biennale_catalogus_2011

biĂŤnnale kijkd u i n 2 0 1 1 chemistry - creating new worlds

biĂŤnnale kijkduin 2011

2 3

chemistry - creating new worlds

“Wetenschappers en kunstenaars worden beiden gedreven door verwondering, creativiteit, universaliteit en ontroering. Ze stellen zich open op, weten niet alle antwoorden, maar stellen vragen en willen verder komen.

Kunst is vaak het gevolg van een persoonlijke zoektocht, terwijl wetenschappers samenwerken en elkaar opstuwen. Ik zou het prachtig vinden als de kunst er in slaagt beelden te vinden bij de kennis die wij produceren.”

Prof. dr. Robbert Dijkgraaf

“Scientists and artists are both driven by surprise, creativity, universality and emotion. They are open, but do not know all the answers, they ask questions in order to move forward. Art is often a personal search, whilst scientists work together and support each other. I would find it wonderful if art succeeds in finding images from the knowledge we produce.”

Prof. dr. Robbert Dijkgraaf

Bron I Source: SNS REAAL Fonds, Jaarverslag 2009 I Annual Report 2009

Biënnale Kijkduin 2011 biënnale kijkduin 2011 4 5

is gerealiseerd mede dankzij de financiële en/of inhoudelijke ondersteuning van Gemeente Den Haag Prins Bernhard Cultuurfonds / Hugo van Win Glasfonds SNS REAAL Fonds VSB Fonds Fonds 1818 Cultuurfonds BNG Bouwfonds Cultuurfonds Stroom Den Haag M.A.O.C. Gravin van Bylandt Stichting

chemistry - creating new worlds

Hoofdsponsor

Symposium

Bestuur I Board

Fonds BKVB Gemeentemuseum Den Haag Gerrit Rietveld Academie Vereniging van Vrienden van Modern Glas

Voorzitter Secretaris Penningmeester Bestuurslid Directeur

hoofdsponsors

De Ballade van de rijzende Zon hoofdsponsors

Gemeente Westland Cultuurfonds BNG Fonds Podiumkunsten Fonds Westland Coöperatiefonds Rabobank Westland Stichting Loswal ‘De Bonnen’ Zwinbrothers

Rabobank Den Haag en omgeving

Sponsors Shell Nederland Fortress NH Atlantic Hotel Den Haag Martifer Solar Vindico Rako Groep TU Delft Eneco AVEQ Groep CPS - Central Protection Security

Subsponsors Van Gansewinkel Awareness Adviesbureau voor Beleidsmarketing Queeste Architecten DB Activiteiten Van Maarel Sfeermakers Solits - Specialist in Sokkels Maessen Tenten Ockenburgh Tuincentrum Dave Storm Hobbykassen S & P communicatie

Team gidsen en vrijwilligers Wij danken het Team Gidsen dat tijdens de Biënnale zorgvuldig en deskundig de rondleidingen verzorgt. Ook dank aan het Team Vrijwilligers dat gedurende 25 dagen in het Biënnale Paviljoen op enthousiaste wijze de bezoekers informeert over de tentoonstelling en de aanvullende activiteiten.

Stichting Biënnale Kijkduin is sinds 31 oktober 2008 een zelfstandig rechtspersoon. Zij stelt zich tot doel om de professionaliteit te bundelen waarmee de Biënnale Tentoonstelling als internationale ontmoetingsplaats van monumentale glas- en lichtkunst in de openbare ruimte kan worden voortgezet.

Biennale Kijkduin Foundation was founded 31 October 2008 in order to provide continuity of the Biennale as a meeting place for modern open-air art with the required professional organization.

drs. J.H.H.J. (Jan) Eikema ir. H.J.B.Z. (Jeroen) Trimbos O. (Orlando) Misseyer drs. L.A.J. (Axel) Lemmens J.M. (Hanneke) Besseling

Curatoren I Curators Angela van der Burght Hanneke Besseling

Comité van Aanbeveling Mevrouw G.T. Deetman-Dijkstra De heer prof.dr.ir. M. Eekhout Prof. TU Delft, Faculteit Architectuur De heer prof.dr. Titus Eliëns Hoofd Collecties Gemeentemuseum Den Haag, Bijzonder Hoogleraar Geschiedenis van de Industriële Vormgeving in relatie tot Kunstnijverheid, Universiteit Leiden De heer J. Franssen Commissaris van de Koningin in de provincie Zuid-Holland De heer mr. M.A.P. van Haersma Buma Dijkgraaf Hoogheemraadschap Delfland De heer drs. Job Meihuizen Programmamanager Premsela, Dutch Platform for Design and Fashion Richard Meitner, kunstenaar Professor aan de Faculteit Wetenschap en Technologie Nieuwe Universiteit Lissabon De heer dr. Albertjan Peters Voorzitter Vereniging van Vrienden van Modern Glas Caroline Prisse, kunstenaar Hoofd Glasafdeling Gerrit Rietveld Academie De heer Arend-Jan Weijsters Directeur Nationaal Glasmuseum Leerdam

Inhoud 7

VOORWOORD I FOREWORD J.J. van Aartsen, Burgemeester

8

OVER CHEMIE EN DUURZAAMHEID I ON CHEMISTRY AND SUSTAINABILITY Drs. J.H.H.J. Eikema

9

VERBINDEN I CONNECTING Hanneke Besseling

12

WE ARE ALL ... CHEMICAL Piet Bogaards

13

CO 2- NEUTRALE TENTOONSTELLING I CO 2 NEUTRAL EXHIBITION Ing. Paul Bastianen

14

SYMPOSIUM ‘TRANSPARENT VISION – THE ART AND SCIENCE OF GLASS’

15

SYMPOSIUM PROGRAM and GUIDED TOUR

16

BALLADE VAN DE RIJZENDE ZON I BALLAD OF THE RISING SUN Jan Doms

19

GLASS MATTERS! - HOW GLASS CHANGED THE WORLD Angela van der Burght

25

DE DOORZICHTIGHEID OMARMD, BEROOFD OF GETRANSFORMEERD TRANSPARENCY EMBRACED, STRIPPED OR TRANSFORMED Arend-Jan Weijsters

29

GLAS IS EEN WONDER I GLASS IS MAGIC Ed Annink

34

MARIËLLE VAN DEN BERGH

NL

36

PIEKE BERGMANS

NL

38

WOUTER BOLANGIER

BE

40

WOUTER BOLANGIER

BE

42

TITIA EX

NL

44

ANN VERONICA JANSSENS

BE

46

LUKE JERRAM

UK

48

KNOL ONTWERP

NL

50

BRUCE MUNRO

UK

52

LUCY AND JORGE ORTA

FR/ARG

54

LUCY AND JORGE ORTA

FR/ARG

56

TRÓNDUR PATURSSON

DE/FO

58

CAROLINE PRISSE

NL

60

SASKIA VAN DER STEEN

NL

62

KOEN VANMECHELEN

BE

64

ARNOUT VISSER

NL

66

WOKMEDIA

UK/CH

68

DANA ZÁMEČNÍKOVÁ

CZ

70

UDO ZEMBOK

FR

72

SUNNY VAN ZIJST

BE

biĂŤnnale kijkduin 2011

6 7

chemistry - creating new worlds

Voorwoord Cultuur is van levensbelang voor een stad. Het culturele aanbod bepaalt per slot van rekening in hoge mate de aantrekkingskracht van steden voor bewoners, bezoekers, bedrijven en, in het specifieke geval Den Haag, internationale instellingen.

Kunst en cultuur bieden ons ontspanning, scherpen onze geest en verruimen onze blik. Den Haag mag zich verheugen in twee openbare kunsttentoonstellingen van internationaal niveau: Den Haag Sculptuur in het historische centrum, dit jaar voor het eerst in samenwerking met museum Beelden aan Zee en daarnaast Biënnale Kijkduin aan de kust van Kijkduin. Twee evenementen die elkaar goed aanvullen en zo het kunstaanbod in Den Haag verrijken.

De opening van de Biënnale Kijkduin 2011 door H.M. Koningin Beatrix markeert het tienjarige bestaan van dit evenement, dat in 2001 van start ging als ‘Boulevard des Sculptures’. De eerste editie werd bekroond met de Haagse Promotie Prijs. In de jaren erna ontwikkelde deze tentoonstelling van beeld- en glaskunst zich tot een manifestatie van glas- en lichtkunst waaraan vooraanstaande kunstenaars uit binnen- en buitenland zich verbonden. De editie ’Reflecties aan Zee’ in 2007 werd eveneens geopend door H.M. de Koningin.

Het thema van 2011 ‘CHEMISTRY - Creating new Worlds’ sluit aan bij het door de Verenigde Naties uitgeroepen ‘Jaar van de Chemie 2011’, waarin de verworvenheden van de chemische wetenschap op het gebied van milieu, natuur, energie, gezondheid en duurzaamheid onder de aandacht wordt gebracht. De kunstenaars geven uiting aan hun relatie tot het thema. Zij nemen stelling, bezingen en becommentariëren de maatschappelijke aspecten van de chemische wetenschap. Waar kan dat beter dan in Den Haag, de tweede VN-stad, van waaruit de Organisation for the Prohibition of Chemical Weapons (OPCW) niet alleen toeziet op de naleving van het verbod op chemische wapens maar ook bijdraagt aan de internationale samenwerking op het gebied van chemie voor vreedzame doeleinden?

Bij deze editie maakt ook een symposium deel uit van de Biënnale Kijkduin. In het Gemeentemuseum Den Haag delen wetenschappers, glasexperts en glasproducerende ondernemers hun kennis en ervaring met studenten, docenten en universiteiten uit verschillende Europese landen. Een nieuw initiatief dat op inspirerende wijze bijdraagt aan de positie van Den Haag als kennis- en studentenstad.

Ik ben ervan overtuigd dat Biënnale Kijkduin 2011 een nieuw hoogtepunt zal betekenen in de traditie die het evenement inmiddels heeft opgebouwd. Een traditie die de kandidatuur van Den Haag om te worden uitgeroepen tot Culturele Hoofdstad 2018 ongetwijfeld versterkt.

J.J. van Aartsen Burgemeester Den Haag I Mayor of the city of The Hague

Culture is vitally important for a city.

After all, the cultural offerings of cities determine largely the attraction they have for their residents, visitors, businesses and, in this specific case The Hague, international institutions.

The arts and culture recreate, sharpen our minds and broaden our outlook.

The Hague is proud to have two public fine art exhibitions on the international level: not only The Hague Sculpture in the historic centre of the city – this year for the first time in collaboration with museum Beelden aan Zee – but also Biennale Kijkduin at the seaside of Kijkduin. Two events complementing each other well and thus improving the art programme in The Hague.

The opening of the Biennale Kijkduin 2011 by Her Majesty Queen Beatrix marks this event’s tenth anniversary, starting in 2001 under the name of ‘Boulevard des Sculptures’. The first edition was awarded with the The Hague Promotion Prize. In the following years, this sculpture and glass art exhibition developed into an event of glass and light art to which prominent artists from home and abroad have committed themselves.

The 2007 edition ’Reflections by the Sea’ was also opened by HM the Queen.

The 2011 theme ‘CHEMISTRY – Creating new Worlds’ is in keeping with the United Nations proclamation of 2011

as the ‘International Year of Chemistry 2011’, bringing to the attention the achievements of the chemical sciences in the field of environment, nature, energy, health and sustainability. The artists express their relation to the theme. They take positions, sing the praises of and comment on the social aspects of the chemical sciences. Where else than in The Hague, the second UN city, from where the Organisation for the Prohibition of Chemical Weapons (OPCW) not only supervises the observance of the ban on chemical weapons but also contributes to the international collaboration in the field of chemistry for peaceful purposes?

This year, the Biennale Kijkduin includes a symposium. In the Gemeentemuseum The Hague scientists, glass experts and glass manufacturing entrepreneurs share their knowledge and experience with students, teachers and universities from several European countries. A new initiative that contributes in an inspiring manner to the position of The Hague as a knowledge and student city.

I am convinced that Biennale Kijkduin 2011 will be a new highlight in the tradition established by the event by now.

No doubt, this tradition will reinforce The Hague’s candidature for Cultural Capital of Europe 2018.

Over chemie en duurzaamheid biënnale kijkduin 2011 8 9

De zesde editie van de Biënnale Kijkduin staat in het teken van chemie en duurzaamheid.

Over Chemie: Het motto van de tentoonstelling is ‘Chemistry – Creating new Worlds’. Onze Biënnale neemt deel aan het Internationale Jaar van de Chemie dat onder auspiciën van de Verenigde Naties in 2011 wordt georganiseerd. De VN en UNESCO vragen met dit thema aandacht voor de verworvenheden die chemie heeft gebracht voor het welzijn van de mensen. Medicijnen, nieuwe materialen, energie en schoon drinkwater zijn daarvan belangrijke voorbeelden.

chemistry - creating new worlds

Chemie heeft ook nog een andere betekenis, die van elkaar begrijpen, aanvullen, samenwerken. Zonder chemie tussen mensen zou de ontwikkeling op aarde nog maar in de kinderschoenen staan. Het spreekt vanzelf dat voor het organiseren van de Biënnale er ook voldoende chemie tussen de bestuursleden van de Stichting moet zijn. Want het gesternte waaronder de tentoonstelling moest worden georganiseerd, was niet altijd even gunstig. De economische teruggang is nog steeds niet helemaal voorbij, wat helaas zichtbaar was in de nodige afwijzingen voor financiële bijdragen uit het bedrijfsleven. Dit gevoegd bij het feit dat bij publieke partijen de budgetten voor kunst en cultuur ook fors onder druk staan, maakte het niet eenvoudig om de tentoonstelling rond te krijgen. Toch is het voor de zesde keer gelukt. Het bestuur prijst zich zeer gelukkig met alle bijdragen van instellingen, bedrijven en niet in de laatste plaats die van de gemeente Den Haag. Dankzij alle sponsoren kan er ook in 2011 een hoogwaardige buitententoonstelling op Kijkduin worden gehouden.

Over Duurzaamheid: Veel kunstwerken op de Biënnale zijn gemaakt van glas, een materiaal dat oneindig is te recyclen zonder dat het aan kwaliteit verliest. Daarnaast zullen de betonnen blokken waarop de kunstwerken worden geplaatst, ook in een volgende editie weer gebruikt worden. Verder worden de kunstwerken aangelicht met ledlampen en komt de totale benodigde energie uit zonnepanelen. Met ondersteuning van de TU Delft is de Biënnale Kijkduin 2011 voor de eerste keer dan ook een CO2-neutrale tentoonstelling.

Het Stichtingsbestuur is H.M. Koningin Beatrix buitengewoon erkentelijk dat zij bij de opening van de Biënnale Kijkduin aanwezig wilde zijn.

J.H.H.J. Eikema Voorzitter Stichting Biënnale Kijkduin I Chairman Biennale Kijkduin Foundation

On chemistry and sustainability The themes of the sixth edition of the Biennale Kijkduin are chemistry and sustainability.

On Chemistry: The motto of the exhibition is ‘CHEMISTRY – Creating new Worlds’. Our Biennale is engaged in the International Year of Chemistry, organized in 2011 under the auspices of the United Nations. With this theme, the UN and UNESCO demand attention for the achievements of chemistry and its contributions to the well-being of humankind. Medicines, new materials, energy and clean drinking water are important examples of that.

Another meaning of the word chemistry has to do with understanding, complementing each other, cooperating. Without chemistry between people, the development on earth would still be in its infancy.

It is obvious that for organizing the Biennale there had to be sufficient chemistry between the committee members of the Foundation. Because the organization of the exhibition was somewhat ill-starred now and then. The economic recession is not completely over yet, which, regrettably, became noticeable as the business community turned down our request for financial support quite a few times. This fact, combined with the art and culture budgets of public parties being under great pressure, did not make it easy to arrange the finance. Yet we managed for the sixth time. The committee considers itself very fortunate with all contributions

from institutions, companies and not in the least from the municipality of The Hague. Thanks to all our sponsors, Kijkduin can have its high-quality open-air exhibition in 2011 too.

On Sustainability: Many works of art exhibited at the Biennale are made of glass, an endlessly recyclable material without any loss of quality. In addition, the works of art are placed on concrete blocks that will be reused for future editions. The works of art are illuminated by LED lights and solar panels will provide all necessary energy. Therefore, for the first time and with the support of the Delft University of Technology the Biennale Kijkduin 2011 will be a CO2 neutral exhibition.

The committee is extremely grateful to HM Queen Beatrix for attending the opening of the Biennale Kijkduin.

Verbinden Chemie is de leer van de verbindingen. Maar ook kunst ontstaat bij de gratie van verbindingen c.q. verbanden leggen. Inspiratie door associatie; nieuwsgierig zoeken naar combinaties, bundeling van kennis en kracht. Met het thema ‘Chemistry – Creating new Worlds’ als uitgangspunt zochten wij contact met kunstenaars en vormgevers die werken met glas en licht, de basiselementen van de Biënnale.

Twintig deelnemers uit acht landen plaatsen hun werken op boulevard en duinen.

Wij maakten ook kennis met wetenschappers, onderzoekers, studenten, universiteiten en glasproducerende bedrijven. In het Gemeentemuseum Den Haag vindt een internationaal glassymposium plaats. Elf sprekers delen hun expertise, waaronder prof.dr. Robbert Dijkgraaf, prof.dr.ir. Mick Eekhout en prof.dr. Hans Galjaard.

De verbondenheid met het milieu komt tot uiting in het CO2-neutrale karakter van de tentoonstelling. Overdag wekt een zonnepaneel de elektriciteit op die nodig is om de kunstwerken met LED-lampen aan te lichten na zonsondergang. Deze presentatie op het ‘ecoduin’ is mogelijk gemaakt dankzij enkele zeer betrokken partners, waaronder de TU Delft en Eneco. De tentoonstelling omvat tevens een Educatief Programma voor Primair en Voortgezet Onderwijs, alsmede een Publieksprogramma, met o.a. rondleidingen, lezingen en de Rabo KIJK! - Wedstrijd voor Fotografie, Film en Poëzie.

Wederom is er de link met het Westland. Onze samenwerking in 2009 zetten wij voort met de ‘Ballade van de rijzende Zon’. Een voorstelling met o.a. een glaspercussie, waarbij oosterse en westerse muziek- en zangculturen zich mengen in een authentieke radijskas in Monster.

Human chemistry… als er één stad is die daarvan het laboratorium genoemd kan worden, is het wel de VN-stad Den Haag: internationale stad van Vrede en Recht, politiek centrum en Koninklijke residentie. Het verbinden van glas- en lichtkunst aan wetenschap en technologie zullen wij verder uitdiepen in de opmaat naar de mogelijke toewijzing van Den Haag als Culturele Hoofdstad van Europa 2018.

Hierbij presenteren wij u de 6e tentoonstelling van monumentale glas- en lichtkunst.

Onze dank en respect gaan uit naar de kunstenaars en designers voor hun toewijding.

Ook dank ik, mede namens het bestuur, allen die ons het vertrouwen gaven met inhoudelijke en financiële steun. In het bijzonder curator Angela van der Burght; twee jaar lang werkten wij samen aan de opbouw van de Biënnale editie ‘Chemistry – Creating new Worlds’.

Hanneke Besseling, directeur Stichting Biënnale Kijkduin Director Biennale Kijkduin Foundation - Besseling Cultuur Projecten

Connecting Chemistry is the science of connections.

Similarly, art can only be created by the grace of finding connections. With the theme ‘Chemistry’ as basic principle, we approached artists and designers working with glass and light. Twenty participants from eight countries exhibit their works on boulevard and dunes.

We also met scientists, researchers, students, universities and glass manufacturing companies. In the Gemeentemuseum Den Haag, an international glass symposium will be held.

Eleven speakers will share their expertise.

The connection with the environment manifests itself in the CO2 neutral character of the exhibition. In the daytime solar panels generate the electricity necessary to illuminate the works of art with LED lights after sunset.

The exhibition includes also an Educational Program for school-children and adults. Just as in edition 2009, there will be a performance in a Westland horticultural greenhouse; during the ‘Ballad of

M.C. Escher’s ‘Hand met spiegelende bol’ ‘Hand with reflecting sphere’ © 2011, The M.C. Escher Company B.V. – Baarn – Holland.

Alle rechten voorbehouden All rights reserved www.mcescher.nl

the rising Sun’ the Oriental and Western music and singing cultures will blend.

Human chemistry… if there is one city that can be called the laboratory of this, it is the UN city The Hague: international city of Peace and Justice, political centre and Royal residence. In the overture to the possible designation of The Hague as Cultural Capital of Europe 2018, we will further explore the connection of glass and light art with science and technology.

