recipes

salades, in combinatie met krab of kreeft en schelpdieren

Aldaar wordt de plant ook veel gebruikt als thee. De plant heeft een (vermeende) bloeddruk verlagende werking.

075

I NS P I R AT I E

076

VLIEGVELD IN DE THEEMS

Vliegveld in de

Theems Sinds de jaren 70 zijn er voorstellen voor een nieuw vliegveld in de Theems bij Londen. Na Heathrow, Gatwick, Stansted, Luton en London City Airport is een plek in het water van de Theems een optie geworden. Er zijn vijf plaatsen in het oosten van London voorgesteld en alle voorstellen zijn tot nu toe om uiteenlopende redenen van tafel geveegd. Afgelopen jaar zijn weer nieuwe voorstellen in de media terechtgekomen, die het vuur weer hebben aangewakkerd. Bijna wekelijks tonen vele architecten met net zovele visies hun nieuwe ontwerpen. Net nu de uitbreidingsplannen van Heathrow als te grotesk werden bestempeld, komen de meest futuristische designs voor een nieuw vliegveld, genaamd Boris Island, steeds dichterbij. www.gizmag.com/proposed-new-londonairport-design-artificial-island/29767/ pictures

077

LIFESTYLE

NIEUWS

Bergsma

naar goud in Sotsji Jorrit Bergsma heeft in Sotsji verrassend en ten koste van favoriet Sven Kramer goud veroverd op de tien kilometer. De 28-jarige Friese BAM-rijder kwam één rit voor Kramer op het ijs en verpulverde het baan- en olympische record in een tijd van 12.44,45. Het bleek genoeg voor de olympische titel.

Sharing

the book

In Sharing: Culture and the Economy in the Internet Age pleit Philippe Aigrain voor het delen van (digitale) bestanden

Maakbare Wereld

die een culturele waarde hebben – van kunstwerken tot muziek en van films tot e-books. Aigrain beargumenteert overtuigend waarom het delen van dergelijke bestanden niet als piraterij bestempeld mag worden. Voor sommigen staat delen gelijk aan piraterij: iets wat moet worden

Hoe ziet de geschiedenis die

bestreden. Anderen zien het als deel van het moderne leven

voor ons ligt eruit? Een

en proberen de schadelijke effecten zo veel mogelijk te

geschiedenisleraar in het

compenseren. Ondertussen wordt er weinig vooruitgang

jaar 2050 blikt met zijn

geboekt in het aanpakken van de echte problemen waarmee

leerlingen terug op key events,

de cultuur te maken krijgt wanneer steeds meer mensen

technologiedoorbraken en

kunnen bijdragen aan het produceren van cultureel

lifestylerevoluties die de wereld

waardevolle werken. Sharing stelt dat het niet-commercieel

tot een schone en rechtvaardige

delen van digitale werken zowel legitiem als nuttig is, omdat

plek hebben gemaakt. Dit kán

het leidt tot meer diversiteit in de (vooral digitale) culturele

werkelijkheid worden - de keus

wereld. Sharing bespreekt nieuwe financieringsregelingen

is aan ons.

die geschikt zijn voor een digitale culturele sfeer waar werken vrijelijk gedeeld kunnen worden door individuen.

www.phaidon.com Gratis (hoe kan het ook anders) te downloaden op: http://oapen.org/search?identifier=409602l

078

PROJECT

NIEUWS

BMW

Den Haag Eind augustus 2013 is de nieuwe showroom, inclusief kantoren en magazijn, van opdrachtgever BMW Den Haag opgeleverd. Het gebouw voldoet aan de laatste eisen van de Retail Standards van BMW en ook de showroom is de eerste van de wereld die volledig aan deze duurzame standaard voldoet. Het gebouw, ontworpen door Bijl Architecten BV, kenmerkt zich door de toepassing van veel glas en de witte ‘wall and roof slabs ’oftewel de grote witte vlakken in wanden en daken. Gelijktijdig met de werkzaamheden voor BMW is er een nieuw gebouw voor het merk MINI gerealiseerd, waardoor MINI nu ook vertegenwoordigd is in de zichtbaarheid vanaf de snelweg A4. BMW is al jaren een van de duurzaamste autofabrikanten ter wereld. www.bmw.nl

BMW is al jaren een van de duurzaamste autofabrikanten ter wereld.

BMWi8

Intelligentie van nu

De BMW i8 staat op het punt een nieuwe klasse te definiëren als eerste sportauto met het verbruik en de emissies van een stadsauto. De kracht van de plug-in hybride schuilt in de perfecte synchronisatie en samenwerking van de elektro- en verbrandingsmotor, die zich manifesteert in maximale efficiency en dynamiek op de weg. Geen toekomstvisioen meer, maar intelligentie van nu. Efficiënter – bijvoorbeeld dankzij de intelligente lichtgewichtconstructie met carbon en het aerodynamische design. Duurzamer – met uiterst efficiënte BMW Drivetechnologie en recyclebare materialen in het interieur. Zonder af te doen aan zijn dynamiek en sportieve uitstraling. Geen compromis, maar de optimale combinatie van rijplezier en verantwoordelijkheid. De BMW i8 is een plug-in hybride sportauto die de voordelen van innovatieve elektro- en verbrandingsmotortechnologie in zich verenigt. Het resultaat is een buitengewone rijbeleving – bij een bijzonder laag verbruik en geringe emissies. www.bmw.nl

079

Q&A

BMW

Het Nieuwe Rijden door BMW De ontwikkelingen rond de sharing economy en duurzaamheid gaan hard binnen de autobranche. Wij spraken met Directeur Verkoop BMW Chris Collet van BMW Group Nederland en vroegen hem naar de laatste stand van zaken, en naar de toekomstige ontwikkelingen van Het Nieuwe Rijden.

