BADAIABHI 3 DBH FISIKAETAKIMIKA 5. gaia: TAULAPERIODIKOAETA LOTURAKIMIKOA 5 gaia: Taula Periodikoa eta lotura kimikoa - 1
AURKIBIDEA
1.TAULAPERIODIKOA
IZAERAMETALIKOA
2.LOTURAKIMIKOA
ZORTZIKOTEARENARAUA
LOTURAKIMIKOMOTAK
Loturaionikoa Loturakobalentea LEWISenegitura Loturametalikoa
3.SUBSTANTZIENPROPIETATEAK
Konposatuionikoak
Konposatukobalentemolekularrak
Konposatukobalenteatomikoak(kristal-sareak)
Konposatumetalikoak
5 gaia: Taula Periodikoa eta lotura kimikoa - 2
BADAIABHI 3 DBH FISIKAETAKIMIKA
1.TAULAPERIODIKOA
Taula periodikoan, elementuak ezkerretik eskuinera eta goitik behera jartzen dira zenbaki atomiko (Z) txikienekotik handienekora Elementu bakoitzaren protoi kopuruaz gain, bere konfigurazio elektronikoa eta haren poertaera eta propietate kimikoen eraberla kokatuta daude elementuak taula periodikoan
Bideoa: https://www.youtube.com/watch?v=O-48znAg7VE
Taula periodikoa: http://zientzia eus/site media/photologue/photos/elementuen-taula-periodikoa jpg
Elementuak zazpi errenkada horizontaletan (periodoak) eta hemezortzi zutabe bertikaletan (taldeak) ordenatuta daude:
5 gaia: Taula Periodikoa eta lotura kimikoa - 3
BADAIABHI 3 DBH FISIKAETAKIMIKA
u bera dute. duet eta mailarik uzte talde bereko
BADAIABHI 3 DBH FISIKAETAKIMIKA
5 gaia: Taula Periodikoa eta lotura kimikoa - 4
IZAERAMETALIKOA
Elementu baten izaera metalikoa honen propietate garrantzitsuenetakoa da. Honek Elementu honek elektroiak hartzeko edo emateko joerarekin erlazioantuta dago, hau da, anioiak edo katioiak eratzeko joerarekin
Taula periodikoan izaera metalikoa areagotu egiten da periodo batean ezkerrerantz eta talde batean beherantz goazen neurrian Izaera metalikoaren arabera elementuak horrela sailkatu daitezke:
● Metalak→ taularen erdigunean eta ezkerrean kokatzen dira eta elektroiak emateko joera dute
● Ez-metalak→ taularen eskuinaldean daude eta elektroiak hartzeko joera dute
● Erdi-metalak→ bi talde horien arteko propietateak dituzten elementuak dira (B, Si, Ge,As, Sb,Te, Po etaAt)
● Gas nobleak→ ez dute elektroiak hartzeko edo emateko joerarik mailarik azalekoena beteta dutelako eta horregatik egonkorrak dira.
★ IRAKURKETA: Elektroia atomoa baino txikiago:
★ GALDETEGIA: Ulermena lantzen: elektroia atomoa baino txikiago ARIKETAK
5 gaia: Taula Periodikoa eta lotura kimikoa - 5
BADAIABHI 3 DBH FISIKAETAKIMIKA
Propietate periodikoak
1.LOTURAKIMIKOA
Naturan dauden substantzia guztiak elementu kimikoen atomoz osatuta daude Gehienetan, atomoak elkarturik (loturik) egoten dira atomo-agregatuak osatuz. Salbuespenak gas nobleak eta atomo isolatuez osatutako zenbait lurrun metaliko dira
Zenbaki atomiko bereko atomoak elkartzen direnean, elementuak eratzen dira: Burdina (Fe) adibidez
Zenbaki atomiko desberdieko atomoak elkartzean, konposatuak eratzen dira: Ura (H2O) adibidez
LOTURA KIMIKOA: Substantzia baten atomoen, molekulen edo ioien artean ezarritako lotura. Loturaren helburua egonkortasuna lortzea da.