We thank the artists and designers for their dedication. On behalf of the committee, I would like to express my gratitude to all who put their trust in us and supported us substantively and financially. Special thanks to curator Angela van der Burght; for two years we worked together to build up the Biennale edition ‘Chemistry – Creating new Worlds’.

biënnale kijkduin 2011 10 11 chemistry - creating new worlds Kristalfabriek VSL, oktober 2009, België © Foto: Jan Stel

We are all … chemical biënnale kijkduin 2011 12 13

www.chemistry2011.org www.jaarvandechemie.nl

We are all … chemical

The best known is our metabolism, but also tasting, smelling and feeling emotions (anxiety, shock, euphoria) will cause the production of chemicals or conversion into other compounds. And if that process does not go as it should, we will use chemicals (medicines) in order to regulate it.

chemistry - creating new worlds

Bij elke chemische reactie is het licht betrokken, met fotonen als krachtvoerende deeltjes. Zichtbaar of onzichtbaar licht, zoals infrarood en ultraviolet. En bij elke chemische proefneming in het laboratorium is glas betrokken, zoals kolven en reageerbuizen. Glas en licht… dat zijn ook de basiselementen van de Biënnale Kijkduin, de internationale tentoonstelling van glas- en lichtkunst. Het is dan ook geen toeval dat editie 2011 zich thematisch aansluit bij het door de Verenigde Naties uitgeroepen International Year of Chemistry. Op het thema ‘Chemistry – Creating new Worlds’ zijn de deelnemende kunstenaars op zoek gegaan naar de invloed van de chemische wetenschap op ons welzijn, ons voedsel, de duurzaamheid van ons milieu en de industriële mogelijkheden.

Chemistry is still a young science.

At first there was alchemy, the quest between mind and matter, between heaven and earth. The alchemist was seeking knowledge of the material, but also of the mystical. With the promise of the philosopher’s stone he kept experimenting, trying to find the elixir of life that would make man immortal or that would transmute lead into gold. However, the more the alchemist’s earthly knowledge grew, the more he became a chemist who could accurately predict the reactions and molecular compounds of his chemicals so humankind was going to benefit from that. We got medicines, synthetics, fuels.

Madame Curie discovered radium and polonium and received the Nobel Prize for that in 1911, exactly a hundred years ago. The foundation was laid of a revolutionary industrial development.

Eventually, chemistry is the mother of sciences, for the simple reason that everything in the physical world has a chemistry component. All gasses, liquids and solids and all living matter consist of chemical compounds of atoms and molecules. People are walking chemical factories where reactions occur continuously.

Moge een bezoek aan de tentoonstelling vele reacties teweegbrengen.

May a visit to the exhibition bring about many reactions.

Piet Bogaards

Piet Bogaards

Chemie is nog maar een jonge wetenschap. Eerst was er alchemie, de zoektocht tussen geest en materie, tussen hemel en aarde. De alchemist zocht naar kennis van het materiële, maar ook van het mystieke. Met de belofte van de Steen der Wijzen bleef hij proefondervindelijk proberen om het levenselixer te vinden dat de mens onsterfelijk zou maken, of dat lood zou veranderen in goud. Echter, naarmate de aardse kennis van de alchemist toenam, werd hij meer en meer een scheikundige die de reacties en moleculaire verbindingen van zijn stoffen nauwkeurig kon voorspellen, zodat de mensheid er haar voordeel mee ging doen. We kregen medicijnen, kunststoffen, brandstoffen. Madame Curie ontdekte radium en polonium en kreeg er precies honderd jaar geleden in 1911 de Nobelprijs voor. De basis voor een revolutionaire industriële ontwikkeling werd gelegd.

Uiteindelijk is chemie de moeder van alle wetenschappen, om de eenvoudige reden dat er in de stoffelijke wereld niets anders bestaat dan chemie. Alle gassen, vloeistoffen en vaste stoffen en alle levende materie bestaan uit chemische verbindingen van atomen en moleculen. De mens is een wandelende chemische installatie, waarin voortdurend reacties plaatsvinden. Het meest bekend is onze stofwisseling, maar ook bij het proeven, het ruiken en bij emoties (angst, schrik, euforie) worden stofjes aangemaakt of in andere verbindingen omgezet. En als dat proces niet verloopt zoals het hoort, gebruiken wij chemicaliën (medicijnen) om het te reguleren.

In every chemical reaction, there is involvement of light, with photons as force carrying particles. Visible or invisible light, such as infrared and ultraviolet. And for every chemical test in the laboratory you need glass, such as flasks and test tubes. Glass and light… also the basic elements of the Biennale Kijkduin, the international glass and light art exhibition. It is therefore not accidental that edition 2011 thematically follows the International Year of Chemistry proclaimed by the United Nations. On the theme ‘Chemistry – Creating new Worlds’ the participating artists went looking for the impact of chemical science on our well-being, our food, the sustainability of our environment and the industrial possibilities.

CO2-neutrale tentoonstelling De moderne wereld heeft het mogelijk gemaakt dat de burger zich niet meer dagelijks met primaire levensbehoeften hoeft bezig te houden. We kunnen ons vrijwel alles permitteren. Dat heeft wel tot rijkelijk consumeren geleid. Of dat nu autorijden is of allerlei elektrische apparaten die in onze woningen energie gebruiken. Volgens The Living Report van het World Wildlife Fund consumeren westerse landen zes tot acht maal te veel voor een verantwoorde ecologische voetafdruk. Bij het organiseren van de Biënnale Kijkduin 2011 wilden we hierbij stilstaan en niet aan deze verspilling meedoen. Het bestuur van Stichting Biënnale Kijkduin heeft er daarom veel waarde aan gehecht om de tentoonstelling CO2-neutraal te maken en dat geldt met name voor de verlichting. In overleg met Raymond Kok van de firma RAKO werd gekozen voor moderne energiezuinige LED-verlichting, te realiseren in samenwerking met Eneco en studenten van TU Delft. Voor de voeding van de verlichting wordt een zgn. ‘tracking’ zonnepaneel toegepast, dat de dagelijks benodigde elektriciteit opwekt. Dit paneel komt van de firma Martifer Solar, een belangrijke Portugese zonnepanelenproducent die het systeem ter beschikking heeft gesteld. De coördinatie was bij ondergetekende. Dit lag voor de hand omdat Vindico met een octrooiproduct coatings levert om het rendement van zonnepanelen te verhogen.

Wij werken wereldwijd met partners en klanten op dit gebied samen. Vindico produceert en levert voor de meeste producten de chemie. In het kader van het door de Verenigde Naties uitgeroepen Internationale jaar van de Chemie 2011 wilden wij met ons product de aandacht vestigen op de betekenis van chemie voor onze samenleving en voor duurzaamheid. Veel van wat wij consumeren bestaat uit chemie of wordt van chemische producten gemaakt. Vindico heeft als belangrijkste bedrijfsfilosofie om verantwoord voor milieu en arbeidsomstandigheden te produceren. Wij willen een bijdrage leveren aan duurzame energie, met name door rendementsverbetering van zonnepanelen en zonneboilers voor iedereen toegankelijk te maken.

Ing. Paul Bastianen Managing director Vindico Surface Technologies BV

Samenwerking I cooperation: Martifer Solar, Vindico, Rako Groep, TU Delft en Eneco

CO 2 neutral exhibition The modern world changed our daily primary needs and we can afford almost everything. This led to overconsumption with everyday use of cars, and electricity in home and office. According to The Living Report of the World Wildlife Fund the western countries consume 6 till 8 times the sound ecological footprint. To put an end to this waste the Biennale Kijkduin Foundation chose to go CO2 neutral. In consultation with Raymond Kok of RAKO, we chose LED spots for the lighting of the event. The necessary electricity will come from a ‘tracking’ photovoltaic system sponsored by Martifer Solar, a main Portuguese

module producer. As patent holder of a coating to increase the power gain in photovoltaic cells Vindico knows the market very well and works together with its partners and customers. The United Nations has declared 2011 to be the International Year of Chemistry and we wanted to bring these things together.

A key aspect of Vindico’s company philosophy is to bear responsibility for the environment and for safe working conditions. The strive is to improve the efficiency of PV solar panels and solar heaters and thus making them affordable for everyone.

BIENNALE KIJKDUIN SYMPOSIUM 2011 biënnale kijkduin 2011 14 15

Transparent vision – the Art and Science of Glass

chemistry - creating new worlds

The Biennale Kijkduin Symposium 2011 aims to encourage the development of talent in the field of art, technology, and architecture. Within this scope, the symposium is meant for design students, entrepreneurs, and experts who are engaged in experiments and innovative applications of glass. The material causes revolutionary changes in the field of economics, health, safety, technology, architecture, culture, nature and the environment.

The symposium ‘Transparent Vision – the Art and Science of Glass’ will feature eleven prominent experts who will share their experience and knowledge with students of art academies and universities around Europe. They review new techniques and applications of glass as a raw material, construction material, recycling and packaging material, and as a medical material. Glass will also be highlighted as a medium of art developed since the beginning of the 19th century, in different forms when it comes to composition, characteristics and appearance. Today’s innovations in the use of glass are only possible thanks to evolving discoveries in chemistry finding new properties and new types of glass such as optical glass, composites, metamaterials and hybrids. Innovations in glass are changing the world!

The symposium 2011 builds on the conclusions of the symposium ‘Scratching

the Surface – Matters of Perception’ that was organized in 2009 by the Glass Department of the Gerrit Rietveld Academy, Amsterdam. The outcome of the 2009 symposium was that art academies should be more interested in new technologies and know-how of glass experts outside the art world. During the symposium 2011 will be investigated how Art, Science and Industry can positively influence and stimulate each other. Is there a format of long-standing relationships, leading to formal partnerships?

For example between art students and their peers from technical universities, as well as think tanks with representatives of science and industry from across the different sectors to stimulate new research and development. www.europeanglass.wordpress.com In order to stimulate international dialogue, the lectures will be published on the international blog which will also store documentation and create a platform for personal messages and a continuation of debate and dialogue.

Organization Angela van der Burght: Curator Biennale Kijkduin 2011, General editor glass magazine FJOEZZZ Caroline Prisse: Artist, Head Glass Department, Gerrit Rietveld Academy, Amsterdam Prof.dr.ir. Mick Eekhout: Professor Faculty of Architecture, TU Delft Financial support, specific Fonds BKVB Gemeentemuseum Den Haag Gerrit Rietveld Academie Vereniging van Vrienden van Modern Glas

SYMPOSIUM PROGRAM and GUIDED TOUR Transparent vision – the Art and Science of Glass Moderator

Caroline Prisse, Artist Head Glass Department Gerrit Rietveld Academy, Amsterdam

9.00 Welcome

Benno Tempel, Director Gemeentemuseum Den Haag

9.05 ‘Between Science and Art’ Keynote speech Prof.dr. Robbert Dijkgraaf,

Distinguished University Professor of Mathematical

Physics at the University of Amsterdam,

President of theKNAW,

Member Supervisory Board Gerrit Rietveld Academy,

Amsterdam 9.30 30 min. lecture ‘GLASS MATTERS! – How Glass changed the World’

Angela van der Burght,

Curator Biennale Kijkduin, General Editor FJOEZZZ 20 min. lecture ‘Delft Glass Design Innovations’

Prof.dr.ir. Mick Eekhout,

Professor of Product Development,

Faculty of Architecture, TU Delft,

Architect, Director Octatube International, Delft,

Member of the KNAW 20 min. lecture ‘Counterintuitive considerations’

Peter Drobny,

Glass designer, consultant, Corning, New York 20 min. lecture ‘IN-VETRO – The Cosmopolitan Chicken Project’

Koen Vanmechelen,

Visual artist and Dr. H.C. University Hasselt, Belgium 20 min. lecture ‘Science, industry and art influencing the developments

from studio glass until now’

Prof.dr. Sylva Petrova, Director Institute for international research in Glass,

Faculty of Arts, Design & Media, University of Sunderland, UK

Gemeentemuseum Den Haag - Friday 10 June 2011

12.45

Lunch

13.45 20 min. lecture ‘Porous glass experiments’ Arnout Visser,

Designer, NL 20 min. lecture ‘Light and Glass’

Paul Cocksedge,

Designer, UK 20 min. lecture ‘Create, integrate and illuminate with Philips Lumiblade OLED’ Kristin Knappstein, Head of Business Creation, Business

Center OLED Lighting, Philips Technology, Aachen, DE 20 min. lecture ‘Beauty in Science’ Prof.dr. Hans Galjaard, Emeritus professor of Human

Genetics at the Erasmus University of Rotterdam,

Guest curator of the exhibition ‘Beauty in Science’, 2011,

Museum Boijmans Van Beuningen, Rotterdam,

Member of the KNAW 20 min. lecture ‘Designing new Materials’ Els Zijlstra, Director Materia, Naarden, NL, Dutch platform for new materials in Architecture and

industrial Design 16.45

Departure bus to exhibition Biennale Kijkduin 2011

biënnale kijkduin 2011 16 17 chemistry - creating new worlds

Ballade van de rijzende Zon

Ballad of the rising Sun

Muziek, zang en glasperformance in Westlandse radijskas

Music, Vocals and Glass Percussion at Westland Radish Greenhouse

De ‘Glazen Stad’ met zijn aaneengeregen tuinbouwkassen is een legende, gelegen achter de zeeduinen, met smalle waterwegen en paden doorsneden. Ik maakte er voor het eerst kennis mee tijdens de glasperformance ‘Het Paleis om vier uur in de Ochtend’, die wij realiseerden in een Westlandse kas in Monster, als deelproject van de Biënnale Kijkduin 2009.

The ‘Glass City’ is legendary with its rows and rows of horticultural greenhouses, situated behind the Dutch coastal dunes.

The first time I came there was with the glass performance ‘The Palace at four o’clock in the morning’, which we realized in a Westland greenhouse in Monster, as part of the Biennale Kijkduin 2009.

Piet Zwinkels, who put his radish greenhouse at our disposal, showed me the wondrous world lying hidden under that flood of glass roofs. Two years later, I was on board of an authentic Westland barge in this magnificent universe. After that, we visited the auction building where one discovers that behind this idyll a worldwide activity is hidden, achieved by tireless commitment, spirit of enterprise and imagination. The ‘Ballad of the rising

Piet Zwinkels, die zijn radijskas ter beschikking stelde, liet mij zien welke wondere wereld er schuilgaat onder de onafzienbare zee van glazen daken. Het werd een ontdekkingstocht langs vergezichten, gewassen en bovenal markante mensen die generatie op generatie geworteld zijn in deze karakteristieke gemeente. Wat misschien nog het meest in het oog viel, was de noeste arbeid, vroeg op en lange dagen.

Twee jaar later, aan de vooravond van de uitvoering van de ‘Ballade van de rijzende Zon’ in diezelfde kas, voer ik mee op een authentieke Westlandse schuit. Langzaam dobberend over de wateren tussen de doorzichtige wanden, waar de mist langzaam optrok en de ochtendzon doorbrak – spiegelingen als fata morgana’s verschenen – leek je terechtgekomen in een betoverend universum. Daarna naar de veiling, waar je ontdekt dat achter deze idylle een wereldwijde bedrijvigheid schuilgaat, die tot stand wordt gebracht door tomeloze inzet, ondernemingsgeest en verbeeldingskracht. Opeens ervaar je dat een radijs niet zo maar een radijs is, een bloem niet zo maar een bloem, een kruid niet zo maar een kruid. De wereld van de smaak kent geen grenzen. Wat het oog doet vermoeden, kan een verrassende wending nemen op het moment dat men proeft.

De ‘Ballade van de rijzende Zon’ is een dynamische muziek-, zang- en glasperformance.

De Japanse zangeres Yuka Kawabe zingt zodat de zon opkomt en het Westlands Mannenkoor bezielt de ‘Glazen Stad’. De Ballade verbindt oosterse en westerse muzieken zangculturen. Die versmelting is tot op de huid voelbaar bij de opzwepende sessie van het Paul van Kemenade Quintet en de Afrikaanse percussionist Serigne Gueye. Voor een ander muzikaal hoogtepunt zorgen drummer Ries Doms en gitarist/zanger Wout Kemkens die met een resonerende glaspercussie een glazen instrumentarium tot leven roepen. Deze muzikale krachtinspanningen worden afgewisseld met zang. Veel zang.

Maar liefst negen liederen zijn speciaal voor de Ballade geschreven.

Jan Doms ‘De Ballade van de rijzende Zon’ I ‘The Ballad of the rising Sun’ 8 en 10 juni 2011 om 21.00 uur I 8 and 10 June 2011 at 9:00 p.m. www.biennalekijkduin.nl I reserveren@biennalekijkduin.nl

www.lefdynamics.nl

Sun’ is a total package of music-, vocals-, space- and time experience. Japanese singer Yuka Kawabe sings traditional songs and the title song ‘Ballad of the rising Sun’ and Westlands Mannenkoor sings songs from their own repertoire.

The Ballad connects Eastern and Western music- and singing cultures. That fusion goes skin deep during the inciting session of the Paul van Kemenade Quintet and the African percussionist Serigne Gueye.

Drummer Ries Doms and guitarist/singer Wout Kemkens provide another musical highlight, by bringing glass instrumentation to life with resonating glass percussion. These musical exertions are dispersed with vocals. A lot of vocals. No less than nine songs have been written especially for the Ballad.

Kassen aan de duinrand | Greenhouses along the dune, Monster. Foto: Jan Doms

Ontwerp en fotografie locatiebeeld Design and photography location image: Jan Doms Montage | Visualisation: Philip van Boxtel

biënnale kijkduin 2011 18 19 chemistry - creating new worlds Brian Boldon ‘Looking and Blindness’, 2006 Ovengevormd glas, aluminium, staal, digitale glasprints, LEDs Kiln-formed glass, aluminium, steel, digital glass prints, LEDs Fuller Craft Museum, www.fullercraft.org

Glass Matters! – How glass changed the world In de lezing Glass Matters! – how glass changed the world voor het Symposium Transparent Vision – the Art and Science of Glass, laat ik de ontwikkeling van chemie en glas gedurende duizenden jaren zien en toon aan waarom glas ertoe doet en als hét transitiemateriaal de wereld veranderde.

De alchemist Paracelsus schreef in 1556: “In elk mens, in ieder dier, vogel en plant is een ster die spiegelt of hetzelfde is als een ster aan de hemel.” Hij kon niet weten hoe dicht hij bij de werkelijkheid zou zijn, zoals Govert Schilling in zijn boek Eyes on the Skies aantoonde: “Het calcium in uw botten, het ijzer in uw bloed, het fosfor in uw DNA - het heeft ooit allemaal deel uitgemaakt van de kosmische kringloop en zal daar ooit weer in terugkeren. Wij bestaan letterlijk uit sterrenstof en ons bestaan kan niet los gezien worden van de evolutie van het heelal. Sterren zijn de alchemisten van het heelal, die er in slagen het ene element om te zetten in het andere, om uiteindelijk vrijwel het hele periodieke systeem te vullen.”

In het ontstaansproces van de wereld dreven de landmassa’s van het Pangea uiteen en water veranderde in sodazeeën waarbij in deze chemische processen natuurlijk glas ontstond in allerlei vormen en soorten door hoge temperaturen. De hitte van detonerende verschijnselen boven het zand van de woestijnen, inslagen van bliksem in het aardoppervlak, vallende meteorieten en vulkanen die hun lava uitstootten, smolten de aanwezige materialen tot natuurlijk glas. 600 miljoen jaar geleden ontstonden in de sodazeeën stromateolieten, oeroude vormen van leven waarna de sodazeeën langzaam veranderden in zoutzeeën. In 1953 stopte Stanley L. Miller ammoniak, methaan en waterstof – de gassen waarvan toen werd aangenomen dat de aardse, zuurstofloze atmosfeer moest bestaan – samen met water in een fles en slaagde erin om in deze oersoep elektrische vonken te laten ontstaan die blikseminslagen vervingen. Een week later waren er uit de eenvoudige moleculen aminozuren ontstaan, de bouwstenen van proteïnen.

Drie en een half miljoen jaar geleden verscheen Lucy, de vroegste mens ooit teruggevonden. De mens die zijn sporen begon achter te laten op zoek naar voedsel, behuizing en materialen. Tachtigduizend jaar geleden leerde de mens vuur te controleren, hij kon zijn leven zo beschermen tegen wilde dieren, had verwarming en een kookplaats en door het eten van meer geroosterd vlees konden zijn hersenen groeien. De kookplaatsen werden ovens en haarden die zich ontwikkelden voor de be- en verwerking van metalen, klei en gereedschappen. Ongeveer 6.500 v.Chr. werd het zilverzand gevormd bij het verdwijnen van de Diestiaanse zee door het terugtrekken van het water rond Antwerpen, het zand dat wij ook nu voor de glasproductie in heel Europa gebruiken.