Hoe duurzaam is BMW Group precies? ‘BMW Group is een duurzame leverancier van premium individuele mobiliteit. Duurzaamheid door de gehele waardeketen zit in onze strategie verankerd. Doordat wij onze verantwoordelijkheid te nemen, levert duurzaamheid een blijvende positieve bijdrage aan het economische succes van onze onderneming. BMW Group is dan ook als enige autofabrikant al voor vijftien jaar achtereen opgenomen in de Dow Jones Sustainability Index, waarvan acht jaar als Global Sustainability Leader binnen de auto-industrie.’ Geldt dat ook voor de kantoren en fabrieken van BMW? ‘We verwachten ook van onze toeleveranciers

Opvallend bij de ontwikkelingen is dat niet

dat ze duurzaam opereren. BMW Group

alleen nieuwe spelers in deze sector voor

deelt jaarlijks bijvoorbeeld een award uit aan

veranderingen zorgen, maar dat traditionele

haar meest duurzame toeleveranciers. BMW

partijen zoals autoverhuurbedrijven, en

Bij BMW gaat die ontwikkeling hand in

ontvangt zelf ook prijzen, zoals de BMW-

zeker ook automerken, inspelen op de

hand met de ontwikkeling van elektrische

fabriek in Leipzig, waar onder andere de BMW

veranderingen in de markt. Grote spelers

vervoersoplossingen. Kenmerkend in deze

i3 gemaakt wordt. Deze fabriek draait volledig

zoals BMW zijn al lange tijd bezig om

trend is de BMW i3, die vol zit met de

op de energie van een eigen windmolenpark.’

te kijken wat de deeleconomie voor de

allernieuwste energiezuinige technologie,

autorijder van de toekomst kan betekenen.

maar waarbij het niet alleen om de nieuwe techniek gaat, maar ook om alles daaromheen,

Mobiliteitsoplossing DriveNow

zoals slimme apps en vormen van autodelen.

DriveNow is het deelautoconcept van BMW en Sixt. Deze mobiliteitsoplossing werd al in

Introductie BMW i3 in volle gang

2011 in München gestart. Inmiddels beheert

Inmiddels is de introductie van de BMW i3,

DriveNow een wagenpark van enkele duizenden

de eerste elektrische productiewagen van

auto’s in een aantal Duitse steden, maar ook

BMW, in volle gang. Bijna alles is revolutionair

in San Francisco. Met een speciale app kan

te noemen aan de BMW i3. Om CO 2-uitstoot

een wagen gereserveerd worden en worden

tegen te gaan en energie te besparen bestaat

ook andere diensten aangeboden, zoals de

de carrosserie bijvoorbeeld uit lichtgewicht

mogelijkheid om te bepalen welke wagen het

koolstofvezel –en dat is voor het eerst in

beste is voor een bepaalde reis. Deelnemers

een massa-geproduceerde auto. Maar ook

aan deze autodeelprogramma kunnen kiezen

binnen het productieproces draait alles

uit verschillende types, waaronder de BMW 1

directeur MINI in Nederland. Onder zijn leiding

om duurzaamheid. Er wordt onder meer

serie maar ook mini’s en de elektrische i serie.

groeide de verkoop van MINI tot meer dan

50 % minder energie gebruikt omdat de

De toegang tot de auto’s kan worden verkregen

4.000 eenheden per jaar en kreeg de MINI

energie afkomstig is van speciaal gebouwde

met behulp van een chip op het rijbewijs, ze

windturbines. Duurzaamheid staat dus

kunnen worden gestart met een startknop en

voorop bij BMW.

er zijn speciale parkeerplaatsen gereseveerd.

Chris Collet (42) is sinds 1 juli 2013 directeur Verkoop BMW. Hij is sinds 1996 werkzaam bij BMW Group Nederland. Eerder was hij

merkenscheiding gestalte, onder meer door de opening van de MINI Brand Store in Amsterdam.

Voor meer informatie: www.de.drivenow.com

080

I NS P I R AT I E

NIEUWS

De introductie van BMW i3 is in volle gang.

Het Nieuwe Rijden in vogelvlucht

Wat zijn de belangrijkste kenmerken?

In de autobranche maakt de deeleconomie

‘Bij de volledig elektrische BMW i3 is elk detail gebaseerd op duurzaamheid. De auto

Tot slot. Hoe staat het

is bijvoorbeeld gemaakt van lichtgewicht en

autorijden ervoor in 2030?

zeer krachtig carbon, een unicum in de auto-

‘De verwachting is dat in 2030 ruim

industrie. Hiermee wordt ruim 300 kilo aan

60% van de wereldbevolking in de stad

gewicht bespaard. Voor het exterieur en het

woont. Vanwege diverse restricties

interieur is gebruikgemaakt van recyclebare

zal het aantal voertuigen op fossiele

en reeds gerecyclede materialen. Zo is het

brandstoffen zijn afgenomen. Het

dashboard gemaakt van BAMboegras en de

aantal auto’s dat rijdt op alternatieve

stoelbekleding van gerecyclede petflessen.

brandstoffen – zoals elektriciteit – zal

Uniek bij het fabricageproces is dat de stroom

zijn gegroeid. De samenstelling van

die nodig is om carbon te maken volledig

het wagenpark zal tegen die tijd dus

afkomstig is van een waterkrachtcentrale.’

veranderd zijn. Overigens kun je met de fileassistent in de BMW X5 of BMW i3 ook nu al volledig automatisch

Onze fabriek draait volledig op een eigen windmolenpark

gereden worden. De auto accelereert tot maximaal 40 kilometer per uur, stuurt en stopt volledig zelf tijdens filerijden.”

