Een gender-evenwichtige aanpak

EEN GENDEREVENWICHTIGE AANPAK

Raadgevingen voor organisatoren van Fab Labs en STE(A)M-activiteiten WIJ INSPIREREN DE VOLGENDE GENERATIE Prof. Averil Macdonald OBE, in opdracht van het PHABLABS 4.0 consortium EEN GENDER-EVENWICHTIGE AANPAK  1

Inhoud Meer meisjes in STEM

5

Fotonica ontmoet Fab Labs

6

Waarom Fab Labs anders moeten zijn dan al het andere...

8

Wat moeten Fab Labs doen om anders te zijn dan al het andere...

11

Hoe je deelnemers kan aantrekken

13

Voorbeeld van een checklist

21

De beste tips om meisjes aan te moedigen om STEM-loopbanen te overwegen 24 STEM-vakken op een ‘meisjesvriendelijke’ manier onderwijzen 26 Nuttige links 27 Onbewuste vooringenomenheid stoten we onbewust meisjes af?

28

Wat triggert onbewuste vooringenomenheid? 30 Resultaten van de gender-evenwichtige aanpak in het PHABLABS 4.0-project

32

Fotonica Toolkits 34 Contact 36

coverfoto: ViNN:LAB 2

foto: Fab Lab Graz

EEN GENDER-EVENWICHTIGE AANPAK  3

foto: Fab Lab Erpe-Mere 4 

MEER MEISJES IN STEM WETENSCHAP • TECHNOLOGIE • ENGINEERING • WISKUNDE Meer meisjes en jonge vrouwen verdienen immers de kans op een succesvolle carrière binnen wetenschap, technologie en engineering, productie en constructie (STEM)! En de STEM-sectoren kunnen alleen maar baat hebben bij de talenten van deze jonge vrouwen. Wij in het PHABLABS 4.0-consortium willen dit heel graag helpen faciliteren door onze kennis en ervaring met jou te delen zodat ook jij je rol in deze revolutie kan spelen.

In dit boekje ontdek je hoe je in jouw Fab Lab, klaslokaal en andere omgevingen voor een gender-evenwichtige aanpak kan gaan.

STEM, say what?

Wetenschap. Technologie. Engineering.

Wiskunde.

De 4 componenten van STEM zijn alle 4 belangrijk op zich. Maar de grote kracht van STEM ligt in het oplossen van problemen en het verbeteren van onze maatschappij door de 4 componenten wetenschap, technologie, engineering en wiskunde onderling te combineren en te verbinden met sociale wetenschappen en professionele domeinen.

STEM in actie Om STEM-onderwijs en -beroepen aantrekkelijker te maken voor meisjes en jonge vrouwen, moeten er over alle STEMsectoren heen overkoepelende partnerschappen aangegaan worden.

Het PHABLABS 4.0-consortium is vastbesloten om extra inspanningen te leveren om STEM, en in het bijzonder de combinatie met fotonica (de wetenschap van licht en lichttechnologie), onder de aandacht te brengen.

expertise vergroten en STEMonderwijs en beroepen aantrekkelijker maken.

Gender Actie Team Het PHABLABS 4.0-consortium heeft de verantwoordelijkheid op zich genomen om aanpakken en instructies te ontwikkelen waarmee we elk van de verschillende doelgroepen kunnen aanspreken.

Voor activiteiten van de jongste doelgroep (10-14j) ‘Young Minds’ wordt naar een beter genderevenwicht toe gewerkt via, bijvoorbeeld, een aangepaste inhoud van workshops, door een betere contextuele benadering, door op maat georganiseerde workshops en doelgerichte instructies voor de begeleiders.

Op die manier kunnen Young Minds - workshops genderuitdagingen bij meisjes aanpakken, vb. Het zelfvertrouwen van meisjes op vlak van wetenschap en technologie vergroten, doorbreken van stereotypen en rolpatronen, enz.

Samen kunnen we de belangstelling en passie voor STEM stimuleren, de STEM-kennis en

EEN GENDER-EVENWICHTIGE AANPAK 5

FOTONICA ONTMOET FAB LABS Het concept van PHABLABS 4.0 is gebaseerd op het combineren van de wereld van Fotonica met het almaar aangroeiende creatieve ecosysteem van de Fab Labs. Een Fab Lab of fabricatielaboratorium is een coöperatieve werkplaats waar uitvinders en ontwikkelaars gebruik kunnen maken van een collectieve infrastructuur.

Zo’n Fab Lab is doorgaans uitgerust met een reeks veelzijdige computergestuurde werktuigen zoals onder meer 3D-printers, lasersnijders en frezen, zodat “nagenoeg alles” kan gemaakt worden. Door het samenbrengen van topexperten uit 13 Europese fotonica-instituten en STEM-gerichte organisaties met Fab Lab-stakeholders kan PHABLABS 4.0 op dit ogenblik 33 Fotonicaworkshops, 11 Fotonica-uitdagingen en Fotonica toolkits aanbieden voor drie verschillende doelgroepen (jongeren 10-14j, studenten 15-18j en young professionals +18j).

FOTONICA & FAB LABS 33 Fotonica workshops

Het leerproces start met de “Fotonica workshops”.

Deze creatieve “Fotonica workshops” stellen deelnemers in staat om de basisbeginselen van fotonica onder de knie te krijgen terwijl ze binnen een kort tijdsbestek een werkend apparaat in elkaar steken. De workshops zijn afgestemd op maat van 3 verschillende doelgroepen:

11 Fotonica-uitdagingen

De Fotonica uitdagingen focussen op langere termijn opdrachten waarbij de deelnemers voor een praktisch probleem oplossingen moeten vinden die gebruik maken van fotonica en waarbij creativiteit centraal staat. Deelnemers (+15j) zullen individueel uitgedaagd worden om hun innovatiecompetenties te verruimen en te verdiepen waarbij ze vlot toegang krijgen tot alle •Jongeren (10-14j), juiste werktuigen om hun ideeën vorm te geven.

•Studenten (15-18j) en Vb: ‘ontwerp een slimme lamp die reageert op je •Young Professionals (+18j). stem’, ‘bak koekjes op je zelfgemaakte fornuis met Vb zijn: ‘maak een laserdoolhof’, ‘kunst met zonne-energie’, ‘laat wagens communiceren via polarisatie’, “richtingaanwijzers voor fietsers’, LiFi’, ‘maak een hologram van glanzende objecten’, ... ‘boost je knuffel met licht’, ... Je kunt met alle Fab Lab-werktuigen al deze Fotonica workshops Hier vind je meer informatie over de organiseren. uitdagingen: http://www.phablabs.eu/ Hier vind je de instructies van alle workshops: photonics-challenger-projects http://www.phablabs.eu/photonics-workshops

Fotonicatoolkits 6

Dit project heeft financiering ontvangen van het Horizon 2020-onderzoeks- en -innovatieprogramma van de Europese Unie in het kader van subsidieovereenkomst nr. 731610.

Projectduur: 1/12/2016 – 31/05/2019

foto: EYESTvzw

Daarnaast biedt PHABLABS 4.0 volledige toolkits aan voor 3 verschillende workshops: Een IR-handschoen, een door smartphone gestuurde RGB-lamp en een GOBO-projector.

Voor alle andere workshops kan het fotonicamateriaal via de website aangekocht worden. http://b-photonics.eu/en/photonics-toolkit

2.500

Al deze workshops werden ontwikkeld en grondig getest in het PHABLABS 4.0project met meer dan 2.500 deelnemers.

foto: Fab Lab Graz EEN GENDER-EVENWICHTIGE AANPAK  7

WAAROM FAB LABS ANDERS MOETEN ZIJN DAN AL HET ANDERE...

STEM slaagt er onvoldoende in om de grootste talenten te bereiken. Al te veel jaren hebben STEM-onderwijs en STEM-bedrijven uit een te beperkte groep gerekruteerd – vaak blank en mannelijk. Dit brengt 3 problemen met zich mee: 1) 2)

3)

Er zijn onvoldoende jonge mensen waaruit geput kan worden; Deze mensen werken allemaal op dezelfde manier – en groepsdenken is gevaarlijk; Grote groepen van mensen missen de kans op een mogelijk goede carrière in een STEM-richting – en dat is oneerlijk!

