Азярбайъан щюкумяти Республика Талыш Мядяниййят Мяркязинин фяалиййятиндя мараглы дейил!
ТОЛышОн Ñßäî
¹ 55
29 sentyabr 2013-ня сîр
МÖÑТßÃÈËß РóÆíîМА
ÜÛÉМßТÈØ
40 кîп.
Бя Щилал Мяммядови озодяти!!! Bə d-r Hilal Məmmədovi 5 sor həbsə cəzo bırnişone D-r Hilal Məmmədova 5 il həbs cəzası kəsildi Məhkəmədə vəkil Xalid Bağırov öz çıxışında hakimlərə xitabən 1937-ci ildə həbs edilmiş Mirsalayevin məhkəmə prossesindən sitat gətirdi, o, bildirdi ki, Mirsalayev 1957-ci ildə bəraət aldı, bununla da Xalid Bağırov demək istədi ki, tarix təkrar olunur, Mirsalayevlər bəraət aldılar, lakin onları tutduranlar, onlara şər atanlar, onlara hökm oxuyanlar tarixdə, bu məlun əməllərinə görə, heç vaxt bəraət almayacaqlar, daima nəhlətlə yad ediləcəklər…. ….Tarixdə talışlara qarşı basqı həmişə olub, adımıza yasaq qoyulub, məktəblərimiz bağlanıb, zaman-zaman ziyalılarımız müxtəlif bəhanələrlə məhf edilib, mətbu orqanlarımızın adları və dilləri dəyişdirilib, dəyərli kitablarımız məhv edilib, tarixi yer adlarımız saxtalaşdırılaraq dəyişdirilib və s. Lakin bu basqı son on ildə daha da aqressiv xarakter alıb, həbs edilən ziyalılarımıza TALIŞ olduqları üçün həbs edildikləri açıqca söylənilir. Bunu sübut etmək üçün Pifoqor olmaq lazım deyil, sadəcə USTAD Novruzəli Məmmədovun, din xadimi Ruhulla Axundzadənin və nəhayət d-r Hilal Məmmədovun ittiham aktlarına baxmaq kifayət eyləyir. “Özünü talış dərk edirsənsə - demək cinayətkarsan” şüarı isə bizdən əl çəkmir ki, çəkmir! D-r Hilal Məmmədovun ittiham aktından 1. “Tolışi Sədo” qəzetində dövlət və hökumət nümayəndələri barədə tənqidi yazılar yazıb Burda milli diskriminasiya faktı aşkar görsənir. Bəyəm tənqidi yazılar yazmaq cinayətdirmi? Əgər cinayətdirsə bəs söz və fikir azadlığı hanı? Niyə gündəlik nəşr olunan və işi-gücü bu hakimiyyəti tənqid etmək
Davam edir 37...
olan qəzetlərin yazarlarını həbs etmirsiz? Hələ üstəlik həmən qəzetlərə ildə 180 min manat yardım edirsiz? Belə olan halda məlum olur ki, d-r Hilal Məmmədov TALIŞ olduğu üçün tənqidi yazılar yaza bilməz, buda sizin analoqsuz milli siyasətiniz. 2. 1992-ci ildən İran İslam Respublikasının xüsusi xidmət orqanları ilə əməkdaşlığı elman quliyev və digər şahidlərin ifadələri ilə təsdiq olunub. elman quliyevlə hər şey aydındır, bu insan güc strukturlarının pusquda saxladıqları alətdir, sabah istənilən adam barədə ifadə verə bilər, bəs “digər şahidlər” kimlərdir? Bəs onları niyə həbs eləmirsiz? Axı onlar “dövlət cinayətini” 21 ildir ki, gizlədiblər. demək “digər şahidlər” deməklə iz azdırırsız. 3. İranda təşkil edilmiş konfranslarda mil-
li ayrıseçkilik salan bəyanatlar səsləndirmişdir İranda keçirilmiş heç olmasa bir konfransın “adını” deyin ki, d-r Hilal Məmmədov orda iştirak etmiş olsun, olmayıb belə konfrans 4. Talış dilinin təbliği ilə məşğul olub Bu maddə ümumiyyətlə biabırçılıqdır, hər kəs konstitusiyaya söykənərək öz ana dilini təbliğ edə bilər, yoxsa konstitusiya ancaq türkçülüyü təbliğ edənlər üçün yazılıb? Bu milli diskriminasiya deyilmi? 5. İran xüsusi xidmət orqanlarına məxfi məlumatlar ötürmüş, bir sıra vəzifəli şəxsləri həmən orqanlarla əməkdaşlığa cəlb etmişdir. Bu yalanın zirvə nöqtəsidir, birincisi: d-r Hilal Məmmədovun heç bir məxfi məlumata əli çatmır, ikincisi: hansı məxfi məlumatı, neçənci ildə və kimə ötürüb? Üçüncüsü: hansı vəzifəli şəxsi (və ya şəxsləri) İran xüsusi xidmət
Səməd Tolışi! In nom bə həmmə tolışon neze. Səməd çəmə iqləliyə handəkəse ki, ıştə nomədə “Tolışi” təxəllüsüş peqətəşe. Ğurbinə Tolışon! Ki pidəşe ki, çəy avlodon, hırdənon vəyədə həm azərbaycani zıvonədə, həmən tolışi zıvonədə mahneon bıbun, bə Səməd Tolışi ovard kay bəzneşon. Çı Səməd Tolışi telefonə numrə:
050. 3394266
orqanlarına cəlb edib? Həmən şəxslər neçə il İran xüsusi xidmət orqanları ilə əməkdaşlıq etmişlər? Adları və tutduqları vəzifələr barədə ictimaiyyətə niyə məlumat verilmir? Nə vaxt ifşa edilmişlər? İfşa edilərkən d-r Hilal Məmmədov barədə niyə danışmayıblar? Və sonda: bu günkü günəcən niyə həbs edilməyiblər? 6. Zindanda olan elman quliyev adlı zatın ərizəsini “etibarlı mənbə” kimi əsas gətirərək d-r Hilal Məmmədovu həbs edərkən, həmən elman quliyevin Astara rayonunun icra başçısının narkobaron olması barədə ərizəsini niyə “etibarlı mənbə” kimi əsas götürməmisiz? Yoxsa burda da “milliyət” önəm daşıyır? 7. Yazılarında, məqalələrində milli ədavəti qızışdırıb. D-r Hilal Məmmədov heç bir məqaləsində heç bir millətin adını çəkmirsə, o milli ədavəti necə qızışdıra bilər? 8. Xarici beynəlxalq təşkilatlara Azərbaycanı ifşa edən məlumatlar ötürüb. Zira, Azərbaycanda maliyyələşdirdiyiniz əksər QHT-lər beynəlxalq təşkilatlara Azərbaycanı ifşa edən məlumatlar ötürürlər, buna görə ziyalının cibinə narkotik qoyub, onu həbs etməkdənsə “beynəlxalq təşkilatlarda Azərbaycanı ifşa edən məlumatları”, rüşvəti, korrrupsiyanı, seçki saxtakarlığını aradan qaldırmaq lazımdır. Bu siyahını uzatmaq da olar, ancaq çi fayda? Yəqin ki, vəkillər bu və digər faktları özlərində qeyd ediblər və Avropa Məhkəməsində bu suallara cavab axtaracaqlar. Rafiq Cəlilov
Sentyabra manqi 29-ədə çı Tolışi ədəbiyoti pəresqılonədə qıləyni – çı Nəriman Tolışi 50 sin təmom bedə. De mınosiboti əmə bə Nəriman Tolışi dırozə, mənoyinə jimon, barzə ofəyəvonəti, xəşəconi iyən duston dılədə səbarzəti orzu kardedəmon. Təvəlludə ruj mubarək Nəriman məllim! Respublika Tolışi Mədəniyyət Mərkəz Tolışi Siprişon Şura “Azəri-Tolış” İbemon “Tolışon Sədo” qəzet
2
¹ 55 29 sentyabr 2013-íÿ ñîð
Òîëûøîí Ñÿäî 9 oktyAbr - AzərbAycAnAdA Prezİdentİ səçınə ruje! cəMİl həsənlİ - çəMə nAMİzəd! 9 oktyAbr - AzərbAycAndA Prezİdent seçkİlərİ Günüdür cəMİl həsənlİ - bİzİM nAMİzəd!
həsənli cəmil Poladxan oğlu 1952-ci il yanvarın 15-də Biləsuvar rayonunun Ağalıkənd kəndində anadan olmuşdur. 1970ci ildə Cəlilabad rayonunun Alar kəndində orta məktəbini bitirmişdir. 1975-ci ildə Azərbaycan Dövlət Universitetinin tarix fakültəsini bitirmişdir. 1980-ci ildən başlayaraq BDU-da müəllim, baş müəllim, dosent və professor vəzifələrində
çalışmışdır.[1] Tarix elmləri doktoru, professordur. Amerika Orta Şərq Araşdırmaları Cəmiyyətinin üzvüdür. 10 monoqrafiyanın və 100-dən çox elmi məqalənin müəllifidir. Rus və ingilis dillərini bilir. 1975-ci ildən Cəlilabad rayonunun Təzəkənd orta məktəbində müəllim işləmişdir.
bə tolıŞon o V A r d e M o n hurMətİnə tolıŞon, Xosə çıMı XAlQ! oktyabra manqi 9-də Azərbayconi respublikada tojə Prezident vıjnə ruje! bı vıjınədə 10 kəs namizəd bo vətəndaşon sədo səyro bə yarış beşən! bo manqi 9-i ısə boy, aşmardə rujon mandən. əmə, tolışon bı vıjınədə bə kon namizədi sədo bıdəmon? bı barədə xəyli nopeqət kardəbəpeşt, mılxəs, bə qıləy qərar oməym! Pidəme bı barədə ıştə fiki bəşmə bırosnım, ovardemon bıkəm! hol-hozə Prezidenti komanda bı 10 sori dılədə bəbe vote ki, bə tolışi ğərəz ziyani, hiç xəy doəş ni! yəne, çımon idarə kardə hukməti bo tolışi zıvoni, mədəniyyəti, adət-ənənon, umumən çəy milli-mənəvi hestemoni nığo doyro hiç kojon nıkarde! əksinə, bı roədə zəhmət kəşə qıləvıjnə ruşinfikon çaşonjon torsıne, çəvon venijon de nohəxə şəron bə turməjon dənoy! ımon pidəjone ki, sənibəton bə hukmət bon! çəvon bardə təbliğatikuən zıne bedə ki, çımon bə ölkə bınəynə xalqon zıvoni, mədəniyyəti munasibət hiç dəqiş bə ni! Mande nəv kəs namizədi Platforma? Xosə tolıŞon! Ğərəz cəmil həsənli, çə həşt kəsi barədə sıhbət kay pidəmni! bəşmə nəzə bırosnım ki, mı Milli Şura yeganə uzvim ki, bə c. həsənli əleh sədom doy! boçi? çumçıko, bəvədə əçəy ölkə bınəynə xalqon həxon barədə bə çımı doə suali cəvobış mınış tam qane nıkarde! İntasi, çəy bəpeşt de professor cəmil həsənli dıbədı çımı vindemon be! əmə çı Azərbayconi bınəynə xalqon ımrujnə və navomə tale barədə xəylimon sıhbət karde. Mı çı ölkə kamə xalqon zıvoni, mədəniyyəti, adət-ənənon, tarixi, ijən co mental xususiyəton inkişaf karde barədə ıştə konsepsiyam bə cəmil muəllimi nəzə rosnıme. əv de çımı təklifon tanış be. çəğın bı barədə ıştə Proqramiku bəmıj mufəssəl məlumat doşe. Mılxəs, bənem ki, c. həsənli çı Azərbayconi bınəynə xalqon nığo doy, çəvon inkişaf karde həxədə mukəmməl Proqramış heste! həmən ki, c. həsənli ve demokratik fikrinə yolə alime! çətiniədə bəmə komək bə! əve, bo c.həsənli Prezident be qorış vəkiləti karde rozi bem! çıMı Azİzə XAlQ! Şıməku xahiş kardəm, boən ımruj ıştə tale tamşo əkəku bə çəy iştirak bıkə peqardəmon! Qıyəjənəti məkəmon! bışamon bə vıjınə məntəqə! bə professor cəmil həsənli sədo bidəmon!.. çumçıko, əv çəmə namizəde! bəşmə de ve yolə hurməti, Şımə boli, Mehdibəy Səfərov Azəri – Tolış İctimoi İbemoni sədr
1984-cü ildə SSRİ-nin xarici siyasəti üzrə namizədlik dissertasiyası müdafiə etmişdir. 1990-ci ildə Xalq təhsili üzrə SSRİ Dövlət Komitəsinin qərarı ilə dosent elmi adına layiq görülmüşdür. 1992-ci ildə “Azərbaycan Respublikası beynəlxalq münasibətlər sistemində, 1918-1920” mövzusunda doktorluq dissertasiyası müdafiə etmişdir. 1993-cü ildə Azərbaycan Respublikası Ali Attestasiya Komissiyasının qərarı ilə “Avropa və Amerika ölkələrinin müasir tarixi” kafedrası üzrə professor vəzifəsini tutmuşdur. 1994-cü ildən Bakı Dövlət Universitetinin professorudur. İkinci çağırış Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı olmuşdur.2005-ci il noyabrın 6-da 18 saylı Nərimanov-Nizami seçki dairəsindən deputat seçilmişdir.