inmiddels wezenlijk deel uit van de dagelijkse praktijk. Helemaal verwonderlijk is dat niet, want gebruik (leasen) nam in de sector al lange tijd een belangrijke plek in bezit. De opkomst van de deeleconomie binnen de autowereld is nog altijd aan het groeien. Opvallende ontwikkelingen naast de aanpak van BMW zijn er in overvloed. Zo heeft Volkswagen een belang in het Nederlandse Greenwheels, heeft autoverhuurbedrijf Avis het deelplatform Zipcar overgenomen en is het via Car2Go, onderdeel van Daimler AG, mogelijk om op abonnementsbasis met een Smart te rijden. Aan de zijlijn van deze ontwikkelingen is er dan nog het snelgroeiende Uber, dat dankzij internettechnologie goedkoop taxidiensten aanbiedt. In Nederland is er het platform van SnappCar dat net als Zipcar autodelen mogelijk maakt voor particulieren en de zakelijke rijder. De ambitie van SnapCarr is om binnen vijf jaar een vloot van 25.000 wagens aan te kunnen bieden voor de zakelijke markt.

Hoe kijkt BMW aan tegen nieuwe mobiliteitsoplossingen zoals autodelen? ‘BMW heeft een eigen autodeelprogramma “DriveNow”. Dit is al succesvol actief in de USA en in Duitsland. Voor bedrijven, ook in Nederland, hebben we een soortgelijke oplossing; de volledige organisatie en ritregistraties van poolcars onder de naam “AlphaCity”. Speciaal voor de BMW i3 hebben we daarnaast “Add-on Mobility” ontworpen. Ook dat is een vorm van autodelen. Dat werkt als volgt. We weten dat dagelijks gemiddeld zo’n 60 kilometer gereden wordt. Met de BMW i3 kun je daar dus prima mee uit de voeten. Wil je een langere reis maken, bijvoorbeeld naar de wintersport, dan kun je gebruik maken van “Add-on Mobility” en voor een bepaalde periode een BMW met een verbrandingsmotor gebruiken.’

081

PROJECTEN

DUURZAAM BOUWEN

Hogeschool

Leeuwarden

De NHL Hogeschool in Leeuwarden is een innovatieve, state-of-the-artstudie- en werkomgeving rijker. De â&#x20AC;&#x2DC;oudbouwâ&#x20AC;&#x2122; is daarbij niet gesloopt maar grondig verbouwd en aangesloten op een nieuw gebouw. Het ontwerp komt van Architectuurstudio Hertzberger. In de centrale hal van het gebouw bevindt zich een winkellaan met onder meer een boekwinkel, huisarts en uitzendbureau. Het hoger onderwijs is aan het vernieuwen en dat vraagt om een andere vorm van huisvesting. Wanneer de nadruk meer komt te liggen op de student (individueel onderwijs) en minder op de ouderwetse vorm van het klassikale onderwijs, dan is er ook meer ruimte nodig voor www.nhl.nl

overleg en voor zelfstandig en projectmatig werken. Klaslokalen blijven in beperkte mate nodig voor lezingen en instructie, maar de nadruk komt steeds meer te liggen op computer- en vergaderplekken. De ruimte en de leeractiviteiten moeten op elkaar zijn afgestemd en daarom is er gekozen voor studielandschappen, een stelsel van ruimtes waar verschillende leeractiviteiten kunnen plaatsvinden en waar voor die verschillende studie-activiteiten ondersteunende faciliteiten aanwezig zijn.

Groningen

SoZaWe

Het nieuwe gebouw voor de dienst Sociale Zaken en Werk van de gemeente Groningen heeft een prominente plek aan het nieuwe Stationsplein gekregen. Het heeft een frisse, lichte en vriendelijke uitstraling met veel ruimte voor daglicht. In het nieuwe kantoor werken medewerkers van de gemeente en UWV. Het gebouw heeft een ondergrondse parkeergarage van twee lagen, een begane grond en vier verdiepingen. Het vegetatiedak, de binnentuinen en atria zorgen gezamenlijk voor een natuurlijk binnenklimaat. Via een warmte-koude-installatie kan de warmte in de zomer worden opgeslagen in de bodem en in de winter worden gebruikt voor verwarming. De nieuwbouw voor SOZAWE is erg energiezuinig. Door compacte bouw, goede isolatie, zonnepanelen, energiebesparende verlichting en het gebruik van duurzame materialen is het gebouw CO 2-neutraal opgeleverd. www.gemeente.groningen.nl

082

NIEUWS

AUTOLEASE

Betalen per kilometer Nieuw in autoleasing

Auto leasen is al zo oud als de weg naar Rome, daar vertellen wij niets nieuws mee. Maar wat wel nieuw is binnen de lease wereld is, is Kilometer Lease. Strixlease introduceerde begin dit jaar Kilometer Lease,Â een uniek leaseconcept dat onderscheid maakt tussen de kosten van autobezit en autogebruik. De maandlasten bestaan uit twee delen:Â Voor autobezit betaalt u een vast laag bedrag per maand voor de vaste kosten van de leaseauto, zoals afschrijving, rente en verzekeringspremie. Zie het als abonnementskosten. Voor autogebruik betaalt u een flexibel bedrag, gebaseerd op het aantal gereden kilometers. Dit betaalt u maandelijks achteraf. Wordt er niet gereden, dan betaalt u slechts het vaste lage bedrag. Middels een teller in de auto kunnen de kilometers nauwkeurig worden bijgehouden en zelfs op naam worden geregistreerd. Zo wordt het tevens inzichtelijk dat wanneer een auto wordt gedeeld, wie wanneer deze heeft gebruikt. www.kilometerlease.strixleaseservice.nl