De mens begon te verzamelen, zich te tooien, imiteerde ander materiaal zoals bergkristal en edelstenen, vormde kunstvoorwerpen, schiep functionele goederen om voedsel, drinken en vuur te bewaren en te vervoeren. Hij vormde groepen en moest zichzelf hieraan conformeren maar moest zichzelf ook onderscheiden. Hij gebruikte materiaal op zijn huid (de grens tussen het ik en de wereld), voor zijn tweede huid als kleding, versiering en attributen, gebruikte voor zijn derde huid als architectuur stelsels van materialen en kreeg greep op zijn omgeving. Hij ruilde materiaal en grondstoffen als barnsteen, koper en glas. Vormen die de mens nodig had in de ontwikkeling van de verschillende culturen en volkeren met hun mythes en riten om met leven en dood te kunnen omgaan. En juist daarom probeerden de eerste alchemisten als natuurfilosofen formules en systemen te bedenken om de chaos te ordenen. Door het pendelen, wichelroedelopen en het mijnen vonden zij nieuwe en betere materialen, nieuwe verhalen makend om grip op de werkelijkheid te houden, zoals de met rode, alchemistische puntmuts getooide kaboutertjes (Engels: kobold) die bij het gevaarlijke kobalt- en zilvermijnen de mens hielpen of juist tegenwerkten. Bij het smelten van dit kobalt en zilver ontstond het eerste door de mens gemaakte glas.

Richard Meitner, ‘Aurum nostrum non est aurum vulgi’, 1997, gegraveerd borosilicaatglas, goud | engraved borosilicate glass, gold, 30 x 30 x d 20 cm. Uitvoering | realised by Richard Meitner met | with Edwin Dieperink. Foto | Photo: Richard Meitner

biënnale kijkduin 2011 20 21

De kunst van de alchemie werd al twintig eeuwen voor Christus beoefend en doorgegeven vanuit Egypte – dat toen Khemia heette – via Arabië, India en China naar Griekenland en Rome om uiteindelijk via Spanje in West- en Centraal-Europa aan te komen. Kloosters en later de academia waren dé centra. Maar ver voor deze tijd werkten de alchemisten met materialen als steen, goud, koper, ijzer, brons en glas. Zo is de oudste glassmeltoven uit de 14e eeuw v. Chr. in Egypte gevonden en de eerste gietelingen uit het Ertsgebergte in scheepswrakken in de Middellandse zee.

Via de zoutroutes naar Noord-Europa (die later de Glaswegen werden genoemd) en naar het zuiden via Italië naar Egypte werd het basismateriaal verhandeld.

chemistry - creating new worlds

Uit de ceramische blaaspijp, bij metaalbewerking om het vuur aan te wakkeren, ontstond de ceramische blaaspijp voor het glasblazen en deze ontwikkelde zich naar de langere metalen blaaspijp. Glasblazen werd rond het jaar nul overal gepraktiseerd. Ook de glastechnieken volgen de metaalwerkers via de verlorenwastechniek en de kernvormtechnieken waarbij het goed is te bedenken dat glas kostbaar was en als recycling avant la lettre al door de Feniciërs werd verzameld en verhandeld aan de primaire glasfabrieken waar het glas als broodjes of gietelingen vorm kreeg. Rond deze tijd werd ook vlakglas vervaardigd om de vensters wind- en waterdicht te maken. Het werd gegoten op zand in kleine ruitjes. In Jarrow (UK) werden gekleurde ruitjes gegoten en hier werden rond 600 de eerste glas-inloodvensters van gemaakt.

De gouden eeuw van de islamitische wetenschap was in de 9e eeuw op zijn hoogtepunt en leverde het begrip alchemie dat zich in de 12e eeuw in het Avondland ontwikkelde uit het Arabische woord al-kîmiyâ of de Geheime Kunst. Etymologisch stamt het woord uit het Griekse chéo dat ‘bij elkaar gieten’ betekent en dat in oorsprong de natuurfilosofie over de elementen- en kwaliteitenleer omvat waarbij de oermaterie, de Prima Materia, werd gezocht met mystieke louterings- en initiatieprocessen, waarbij de alchemist door zijn alchemistische werken zijn ziel én de Anima Mundi, de ziel van de wereld, moest wekken. Niet alleen de wereld in het universum is één, ook de mens met lichaam, geest en ziel. In de gotiek en later in de Renaissance werd de wereld vanuit het standpunt van de Anima Mundi als spirituele essentie, levenskracht en creatief principe bekeken waarbij de goddelijke proporties door de kathedralenbouwers, ambachtslieden en kunstenaars als goudsmeden, beeldhouwers, glazeniers en metselaars werden verbeeld. Alchemisten zijn protowetenschappers die elementen van scheikunde, natuurkunde, astrologie, kunst, semiotiek, metallurgie, geneeskunde, mystiek, occultisme en religie combineerden. De verbeelding was dé magische kracht.

Heksen, genezers, magiërs en tovenaars worden samen met de alchemisten in het Europa van de Middeleeuwen en de Nieuwe Tijd door de Kerk steeds vaker in verband gebracht met Satan, de Antichrist. Het werd na de 15e eeuw écht gevaarlijk toen zij werden vervolgd, opgehangen, vergiftigd en op de brandstapel gezet.

De alchemistische kennis, de Hermetische Wetenschap, werd nu steeds meer gespecialiseerd en als scheikunde aangeduid. De ambachtsman en de alchemist werkten zij aan zij, ze leefden in dezelfde sociale klasse, waren georganiseerd in gilden, geheime genootschappen en broederschappen en zij gebruikten vaak dezelfde technieken. Rond de 15e en 16e eeuw komt het begrip Scheikonstenaar in zwang zoals beschreven in het boek Beginselen der Natuurkunde, Beschreven ten dienste der Landgenooten (1736) waarin Petrus van Musschenbroek verwijst naar de “Scheikonstenaars, welke men de waare Ontleeders der lighaamen noemen mag.”

Uit de tentoonstelling Glass of the Alchemists: vijzel en stamper; waarschijnlijk Amsterdam, misschien 17e eeuw | From the exhibition Glass of the Alchemists: mortar and pestle; probably Amsterdam, perhaps 17th century; (vijzel | mortar) h 10,3 cm Credits: The Corning Museum of Glass (2006.3.78, gift of The Wunsch Foundation Inc.)

Het fundament onder de nieuwe kennis en technieken werd gelegd door de grote uitvinders/filosofen, alchemisten en wetenschappers uit de Verlichting als Spinoza, Descartes, Huygens, Drebbel, Van Leeuwenhoek en Newton. Het is geen toeval dat zij ook glaslenzenslijpers waren en op onderzoek gingen, want hun glazen lenzen konden voor het eerst via leessteen, bril, verrekijker, telescoop, sterrenkijker en microscoop verkleinen, vergroten en scherp zien en dit maakte het inzoomen en uitzoomen op de werkelijkheid mogelijk. Isaac Newton was een van de laatste alchemisten en construeerde als eerste de spiegeltelescoop, vond de kleurscheiding van het witte, natuurlijke licht door een prisma uit en ontdekte hoe de regenboog ontstaat. In Optics zei hij: “Het veranderen van substanties in licht en licht in substanties gaat de cyclus van de natuur, die behagen schijnt te scheppen in transmutaties, goed af.” Carlo Beenakker zei in de NWO-Huygenslezing 2005: “De filosofie van de Oude Grieken heeft zich vanaf de zeventiende eeuw opgesplitst in wetenschappen als natuurkunde, scheikunde, biologie en astronomie.”

Met de chemicus in de fabriek werden de technieken beter herhaalbaar en ook voor glas werd een industriële schaal noodzakelijk. Over het nut van de scheikunde voor de industrie schrijft H.A.M. Snelders dat Rouppe laat zien dat de scheikunde ‘een van de bronaders van het algemeen welzyn genaamd moet worden’. Scheikunde maakt een bloeiperiode door, maar zelfs in het begin van de negentiende eeuw was de scheikunde nog steeds geen zelfstandige studierichting aan onze universiteiten.

Voor de Industriële Revolutie kende men alleen kunstenaars, ambachtslieden en thuiswerkers om sier- en gebruiksvoorwerpen te vervaardigen. Vanuit Engeland verspreidde zich het idee om menselijke vaardigheid en spierkracht te vervangen door machines. Het industriële tijdperk sluipt naderbij... Het machinaal glasblazen en de stoomslijperij zijn de eerste tekenen van een grote verandering en dus van stijlbreuken in de geschiedenis van het glas. In 1851 wordt de eerste Wereldtentoonstelling in het Crystal Palace te Londen georganiseerd. De bouw van deze tentoonstelling is revolutionair te noemen. Een stalen skelet gevuld met helder glas – als een grote tuinkas – geeft de tentoonstelling een nieuwe stijl: modern door het vele licht, de nieuwe openheid en functionaliteit.

In 1881 demonstreert Edison de elektrische lamp op een internationale tentoonstelling in Parijs. Samen met de fotografie zal deze nieuwe vinding een revolutionaire verandering in de beeldende kunst teweegbrengen. In 1893 was een van de wereldwonderen de geheel kunstmatig verlichte Wereldtentoonstelling in Chicago waar de eerste lamp van Edison in een armatuur van Tiffany was te bewonderen.

Op de Harvard Universiteit komen vader en zoon Blaschka te werken die voor

de biologische afdeling honderden glazen modellen van planten, bomen, microorganismen en ziektes voor de brander vervaardigen.

Begin 1900 ontstaat in Amerika de eerste thermosfles en het eerste Coca-Colaflesje.

Er was grote behoefte aan een schone drinkbare verfrissing, noodzakelijk bij het vele reizen. In Amerika is het persen van glas door gebrek aan geschoolde glasblazers reeds sinds eind 1700 volop in gebruik. De kwartskiezelstenen die als ballast dienen op de schepen naar Amerika worden gebruikt voor het smelten van Flintglas.

Een nog grotere breuk maakt Marcel Duchamp met zijn mentaliteit van anti-kunst.

Hij ontdoet de schilderkunst van haar romantische handschrift en de beeldhouwkunst van het hakken en ploeteren. Het Grote Glas ontstaat tussen 1915 en 1923 met tussen twee glaslagen geknipte onderdelen uit eerdere olieverfdoeken, papier en metaaldraad. Als het Grote Glas valt bij het opstellen voor een tentoonstelling verzucht Duchamp: ‘Nu is het eindelijk klaar.’

Jaap Drupsteen, Paneel V Crealite; Instituut voor Beeld & Geluid, Hilversum (NL) [credits] ©SasGlas, Sas van Gent, NL, www.sasglas.nl

biënnale kijkduin 2011

Met de vrede na de Tweede Wereldoorlog komt er ook een optimistische visie op het design. In 1950 start er in Ulm (DE) dan ook de eerste opleiding Industriële Vormgeving en Product Design, gevolgd door de Academie voor Industriële Vormgeving te Eindhoven in 1951. In 1959 ontwikkelt Pilkington in Engeland het floatglasprocedé, de productie van helder vensterglas kan nu goed op gang komen voor de naoorlogse woningbouw.

Als reactie op de industriële vervlakking waar de kunst nog nauwelijks zijn invloed kan doen gelden, beginnen de grote Europese kunstenaars in 1962 studioglas te vervaardigen in Venetië. Harvey Littleton ziet deze ontwikkeling op een van zijn vele reizen in Europa en begint in Amerika The New Glass Movement waarna deze in 1967 overwaait naar Nederland. New Glass: in eigen studio kan de kunstenaar met een kleine glassmeltoven zelf aan de slag. De Gerrit Rietveld Academie in Amsterdam krijgt zijn eigen glasafdeling.

Glazeniers richten hun eigen ateliers in en gaan samenwerken met de vlakglasindustrie.

22 23 chemistry - creating new worlds

Biosphere concept from the Philips Design Food Probe, 2009 Philips Electronics Nederland B.V.

In 2009 maakte ik voor het Glazen Huis in Lommel de tentoonstelling Anima Mundi waar kunstenaars als de nieuwe alchemisten hun glaskunst toonden. In het boek van Alexander Roob, Het Hermetische Museum – Alchemie & Mystiek staat: “Er bestaat een hele wereld van beelden die zich diep heeft genesteld in het bewustzijn van de moderne mens.” William Blake (1757-1827) schrijft over ‘Hallen van Los’ dat ‘alle dingen die op aarde gebeuren’ erin weerspiegeld worden en dat “elk tijdsgewricht er zijn krachten mee vernieuwt.”

Ook in de tentoonstelling Chemistry – Creating new Worlds zijn werken gekozen van kunstenaars en vormgevers om de verborgen of juist zichtbare alchemie, de verbeelding die zij zichtbaar maken en hoe zij het materiaal glas bezielen.

Hun voorstellingsvermogen om zich dingen voor te stellen die er als zodanig niet zijn, hun verbeeldingskracht, fantasie en dromen werden concreet en nu moet de waarnemer met zijn verbeeldingskracht hiermee aan het werk. Albert Einstein zei: “Verbeelding is belangrijker dan kennis.“ Nu in het begin van de 21e eeuw zien we de eerste 3D glaskopieerders, DIY design, food design, re-use design, nanoglas, glas als metamateriaal, transmaterial, hybride materiaal, life chemistry, engineered bio en smart glass... en ondertussen lijken alle glyptische, mechanische, optische en diafane kwaliteiten en nieuwe chemische samenstellingen onderzocht. Toch is het einde nog lang niet in zicht en steeds zullen wetenschapper en kunstenaar elkaar voeden en wakker houden.

Sunny van Zijst,‘De Pil’ (Verlost van alle kwalen, en brengt de eeuwige jeugd! Probeert nu Dr. van Zijst’s Elixer!), 2009 I mondgeblazen kristalglas, verguld 14 karaats; collectie van de Stad Lommel | mouth blown crystal glass, gilded 14 carat; collection of the City of Lommel (BE) ‘Graal’, 2009; uitgevoerd door | executed by Team Glazen Huis en glasblazer | glassblower Frédéric Van Overschelde I verguld met goudluster 10 karaats | gilded with gold luster 10 carat.

Foto: Collectie van de Stad Lommel

Angela van der Burght, curator Angela van der Burght (1949, Den Haag) is vennoot van Fenestra Ateliers, industrieel vormgever, kunstdocent en auteur van artikelen, catalogi en leerplannen voor het onderwijs en over glas en kunst, curator van tentoonstellingen, adviseur en organisator van glasmanifestaties en Masterclasses en hoofdredacteur van Fjoezzz, een uitgave van de Vereniging van Vrienden van Modern Glas.

Glass Matters! – How glass changed the world In my lecture, Glass Matters! – how glass changed the world for the Symposium Transparent Vision – the Art and Science of Glass, as part of the Biennale Kijkduin, I describe the development of chemistry and glass in the course of thousands of years and I justify why glass matters and changed the world as the transition material.

Three and a half million years ago Lucy appeared, the first human being ever found. Man began to leave his traces in the search for food, housing and materials.

Eighty thousand years ago, humans learned how to control fire, so they had protection against wild animals, heating and a cooking place. The cooking places became ovens and hearths, later on used for the working and processing of metals, clay and tools. Man began to gather, adorn himself, imitating other materials such as rock-crystal and gems, making artefacts, functional goods and clothing, and he got a grip on his environment. He traded raw material such as amber, copper and glass. Man needed myths and rites to be able to deal with life and death and just because of that, the earliest alchemists tried to devise formulas and systems to sort out the chaos. The first man-made glass was created as a result of melting cobalt and silver. Alchemy was already being practised twenty centuries B.C. and handed down by its original practitioners in Egypt – then known as Khemia.

The discovery in Egypt of the oldest glass-melting furnace dating back from the 14th century B.C., confirmed that the alchemists worked with materials such as stone, gold, copper, iron, bronze and glass. After having used the ceramic blowpipe for metalworking, man began using it for glassblowing, later on developing it into the longer metal blowpipe. Around the beginning of the Christian era glassblowing was practised everywhere.

The golden age of the Islamic science reached its zenith in the 9th century, providing the term alchemie, from the Arabic word al-kîmiyâ or the Secret Art. In the Europe of the Middle Ages and the period thereafter, witches, healers, magicians and sorcerers were associated by the Church with Satan, the Antichrist. After the 15th century they were persecuted, hanged, poisoned and sent to the stake. The alchemistic knowledge became more and more specialised and referred to as chemistry.

Artisan and alchemist worked side by side, they were members of the same social class, were organized in guilds, secret societies and brotherhoods, and frequently used the same techniques.

Before the industrial revolution, only artists and artisans made ornamental and useful objects. From England the industrial era came creeping closer.

Mechanical glassblowing and the steamgrinding mill are the first signs of a major change.

Heike Brachlow,‘Theme and Variations I’ I Polychroom gegoten glas, 10 elementen, elk 6 cm3 Polychromatic cast glass, 10 elements, each 6 cm cubed, 2009 Gefotografeerd in fluorescerend licht door | Photographed in fluorescent light by Ester Segarra

After the Second World War an optimistic vision on design arose. So in 1950 the first institute for Industrial and Product Design started in Ulm (DE), followed by the Academy for Industrial Design in Eindhoven (NL) in 1951. In reaction to the industrial manufacturing where art could hardly make its influence felt, the great European artists begin to make studio glass in Venice in 1962. Harvey Littleton starts The New Glass Movement in the US, which came to the Netherlands in 1967. From then on artists

were able to work with a small kiln in their own studios. In the exhibition Chemistry – Creating new Worlds we chose some works of artists and designers for the hidden or just the manifest alchemy, for the imagination they visualize. The artists´ imagination and dreams became concrete and now the observer should get to work.

The end of the new developments is still far away and meanwhile scientist and artist will nurture one another and keep each other alert.

Angela van der Burght, curator Angela van der Burght (1949, The Hague, NL) is a partner in Fenestra Ateliers, an industrial designer, art teacher and author of articles, catalogues and curricula for education in and about glass and art, curator of exhibitions, consultant and organizer of glass events and master classes, and general editor of Fjoezzz – published by the Dutch Association of Friends of Modern Glass.

biënnale kijkduin 2011 24 25 chemistry - creating new worlds Remy & Veenhuizen ‘Multi-Vase’, 2010 circa 30 x 30 x 40 cm Foto: Adriaan van Dam

De doorzichtigheid omarmd, beroofd of getransformeerd Als ik onbevangen aan glas denk, denk ik direct aan transparantie. Momenteel is dit woord een veel gehanteerde term, met name in de politiek domineert de oproep tot doorzichtigheid van het openbaar bestuur en openheid van besluitvorming.

Onbeschroomd ontvangen wij ook opvattingen, emoties of het geweten van de ander in ons particuliere domein. Het heeft de schijn van een onvermoeibaar verlangen om gevoelsmatig voor de hele buitenwereld helemaal transparant te willen zijn. Ook al leven wij in een wereld met sociale media die nieuwe vensters heeft geopend, dan nog blijft voor mij de vraag: wat vormt de kwaliteit van deze transparantie.

Wat ik zo bijzonder vind aan kunstenaars, vormgevers en anderen die het artistieke proces als ‘werkvloer’ hebben, is hun eigenzinnige kijk op het alledaagse of publieke zaken. Het effect dat zij hierbij op mij hebben, is dat ik mijn eigen perspectief, voor een kort of langer moment, aan het verschuiven ben, soms met terugwerkende kracht. Op een vaak ongekende en intrigerende wijze gaan zij regelmatig met mijn besef van realiteit aan de haal. Volwassenen gaan niet zelden hierbij relativeren om het tentoongestelde te kunnen begrijpen: zie ik wat ik denk dat ik zie. Daarom ben ik ook wel eens jaloers op kinderen, zij laten hun eigen verwondering herhaaldelijk verstandelijk ongemoeid om er met volle teugen van te genieten.

In de schilderkunst werd in het verleden de verbazing over de reproductie van glas – vaak als onderdeel van een stilleven – veroorzaakt door de schilderkundige kwaliteit van de stofuitdrukking. Een meester hierin was Willem Claeszoon Heda (1594-1680), een schilder van de Haarlemse school. Zijn glazen of kelken, al dan niet half met drank gevuld, waren zo natuurgetrouw geschilderd, dat zij letterlijk een spiegel vormden van het interieur dat in eerste instantie niet op het schilderij aantoonbaar was; transparantie als vormgegeven reflectie. In de moderne tijd waren er schilders die de doorzichtigheid van het glas doelbewust ontkenden. De Italiaan Giorgio Morandi (1890-1964) had een heel onafhankelijke kijk op het stilleven. Zijn vazen en flessen werden juist ontdaan van hun transparante eigenschap. Alsof hij deze voorwerpen vooraf met matte verf had ‘dicht’ geschilderd en in beperkte kleuren als wit, grijstinten of zachtgeel weergegeven, gaven zij geen enkele weerspiegeling van doorzichtigheid, laat staan van reflectie. De beeldende kunst en het materiaal glas vormen een origineel huwelijk.