Milli Məclisin Elm və təhsil məsələləri daimi komissiyasının üzvüdür. Azərbaycan-Belçika, Azərbaycan-Qazaxıstan, Azərbaycan-Meksika, AzərbaycanRumıniya parlamentlərarası əlaqələr üzrə işçi qruplarının üzvüdür. MDB Parlamentlərarası Assambleyasında Azərbaycan nümayəndə heyətinin üzvüdür. Evlidir, 3 övladı var. 7 iyun 2013-cü ildə yaradılan Demokratik Qüvvələrin Milli Şurasının üzvü olmuşdur. 23 avqust 2013-cü il tarixindən birləşmiş müxalifət cəbhəsinin Azərbaycan Respublikası prezidentliyinə ehtiyat vahid namizədi kimi göstərilmişdir. 29 avqust 2013-cü ildə namizədliyi MSK tərəfindən təsdiqlənmişdir.
Azərbaycanda yaşayan azsaylı xalqlar, milli azlıqlar və etnik qruplara MürAcİət əziz və hörmətli həmvətənlər! Bu gün Azərbaycanda yaşayan köklü xalqların hər biri çox məsuliyyətli seçim qarşısındadır! Siz ya öz taleyinizin tamaşaçısından onun həqiqi iştirakçısına çevrilməlisiniz, ya da biganəlik və çarəsizlik ətalətinə məruz qalıb haqsızlıq və ədalətsizliklərlə barışmalısınız. Hər birimiz doğruyla oğrunun, ağla qaranın arasında, haqq-ədalətlə ədalətsizlik və özbaşınalıq arasında, son nəticədə, YAXŞI ilə PİS arasında seçim edib öz qəti mövqeyimizi bildirməliyik. Bunu edə bilməsək, ölkəmizdə pozitiv dəyişikliklər, inkişaf da olmayacaqdır! Ümidsizlik, laqeydlik və pessimizm sindromlarından birdəfəlik qurtulub toparlanmalı, iradə nümayiş etdirməli və nəhayət ki, layiq olduğumuz həyatı qurmalıyıq. Eyni zamanda, artıq hamımız dərk edirik ki, layiqli həyata və Allah-Təalanın bəxş etdiyi işıqlı ömrə sahib çıxmaq üçün, ilk növbədə korrupsiya bataqlığında boğulan avtoritar rejimdən xilas olmalı, azad, demoktatik və sivil cəmiyyət qurub-yaratmalıyıq. Bizlər bunu bir yerdə etməliyik və edəcəyik də! Çünki bu bir şərəf və ləyaqət mücadiləsidir! Yetər ki, uzun illər ərzində verilmiş yalançı vədlərə inandıq! Yetər ki, yalan siyasətə, yalan həyata və yalançı məmurlara ümid edib aldandıq! Biz elə bir cəmiyyət qurulmasını arzu edirik ki, insan hüquqlarının bütün spektri – sosial, dini, milli özünü ifadə haqqı, ifadə azadlığı, bərabərhüquqlu yaşayış prinsipləri, eləcə də
digər fundamental hüquq və azadlıqlar QANUNLA müdafiə olunsun! Hər bir xalqın mədəni irsi, tarixi, milli-mənəvi dəyərlər sistemi və digər mental keyfiyyətləri Dövlət tərəfindən yüksək səviyyədə hifz olunsun, inkişaf etdirilsin! Bu yanaşmaya alternativ olmamalıdır! Bütün bu deyilənlər azad, ədalətli və demokratik seçkilər yolu ilə, həqiqətən xalq tərəfindən seçilən Parlament və həqiqətən xalq tərəfindən sevilib qəbul olunan Prezident və onun komandası vasitəsilə gerçəkləşdirilməlidir! Hörmətli həmvətənlər! Qardaşlar, bacılar! Xalqımızın, övladlarımızın xoşbəxt gələcəyi, məmləkətimizin mövcud rejimdən xilası naminə 9 oktyabr tarixində keçiriləcək Prezident seçkilərində hamılıqla iştirak edib, səs verməliyik. Gəlin, ürək qızdırdığımız, inandığımız, Bizlərə hörmət, qayğı və səmimiyyətlə yanaşan namizədi dəstəkləyək! Bu gün bu namizəd, sadaladığımız məsələlərin məsuliyyətini öz üzərinə götürən, dünya şöhrətli alim, professor Cəmil Həsənlidir! Biz də öz tərəfimizdən, demokratik elektoratı birləşdirən Milli Şuranın Azərbaycan Respublikasının Prezidentliyinə vahid namizədi bizim Cəmil müəllimə: - “Verdiyim hər bir vədi, hər bir sözü, həyatım bahasına olsa belə yerinə yetirəcəyəm!” – deyən layiqli Namizədimizə səs verək! Sizlərə böyük sevgi və sayğılarla, Eldəniz Quliyev, Mehdibəy Səfərov “EL” Hərəkatı və Milli Şuranın üzvləri
Òîëûøîí Ñÿäî
Tolışon Nitanyahu
Рафиг Жялилов желиловрафиг@маил.ру
İsraili qıləy sərvəzirış heste – Nitanyahu, ve patrotə merde, həm ıştə milləti ve pidəşe, həm ıştə zıvoni ve pidəşe, həmən ve sərte, ki səhfə hərəkət bıkə, bəy tov bome, əy ıştə vırədə bənşande. Hejo fik kardedəbim ki, Xıdo boçi bəmə bənə Nitanyahu zoəş doəş ni? Məvotbən doəşe, çəmə xəbəmon ni.... D-r Hilil Məmmədovi məhkəmon. D-r Hilil Məmmədovi məhkəmon sə bin, sıxani rosti qəzetiyən tikəy di bə qornə dərcım kay ki, bə d-r Hilil Məmmədovi ozod be umum hestbe, pidəmbe bə tolışon çaşaruşni bıdəm, sentyabra manqi 27-ədə ın hukumət çəmə umi səpe qıləy xətt kəşəşe. Bə d-r Hilil Məmmədovi 5 sor ko doşone, əncəx əmə ıştə mubarizə bəbardemon, bə dınyo subut bəkardemon ki, d-r Hilil Məmmədovi ittihomon ğəlpin,
bəy dəçıkyedənin. Yəne boəməro sıvıkəti ni, konco qıləy qonə ko bedə - şodoydən bə tolışon qıy, bəmə tars omedən ki, ıştə tolışətiku dast bıkəşən, əncəx əmə bəpe həmmə bə i qəv bıvotəmon: MARDE HESTE, QARDE Nİ! Çənə bənə pəsi xıyə bıkəmon ın hukumət hejo bəçəmə sə ıştə ğappozi bəje, əmə d-r Hilil Məmmədovi koədə tikəy lınqmon ğoym bə zəmin jəmone, əvon xəyli bə dumo okıryəyn, ın ğoyməti dəvom kay lozime, çəmə yolə sərkərdə Popoki votəy: jimon i ruje, əvən OZODİ! Tarsiku ozod be lozime, həmmə məxluqat bəmarde, əncəx mardeyədəən bənə merdi marde lozime. Əmə bəpe ıştə həxi - d-r Hilil Məmmədovi ozodəti ha ruj tələbkəmon, dessə bə vaxti ki, əv çı zindono beşe! Əmə bəpe jıqo bıkəmon ki, ın hukumət, bıabur nıbe qornə d-r Hilil Məmmədovi rə çı zindono vadə, əmə bımi hozomon? Az hozo, bəs şımə? Zabil TV Bə handakəson sıxanım doəmbe ki, qəzetədə bə Zabil TV fəaliyyəti ıştə fiki bəvotem. Çı Zabil TV iminnə nırəsə cəhət əve ki, bə həmməkəsi dıləhi qıləy sığ şodoydə, ıştənən bə ənnə zori sıği dəçıkyedə ki, şodyədə çəyku qıləy beməxə sədoən beşedə, çəy buəvılə çı Piteri osmoni eqətedə. Demim koyım ni, ıştən bəzne, demokratiyaye, ki çiçiş
pidəşe – rost, du, fərğış ni, qəvoməvo vadoydə. Əncəx bə Zabili qıləy qədə məsləhət bıdəm, Zabil, şinə bo, çı qəvo jıqo sıxan vadə ki, əv kijə nıbu, tıni pəşmon nıkə! Ha, bə mətləbi nez bem. Zabil iminnə videonədəş çımı həxədəən “de yolə hurməti” qəpış jəşbe, peşo həminə qəpon “kijə” ben, əy pəşmon kardışone. Əncəx az bə har irodi ıştə fiki votedəm, bə qornəən bə Zabili irodonən bəpe hay bıdəm. Az 3 sore tolışi qəzetədəm, həmməkəs zınedə ki, qəzeti de piyəçınəti vadoydəm, ımi hiç nyoyən kardənim, çımı de piyəçınəti qəzet vadoy bomıro ayb ni, az i kərə 2500 mənot kreditım peqətme, 1 sorisə ve qəzeti haftədə i kərə dərcım kay, qəzeti bə kioskon bekardıme, hukuməti abunəm təşkilim kay, koməkım nıbe qornə, həmən d-r Hilil Məmmədovi həbsi bə peşt çımı xarcon ve be qornə məcbur bim qəzeti manqədə 1-2 kərə dərckəm, ısət tı bəmı de ləğləği “piyəçın” votedəş, çok, əcəb kardedəş, əncəx tı bəştə nıbə vicdoni i kərə nıvote ki, az bə piyəçıni bı 3 sorədə boçi i kərə koməkəti kardəm ni? Ə piyəçın oxo tolışon dılədə kıft bastə tarsış vırt-vılo kaşe, bə tolışi hərəkət çand qılə cıvonə zoə, kinə vardışe, həminə cıvonon d-r Hilil Məmmədovi məhkəmə vədə piketon kardəşon bə nəbəyn, ısət bə dr Hilil Məmmədovi 15 sor handəşonbe, bəştə nıbə vicdoni i kərə quş bıdən, şımə nıbə vicdon
QANAD VER.. Allah mənə qanad ver Ya rəb, məni quş eylə Uçum burdan çox uzaq Dərgahina tuş eylə Bəsdi hicran, qəm, yetər Qəlbim olub kor mənim Haçan gözdə nəm bitər? Sən də bir gun sor məni
Азяр Толыш
Yarpağ ustə tər naxiş Mənə gəlir can kimi Doğma gözlər, yad baxiş Qəlbim olub qan kimi
ALLAH SEVGİSİ Bir zaman beş günlük dünya eşqinin, Gəzirdim eşqinə mən çəmən-çəmən. Anlarkən vəfası yox bu beş günün, Əbədi bir eşqə dəyişdim həmən. Bu eşqə xəyanət etmək olarmı? Ürəyi nur ilə dolduran eşqə. De, arxa çevirib getmək olarmı? Ruhu pillə-pillə qaldıran eşqə. İlahi, mən sənin eşqinə düşdüm, Bu sevgi nə şirin, nə xoş sevgidir. Sevinci, kədəri Sənlə bölüşdüm, Eşq budur, qeyrilər nə boş sevgidir!