1) Er zijn onvoldoende jonge 2) Groepsdenken is gevaarlijk mensen waaruit geput kan Een team dat uit veel ‘gelijkaardige’ worden mensen samengesteld is, heeft In de meeste Europese landen het gevoel dat ze heel goed met kiezen er minder jonge mensen elkaar opschieten en dat ze vlot voor wetenschappelijke of met elkaar kunnen communitechnologische loopbanen om de ceren. Dit is zo omdat ze elkaars veelheid van hoogtechnologische intuïtief gedrag begrijpen. Het vacatures in te vullen. Dit maakt probleem is echter dat ze elkaar het voor werkgevers moeilijk om niet zullen uitdagen en dat al voldoende mensen met de juiste hun ideeën gelijklopend zijn. Dit vaardigheden te vinden, waarnoemen we ‘groepsdenken’. Het door ze afgeremd worden in hun maakt een team minder creatief technologische en – en STEM heeft creatieve teams economische groei. Er zijn al nodig! talrijke ‘programma’s’ opgestart om jonge mensen uit onderAls FAB LABS met een diverse vertegenwoordigde groepen groep van mensen aan de aan te moedigen om voor een slag kunnen, zullen STEMSTEM-loopbaan te gaan maar ondernemingen en universiteiten tot dusver met weinig succes. deze zelfde mensen met verschillende Zorgvuldig georganiseerde Fab achtergronden kunnen aantrekken Lab-workshops kunnen een om voor hen te komen werken. De GROOT VERSCHIL maken om het voordelen voor ondernemingen aantal jonge mensen dat door en universiteiten zijn ENORM: STEM aangetrokken wordt, te creatievere en meer productieve verhogen! wetenschap en technologie.

Zorgvuldig georganiseerde Fab Lab-workshops kunnen een GROOT VERSCHIL maken om de diversiteit van mensen die door STEM aangetrokken worden, te vergroten!

8

foto: Tinkerers Fab Lab

“

Een aantal mensen is van oordeel dat het instellen van een quotum voor vrouwen in leidinggevende academische functies zoals hoogleraar ertoe zal leiden dat middelmatig getalenteerde vrouwelijke kandidaten promotie zullen krijgen.

Maar er zit een fout in hun redenering. Vrouwen en mannen zijn even getalenteerd. Als mannen dus een grote meerderheid van de hoge posities bekleden, moet er onder hen wel heel veel middelmatigheid te vinden zijn.

Hoofdartikel uit ‘Nature’, maart 2014. http://www.nature.com/news/science-for-all-1.12535

”

foto: Makerspace NUIG EEN GENDER-EVENWICHTIGE AANPAK 9

foto: GreenLab

foto: Fab Lab Graz

foto: M-Lab 10

3) Mensen uit ondervertegenwoordigde groepen vallen uit de boot – en dat is oneerlijk Iedereen wil in een eerlijke wereld leven waarin iedereen aan een studie of job kan beginnen die hij of zij wil en waarvoor ze de nodige vaardigheden hebben. Gedurende al te veel jaren werden vrouwen weggehouden uit de universiteit en aangeraden om carrières na te streven als secretaresse of assistente van wetenschappers in plaats van zelf wetenschapster te worden.

Deze toestand is intussen aan het verbeteren – zij het langzaam. Het is weliswaar duidelijk dat mensen uit ondervertegenwoordigde groepen nu wel de mogelijkheid hebben om voor een STEM-carrière te kiezen maar dat loopbanen in wetenschap of technologie hen nog al te vaak afgeraden worden.

Zorgvuldig georganiseerde Fab Lab-workshops kunnen een GROOT VERSCHIL maken om ondervertegenwoordigde groepen toegang te geven tot betere professionele kansen.

“

Het ‘Institute of Physics’ in het Verenigd Koninkrijk adviseert om vrouwen tussen 0-12j ‘meisjes’ en +12-jarigen ‘jonge vrouwen’ te noemen.

”

foto: Fab Lab Milano

WAT MOETEN FAB LABS DOEN OM ANDERS TE ZIJN DAN AL HET ANDERE...

Drie dingen zijn heel belangrijk om ervoor te zorgen dat FAB LABS echt een impact realiseren door het aantal jonge mensen dat voor STEM-carrières kiest te verhogen en hun diversiteit te vergroten.

Onthoud: 1) 2) 3)

Je kan nooit de beste mensen voor een FAB LAB-workshop rekruteren als ze zich niet aanbieden; Het is gemakkelijker om iemand af te stoten dan hem of haar aan jouw kant te houden; Een eenmalig event verandert de manier van denken of loopbaanambities niet – continue opvolging is cruciaal.

1) Je kan nooit de beste mensen rekruteren als ze zich niet aanbieden

•Geboren tussen 1945 - 1960?

Je bent een babyboomer en wordt gemotiveerd door hard werken, een groot plichtsbesef en de Jouw FAB LAB-deelnemers zijn niet zoals jij. Je gewoonte om te sparen voor iets. Je vindt dat je mag dan misschien wel denken dat je ‘normaal’ wat je krijgt moet “verdienen”. bent maar dat ben je niet. We zijn allemaal verschillend (‘normaal’ bestaat niet). Je mag •Geboren tussen 1960 - 1980? je workshops dus niet baseren op wat jij graag Je behoort tot de Generatie X en wordt gemotiveerd doet – of wat jij graag gedaan zou hebben door fascinatie, een goed evenwicht tussen werk toen je zelf jong was. Het is helemaal niet waar en privéleven en de dingen nu hebben – je wacht dat eenzelfde aanpak voor iedereen werkt. Je niet graag op dingen want het leven is te kort advertentie en je workshopactiviteit zo uitschrijven (meteen ook de reden waarom de Generatie X dat jij ze aantrekkelijk vindt, werkt dus niet voor kredietkaarten heeft uitgevonden). iedereen.

•Geboren tussen 1980 - 2000?

Sociologie kan helpen: Je behoort tot de Generatie Y en wordt gemotiveerd Alhoewel iedereen verschillend is, heeft socidoor een verlangen om iemand belangrijk te zijn of ologisch onderzoek aangetoond dat we iets belangrijk te doen. De meeste Gen Y’ers willen beïnvloed worden door de wereld waarin rijk en beroemd worden en in de schijnwerpers we geboren zijn en grootgebracht worden. staan. Ze hebben een hekel aan alleen zijn en zijn Mensen van eenzelfde generatie hebben bang om zonder vrienden te vallen. gedeelde waarden die een invloed hebben op wat ze leuk vinden en wat hen in het •Geboren tussen 2000 - 2012? leven motiveert. Wanneer we deze gedeelde Je bent een millennial (soms ook Gen Z waarden begrijpen, kan dit ons helpen om genoemd). Millennials weten dat ze leven in te focussen op wat ons publiek in beweging een wereld met problemen en willen deze brengt – en dit is niet altijd hetzelfde als wat dit veranderen. Ze willen een verschil maken – bij ons was. ze willen van de wereld een betere plaats maken. Het probleem is dat ze hierdoor overvallen kunnen worden door schuld- of angstgevoelens.

EEN GENDER-EVENWICHTIGE AANPAK 11

Tijdens onze Fab Lab-activiteiten merken we een duidelijk verschil op tussen kinderen en jongeren (tieners): Voor jongeren is alles sociaal; “Wie is in de kamer?”, “Kan ik nieuwe mensen ontmoeten / nieuwe vrienden maken?”, “Hoe sta ik tegenover anderen?”, enz.

Daarom is focussen op en aandacht besteden aan het sociale, zowel naar onderwerpen als werkvormen, e.d. toe, enorm belangrijk. Een betere wereld maken van deze plek is absoluut belangrijk maar dit samen doen zou nog belangrijker kunnen zijn. Kinderen daarentegen zijn relatief gezien meer geïnteresseerd in ‘kosmopolitische onderwerpen’: de aarde, de ruimte, het milieu, enz. Soms merken we dat dit enorm brede spectrum van interesses tijdens de adolescentie letterlijk vernauwt tot henzelf en hun beperkte kring van sociale contacten om nadien opnieuw ruimer te worden.

Fab Lab Organisator

“

foto: Fab Lab Milano

Onze ervaring is dat wanneer je workshops organiseert waar kinderen met hun klas naartoe komen, de fun-factor belangrijk is.

Jonge kinderen kunnen misschien gemotiveerd worden door het redden van de wereld maar ze zijn tot op een bepaalde leeftijd ook erg op zichzelf gericht en iets plezierigs doen is meestal een goede manier om ze mee te krijgen.