Er zijn kunstenaars die het materiaal als hun dagelijks ‘idioom’ hanteren, weer anderen betrekken het materiaal in hun werk pas op momenten dat het hun het beste uitkomt. Voor de een vormt, na een (artistiek) gevecht met de technische wetten van deze grondstof, het glazen object zélf het eindresultaat, voor de andere kunstenaar begint het voltooiingsproces dan pas. Zo laat Nederlands bekendste glaskunstenaar Bernard Heesen zich inspireren door glas van de 19e eeuw.

Op eigenzinnige wijze vervormt hij oude ontwerpen om deze ‘onherstelbaar te verbeteren’ tot een eigentijds glasobject. Daarentegen werkt de Japanse Ritsue Mishima geheel zonder vooropgezet plan. Zij maakt geen gebruik van ontwerpen of schetsen, maar boetseert intuïtief kleine kleimodellen als voorbeeld, dikwijls terwijl de glasblazers even uitrusten. Haar glasobjecten zijn helder en zonder kleur vormgegeven, in tegenstelling tot de overvloedige vormen en kleuren bij de kunstwerken van Heesen. Ook in conceptuele zin wordt glas toegepast. Beeldhouwer Carel Visser heeft voor zijn oeuvre regelmatig gebruik gemaakt van kant-en-klaar glas. Autoruiten bijvoorbeeld vormt hij samen met andere materialen zoals olievaten, autobanden en leer tot een nieuwe compositie of tot verschillende assemblages. Ook de befaamde Britse beeldhouwer Tony Gragg werkt zoals Visser incidenteel met bestaand glas, of hij laat het in veelvoud produceren.

De vermenigvuldiging van een enkel glasobject, dat door Gragg uit zijn dagelijkse context is gehaald en gegroepeerd in een uitgesproken patroon, levert een autonoom en monumentaal kunstwerk op. De glasvoorwerpen fungeren hierbij slechts als een stukje in een puzzel.

Bernard Heesen ‘Jeekel !’, 2011 dekschaal | covered dish gekleurd glas I coloured glass Foto: Ben Deiman

biënnale kijkduin 2011 26 27 chemistry - creating new worlds

Bij vormgeving tref je een vergelijkbare verscheidenheid in het hanteren van dit materiaal aan. Er zijn vormgevers die voorwerpen van glas maken waarbij het gemak in toepassing de bestemming vormt. Allicht mogen deze glazen, schalen, karaffen, enzovoorts een exclusieve vormgeving hebben, maar het blijft wel toegepaste kunst, mooie objecten met een gebruiksbestemming. Copier, onze eigen Nederlandse glasmeester, en de Finse ontwerpers Aino en Alvar Aalto zijn hier een goed voorbeeld van. Of bekijk eens de (lege) kantelvazen Wobble van Ton Haas, sterk sculpturaal van vorm maar ontegenzeggelijk een bloemenvaas.

Daarnaast zijn er ook vormgevers die het experiment in artistieke en in technische zin nog meer opzoeken, de grenzen ervan verder oprekken. Wie de hals van een glazen fles met inpaktape aan een porseleinen onderkant plakt, Long Neck and Groove Bottles, of een handgeblazen kom of schaal op een functionerende campingbrander monteert, zoals Hella Jongerius heeft gedaan, tart de wetten van een deugdelijk industrieel ontwerp. Maar daar is het haar juist om te doen, haar parool lijkt een constante zoektocht naar de innovatie van vorm en materiaal.

dag- of avondlicht als decor. Het Bimhuis in Amsterdam en het Casa da Música in Porto (PT) zijn hier mooie voorbeelden van. In Porto heeft architect Rem Koolhaas in de concertzaal zelfs een wand van golvend glas aangebracht. Het vormt letterlijk een raam naar de ruimte van de kinderopvang en omgekeerd. Glas en geluid of muziek zijn toch elkaars vijanden? De golfbeweging zorgt in dit geval juist voor een heel goede akoestiek; wie had dat gedacht.

Een stap verder gaan Remy & Veenhuizen met hun kroonluchter Multi Vase. Een ogenschijnlijk onwillekeurig assortiment van glazen gebruiksvoorwerpen als een asbak, lampenkapjes, een karaf, al dan niet voorzien van lampjes, zijn bij elkaar ‘gebonden’ en opgehangen. Mijn verbazing neemt toe als wordt vermeld dat hun kroonluchter tevens dienst kan doen als fruitschaal of krantenbak, de vormwereld (verrukkelijk) op z’n kop. Heel intuïtief associeer ik hun ontwerp niet met vormgeving maar met beeldende kunst. Voor mij heeft dit glazen ‘lichtobject’ een sterke beeldende uitstraling, een readymade à la Duchamp, nu in de vorm van een recycle-object van glas.

Casa da Música, Porto (PT), 2005, scheidingswand kinderopvang I concertzaal partition wall crèche I auditorium. Credit: OMA, Casa da Música

Ook in de architectuur maakt glas een opvallende ontwikkeling door, een herinterpretatie van de zwaartekracht of een nieuwe visie op zijn functionaliteit.

Mede door innovatie van het materiaal zelf, of wellicht door een fantastisch idee, zijn onvoorspelbare resultaten behaald. Een druk op een elektrische schakelaar zorgt er bijvoorbeeld voor dat een hele façade van helder glas getransformeerd wordt tot een matte ondoorzichtige wand waarop aan de achterkant lichtbeelden geprojecteerd kunnen worden. Film en videokunst heb ik zo eens gepresenteerd gezien. Omdat glas door nieuwe productieprocessen een sterker materiaal is geworden, wordt het formaat dat gehanteerd wordt steeds groter. Misschien heeft dit ook te maken met de wens om de grens tussen in- en exterieur steeds meer te laten vervagen. Het lijkt een gebruik aan het worden om tijdens een concert over het podium door een glazen achterwand naar buiten te kijken. De stad of hemel in

In het Nationaal Glasmuseum en De Glasblazerij bieden wij met genoegen ruimte aan al die kunstenaars en vormgevers die met hun werk en presentaties verwondering oproepen. Het bijdragen aan een stabiele en avontuurlijke toekomst van het Nederlandse glas in een (inter)nationale context is hierbij onze missie. Dat wij hierbij andere instellingen of initiatieven zoals de Biënnale Kijkduin van harte ondersteunen, spreekt voor zich.

Glas is en blijft een uniek materiaal waar nog veel in te ontdekken en te vernieuwen valt. Artistieke en technische experimenten achten wij cruciaal voor een organisatie die een gidsfunctie wil bekleden in haar vakgebied. Wij doen doelbewust pogingen om talentontwikkeling te ondersteunen en hierbij letterlijk als werkplaats te functioneren. Vandaar dat wij met de Vereniging van Vrienden van Modern Glas en de Vakschool Schoonhoven intensief samenwerken aan de duale opleiding Creatief Vakman/Glasblazer. Met een ondernemende houding blijven wij op zoek gaan naar het publiek belang van onze activiteiten, zodat wij het contact met de verschillende publieksgroepen kunnen handhaven of liefst versterken. Dit doen wij door intensief ons netwerk hierbij te betrekken of nieuwe relaties aan te gaan. In onze rol van inhoudelijk en praktisch schatbewaarder van glas, dienen wij ons publiek vanuit de rijke geschiedenis ervan een venster te bieden naar nieuwe ontwikkelingen en projecten. Ongedwongen en transparant, om prille glasavonturen en onze eigen verwondering met u te delen, op zoek naar de bijzondere kwaliteit en unieke waarden ervan, ook als die breekbaar blijken.

experiences a mushroom growth. In architecture, it is like a reinterpretation of gravitation or a new vision on its functionality. Also because of innovation of the material itself, or possibly because of a great idea, unforeseeable results have been achieved. Just pressing on an electric switch for instance causes the transformation of an entire façade made of clear glass into a mat nontransparent wall at the back of which slides can be projected. As new production processes make glass a stronger material, the size of the work becomes increasingly larger.

Maybe this has also to do with the wish to dissolve the boundary between interior and exterior more and more.

Transparency embraced, stripped or transformed

In the Nationaal Glasmuseum and De Glasblazerij we are very pleased to accommodate all those artists and designers who evoke amazement with their work and presentations. It is our mission to contribute to a stable and exciting future of Dutch glass in an (inter)national context. It is self-evident that we are also glad to support other institutions or initiatives such as the Biennale Kijkduin.

When I think of glass open-mindedly, I immediately think of transparency.

This is a much-used word nowadays, especially in politics where the call for transparency of public administration and for openness of the decision process is being heard everywhere. We receive uninhibitedly other people’s opinions, emotions or conscience in our private domain. It looks as if we have an indefatigable desire to be completely transparent in front of the entire outside world.

Even though we live in a world where social media have opened new windows, for me the question still remains: what is the quality of this transparency?

In my view, the thing that is so special about artists, designers and others who

have the artistic process as ‘shop floor’, is their self-willed eye for the everyday or public things. They make me shift my perspective, for a brief moment or longer, sometimes in retroaction. They are regularly running away with my sense of reality in an often unprecedented and fascinating manner.

The visual arts and glass as a material make an original couple. Some artists use the material as their everyday ‘idiom’, others do not use it until it is most convenient for them. For some the glass object itself – after an (artistic) struggle with the technical laws of this raw material – is the final result, for some artists only then the perfecting process begins.

In design and in architecture, glass

Glass is and will be a unique material about which much remains to be discovered and renewed. We think it is crucial for an organisation that wants to play a guiding role in its domain, to facilitate artistic and technical experiments.

We make a determined effort to support talent development and to literally serve as a studio with this. That is why we work

closely together with the Vereniging van Vrienden van Modern Glas and the Vakschool Schoonhoven on the dual training Creative Craftsman/Glassblower.

With an enterprising attitude we keep looking for the public interest of our activities, so that we are able to maintain or rather strengthen contact with the different public groups. We do this by involving our network intensively in this or by entering into new relations.

In our role of substantive and practical treasurer of glass, we should provide our visitors a window from the rich glass history into new developments and projects. Informal and transparent, to share fresh glass adventures and our own amazement with you, on the look-out for the exceptional qualities and unique values of glass, even if these turn out to be fragile.

Arend-Jan Weijsters Directeur I Director Nationaal Glasmuseum Leerdam

biĂŤnnale kijkduin 2011 28 29 chemistry - creating new worlds Philip Johnson, Glass House, 1948, New Canaan, CT (US) In de periode 1947-1949 ontwierp Johnson het Glass House.

Dit ontwerp geldt als schoolvoorbeeld voor de wijze waarop architectuur kan opgaan in de natuur. Het Farnsworth House van Van der Rohe stond model voor het Glass House.

In 1947-1949 Johnson designed the Glass House. This design is the classic example for how architecture can merge into nature.

The Farnsworth House of Van der Rohe served as a model for the Glass House.

Foto I photo – bron I source Wikipedia, http:// nl.wikipedia.org/wiki/Philip_Johnson

Glas is een wonder Zwart glas Ik zag het zwarte glaasje in een etalage ergens in Frankrijk. Een ondoorzichtig glanzend zwart wijnglaasje. Ik vind dat fascinerend en een beetje obsceen. Een wijnglaasje moet tenslotte kristalhelder transparant zijn zodat je de kleur van de wijn kunt zien.

De kleur van de wijn ontlokt altijd een gesprek, net als de geur. Dat rituele wijngesprek is een soort voorspel. Een donkerrode wijn roept een herfstgevoel op. Een lichtrode wijn doet denken aan de vroege zomer. Maar in dit ondoorzichtig zwarte glaasje is geen wijnkleur te herkennen.

Het glanzende zwart deed me denken aan een poel van stilstaand water in een donker bos. Geen zuchtje wind, geen rimpeling op het zwarte oppervlak. De zwarte poel is een spiegel. Je hebt niet veel fantasie nodig om het ondoordringbare harde glas van een spiegel gecombineerd met het doordringbare water angstaanjagend te vinden. Je kunt niet zien, maar wel fantaseren, wat er allemaal onder dat wateroppervlak leeft terwijl je jezelf in verwarrende kleuren gespiegeld ziet. Er zit iets onheilspellends in die poel.

Alleen wetenschappers en boswachters kunnen je vertellen waarom dat water zwart is en wat er werkelijk leeft. Dat zwarte glanzende glaasje. Zou dat voor kenners zijn gemaakt, voor oenologen? Een glaasje voor wijnkenners die wedstrijdjes aangaan om te raden waar een wijn geproduceerd is. Uitsluitend op basis van de geur en de smaak misschien? Of is dit glaasje ooit gebruikt om te verleiden, een gifbeker? Je ziet het niet direct maar met een beetje fantasie zit er een opwindend leven verscholen achter dat ondoorzichtige glanzende zwarte wijnglaasje.

Verlangen Vanaf het moment dat met staal grote dragende overspanningen gemaakt werden, is er veel glas toegepast in de architectuur. Vooral in zogenaamde glasvliesgevels van kantoorgebouwen. Het modernisme verlangde naar lucht, licht en ruimte.

Dat levert meer licht, uitzicht en zonnewarmte in huis. Maar ook meer inkijk in je woning. Vandaar misschien dat de villa van Philip Johnson in een prachtig park staat. Vanuit de woning gezien sta je midden in de natuur. Het gras, de bloemen, de kleine bosdieren en de bomen, de lucht, de vogels en de wolken.

Je bent onderdeel van het geheel. Onderdeel van de natuur zonder last van de regen, de wind en de kou. Je staat middenin de natuur, maar net niet helemaal.

Ruiten zijn helder transparant maar ondoordringbaar. We zien alles wat zich achter het raam bevindt maar we kunnen er niet bij. Vlakglas scheidt ons van elkaar en scheidt ons van de natuur. Vlakglas in een kozijn is als een realistisch schilderij. Vlakglas roept een verlangen op en is tegelijkertijd de barrière om

Een zwart wijnglaasje.

Ik zag er ooit een in Frankrijk in een etalage.

A black small wineglass.

I saw one once in a shop-window in France.

Foto I photo: Ed Annink

dat verlangen te bevredigen. Een onzichtbare verraderlijke transparante laag tussen jezelf en de ander. Glas is een mooi en frustrerend materiaal. Is dat niet magisch? Een materiaal dat verlangen oproept.

Kwetsbaarheid Veel huishoudelijke gebruiksvoorwerpen zijn gemaakt van glas. En veel daarvan vind je twee keer per jaar op de Ambiente en de Tendence in Frankfurt, beide grote internationale beurzen voor consumentenproducten. Een aantal jaren geleden werd ik door de beursorganisatie gevraagd om gebruiksvoorwerpen te selecteren en deze in een tentoonstelling te presenteren. Als uitgangspunt nam ik daarbij de kleur blauw. Blauw is met voorsprong de lievelingskleur van alle mensen.

Uit onderzoek blijkt dat 30% van de mensen om uiteenlopende redenen kiest voor blauw. Na een rondgang van twee dagen over de beursvloer had ik mijn selectie klaar en kon ik vaststellen dat er veel ‘design’glas in de kleur blauw werd aangeboden.

biĂŤnnale kijkduin 2011

Design, kunst, ambacht Er is in design veel met glas geĂŤxperimenteerd. Vooral technisch is er veel onderzocht.

Kan het transparanter, dunner en minder kwetsbaar. Transparanter voor de laboratoria, dunner (dus lichter) in verband met transport en minder kwetsbaar voor de veiligheid.

Functionele eisen die soms door stylisten of ontwerpers worden genegeerd. Ik heb tafels en stoelen van glas gezien waarbij de techniek werd uitgedaagd maar de stoel niet comfortabeler werd of de tafel sprookjesachtiger.

30 31 chemistry - creating new worlds

Droog Design, Optic Glass, 2007 (Red Dot design award) Ontwerp | Design: Arnout Visser, www.arnoutvisser.com

Wijnglazen, borden, vazen, karaffen, ovenschotels en fotolijstjes in de meest uiteenlopende vormen. Vaak in grote oplages industrieel vervaardigd, soms mondgeblazen en handgemaakt. Weinig innovatie, wel veel variatie. Geen uitdagingen, betaalbaar en aaibaar. Heel pleasing en weinig teasing. Huishoudelijke gebruiksvoorwerpen en innovatie. Het babybedje van Mona Hatoum, geen design maar wel kunst, is teasing. De fragiele constructie, afgekeken van een houten bedje, oogt breekbaar. Het bedje daagt me uit na te denken over de kwetsbaarheid van het leven. Er is maar weinig designglas waardoor ik zo wordt aangeraakt als door dat babybedje. Nou vooruit, een heel klein beetje door de drinkglazen die Arnout Visser voor Droog Design ontwierp. In het heel dunne en lichte pyrexglas (vaak gebruikt in het laboratorium) wordt van binnenuit een aantal bobbels gedrukt.

Die bobbels veroorzaken, als er water in het glas zit, visuele effecten zoals vergroting en vertekening. Dat geeft het gevoel dat het water koel en verfrissend is zoals de druppels op een raam dat ook wel oproepen. Een mooi licht zomerglas voor koele lichte biertjes.

De Nederlander Andries Copier heeft veel industrieel glas ontworpen voor de firma Leerdam. Prachtige ontwerpen waarin traditie, ambacht en industrie in elkaar overlopen en mooie functionele producten worden. Tord Boontje werd een aantal jaren geleden bekend van bosachtige taferelen met hertjes en vogels op gewone glazen. Wel heel sprookjesachtig. Het werd de best verkochte decoratie op glas ooit door Authentics op de markt gebracht. Boontje deed niets met de vorm van het glas. Hij gebruikte de transparantie en een voor glas bedachte maar niet nieuwe etstechniek. Er zijn veel decordesigners die effectieve en goed verkoopbare decors voor glazen ontwerpen. Je ziet er veel van op de hierboven genoemde beurzen in Frankfurt. Op het snijvlak van design en ambacht zijn er enkele behendige en talentvolle glaskunstenaars. De Amerikaanse glaskunstenaar Dave Chihuly viel me jaren geleden op als een dompteur van het hete glas. Zijn voornamelijk overdadige beelden zijn mooi, elegant en vaak sprookjesachtig. Het glas blijft precies staan waar hij het wil. Geen betaalbaar industrieel gebruiksglas, wel geschikt voor galerie en buitenkunst. Kijk- en verwonderglas.

Ik ken een aardig stel dat hun dochter een fantasievolle naam gaven. Een naam die doet denken aan ambacht en doen. Hamer heet ze. Een oproep om haar in de toekomst te motiveren om een doener te zijn? Mijn vriendin en ik hebben geen kinderen.

Maar hadden we een dochter gehad dan zou ik haar zomaar Glas kunnen noemen.

Avontuurlijk, verleidelijk, verdiepend, ontroerend en glanzend. Ze is beweeglijk en roept op tot fantasie. Glas is een wonder.

Ed Annink

Ed Annink is ontwerper en mede-eigenaar van Ontwerpwerk in Den Haag en Amsterdam. www.ontwerpwerk.com

Glass is magic A black nontransparent small wineglass in a shop-window somewhere in France.

When I discovered it, it struck me as fascinating and somewhat obscene. After all, a wineglass should be crystal-clear and transparent in order to see the colour of the wine.

The shining black reminded me of a pool of stagnant water in a dark forest. A smooth black surface. As a mirror. What you cannot see but fantasize about is what is underneath that mirroring surface. There is something ominous in that pool. Would the glass be made for oenologists? To guess from where the wine originates only by smelling and tasting? Or has this glass ever been used to seduce, as a poisoned cup?

With a little imagination there is a thrilling life hidden behind that small black glass.

Glass has been universally adopted in architecture from the time large selfsupporting spans were made of steel.

Especially in so-called glass fibre outer walls of office buildings. Modernism yearned for air, light and space. This brings more light, view and solar heat in your home, but more looking in, too.

Maybe that is why Philip Johnson’s villa is built in a magnificent park. Seen from the house you are in the middle of nature. Grass, flowers, small wood animals and the trees, the sky, the birds and the clouds. You are part of the whole. Part of nature without the rain, the wind and the cold. In the middle of nature but not quite. Window-panes are crystal-clear

transparent but impermeable. We see everything behind the window but cannot touch it. Sheet glass separates us from each other and separates us from nature.