Göylər uzu çən olur Haram görmur göz orda Yagiş qara tən olur Yalan olmur söz orda ALLAH, MƏNƏ BİRİN SEVDİR Allah, mənə birin sevdir Sənin də sevdiyin olsun. Urəyim zulmət bir evdir, O gələndə nurla dolsun
¹ 55 29 Sentyabr 2013-íÿ ñîð
bəşmə bəvote ki, şımə de ləğləği votə “piyəçın”, “mərəzin” deştə də şıkəstə coni bo milləti bə hərəkəte, bəs əmə, co kişvərondə jiyə tolışon bəy boçi dastək bedənimon? Yəne boəməro odamə manqədə i kərə, 6 manqədə, 1 sorədə, 3 sorədə i kərə bo piyəçıni 10-15 mənot ğande çətine? Bəle, çətine, pul şinə çiye, çı dasto vamədən, ehanə de 10 mənoti kosib bəbeşon. Tı peşo bəçımı mərəzi pearış karde, əcəb karde, dyəyən ıştə votə nımojon, ıştə şə Məşəd jəy bə zəmin, çı əsl mısılmonon kitob bə mərəzinə insoni ləğləğə kay bə Xıdo koon dast dəsye təkin bə ğələm doydə, az bətı, bəştı bı qəpi sırəkəson har çi əbaxşim, ımi əbaxşnim, ıştə baxşe çı Xıdoku bıpyən, qavar ƏV bəşmə pandış doy, şımənış baxşəy. Peşo votedəş ki, qəzeti nomi dəqişkəm, tırkon sədo bınəm, ın qəzeti bə tolışon hiç aidiyatış ni, (ımi i kərə ıştı şinə bo Fərhadan votəşbe) çok, əla məsləhəte, əncəx hələm hejo bı qəzetədə beşə bəştə nıvıştəyon dyəkə kon zıvonədən? Tırkin? Iştı “Şücaəti Əli” şerə daston tırkiye, ıştı “Toponimlərimiz” tırkiye, çiç be? Qavar az bətı votəme ki, tırki bınıvışt? İjənən votedəm, çı qəvo sıxani vadyədə əy jıqo vadə ki, kijə nıbu. Iştı səpe ve mande pidəm ni. Bətı qonyəti bəkam, bə zəmin dəbəçıkyeş, əncəx bətı qıləy qədə məsləhətən bıdəm: çı Xıdoku bə camaati pand piyədə itkə, kamişəvoy boştəroən bıpi, bətı ve lozime, bəçımı votəy şıbhə kardedəbuşsə hejo bəştə kəşə videon “besədo” i kərə dyəkə...... Dyəkə, pəşmon əbıniş
Allah, mənə birin sevdir Haqqı deyən dili olsun Sinəsində sevən urək O, haqqa sevgili olsun Allah, mənə birin sevdir Hər anında səni ansın İsmətdən bir libas geydir Görən onu mələk sansın Allah, mənə birin sevdir Baxmasın eşqə qıyqacı Qəlbim elə sultan istər Qeyrət olsun başda tacı TALışıM
3
Prezidenti səçın Azərbaycanadə prezidentə səçıne, 10 xonəxo prezident be pidəşe. (əslədə 2 xonəxo prezidentəti iddiodən, ə 8 xonəxo ısətnə prezidenti TV-ədə vəkilonin) Az bı koon veyən marağin nim, əncəx həğığət ıme ki, əmə bəpe bənə milləti ıştə səçıni bıkəmon. Həmməkəs səçınədə ozode, əncəx mıku bəbəy bəşmə əvotim: Iştə sədo bə Cəmil Həsənli bıdən, bı 10 sorədə bəçəmə milləti sə omə koon əməni vadar kardedə ki, ıştə səçıni bıkəmon! Az zinə, d-r Hilil Məmmədovi məhkəmədə ıştə səçınım kame: Cəmil Həsənli! Çəmə Nitanyahu? Zabil boəməro anqıştə eşandə: Şımə nətəği bəjem! Az ıştə nətəğiku ve tarsedəm, Zabileyəni, iberdəmədə çəy “pandinə sə” bəqarde, pandon vılo bəben, dyə əkəni, çəmə həmmə nətəği bəje, boəməro itkəyən nətəğ onibəqəte, çiç bəkamon? Peş çəmə nətəğon jə bəpeşt Zabil bəbe Natağyahu, yəne çəmə Nitanyahu, səlom çı Tolışıstoni sərvəzir Natağyahu.... P.S. Bə handəkəson vacib ni bə Zabil TV be sədo dyə kay, bətarseşon dılətok bəbeşon. P.S.S. Zabil, şinə bo, ım çımı “nezjə artileriya”be, ehanə çımı həxədə qəp jəy piyəy, çımı “dyərojə artileriya” bə nəzə bıstən, pandin bıbi, şinə bo, pandin.
*** Xaliqin dərk eylər ol kəs ta özun dərk eyləsə, Hər günahın tərk edər təqvasıni bərk eyləsə. Mətləbə hər kəs yetər Allahı qəlbən istəsə, Daşlayıb şeytanı, daim xaliqin görk eyləsə Qəlbi pak etmək binası çun namazdan başlanır, Haqqa yetməz gərçi kimsə tanrıya şirk eyləsə.
*** Virdi - quran etməyə adət eylə, Hər gunə bir ayə tilavət eylə.
Görün taleyində nələr dəyişdi, Dilini dillərə satan talışım. Bütün kal olan dillər yetişdi, Yat mənim hələ də yatan talışım.
Yoxdur onun tək əsəri xaliqin, Sən oxu, ol həqqə itaət eylə.
Qoy ürək dərdini danışsın tara, Sızlatsın qəlbləri qoy yara-yara. Ucaltsın səsini çox uzaqlara, Səsi öz içində batan talışım.
Odur verən hökum yağar qar- yağış Yalvar ona əxzi-inayət eylə.
Azər, yaz tarixini, bir-bir ara, Yolun duman olsa duşərsən qara. Millətin başı qarışıb pula, vara, Vətən eşqin başdan atan Talışım
Küllə ki, Memaru-müəllif odur, Xaliqə layiqli ibadət eylə.
Xəlq eləyib səndən ötrü hər şeyi, Şah əsərindən bir əlamət eylə
4
¹ 55 29 sentyabr 2013-íÿ ñîð
Òîëûøîí Ñÿäî
N Ə R İ M A N
T O L I Ş İ - 5 0
DE ŞAIR NƏRİMAN TOLIŞİ MISOHİBƏ Sıftənə şeer (bə tolışi, ya bə tırki) kəynə nıvıştə? Əməson ya ıştı ıştəni mınsibət çe cur be bəy? Az çominnə sinifədə handeədə bə həvəs oməym. Kırtə hikoyon ənıvıştim. Bə tırki. Şəşminnə sinifiku şeiron nıvıştem bino kardəme. 1977-nə sorədə, az haftminnə sinifədə handeədə mınıjon çı miyonə məktəbi “Komsomol projektoru” divoə rujnomə redaktor vıjnijone. Vəyo ıştə kali şeiron ədəym. Çəvonədə:
Zəhmət nıbo, ıştə çapbıə kitobon barədə qəp bıjən. Kitobxıvandbey bəşmə çe təsiron kardışe? Dı qılə şeirə kitobım bə əhandon odoştə bə. İminnə kitobım “Bı Tolışə bandonədə”, 1999-minnə sorədə dərc bə. Vəyo çımı tolışə, tırkə şeiron vırə səydə. 2007-minnə sorədə “İnsan axtarıram” nomədə bə, tırkə şeiron vırə sə kitobım bə əhandon odoştə bə. Mıəllim ko kardedəş. Çe cur umniyedəş ıştə bədiiyə-elmiyə ofəyəvonəti de mıəlliməti? Yəne rosniyey zınedəş? Ve çətin. Muəlliməti, peşt dərsonən fərdiyə məşğəlon çımı həmə vaxti səydən. Qıləy qədə kuməm heste, hiç bo ədəbi-elmiyə fəaliyyətiro sakitə, aşişə, tamijə cuncımən ni...(kursiv-A.B.)