Lotura kimikoek lotzen diren atomoen elektroi-egituran alkadeta eragiten dute Lotura kimikoak susbstantzien propietateekin erlazioantuta daude.
BIDEOA: Lotura kimikoak
5 gaia: Taula Periodikoa eta lotura kimikoa -
BADAIABHI 3 DBH FISIKAETAKIMIKA
6
ZORTZIKOTEARENARAUA
Gas nobleak oso elementu egonkorrak dera eta ondorioz, isolatuta egoten dira beste atomoekin lotura kimikorik eratu gabe Egizu gas nobleen konfigurazio elektronikoa Zenbat elektroi dituzte azkeneko mailarik azalenekoenean?
Helioak izan ezik, gas nobleek mailarik azalenekoenean zortzi elektroi dituztela ikusi duzu. Honek egonkortasuna ematen dio elementuari eta beste elementuek elkarrekin lotzeko joera izango dute egonkortasun hau lortzeko Lotura kimiko hauen bidez sarritan mailarik azalenekoenean zortzi elektroi izatea lortzen dute atomoek eta gas nobleek bezala egonkortasuna lortzen dute horrela Portaera horri zortzikotearen araua deritzo
LOTURAKIMIKOMOTAK
Materia oro atomoz osatuta egon arren, atomoen egituratzeko modua desberdina da substantziaren arabera. Zenbait kasutan ioiak sortzen dituzte, beste kasu batzuetan molekulak eta besteetan oinarrizko unitateak atomoak dira. Atomoen artean hiru lotura kimiko mota daude: Ionikoa, kobalentea eta metalikoa.
5 gaia: Taula Periodikoa eta lotura kimikoa -
BADAIABHI 3 DBH FISIKAETAKIMIKA
7
LOTURA Ezaugarriak Zer lotzen ditu
IONIKOA Elektroi transferentzia Metalak eta ez-metalak
KOBALENTEA Elektroiak konpartitu
METALIKOA
Ez-metalak eta ez-metalak
Elektroiak utzi egiten dira Metal-atomoak Bideoa https://wwwdailymotion com/video/xhqakl
Loturaionikoa
Elementu metalikoak (taula periodikoan ezkerraldean eta erdialdean dauden elementuak) eta elementu ez-metalikoak (taula periodikoan eskuinean daudenak) elkarzen direnean ematen den lotura da Lotura hau elektroi-transferentzia oinarritua dago eta honen bidez atomoek gas nobleen konfigurazio elektronikoa lortzen dute karga desberdineko ioiak sortuz. Lotura hau karga desberdineko ioien arteko erakarpen elektrostatikoaren ondorioz sortzen da.
gaia: Taula Periodikoa eta lotura kimikoa - 8
BADAIABHI 3 DBH FISIKAETAKIMIKA
Metalak elektroiak galtzen ditu eta katioia eratzen du eta Ez-metalak elektroiak irabazten ditu anioia eratuz. Ioi hauek hasierako atomoak baino egonkorragoak dira. Konposatu ionikoek ez dituzte molekulak eratzen, mugarik gabe hedatzen den sare kristalinoa osatzen duten agregatu ionikoak dira FORMULA ENPIRIKOAren bitartez adierazten dira
Adibidea: aztertu gatz arruntaren (NaCl) lotura kimikoa
● Egin sodioaren konfigurazi elektronikoa
● Egin kloroaren konfigurazio elektronikoa
● Zer behar dute atomo hauek zortzikotearen araua betetzeko?