083

LIFESTYLE

WIJNEN

Tussen de wijnranken groeien bloemen en

Contra Soarda Terre di Lava

kruiden, kruipen kevers en zoemen de bijen.

is een topwijn uit de regio

De biowijnboer heeft liefde voor zijn grond en

Breganze, waar maar

geeft de natuur de ruimte. Het levert gezonde

veertien wijnhuizen liggen.

wijnranken op die diep wortelen en het beste uit

Dit stelt de eigenaar in

de grond halen. Al dat moois wordt opgeslagen

staat volledig biologisch te

in de druif. En dat proef je! Wij worden er blij

werken, zonder kunstmest

van en genieten dubbelop en we laten je graag

en bestrijdingsmiddelen. Hij

meegenieten. Proost op de natuur!

heeft tenslotte geen buren in de nabije omgeving.

www.finestgroup.nl

Deze wijn is gemaakt van de merlot-druif en meet zich uitstekend met zijn

Puur natuur Wijnen

vrienden uit Bordeaux in dit prijssegment. Puur natuurwijnen, ‘Het beste uit de grond halen.’

Het beste uit de grond halen. Chateau Marie du Fou Chateau Marie du Fou uit de Loire

Pagos de Galir Mencia Dit duurzame wijnhuis uit het noordwesten van Spanje werkt met de Spaanse rode druif mencia, die voor Spaanse begrippen een lichte rode wijn oplevert. Deze wijn rijpt vier maanden op Amerikaans eiken en heeft als kenmerkende aroma’s rijp rood fruit en specerijen. Zeer mooi te combineren met kalfsvlees.

is aangesloten bij Terra Vitis, een nationale federatie op het gebied van landbouw en milieu. Terra Vitis realiseert fatsoenlijke wijnbouw met respect voor land en natuur en nauwelijks gebruik van bestrijdingsmiddelen. Deze wijn is gemaakt van 70% chenin blanc en 30% chardonnay en heeft een mooie complexiteit en frisheid. De wijn is kort gelagerd op eiken- en acaciahouten vaten.

084

LIFESTYLE

Art’Otel Shared Dining bij 5&33

SHARED DINING

Shared dining is de nieuwste culinaire trend. ‘Shared dining’ is een begrip dat in restaurants steeds meer de kop opsteekt. Een nieuwe trend die wordt omschreven als de ultieme vorm van sociaal dineren. Er wordt één menu gekozen voor het gehele gezelschap en de gerechten worden met de hele tafel gedeeld. Bij shared dining is met name het sociale aspect van groot belang. Natuurlijk wil je al die lekkere gerechtjes eten, maar juist het feit dat je alles met elkaar deelt, maakt dat je avond anders wordt dan anders. Zie het als een extra toevoeging. Waarbij inspirerende gerechten zorgen voor inspirerende gesprekken en interactie rond de tafel. Restaurant 5&33 van het Art’Otel, is een van die shared dining plaatsen waar je heerlijk sociaal kunt dineren. www.5and33.nl

085

INTERVIEW

PIERO LISSONI

Piero Lissoni Lissoni Associati Milaan 086

De tijdloze architect Piero Lissoni, humanistisch architect, stelt de mens centraal in zijn werk. >>

087

INTERVIEW

088

CONSERVATORIUM HOTEL, AMSTERDAM

PIERO LISSONI

Wie het Conservatorium Hotel in Amsterdam bezoekt zal het beamen: dit is een hotel met internationale allure. En dat heeft alles te maken met de architect: Piero Lissoni. De centrale lobby is ruim en licht dankzij het glazen dak, er staan bomen en designmeubelen, overigens ook van de hand van de veelzijdige Lissoni. Want naast architect is de Milanees ook designer, grafisch ontwerper en art director. Het hotel heeft een sobere kleurstelling, kenmerkend voor de ontwerper, en zijn beroemde ijzeren trap komt terug in zowel de lobby als in de kleine bar. Lissoni tekende ook voor de inrichting van het restaurant, de kamers en de suites, en zorgde zelfs voor een designkastje om de brandslangen in stijl te bedekken. Kleuren, meubels, sfeer, licht, ruimteverdeling: werkelijk alles in dit hotel is op elkaar afgestemd, en dat in een ruimte die ondertussen moet voldoen aan talloze veiligheidseisen en functionaliteiten.

089

INTERVIEW

090

CONSERVATORIUM HOTEL, AMSTERDAM

UNITED COLORS OF BENETTON, ITALY

091

INTERVIEW

Lissoni: ‘Om te beginnen is een hotel een plek waar geld verdiend moet worden.’ Daarnaast waren er nogal wat zaken waar rekening mee moest worden gehouden. ‘Er was het historische aspect. Ik heb de oude keramieken tegels gerespecteerd, en hetzelfde geldt voor de originele schoorstenen. Maar tegelijkertijd was het nodig om modernistische en functionele elementen toe te voegen; het is nu eenmaal een hedendaags en complex hotel. Ten slotte wilde ik ervoor zorgen dat het hotel uitnodigend zou worden, en dus geen agressieve uitstraling zou krijgen. Al met al een monsterklus. De realisatie van het hotel was een nachtmerrie. De eerste plannen stammen uit 2006, en het duurde al met al vijf jaar om alles te realiseren.’ Het resultaat mag er zijn, maar wanneer we de internationale allure aan Lissoni zelf voorleggen weerspreekt hij dat fel: ‘Het is juist zeer Amsterdams!’ Hij legt uit: ‘Het glazen dak zorgt ervoor dat er in de lobby altijd ander licht is. In Amsterdam kan het zomaar gebeuren dat de lucht ’s ochtends blauw is, ’s middags grijs en daarna weer blauw wordt. Die veranderlijkheid is goed te zien dankzij het glazen dak, en dat maakt dat het gebouw een zeer Amsterdamse sfeer heeft.’ Het licht, maar ook de inrichting, zorgt er verder voor dat de sfeer een zekere mate van informaliteit heeft. Lissoni: ‘Door contrasten aan te brengen in het meubilair, etnische objecten naast modernistisch design te plaatsen, heb ik geprobeerd om het hotel een bepaald thuisgevoel te geven. Het is een vreemde melange van elementen, eclectisch, net zoals je dat thuis zou doen. Het is natuurlijk niet hetzelfde als thuis, want het is een publieke ruimte, maar het is hierdoor in elk geval geen klassieke en statige lobby.’