Əliyev Eldar, Məktəb gələr ona dar. Dərsdən yayınmağa o, Çoxdan olubdur vadar. --misroon çımı yodədə mandə. Ta tosbin 1981-nə sori nıvıştəyonım ısə mandəni. Həminnə sorədə bə əsqər şim, oməbəpeş bənem çımı şeirə dəftəron qin kardə bə. Həlbəttə, əçəvon kali qılə de ısəti nəzəri hiç şeir hisob karde nəbiy. Sərboz bə devrədən şeir ənıvıştim. İminə tolışə şeirımən 1982-nə sorədə əsqər beədə bo əğılonro nıvıştəme. Əy bəşmə nəzə bırosnom: ZIMISTON Va voyedə, şəxtə veye, Yaman sarde, dastmon keye. Lınqon siydə çıkmonədə * Quşnə kılo çəmə sədə. Kılo quşon okardəme, Dastəquəve tankardəme. Tanım ğalin kardə, həni Tarsdənim çı zımıstoni. -Ha İsmayil, Vasif, Qulşən, Haydi rərə bə so eşən! Ki roziye, ki səhmone? Hənəkkəmon vabuccone. *-Çıkmə-lınqi tosbin zonıği bə vırə. Çıkmonə--çəkmə. Bı devrədə çımı nıvıştə şeiron əncəx çımı nezə odəmon handedəbin. Bə dərc doydənıbim. Iştı sıftənə mətbu şeer (bə tolışi ya bə tırki) komonin? Bahandon çe cur mınosibət nişo doşone bəy? Bətı çe cur təsirin bin? Çımı “HA REÇİN” nomədə bə şeir iminnə kərə Lankonədə beşə “Leninçi” rujnomədə, 1990-nə sorədə bə əhandon odoştə bə. Həlbəttə, ım bomı ve xoş be. Həmən boəçəyro ki, çımı iminnə kərə dərc bə şeir moəm zıvonədə nıvıştə şeir be. Tədbiron, məclison, mısobiqonədə çe cur şirkət əkəyş? 1993-nə sorədə “Tolışi ərməğon” nomədə bə almanaxədə (Tərtibəkə, f.e. namızəd Novruzəli Məmmədov) şeironım dərc bə. 1994-nə sorədə “Tolışi dınya” (Tərtibəkon: Etibar Əhədov, Ağəddin Babayev) nomədə bə folklorə dastədə çımı qırdə kardə xalqi ədəbiyyotə nımunon, iyən çımı muəllifinə nəğıl, şeiron bənəy folklor nıminon doə bə. 1998-nə sorədə, çımı həmunnə, nəğıli formadə nıvıştəy (Dolçə sırr) de ABŞ-i Azərboycanədə bə səforəti, OSİ—Ojə Cəmiyyətə İnstituti—Azərboycan, NRC-Norveç Pehuyon (Qaçqınlar) Şura, USAR-Azərboycan-USAİDi təşəbbusi “Tutu” nəşriyyati tərəfo bənəy kitobçə dərc bə, de bə tırki tərcumə bə ivrə (tərcumə bəmı məxsus ni). Əncəx təəssuf ki, ijənən muəllifi—çımı nom vəyo nışon doə bəni. Tolışə şeironım Tolışi məholi ibtidoi məktəbonədə tədris bə dərsə kitobonədə doə bə, bə tolışə hırdənon omutə
bedə. Tolışə muğənniyon (İsrail Məmmədov, İsmayıl Səfərov i.c.) çımı şeiron vəyonədə, co mədəni ədəbiyə məclisonədə bənəy mahne—muğami handedən. Ve səğ bıbun! Tolışi rostbemonə hərəkotədə ıştə vırə çe cur vindedəş? Bı lıvemonədə ıştı fəoliyət tıni qane kardedə? Az XX əsri həştominnə soronku bo tolışi xalqi maarifi, rostbemoniro bino bə həmə məclis, cəmiyyət i.c. tədbironədəm şirkət kardəme. 1987-nə sorədə az de ıştə i qrup həmroon Likədə “Toponomik mərkəz” nomədə mərənqomon soxte. Mərənqo məqsəd çı Liki, həmən umumən çı Tolışi məholi toponimon tədqiq be. Bi roədə xəyli koon kardımone. 1990-nə sori sıftəku Lankoni Şağlase diyədə ofəyə bə “Avesta” cəmiyyəti koonədə fəol şirkətım kardə. Çı cəmiyyəti idorə heyəti uzv bəm. “Ruşnə” tolışə şairon ədəbiyə məclisi uzv bəm. Peşı AXBP binobeku MK, peşı partiya İH uzv bəm. Tolışə Mədəniyyət Mərkəzi, Tolışi Siprişon Şura uzvim. Mılxəs... Tolışi rostbemoni roədə azən ıştə zuy vışqə koonım kardə, ijən kardedəm. Az jıqo zınedəm ki, bı koədə çımınən mıəyyən xidmət bə, heste. Bı barədə çımı qəp jəy çok benibəşe. Bımi şoyd bə xonəxon bı həxədə qəp jəy, ğıymət doe tikən sərost bəbe. Mande, mıni qane karde... Az hiç vaxt ıştə kardə koon, ıştə bo karde potensialım bəysə kamım zınə karde. Bomi, şərait, imkonən bəpe bıbu... 1015 sor çımı bə nav 2 qılə, bə tolışi etnoqrafiya dair monoqrafiyam nıvıştə, oroxniyəme, dərc karde zınedənim. Çımı bımi maddi imkonım ni. Sponsiri isə çıkono pəydo bıkəm? Elmi ko mudafiə kardənin bim. Bo dissertant bero AR Arxeoloqiya İnstitutədən, LDU-ədən Devlətə odəcıjon piyəy. De mıəllimə maaşi ə puli çoknə ədəym? Elmiyə mıdafiən mande bə kəno. Çımıku bəşıkrə nıbə səbəbonro bıbuən ıştə kardəninbə koonku hələ ki, tam rozi nim.(kursiv-A.B.) Liki tolışə şairon arəo ıştı movqe çe cure? Bə tolışi poeziyə çe tojətion vardə? Qəvə ədəbiyyoti bə nəzə nırosnomon, Likədə iminnə kərə az bə tolışi poeziya nımunonım ofayə, bə xalqi nəzəm rosniyə. Peşı Şamirzə Tolışəxun, Nəcəf Məmmədov, Nəzir Şaban i.c. ənıvışton de tolışi ədəbiyyati məşğul bən. Isə de fəxri vote bəznem ki, tolışi ədəbiyyati ofaye roədə ıştə dast-xəttıj bə Baladdin Veşoən çımı perosnə şaironədəy. Bə tırki ve səviyyəynə poeziya nımunon bə məydon vardə istedadinə şair Balayar Sadiqən de çımı təsiri bə tolışi çokə şeirıj nıvıştə. Tolışi ədəbiyyoti tarıxədə iminnə təcnis, cığəynə təcnis, sonet, soneton çələnq, yaponi şeirə formon—hokku, tanka az nıvıştəme. Peş mı şair Vəlişah təcnis, Baladdin Veşo, Əli Nasiri soneton çələnq nıvıştəje. Əmandə formonədə ve həyf, hələ ki, ıştə ğələmi ovojqınəkəs bə ni. Yaən, hələ bəmı rast oməni.
Imrujnə tolışi ədəbiyati çe cur vindedəş? Sıxani rosti, veyən rozi nim. Çəmə ısəti ve tolışə şairon ve bəsitə şeiron nıvıştedən. Poetikə zu kame çəvon nıvıştəyonədə. Isə çı tolışi poeziya, heco-qafiyəj vırədə bə, poetik zuj nıbə şeiron vaxt boəmə, az jıqo zınedəm, bə dumo mandə. Bı barədə mıni qane kardedə, ustod Vəlişah, Əli Nasir, Xilqət, Mehmon Ğərəxani, Rza Musa ofayemonon. Kam bınıvıştonən, Peymon Oğayat, Balayar Sadiqi poeziya nımunonən deştə qəncinə, orjinalə fikon çımı dığəti okırnedə. (kursiv-A.B.) Çəmə şairə boliyon mıni bıbaxşon, az ıştə nəzə-dığəti ifodə kardedəm. Be bəzıne ki, kom şairi nom isə çımı bı dəqiqə fikom beşe, yaən bə kom şairi ofayemoni çok bələd nim. Umdəvom ki, çımıku qırəy əkənin. Bə tolışi cıvonə şairon kom tovsiyon heste? Ha, peyo bə çımı votə tələbon cəvob doə şeiron bınıvışton. Azən vaxt bə, nığılə poeziya nıbə şeiron nıvıştəme. Bə devronədə vote bəbe ki, ədəbiyə məktəbımon nıbe. Isə ə devr bə dumo mandə. Isə əsl sənətə əsər bə məydon noe lozime. Bə şeirədə ki, tojə jı-çiy bə məydon noydənij, əncəx heco, qafiyə normon çaş kardə bedə, deə nıvıştəyon əhandon məşğul nıkən. Jı ədəbiyə nımunon bə məydon bınən ki, deə nımunon bə dınyo ədəbiyə arena beşe bıbu. Bımi çəmə sipirişə şair--ənıvıştonən, cohilonən potensial, zu heste. (kursiv-A.B.) İmsor 50 sin təmom bedə.(29.09.1963) Həniyən vey kom yodo mandedə: nimə əsrə umri qulqulon ya uğuron?... Çımı umır qon dəvardə. Sivı se sinnədə bə ali məktəb dəşəm. Maqistraturam de sıə diplomi oroxniyəme. Kamədəveyədə imzom bə əhandon məlume. Bəmı vote bəbe ki, hiç ki dastək bəni, hələ poçə bıjən, manebəkəs ve bə, ısən hestin. İmoni fik kardeədə, votedəm: az de şəraiti, bı vəziyyət oməm beşəm, ım koonım kardə, vallah, kam odəm bımi zuj əvışkiy.( kursiv-A.B.) Çətonoən fik kardəm ki, oxo çımısə da kərə ve yolə fəoliyyət nışon doy əzınim... Eh... bımiyən şık bo! Kom sıvolon əpi ki, az bıdəm bətı? Maşallah, Allahverdi muəllim, mınon ənə eşande ki, həmə ıştə həyat, jimonım okarde, votıme. Bomı vote iqlə orzuyon mandin. Orzuyonım boştə ıştənisə ve, boştə xalqiye. Çəmə bo tolışi xalqi jiye, zıvoni nımarde, mədəni rostbemoni kəşə zəhmət bə puç benışu! Har xalqi çı həxıj hestebu, çəmə xalqən bə həxon bırəso! -Amin! Bəştə həmroon, həmtoon, həmkoon ve təşəkkur kardedəm. Ve dığətinijon. Çımı 50 sinni beon bə yod dənoə, dığətədon oqətə, bı ğəyğuro ve mınnətdom. Xıdo Şıməku rozi bıbu! -Xəşəcon bıbi! (Mısohibə səşe A.BAYRAMİ. 20.09.13)
Òîëûøîí Ñÿäî
ХЫДО КИТОБОН
¹ 55 29 sentyabr 2013-íÿ ñîð
5
RUT И ра дя Мя ли ко ва ира да ма ли ко ва@ маил. ру. (əvvəlış navminə numrədə)
4 Yunisi ğıyz iyən çe Xıdo lutf 1 In ko hiç xoş noməy bə Yunisi, əv ğıyzin be. 2 Əy dıvo karde-karde votışe bə Rəbbi: «Ya Rəbb! Az hələ ıştə məmləkətədə beədə ımi voteydənıbim? Bıçımi qorən az vitim bə
Tarşiş, çumçıko zıneydəbim, Tı lutfkorə, rəhminə, behəddə səbrinə, bolə mehibbətinə Xıdoş, rəhm bəkardeş, bəlo nibəvğandeş! 3 Ha Rəbba, esət isə, bə lovəm, bıstən çımı coni, çumçıko bomı marde çoke mandesə». 4 Rəbbi votışe: «Çokə koye ıştı ğıyzin be?» 5 Yunis beşe şəhəro, nışte şəhəri həşibeşə tərəfədə. Əyo jəşe boştə ləm, nışte çəy soqnədə ki, bıvindı şəhərədə bıə ğəziyon. 6 Rəbbə Xıdo vığandışe qıləy təğ ki, rost bıbu bo Yunisi səpe soqnə eğande iyən əy bevəcə holo peroxniye. Yunis xəyli şo be bı təği qorənə. 7 Əmma maşkinəy çəsoni Xıdo rosnişe qıləy rəsə melı. Melı dılətono hardışe rəsə, əv hışk be. 8
Həşi beşeədə Xıdo rosnişe qemıj. Həşi pesutışe çəy sə, əv incori qıniye, boştə marde piye-piye votışe: «Bomı marde çoke mandesə». 9 Xıdo votışe bə Yunisi: «Bəqəm çokə koye ıştı bı rəsə qorənə ğıyzin be?» Əy votışe: «Həlbəttə, çoke, jıqo ğıyzin bim ki, kam mande bımardım». 10 Bəvədə Rəbbi votışe: «Iştı dılı suteydə bə zəhməti nıkəşə iyən penırosniyə, i şəvədə bemə iyən i şəvədə məhv bıə rəsə. 11 Bəs Çımı dıl çoknə nısutı bo dıjdə şəhər Ninevə, əyo jiyə ıştə rostə dasti çəpə dastiku co karde nıznə sadı vist həzosə vey insoni iyən çandə həyvoni?» (Щес ты ше ду моş)
Jİmon çı Jİmonİ əvəzİ Çand sor çimi bə nav qıləy marağinə, təsirinə iyən hədəyonə hodisə bıə. Az piyeydəme bı barədə çok-çoki ətrofinəqeşə qəp bıjənım boşmə. Şərq tərəfədə bıə şəhrədə jiyeydəbe dıqlə boə ivırədə. Rukə boə pemujyəbe bıjiyo de kefi. Əv çəstəku detosə şəvi i nimə dastko beydəbe de qınovardə koon. Jıqo koon bə kəno noy fik nıbe beyku. Yolə boə esə boy Xıdoko tarsəkəs, Xıdopərəst, aşişə odəmbe. Çəy rukə boə vardeydəbe veyə ğəm-ğussə bəyo, bəçəy qorənə əv lovə əkəy de çəşə arson bəştə rukə boə ki, əv dast peqəto ıştə yavə koonku. Rukə boə hiç fik nədəy bəçəy çəşə arson. Əv bəştə dıli, andomi zərər doy-doy jiyeydəbe. Har ruj çəy bemənə-bemənə nəvey dəkəşi detosə şəvi nimə.Yolə boə hejo çəş əkəy əy, iyən lovə əkəy bə Xıdo bəçəy qorənə. Ruji şəvi i nimədə kuyəşone yolə boə kəybə. Əy rə-rəy okardışe kəybə. Qədə boə dəşe bə mənzıl, çəy oləton xuni dılədə bin. Əv tarsiku larzeydəbe, həmən vitəbe çəy dimi ranq. -Mıni peroxın! Mıni niyo bıkə!- Əv dəmande bo zikkə jəy.- Polis eqınyə çımı dumo. Az kıştəme qılə odəm. Diyə bıkə bı xuni, ım çəy xune. Dəhşəte! "Əy çı curə niyo bıkəm ki, nıqəton?" Yolə boə qın nıkardışe ıştə vaxt. Rəyrə doşe evate çəy oləton, tankardışe ıştən çı rukə boə oləton. Çəyo ıştə təmizə oləton tankardışe bə rukə boə,
dəmande çəş karde ki, çiç bəbe. Əy vey çəş nıkardışe. Tikə dəvarde məsəbe lınqə sədon, polison oməyn. - Əmə şohidimon ki, odəm kıştəkəs ənə iyoy. Çəvonədə i kəsi jəşe zikkə : -Xunə rizon bı kə omeydəbeşeydə.- Əv oməy bə odəm kıştəkəsi tono. De dığəti diyə kardışe bəy. Qıləy polis parsəy cəyku: -Tıniş odəm bıkışt?- Həni hiççi nıvotışe bəy.- Əmə ənədə vaxti boçi qin kardeydəmon iyo? Çəvonədə qıləye. Diyə bıkənən bəçəy oləton, ım nişo doydə ki, əv qınokore. Əvon qəteydən ım bədbəxtə insoni, okırne-okırne bardeydən de tokiyəkuçon bə zindon. De tosə maştə oqəteydən əyo əy. Hiç qılə sıxan voteydəni əv bı vaxtədə. Maştəvo beədə əvon omeydən bo xəbə səy, əncəx iqlə cəvob beydə çəy: “Az zıneydəm ki az bəpe bımardom bı cinoyəti qoronə, ıştənən çanədə rə bımardom tikəyən çoke”. Hakimi diyə kardışe bəçəy tani xuninə olaton, votışe: “ Bı vəziyyəti sıxan lozim ni, har çiy oşkoye”. -Iştı vəkil heste? -Çımı vəkilim ni. -Jıçiy votey piyeydə? -Hiççim vote piyeydəmni. Əy cəvob doşe, ıştə sə qətışe bə ji ki, çəşonış nişo nıdən çəy be qıno bey. Məhkəmə ğəror bekardışe: "Edom kardə bıbuy".