FAB LABS Organisator 12

FAB LAB-organisatoren behoren waarschijnlijk tot Gen X of Gen Y of is mogelijk een babyboomer.

Workshopdeelnemers zullen tot Gen Z behoren en zullen dus andere waarden hebben en door andere dingen gemotiveerd worden dan de organisatoren. Dus: als je deelnemers voor je workshop wil aantrekken en hen warm wil maken voor STEM-carrières, moet je hen begrijpen en werken met wat hen motiveert (en mag je je niet laten afleiden door wat jou motiveert).

Het is belangrijk om te beseffen dat plezier hebben de mening van jongeren over het belang van wetenschap of over de vraag of ze een STEM-loopbaan een goede beroepskeuze vinden, niet verandert. Ze zouden immers ook plezier hebben als je ze mee zou nemen naar een circus maar dat wil nog niet zeggen dat ze zelf een clown zouden willen worden. Plezier is een nuttig aantrekkingsinstrument maar mag niet verward worden met echte interesse. Als je wil dat ze hun inzichten over wetenschappen en wetenschappelijke carrières veranderen, moet je hun waarden en drijfveren aanspreken.

FAB LABS Adviseur

HOE JE DEELNEMERS KAN AANTREKKEN - EEN GOEDE VOORBEREIDING IS ALLES a) Krijg een beter beeld van je deelnemers, ontwerp activiteiten en promoot ze op hun maat: •Zoek meer informatie op over jonge mensen van generatie Z; •Houd in gedachten dat Gen Z-jongeren gemotiveerd worden door goede dingen te doen en van de wereld een betere plek te maken; •Vergeet niet dat Gen Z-jongeren niet gedreven worden om dingen te doen omdat ze ‘fascinerend’ zijn; •Gen Z-jongeren zitten echt liever in een groep en hebben een hekel aan alleen zijn; •Gen Z-jongeren zijn vooral bang om zich te vervelen en geen vrienden te hebben. Je advertenties en je beschrijving van de workshops moeten focussen op wat de jongeren belangrijk vinden.

Maak duidelijk dat jouw activiteit:

-Hen in groep laat samenwerken -Hen in staat zal stellen om nieuwe vrienden te maken -Hen zal weten te prikkelen -Laat hen zien hoe wetenschap van de wereld een betere plaats maakt -Laat hen zien hoe wetenschap mensen kan helpen – hen gelukkiger kan maken. b) Kies je taal zorgvuldig: •Gebruik bewoordingen in de titel en beschrijving van een workshop of een uitdaging die focussen op hoe deze van de wereld een betere plaats kan maken – dit zal vooral meer meisjes aanspreken.

•Gebruik ook vrouwelijke woorden naast mannelijke termen, gebruik veel adjectieven en minder werkwoorden.

(Zie p. 24.)

Doe niet mee aan de STEM traditie: veel werkwoorden gebruiken om te vertellen wat wetenschappers en ingenieurs

allemaal ‘doen’: - Zeg niet “Ingenieurs lossen problemen op”; - Zeg niet “Wetenschappers sporen satellieten op”; - Zeg niet “Ingenieurs bouwen bruggen”; - enz., enz., enz.

Focus daarentegen wel op het beschrijven van de kenmerken en houdingen die eigen zijn aan goede wetenschappers en ingenieurs Zeg wel: - “Goede wetenschappers zijn van nature uit zorgvuldige en georganiseerde mensen”; - “Goede wetenschappers zijn van nature uit net, zorgvuldig en plichtsbewust”; - “Goede wetenschappers hebben aandacht nodig voor detail en opperste concentratie”; - enz., enz., enz.

“

Praat wel over ‘hij of zij’, niet alleen over ‘hij’ en niet alleen over ‘zij’.

Het benadrukken in je communicatie van de directe impact van de workshop in het dagelijks leven verhoogt absoluut de belangstelling van meisjes. Bovendien moeten ook meisjes en niet alleen jongens in de advertentiefoto voor jouw workshops figureren.

Steinbeis 2i GmbH

foto: Fab Lab Karlsruhe EEN GENDER-EVENWICHTIGE AANPAK 13

c) Onthoud dat ‘een beeld meer zegt dan zorg ervoor dat ze zich realiseren dat ze niet duizend woorden’: alleen zullen zijn.

• Laat meisjes zien! Gebruik foto’s op websites / flyers / banners / posters met veel d) Werken met scholen: meisjes en ondervertegenwoordigde groepen • Vraag aan leerkrachten om gelijke aantallen om te laten zien dat ze welkom zijn; vrouwelijke en mannelijke studenten mee te • Zoek vrouwelijke workshopleiders / -assistenten brengen. om te laten zien dat vrouwen deel kunnen • Vraag aan leerkrachten om follow-up uitmaken van de wetenschapswereld; sessies te organiseren om je boodschap te • Toon de diversiteit in de handen of gezichten versterken. van deelnemers in foto’s en filmpjes van de • Moedig leerkrachten aan om de ‘Top-tips’ workshops; te gebruiken om meisjes aan te moedigen • Benadruk het brede scala van mensen die voor STEM te kiezen. een STEM-beroep uitoefenen zodat meisjes (Achteraan deze brochure op p. 24) kunnen zien dat ze wel er wel bij horen;

foto: Openfactory

foto: ViNN:LAB

foto: Fab Lab Erpe-Mere 14

“

Het is aan te raden om meisjes in groep aan te spreken en te contacteren in plaats van individueel omdat meisjes dan meteen weten dat ze niet het enige meisje zullen zijn dat aan de workshop meedoet. Wanneer je benadrukt dat werken in groep mogelijk is en dat voor deelname aan de workshop geen enkele voorkennis nodig is, kan dit ook de drempel voor meisjes om aan de workshop deel te nemen, verlagen.

Fab Lab Karlsruhe

”

foto: GreenLab foto: VUB

EEN GENDER-EVENWICHTIGE AANPAK 15

2) Het is gemakkelijker om iemand af te stoten dan hem of haar aan jouw kant te houden Er is heel wat bewijsmateriaal vanuit psychologisch onderzoek beschikbaar dat zegt dat wanneer een deelnemer niet binnen de 20 minuten het gevoel heeft ‘erbij te horen’ of ‘welkom’ te zijn, ze zullen afhaken en niet terug zullen komen. Dit is zo voor volwassenen wanneer ze zich bij een nieuwe club of fitnessclub willen aansluiten en voor jonge mensen die een nieuwe activiteit of vaardigheid uitproberen.

Zelfs al is je workshop echt geweldig, als deelnemers zich ‘uitgesloten’ of ‘onwelkom’ voelen of bang zijn alleen en eenzaam te zullen zijn, zal je hen verliezen.

b) Zorg ervoor dat ondervertegenwoordigde groepen kunnen zien dat “mensen zoals ik’ ook betrokken zijn bij workshops: • Laat de workshop superviseren door een vrouw. Ze kan als een “rolmodel” fungeren dat niet al te ver weg staat van hun eigen wereld; • Gebruik rolmodellen op posters rondom de ruimte. Let erop dat het niet alleen maar mannen zijn op de foto’s; • Praat met de meisjes persoonlijk – stel vragen over wie ze zijn en niet alleen over wat ze doen – en gebruik bijvoeglijke naamwoorden om uit te leggen hoe hun talenten in STEM-beroepen gewaardeerd worden; • Waak erover dat meisjes niet alleen of geïsoleerd zijn. Zorg ervoor dat er verschillende Werken met je deelnemers: meisjes zijn die kunnen samenwerken. (En laat a) Start vanuit de eigen identiteit van de meiséén enkel meisje niet samenwerken in een jes en wat ze graag doen. Verwacht van hen grote groep van alleen maar jongens); niet om te veranderen in iemand zoals jij: • Let erop dat je evenveel tijd doorbrengt met • Geef meisjes de kans te zien dat ze passen in de meisjes als met de jongens van de groep – de STEM-wereld – dat mensen zoals zij gelukkig vaak vragen jongens meer aandacht van de en succesvol kunnen zijn in STEM; organisator en dit geeft meisjes het gevoel dat • Meisjes geven er de voorkeur aan om de prak- ze niet belangrijk zijn. tische toepassing van de technologie aan het begin van de workshop te zien (en niet alleen de fascinatie van ‘hoe het werkt’); • Kies de juiste locatie uit voor de workshop. Ga naar plaatsen waar meisjes zijn en zich goed voelen, vb: bibliotheken, scholen, jeugdDoor vrouwen als gezicht van de FAB beweging, ... Dit geldt evenzeer voor andere LAB-workshops/-uitdagingen te ondervertegenwoordigde groepen! gebruiken, doorbreek je automatisch • Maak de output (wat ze gaan realiseren) zinvol – bouw iets dat het leven van mensen het mogelijke initiële vooroordeel dat beter maakt of een maatschappelijk probleem sommigen zouden kunnen hebben, oplost; namelijk dat de activiteit voor mannen/ • Zorg voor vertrouwde dingen. Geef deeljongens zou zijn. nemers de kans om een brede waaier van Lydia Sanmarti – ICFO machines en werktuigen te gebruiken, met inbegrip van ‘huishoudapparaten’ zoals keukentoestellen, naaimachines, ...