092

PIERO LISSONI

Duurzaamheid is een sleutelwoord. Niet omdat het politiek correct zou zijn, maar omdat het intelligent is.

093

INTERVIEW

PIERO LISSONI

Lissoni noemt zichzelf een humanist. Niet alleen in de zin dat hij ontwerpt met de gebruiker als middelpunt, maar ook als het gaat om zichzelf als een veelzijdig en allround ontwerper. ‘Ik ben wat dat betreft zeer Italiaans, al is het ook gerelateerd aan

Ik vind dat je als ontwerper net zo goed een lepel als een hele stad moet kunnen ontwerpen.

Bauhaus. Ik vind dat je als ontwerper net zo goed een lepel als een hele stad moet kunnen ontwerpen. Al moet je natuurlijk ook wel een beetje schizofreen zijn om al die verschillende disciplines te willen doen.’ Als humanist heeft Lissoni dan ook maar weinig op met de Angelsaksische school, die zich juist richt op ultragespecialiseerd ontwerpen. Voor hem telt uiteindelijk steeds de menselijke maat. ‘In al mijn werk gaat het erom dat het gebruikt zal worden door mensen: wezens met benen, armen, hersenen, huisdieren. Vergeet je de menselijke schaal, dan doe je in mijn ogen iets niet goed als ontwerper of architect.’ Bij dat denken vanuit de mens hoort ook, vanzelfsprekend in zijn visie, dat je duurzaam bouwt. ‘Duurzaamheid is een sleutelwoord. Niet omdat het politiek correct zou zijn, maar omdat het intelligent is. En intelligente architecten houden rekening met zowel duurzaamheid, techniek als schoonheid. Bovendien, een gebouw dat niet intelligent is gebouwd, is ook duurder in het gebruik.’ Nederlandse architectuur Kan de Angelsaksische school Lissoni niet bekoren, over de Nederlandse architecten is hij een stuk milder. Althans, over de meesten van zijn collega’s. ‘De Nederlandse traditie bevalt me, en een aantal van de Nederlandse architecten beschouw ik als genieën. Ik ben bijvoorbeeld vol ontzag voor het ING House van Meijer & Van Schooten. Verder ben ik een zeer groot liefhebber van het werk dat door Droog naar buiten wordt gebracht, en vind ik ook het werk van Hella Jongerius prachtig.’ Sommige architecten gaan volgens Lissoni echter over de grens van wat een architect

094

in zijn ogen zou moeten doen. ‘Ik denk dan aan Rem Koolhaas. Het gebouw dat hij heeft neergezet in Rotterdam is weliswaar interessant, maar ik vind het overdreven, te agressief, en bij voorbaat al te zeer ontworpen als een icoon.’ Hij refereert aan zijn eigen humanistische inslag: ‘Ik vind dat een gebouw eerst en vooral voor de gebruikers moet worden gemaakt. Of het een icoon wordt of niet, moet pas daarna worden uitgemaakt.’

INTERVIEW

PIERO LISSONI

Projecten Lissoni zit al dertig jaar in het vak. In die tijd heeft hij van alles ontworpen. Hotels, conceptstores, woningen, fabrieken en zelfs een jacht: de 37 meter lange eenmaster Ghost, die er van binnen uitziet alsof het een luxe appartement in New York is. Nieuwe projecten heeft hij voldoende. Onder die projecten: twee woontorens in Shanghai, een hotel in Abu Dhabi – slechts honderd meter hoog, zegt hij er in alle bescheidenheid bij –, een strandhotel in Ajman (een van de Verenigde Arabische Emiraten), een hotel in Hong Kong, een aantal huizen in Miami, en verder nog een aantal projecten. ‘Gelukkig heb ik een team van zevenenzestig mensen in Milaan, nog tien in New York en vier in Tokyo.’ Veel werk voor de boeg dus, en dat is helaas niet zijn favoriete fase. ‘Tot nu toe mocht ik me vooral bezighouden met dromen, tekenen en creatieve concepten verzinnen. Nu moet ik het allemaal ook nog echt realiseren.’ Waar hij het vandaan haalt? Zijn antwoord luidt: ‘Dat is een combinatie van passie en liefde voor cultuur.’ En nog voor we daarover door kunnen vragen vult hij aan: ‘Dat zijn voor mij geen lege begrippen. Passie betekent echt dat ik net zo goed door dit vak gekozen ben, als dat ik ervoor kies. Het is voor mij eenvoudigweg niet mogelijk om iets anders te doen.’

Piero Lissoni Oprichter en eigenaar van Lissoni Associati in Milaan

095

I NS P I R AT I E

PIERO LISSONI

Inspiratie van

Piero Lissoni Niet alleen in zijn ontwerpen en design is Piero Lissoni eclectisch en humanistisch. Ook als het gaat om zijn inspiratiebronnen. ‘Ik beperk me niet tot één bepaalde inspiratiebron. Ik hou zowel van de puurheid van Piet Mondriaan als Marcel Wanders

van de perfectie van Raffaello. En ik vind net zo gemakkelijk inspiratie bij de ontwerpen van Rietveld als bij het Laatste Avondmaal van Leonardo Da Vinci. Samen zijn dit soort mensen mijn leraren, zowel intellectueel als mentaal. Het gaat om de combinatie, en soms om de gekte die daarmee gepaard gaat. De eenvoud van Jasper Morrison tegenover de barok van Marcel Wanders, de organische vormentaal van Josef Frank tegenover de functionaliteit van Mies van der Rohe.’

