LE
MONDE
EΛΛΗΝΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ
diplomatique
ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΑΠΟ ΤΗ ΣΕΛΙΔΑ 35
σαία στρώματα πληρώνουν, με τη σειρά τους, το τίμημα της επισφάλειας, των ελεύθερων συναλλαγών και του κόστους των σπουδών, τόσο ευκολότερη καθίσταται η συσπείρωση μιας πλειοψηφικής συμμαχίας. Συσπείρωση, αλλά με ποιο στόχο; Οι πολύ γενικές ή οι πολυάριθμες διεκδικήσεις πασχίζουν να βρουν πολιτικά ερείσματα και μακρά διάρκεια. «Σε μια συνέλευση όλων των ηγετών των κοινωνικών κινημάτων», μας εξηγούσε πρόσφατα ο Αρτούρ Ενρίκε, πρώην πρόεδρος της Ενιαίας Κεντρικής Επιτροπής Εργατών (CUT), του σημαντικότερου συνδικάτου της Βραζιλίας, «μάζεψα τα διάφορα κείμενα. Η ατζέντα των κεντρικών συνδικάτων περιελάμβανε 230 σημεία, των αγροτών 77 κ.ο.κ. Τα πρόσθεσα όλα. Αποτέλεσμα, πάνω από 900 προτεραιότητες. Και ρώτησα: ‘Τι ακριβώς κάνουμε με όλα αυτά’»; Στην Αίγυπτο, την απάντηση έδωσαν... οι στρατιωτικοί. Η λαϊκή πλειονότητα αντιστάθηκε για μύριους εξαίρετους λόγους στον πρόεδρο Μοχάμεντ Μόρσι, αλλά, ελλείψει άλλου στόχου πλην της πτώσης του, παρέδωσε την εξουσία στον στρατό. Με κίνδυνο να γίνει σήμερα όμηρός του και αύριο θύμα του. Γιατί το να μην έχεις οδικό χάρτη σε κάνει συχνά εξάρτημα αυτών που έχουν. Ο αυθορμητισμός και ο αυτοσχεδιασμός είναι δυνατόν να εμπνεύσουν μια επαναστατική στιγμή. Δεν διασφαλίζουν, ωστόσο, μια επανάσταση. Τα κοινωνικά δίκτυα έχουν ευνοήσει την οργάνωση των διαδηλώσεων. Η απουσία επίσημης οργάνωσης απέτρεψε -προσωρινά- την αστυνομική επιτήρηση. Όμως, η εξουσία κατακτάται ακόμα με ιεραρχικές δομές, με χρήμα, με στρατιωτικούς, με εκλογικούς μηχανισμούς και με στρατηγική: ποιο κοινωνικό μπλοκ και ποια συμμαχία για ποιο πρόγραμμα; Η μεταφορά του Ακαρντό εφαρμόζεται εδώ: «Η παρουσία όλων των κομματιών ενός ρολογιού στο ίδιο τραπέζι από μόνη της δεν επιτρέπει σε κάποιον να το κάνει να λειτουργήσει χωρίς σχέδιο συναρμολόγησης. Το σχέδιο συναρμολόγησης είναι η στρατηγική. Στην πολιτική, μπορείς είτε να βγάλεις διαδοχικές κραυγές είτε να σκεφτείς πώς θα συναρμολογήσεις τα κομμάτια»6. Το να ορίσεις κάποιες βασικές προτεραιότητες, να δομήσεις τον αγώνα γύρω από αυτές και να σταματήσεις να περιπλέκεις τα πάντα προκειμένου να αποδείξεις τη δική σου μαεστρία, σημαίνει να παίζεις τον ρόλο του ωρολογοποιού. Γιατί, «μια επανάσταση τύπου Wikipedia, όπου ο καθένας προσθέτει το δικό του περιεχόμενο», δεν θα επιδιορθώσει το ρολόι. Τα τελευταία χρόνια, κάποιες κατά τόπους δράσεις, εκρηκτικές και πυρετώδεις, γέννησαν μια μορφή αμφισβήτησης ερωτευμένης με τον εαυτό της, έναν γαλαξία ανυπομονησίας και αδυναμιών, μια διαδοχή απογοητεύσεων. Στον βαθμό που η μεσαία τάξη αποτελεί συχνά τη ραχοκοκαλιά αυτών των κινημάτων, μια τέτοια ασυνέπεια δεν πρέπει να μας προκαλεί