Bo edomi i ruj mandəy əy xahiş kardışe çı zindoni yoliku: -Quş bıdən bəçımı oxonə sıxani. Koğəz iyən surquçən bıdən ki, bə mıhi bıjənom ın nomə. Bəmı sıxan bıdənən ki, peş çımı marde ın nomə onıkardəy bərosneyon iyo bıə ədresi. Bovə bıkənən bəmı, iyo ni qıləy yavə çiy. Çımı dıl maştə çı Xıdo vədə bəmande, az du vote əzınim ıştə jimoni oxonə saətədə. Zindoni sərdo diyə kardışe bəçəy dimi de dığəti. Əv bovə nıkardışe bəy, əncəx "ne" voteşən nızınəşe bəçəy oxonə piyeymoni. Əy diyə kardışe de aşişə vəziyyəti bəy, çəy çəşono beşə mislış nıbə nuri vinde beydəbe. Zindoni sərdo vardışe həmə çiyon ıştən, konqılə ki xohiş kardəşbe əy. Çəyo sıxanış doşe bəy ki, bə vırə bərosne çəy piyəyon. Şanqo zindoni osə kardeədə peqətışone çəy nomən. Şəv orəxeydəbe, ın şəv bo məhkumi aşiş iyən be hani-hıt dəvarde, əv nışte zınosə. Əv bə çəşbe ıştə oxoy. Ruj obeydəbe. İnsonon bino kardeydəbin deştə koy məşğul bey. Əy bo kışte bardə odəmonən hozı beydəbin ıştə koon bəvırə rosneyro. İ saəti bədiqə har çiy həni orəxəbe. Çəyo de həmonə zindoni sərdo əmri peqətışone nomə şin bə ədres. Kuyəşone həmonə kəybə, konco ki, jiyeydəbin dıqlə boə. Qıləy cohilə zoə de təloşi okardışe kəybə, səşe nomə. Əy jıqo de təəccubi diyə kardışe bə
nomə ki, nomə bəy oməni. Ləzi bədiqə əy okardışe ın nomə, dəmande bo hande. Hande-hande ah kəşəşe, vite bə kəybə çəyo bı kə, bənə cındo bıə odəmi larzeydəbe əv. Bı nomədə çiç hestbe? Əncəx i-dıqlə kəlmə: “Az maştə bəmardem işti olətonədə, işti virədə. Ti çimi olətonədə de solehəti iyən miğəddəs jiyey bəzineş.” “Az bəmardem ıştı vırədə!” -Əv məğlub bəbe. In sıxanon çı cohilə zoə dıl pur kardışe. Əv bənə biyə be çı qıno tarsi jiyədə. Esə əv iberdəmədə oğo be, zikkə jəşe de bərkə sədo. “Az bəmardem ıştı vırədə!”... Qavər hələ mardəni əv! Əv bə zindon omeədə qətışone çəy və. Əy tələb kardışe ki, əy bıbən zindoni yoli tono. Mıhofizəkə bardışe əv zindoni yoli tono. “Az bəmardem ıştı vırədə!” –ın sxanon vey təsir kardışone bə zindoni sərdo. Əy bə yod vardışe ın nomə nıvıştəkəsi aşişə nəzəron peşo doşe ın nomə bə hokimi. Hokimi handışe nomə dəmande parse əsil cinoyətkoriku. Əvən har çiy qətışe bəştə qiy. Oxoədə dəmande bo zikkə jəy ki, mıni ehaştən, bo mardey az loyiğim. Bo hokimi ıştə əhəmiyyət qin nıkardəşe mardə yolə boə sıxanon. Əvon bo əy mığəddəs bin. Çumçıko əy ğırbon vardəşbe kon qılə ki, çəy əhəmiyyəti bəyji eğande, hədərə doy mımkun nıbe. Hokim de həsrəti diyə kardışe bə cohilə zoə, çumçıko çəy nıbeşe huğuğ ijən cəzo
bıdə bəy. Bə rukə boə jimon iyən ozodəti doə bey. Cinoyətkori dastədə nomə vadoəbe bə kə. Əv bəsə dəşəbe ıştə qınon bəçəy qoronən bə Xıdo voteydəbe ıştə pəşimonəti. Əv de çəşə arson lovə kardeydəbe bə Xıdo. -Çımı Xıdo, mahaşt az bımardom ıştə qınon dılədə” Co kəs mardə bo çımı qınon qorənə. Bəmı koməq bıkə bımandom bə bevəci vəynə. Mıni loyiğ bıkə ki, təmiz oqətom çımı vırədə mardə odəmi oləton. Çimi bəpeştə odəmon hədəyon mandəbin bəy. Əv dəqiş be. Əv nəveydəbe ım odəmon arədə bənə açinon. Əv de mehibbəti pur bəbe bo insonon, bəbolətiş omeydəbe . Sıftədə şəy duston piyeydəşonbe okırnon əy bəçəy sıftənə jimon, əncəx əy rəd cəvob doşe bə həmməy. -Bı olətonədə ome əzınim, çımı boə bı jıqo vıron nəşi. Bəçəy qoronə əvon hiççi nəvotin bəy. Kali odəmon de hurmeti diyə kardeydəbin bəy iyən bəçəy oləton. Əvon vindeydəbin Xıdo bəy doə jimoni, əvonən oqardeydəbin çı qınonku. İ-dı sor dəvarde, çəy jimonədə mivon vində bin. Çəyo Xıdo “Bəmı icozə bıdə bımardom” bəçəy xohişi cəvob doy lozim zınəşe. In dınyo jimon orəxə bəpeştə bino beydə zolə jimon. Vaxt omə kəynə ki, umjən bin ım dıqlə boə bə zoləti jimon, həni hiç vaxt co əbınin. И ра дя Мя ли ко ва
6
¹ 55 29 sentyabr 2013-íÿ ñîð
Òîëûøîí Ñÿäî
ƏMƏ İYƏN CƏMƏ ZIVON KILƏ KORT DAMANDƏ BƏ ASA curbəcur koon qətedən, bəyanəton doydən! Əncəx ım odəmon lap yolə vıre himayədən! Im odəmon qah İronədən, qah Azərbaycanadən, qahən Əşrəfi Sərxan ƏSGƏROV Rusiydən. Hiç kiən bıvon vote zınedənin ki, şımə kion? Bə Rusiya şedən, votdən:” urmətinə handəkəƏmə tolışimon!”. Işdə cifon pur son, bəle, kılə kort kardedən, oqardedən bə Azərdamandə bə asa. baycan votdən:”Çiçə tolış, əmə Doj doydə. Bedəni tov varde. azərbaycanlimon.” Şedən bə Ni mumkun sədo bekarde. İron votedən: “Fars çəmə yolə Kiin ı kortbədason?! Bə boylie, əmə mısılmonimon”. doyşon vote: “Omeydən boşdo Omedən bə Azərbaycan, votbırne!”. Ey cəvobış doə ki, edən “çiçə fars, tırke çəmə çəvon dılədə çımındə nıbu, yolə boyli, çiçə mısılmon, şiə?! mıni bırne əzınin. Im ve yolə Əmə otəşpərəstimon! Ğıron sıxane bən. Isən çəmə dılədə sene, “Aveste” çəmə məzhəbi ço kəs dəfırsiən bə çəmə xəlqi kitob!” Həmmə qətedən dənoyhərəkəti dılə. Işdəni bənə tolışi dən bə turmə, ım odəmon ğələm doydən. Boşdə cibi kənoədə mandedən bə odəmon qoroşoq əvon bə çəmə xalqi çəşəas ekarde-ekaede daskə zıvoni bə çey dini-mənəviyyati kudən!.. xəyonət kardedən. Əvon ısə Isə zəmon çəməku tələb ve harun bən. Çəvon hərəkəton kardedə ki, əmə ışdə tarıxi, bə dim beşə. ışdə milliyə hərəkəti həqqədə Jəğoən bənibe. Ruən qıbəyon, noqsanon, səhfon leyədə çey tortə, qujd qıleyədə bınıvışdəmon. Joğo nıbu əmə çey kəp bə dim beşdə. Milliyə ışdə milliyə hərəkəti konsepsiyə hərəkətədə xəyanətəti, casusəti əzınimone hozo karde. kardəkəson mırdolə sıfəton Odəm bəbe dəçko bəşdə beşedə bə dim oxoş on ifşah zuvışkiyə ko! Odəm bəbe bıkə bedən. dərk ın şələ bə sə barde Çəmə dılədə bə casusun, bəznem, çəyo bəbe dəşo bə şukur bə Xıdo, rujbəruj çəvon şələ jitono... Yəni dı ağıli bəpe ki be bə dim beşedə. Çe nuko bığəto. fuzədə eqınidən, xar bedən!!! Dıloşnən əve ki, bəbe ışdə Əncəx ın odəmon məkir, xalqiyən bəbe bıkey hozo. avanturistin!!! Çəmə milliyyə hərəkəti Həmən dələduzətiyədə tarıxədə çımı petonədə ğeyd peşəkarin. Əməhoni eğande kardəyon bənin. Əve ə hərəkəzındən bəşdə hiyləqərə tor. ton məğlub bən. Əve əmə bəbe oyəğ bıbəQıleyən məsələ əve ki, çəmə mon. Imon nışdən ənə milliyyə hərəkətədə hojo Bokuədə. Çokşon ıştənşon qətə. xəyanətəti, casusəti bə! Isən ə Hiç vırədə ko kardənin. Əmmo naqisədəti dəvom kardedə. qen-bol jimon kardedən. Mir Həsən xan cismən Çəmə milliyə hərəkətədə məğlub bə ni. Çey orduədə bəkəson qılə-qılə kardedən vəba noxəşədəti eqınidə, ordu məhv, əmmo ışdən meydonədə ğır bedə. Əve əv orduədə asp tojnedən... mandəkəson vadoydə. Işdən “Tolışi sədo” qəzet çəvon dışdə ailə kardedə kuç bə dasəde, “Tolışi Mədəniyyət Xorəsən. Əncəx qıle tarıxi fakt Mərkəzi” votə mərkəz çəvon əve ki, çı deği bəyon, həmmə çanqəde. Isən hoqqəbozədəti ovaşdtən bə urusi tərəf, bey votə qıle “Azərbaycan devləti xəyanətəti kardedən. naminə tolış ibə təşkilatşon” Şahverənən mənən bedəni duz kardə. Tolış xalqi xəbəş ni məğlub. Əv ovaşdedə bə İron. çı təşkilatiku. İronədə sub nomoji vaxti soədə Im təşkilatonku çəmə xalqi dasnomoj qəteyədə ey moqətiyyən əlaqəş ni. Əncəx siyasi hafizə kardəkəsonədə i kəs dı avanturoston bə tolışi əleyhi