• Let erop dat meisjes zich niet alleen voelen – zorg ervoor dat er verschillende meisjes zijn die in groep kunnen samenwerken. Organiseer ook c) Zoek naar manieren om de technologie workshops ‘alleen voor meisjes’. in het leven van elke dag in te passen – • Stel aan de deelnemers voor om hun workgebruik bvb eerder stoffen dan metalen als shopervaring op sociale media met vrienden maakmateriaal. en familie te delen.

Meisjes reageren goed op de vraag ‘waarvoor • Zorg ervoor dat je je workshopdeelnemers iets dient’ in plaats van alleen maar ‘wat het is’ in de ogen kijkt. Meisjes en jonge vrouwen – leg al aan de start van de workshop de nuttige reageren goed op instructeurs met wie ze een toepassingen van de technologie uit, niet aan goede verstandhouding hebben. het eind;

“

16

”

• De “sfeer” van de workshop is heel belangrijk b) Schrijf instructies uit op het juiste leesniveau voor meisjes - maak van de locatie de soort van de deelnemers: plek waar meisjes zich comfortabel voelen, bijv. • Jongere deelnemers hebben kortere zinnen maak ze schoon en aantrekkelijk met planten en kortere woorden nodig; en foto’s en niet koud of vies als een schuur.

• Voor alle deelnemers moeten de instructies Let erop dat er niet alleen “jongensspullen” duidelijk uitgelegd worden in goed gescheiden zoals dinosaurussen of computerspelletjes in de secties– maak gebruik van kleuren; kamer liggen.

• Jongere deelnemers reageren goed op foto’s gecombineerd met woorden om uit te leggen Hoe teksten schrijven voor je deelnemers: wat ze moeten doen.

Deelnemers moeten de gloed van succes kunnen voelen. Alles moet dus zo ‘opgesteld’ worden dat succes verzekerd is. Laat ze niet c) Richt de locatie comfortabel en met een probleem worstelen of aan zichzelf gebruiksvriendelijk in: twijfelen. Instructies zorgvuldig uitschrijven kan • Zet de aanwezige meisjes dicht bij elkaar; het verschil maken tussen deelnemers die zich • Zet meisjes niet aan de rand van groepen, goed in hun vel voelen of deelnemers die de waar ze door de organisator gemakkelijker pijn van onbekwaamheid en mislukking voelen. genegeerd kunnen worden.

Als meisjes te maken krijgen met wetenschap• Geef hen grote stickers of stukken hout, pelijke informatie die ze niet begrijpen, zullen ze kleurviltstiften en kleine kleurrijke stickers die denken dat het hun schuld is en dat dit enkel deelnemers met hun naam kunnen maar aantoont dat mensen zoals zij niet aan personaliseren (de workshopassistenten wetenschap kunnen doen. moeten dit ook doen). Dit helpt om hen bij hun namen te kunnen noemen, het is een a) Schrijf instructies uit op het juiste kennisniveau goede ijsbreker en brengt de creativiteitsstroom van de deelnemers: op gang.

• Ga na wat je deelnemers al kennen uit hun schoolcurriculum – ga niet uit van al bestaande kennis die ze misschien niet hebben. Dit is d) Schrijf instructies in genderneutrale taal vooral belangrijk voor jongere deelnemers; Let erop dat je in je geschreven instructies hij/zij • Geef de achterliggende wetenschappelijke of ze gebruikt. kennis mee die ze nodig hebben; • Leg alle nieuwe wetenschappelijke kennis zorgvuldig uit – vermijd vakjargon.

photo by Fab Lab Erpe-Mere EEN GENDER-EVENWICHTIGE AANPAK 17

3) Een eenmalig event verandert de manier van denken niet – continue opvolging is cruciaal Opvolging: Alle bedrijven begrijpen hoe belangrijk het is om je ‘product’ vertrouwd te houden voor je klanten. Voor STEM-beroepen geldt hetzelfde.

Je moet je deelnemers eraan herinneren wat er goed is aan STEM en welke kansen STEM kan bieden.

Wat nu - in de volgende maanden: b) Werken met scholen: •Zorg dat je de leerkrachten mee hebt – zij zijn je ambassadeurs; • Moedig leerkrachten aan om op een ‘meisjesvriendelijke’ manier les te geven – zie ook verder in deze brochure: ‘Beste tips om meisjes aan te moedigen om voor een STEM-richting te kiezen’; • Moedig leerkrachten aan om te praten over het brede scala van carrières die met STEMWat nu - onmiddellijk na de kwalificaties mogelijk zijn; workshop: • Moedig leerkrachten aan om a) Voorzie informatie om mee niet meer te praten over ‘een te geven – kleurrijke flyers, enz. wetenschapper zijn’ of ‘een Carrièremogelijkheden zijn ingenieur zijn’; belangrijk: • Moedig leerkrachten aan om •Meisjes reageren goed op het idee studenten ook voor andere workdat ze veel keuzemogelijkheden shops warm te maken – kunnen hebben in hun carrière; herhaalde ervaringen zijn • Meisjes willen vermijden in een waardevol. ‘doodlopend straatje’ terecht te • Reik aan leerkrachten vereenkomen; voudigde praktische activiteiten • Benadruk het brede bereik aan die ze in het klaslokaal van een carrière op basis van kunnen doen / toon hen hoe ze STEM-kwalificaties; de prototypes die ze gemaakt • Benadruk dat een wetenschaphebben, kunnen gebruiken in het pelijke richting volgen op school klaslokaal. niet wil zeggen dat je ‘een • Informeer hen over wetenschapswetenschapper moet worden’; beurzen voor schoolkinderen • Benadruk dat in STEM-bedrijven waar ze de door hen gemaakte heel veel carrières mogelijk zijn; prototypes kunnen voorstellen. wijs erop dat wetenschap zich in veel beroepen buiten het laboratorium situeert; • Benadruk dat het ook meer en meer mogelijk is om deeltijds te werken, bijv. na een gezin gesticht te hebben, binnen STEM-gerelateerde carrières.

Op de volgende pagina’s Werkgevers beginnen te beseffen tonen we een korte versie dat iemand vinden en opleiden van een goed voorbeeld duur is en willen dus de goede van een instructie voor de mensen die ze al hebben, bij zich deelnemers! houden – het aanbieden van N.B.: Het is essentieel om goede mogelijkheden op het aparte instructiesets te vlak van loopbaanonderbreking schrijven voor deelnemers en deeltijds werken is zo een en workshoporganisatoren. manier om goede mensen bij zich te houden.

Voorbeeld van een checklist

18

foto: Science

center TUD

“

Sla nooit het afrondende gesprek over!

• Het is dan dat kinderen hun werk voorstellen en over creatief denken, het ontwerpproces en het oplossen van problemen praten. Het is belangrijk dat ze meer te weten komen over hieraan gekoppelde voorbeelden uit de ‘echte wereld’, wat ingenieurs doen en hoe op een creatieve manier problemen oplossen met STEM ook buiten de schoolmuren relevant zijn. Kortom, het afrondende gesprek is het moment om kernboodschappen te versterken.

• Verander van plaats! Hou het afrondende gesprek met kinderen niet aan de tafels waar ze aan het bouwen geweest zijn maar ga bijvoorbeeld in een kring op de grond zitten.”