έκπληξη: η τάξη αυτή ενώνεται με τα λαϊκά στρώματα μόνο σε συνθήκες ακραίου κινδύνου και υπό την προϋπόθεση ότι θα αναλάβει και πάλι σύντομα την ηγεσία της δράσης. Ωστόσο, όλο και πιο συχνά τίθεται το ζήτημα της σχέσης με την εξουσία. Αφού κανείς δεν μπορεί ακόμα να φανταστεί ότι τα μεγάλα κόμματα και οι υπάρχοντες θεσμοί θα μεταβάλουν, έστω και λίγο, τη νεοφιλελεύθερη τάξη, μεγαλώνει ο πειρασμός να δοθεί έμφαση στην αλλαγή νοοτροπίας αντί για την αλλαγή δομών και νόμων, να παρατήσει κανείς το εθνικό πεδίο, να επενδύσει ξανά στην τοπική, στην κοινοτική κλίμακα, με την ελπίδα πως θα δημιουργηθούν κάποια εργαστή-
Οι νεοφιλελεύθεροι κατάφεραν να ριζώσουν τόσο βαθιά την ιδέα ότι «δεν υπάρχει εναλλακτική λύση», ώστε να πείσουν και τους αντιπάλους τους, σε σημείο που αυτοί να ξεχνούν καμιά φορά και τις δικές τους προτάσεις... ρια για μελλοντικές νίκες. «Μια ομάδα στοιχηματίζει στα κινήματα, τις διαφορετικές τάσεις χωρίς κεντρική οργάνωση», συνοψίζει ο Βαλερστάιν. «Μια άλλη υποστηρίζει ότι χωρίς πολιτική εξουσία δεν μπορείτε να αλλάξετε τίποτα. Σε όλες τις κυβερνήσεις της Λατινικής Αμερικής γίνεται η ίδια συζήτηση». Οφείλουμε, όμως, να προσμετρήσουμε τη δυσκολία του πρώτου στοιχήματος. Αφ’ ενός, μια αλληλέγγυα άρχουσα τάξη, με γνώση των συμφερόντων της, κινητοποιημένη, κυρίαρχη της δημόσιας σφαίρας και της πολιτικής ισχύος. Αφ’ ετέρου, αμέτρητες ενώσεις, συνδικάτα, κόμματα, με μάλλον μεγαλύτερο μέλημα να διαφυλάξουν τα κεκτημένα τους, την ιδιαιτερότητά τους, την αυτονομία τους και με τον φόβο να αφομοιωθούν από την πολιτική εξουσία. Βέβαια, ενίοτε μεθούν από την ψευδαίσθηση του Διαδικτύου που τους κάνει να πιστεύουν ότι η δύναμή τους μετράει γιατί διαθέτουν μια ιστοσελίδα. Τότε, η «οργάνωσή τους στο δίκτυο» γίνεται η θεωρητική μάσκα της απουσίας οργάνωσης, στρατηγικής σκέψης, καθώς το δίκτυο δεν προσφέρει άλλη πραγματικότητα από την κυκλοφορία ηλεκτρονικών ανακοινωθέντων, τα οποία ο καθένας αναπαράγει και κανένας δεν διαβάζει. Η σχέση ανάμεσα στα κοινωνικά κινήματα και τα θεσμικά όργανα ή τους αντιεξουσιαστές και τα κόμματα υπήρξε ανέκαθεν προβληματική. Εφόσον δεν υπάρχει πλέον ένας βασικός στόχος, μια
«γενική γραμμή» -πόσο μάλλον κάποιο κόμμα ή συνασπισμός που να την ενσαρκώνει-, πρέπει να «αναρωτηθούμε πώς να δημιουργήσουμε το όλον με αφετηρία το μέρος». Ο ορισμός κάποιων προτεραιοτήτων που να στοχεύουν ευθέως την εξουσία του κεφαλαίου θα μας επέτρεπε να οπλίσουμε τα αγνά αισθήματα, να επιτεθούμε στην καρδιά του συστήματος και να ανακαλύψουμε τις πολιτικές δυνάμεις που είναι διατεθειμένες για κάτι τέτοιο. Σημασία, πάντως, θα έχει να απαιτήσουμε από αυτές να δοθεί στους ψηφοφόρους η δυνατότητα να ανακαλούν μέσω δημοψηφίσματος τους εκλεγμένους τους άρχοντες πριν από τη λήξη της θητείας τους. Το Σύνταγμα της Βενεζουέλας