Sheet glass in a window frame is like a realistic painting. Sheet glass evokes a longing and at the same time precludes you from gratifying that longing. An invisible treacherous transparent layer between you and the other. Glass is a beautiful as well as frustrating material.

Isn’t that magical? A material evoking a longing.

Many household utilities are made of glass. Little innovation, but a lot of variation. No challenges, affordable and cuddly. Very pleasing and little teasing.

Household utilities and innovation.

The baby’s cot from Mona Hatoum – no design but art – is teasing. The construction, copied from a wooden cot, looks fragile. The cot challenges me to think about life’s fragility. A little teasing are the Optic glasses that Arnout Visser designed for Droog Design. The bubbles in the very thin and light Pyrex glass make the glass come to life when it is filled with water, creating visual effects and suggesting the water is cool and refreshing.

The American glass artist Dave Chihuly struck me years ago as a tamer of the hot glass. His primarily exuberant sculptures are beautiful, elegant and often fairy-like.

The glass stays just where he wants it to stay. No affordable industrial consumer glass, but suitable for gallery and outside art. Glass to watch and amaze.

Een werk van glaskunstenaar Dave Chihuly, dompteur van het hete glas.

A work of art of glass artist Dave Chihuly, tamer of hot glass. www.chihuly.com

I know a nice couple that named their daughter Hamer (Hammer). An appeal to motivate her to become a doer?

My partner and I do not have children, but if we had a daughter, I might have called her Glas (Glass) just like that.

Adventurous, inviting, profound, moving,

and radiant. She is lively and evokes imagination. Glass is magic.

Ed Annink Ed Annink is designer and joint proprietor of Ontwerpwerk in The Hague and Amsterdam. www.ontwerpwerk.com

biënnale kijkduin 2011 32 33 chemistry - creating new worlds

34

MARIËLLE VAN DEN BERGH

NL

36

PIEKE BERGMANS

NL

38

WOUTER BOLANGIER

BE

40

WOUTER BOLANGIER

BE

42

TITIA EX

NL

44

ANN VERONICA JANSSENS

BE

46

LUKE JERRAM

UK

48

KNOL ONTWERP

NL

50

BRUCE MUNRO

UK

52

LUCY AND JORGE ORTA

FR/ARG

54

LUCY AND JORGE ORTA

FR/ARG

56

TRÓNDUR PATURSSON

DE/FO

58

CAROLINE PRISSE

NL

60

SASKIA VAN DER STEEN

NL

62

KOEN VANMECHELEN

BE

64

ARNOUT VISSER

NL

66

WOKMEDIA

UK/CH

68

DANA ZÁMEČNÍKOVÁ

CZ

70

UDO ZEMBOK

FR

72

SUNNY VAN ZIJST

BE

Foto Š Pieter Musterd

Mariëlle van den Bergh biënnale kijkduin 2011 34 35

www.mariellevandenbergh.eu

Opgeleid van 1981 tot 1986 aan de Academie voor Beeldende Vorming in Tilburg en van 1986 tot 1988 aan de Jan van Eyck Academie in Maastricht, zegt Mariëlle van den Berg (1956, Weert, NL) over haar werk: “Glas is voor mij transparantie. Glas belichaamt ook het kwetsbare en etherische, onstoffelijke in het leven. Als ik glas gebruik, combineer ik het vaak met een ander materiaal. Glas geeft extra dimensie aan het werk.”

In het werk Herinnering vormt een door de bliksem getroffen eik de basis. Aan de nog altijd zeven meter hoge stomp groeien glazen takken. Transparant, gevorkt en wel twee meter lang, steken deze takken uit de boom. In zijn borst draagt de eik een glazen hart, met daarin opgesloten een klein groen boompje. Zo herinnert zich deze boom hoe hij was: jong en vitaal en prachtig.

chemistry - creating new worlds

“Ik werk met diverse materialen, afhankelijk van het doel en de locatie waar het werk voor bestemd is. Voor buitenbeelden gebruik ik veelal messing, waar ik reliëf in ets en dat ik soms combineer met brons of glas. Dat ziet er heel aards uit, zoals in groeiprocessen in de natuur. Voor de Biënnale Kijkduin 2011 met thema CHEMISTRY – Creating New Worlds maak ik het werk Outsider. De boom met glazen takken is een variatie op het werk Herinnering. Wederom wordt het glas geblazen door Bernard Heesen in de Oude Horn. Nu echter bestaat de stam van de boom niet meer uit een oude eik, maar is het hout vervangen door textiel. De warrige, kronkelige schors is ontwikkeld op de breimachine van het Audax Textielmuseum Tilburg, in samenwerking met expert Huub Waulthers. Zowel glas als textiel zijn samengestelde materialen.

Bij glas gaan zand, kalk en soda samen, maar het zand in de glazen takken is niet meer herkenbaar als het zand van de duinen, waardoor Outsider omringd is. Hitte, gecontroleerde hitte zelfs, heeft de chemie bewerkstelligd en van zand, kalk en soda een wondermooi, stabiel, maar kwetsbaar materiaal gemaakt. De schors bestaat uit diverse garens, maar elk met een andere eigenschap. Op de breimachine zijn alle garens gelijk opgespannen. Pas als het stramien van de naalden het breisel vrijgeeft, ontstaat door verschil in rek het prachtige schorspatroon. Maar zelfs een Outsider ontkomt niet aan de tand des tijds en zo wordt zelfs deze vreemdsoortige boom alweer overwoekerd door aangroeisels.”

AvdB

Bernard Heesen werkt aan glazen tak in zijn studio De Oude Horn.

Bernard Heesen works on a glass branch at his Studio De Oude Horn.

Credits: kunstenaar | artist

Mariëlle van den Berg (1956, Weert, NL) – trained at the Academie voor Beeldende Vorming (Tilburg, 1981-86) and the Jan van Eyck Academie (Maastricht, 198688): “For me glass is transparency.

It embodies the vulnerable and ethereal, intangible aspects of life. When I use glass, I often combine it with another material. Glass will lend an extra dimension to the work.”

In Herinnering (Memory) the base is an old oak tree hit by lightning. The stump has grown glass branches. In its chest it holds a glass heart, containing a small green tree. This is the way it used to be: young, vigorous and beautiful.

“I work with diverse materials, depending on purpose and location. For this Biennale I have created Outsider. The tree trunk now made of textile. The knotty, twisted bark was developed on the knitting machine of the Audax Textielmuseum Tilburg, in collaboration with expert Huub Waulthers. This bark consists of various yarns, each with a different quality. On the machine, all yarns are being tightened equidistantly.

Only when the knitting is released, the bark relief comes into being. But even an Outsider cannot escape the ravages of time and so this exotic tree will soon be overgrown again.”

Mariëlle van den Bergh ‘Outsider’, 2011 glas, rvs, textiel (Audax Textiel Museum Tilburg) glass, textile, stainless steel h 320 x b 200 x d 200 cm Foto: Maarten van Loosbroek

Pieke Bergmans biënnale kijkduin 2011 36 37

www.piekebergmans.com

chemistry - creating new worlds

Journalist en vaste medewerker van o.a. Adformatie, Creatie, Vormberichten en Items.

Journalist and regular contributor to a.o. Adformatie, Creatie, Vormberichten and Items.

room in the heart of Amsterdam, a studio in Milan and an atelier in Tilburg (NL).

In the mind of product designer Pieke Bergmans there is never a lack of inspiration. She is immensely interested in materials, production processes and the experiment. Her designs under the name of ‘Design Virus’ spread like an epidemic.

With her viruses she attacks all sorts of existing design conventions. She prefers an epidemic. With that Bergmans looks for the tension between production processes, the material and various disciplines. Sometimes her designs are placed on other objects like parasites. Such as ‘Massive Infection’, a large table that has been completely ‘invaded’ by burnt-in crystal vases.

Other products are infected themselves: for instance lamps kissing each other and melting together. Her work is characterized by organic shapes. Bergmans has always been driven by an inexhaustible curiosity and passion for experimentation. Surprising herself is a major motive.

Her mind as an open gate with thoughts, observations, imagination, inspirations and dreams walking in and out in steady streams. Bergman: “I work with a regular glassblower. Quite often I have to persuade him to try something when he definitely advises me against it. I am never worried that something might go wrong, not even when the glass has fallen from the pipe for the twenty-fifth time. It often results in something interesting yet.”

Deze tekst is een verkorte versie van haar artikel in Items #2, 2011.

This text is a condensed version of her article in Items #2, 2011 www.items.nl

Pieke Bergmans, ‘Crystal Virus’, process 2005. Foto: studio Design Virus

Voordat Pieke Bergmans (1978, NL) enkele jaren geleden haar studio ‘Design Virus’ opzette, heeft zij diverse studies doorlopen, zoals Grafisch Design aan de St. Joost in Breda (1996-1997), Industrieel Design aan de Design Academy Eindhoven (1997-1998), 3D aan de ArtEZ Hogeschool voor de Kunsten (1999-2002) en Design Products aan het Royal College of Art in Londen (2002-2004). Sindsdien verspreidt ook haar werk zich als een virus: ze exposeert veel in het buitenland: bij Dilmos in Milaan, Tools Galerie in Parijs, Cibone in Tokio, Helmrinderknecht in Berlijn, en ook Droog Design toont haar werk. Ze werkt verder o.a. voor Rosenthal en Fabrica. Regelmatig staat ze op de Salone del Mobile in Milaan, Design Week Tokyo, Design Miami, Design Miami Basel, London Design Festival. Zelf beweegt zij zich over drie werkplekken die elk een eigen betekenis hebben voor haar onstuitbare scheppingsdrang: een ontvangstruimte in hartje Amsterdam, een studio in Milaan en een atelier in Tilburg.

In het hoofd van productontwerper Pieke Bergmans ontbreekt het nooit aan inspiratie.

Ze is mateloos geïnteresseerd in materialen, productieprocessen en het experiment.

Haar producten onder de naam ‘Design Virus’ verspreiden zich als een epidemie.

Ze valt met haar virussen allerlei bestaande designvormen aan. Bergmans zoekt daarbij naar de spanning tussen productieprocessen, het materiaal en verschillende disciplines. Soms zitten haar producten als parasieten op andere objecten.

Zoals ‘Massive Infection’, een lange tafel die compleet in bezit is genomen door ingebrande kristallen vazen. Andere producten zijn zelf geïnfecteerd: zoals lampen die elkaar kussen en in elkaar versmelten. Haar werk kenmerkt zich door organische vormen.

Al haar hele leven wordt Bergmans gedreven door een onuitputtelijke nieuwsgierigheid en experimenteerdrift. Zichzelf verrassen is een grote drijfveer. Haar hoofd is als een open poort waar gedachten, observaties, fantasie, ingevingen en dromen in constante stromen in en uit lopen. Bergmans: “Ik werk met een vaste glasblazer.

Vaak moet ik hem overhalen iets te proberen terwijl hij het absoluut afraadt. Ik ben nooit bang dat iets mislukt, ook niet als het glas voor de vijfentwintigste keer van de pijp is afgevallen. Het levert vaak toch iets interessants op.”

Viveka van de Vliet

Before Pieke Bergmans (1978, NL) set up her studio ‘Design Virus’ a few years ago, she studied Graphic Design at St. Joost in Breda (NL) (1996-97), Industrial Design at the Design Academy Eindhoven (NL) (199798), 3D at the ArtEZ Academy (1999-2002), and Design Products at the Royal College of Art in London (2002-04). Her work has spread like a virus since: she exhibits in many countries: at Dilmos in Milan, Tools Galerie in Paris, Cibone in Tokyo, Helmrinderknecht in Berlin, and Droog Design shows her work as well. Furthermore, she works for companies such as Rosenthal and Fabrica. She is a regular exhibitor at the Salone del Mobile in Milan, Design Week Tokyo, Design Miami, Design Miami Basel, and London Design Festival. She herself moves between three places of work, each with its own meaning for her unstoppable creative urge: a reception

Pieke Bergmans, ‘Solidified Water’ | ‘Gestold Water’ | process 2011 Installation Biënnale Kijkduin. Foto: Mirjam Bleeker

Een zeldzaam en broos gebeuren biënnale kijkduin 2011 38 39

www.wouterbolangier.be

Over het werk van Wouter Bolangier Wouter Bolangier (1964, B) maakt voornamelijk werk met glas, roestvrij staal en rubber.

Op een strenge, sobere, ingehouden manier trachten zijn sculpturen, composities en installaties zich te onttrekken aan het vuil, het onrecht, de vergankelijkheid, de ziekte, de dood, de onvervulde verlangens, de ijdele strevingen, de verwarring.

Ze voeren ons naar een wereld waar de dingen stil lijken te staan, maar vervuld van eindeloze schitteringen, weerspiegelingen en kleurschakeringen op een betoverde manier opnieuw tot leven komen. Tegelijk voel je een grote broosheid. Elk schijnbaar stabiel moment is illusoir. (Glas is stilstaand water dat soms uiteenvalt in scherpe messen.)

chemistry - creating new worlds

Als Giorgio Agamben gelijk heeft en je een dandy kan omschrijven als iemand die erin slaagt niet te struikelen ondanks de weerspannigheid van de voorwerpen die hem omringen, dan is Wouter Bolangier een dandy. Zijn laarzen plooien niet dubbel als hij ze probeert aan te trekken, zijn sokken draaien hun hiel niet naar omhoog en zijn paraplu klapt niet naar boven om ons de blinkende, magere armen te tonen.

Hier zijn de woorden verzonken. Elk werk van Bolangier spreekt op een verstilde manier.

In die zin lijkt het op zijn maker, die een man van weinig woorden is, maar van heldere daden. Een man die iemand zich als vriend kan dromen. Een zeldzaam gebeuren.

Hans Theys Hans Theys (1963) publiceerde tientallen boeken en honderden interviews en essays over het werk van hedendaagse kunstenaars, met wie hij vaak langdurig samenwerkt om hun oeuvre beter te leren kennen. Meer over zijn werk: www.hanstheys.be Montagne de Miel, 8 April 2011

Bedachtzaam luisterend en kijkend, meevoelend, lokt hij zijn materialen in een bevroren pose, waar ze een spiegel worden van de vlietende wereld.

In een serre dragen twee gegalvaniseerde schragen een glazen tafelblad. Op het blad staan dertig glazen bloempotten met daarin een glazen plantje en een voorwerpje. Elders vinden we grote glazen figuren, als koninklijke schaakstukken, met een vreemde, omgekeerde druppel op het hoofd, die als een zotskap ferm geplant staat.

Elk jaar trekt Bolangier minstens één keer naar Tsjechië om er met glasblazers te werken aan nieuwe sculpturen. Glas blazen doe je niet alleen. Voor het traditioneel maken van een wijnglas heb je vijf mensen nodig.

Ik vroeg de kunstenaar waaraan hij het meest plezier beleeft in zijn werk. “Eerst moet je neerzitten en beginnen,” vertelt hij. “Elk werk ontstaat op papier. Dat is een individueel gebeuren. Daarna wordt het meestal een groepsgebeuren. De meeste werken kan je niet alleen maken. Die tussenstap waarbij je kan samenwerken maakt het spannend. Je moet andere mensen in vertrouwen nemen en samen naar oplossingen zoeken. Daarna keert het werk terug naar het atelier en wordt je bezigheid weer individueel. Ten slotte zijn er ook de contacten met de bezoekers die het voltooide werk zien en erover praten. Dat vind ik ook heel spannend. Het is boeiend te zien hoe mensen door een ontmoeting met je werk op een andere manier gaan kijken en allerlei verklaringen en verhalen uitproberen.”

Expositie | Exposition ‘Zuiver Beeld’, 2010 Jezuïetenkerk Jesuit Church, Aalst (BE) Foto: Wouter Bolangier

Wouter Bolangier ‘Cellen’ | ‘Cells’, 2011 geblazen glas | blown glass h 180 cm Installatie Kijkduin 2011 12 Cellen | 12 Cells Foto: Wouter Bolangier

A rare and fragile event biënnale kijkduin 2011 40 41

www.wouterbolangier.be

About the work of Wouter Bolangier

chemistry - creating new worlds

Wouter Bolangier (1964, BE) works mainly with glass, stainless steel and rubber.

In a strict, austere, subdued manner his sculptures, compositions and installations try to get away from the dirt, injustice, transitoriness, illness, death, the unfulfilled longings, the futile attempts, the confusion. They lead us to a world where things seem to stand still, but, full of endless brilliance, reflections and shades of colour, revive in an enchanting way. At the same time, you can feel a great fragility. Each seemingly stable moment is illusory. (Glass is stagnant water that sometimes disintegrates into sharp knives.)

If Giorgio Agamben is right and you can describe a dandy as a person who manages not to stumble despite the recalcitrance of the objects around him, then Wouter Bolangier is a dandy. His boots do not bend double when he tries to put them on, his socks do not turn their heels upwards and his umbrella does never fold upwards to show us its glittering thin ribs. Cautiously listening and looking, sympathizing, he lures his materials in a frozen pose, where they become a mirror of the world passing by.

In a greenhouse, two galvanised trestles carry a glass tabletop. On the tabletop are thirty glass flowerpots with a glass plant and a little object in it. Elsewhere we find large glass figures, like royal chessmen,

with a weird upside down drop on their heads, firmly planted like a fool’s cap.

At least once every year Bolangier travels to the Czech Republic to work there with glassblowers on new sculptures.

Glassblowing is not something you do on your own. You need five people to make a traditional hand-blown wine glass.

I asked the artist what he enjoys most in his work. “At first you have to sit down en start working”, he tells me. “Each work comes into being on paper. It is an individual event. After that, it usually becomes a team event. Most of the works you cannot make alone. That intermediate step enabling you to collaborate makes it exciting. You have to put your trust in other people and try and find solutions together. After that, the work returns to the studio and your activity becomes individual again. Finally, there is the contact with the visitors who see the finished work and talk about it. Which I find very exciting, too. It is fascinating to see how an encounter with your work makes people look in a different way and try out all kinds of explanations and stories.”

Here the words are sunk. Each of Bolangier’s works speaks in a tranquil way.

In that sense it resembles its producer, who is a man of few words but of clear actions. A man one can hope to have as a friend. A rare event.

Wouter Bolangier, detail installation ‘Biosphere for a fragile World’. Photo: Wouter Bolangier

Hans Theys Hans Theys (1963) published dozens of books and hundreds of interviews and essays about the work of contemporary artists, with whom he often collaborates for quite a long time in order to get to know their oeuvre better. www.hanstheys.be

Wouter Bolangier, ‘Biosphere for a fragile World’, 2010 glas, aluminium, mondgeblazen objecten (h 30 cm) kas: 4 m2, nokhoogte 200 cm glass, aluminium, mouth blown objects (h 30 cm) greenhouse: 4 m2, ridge height 200 cm Foto: Wouter Bolangier

Titia Ex biënnale kijkduin 2011 42 43

www.titiaex.nl

chemistry - creating new worlds

Een bloem van licht... Een bloem die kleuren ziet en overneemt in een kameleontische interactie.

‘Bloem uit het Universum’ laat zich voeden door licht en kleur en geeft er schoonheid en magie voor terug. De exotische reuzenbloem, door Titia Ex ontworpen voor de Hortus Botanicus in Amsterdam, symboliseert de chemie die kan ontstaan tussen mens en natuur. Wie zich langs de zeven zwevende bloembladen beweegt, zet een golf van bewegende kleuren in gang – de kleuren van zijn eigen kleding - die worden overgenomen en uitgestraald door de bladen van de bloem. Het proces vindt plaats via een ingenieus systeem van sensoren en LED-lichten, aangestuurd door de elektronische ‘zenuwcel’ in de kern. En ook het weer heeft invloed op de ‘Bloem uit het Universum’, als de Hollandse zeewind de sierlijk buigende stelen in beweging brengt en de kleuren ritmisch mee golven. De bloem bloeit zowel overdag als ’s avonds, wanneer zoeklichten speuren naar omgevingskleuren.

Het project heeft Titia Ex ook geïnspireerd tot de openingsperformance van de Biënnale Kijkduin 2011. Zeven vrouwen, gelijk aan het aantal bloembladen, dragen de ‘Spine’ op hun rug: een glazen vaas, waaruit omstanders een bloem kiezen.

De kleuren van de natuurbloemen zetten zich voort in de bladen van de ‘Flower’.

Titia Ex (1969, NL) studeerde aan de Rijksakademie in Amsterdam, waarna zij haar studie afrondde als Artist in Residence aan de Musashino Art University in Tokio.