Cappellini

Piet Mondriaan

Jasper Morisson

096

Marcel Wanders

097

I NS P I R AT I E

REIZEN

Stedentrip Milaan

De stad van Piero Lissoni

Milaan is het financiële centrum van Italië, maar veel meer nog is het de stad van kunstgaleries, historische gebouwen, uitstekende restaurants, de beste koffie, dure winkels en natuurlijk de wereldberoemde haute couture. Milaan is groot. Er wonen 1,3 miljoen mensen. Wanneer u musea wilt bezoeken, gewoon lekker wilt genieten van het straatleven in de pittoreske wijk Brera of misschien shoppen in een van de fascinerende winkelstraten van Milaan, het kan allemaal! Milaan is de onbetwiste wereldhoofdstad van de mode en van het zakenleven. Het is de stad waar Italië zich van zijn stijlvolste kant laat zien. Deze metropool is rijk aan interessante musea, kerken en openbare gebouwen uit heden en verleden. U kunt er uw hart ophalen op cultureel en gastronomisch gebied, of gewoon lekker wat flaneren. www.stedentrips.nl

098

I NS P I R AT I E

REIZEN

099

ACTUALITEIT

NIEUWS TALENT

Topsporters

Uitleen en eigendom

100

Topvoetbal is al lang niet meer alleen

de ultieme fantasie: om door te breken als

de club die huurt, behaalt hierdoor mede

de vrijetijdsbesteding voor de gewone

profvoetballer. Op het moment dat de speler

succes op het sportieve en financiële vlak.

man. Het is economie op het allerhoogste

het contract tekent, is hij ‘eigendom’ van de

De speler krijgt bovendien de kans om

niveau. Sportieve en economische targets

club en kan hij zich daar gaan ontwikkelen,

zich verder te ontwikkelen in het spel,

lopen door elkaar en beide moeten

met als doel om ooit voor het vlaggenschip

waardoor de kans groter wordt dat hij voor

behaald worden. Elke club probeert

van de club te mogen uitkomen. Dat doel

zijn oorspronkelijke club meer waarde

zijn beste elf elke week op de mat te

delen de spelers met de clubs . De clubs doen

creëert en wellicht terug kan keren. Het

krijgen. In die zoektocht wordt dan ook in

het echter niet voor de speler(s) zelf, maar

is een alomtegenwoordig verschijnsel op

enorm geïnvesteerd. Het principe is zeer

voor het succes. Het is echter niet louter voor

de hedendaagse velden. De bekendste

eenvoudig. Een netwerk van talentenscouts

de roem, financiën zijn de mede drijvende,

voorstander van uitlenen is de Londense

ligt verspreid over de hele wereld. Zij

soms zelfs de doorslaggevende kracht. Hoe

voetbalclub Chelsea. Chelsea stalt zijn

worden ingezet om jonge, begenadigde

groter de sportieve successen, hoe groter de

‘eigendommen’ in de Nederlandse

voetballers op te sporen en ze vervolgens

inkomsten. De club als bedrijf kan dit geld

competitie vooral bij Vitesse. Traore,

aan hen te kunnen binden op basis van hun

dan weer investeren in betere faciliteiten

Cuevas, Piazon, Atsu en Van Aanholt komen

veelbelovende talent. Voor de jonge speler

en natuurlijk ook in nieuwe talenten. Het

allemaal bij Chelsea vandaan. Een tweetal

is het natuurlijk een droom om gebonden

kan ook anders. Door de speler te verhuren

uitgelicht.

te worden aan een grote voetbalclub. Het

aan een andere club, verdient de club die de

is de eerste stap van het waarmaken van

speler bezit zijn investering terug, maar ook

ACTUALITEIT

TALENT

Voetballer Patrick van Aanholt

(1990)

De in â&#x20AC;&#x2122;s Hertogenbosch geboren flankverdediger werd in 2007 weggeplukt uit de jeugdopleiding van PSV door Chelsea FC. Hij ligt sindsdien onder contract bij de Londense grootmacht. Hij werd tot op heden elk seizoen uitgeleend aan opeenvolgend: Coventry City, Newcastle United, Leicester City, Wigan Athletic en sinds 2012 tot op heden aan Vitesse. Dankzij zijn vaste stek in het team kreeg hij begin november een uitnodiging van Louis van Gaal om voor oranje uit te komen in een oefeninterland tegen Colombia.

Voetballer Lucas Piazon (1994)

Eind januari 2012 kreeg deze in Sao Paolo geboren Braziliaan een contract aangeboden door Chelsea. Op 10 mei van dat jaar kreeg hij de titel: Chelseaâ&#x20AC;&#x2122;s Young Player of the Year. Hij debuteerde in de Premier League op 23 december 2012 tegen Aston Villa, een wedstrijd die gewonnen werd met maar liefst 8-0.

Topsporten is net als bouwen een kwestie van investeren.

Enkele weken later werd bekend dat Piazon op huurbasis zou verkassen naar het Spaanse Malaga CF. Na dat zes maanden durende avontuur, werd hij alweer verhuurd en dit maal aan Vitesse, waar hij tot op de dag van vandaag nog speelt.