παρέχει από το 1999 αυτή τη δυνατότητα. Πολλοί αρχηγοί κυβερνήσεων έλαβαν μείζονες αποφάσεις (ηλικία συνταξιοδότησης, πολεμικές επιχειρήσεις, συνταγματικές συνθήκες) χωρίς ο λαός να τους έχει δώσει προηγουμένως τη σχετική εντολή. Έτσι, ο λαός θα είχε το δικαίωμα να πάρει με άλλο τρόπο την εκδίκησή του αντί να τοποθετήσει στην εξουσία τα δίδυμα αδέλφια εκείνων που πρόδωσαν την εμπιστοσύνη του. Είναι αρκετό να περιμένει κανείς την ώρα του; «Στις αρχές του 2011, δεν είχαμε απομείνει παρά έξι άτομα στο Συνέδριο για τη Δημοκρατία (Congrès pour la République [CPR])», μας υπενθυμίζει ο Τυνήσιος πρόεδρος, Μονσέφ Μαρζούκι. «Εντούτοις, αυτό δεν εμπόδισε το CPR να καταλάβει τη δεύτερη θέση στις πρώτες δημοκρατικές εκλογές που διεξήχθησαν στην Τυνησία λίγους μήνες αργότερα...». Στο σημερινό πλαίσιο, ο κίνδυνος μιας υπερβολικά παθητικής, υπερβολικά ποιητικής αναμονής, θα ήταν να δούμε κάποιους άλλους, πέρα από εμάς -λιγότερο υπομονετικούς, λιγότερο διστακτικούς και πιο επίφοβους- να οικειοποιούνται τη στιγμή για να εκμεταλλευτούν προς όφελός τους μια απελπισμένη οργή που αναζητά στόχους και όχι απαραίτητα τους καλύτερους. Καθώς, εξάλλου, το έργο της κατεδάφισης της κοινωνίας δεν σταματά ποτέ από μόνο του, κινδυνεύουμε να απολέσουμε ερείσματα ή εστίες αντίστασης απ’ όπου θα μπορούσε να ξεκινήσει μια πιθανή ανασυγκρότηση (μη εμπορικές δραστηριότητες, δημόσιες υπηρε-
Όσο πιο γρήγορα ανακτήσει μια χώρα τα φορολογικά έσοδα που εξαφανίστηκαν ύστερα από τριάντα χρόνια νεοφιλελευθερισμού, τόσο πιο γρήγορα θα απεγκλωβιστεί από τη θηλιά που της έχουν επιβάλει σίες, δημοκρατικά δικαιώματα). Πράγμα που θα καθιστούσε ακόμα δυσχερέστερη μια μεταγενέστερη νίκη. Η παρτίδα δεν είναι χαμένη. Η ουτοπία του φιλελευθερισμού έχει κάψει το δικό της μερίδιο στο όνειρο, στο απόλυτο, στο ιδανικό, στοιχεία χωρίς τα οποία τα σχέδια για την κοινωνία μαραίνονται και στο τέλος πεθαίνουν. Το μόνο που παράγει πια είναι προνόμια, ψυχρές ή νεκρές υπάρξεις. Θα γυρίσουν, λοιπόν, τα πράγματα. Ο καθένας από εμάς μπορεί να συνεισφέρει ώστε αυτό να γίνει λίγο νωρίτερα. Paul Krugman, «When zombies win», The NewYork Times, 19-12-2010. 2 Immanuel Wallerstein, «Latin America’s leftistdivide», International Herald Tribune, Νεγίσυρ-Σεν, 18-8-10. 3 Βλ. «Pourquoi le Plan B n’augmentera pas les salaires», Le Plan B, n° 22, Παρίσι, ΦεβρουάριοςΜάρτιος 2010. 4 Από 116% έως 66% του ΑΕΠ το 1945-1955 στην πρώτη περίπτωση, από 216% έως 138% στη δεύτερη. 5 Βλ Frédéric Lordon, «Να βγούμε από το ευρώ; Αλλά πώς;», http://www.monde-diplomatique.gr/spip.php ?article457. 6 Alain Accardo, «L’organisation et le nombre», La Traverse, n° 1, Γκρενόμπλ, 2010, http://www.lesrenseignements-genereux.org/traverse/10428. 1
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΚΟΡΙΝΑ ΒΑΣΙΛΟΠΟΥΛΟΥ