Als beeldend vormgever brengt Ex licht en kleur in beweging binnen specifiek gekozen ruimten van stedelijke omgevingen. De geschiedenis, maar ook het gebruik van deze locaties zijn van belang voor de fysieke invulling van haar ruimtelijke werken. Vooral de recente lichtinstallaties maken furore. Zo was de ‘Flower from the Universe’ te zien bij AVRO Kunstuur en in de serie ‘Europese lichtkunstenaars’ bij de Deutsche Welle TV. Titia Ex vertegenwoordigde Nederland, haar collega’s waren: Maurizio Nannucci (Italië), Paul Cocksedge (UK), Olafur Eliasson (DKIDE), Mischa Kuball (DE).

Titia Ex (1969, NL) studied at the Rijksakademie in Amsterdam, after which she concluded her studies as Artist in Residence at the Musashino Art University in Tokyo.

As a designer Ex sets colour and light in motion in selected, urban environments.

The history of these locations and the current use is relevant for the physical filling-in of her three-dimensional works.

Especially the latest light installations are causing a furore. The ‘Flower from the Universe’ could be seen on Dutch television as well as in the series ‘European light artists’ on the Deutsche Welle TV. Titia Ex represented the Netherlands; her confrères were Maurizio Nannucci, Paul Cocksedge, Olafur Eliasson and Mischa Kuball.

On the spot where the Victoria amazonica blooms in summer, Ex designed an exotic flower for the Hortus Botanicus in Amsterdam. The Light Flower consists of thousands of LED lights controlled by especially developed software and can therefore react to the immediate surroundings directly. The heart of the Flower is a nerve cell encircled by a garland of graceful stems. By walking around the work of art, the visitor starts off a wave of moving colours. The flower records the colour shades surrounding it and ‘radiates’ these to the seven floating petals. By the ‘chemistry’ between the Flower, the visitor and the physical environment, an interactive ensemble starts. In certain weather conditions, the

Dutch sea breeze will set the heart of the flower in motion and fluorescent colours will melt into one another rhythmically.

In daylight the Flower is enchanting, but only in the evening she really shows herself in full splendour.

The Flower also inspired Titia Ex to the opening performance of the Biennale Kijkduin 2011. Seven women – equal to the number of sensors – carry the ‘Spine’ on their backs: a glass vase, from which the onlookers pick a flower.

The colours of the natural flowers mix with the sensors of the Light Flower.

This ensemble represents the binding force originating from the core concept ‘human chemistry’.

Titia Ex, ‘Bloem uit het Universum’ | ‘Flower from the Universe’, 2009 LED-licht in polycarbonaat buizen en gegoten in transparante polyurethaan, rvs frame, polyester hart, elektronica LED light in polycarbonate tubes and cast in transparent polyurethane, stainless steel polyester heart, electronics Titia Ex, ‘Bloem uit het Universum’ | ‘Flower from theframe, Universe’, 2009 | ledlicht ø ca. 4 m in polycarbonaat buizen en gegoten in transparante polyurethaan, rvs frame,

polyester hart, elektronica | LED light in polycarbonate tubes and cast in transparent polyurethane, stainless steel frame, polyester heart, electronics | ø ca. 4 m

Ann Veronica Janssens biënnale kijkduin 2011 44 45 chemistry - creating new worlds

Het werk van Ann Veronica Janssens (1956, Folkstone, UK, woont en werkt in Brussel, BE) en opgeleid van 1977 tot 1981 aan La Cambre, École Nationale Supérieure des Arts Visuels in Brussel, desoriënteert de waarnemer: non-materie en leegte kenmerken haar werken, waardoor zij de kijker dwingt zich bewust te worden van het kijken. Na het zien van de tentoonstelling Serendipity in Wiels/Brussel waar alle zintuigen op scherp werden gezet, werd de relatie kunst en wetenschap mij pas echt duidelijk. Vaak voert zij simpele ingrepen uit, gebruikt primaire vormen en industriële materialen die samen met lucht, licht, water, mist, wind, spiegeling en glas, glans, klank en kleur de ongrijpbare elementen zijn waarmee haar sculpturen, installaties en films gestalte krijgen.

In 2010 exposeerde Janssens bij Stroom Den Haag haar Cocktail Sculpture in de tentoonstelling ‘Test Assembly – Panorama Kijkduin’, gericht op de lancering van ideeën met betrekking tot de toekomst van Kijkduin als een open en intuïtieve indeling van hoogtepunten uit de recente kunstgeschiedenis, optische verschijnselen en historische bezienswaardigheden (www.stroom.nl).

“In meer algemene zin houd ik van het idee dat men beeld of kleur of vorm zelf bij elkaar kan brengen en verplaatsen, zonder dat het opgelegd wordt door de kunstenaar. Mijn inmenging beperkt zich tot het scheppen van de minimumcondities, dat wil zeggen bijna niets; het staat iedereen vrij om de betekenis van zijn of haar individuele belevenis te exploreren en te interpreteren.”

Ook bij de alchemisten, wetenschappers en uitvinders speelde het zien een grote rol, want zien staat voor het denken. Afgeleid van het Saksische sehen en het ProtoIndo-Europees betekent Chi het volgen: het volgen met de ogen en met het verstand.

Het begrijpen is het verschil tussen kijken en zien. Janssens is de kunstenaar die als een nieuwe alchemist de verbeelding en de waarneming tussen apperceptie en perceptie onderzoekt in navolging van de grote uitvinders/filosofen, alchemisten, lenzenslijpers en wetenschappers uit de Verlichting als Galileo, Newton, Spinoza, Descartes, Huygens, Drebbel en Van Leeuwenhoek die het in- en uitzoemen op de werkelijkheid mogelijk maakten.

Een krachtige uitspraak waarbij deze principes zichtbaar werden, is het werk dat zij maakte van een vierkante meter van blokken uraniumglas die al het licht uit de ruimte lijken op te zuigen en weer uit te stralen. Werk dat in de editie Biënnale Kijkduin 2009 was te zien. Nauwelijks zichtbaar is waar het glas begint en het licht eindigt.

Wat overblijft is energie en de waarnemer die het werk ervaart dat niet van deze wereld lijkt. De balk van uraniumglas die nu in de duinen ligt, is een ingreep in het landschap, een horizontaal element als de horizonlijn tussen de zee en de expansie, als een kijklijn en snijlijn dwars door het Hollandse landschap en Hollandse licht.

AvdB

The works of Ann Veronica Janssens (1956, Folkstone, UK, lives and works in Brussels, BE) disorientate the spectator: the features of her work are nonmaterial and void, making the spectator aware of the process of looking. Not until after her Serendipity exhibition in Brussels, I really understood the interrelationship of art and science. She often introduces simple interferences and uses primary shapes and industrial materials, which together with air, light, water, mist, wind, reflection and glass, lustre, sound and colour are the intangible elements of her sculptures, installations and films.

“I like the idea of my intervention being

limited to creating the minimum conditions, leaving everyone free to explore and interpret the meaning of his or her personal experience.”

A bold statement illustrating these principles was the square metre of uranium glass blocks that seemed to soak up all light in the room only to radiate it back.

It was on display in the 2009 Biennale Kijkduin. The uranium glass beam now lying in the dunes is an intervention in the landscape, a horizontal element like the line of the horizon between sea and expansion, like a sightline and curve of intersection straight across the landscape and the Dutch light.

Het glasgieten van uraniumglastegels en ovenvormtechniek smelten van de glazen balk voor het slijpen en polijsten | Billing casting and kiln forming melting of the uranium glass beam before grinding and polishing. Foto’s: Lhotský s.r.o. | www.lhotsky.com | Rudolf Ruda Baňas | www.banasglass.com

Ann Veronica Janssens zonder titel | untitled, 2011 uraniumglas 12,5 x 12,5 x 180 cm Foto: Fenestra Ateliers

Luke Jerram - Glass Microbiology

46 47

Jerram’s lopende onderzoek naar waarneming wordt gevoed door het feit dat hij kleurenblind is. De ‘virus’-glasobjecten zijn gecreëerd met het doel zich te verdiepen in de wereldwijde impact van elke ziekte afzonderlijk en om na te denken over hoe het kunstmatig kleuren van wetenschappelijk beeldwerk ons inzicht in natuurverschijnselen beïnvloedt. Jerram onderzoekt de spanning tussen de schoonheid van de kunstwerken, dat wat zij betekenen en hun invloed op de mensheid. De kwestie van het pseudokleuren in de medische biologie en het gebruik ervan voor wetenschappelijk-communicatieve doeleinden, is een groot en complex onderwerp. Luke Jerram in een interview door Mun-Keat Looi: “…Het is geweldig om de grenzen van het wetenschappelijke inzicht in en de veraanschouwelijking van een virus te verkennen. De wetenschappers kunnen veel van de vragen die ik hun stel niet beantwoorden, zoals bijvoorbeeld: hoe het RNA precies is aangebracht binnen de eiwitmantel. Op dit moment kan de cameratechnologie deze vragen ook nog niet beantwoorden. Ook stel ik de grenzen van het glasblazen op de proef. Sommige van mijn ontwerpen kunnen niet in glas worden uitgevoerd. Sommige zijn te fragiel, door de zwaartekracht zouden ze onder hun eigen gewicht bezwijken. Dus vergt het heel veel balanceerkunst tussen het onderzoeken van de huidige wetenschappelijke kennis en de grenzen van de glasblaastechnieken...”

chemistry - creating new worlds

biënnale kijkduin 2011

Luke Jerram (1974, UK) studeerde in 1997 cum laude af aan het University of Wales Institute in Cardiff, met een graad in Beeldende Kunst. Zijn glasobjecten uit de serie Glass Microbiology zijn opgenomen in talloze museumcollecties. In 2007 won Jerram voor zijn werk de prijs van het Institute for Medical Imaging en in 2009 werden zijn objecten gepresenteerd in het Mori Museum in Tokio, naast werk van Damien Hirst, Andy Warhol en Leonardo da Vinci. In 2010 werd hem door het Corning Museum of Glass de Rakow Award toegekend en kreeg hij een fellowship bij het Museum of Glass in Washington.

De objecten werden ontworpen in overleg met virologen van de Universiteit van Bristol, met gebruikmaking van een combinatie van uiteenlopende wetenschappelijke foto’s en modellen. Zij werden gemaakt in samenwerking met de glasblazers Kim George, Brian Jones en Norman Veitch.

Luke Jerram with the glass object ‘Escherichia coli, commonly abbreviated E. coli’ Photo: Luke Jerram

www.lukejerram.com

Luke Jerram (1974, UK) graduated from the University of Wales Institute, Cardiff in 1997 with a first class honours degree in Fine Art. His Glass Microbiology sculptures are in museum collections around the world. In 2007, Jerram won an Institute for Medical Imaging Award for this work and in 2009, his sculptures were presented at Mori Museum, Tokyo along with work

by Damien Hirst, Andy Warhol and Leonardo da Vinci. In 2010, he was awarded with the Rakow Award from the Corning Museum of Glass and with a fellowship at the Museum of Glass, Washington. These transparent glass virus sculptures are created to contemplate the global impact of each disease and to consider how the artificial colouring of scientific imagery affects our understanding of phenomena.

Jerram is exploring the tension between the artworks’ beauty, what they represent and their impact on humanity. The question of pseudo-colouring in biomedicine and its use for science communicative purposes, is a vast and complex subject.

Luke Jerram interviewed by Mun-Keat Looi: “…It’s great to be exploring the edges of scientific understanding and visualisation of a virus. Scientists aren’t able to answer many of the questions I ask them, such as how the RNA is exactly fitted within the Capsid? At the moment, camera technology can’t answer these questions either. I’m also pushing the boundaries of glassblowing. Some of my designs simply can’t be created in glass. Some are simply too fragile and gravity would cause them to collapse under their own weight. So there’s a very careful balancing act that needs to take place, between exploring current scientific knowledge and the limitations of glassblowing techniques…”

The sculptures were designed in consultation with virologists from the University of Bristol using a combination of different scientific photographs and models. They were made in collaboration with glassblowers Kim George, Brian Jones and Norman Veitch.

Luke Jerram, ‘Viruses’, van links | from left: Pokken | Smallpox (15 x 10 cm) Toekomstige mutatie zonder titel | Untitled Future Mutation (12 x 12 cm) HIV (ø 20 cm) geblazen glas | blown glass Foto: Luke Jerram

KNOL Ontwerp biënnale kijkduin 2011 48 49

www.knol-ontwerp.nl

Knol is een jong ontwerptrio, bestaande uit Sylvie Meuffels, Celine de Waal Malefijt en Jorien Kemerink, afgestudeerden van de Design Academy Eindhoven en de Technische Universiteit, richting Industrial Design. De samenkomst tussen verschillende disciplines en vaardigheden zorgt voor een unieke en dynamische samenwerking binnen het ontwerpbureau. Ontwerpvelden kunnen variëren van eetconcepten tot interactieve ontwerpen voor de openbare ruimte; altijd staat de interactie en de beleving van het ontwerp centraal.

chemistry - creating new worlds

Gefascineerd door oude tradities en tegelijkertijd de nieuwste technologische ontwikkelingen, hoopt Knol onvoorspelbare interacties tot stand te brengen die onze verbeelding prikkelen. De steeds evoluerende eetcultuur is een van hun speelvelden.

Spelend met onze huidige (vaak naïeve) blik op eten en de toekomstmogelijkheden binnen de keuken, worden de toeschouwer interactieve situaties voorgeschoteld waarbij de totale beleving van ‘het eten’ centraal staat. Nieuwe raakvlakken voor technologie en vormgeving worden ontdekt.

Over hun bijdrage aan de Biënnale Kijkduin 2011 zeggen zij: “Technologie is overal om ons heen en begint zich steeds nadrukkelijker te manifesteren in de dingen die we tot voor kort als natuur zagen. Onze leefomgeving wordt er steeds sterker door beïnvloed. Als de ontwikkelingen in het Lab steeds verder gaan, kan dit onze gewoontes en dagelijkse rituelen drastisch gaan beïnvloeden. Zo ook de eetcultuur.” Het werk van KNOL toont fantasierijke ‘voedselmutanten’ die ontstaan als authentiek voedsel wordt blootgesteld aan de technologische en scheikundige revolutie. Bij de eerste oogopslag doet de opstelling denken aan een 18e-eeuws stilleven; het wordt echter snel duidelijk dat het voedsel zich heeft geëvolueerd tot het eten van de toekomst.

Knol is a young design trio consisting of Sylvie Meuffels, Celine de Waal Malefijt and Jorien Kemerink, graduates from the Design Academy Eindhoven and the University of Technology, department of Industrial design. The different disciplines and skills coming together in the design studio create unique and dynamic teamwork. Their activities range from eating concepts to interactive design for the public space; the interaction and the perception of the design is always the central point.

Fascinated by old traditions as well as the most recent technological developments, Knol hopes to bring about unpredictable interactions that fire our imagination. The ever-evolving eating culture is one of their playgrounds. Playing with our present (often naïve) view on food and the perspectives in the kitchen,

www.knol-ontwerp.nl

they show us interactive situations where the whole perception of ‘the food’ is at the centre stage. New interfaces for technology and design are being discovered.

About their contribution to the Biennale Kijkduin 2011 they say: “Technology is omnipresent and manifests itself more and more in the things we used to see as nature. If the developments in the Lab go on and on, our traditions and daily rituals might be strongly affected. The same goes for the eating culture.” Knol’s work shows highly imaginative ‘food mutants’ emerging when authentic food is being exposed to the technological and chemical revolution. At first glance, the arrangement reminds of an eighteenthcentury still life; we will soon find out, however, that the food has evolved into the food of the future.

AvdB

KNOL, ‘Still Life Revised’, 2011 Glas, elektronica, verse groente, fruit, sculpturale opstelling van voedsel en glaswaren, verrijkt door elektronische details.

Glass, electronics, fresh vegetables, fruit, sculptural arrangement of food and glassware, fortified with electronic details.

Credit: KNOL Ontwerp

Bruce Munro biënnale kijkduin 2011 50 51

Bruce Munro (1959, UK) studeerde kunst aan de Bristol Polytechnic. Munro is bekend om zijn lichtinstallaties zoals Field of Light, dat in 2004 voor het eerst werd geëxposeerd in het Victoria and Albert Museum, en de installatie CDSea in 2010, gemaakt van 600.000 ongewenste cd’s die geschonken waren door mensen van over de hele wereld. Het werd geïnstalleerd in een veld bij Long Knoll in Wiltshire en gezien als een glinsterende ‘binnenzee’, verlicht door natuurlijk zonlicht en maanlicht weerkaatsend op de cd’s.

chemistry - creating new worlds

De daaropvolgende grootschalige installatie was Water Towers in de kruisgang bij de kathedraal van Salisbury – een verlicht doolhof dat van kleur verandert in reactie op koormuziek. In januari 2011 werden de 69 watertorens onthuld. Deze installatie, opgebouwd met 15.000 flessen, 30 ton regenwater en 69.000 meter glasvezelkabels, riep magische krachten op in het religieuze gebouw. Voor het eerst kwam de muziek, die 750 jaar lang in deze ruimte had weerklonken, tot leven als een zingende parade van 69 gebrandschilderde, transparante zuilen. De stemmen van het Salisbury Choir, te ‘beluisteren’ door het menselijk netvlies.

Toen Munro 21 jaar was, las hij het boek ‘Gifts of Unknown Things’ van Lyall Watson.

Hij las over een Indonesisch meisje dat muziek hoorde bij het zien van kleuren. Decennia later zou haar synesthetische gave Munro inspireren tot zijn Water Towers. Torens, gebouwd van flessen vol water, die van binnenuit worden gekleurd door ledlicht, op het pulserende ritme van koormuziek. De dominante frequenties in de muziek doen het licht van kleur en intensiteit veranderen, doordat zij het elektronische hart van de toren aansturen waarmee het licht via glasvezelkabels naar de flessen geleid wordt.

Door de optische kracht van het medium water maakt Munro de muziek van de menselijke stem daadwerkelijk zichtbaar. Het zijn torens die zingen met licht en neuriën met kleuren, torens die aantonen dat de mens ook zonder chemische hulpmiddelen (drugs) de psychedelische pracht van harmonisch versmolten licht, kleur en klank kan waarnemen.

Vijf Water Towers zijn te zien op het hoge voorduin van Kijkduin. Een kunstwerk dat zijn geheimen vooral na zonsondergang prijsgeeft. Maar ook een werk van duurzaamheid; de gerecyclede plastic flessen zullen worden hergebruikt voor Munro’s komende tentoonstelling Water Towers in Philadelphia.

www.brucemunro.co.uk

Bruce Munro (1959, UK) studied fine art at Bristol Polytechnic. He is known for lighting installations such as Field of Light, which was first exhibited at the Victoria and Albert Museum in 2004 and the installation CDSea in 2010, made of 600,000 unwanted CDs donated by people from across the world. It was installed at Long Knoll Field in Wiltshire and conceived as a glittering inland ‘sea’, lit by natural sunlight, moonlight reflecting on the CDs. The following large-scale installation was Water Towers, a maze of 69 towers that populated two sides of the cloister at Salisbury Cathedral. Each tower was

built from water bottles, which changed colours in reaction to choral music.

A singing parade of 69 stained glass transparent columns. The voices of the Salisbury Choir ‘heard’ by the human retina.

Munro’s inspiration for this piece can be traced back to when aged 21 he read a book called ‘Gifts of Unknown Things’

by Lyall Watson. Watson describes a young Indonesian girl who possesses the magical gift of seeing sounds in colour.

Years later, her synesthesia inspired Munro to create a colourful, watery, musical maze that seems to dance as the lights change to the music, demonstrating a psychedelic splendour.

Bruce Munro’s ‘Water Towers’ at Salisbury Cathedral Cloister, 2011 Gezien samen met de arcades die werden gebouwd tussen 1264 en 1270 in Engels-gotische stijl.

Seen together with the arches, which were built between 1264-1270 in English Gothic Style.

Photo: Mark Pickthall

Het eerste prototype van de ‘Water Tower’ wordt getest op het terrein van Bruce Munro in Wiltshire, januari 2010.

The first prototype ‘Water Tower’ being tested in Bruce Munro’s field in Wiltshire, January 2010.

Photo: Mark Pickthall

Lucy and Jorge Orta biënnale kijkduin 2011 52 53

www.studio-orta.com

Kunst en duurzaamheid

chemistry - creating new worlds

Het in Parijs gevestigde kunstenaarsduo Lucy + Jorge Orta heeft internationale faam opgebouwd met kunstprojecten die de toeschouwer bewust maken van mondiale vraagstukken als de wereldwijde schaarste aan water, voedsel, energie en onderdak.