FAB LABS Organiser

”

foto: VUB

EEN GENDER-EVENWICHTIGE AANPAK 19

20 

CHECK LIST VOOR DE INSTRUCTIES Het is essentieel om aparte instructiesets te schrijven voor deelnemers en workshoporganisatoren. Vooral in de instructies voor deelnemers moet je proberen om deze zo aantrekkelijk mogelijk te brengen, zowel voor jongens als voor meisjes.

Op de volgende pagina’s (p. 20-23) vind je een overzicht van de manier waarop het PHABLABS 4.0 consortium dit heeft aangepakt. Daarnaast vind je een aantal tips en trucs om zelf aan de slag te gaan.

Titel Maak deze boeiend en aantrekkelijk – denk aan wat je zou zeggen als een jonge persoon je zou vragen “waarover gaat het?”, “wat is het doel van de oefening?”. Een titel moet meer zijn dan een feitelijke beschrijving van wat het project doet. Probeer een verbinding te maken met het leven van alledag.

Stap 2: Fotonicatechnologie Geef duidelijk aan welke wetenschappelijke kennis (kennis en begrip van optische concepten) ze ingevolge de activiteit zullen verwerven. Gebruik illustrerende tekeningen en/of diagrammen en voorzie indien mogelijk een klein experiment dat de doelgroep zelf kan uitvoeren.

Stap 1: Waarom?

Toon het doel van de workshop en geef een korte uitleg. Vertel aan jonge mensen waarom ze zouden moeten deelnemen aan de workshop, benadruk de relevantie van de technologie en de vaardigheden die ze ook in de bredere samenleving zullen gebruiken.

Stap 3:Lijst van onderdelen Neem foto’s van de verschillende onderdelen die nodig zijn voor je workshop. Benoem de verschillende soorten materialen. Deel ze in drie hoofdgroepen op: de fotonica-onderdelen, de elektronische onderdelen en de andere onderdelen die nodig zijn voor deze workshop.

Geef de volgende zaken heel duidelijk aan: • De voorafgaande kennis en het begrip van optische concepten die deelnemers zouden moeten hebben alvorens ze aankomen – ga grondig na of dit een redelijke verwachting is voor de doelgroep.

• De leeftijd van de doelgroep.

• De werktuigen die ze nodig hebben en van het Fab Lab ter beschikking krijgen.

• De duur van de workshop.

Geef indien nodig ook aan waar ze dit materiaal kunnen verkrijgen.

Gebruik zoveel mogelijk afbeeldingen, ook foto’s van mensen uit ondervertegenwoordigde groepen.

“

Ik denk dat er hier een gouden regel ontbreekt: iconografie!

We geven honderden workshops per jaar aan kinderen tussen de 5 en 14 en één ding is zeker: ze LEZEN NIET! Gebruik tekeningen en zo weinig mogelijk tekst. Dit is een hele uitdaging maar lezen gaat gewoon niet snel genoeg voor hen.

FAB LABS Organisator EEN GENDER-EVENWICHTIGE AANPAK 21

22 

Stap 4 - 5: Alle stappen die nodig zijn voor de workshop In de volgende stappen beschrijf je hoe het eindproduct gemaakt wordt.

Als de instructies bedoeld zijn voor workshopinstructeurs, leg dan uit hoe ze de verschillende stappen moeten demonstreren en besteed aandacht aan de moeilijkheden die deelnemers zouden kunnen ervaren.

Als de instructies bedoeld zijn voor deelnemers aan de workshop om onmiddellijk gebruikt te worden, zorg er dan voor dat elke stap duidelijk wordt uitgelegd, met bijzondere nadruk op instructies over wat ze moeten doen wanneer het misgaat.

Vergeet niet om elke stap met foto’s te illustreren.

Indien voor de doelgroep meer technische uitleg nodig is, vergeet dan zeker geen verklarende tekeningen en/of diagrammen toe te voegen.

Voeg wanneer nodig ook een elektrisch schema toe. (Deze kan je maken in Fritzing. org.)

Dit voorbeeld toont slechts twee stappen (stap 4 & 5) maar er kunnen er natuurlijk ook meer zijn.

Dit is slechts een korte samenvatting van de methode die het PHABLABS 4.0-consortium gebruikt heeft.

Je kunt alle volledige voorbeelden online vinden op de website van PHABLABS 4.0. http://www.phablabs.eu/photonics-workshops Stap 6: Toepassingen in het echte leven In dit deel kan je meer informatie geven over de lichttechnologie die in deze workshop gebruikt werd. Het is een goed idee om over toepassingen van deze technologie in het echte leven te praten; Het is ook een goed idee om te spreken over de verschillende professionele loopbanen die op deze technologie steunen. Dit is vooral belangrijk voor meisjes en zou een zeer brede waaier van beroepen moeten omhelzen en niet alleen maar een laboratoriumingenieur.

Voor oudere workshopdeelnemers is het een goed idee om kwalificaties en geschikte studietrajecten te vermelden.

Stap 7: PHABLABS 4.0 Toon waar de deelnemers meer informatie over de workshop kunnen vinden. Bijvoorbeeld: link naar video’s, links naar de meer beschrijvende instructie.

Opvolging: Reik aan je deelnemers ideeën aan om hier verder mee te gaan. Deel folders met informatie en ‘casestudies’ van succesvolle vrouwen in STEM uit; links naar nuttige websites voor activiteiten of loopbanen; hoe ze aan andere FAB LAB-workshops kunnen deelnemen of actief kunnen worden binnen de FAB LAB-gemeenschap.

“

Wat de genderproblematiek betreft, dit wil zeggen de manier waarop we meisjes voor Fab Labs kunnen aantrekken, hebben we het aantal vrouwelijke mentors verhoogd, we hebben activiteiten met een STEAMaanpak ontwikkeld, we hebben geprobeerd om het aanbod evenwichtiger te maken en om ontwerp en technologie met elkaar te vervlechten.”

MUSE FAB LAB

”

EEN GENDER-EVENWICHTIGE AANPAK 23

DE BESTE TIPS OM MEISJES AAN TE MOEDIGEN OM EEN STEM-LOOPBAAN TE OVERWEGEN Meisjes zullen eerder STEM-studierichtingen beginnen te overwegen nadat ze 16 geworden zijn als:

•ze zien dat de richting hun opties openhoudt;

•ze zich kunnen voorstellen in dat domein te werken;

•ze geloven dat ze hierin zullen ‘passen’, dat ze met mensen zoals zij zullen kunnen werken.

Onderzoek heeft aangetoond dat de tegenspraak tussen hun ontwikkelende eigen identiteit en hun perceptie van de STEM-identiteit een belangrijke hinderpaal vormt voor meisjes om voor een STEM-richting te kiezen. Als ze deze tegenspraak niet kunnen oplossen, zijn ze bang dat ze hier niet zullen ‘passen’ en zullen ze andere richtingen opzoeken.

Dit gedrag begint rond de leeftijd van 10 jaar. We weten dat bepaalde woorden zoals werkwoorden en mannelijke adjectieven de tegenspraak tussen de eigen identiteit en de STEM-identiteit versterken en meisjes afstoten terwijl meer vrouwelijke adjectieven veel meer positieve invloed zullen hebben. Het gevoel erbij te horen kan worden versterkt door een zorgvuldige keuze van woordenschat en boodschappen tijdens de lessen. Let erop dat u een goede mix van adjectieven gebruikt.

Vrouwelijke adjectieven Vrolijk Geëngageerd Gemeenschappelijk Verbonden Attent Coöperatief Afhankelijk Empathisch Eerlijk Interpersoonlijk Onderling afhankelijk Zacht Loyaal Bescheiden Opvoedend, Mensgericht Prettig Beleefd Rustig Verantwoordelijk Gevoelig Behulpzaam Sympathiek Betrouwbaar Begripvol Warm

Mannelijke adjectieven Actief Avontuurlijk Ambitieus Analytisch Assertief Verbonden Autonoom Uitdagend Competent Zelfverzeker Moedig Beslissend Vastbesloten Dominant Krachtig Impulsief Onafhankelijk Individueel Intellectueel Leider Logisch Verdienste Objectief Eigenzinnig Uitgesproken Volhardend Principieel Superieur Zelfzeker

foto: Fab Lab Castelfranco 24

Er is niet alleen de taal, er zijn veel dingen die meisjes helpen om zich wel in een STEMonderneming te kunnen zien werken.

Wat werkt dan wel?

WEL

NIET

• Benadruk het feit dat er een massa jobs zijn – allemaal van elkaar verschillend – die op wetenschapskwalificaties steunen, wetenschap houdt met andere woorden hun opties open en geeft hen meer keuze.