● Eratu ioiak
● Katioiak eta anioiak indar elektrostatikoen ondorioz erakarria egongo dira eta ondorioz, lotura kimikoa izando dute
SIMULADOREA http://wwweducaplus org/game/enlace-ionico
5 gaia: Taula Periodikoa eta lotura kimikoa - 9
BADAIABHI 3 DBH FISIKAETAKIMIKA
BADAIABHI 3 DBH FISIKAETAKIMIKA
LEWISenegitura
Lewis egitura Gilbert N Lewis-ek izendatua izan zen, 1916an The Atom eta Molecule artikuluaren ideia aurkeztu zuenean Lewis egitura molekula baten egiturazko irudikapena erabiltzen diren puntuek eta marrek atomoen ura kobalentea adierazten dute Lewis egitura bat n atomo bakioitzeko azkeneko geruzako irudikatzen dira (elektroi bakoitza punto patekin). dauden elektroiak bi eratara irudikatu daitezke, kin edo marratxo bat marraztuz Honen helburua be dauden elektroiak zeintzuk diren identifikatzea tzikotearen araua jarraituz, beste atomoekin zein artekatuko dituzten ikustea. Partekatzen ari diren razten da. Marratxo hauek, lotura kobalentea
Bideoa: Lewis egitura https://www.youtube.com/watch?v=8EcvUsxhB2k
5 gaia: Taula Periodikoa eta lotura kimikoa - 11
BADAIABHI 3 DBH FISIKAETAKIMIKA
Loturametalikoa
Metalak taula periodikoaren ezkerraldean eta erdialdean dauden elementuak dira. Lotura hau ulertzeko elementu metalikoek elektroiak galtzeko joera ulertu behar da Zortzikotearen araua betetzeko, elementu hauek elektroak askatzen dituzte ioi positibo bilakatuz Katioi hauek galdu dituzen elektroiek sortutako hodei elektronikoaz inguratuta geratzen dira Hodei honek atomoak leku guztietatik inguratzen dituzte Katioiak kristal sare bat sortzen dute hodei elektronikoa inguratuta. Katioien karga positiboa eta hodei elektronikoaren karga negatiboaren artean erakarpena emanten da eta honek mantentzen ditu lotuta
5 gaia: Taula Periodikoa eta lotura kimikoa - 12
BADAIABHI 3 DBH FISIKAETAKIMIKA
ARIKETAK Lotura kimikoa
3.SUBSTANTZIENPROPIETATEAK
Substantzia baten propietate fisikoek loturaren izaera adierazten dute.
Konposatu ionikoak
Substantzia ionikoen kasuan, lotura-indarrak elektrikoak dira, erlatiboki sendoak, ondorioz, sare kristalinoa haustea zaila da, Horregatik:
● Fusio- eta irakite-tenperatura handiak: Ioi-bikoteak bereizi behar dira eta horretarako indar elektrostatikoak gainditu behar dira Baldintza normaletan solidoak
● Korronte elektrikoa soilik ur-dislouzio batean edo urtuta eroango dute Kasu hauetan bakarrik higitu daitezke ioiak.
● Lotura sendoak direnez, gogortasun-maila handia dute, baina hauskorrak dira.
Konposatu kobalente molekularrak
● Fusio- eta irakite-puntuak molekulen arteko indarren araberakoak dira, baina nahiko baxuak dira Gasak edo likidoak dira
● Ez dira elektrizitate-eroale onak, ez dute korronte elektrikoa ia eroaten, elektroiak oso lokalizatuak baitaude. (Bakarrik substantzia kobalente polarrak)
Konposatu kobalente atomikoak (kristal-sareak)
● Fusio- eta irakite-puntu oso oso altuak, atomoen arteko lotura kobalenteak gainditu behar direlako Hauek oso sendoak dira
● Gogorrak: atomoen arteko lotura kobalenteak sendoak direlako
● Ez dute korronte elektrikoa eroaten (elektroiek ez dute askatasunik)
Konposatu metalikoak
● Fusio- eta irakite-puntuak aldakorrak, lotura metalikoaren sendotasunaren arabera (katioen tamainaren eta kargaren araberakoa)
● Ez dira hauskorrak, aldiz, xaflakorrak dira.
● Oso elektrizitate-eroale onak, katioak inguratzen dituen hodei elektronikoaren higikortasunari esker
5 gaia: Taula Periodikoa eta lotura kimikoa - 13
BADAIABHI 3 DBH FISIKAETAKIMIKA