H
qüllə ey jıdə kışdedə. Davardə əsri 30-nə soronədə bə Mirasalayevi dim de i vırədə ko kardəkəson mandedən. Bə Ələkrəm Hummətoviyən mıxtəlif formadə əloyhi xəyanətəti be. Əvonən bey, qiya nezə odəmon bin. Çəmə ısətnəni xəyonət kardəkəson, casuson ışdə ulu əjdadon varisonin. In noxəşiəti bəməku irsi, genetik noxəşiətie! Imvoni az nıvotom, bə ki bıvoto? Fəxrəddin... Nıştəş Moskvədə kuli peşdono. Odəmon iski doydəş. Işdə zərbə jedəş. Çəyoən bəşdə sinə je-je votedəş: “Fəxır bıkənən dımı, az bo milləti ko kardedəm!..” Dışdə kardedəş iftixar, tı bı koədə niş coyli. Ço-penc sor çımi bə nav “Şəvnışt” qəzetədə F.F.Fərmani nomədə i kəsi çəmə zıvoni həxədə çap bə məqaləm hande. Bəmıku qıley norohətəti beşe bə meydon. Əve nışdim, çə məqalə həxdə nıvışdıme ışdə fikron. Voğandıme bə “Şəvnışt”. Məvotbən, çə məqalə soyb çı “Şəvnışt”i Sə redaktor? Fəxrəddin Fərmani? Işdənebən. Ey otəşış qəte. İ dasədə otəş, i dasədə kıləş, eqıne bə Lankoni diyon votoşe: “Çokone bəbe ki, Sərxan miəllim bə çımı du “tırşe” bəvote? Bə çımı əlehi curbəcur şantajətiş karde. Boçi əv bəbe bovoto ki, qəzet ne “ruznomə”, boçi “Sə redaktor” Fəxrəddin Fərmani?? bıbu? Im çı tolışi zıvon ni, - bıvoto?! Oxo, əmə fars nimon. Tolışimon. Bəməku familiyədə iminə sıxan dı dədə nomi şedə. Məsələm, Əşrəfi Sərxan, Fərmani Fəxrəddin. Boçi rujnomə, ə qəzet ne!!! Xıdoku be “Tolışi sədo” çap be, “Şəvnışt” dışdə rujnomə qırdıku be, beşe çı səhnədə. Novruzəli miəllimşon qəte. Qəzet çap nıbe. Dı koon əziyyəti Hilali doşe bə çap “Tolışi sədo”. Hilalşonən qəte, 3-4 kəs dəfırsin bə qəzet. Əçey nomşon deqışşon karde, çey nomşon noe “Tolışon sədo”, kardışone əv “rujnomə”.
Allahverdi Bayrami bənə zəle dəçıke bə tolışi zıvoni, İradə Məlikova nomədə i kəs dəçke bə tolışi dini-mənəviyyati, də çəmə qəzeti vasitə binoş karde yəhudizmi, massonizmi təbliğ karde. Əve mı vindeme ki, ov çe lokədə peş bedə. Kılə kord rəsə bə asə. Tovım nızıme varde, nışdim bı həxədə ışdə kali fikronım nıvışde. Bıdə çəmə omə nəslon bıznon ki, həm bə çəmə zıvoni, həmən bə çəmə dini-mənəviyyati təcavüz kardəkəson koon odəmon bən. “Ya Əllah!” – votıme. Koğəz-ğələmım peğəte, nışdim, nıvışdıme ışdə kali fikron. Bırosnım bə çəmə xalqi omə nəslon. TOLIŞƏTİ ÇİÇE? Tolışəti siyasi hərəkət ni, həmən əv siyasi hərəkət bəni. Kəynə əv bə siyasi hərəkəti tərəf okorniyəşone, bəvədə tolışi olovə hərəkət məğlub bə. Boçi məğlub bə? Bə qoroş məğlub bə, çumçoko tolış bə hərəkəti tərəf şə ni. Yəni tolışi çiçış pidə?. Imı bə tolışı olovə hərəkəti rəhbərəti kardəkəson, həmən bı hərəkətədə bəkəson bəbe bıznon. Yəni əvon tolışəti həxədə elmi-nəzəri bilikşon bəpe bıbuşone. Əqəm ımşon nıbu, əvon hiç qıle ko əzınin karde. Əmmo əvon həm bo xalqi, həmən boşdə ışdəni ziyanəti bavarden. Imvoni çəmə hərəkəti tarıxi təcrubə doydə nuşo. Bə sə dəşe lozime ki, tarıxi kom məqomədə tolışi olovə hərəkət ros bedə? Davardə əsri 80-90-nə soronədə sosializmi sutunon ləxin. Əv volo be. Sovet – kommunist rejimi məkonədə milli olovə hərəkət beşe bə meydon. Tolışən xalqe. Təbii dınyoədə şə milli olovə hərəkəti bə çəmə xəlqiən təsirış be. Əv çı milli oyənış hərəkətiku nəzni kənoədə mande. Dıminə səbəb əv be ki, Azərbaycanədə tırk şvonizm bə siyasi səviyyə ros be. Votoşone:”Çı tırki dus tırke!”. Bımədə çəmə xəlqi vindişe ki, Azərbaycani tırk ey ışdə dus hisob kardəni.
Yəni, bı siyasətədə Azərbaycanəti prinsip pozmiş be. Tolışi dı purə vanqi sədoş bekarde həm bo Azərbaycanəti, həmən boşdə jimon karde. Yəni bo mədəni moxtariyyəti. Yəni əv məhv nıbu. Çey kompaktəti volo nıbu. Bımando ışdə əbədi yurdədə, dışdə zıvoni, milliyə - mənəvi – dini adətənənon. Işdə Vətənədə - Azərbaycanədə bıkə jimon. Bə çəmə hərəkəti rəhbərəti kardə cəbhəçi-hərbiçion çəmə xalqi çiçış pidə - əvşon nızne, hiç bə nəzərşonən nısəne. Ələkrəm dışdə subyektiv pie, ışdə nomədə (hərbi komendant) dı əmri Talış Muğan Respublikaş kardışe elan... Həmonə ruji az rast omim bey çı dram teatri vədə. Votıme:”Ələkrəm, ım yolə tike. Çəmə xırtədə bamande”. Ey bəmış cəvob doşe: “Muəllim, əmə bəpe yolə tikə bıpyəmon ki, bəmə bıdən qədə tikə!”. Çimi bə peşt Azərbaycani informasiyə vasiton 37-38-nə soron boməno duz kardə siyasi formilovkəşon doe: “Tolış İron zıvoni xalqe. Əv Azərbaycani poə kardedə. Pidəşe de İroni i be. In xalq co beş pidə Azərbaycaniku!”... Yəni bı hadison siyasi-elmi təhlilşon nıdoe. Tovə ısətən doeşon pidəni!.. (Dumoş bəbe) Redaksiyaku: Ve hurmətinə Sərxan mamu, yəğen bı məqalədə çiki nomon qətəne, əvon ıştə cəvobə həxiku istifodə bəkarden, əncəx şımə çəmə qəzeti həxədə səhfə fikədəşon 1. “Tolışi Sədo” qəzeti sənədon səhih nin, bə qornə d-r Hilal Məmmədov 2011-minə sori iyunə manqədə çə qəzeti dərci oqətşe, (oqətəş nəbəy əy hejo 2011-minə sorədə əqətin) həminə manqiku az “Tolışon Sədo” nomədə ın qəzeti calinə dərc kardedəm, bı qəzetədə bə həmməkəsi nıvıştəy de hurməti dyə kardedəm, ğərəyz təhqiri har forma nıvıştəyon doydəm. 2. D-r Hilal Məmmədov həbs beədə çəmə qəzeti 1 sinış hestbe, yəne şımə votəy səhih ni, qəzeti nom peş d-r Hilal Məmmədovi həbsi dəqiş bə ni, əyən bəşmə nəzə bırosnom ki, d-r Hilal Məmmədovi mudafiədə ın qəzeti mıstosna yolə xidmətonış bə, heste, bəbeyən. De hurməti: R. Cəlilov
Òîëûøîí Ñÿäî
7
¹ 55 29 sentyabr 2013-íÿ ñîð
İRONIJƏ MUSA DE HIRSƏ TƏHMƏZİ BƏ VƏYƏ ŞE ( h ik oyə)
Жамал Лялязоа
I
n dıqlə dust bə hardıhəşiro deyəndı nez bəbin. Kəxəlizon çe xorok hardeku si bedənıbin. İnson ıştə ğədəriku pencğat, dağat vey əhəybən və... bə həyvon oəqardiybən. Musa əslən ironıj nıbe, çıvrəyjbe. Kəxəlizi zoə Soveti vaxtədə
bo luzi si kardeyro besənəd ovaşte piyəşe İroni sərhəd. Iştə məğsədiyən bə ixtiyor sohibon bərməlo voteydə, sıreydən bəy. Oqordıneydən əy sərhədo, xəyli nəsihət kardeydən bəçəy ıştəni, iyən bə sovxozi rəhbəron, aspardeydən diyədə bə Musa qıləy ko bıdən, benəvo vəşi nımandiy. Çe hodisə bəçəton cəmati “İronijə Musa” nom doşe bəy. Hırsə Təhməzi nomo hejo harçi oşnəy, bəştım hırd bıkəm, dıroz dəbəkəşe. İ ruj Dıreği (Değ) tərəfo diyəroə ğohomon qıləyni İronıjə Musa dəvət kardeydə bə vəyə. Hırsə Təhməziyən deştə həmro peqəteydə. Hələ
Əkbərov Ələkbər Zehni zoə moəo bıə 1958-nə sorədə Masalli rayoni Dəmbəlov diyo. Oroxniyəşe Dənbəlov həştsorə məktəb (1973), bə C. Cabbarlı nombə Akoni miyonə məktəb, Rusiyədə Norilskiədə bə Lenini iyən Krupskaya nombə Şuşinski Sovxoz Texnikum (1986) Ələkbər 1976-nə soriku Rusiyədə Norilski şəhərədə jimon kardedə deştə xeyzoni. 2005-nə soriku çe Rusiyə Əmək veterane. “Qismətinə düşən dünya” (2004), “Dağlar, sizə sözüm var” (2010), “Vətən həsrəti ilə yaşayıram” (2010) şeerə kitobon mıəllife. Dı zıvonədə: tırki bə tolışi nıvıştedə DILIM BO MƏKTƏBİ TƏVDƏ Nəv zoə be de nəv kinə, Haruj dərsbe çəmə binə. Handımone jıqo həşt sor, Ta handimon çaş əji tor. Çəmə məktəb “inistutbe”, Əbəmimon səyədə “se”. Mıəllimon alimonbin, Ha (hesbəhson) ğalibonbin.