Met hun werk willen de kunstenaars inzicht creëren in deze problemen en bijdragen aan de ontwikkeling van duurzame oplossingen. Lucy + Jorge Orta maken kunst die de toeschouwer dwingt tot nadenken. Hun ‘vensters op de wereld’ zijn suggestieve metaforen waarin voorwerpen uit het dagelijks leven, fotografie, laswerk en geluid met elkaar worden gecombineerd tot vitrines, objecten en sculpturen. Het overkoepelende doel van hun artistieke proces is op een speelse en toegankelijke manier bijdragen aan een bredere kennis van de dreigende dilemma’s ten aanzien van de tekorten aan water, voedsel en energie, en het zoeken naar duurzame oplossingen hiervoor.

In het project OrtaWater richten de kunstenaars zich op het gebrek aan schoon water in de wereld. Onze planeet is ‘dorstig’. Water is de bron van leven, de fontein van de jeugd. Water staat voor zuiverheid. Water is alles: ons voortbestaan en ons welzijn hangen ervan af. Het is ook overal aanwezig, niet alleen om ons heen maar ook in ons lichaam. En toch hebben een miljard mensen in de wereld geen toegang tot schoon water, met alle tragische gevolgen van dien. Het tekort aan water is een probleem dat steeds meer landen raakt. OrtaWater werd in 2005 gepresenteerd tijdens de Biënnale in Venetië. In 2006 was het werk te zien in Museum Boijmans Van Beuningen in Rotterdam.

In 2007 ontvingen de kunstenaars de Green Leaf Award voor ‘uitmuntend kunstenaarschap met een milieuboodschap’. De prijs werd hun toegekend door het Milieuprogramma van de Verenigde Naties en het Natural World Museum. De uitreiking vond plaats in het Nobel Vredescentrum in Oslo. In 2009 presenteerden Lucy + Jorge Orta hun OrtaWater project in een tentoonstelling in het hoofdkantoor van DSM in Heerlen. Geïnspireerd door de positieve reacties van DSM-medewerkers gaf de DSM Kunstcommissie Lucy + Jorge Orta de opdracht om een uniek kunstproject te creëren met als uitgangspunt DSM’s concernstrategie, waarin duurzaamheid een belangrijke ‘groei-aanjager’ is.

DSM en Lucy + Jorge Orta delen hun focus op reële problemen in de wereld, zoals de behoefte aan duurzame energievoorziening, de strijd tegen klimaatverandering en de noodzaak om, bij een groeiende wereldbevolking, goede voeding en gezondheid toegankelijk te maken voor iedereen. Het kunstenaarsduo besloot zich te richten op DSM’s projecten op het gebied van zuivel en veevoeder die onderdeel zijn van het Base of the Pyramid-programma in India. Het was de eerste keer dat de Orta’s een kunstproject koppelden aan de duurzaamheidswaarden en -strategie van een

Lucy + Jorge Orta, OrtaWater project at the headquarters of DSM, Heerlen (NL), 2009 Photo: Ermindo Ermino

multinationale onderneming. In november 2009 reisden Lucy en Jorge naar Mumbai en Pune in India om zich daar te laten inspireren door DSM’s Base of the Pyramidactiviteiten. Lucy + Jorge Orta, India 2009: “Ons onderzoek spitste zich toe op de Base of the Pyramid-bevolking in India en drie dagelijks terugkerende werkzaamheden en rituelen die kenmerkend zijn voor zowel het landleven als het stadsleven in Pune and Mumbai. We raakten vooral geïnteresseerd in de distributie van melk via een uitgekiend ophaalsysteem voor melkbussen die in de dorpen rond Pune aan de straat worden gezet.” In de loop van 2010 creëerden ze hun Milk project, een verzameling kunstwerken geïnspireerd op deze ervaring.

Lucy Orta (1966, Sutton Coldfield, Verenigd Koninkrijk) en Jorge Orta (1953, Rosario, Argentinië) werken en wonen in Parijs. Hun werken zijn onder meer opgenomen in de DSM Art Collection en in de collecties van verscheidene belangrijke musea verspreid over de wereld.

Catharien Romijn Conservator van de kunstcollectie van DSM www.dsm.com Bronnen: Motive Gallery, Art and Sustainability

Lucy + Jorge Orta ‘Bottle Rack’, 2011 glazen waterflessen, stalen rek, reddingsboei glass water bottles, steel rack, life ring h 175 cm Credit: Lucy + Jorge Orta

Lucy and Jorge Orta biënnale kijkduin 2011 54 55

www.studio-orta.com

Art and sustainability The Paris-based artist couple Lucy + Jorge Orta have an international track record in creating art projects that raise awareness of global issues, in particular the general scarcity of water, food, energy and safe shelter in the world. In their works the artists focus on creating an understanding of these issues and developing sustainable solutions.

chemistry - creating new worlds

Lucy + Jorge Orta create art that turns viewers into thinkers. Their display cabinets (‘windows on the world’), objects and sculptures constitute suggestive metaphors combining functional sourcebased objects, photography, steel welding and sound. The overarching aim of their artistic process is to contribute proactively to the broadening of our understanding of the water, food and energy dilemmas ahead, and the development of sustainable solutions to these dilemmas, in a playful and accessible manner.

In one of their famous projects, OrtaWater, the artists focus on the world’s access to clean water. The planet is ‘thirsty’.

Water is the origin, the source of life. It is the fountain of youth. It is purity. It is everything: our survival and well-being depend on it. And it is everywhere, around us and inside us. And yet a billion people suffer the tragic consequences of not having access to clean water. The number of countries with water issues is soaring.

OrtaWater was presented at the Venice

Lucy + Jorge Orta, ‘Milk’, 2010, 16 gegoten aluminium melkverpakkingen, epoxyverf, glas.

16 cast aluminium milk containers, epoxy paint, glass; 250 x 80 x 20 cm. Courtesy: the artists and Motive Gallery Amsterdam

Biennale in Italy (2005) and at Museum Boijmans Van Beuningen in Rotterdam in the Netherlands (2006). In 2007, the artists received the Green Leaf Award for ‘artistic excellence with an environmental message’ from the United Nations Environment Programme in partnership with the Natural World Museum. The award was presented at the Nobel Peace Center in Oslo, Norway.

In 2009, Lucy + Jorge Orta presented their OrtaWater project to the Art Committee of Royal DSM. This encounter resulted in an exhibition at Royal DSM’s Headquarters in Heerlen, Netherlands. Inspired by the positive feedback from DSM employees, the DSM Art Committee commissioned Lucy + Jorge Orta to create a unique art project based on DSM’s company strategy, in which sustainability is a key growth driver.

DSM and Lucy + Jorge Orta share the same focus on the real issues confronting our world, which involve securing sustainable energy supplies, combating climate change and providing balanced food supplies and health for a growing global population. The artists decided to focus on DSM’s interlinked programmes in dairy, renewable energy and cattle feed at the Base of the Pyramid in India. It is the first time Lucy + Jorge Orta have created an art project based on the sustainability drive and strategy of a multinational.

In November 2009, Lucy and Jorge travelled to Mumbai and Pune to get inspired by DSM’s Base of the Pyramid activities in India. Lucy + Jorge Orta, India 2009: “Our first stage of research took into account the Base of the Pyramid populations in India and the three daily chores, jobs and rituals associated with both rural and urban living in Pune and

Mumbai. We were particularly interested in the local system for the distribution of milk, using hundreds of roadside milk churns in the villages around Pune.”

During 2010, they created their Milk project, a collection of art works based on this experience.

Lucy Orta (1966, Sutton Coldfield, UK) and Jorge Orta (1953, Rosario, Argentina) work and live in Paris. Their works are represented in the DSM Art Collection and in several important museums all over the world.

Catharien Romijn Art curator DSM www.dsm.com Courtesy: Motive Gallery, Art and Sustainability

Lucy + Jorge Orta ‘Mobile invention Unit’, 2005 Mexicaanse transportdriewieler, metalen constructie, 4 kinderbedjes, 2 Mexicaanse waterkaraffen, 6 flessen, 2 jerrycans, plastic slang, 2 kranen Mexican transport tricycle, metal structure, 4 children’s beds, 2 Mexican water carafes, 6 bottles, 2 jerrycans, plastic tube, 2 taps 220 x 230 x 110 cm.

Credit: Lucy + Jorge Orta

Tróndur Patursson biënnale kijkduin 2011 56 57

Tróndur Patursson (1944, Kirkjubøur, FO) woont en werkt op de Faeröer Eilanden en in Denemarken. Hij is als schilder en beeldhouwer opgeleid op Hans C. Høyer’s Glyptotekets Tegneskole in Kopenhagen (DK), de Kunsthåndværkerskolen in Voss (NO) en op de Statens Kunstakademi in Oslo (NO).

Zijn schilderingen op canvas, papier of glas zijn organisch-abstract met het spontane idioom van grote gebaren en handelingen, gebaseerd op natuurlijke fenomenen. Hij reproduceert de essentie van de natuur, de metafysische en spirituele dimensies en gebruikt daarbij zijn ervaringen tijdens zijn reizen over de oceanen en de kosmische sensibiliteit van de natuur als hét fundament van zijn werk.

chemistry - creating new worlds

De kunstenaar zegt zelf van zijn werk dat hij zijn impressies van de natuur omzet in kalligrafie waarin de verf materie is en zijn gereedschap zijn handen, kwasten en borstels. Vormen die transformeren door het reflecterende en doorvallende licht, zoals in het werk Cosmic Blue, een stalen frame met beschilderde glaspanelen, in de nacht als een veilig baken licht geeft.

Over het All, de universele moeder, wordt in één alchemistische, Hermetische zin gezegd: While All is in The All, it is equally true that The All is in All. De materie van de wereld die ons omringt, is doordrongen van alle materies die in het universum bestaan. Stephen Hawking – Brits natuurkundige en kosmoloog – zegt in zijn Cosmic Alchemy: “Uit de withete massa van de Big Bang ontstond alles dat in het huidige universum bestaat. De lange weg van deze ultradichte soep van elementaire deeltjes en straling tot atomen, sterren, planeten en leven werd een van de centrale paden van de inspanningen die de kosmologen deden om te begrijpen hoe het universum in elkaar zit.”

Een iglo stamt uit de taal der Inuit en is een sneeuwhuis of schuilplaats. Mario Merz bouwde ze omdat ze verwijzen naar oude tijden waarin de mens en de natuur in harmonie met elkaar leefden en als monument (oerwoning) voor de oude nomadenstammen. In dromen wordt de iglo uitgelegd als warme binnenkant en koude buitenkant, het verschil tussen intern en extern, de baarmoeder en door de vorm van een halve bol staat de iglo voor heelheid en bescherming. Voor Patursson is het vooral een meditatieplek, een stilteplaats voor meditatie en reflectie.

AvdB

www.trondurpatursson.dk

Tróndur Patursson (1944, Kirkjubøur, FO) lives and works on the Faroe Islands and in Denmark. He is a painter and a sculptor who was trained at Hans C. Høyer’s Glyptotekets Tegneskole in Copenhagen (DK), the Kunsthåndværkerskolen in Voss (NO) and at the Statens Kunstakademi in Oslo (NO). His paintings on canvas, paper or glass are organic abstract with the spontaneous idiom of big gestures and acts based on natural phenomena.

He recreates the essence of nature, the metaphysical and spiritual dimensions.

The artist himself says he transforms his impressions of nature into calligraphy in which the paint is matter and his tools are his hands and brushes. Shapes that transform by the reflecting and falling light, as in the work Cosmic Blue, where a steel frame filled with painted glass

panels shines like a beacon in the night.

Stephen Hawking – British physicist and cosmologist – says in his Cosmic Alchemy: “Out of the white-hot heat of the Big Bang arose everything that exists in the universe today. The long road that leads from this ultra-dense soup of elementary particles and radiation to atoms, stars, planets, and life becomes one of the central paths in cosmologists’ efforts to understand how the universe is put together.”

In dreams, the igloo is being explained as warm inside and cold outside, the difference between internal and external, as the womb. With its hemispheric shape, the igloo represents wholeness and protection. For Patursson it is chiefly a place of quiet rest for meditation and reflection.

Tróndur Patursson, ‘Cosmic Room’, 2002 I 2003, Copenhagen (DK). Foto: Tróndur Patursson

Tróndur Patursson ‘Cosmic Blue’, 2011 beschilderd glas | stained glass 370 x 370 cm Foto: Tróndur Patursson

Caroline Prisse biënnale kijkduin 2011 58 59

www.carolineprisse.nl

Caroline Prisse (1969, NL) studeerde aan de Gerrit Rietveld Academie, waar zij sinds 2003 werkzaam is als hoofddocent Glas. In 2009 was ze curator voor de tentoonstelling Glas(s) – Gerrit Rietveld Academie Amsterdam 1969-2009 in het Gemeentemuseum Den Haag en organiseerde ze voor het Virtueel Museum Zuidas te Amsterdam de tentoonstelling Domesticated Wilderness. In hetzelfde jaar organiseerde zij met het Centraal Bureau het driedaagse symposium ‘Scratching the Surface – Matters of Perception’. Als medeorganisator en moderator is zij verbonden aan het Biënnale Kijkduin 2011 symposium ‘Transparent Vision – the Art and Science of Glass’, Gemeentemuseum Den Haag. Behalve in Kijkduin en Strasbourg, exposeert Prisse in 2011 ook in het Glasmuseum in Venetië.

chemistry - creating new worlds

“Een donker stuk beton dat onverwacht middenin een heldergroen bos tevoorschijn komt, een honderden jaren oude olijfboom die langzaam door een mistig landschap trekt op het dak van een dieplader. Ik zie een schoonheid zonder voorgeschiedenis, modern en futuristisch. Een schoonheid die zowel kracht als kwetsbaarheid toont.

Een nieuwe taal waarin het volkomen logisch is dat mensgemaakte objecten verbonden zijn aan natuurlijke vormen. Dit fysieke element weet de rede uit de dragen en maakt het ondenkbare visueel werkelijkheid. Dit is de taal waarin mijn werk communiceert.

Labglas komt veel voor in mijn werk: het rijmt met de suggestie dat er onderzoek gedaan wordt om te begrijpen hoe de mens zich verhoudt tot de natuur nu en in de toekomst. Ik heb een artificieel bos gemaakt, met dit materiaal als teken van onze tijd. Gemaakt en gemanipuleerd door de mens maar toch fragiel en onderzoekend, vragend. Het verrast, maar laat tegelijkertijd ook een bijna mathematische logica zien.

De vraag naar de relatie tussen mens en natuur is de drijvende kracht achter mijn werk. Ik onderzoek hoe de natuur meer en meer afhankelijk wordt van de mens en onderdeel wordt van onze gemanipuleerde omgeving, zich daar een plaats verwerft en vraag me af hoe het menselijk lichaam daar weer op reageert.”

Caroline Prisse (1969, NL) studied at the Gerrit Rietveld Academie, where she works as a senior lecturer Glass since 2003. In 2009 she was curator of the exhibition Glas(s) – Gerrit Rietveld Academie Amsterdam 1969-2009 in the Gemeentemuseum The Hague and organizer of the exhibition Domesticated Wilderness for the Virtual Museum

Zuidas in Amsterdam. That same year she and the ‘Het Centraal Bureau’ Foundation organized the 3-day symposium ‘Scratching the Surface – Matters of Perception’. As co-organizer and moderator she is associated with the Biennale Kijkduin 2011 symposium ‘Transparent Vision – the Art and Science of Glass’, Gemeentemuseum The Hague.

Caroline Prisse, ‘Transformatiehuis’, 2009, h 250 x l 300 x b 250 cm Gemeentemuseum Den Haag

In 2011, Prisse exhibits not only in Kijkduin and Strasbourg but also in the Venice Glass Museum.

“A dark piece of concrete appearing unexpectedly in the middle of a bright green forest, a centuries-old olive tree on a flatbed trailer moving slowly through a foggy landscape. I see a beauty without previous history, modern and futuristic.

A beauty showing both power and vulnerability. A new language where it makes perfect sense that man-made objects are connected to natural forms. This physical element is able to spread the reason and turns the unthinkable into a visual reality.

My work communicates in this language.

Lab glass often recurs in my work:

it is consonant with the suggestion that research is being carried out to understand how man relates to nature, now and in the future. I created an artificial forest, with this material as a sign of our times. Created and manipulated by man, yet fragile and searching, questioning.

It surprises, and at the same time reveals a near mathematical logic. Questioning the relationship between man and nature is the moving spirit behind my work.

I investigate how nature becomes increasingly dependent on man and becomes a part of our manipulated environment, acquires a place, and I wonder how the human body will respond.”

Caroline Prisse

Caroline Prisse ‘Geen Kerstmis’ I ‘No Cristmas’, 2011 borosilicaatglas verzilverd, labklem borosilicate glass silver-plated, lab clamp h 50 x b 50 x l 110 cm Foto: Ernst van Deursen

Saskia van der Steen biënnale kijkduin 2011 60 61

www.saskiavandersteen.nl

Saskia van der Steen (1982, Sint-Michielsgestel, NL) studeerde in 2010 cum laude af aan de afdeling Man and Well-Being aan de Design Academy Eindhoven met de projecten Water Lens en Light Projector. Voor deze projecten deed zij uitvoerige experimenten met water en licht om de eigenschappen ervan te doorgronden.

Op dit moment bereidt Van der Steen zich voor op haar masterstudie, eveneens aan de Design Academy Eindhoven.

chemistry - creating new worlds

In haar onderzoek naar de eigenschappen van water keek ze naar de breking van licht, de spiegelende werking, de oppervlaktespanning en de vorm die het aanneemt als het in beweging wordt gebracht. Deze eigenschappen ving ze in Water Lens, een glazen zitobject gevuld met water. Vijf Tsjechische glasblazers bliezen een enorme glazen druppelvorm die de pracht van water toont. Water Lens spiegelt, vergroot, vervormt en vervloeit: een mysterieus object dat speelt met de omgeving. Van der Steen koos voor glas, omdat het een hoogwaardig materiaal is. Het is puur, helder en natuurlijk. Bovendien is de techniek van het glasblazen uitermate geschikt voor het verkrijgen van de gewenste vorm voor de Water Lens. Het is een materiaal dat gevormd wordt in vloeibare staat, waardoor beweging, oppervlaktespanning en de vloeibaarheid in de vorm goed tot uiting kunnen worden gebracht. Ook geeft het feit dat het met de hand geblazen wordt, het bijzondere resultaat dat iedere Water Lens uniek is en een eigen karakter heeft.

De Water Lens past in de ontwikkeling van optische lenzen die reeds ontstond door de eerste onderzoeken van de Egyptenaren en Mesopotamiërs, gevolgd door de theorievorming door de Griekse en Indische alchemisten. De gouden eeuw van de islamitische uitvindingen bracht de eerste diffractielenzen. Gepolijst kristal of kwarts vormde reeds 700 v.Chr. de Assyrische lenzen zoals de Nimrud-lens.

De Romeinen begonnen met het vullen van de lenzen met water. Later zou ook Antonius van Leeuwenhoek, uitvinder en lenzenslijper, lenzen vullen met water om met de veroorzaakte vergroting beter te kunnen zien met zijn microscoop, terwijl Johan van Musschenbroek met zijn ‘aalkijker’ een fijnere focus realiseerde voor het bestuderen van bloed met zijn watergevulde glazen buisjes. Naast het feit dat de Water Lens dient als zitelement, gaat het Van der Steen er vooral om dat de Water Lens een bepaalde verstilling teweegbrengt, die ruimte biedt aan contemplatie, ervaring en verbeelding.

AvdB

Saskia van der Steen: Phenomena: Frozen Fall, Absorbed Flow, Elevator Effect I, Path of Attraction, Melting Island, Elevator Effect II, Trapped Environment, Dancing Drip, 2008 Foto: Saskia van der Steen

In 2010, Saskia van der Steen (1982, SintMichielsgestel, NL) graduated cum laude from the Design Academy Eindhoven, department Man and Well-Being with the projects Water Lens and Light Projector.

For these projects she did extensive experiments with water and light. She now prepares herself for her master’s at the Design Academy Eindhoven.

In her research of the properties of water, she observed the refraction of the light, the mirroring effect, the surface tension and the shape it assumes when it is set in motion. She captured these properties in Water Lens, a water filled glass seating object. Five Czech glassblowers have

made a huge glass teardrop form showing the beauty of water. It mirrors, enlarges, distorts and flows: a mysterious object that plays with its environment.

Van der Steen chose glass, because it is a high-grade material. It is pure, clear and natural. In addition, glassblowing is extremely suitable for getting the desired shape and every mouth blown Water Lens is unique and has its own character.

“The Water Lens serves as a seating unit but, more importantly, it should bring about a certain quiet that makes room for contemplation, experience and imagination”, says Van der Steen.