101

CONCLUSIE

VAN BEZIT NAAR GEBRUIK IN 2020

Van bezit naar gebruik in 2020 Een mogelijke conclusie voor de bouwwereld

102

CONCLUSIE

VAN BEZIT NAAR GEBRUIK IN 2020

Wat voor conclusie kunnen we trekken uit dit nummer? De besproken onderwerpen bieden samen een beeld van een nieuwe economie. In elk geval is het duidelijk dat er, ook binnen de bouwwereld, wezenlijke veranderingen op til staan. In plaats van die ontwikkelingen af te wachten, willen we daar actief een rol in spelen, en dat heeft inmiddels geleid tot een visie op het idee ‘van bezit naar gebruik’, en hoe dat de toekomst van de bouw zal beïnvloeden. Inspiratie daarvoor halen we uit de speech die J.F. Kennedy hield in september 1962. Hij wierp een blik in de nabije toekomst, waarin de VS een man op de maan zou zetten en weer terug naar aarde zou brengen – een missie die natuurlijk zou slagen. Ook voor BAM gaat het om een ambitieus toekomstbeeld, en richten we ons op het realiseren van onze visie.

We spreken 2020. In dat jaar zullen klanten het als vanzelfsprekend ervaren om bij woonen werkwinkels van BAM de dienst wonen en het product werkplek in te kopen, met de compleetheid en technologische superioriteit die we gewend zijn wanneer we een wagen aanschaffen, maar met de mogelijkheid van een abonnement zoals we dat nu al bij bijvoorbeeld al bij een mobiele telefoon gewend zijn. Al doende betaalt het bedrijf of de bewoner enkel voor de performance zakelijke of particuliere huisvesting, met dien verstande dat de kwaliteit op een hoog niveau ligt, en de kosten lager zullen uitvallen. Net als Kennedy staan we voor dit eindresultaat. Dát is de heldere visie van BAM op het thema ‘van bezit naar gebruik’, en het is daarmee ook de voorlopige conclusie van dit onderzoekende nummer.

steeds minder bereid zijn tot verspilling op allerlei gebieden: grondstoffen, geld, tijd en energie. Een tweede element is dat we geloven dat diezelfde klanten meer willen, ofwel een hogere kwaliteit, en daar natuurlijk liefst zo weinig mogelijk voor willen betalen. Eenvoudig gesteld: de consument wil meer voor minder. Dat betekent dat klanten enkel nog willen betalen voor de werkelijke waarde die een product vertegenwoordigt, ook als het om wonen en werken gaat. Daarnaast zien we dat netwerken wezenlijk aan het veranderen zijn. Van hiërarchisch denken groeien we als samenleving toe naar transparante netwerken. Samen is dat ideeëngoed het vertrekpunt voor BAM, met als doel te komen tot het eindbeeld zoals dat eerder is

Verspilling behoort tot het verleden Die visie – van bezit naar gebruik – is gestoeld op drie samenhangende factoren. Het eerste element in die visie is de vaststelling dat consumenten, zakelijk en particulier,

geschetst: in transparantie wonen en werken aanbieden als een product, waarbij de klant enkel betaalt voor het gebruik. Naar het denken in externe financiering Dat is dus een heldere visie: verspilling wordt tegengegaan, en klanten krijgen meer voor minder. Maar zonder meer kan dat doel niet worden bereikt. Daar is meer voor nodig. Twee leidende economische

Niet meer verspillen

principes kunnen daarbij van nut zijn. De eerste daarvan is externe funding. Het gaat dan om het idee dat externe partners er baat bij hebben om aan deze ontwikkeling mee te werken, waardoor de kwaliteit zal stijgen

Meer voor minder

Home Free Office Free

Budget denken Externe funding

en de kosten kunnen dalen. De vraag is dan: voor wie vertegenwoordigt deze wijze van werken waarde en wil daarin dus investeren? Het kan dan gaan om leveranciers, maar ook om nieuwe partners. >>

Netwerken

103

CONCLUSIE

VAN BEZIT NAAR GEBRUIK IN 2020

Voor BAM gaat het om een ambitieus toekomstbeeld, en richten we ons op het realiseren van onze visie.

â&#x20AC;&#x2DC;We choose to go to the moon in this decade and do the other things, not because they are easy, but because they are hard, because that goal will serve to organize and measure the best of our energies and skills, because that challenge is one that we are willing to accept, one we are unwilling to postpone, and one which we intend to win, and the others.â&#x20AC;&#x2122; J.F. Kennedy, speech uitgesproken op 12 september 1962, zeven jaar voor Neil Armstrong voet zette op de maan.

104

CONCLUSIE

VAN BEZIT NAAR GEBRUIK IN 2020

Leidraad: denken in budgetten Het tweede van die leidende principes betreft het denken in budgetten, waarvan we

Klanten zullen het in 2020 als volstrekt

signaleren dat het opgang zal doen binnen

normaal ervaren om op deze manier woonen

de particuliere en zakelijke huisvesting.

werkplekken in te kopen, met de compleetheid

Vergelijk het met de ontwikkeling van het

die we kennen uit de autobranche, met

zakelijk autorijden. Waar werknemers eerst

andere woorden volledig wat betreft

zelf een wagen moesten aanschaffen, is dat,

inrichting, technologie en flexibiliteit. Even

via de ‘auto van de zaak’ en lease constructies,

vanzelfsprekend zal het dan zijn dat ze voor die

verschoven naar mobiliteitsbudgetten. Het

compleetheid slechts willen betalen voorzover

idee daarbij is dat een werknemer een budget

ze de diensten daadwerkelijk gebruiken. Een

krijgt waarmee hij zelf over kan beschikken,

transparant businessmodel, dat neer zal komen

en dat levert allerlei besparingen op. Voor

op het leveren van een woon- of werkprestatie

het bedrijf, maar ook voor de werknemer zelf.

in een bepaalde abonnementsvorm.