• Praat niet over ‘een wetenschapper zijn’ of ‘een ingenieur zijn’ omdat dit een heel beperkt bereik van opties impliceert, praat veeleer over loopbanen OP BASIS VAN wetenschappelijke en wiskundige kwalificaties.

• Benadruk het feit dat mensen die in STEMbedrijven werken doorgaans een goed salaris en veel doorgroeimogelijkheden hebben, dat ze veel meer verdienen dan in de meer traditionele richtingen zoals schoonmaak, catering, kantoorwerk, kassierster, verzorging.

• Praat niet alleen over wat wetenschappers ‘doen’ met behulp van werkwoorden, praat ook over de vaardigheden die ze nodig hebben met behulp van adjectieven.

• Benadruk het feit dat er binnen de EU een groot aantal technologiegerichte bedrijven en organisaties zijn die op zoek zijn naar mensen met wetenschapskwalificaties voor businessgerichte functies. Praat over stageplaatsen of technische kwalificaties.

• Laat niet doorschemeren dat STEM-carrières alleen maar voor ‘de slimsten’ of zij die de hoogste examencijfers halen, weggelegd zouden zijn.

• Beschrijf de vaardigheden waarnaar technologiebedrijven op zoek zijn (met gebruik van adjectieven) zodat meisjes zichzelf in de beschrijving kunnen herkennen.

• Praat niet over bedrijven die specifiek op zoek zijn naar sollicitaties van vrouwen omdat een aantal mensen van hen dan bang zal zijn dat hun mannelijke collega’s zullen denken dat ze niet aangenomen zijn omdat ze de besten waren maar simpelweg omdat ze een vrouw zijn.

• Leg zeker uit dat technologiebedrijven een • Praat niet alleen over topcarrières alsof er gezinsvriendelijk beleid voeren en de geen andere functies zijn, praat ook over mogelijkheid bieden om deeltijds en flexibel ondersteunende functies. te werken zodat ze de kans zullen hebben om een loopbaanonderbreking in te lassen en/of flexibele werkuren aan te houden zonder hun kansen op promotie te vergooien.

• Realiseer je dat veel meisjes uit hun comfortzone moeten komen en hun gevoelens moeten kunnen uitdrukken; ze moeten dus aangemoedigd worden om te beseffen dat ze bijv. succesvol kunnen zijn in fysica zonder aan vrouwelijkheid in te boeten.

• Suggereer zeker niet dat meisjes doorgaans niet geïnteresseerd zouden zijn in fysica of dat jongens van nature beter zouden zijn in fysica dan meisjes.

EEN GENDER-EVENWICHTIGE AANPAK 25

MEISJESVRIENDELIJK STEM ONDERWIJS • Maak de lessen zo collaboratief en interactief mogelijk en betrek alle studenten bij activiteiten en discussies.

• Stel geen lessen op waarin studenten alleen maar kijken en luisteren en niets mogen aanraken of zeggen.

• Gebruik metaforen of voorbeelden die genderneutraal zijn en relevant voor de leeftijd van de studenten.

• Gebruik geen metaforen of voorbeelden die meisjes kunnen uitsluiten zoals rugby, cricket,vuurwapens, ...

26

• Zoek naar alledaagse taal en stimuleer je studenten om deze te gebruiken tot ze ermee vertrouwd zijn, ga pas dan over naar het bewust definiëren van fysicaconcepten.

• Gebruik bij de inleiding van een concept niet te snel wetenschappelijke taal, moedig studenten aan om achteraan hun boek een woordenschat bij te houden als geheugensteuntje voor nieuwe woorden.

• Plaats alles in een context, geef voorbeelden uit het dagelijks leven, zowel toepassingen als beroepen.

• Ga er niet vanuit dat studenten automatisch het totaalplaatje zien en begrijpen.

NUTTIGE LINKS http://www.girlfriendlyphysics.co.uk/ https://www.wisecampaign.org.uk/resources https://www.wisecampaign.org.uk/resources/2014/11/not-for-people-like-me http://www.sciencecouncil.org/10-types-scientist http://www.iop.org/publications/iop/2012/page_58292.html http://www.iop.org/education/teacher/support/girls_physics/opening-doors/page_63803.html https://docs.google.com/document/d/1_WsEzKa40UCJT6U0Qy_oiKemtTMuQQ696sYMfHyt9q8/edit https://drive.google.com/open?id=1Pt3Bnlb7YOa-SzPYmrGJFtZA2vc5ckeF http://www.phablabs.eu/

foto: M-LAB

foto: Ingegno maker space EEN GENDER-EVENWICHTIGE AANPAK  27

ONBEWUSTE VOORINGENOMENHEIDstoten we onbewust meisjes af?

We hebben allemaal een ‘snel denkend’ en een ‘langzaam denkend’ brein. Je ‘snel denkende brein’ verwerkt informatie via shortcuts – het gaat op zoek naar patronen en probeert nieuwe dingen in te passen in ‘vakjes’ die het brein aangemaakt heeft (op basis van dingen die het doorheen de tijd geleerd heeft).

We hebben onze snel denkende hersenen als ‘holbewoners’ verder ontwikkeld om snel beslissingen te kunnen nemen en zo te kunnen overleven. Je kunt stellen dat mensen hun snel denkend brein gebruiken wanneer ze ‘voorbarige conclusies trekken’ of ‘iets intuïtief weten’ of hun ‘buikgevoel’ volgen.

beslissingen en ons gedrag negatief beïnvloeden. Dit kan leiden tot onredelijke beoordelingen over mensen en hun geschiktheid voor een STEM-loopbaan.

We kunnen echter ons moderne, langzaam denkende brein inzetten om ons “holbewonergedrag”, ons snel denkende brein, te controleren.

We kunnen ons bewust worden van strategieën om de shortcuts van ons brein te beheersen om op die manier slechte besluitvorming te voorkomen.

Als je bijvoorbeeld aan een kind zou vragen om een professor te tekenen, zal het bijna altijd een oudere blanke man in een witte jas tekenen die Je moderne, geëvolueerde ‘langzaam denkende wel eens op Einstein zou kunnen lijken. Daarbij brein’ wil informatie zorgvuldig verwerken en is het kind beïnvloed door dingen die het in zijn op basis van informatie en data logische conof haar korte leven heeft gezien (TV, strips). Het clusies trekken. Het duurt langer en vraagt meer heeft dan een ‘vakje’ in zijn of haar hoofd met energie dan je snel denkende brein te gebruiken. de titel ‘professor’ aangemaakt en zal dit beeld Wetenschap moet met je ‘langzaam denkende tekenen. Er ontstaat een probleem wanneer brein’ beoefend worden. het vakje met de titel professor, met al zijn stereotypen, ons leidt tot het nemen van beslissingen Wanneer we ons snel denkende brein gebruiken, die niet betrouwbaar zijn, zoals ‘alleen oudere blanke kan dit tot ‘onbewuste vooringenomenheid’ mannen kunnen professor zijn’. in ons denken over mensen leiden en zo onze

“

Onlangs praatte ik hierover met de loodgieter en zij vertelde me dat ze hier hetzelfde over denkt ... ... en zodra ik het woordje ‘zij’ uitsprak, dachten jullie diep van binnen allemaal ‘Hè?’, is het niet? Dat noemen we onbewuste vooringenomenheid.

Je doet dit automatisch omdat je al je hele leven een loodgieter met ‘mannelijk’ hebt geassocieerd omdat het ‘vakje loodgieter’ in je hoofd mannelijk is. Wanneer je dus te maken krijgt met een vrouwelijke loodgieter, kijkt je snel denkende ‘holbewonersbrein’ naar het vakje en zeg je ‘Hè?’ omdat de vrouwelijke loodgieter niet in dit vakje past.

Je weet logisch beschouwd wel dat loodgieters vrouwelijk kunnen zijn. Maar je snel denkende brein komt er onmiddellijk tussen en je moderne ‘langzaam denkende’ brein komt pas later en zegt ‘eigenlijk kunnen ook vrouwen loodgieters zijn’ 28

foto: Astertechnics Het doel van je onbewuste vooringenomenheid te trainen is niet om je snel denkende ‘holbewonersbrein’ uit te schakelen – dat kan je namelijk niet – maar om je moderne, geëvolueerde brein te trainen om de eerste reactie van je holbewonersbrein in te dijken zodat je geen dubieuze beslissingen neemt op basis van je instinctieve reactie maar wel beslissingen op basis van logica en feiten.