ƏKBƏR PAŞA-44 (Masalli, Myonku: 01.09.1969) PUL BƏKƏSİ DARD ƏBINİ
Pul bəkəsi taxtış heste, Vey əcəbe, nağdış heste. Puli omey vaxtış heste, Hejo partapart əbıni. Pul bəkəsi dard əbıni. Bə iyəndı hurmət nıbo, Insof nıbo, mırvət nıbo, Arədə məhəbbət nıbo, Bı dim-bə dim pard əbıni. Pul bəkəsi dard əbıni.
Kıve, kıve çəmə məktəb? Əvbe çəmə orzu, mətləb. Əy omute bəmə hərif, Bəy loyiğe harcur tərif. Yodo hiç vaxt əv beəşıni, Çəy ruşnə hiç vaxt eəşıni. Ha omeədə bə çaşim və Dılım vey vaxt hejo təvə.
vəyə sədo rost nıbə, omeydənrəseydən əyo. Nışteydən i tərəfo, vindeydən, vəyəxıvandi 3 qılə pəs dəvastəşe kəy vədə bə doy, ğəsobi bə çəşe, Musa bə kəyxıvandi voteydə: -Xışəvand, icozə bıdə ın pəson az deştə dusti bıbırım, hozı bıkəm, vaxt dəvardeydə. Vəyəxıvand sıftə şeydə bə dumut: “Bə vəyə omə odəmən pəs bəkışte? Cəmat çiç bəvote?” Peşo roziyəti doydə: “Ğohom bə ğohomi kəynə bərəse bə??” Mıxləs, İronıjə Musa de Hırsə Təhməzi okorneydən pəson bə kəypeşkə, bırneydən, ehaşteydən bə doy xıçə. Tamə zu omeydə, çe pəson 3-nən
Vəse mənən miçon həni, Xıdo kardə çiçon həni. Asvalt bedə kuçon həni, Tul əbıni, qard əbıni, Pul bəkəsi dard əbıni. Hıtəkəson oğo məzın, Çı zəmonə oxo məzın. Əkbər Paşa, jıqo məzın, Iştı livə zard əbıni, Pul bəkəsi dard əbıni...
dən bə kəbobə bıskon. İ bısk ıştən hardeydən, i bıski doydən bə vəyə. Xoplicə hardeydən bə hevuji- bə dırozi. Vəyədə noroziyəti eqıneydə. Oxoyədə vəyəxıvand çe məsələku holi beydə, ın dıqlə dusti tojneydə vəyəo. Duston hiç vəyə puliyən doydənin, beşeydən arəo. In xəbə omeydə-rəseydə bə di. Voteydən- sıreydən. Çə vaxtiku de hard-həşi məşhur bıə ın dıkəsi vədə kam-kam səydən bə vəyon. Esə nezə ğohomi çəvon vədə səşeybu, bəyən nəzorət kardeydən. Əncəx yasədə ıştə luzi pur karde zınedən ın benəvon. (2002)
“TOLIŞON SƏDO” EDAŞTEDƏ: ƏLƏKBƏR BANDONZOƏ Ələkbərim, bandonzuvəm, Az bo eli həşi şuam. Beməktəb az çan ro ku bəm, Obə vey vaxt yarə kobəm. 09.02.2005 YAD ƏKƏNİM
Si sore ki çığın beşə(r), Hesə pibə(r) bəsə dəşə(r). Lovəm karde badəy əğli, Məmindək nim, vote, nəğli, Votem, bəşmə az bəm (şıkrə) Vote, boştə oqət ağli.
Votem, beşum az bə Dovlə, Qəcı nezbe, vote, soylə(?) Koncobiri tobin hesə, Boçi tı de dəşə(r) bəsə?..
Ənə kijon be nıznəymon, Bor dardi ni hiçi damon. Hesə (besoyb) mandə somon, Eqətə kul-kımot pobon.
Çımı ronıj pebırni(ş)e, Fikrı çımı dıl tırni(ş)e. Səm evəjəy, çaşım purbe, Rom nıvinde bomı hırbe.
Ələkbərim, az bəşərim, Çənə hestim dard kəşə(r) im. Çı umuro çəndə şənim, Az (ıştəni) yad əkənim. 09.02.2005
Tanə-tohmət jəy əy bəmı, Lap vəbəvə oməy səmı. Vote, kıve çı di məxluf? Dəjənəme bə qəvi sulf. Diron oqət tamə qorə, Şımə bədən bəka korə.
Imsornə sor yavə sore, Osmonədə avə sıre. Peş zımsoni əvəsore, Fevral nışə mart əbıni, Pul bəkəsi dard əbıni.
dumə piyon həmməy tat-tati hardeydən. Pəson rəyrə anceydən-noydən bə təşton. Kəyxıvand diyə kardeydə- vindeydə vəyəqujd kame, hədəyon mandeydə. Qıləyən pəs doydə vardey, ğohomon obıreydən, pust kardeydən, anceydən noydən bə qujdisə. İronıjə Musa ovardeydə bə vəyəxıvandi voteydə: -Boyli, həni ıştə dastımon dənoə, icozə bıdə, hejo pəsə kəbobiyən əmə hozı bıkəmon bo vəyə. Həvoy-kəlom. Həni kəbobpatəkəsi vanq məkə, əlovə bə xarc dəməşi. Kəxobə değıjən çı bızıni ımon odəmbəhən, rozi beydə. Qoççım Musa, qoççım Təhməz! Bənə neçi həmlə kardey-
YAD BEDƏMON Ko çı koysə emə vebən, Taməmonən ibəse bən. (Iştənion) həni ni bən, Qədə-qədə yad bedəmon.
OVŞİM ÇƏMƏ PENCƏDƏ
Çayır budə aləf ni, Xəy-bərəkət yoncədəy. Ovşim çəmə pencədə.
Bə diyo şə ru heste, Rostisə vey du heste. Hınə heste, zu heste Cohilədə, qəncədə. Ovşim çəmə pencədə.
Peqət ğələm-vərəği, Pehand şeer, vərsəği. Sa-sa bıjən ərəği, Məşi penco-pencoədə. Ovşim çəmə pencədə.
Xoroki peşe çoke, Qıledə şe-şe, çoke. Bə məydon beşe çoke. Hejo mənışt kıncədə. Ovşim çəmə pencədə.
Piyəjen piebə- zandəni. Qujdış emə, zində ni. Aşpeş pate zındəni, Qıno vində çamçədə. Ovşim çəmə pencədə.
Beğeyrətdə şərəf ni, Bə xəymandi tərəf ni.
Şəkə bəbe şin bəkəs, İmon bəkəs, din bəkəs.
Votdən pulən rəstəniye, Umri səydə(r) maştə niye. Həni hejo çaşmon təye. Qədə-qədə yad bedəmon. Çənə bəbe ğıybət karde?.. Imən qıləy yolə darde. Ki bokisə mandə (marde) Qədə-qədə yad bedəmon. Çok bedəmon ta bə vaxti, Çoknə beştə subayəti. Qındəmon çı ləyoğəti. Qədə-qədə yad bedəmon. Ələkbərim, yolon ( p)ərim, Bo dust-(oşnə) ( qardə) çərim. Deştə eli baxtəvərim. Qədə-qədə yad bedəmon. (Boən həni yad nıbəmon!) 09.01.2005
Tolışədə qin bəkəs Pəydo bedə Qəncədə, Ovşim çəmə pencədə. Həvo yaman peqardə. Voşi şır-şır ekardə. Votdən: Çə vaxto qardə Mısılmon ğılıncədə. Ovşim çəmə pencədə. Ha Əkbər, xal eqındə, Sa penco bal eqındə, Bətı medal eqındə Ğələynə bırıncədə, Ovşim çəmə pencədə.