alle slimmigheden die erin verwerkt zitten betaalbaar voor iedereen. Van die les kan de bouwwereld profiteren. Ook voor deze branche zal het noodzakelijk blijken om in massa te gaan denken, want alleen bij grote volumes zal de gewenste technologie betaalbaar worden (in samenhang met externe partners). Één gevolg zal zijn dat er een andere, nieuwe benadering komt ten aanzien van het huidige

Wij zijn ervan overtuigd dat ook binnen de

projectmatige bouwssysteem. In plaats van

zakelijke huisvesting de komende jaren het

naar project naar project te gaan zullen we

denken in budgetten zich zal ontwikkelen. Nu wordt een werkplek nog als statisch gezien, althans in boekhoudkundige zin: er zijn een x aantal werknemers, dus er zijn ook een x aantal werkplekken nodig. Die methode zorgt vaak voor verspilling van ruimte en daardoor van geld, omdat er geen relatie is tussen het gedrag van die werknemers en de werkelijke manier waarop zakelijke huisvesting zich ontwikkelt. Dat zal gaan veranderen. Door denken in budgetten te introduceren kan de werknemer zelf beslissen waar die dat geld aan

Want werken gebeurt tegenwoordig niet alleen op kantoor, maar ook onderweg of thuis.

besteedt; deels aan een werkplek op kantoor

De sleutelrol van technologie

en deels aan een thuiswerkplek, met een

Een helder toekomstbeeld, maar dus wel

grotere efficiëntie en kostenbesparingen

een beeld dat verstrekkende gevolgen heeft

tot gevolg.

voor de bouwwereld. Want wat betekent dit alles voor de manier waarop er gebouwd

Woon- en werkwinkels

zal gaan worden? Daarmee komen we uit

Denken in budgetten, samenwerken met

bij de sleutelrol die technologie in deze

externe partners, transparantie naar klanten.

ontwikkeling zal gaan spelen. Ook hier weer

Andere manieren van denkenm die ook een

een voorbeeld uit de auto-industrie. In die

andere manier van handelen zullen betekenen.

branche ervaren we het als volstrekt logisch

Wij zien dat die ontwikkelingen naar speciale

dat we de meest innovatieve technieken tot

woonen werkwinkels leiden. Plekken, zowel

onze beschikking krijgen, maar dat is alleen

online als offline, waar klanten par excellence

mogelijk omdat een automerk duizenden autos

geholpen zullen worden en waar termen

produceert en verkoopt. Alleen daardoor zijn

toegaan naar een nieuw systeem waarbij we bouwen voor grote groepen gebruikers. Dat soort volumes zal het mogelijk maken om te investeren in nieuwe technologie. Technologie: de volgende stap Aan wat voor soort technologie moeten we denken? Het gaat om de technologie om de gebouwen die we voor ogen hebben te kunnen bouwen, technologie die in die gebouwen zal zijn vereist om aan de eisen van de klanten te voldoen, maar ook de techniek die het überhaupt mogelijk zal maken om de visie zoals we die we geschetst hebben te realiseren. Denk onder meer aan 3D printen, nanotechnologie, internetgerelateerde zaken, sensortechnologie en big data. Deze, en andere technologiën ontwikkelen zich razendsnel, en de uitdaging voor ons als bedrijf is om die op waarde te schatten, ze ons eigen te maken en de ambitie te hebben om ze ook in te zetten. Op dat onderwerp, de betekenis van nieuwe technologieën voor de bouwwereld, komen we terug in het volgende nummer van LifeCycle.

als fullservice en one-stop-shop bij horen. Ervaring met die manier van werken heeft BAM reeds, en deze beweging zal zich voortzetten.

105

COLOFON

Colofon

TALENT

LifeCycle Magazine

Met medewerking van:

Nummer 03 – Voorjaar 2014

Henk Bol, Klaas van Egmond, Peter Verburgt, Thomas Rau, Piero Lissoni, Michael Levi,

LifeCycle Magazine is in opdracht van

Vincent Taapken, Martijn Roordink, Wilbert

BAM Utiliteitsbouw bv, gemaakt door

Kannekens, Hans Scholten, Diederick

Het Hoofdbureau, Amsterdam

Kraaijeveld, Chris Collet, Gerrit Dijkgraaf, Gert de Jong, Bertus Arends, Pieter van der

Opdrachtgever / Uitgever

Grindt en Harmen van Sprang, Marten van

Jeroen Troost

Wijk, Marco Groot

Directie BAM Utiliteitsbouw Lithografie Creative Director

IMAGO, Amsterdam

Roy Kahmann Adres Design

BAM Utiliteitsbouw bv

Dirk Smit

Runnenburg 7 3981 AZ Bunnik

Teksten

Telefoon: +31 (0)30 659 89 77

Victor Engbers

www.bamutiliteitsbouw.nl

Nicoline Rodenburg Roy Kahmann

Disclaimer

Erik Vroons

Na uitvoerige research en binnen het gegeven

Vincent Spitaels

tijdsbestek, zijn niet alle rechthebbenden van het fotomateriaal achterhaald.

Eindredactie

Rechthebbenden worden verzocht contact

Jochem Rijlaarsdam

Illustraties

worden verveelvoudigd, opgeslagen in

Stanley Sie

een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige

Projectcoördinatie

wijze, hetzij electronisch, mechanisch, door

Nicoline Rodenburg

fotokopieën, opnamen of op enige andere wijze, zonder voorafgaande schriftelijke

Redactiecoördinatie BAM Utiliteitsbouw Lisette Vis

106

toestemming van de uitgever.

Project Rotterdam Centraal

Bij elkaar komen is een begin, bij elkaar blijven is vooruitgang, met elkaar samenwerken is succes. - Henry Ford

Meer over Lifecycle Bouwen: www.bamutiliteitsbouw.nl