Zo is bijvoorbeeld het bestaan van gendervooringenomenheid bij het aanstellen van personeel bewezen. Als eenzelfde CV wordt verstuurd met geheel willekeurig een mannelijke of vrouwelijke naam erop zullen aanwervingsmanagers veel eerder de ‘mannelijke’ kandidaat aanstellen en hem meer geld aanbieden dan de ‘vrouwelijke’ kandidaat.

Hier zijn twee mogelijke verklaringen voor: • Managers zijn bewust vooringenomen en kiezen opzettelijk de mannelijke kandidaat omdat ze een man willen, ongeacht of een vrouwelijke kandidaat misschien beter is.

• Managers zijn vooringenomen in hun beslissingen omdat ze mannen als van nature betere kandidaten beschouwen maar ze zijn zich er niet van bewust dat ze dit doen. Dit noemen we onbewuste vooringenomenheid.

Het is mogelijk dat mensen echt vooringenomen zijn tegenover vrouwen of ze kunnen vooringenomen zijn zonder zich hiervan bewust te zijn – dit betekent dat hun holbewonersbrein de bovenhand neemt in de besluitvorming, wat tot slechte (vooringenomen) beslissingen leidt.

Verklaring vanuit de psychologie: Onbewuste vooringenomenheid verwijst naar een vooringenomenheid waarvan we ons niet bewust zijn en die buiten onze controle valt.

Het is een vooringenomenheid die automatisch gebeurt en wordt getriggerd door ons brein dat mensen en situaties snel beoordeelt en waarbij ook onze achtergrond, culturele omgeving en persoonlijke ervaringen een grote invloed hebben.

(ECU: 2013 Onbewuste vooringenomenheid in het hoger onderwijs) Verklaring vanuit de evolutie: We vormen ons automatisch elke 100 microseconden een oordeel over iedereen die we zien. (Vriend of vijand, mate van aantrekkelijkheid, dominant of niet, ...). De neurowetenschap vertelt ons dat ons holbewonersbrein voor elke individuele gedachte die door ons moderne brein gevormd wordt, 200.000 operaties verricht. Dit maakt dat het heel verleidelijk is om terug te vallen op een besluit op basis van eerste indrukken die vooringenomen kunnen zijn. Dit zal eerder tot slechte dan tot weloverwogen beslissingen leiden.

Conclusie Alle mensen hebben een snel denkend, instinctief reagerend (holbewoners)brein voor overleving die gebaseerd is op onze ‘mentale vakjes’ (de vakjes die we zelf in ons verstand gemaakt hebben op basis van persoonlijke ervaringen en die we gebruiken om mensen te ‘categoriseren’).

Alle mensen hebben ook een langzaam denkend modern brein dat beslissingen baseert op feiten en logica, wat een veel betrouwbaardere manier is om beslissingen te nemen.

EEN GENDER-EVENWICHTIGE AANPAK 29

WAT TRIGGERT ONBEWUSTE VOORINGENOMENHEID? Karakteristieken die een onbewust vooringenomen respons kunnen opwekken: Geslacht Etniciteit Religie/geloof Vermeende seksuele geaardheid Aantrekkelijkheid Leeftijd Handicap Risico’s bij het werken met jongeren

School Accent Kleding Haarsnit Lichaamstaal Persoonlijkheid Familie/vrienden Potter, terwijl wanneer een meisje het goed doet, we zeggen dat ze ‘hard werkt’, zoals bv.

Hermelien. Dit leidt ertoe dat mensen jongens meer aanmoedigen dan meisjes omdat er een vermoeden bestaat dat ze nog beter kunnen terwijl men bij een meisje al snel denkt dat ze haar piek bereikt heeft.

“Ze ziet er niet geschikt uit / hij klinkt niet geschikt”” We kunnen beïnvloed worden in onze beslissing dat een student niet geschikt zou zijn voor wetenschappen en, zelfs als ze het goed doen, dat ze er niet geschikt uitzien of niet geschikt klinken.

Onbewuste vooringenomenheid kan ons ertoe “Minderheidseffect” brengen om de volgende dingen te zeggen: Als een minderheidsgroep minder dan 30% van • Als een student het goed of slecht doet en dit het groepstotaal uitmaakt, presteren ze onder in lijn is met onze verwachtingen, zeggen we ‘ik hun kunnen. heb het je toch gezegd!’

• Als een student het goed of slecht doet en dit “Verwachtingen van leerkrachten” tegen onze verwachtingen ingaat, zeggen we •Bias in assessment of students’ aptitude for science dat het om een ‘kleine slipper’ ging.

(Spear, M., 1987) •The biasing influence of pupil sex in a science “Vooringenomen selectietests” marking exercise. In A. Kelly (Ed.), Science for Tests selecteren altijd weer dezelfde types.

Girls?

Onze selectietests kunnen leiden tot risico(p. 46-51). Milton Keynes: Open University Press. volle of twijfelachtige beslissingen. Vaak zijn ze University Press. ontworpen om iemand te selecteren die een replica is van de mensen die men al heeft – zo zijn ingenieurstesten vaak ontworpen om blanke mannen te kiezen!

“Gevaar van stereotypen” Studenten presteren onder hun capaciteiten als hun gezegd wordt dat mensen zoals zij slecht zijn in bepaalde taken, bijv. meisjes en wiskunde. Als gevolg zullen ze dan ook slechter presteren dan ze normaal zouden doen.

“Harde werker versus ongeschoold genie” In het Verenigd Koninkrijk bestaat er een literair ‘motief’ gebaseerd op de idee van een ongeschoold mannelijk genie, bijv. Sherlock Holmes of Harry

30

foto: Fab Lab Erpe-Mere

Dit zijn enkele voorbeelden van onderzoek die aangetoond hebben dat zelfs leerkrachten vooringenomen kunnen zijn in hun veronderstellingen over wie geschikt is om een wetenschappelijke studierichting te kiezen. In het tweede onderzoek wordt aan leerkrachten gevraagd om huiswerk met ofwel een mannelijke ofwel een vrouwelijke naam te quoteren. Ze gaven elke keer meer punten aan de mannelijke student.

Noot: de reden om dit onderzoeksbewijs te tonen, is dat veel mensen deze verhalen niet zullen geloven of als anekdotisch zullen beschouwen. Het punt van onderzoek is aan te tonen dat het effect voldoende keren gerepliceerd wordt om bezorgd te zijn.

Het is ook belangrijk om te beseffen dat dit niet alleen maar gaat over beoordelingen.

Wetenschapsleerkrachten zullen vaak minder geneigd zijn om zich op een dusdanige manier met de meisjes bezig te houden dat ze het gevoel krijgen dat wetenschap ‘iets is voor mensen als zij’.

Samenvatting: • We hebben allemaal onbewuste vooroordelen en we worden allemaal beïnvloed door vooringenomenheid – dit komt door ons snel denkende brein.

• We kunnen actie ondernemen om de impact hiervan op ons gedrag, onze relaties en onze besluitvorming te beheersen.

• Wanneer we met jonge mensen werken, is het essentieel om ons langzaam denkende brein te gebruiken om eventuele vooroordelen te overwinnen zodat we meisjes niet onbedoeld ontmoedigen om voor een wetenschappelijke richting te kiezen.

foto: Astertechnics EEN GENDER-EVENWICHTIGE AANPAK 31

RESULTATEN VAN EEN GENDER-EVENWICHTIGE AANPAK IN HET PHABLABS 4.0 PROJECT Het PHABLABS 4.0-consortium heeft de verantwoordelijkheid op zich genomen om inhoudelijke instructies te ontwikkelen zodat deze elk van de verschillende doelgroepen kunnen aanspreken. Voor activiteiten van de ‘Young Minds’ wordt naar een beter genderevenwicht toe gewerkt via, bijvoorbeeld, het kiezen van de inhoud van workshops, de contextuele benadering, hoe de workshops georganiseerd worden en de instructies voor de begeleiders. Op die manier kunnen Young Minds-workshops genderuitdagingen bij meisjes aanpakken, zoals de algemene tendens dat meisjes weinig zelfvertrouwen hebben op het vlak van wetenschap en technologie, stereotypen over rolpatronen, enz

Meten van de impact

op de denkwijze van de deelnemers over wetenschap en over hun toekomstige Het PHABLABS 4.0-consortium wilde de professionele loopbaan. De resultaten impact van de winsten in verworven kennis van de feedbackformulieren van de en vaardigheden van de deelnemers in deelnemers tonen over het algemeen de met fotonica versterkte Fab Labs alsook een positieve impact van de PHABLABS de impact van de workshops op meisjes 4.0-workshops. De impact is het grootst bij meten. de jongste doelgroep. We kunnen hieruit Daarom werd aan 2200 deelnemers van de besluiten dat deze genderevenwichtige Fotonica workshops gevraagd om zowel aanpak werkt. voor als na deze activiteit een enquête in te vullen.