¹ 55 29 sentyabr 2013-íÿ ñîð
Məydonların bİr qolu – Cəlİlovlar
rəzzaq Xansuvar Talışxanov Tədqiqatçı-jurnalist
A
zərbaycanımızın qədim diyarlarından biri olan Talış mahalı öz füsünkar təbiəti ilə yanaşı öz qədim tarixi ilə də seçilir. Bu tarixin qədimliyini göstərən amillərdən biri də onun tayfa birlikləri və ziyalı nəsilləridir. Heç təsadüfi deyil ki, Talış diyarında tanınmış zadəgan nəsillər, eləcə də böyük tayfalar vardır. Talış diyarından çıxan bu nəsillərdən bir qismi: Talışxanovlar, Mehmandarovlar, Nurullabəyovlar, Kələntərovlar təkcə bu diyarın yox, həm də Azərbaycanımızın ictimai-siyasi mühitində öz sözünü demişdir. Bunlarla yanaşı diyarın özündə də birləşmiş böyük tayfalar və nəsillər vardır: Qədim Değ Əmirlər (xan, bəy) nəsli, Seyid Piran nəsli, Orand Tayfa birliyi, Alar Tayfa birliyi və Məydonlar nəsli. Sözü gedən Məydonlar nəsli öz mənşəyini Talış dağlarının qoynunda yerləşən Anzoli (qədim adı Ənzoli) kəndində yaşamış Şahnəzərin ləqəbi olan Məydondan almışdır. Məydonlar patranomiyasının yaranması XIX əsrin əvvəllərinə aiddir. Yerli sakinlərin rəvayətlərinə əsasən sözü gedən Şahnəzər çox qüvvətli bir gənc olmuşdur. Və “Məydon” ayamasını da o çox güclü bir pəhləvanı güləş meydanından çıxartdığına görə qazanmışdır. O zamanlar talış adətlərinə görə güləş yarışları keçirilərdi və talış kəndlərinin bir çoxunda güləş meydanları – “cənqə məydonon” (cəng meydanları) var idi. Sözü gedən hadisə Çayrud kəndi yaxınlığında “Siyovna” adlanan cəng meydanda baş verir. Həmən cəng meydana gələn İranın Sərab şəhərindən olan bir pəhləvan meydanda gəzərək özünə rəqib axtarırmış. Rəqibini yıxacağı təqdirdə bir illik bac tələb edirmiş. Çayrud kəndinin kəttası istəmirdi ki, İrandan gəlmiş pəhləvan burda “at oynatsın”. Buna görə də yaxinliğda yaşayan gənc Şahnəzəri yanına çağırıb, ona meydana çıxmağı tapşırır. Şahnəzər, güləş fəndlərini bilməməsinə baxmayaraq öz duasını edib, meydana çıxır. O, Sərablı pəhləvana yaxınlaşıb, əl verib görüşür Òÿñèñ÷è: ÐàôèãÚÿëèëîâ Òåë.:+99470 610-23-16 Å-ìàèë: celilovrafiq@mail.ru Ãÿçåòèí åëåêòðîí âàðèàíòûíû
tàlèsh.îðý ñàéòûíäà îõóéà áèëÿðñèíèç
və “gəl ilk olaraq bir-birimizin əlini sıxaq” deyir. Pəhləvan Şahnəzər ilə razılaşır və ilk olaraq o Şahnəzərin əlini sıxır. Şahnəzər öz növbəsində Sərablı pəhləvanın əlini sıxanda pəhləvanın barmaqlarının ucu partlayır, dırnaqlarından qan axmağa başlayır. Bunu görən Sərablı pəhləvan gənc Şahnəzərdən qorxaraq güləşmədən “cənqə məydon”ı tərk edir. Həmin meydanda toplaşanların hammısı Şahnəzəri “məydon bo Şahnəzəri mande” (meydan Şahnəzərə qaldı) kəlməsi ilə alqışlayırlar. Şahnzər, bu qələbəsindən sonra öz adıyla deyil, “Məydon” olaraq çağırılmağa başladı və ondan sonra gələn övladlarına Məydonlar ləqəbi verildi. Rəvayətdən bizə bəlli olur ki, Məydonlar tayfasının adının yaranması məhs onların ulu babaları olan Şahnəzərin güləş meydanında döyüşdüyü ləqəbə görədir. Maraqlı bir fakt da bundadır ki, indiki Məydonilərin kökü Anzolu kəndi ilə bağlıdır. Anzolu sözünün toponimikasına fikir verəndə çox maraqlı bir izah ortaya çıxır. Bir çoxlarının dediyinə görə Anzolu sözü İranda yerləşən liman şəhəri olan Ənzəli ilə bağlıdır. Digər tədqiqatçılara görə Nəmin şəhərinin yaxınlığında yerləşən Anzo kəndi ilə bağlıdır. Həm də kəndin əsasının XVIII əsrin ortalarında salınması tədqiqatçı alim Nəzir Nəzərovun verdiyi məlumatlar və etnoqraf Qəmərşah Cavadovun “Talışlar” adlı etnoqrafik monoqrafiyasında bildirilmişdir. Mənim fikrimcə isə kəndin adı çox maraqlı görsənsə də, elə sözü gedən Məydonla bağlıdır. İlk öncə onu deyim ki, kəndin yaranması heç də XVIII əsrin ortaları yox, XVIII əsrin sonu XIX əsrin əvvələri olmuşdur. Bunun sübutu olaraq arxiv sənədlərinə baxaq: Anzolu kəndinin evlərinin siyahısının statistikası. 1873-cü il 20 ev 1863-cü il 17 ev 1849-cu il 12 ev 1842-ci il 9 ev 1829-cu il 6 ev 1814-cü il 3 ev 1809-cu il 2 ev Arxiv sənədindən gördüyümüz kimi 1809cu ildə Anzolidə 2 ev olmuşdur. Kəndin yaranması da məhs bu iki evdən başlamışdır. Şübhəsiz bu evlərin birində Şahnəzər yaşayıb, çünki arxivə istinad etsək Şahnəzərin böyük oğlu olan Əlinəzər 1799-cü ildə Anzolidə doğulmuşdur. Nəzərə alsaq ki, Əlinəzər Şahnəzərin böyük oğlu olmuşdur və bu minvalla biz ortaq məxrəc olaraq Şahnəzərin təvəllüdünün təqribən 1770-ci il qeyd edə bilərik. Şahnəzərin harada doğulması və ya haradan Anzoluya gəlməsi barədə dəqiq bir fakt yoxdur. Amma bəzi məlumatlarda Şahnəzərin, qardaşı ilə bərabər Nəmindən buralara gəldiyi söylənilir. Həmən rəvayətlərdə həmçinin
Ðåäàêñèéàíûí öíâàíûíà ýþíäÿðèëÿí ÿëéàçìàëàð ìöÿëëèôëÿðÿ ãàéòàðûëìûð âÿ ìÿòíëÿðÿ ðÿé âåðèëìèð. Ôàêòëàðà ýþðÿ éàëíûç ìöÿëëèôëÿð ìÿñóëèééÿò äàøûéûðëàð. Ìöÿëëèôëÿðëÿ ðåäàêñèéàíûí ìþâýåéè óéüóí ýÿëìÿéÿ áèëÿð.
Цфцг-С ММЖ (ВЮЕН 1800107871)
Anzolu kəndinin Азярбайжанда бир чох дилляря йазылы, шифащи əsasının məhs M a y d o n l a r бизнес, Нотариал тяржцмяляр вя мятнлярин tərəfindən qoyul- йыьылмасы хидмятини тягдим едир. Биз Азярduğu bildirilir. Arxivdən də görürük байжан, Рус, Инэилис, Талыш, Фарс вя с. дилляki, 1809-cu ildə ря йазылы тяржцмяляр едирик. Ятрафлы мялуAnzoludə iki ev olмат алмаг вя йа хидмятляримиздян бящряmuşdur. Çox guman ki, bu evlərin лянмяк цчцн birində Şahnəzər, digərində isə qar(012) 564-68-91 нюм ря си ня daşı yaşamışdır. Şahnəzərin oğlu зянэ едя вя йа Əlinəzərin 1799-cu жоммержиал_манаэер@уфуг.аз ildə Anzoludə doğulması da Anе лект рон цн ва ны мы за йа за раг zolunun təməlinin яла гя сах ла йа би ляр си низ. məhz Məydonlar tərəfindən qoyulduğunu isbatlayır.. məd, Talıb, Vəsmə, Xanım. Cəlilin böyük Məydonlar nəslinin seyid olması haqqın- oğlu Salehin oğlu olmamışdır. Onun Kida bəzi mülahizələr vardır. Ehtimal olunur ki, fayət adında bir qızı olub. Cəlilin ikinci Şahnəzərin ulu babası Seyid Suleyman olub. oğlu Bəşirin iki övladı olmuşdur: Qafar və Seyid Piran nəslinin şəcərələrinin birində Şah- Xədicə. Cəlilin üçüncü oğlu olan Qəribxanın nəzərin adı qeyd olunsa da, bu hələ öz sübutunu yeddi oğlu və bir qızı olmuşdur: Musa, tapmayıb. Hər halda Seyid Piran nəslinin Murtəza, Ağaxan, Nəzir, Nəzər, Ataxan və davamçıları özlərində Mir titulunu qoruyublar. Salman. Cəlilin dördüncü oğlu olan ŞivəxAmma ki, Məydonlar nəslinin çox az qismində anın iki oğlu olmuşdur: Rəhmət və Oğlan. Mir tituluna rast gəlmək mümkündür. Biz Cəlilin beşiinci oğlu Məmmədin Zahid adıninkar eləmirik ki, Məydonlaar seyid nəslidir. da bir oğlu olmuşdur. Cəlilin altıncı oğlu olan Talıbın dörd oğlu və bir qızı olmuşdur: Anzolu kəndinin əsasını qoymuş və kəndin Əbiəli, Naib, Şahrıza, Şahab və Ruxsarə. adı belə onlara məxsus olan Məydonlar nəsCəlilin nəslindən olanlar Cəlilov və Şivəxli, yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi ehtimallara anov soyadı daşıyırlar. Cəlilovlar nəslindən görə 1770-ci ildə doğulan, tayfa başçısı olan alimlər, jurnalistlər və bir çox ziyalılar Şahnəzərdən başlayır. Şahnəzərin, bundan çıxmışdır. Respublika Talış Mədəniyyət sonra Məydon kimi adlandırılan şəxsin dörd Mərkəzinin sədri və “Tolışon Sədo” qazetinin oğlu olmuşdur: Əlinəzər, Haqqnəzər, Bəcan, təsisçisi Rafiq Cəlilov, həmçinin “Futbol Gülnəzər. Məydonun böyük oğlu Əlinəzər Press” qəzetinin və saytının təsisçisi Elçin (1799- 1873) kəndçilik, maldarlıqla məşğul Cəlilov, talış dilində şerləri göz oxşayan Tofiq Nicat və Ruslan Şahlar da bu nəslin olmuşdur. XIX əsrin ortalarında Məydonlar davamçılarıdır. nəslinin böyük ağsaqqalı olmuşdur. Əlinəzərin Ümumi Məydonlar nəsli Talış diyarının bir yeddi oğlu olmuşdur: İmamnəzər (1829- ?), çox kəndlərində yayılmışlar, doğma yurdları Lələ (1834 - ?), Cəlil (1839 - ?), Şərbət (1843- olan Anzolu kəndindən başqa Massalıda, ?), Ağarəşid (1848- ?), Ağanəzər (1850- ?), Lənkəranda, Sumqayıtda, Bakıda və bir sıra Şahmar (1863- ?). xarici ölkələrdə yaşayirlar. Əlinəzərin ortancıl oğullarından biri olan Cəlil 1839-cu ildə Anzolu kəndində anadan Mənbələr: olmuşdur. 1873-cü ilin Arxiv sənədinə istinad olaraq bildirilir ki, Cəlil öz qardaşı İmam1. “Şahaba mamu qəp jə əhvoloton” “Tolışi nəzərin evində yaşamışdır. Kəndçilik və Sədo” qəzeti N: 8 (116) 18 fevral 2011-ci il 2. Azərbaycan Mərkəzi Arxivi maldarlıqla məşğul olan Cəlil çoxlu malFond 10 op 1 dok 23. qaranın sahibi idi. 1880-ci ildə Caynəvud Fond 10 op 1 dok 114. kəndinə köçmuşdür. Və elə həmin ildə, Fond 43 op 2 dok 7202 həmin kənddə özü üçün ev tikdirmiş və oraFond 84 op 1 dok 1-9 da yaşamışdır. XIX əsrin sonlarında vəfat et3. Gürcüstan Tarixi arxivi : Fond 84 dok 10. mişdir. Caynəvud kəndinin ilk sakinlərindən 4. Qəmərşah Cavadov "Talışlar” olan Cəlilin yaşadığı əraziyə Cəlilə kujə 5. Rusiya Xarici Siyasət arxivi 1808-1810 ci ildeyirlər. lər. Cəlilin altı oğlu, iki qızı olmuşdur: Saleh (1866- ?), Bəşir, Qəribxan, Şivəxan, Məm-
Ãÿçåò ßäëèééÿ Íàçèðëèéèíäÿ ãåéäÿ àëûíìûøäûð. Ãåéäèééàò íþìðÿñè:3462 Òèðàæ: 1000
Щесаб нюмрряси: АЗН цчцн: "Банк оф Баку" АСЖ Йасамал филиалы Жялилов Рафиг Шащрза оьлу щесаб нюмряси 3801000000159315 ВЮЕН 1700038881 код 506322 мцхбир щесаб 0137010007944 С.W.Ы.Ф.Т ЪББКАЗ22
УС Долларс: Ъалылов Рафиэ Сщащрза оэщлу АЖЖ Н 3811001000159315 ИНТЕРМЕДИАРЙ БАНК Стандард Жщартеред Банк, Неw Йорк ЖОРР. АЖЖ. 3582023389001 СWЫФТ: СЖБЛУС33 БЕНЕФЫЖЫАРЙ БАНК: "Банк оф Баку" ОЪС С.W.Ы.Ф.Т. ЪББКАЗ22 Баку, Азербаиъан