Op deze en de volgende pagina vindt u De evaluatieformulieren focusten daarbij een aantal van de tijdens de projectvooral op de impact van de workshops periode verkregen resultaten.

Jongeren (10-14j) De onderstaande conclusies zijn gebaseerd op 1162 (503 meisjes en 618 jongens) ingevulde enquêteformulieren van deelnemers aan de Fotonica workshops Kun je je voorstellen dat je in een wetenschaps- of technologiebedrijf werkt?

Heel waarschijnlijk Waarschijnlijk Vermoedelijk wel/vermoedelijk niet Niet waarschijnlijk Meisjes (voor) Meisjes WORKINGIN ST BUSINESS? WORKING IN (na) ST BUSINESS? 11%

20%

8% 10%

24%

JongensIN(voor) Jongens IN (na) ST BUSINESS? WORKING ST BUSINESS? WORKING 8% 13%

21%

20% 19% 30%

7%

7% 28%

25%

26% 32%

33%

25% 33%

likely More likely More likely More likely 4.0-workshops hebben De PHABLABS een positieve invloed op de kans datMore deelnemers in Likely Likely Likely Likely een wetenschappelijke of technologische omgeving willen werken.

We zagen een aanProbably yes - probably not Probably yes - probably not Probably yes - probably not Probably yes - probably not Not likely Not likely Not likely likely zienlijkeNotstijging bij meisjes.

32

Ik geloof dat ik succesvol kan zijn in een carrière in engineering.

Helemaal mee eens Mee eens Meer of minder mee eens Niet mee eens Helemaal oneens ENGINEER? SUCCESSFUL AS ENGINEER? SUCCESSFUL Meisjes (voor) Meisjes AS (na) 8%

11%

11%

20%

20%

13%

ENGINEER? SUCCESSFUL AS ENGINEER? SUCCESSFUL Jongens (voor) Jongens AS (na) 10%

20%

20%

8%

12%

29%

30%

27%

26%

29%

29%

8%

31%

38% Strongly agree

Agree

Strongly agree

Agree

Strongly agree

Agree

Strongly agree

Agree

More or less

Disagree

More or less

Disagree

More or less

Disagree

More or less

Disagree

Hier zien we een groot verschil tussen jongens en meisjes.

Jongens hebben meer zelfvertrouwen Strongly disagree Strongly disagree Strongly disagree Strongly disagree in hun technische vaardigheden vóór de workshops. De workshops overtuigen dan weer heel veel meisjes van hun mogelijkheden om met succes een carrière in engineering na te streven.

Studenten (15-18j) De onderstaande conclusies zijn gebaseerd op 946 (355 meisjes en 559 jongens) ingevulde enquêteformulieren van deelnemers aan de Fotonicaworkshops Ben je van plan om na je 18de voor een STEM-studie te kiezen?

Heel waarschijnlijk Waarschijnlijk Vermoedelijk wel/vermoedelijk niet Niet waarschijnlijk Meisjes STEM (voor) AFTER 18?

16%

20%

Meisjes STEM AFTER (na) 18?

Jongens STEM AFTER(voor) 18?

11%

10% 8%

28%

13%

26% More likely Likely Probably yes - probably not Not likely

9%

28%

15% 23%

Jongens STEM AFTER (na) 18?

6% 39%

20%

22%

22% 32%

More likely Likely Probably yes - probably not Not likely

26% More likely Likely Probably yes - probably not Not likely

26% More likely Likely Probably yes - probably not Not likely

De workshops hebben een beperkte impact in het overtuigen van meer jongens om voor STEM te kiezen. De workshops blijken echter wel een grote stimulans om meisjes te overtuigen om voor STEM-gerelateerde studierichtingen te kiezen.

Voor de meeste deelnemers was het hun eerste ervaring in een Fab Lab en een heel hoog percentage zou deze aan hun vrienden aanbevelen, wat erop wijst dat de deelnemers heel positief zijn over de Fotonicaworkshops in de Fab Labs.

EEN GENDER-EVENWICHTIGE AANPAK 33

FOTONICA TOOLKITS

Ga aan de slag, maak een prototype en leer meer over de fotonicatechnologie!

In totaal zijn er 33 fotonicaworkshops voor Fab Labs, op maat van drie verschillende doelgroepen, ontwikkeld. Tegelijk kunnen deze workshops ook perfect gebruikt worden om samen met uw studenten op school een STEM-project te realiseren. B-PHOTONICS heeft besloten om volledige toolkits aan te reiken voor drie verschillende workshops. Voor alle andere workshops kan fotonicamateriaal via de website aangekocht worden.

Fotonica-componenten In de algemene fotonicatoolkit vind je alle specifieke fotonica-componenten die nodig zijn voor de 33 Phablabs 4.0-workhops.

Selecteer de componenten die je nodig hebt en B-PHOTONICS stuurt je een offerte op. De meeste componenten komen in sets van vijf stukken.

Hier volgt een selectie van de vele componenten die op de website verkrijgbaar zijn: • Polarisatiefolie •Flexibele optische kunststofvezels Maak een fotonica-piano of voeg licht toe aan een knuffeldier zodat een kind niet meer bang hoeft te zijn in het donker.

34

Een polarisator is een optische filter die lichtgolven met een specifieke polarisatie doorlaat en lichtgolven met andere polarisaties blokkeert.

Maak kunst met polarisatie waarbij de kleuren veranderen wanneer je de polarisator draait.

Maak een polarimeter die de hoeveelheid suiker meet dat aanwezig is in je drankjes.

•Oogveilige lasers

De fotonische goboprojector is samengesteld uit verschillende delen die met een lasercutter uit hout zijn gesneden. Met de power-LED en de twee lenzen kan een figuur of gemaakte tekening op een plaat geprojecteerd worden.

De afstand tussen de twee lenzen kan worden aangepast om de grootte en scherpte van het beeld te veranderen.

Maak je eigen versie van het laserdoolhof. Gebruik spiegels, straalverdelers en je brein om de laserstralen doorheen het doolhof te geleiden en je eigen schat te bewaken!

Verder zijn 3 volledige toolkits (fotonica- + andere onderdelen), die door leerkrachten als ideale STEM-projecten voor schooltoepassingen aangeduid zijn, ook commercieel verkrijgbaar.

Infrarood handschoen

Vervaardig zelf een handschoen voor afstandsbediening. Door twee vingers samen te brengen kan je een robot het bevel geven om te stoppen, te vertrekken of van richting te veranderen. Je leert om elektronische componenten te integreren en ze via Arduino aan te sturen.

Tegelijk leer je meer over infraroodtechnologie.

15-18j

6u

10-16j

2u

RGB-lamp gestuurd met behulp van een smartphone

Met deze fotonicatoolkit kan je een krachtige Rood-Groen-Blauw-lamp maken. De sterkte van elke kleur wordt aangestuurd door je smartphone.

Dit kan in een workshop van 2,5 uur gerealiseerd worden dankzij de ingebouwde breadboards die de tijd, besteed aan het solderen, aanzienlijk verminderen.

Dit is een geweldig project dat mooi van pas komt wanneer je over het Internet -of-Things leert.

€25/IRglove 15-18j

GOBO Projector

€12,5/projector

2,5u

€23/lamp

Meer informatie of aanvraagformulieren voor een offerte vind je op: http://b-photonics.eu/photonics-toolkit

EEN GENDER-EVENWICHTIGE AANPAK 35

Neem contact met ons op voor meer informatie: www.phablabs.eu phablabs4.0@gmail.com

Met onze bijzonder dank aan:

Verantwoordelijke uitgevers:

https://www.flandersmake.be/nl

www.b-phot.org www.b-photonics.eu

https://www.wisecampaign.org.uk/ 36