Saskia van der Steen ‘Water Lens’, 2010 handgeblazen glas en gedistilleerd water hand blown glass and distilled water h 45 x b 60 cm Foto: Walid Wardak

Koen Vanmechelen biënnale kijkduin 2011 62 63 chemistry - creating new worlds

Koen Vanmechelen (1965, Sint-Truiden, BE) woont en werkt in Meeuwen-Gruitrode (BE). Als kleine jongen al had hij een broedmachine voor kippen in zijn kamer staan.

Als kind zag hij de kip en het ei als een metafoor voor zijn leven, later als kunstenaar als metafoor voor het leven in het algemeen. Eind jaren negentig lanceerde Vanmechelen zijn Cosmopolitan Chicken Project (CCP), dat snel nationaal en internationaal erkenning zou krijgen. Centraal hierin staat de kip en meer bepaald de kruising van nationale kippenrassen tot een bastaard. Vanmechelen gebruikt het dier als metafoor voor de mondiale culturele en genetische smeltkroes die diversiteit en hybriditeit creëert.

Hij gebruikt een divers palet aan media voor de drie projecten die zijn CCP-oeuvre vormen: Cosmopolitan Chicken Research Project (CC®P), Cosmogolem en Walking Egg: van schilderijen en tekeningen, fotografie, video, glaswerk en installaties tot performances en beeldhouwwerk. Het werk van Vanmechelen draait rond diversiteit en is een ode aan het leven. Het is letterlijk grensverleggend en hertekent de rol van de kunstenaar. Zo werkte Vanmechelen de afgelopen tien jaar samen met alfa- en bètawetenschappers uit verschillende disciplines. In 2010 werd hij hiervoor gelauwerd met een eredoctoraat aan de Universiteit Hasselt.

Glas heeft de toekomst: bioglas vervangt zenuw- en botweefsels, wordt gebruikt voor implantaten en wordt onderzocht op elke mogelijke medische toepassing zoals medicijnen, vervangonderdelen en reparatiematerialen. Lang na de tekeningen en schilderijen van bijvoorbeeld Leonardo Da Vinci en de anatomische les van Dr. Nicolaes Tulp door Rembrandt, heeft nu de toeschouwer op het snijvlak tussen kunst, techniek en biologie zijn eigen verantwoordelijkheid. Koen Vanmechelen is zo’n kunstenaar die ons daarop aanspreekt en ons aan het denken zet. Zo ontstond ‘Carried by Generations’, een nest transparante eieren dat rust in de duinen als een eiland van gebeeldhouwd licht. Het nest ademt zeebries, zand en licht en speelt met deze over elkaar buitelende elementen.

Zelf is het verwachtingsvol stil. De scène baadt in mysterie. Het nest staat voor onze planeet. Schijnbaar eenzaam, maar onderhevig aan elke beweging van licht en lucht, aan zand- en waterbuien. Elementen gestuwd door iets van buiten onze waarnemingshorizon. Alles is gelinkt aan al. De toekomst nestelt zich in de eieren die rijpen om de komende generaties op de wereld los te laten. Geen Bosch-eieren zijn het, geen containers van dood, maar vormgegeven transparantie. De lampen, menselijke manipulatie, houden de nodige temperatuur aan om deze glaswereldjes te openen. Voor wie of wat? What rough beast slouches towards Bethlehem to be born?

Hoop voedt de generaties.

www.koenvanmechelen.com

Koen Vanmechelen (1965, Sint-Truiden, BE) lives and works in Meeuwen-Gruitrode (BE). At the end of the nineties, Vanmechelen launched his nationally and internationally acclaimed Cosmopolitan Chicken Project with a central role for the chicken as a metaphor for the global cultural and genetic melting pot creating diversity and hybridity. In his three CCP projects Cosmopolitan Chicken Research Project (CC®P), Cosmogolem and Walking Egg, he uses various media: paintings, drawings, photography, video, glasswork, installations, performances and sculpture. His work is a tribute to life, opening up new horizons and redefining the role of the artist.

He actively links bio art and biomedical sciences. In 2010, the University of Hasselt (BE) conferred the title of Doctor Honoris Causa to Vanmechelen, that year’s theme being ‘Art meets science’.

Exclusively for the Biennale Kijkduin 2011 he designed the Egg and Brood installation ‘Carried by Generations’. Like an island of sculptured light – expectantly quiet – the nest breathes sea breeze, sand and light and plays with these tumbling elements.

The scene is bathing in mystery. The nest as a symbol for our planet.

Hope nourishes the generations.

AvdB

‘Artificial Cross-breeding’ | Koen Vanmechelen © | Courtesy: Venice Projects

Computer graphic ‘Carried by Generations’, 2011 rvs, hout (takken), glas, lampen stainless steel, wood (twigs), glass, lamps ø 3 m x h 120 cm Credit: artist

Arnout Visser

www.arnoutvisser.com

64 65

‘Vorm volgt functie’… dit adagium van de vroeg 20e-eeuwse ontwerpcultuur geldt bij uitstek voor de vormen van glazen laboratoriumapparaten. Zelfs zozeer dat je aan de vorm de functie af kunt lezen. Het meten van temperatuur, luchtdruk, windsnelheden, richting en tijd, het omzetten van zeewater in zoet water, het kweken van zoutkristallen en het creëren van een goudfontein: bij welke functie hoort welk object?

chemistry - creating new worlds

biënnale kijkduin 2011

Arnout Visser (1962, NL) werd opgeleid aan de Kunstacademie in Arnhem (1984-89) en studeerde in 1990 af aan de Domus Academy in Milaan. Sinds die tijd is hij bezig een brug te slaan tussen de verschillende disciplines: van product- tot meubelontwerp en van interieur- tot grafisch design, waarvoor hij een breed scala aan materialen aanwendt, van glas en ceramiek tot plastic, metaal en zelfs water. De ideeën voor zijn ontwerpen beginnen vaak bij natuurwetten of die der mechanica. Als hij al een voorkeur heeft, dan is het voor glas en de veelsoortige toepassingen ervan: van het nuttige tot het decoratieve, van de vorm tot innovatieve functies.

Het is een van de boeiende vragen bij het aanschouwen van het ‘Kijklab’ van Arnout Visser. De veelal uitvergrote vormen, sommige wel twee meter hoog, zijn mondgeblazen bij het Tsjechische atelier Ajeto. Andere glasonderdelen werden vervaardigd in de Glasblazerij Leerdam, waarna Visser de objecten met slangen en buizen aan elkaar verbond tot een ‘helse machine’, vol stromende vloeistoffen, kristallen en onderwaterfonteinen. De installatie is gevuld met water en olie in diverse kleuren, die door hun verschillende brekingsindexen intrigerende spiegelraakvlakken vertonen.

Vooral ’s avonds, als het laboratorium van onderaf wordt aangelicht, ontstaat een intrigerend kijkspel. Maar het ‘Kijklab’ is niet alleen om naar te kijken. De bezoeker kan ook zelf aan het proces deelnemen. Met een kneep in een rubberen handpomp zet hij een borrelende en bruisende kettingreactie in gang, vol kleur en beweging.

Zo wordt de bezoeker iets gewaar van de menselijke zoektocht naar de oerwetten van de onzichtbare natuur, die zich van geheime tovenarij ontwikkelde tot moderne chemische wetenschap.

Arnout Visser (1962, NL) studied at the Academy of Art in Arnhem (NL) (1984-89) and graduated from the Domus Academy in Milan in 1990. Since then he has been bridging disciplines from product to furniture and interior to graphic design: employing a wide variety of materials from glass and ceramics to plastics, metal and

even water. Ideas for his designs are often initiated by physical or mechanical laws.

If he has any preference, it is for glass and its multiple applications: from the useful to the decorative, from the shape to innovative functions.

‘Form follows function’… this adage of the early 20th-century design culture is

Arnout Visser working with glassblowers Team Satan, Ajeto (CZ), 2011.

In Holland: cooperating glassblowers Marek Effmert and Ondra Novotný. Assistants: Carolien Niebling, Ed Wilhelm, Erik van Kooten, Simon Barteling, stagiair Lukas Jager. Credit: artist

pre-eminently applicable to the shapes of glass laboratory equipment. Even so much so that you can tell its function of the shape. Measuring temperature, pressure, wind speeds, direction and time; converting seawater into fresh water; growing salt crystals and creating a gold fountain: which function belongs to which glass object? It is one of the fascinating questions when watching Visser’s ‘Kijklab’ (Viewing Lab). The mostly blown-up shapes – some as much as two meters high – are mouth blown at the Czech Ajeto studio. Other glass parts were made in the Glasblazerij Leerdam, after which Visser interconnected the objects with hoses and tubes to ‘an infernal machine’ with streaming liquids, crystals

and underwater fountains. The installation is filled with water and oil in various colours displaying intriguing reflection interfaces caused by their different refractive indexes. Especially at night, when the laboratory is illuminated from the bottom up, an intriguing spectacle is created. The ‘Viewing Lab’ is not only to be looked at, however. The visitor himself can participate in the process. With a pinch in a rubber hand-pump, he sets off a bubbling and foaming chain reaction, full of colour and movement. This way we experience something of the human quest for basic principles of imperceptible nature, which developed from witchcraft into modern chemical science.

Computer graphic ‘KijkLab’, 2011 Mondgeblazen glazen vormen en laboratoriumonderdelen.

Mouth blown glass shapes and laboratory components. hoogte, variërend tot 250 cm | height varying to 250 cm Credit: artist

WOKmedia biënnale kijkduin 2011 66 67

www.wokmedia.com

In 2004 werd WOKmedia opgericht door Julie Mathias (1978, FR) en Wolfgang Kaeppner (1974, DE). Zij zijn in Londen gevestigd en hebben een productiestudio in Shanghai. Julie studeerde in 2004 af aan het Royal College of Art in Design Products.

Wolfgang behaalde zijn MA in Design Products in 2001 aan de ZKM/HFG in Karlsruhe.

Hun installaties zijn getoond bij gelegenheid van internationale solopresentaties en groepsexposities; zoals in het Design Museum in Londen, bij het British Council in Tokio, Moskou en Istanbul, en de Biënnale ‘Experimenta’ van Lissabon. Recentelijk was hun werk te zien in meerdere musea van eigentijdse kunst; zoals in Taipei, Londen, Singapore, Amsterdam, Bazel, Sydney, Melbourne, Vilnius en Oslo.

chemistry - creating new worlds

Het eigen culturele erfgoed was altijd de drijfveer van het kunstenaarsduo Julie Mathias en Wolfgang Kaeppner. In de eerste plaats zien zij hun objecten als een soort space invaders die opduiken uit een wereld die verborgen zit in de herinneringen uit hun kindertijd. Tegenwoordig heeft het wonen en werken in China een onmiskenbare invloed op hun werk. Mathias zegt: “Onze komst naar Shanghai was echt een uitdaging voor ons. Wij houden van de cultuurverschillen en vooral van de manier waarop de dingen hier tot stand komen: heel erg praktisch, met veel vallen en opstaan.

De productie is spontaner – we kunnen dingen uitproberen en hoeven niet te wachten totdat alle details gespecificeerd zijn en vormgegeven in plannen. In Europa is het hele proces erg star geworden.”

Night Watch Kijkduin is een lichtinstallatie die gebruik maakt van ‘inside painting’, een traditionele vorm van Chinese kunst waarbij een beeld via een kleine opening in spiegelbeeld op de binnenwand van een object wordt geschilderd. Holle kristallen bollen worden aan de binnenkant beschilderd en verlicht met led-lampen om de biologerende gloed na te bootsen van dierenogen die ’s nachts een lichtbundel vangen. Een geheim leven ontvouwt zich als 50 paar lichtgevende dierenogen op de vuurtoren van Kijkduin geplaatst zijn. Het droombeeld van WOKmedia was om een installatie te ontwerpen die evenzeer naar ons kijkt als bekeken wordt.

Het bekeken en geobserveerd worden is een vrijwel geaccepteerd deel van ons leven geworden.

De dierenogen fungeren als metafoor: een vragende strakke blik ten opzichte van onze beveiligde en gecontroleerde omgeving met nog maar weinig onontgonnen ruimte. De lichtinstallatie ‘Night Watch’ werd eerder tentoongesteld in Beijing, Hongkong, Shanghai en Londen.

Julie Mathias (1978, FR) and Wolfgang Kaeppner (1974, DE) established WOKmedia in 2004. They are based in London with a production studio in Shanghai. Julie graduated from Design Products at the

Royal College of Art in 2004. Wolfgang received his MA in 2001 in Design Products at the ZKM/HFG Karlsruhe. Their work has been shown in international solo and group shows, such as the Design Museum

London, The British Council’s lighting exhibition in Tokyo, Moscow and Istanbul, and the Lisbon Biennale ‘Experimenta’. Most recently, their work has been shown in the Museum of Contemporary Art in Taipei, in London, Singapore, Amsterdam, Basel, Sydney and Melbourne, Vilnius and Oslo.

Their own cultural heritage has always driven them. Now living and working in China clearly influences their work. Mathias says: “Coming to Shanghai really challenged us. We love the cultural differences and especially the way of making things: very hands-on, with a lot of trial and errors.

The production is more spontaneous – we can try things out and do not have to wait until all details are specified and laid out in plans. In Europe the whole process has become very rigid.” Night Watch is a lighting

installation that uses the ‘inside painting’, a traditional form of ancient Chinese art in which an image is reverse painted through a small opening onto the interior wall of a vessel or ball. Hollow crystal balls are inside painted and then illuminated with automotive lights to mimic the mesmerizing glow given by animal eyes hit by a beam of light at night. A secret life unfolds when multiple pairs of animal eyes are placed at the lighthouse of Kijkduin. WOKmedia’s vision was to create an installation that is looking at us as much as to be looked at.

Being watched and observed has become an almost accepted part of our lives.

The animal eyes act as metaphors: a questioning gaze towards our secured and controlled environments with little space left undeveloped.

WOKmedia, Julie Mathias & Michael Cross, ‘Flood Light’, 2004. Foto: Alessandro Evangelista

WOKmedia ‘Night Watch’ 100% Design Shanghai, 2008 Credits: WOKmedia

Dana Zámečníková biënnale kijkduin 2011 68 69

www.zamecnikova.cz

chemistry - creating new worlds

Dana Zámečníková (1945, Praag, CZ), is van 1962 tot 1968 opgeleid als architect aan de Technische Universiteit van Praag, waarna ze switchte naar Theatervormgeving onder Professor Svoboda aan de Praagse Academie voor Toegepaste Kunsten. Met glas kwam ze in aanraking door haar partner Marian Karel en sinds 1978 werkt Zámečníková nog uitsluitend met glas als haar medium. Haar werken en installaties zijn meestal opgebouwd uit verschillende lagen waarin de gebroken, versnipperde en complexe chemie van menselijke relaties zijn gevangen. “Mijn inspiratie is meestal dezelfde, het is dat wat ik goed ken, vrienden, dingen die mij aangaan, relaties, de spanning tussen man en vrouw en die van mij persoonlijk en in het algemeen, reflecterend in het licht van de geschiedenis en de toekomst.” In de tentoonstelling Beyond the Glass Skin haalt curator en auteur Dr. Helmut Ricke in de catalogus Fabrizia Bazzo aan, die kunstenaars waarschuwt tegen het snel gevangen worden in oppervlakkigheid, niet te vertrouwen op en verleid te worden door de schittering van het materiaal glas: “Net als de menselijke huid, is het oppervlak van glas niet alleen buitenzijde het is ook de verpakking. Er is een binnen- en buitenkant, een eronder en een ervoor.

De huid is een grens waar alles samenkomt. Alleen hier kunnen expressie en betekenis tot hun volle intensiteit komen. De verpakking is niets zonder dat wat er onder ligt. Het heeft zelf geen vorm, maar – en hierin ligt haar sterkte – het heeft de potentie betekenis te genereren en om effecten te produceren.”

In de tentoonstelling gebruikte Zámečníková een kopie van het schilderij uit 1772 van Claude Joseph Vernet, The Shipwreck – in het Tsjechisch ZTROSKOTANI – uit de Tsjechische National Gallery dat altijd boven haar bed hing in het ouderlijk huis.

Daardoor kent zij alle details, geïnteresseerd als ze was in de mystiek van het beeld.

Een andere foto van een zee zal ze met haar bewerkingen en dit schilderij optisch laten versmelten.

De bewerkingen van de glaslagen kunnen zijn het inbranden van glas-emails tot het bewerken van koud-emails en lakken, het zandstralen en etsen; schilderachtige handelingen met allerlei traditionele gereedschappen en onconventionele attributen.

De figuratieve beelden die ontstaan worden verstoord of aangevuld door andere lagen met meer abstracte afbeeldingen en concrete voorwerpen. Maar altijd vormen de panelen en scherven uiteindelijk samen een geheel met hun ruimtelijke constructie of met de assemblage van voorwerpen die soms door het glas lijken te vliegen.

AvdB

Dana Zámečníková ‘Conversation with a Dog’, 1992 Met zuur geëtst en geschilderd vlakglas.

Acid, etched and painted flat glass. h 160 x b 180 x d 80 cm Foto: Gabriel Urbánek

Dana Zámečníková (1945, Prague, CZ), was trained as an architect at the Prague University of Technology (1962-68), after which she changed over to Theatrical Design at the Prague Academy of Applied Arts. She came to work with glass through her partner Marian Karel and since 1978 glass is her sole medium.

Her works and installations are usually composed of various layers in which the broken, disintegrated and complicated chemistry of human relations.

In the exhibition, Zámečníková uses a copy of the painting of Claude Joseph Vernet, The Shipwreck (Ztroskotani in Czech) that used to hang in the parental home. That is why she knows every detail

of it, interested as she was in the image’s mystery. She optically blended another photograph of a sea and this painting with her adaptation.

Zámečníková works with stained glass enamel, cold enamel, lacquers, sandblasting and etching; picturesque procedures with all kinds of traditional tools and unconventional attributes.

The figurative images are disrupted or supplemented by other layers with concrete objects and pictures that are more abstract. In the end the panels and fragments always make up a whole with their three-dimensional construction or with the assembly of objects that sometimes seem to fly through the glass.

Dana Zámečníková, ‘STORM K 2011’, 2011 Collage digitaal geëmailleerd op glas, met zuur geëtst, gegraveerd, gekrast, beschilderd metaal.

Collage digitally enamelled on glass, acid etched, engraved, scratched, painted metal.

2 layers glass h 164 x b 310 cm Credit: artist

Udo Zembok biënnale kijkduin 2011 70 71

www.zembok.com

Udo Zembok (1951, Braunschweig, DE) en zijn werk zijn in Nederland welbekend: zijn werk is te zien in talrijke musea en galerieën. Het boekje bij de tentoonstelling Glas04 van het Gemeentemuseum Roermond schreef: “Zijn objecten zijn een onderzoek naar kleur en ruimte. Het op elkaar stapelen van meerdere lagen gekleurd glas benadert een ideaal dat vele schilders hebben proberen te realiseren: de materialisatie van de lichtkleuren in een transparant medium.”

chemistry - creating new worlds

Aan het einde van zijn opleiding tot kunstschilder werd Zembok in 1978 gevraagd vensters te ontwerpen voor een Amsterdamse kerk. Parallel met zijn werk als kunsttherapeut betrok hij zijn eerste atelier op de Keizersgracht in Amsterdam.

Vanaf zijn verhuizing naar Frankrijk werkte hij met het fusen en vervormen van mondgeblazen antiekglas in de architectuur. Van 1985 tot 1987 maakte Zembok voor het hoofdgebouw van de ING Bank in Amsterdam glaskunst waarbij hij mondgeblazen antiekglas op gehard floatglas lamineerde, waardoor de zon de kleurvlekken kan projecteren op vloer, plafond en wanden.

Toen de grotere vlakbedovens zich ontwikkelden en vlakglas compatibel werd, werkte hij met steeds meer lagen van glas met kleurpigmenten en emails die werden gefused, gebogen of geslumpt. Naast dit werk in de architectuur dat hij in samenwerking met zijn echtgenote Pascale ontwikkelt, vervaardigt hij autonoom werk als staande objecten die steeds groter van maat worden, zoals het werk Coeur / Hart, bestaande uit twee grote rode gebogen wanden waar de toeschouwer in kan lopen. Het woord rood stamt uit het Sanskriet rudhira voor bloed. Samen met het hart zijn het symbolen voor de liefde en de gevoelens, vitaliteit en energie.

Daar het hart lang gold als de zetel voor de geest en de ziel, stond het bekend als de menselijke kern voor de spiritualiteit, de moraliteit en intellectualiteit. Als dé plek waar de chemie tussen mensen plaatsvindt. Zelf zegt hij: “Glas is het enige materiaal dat de kleur uit de diepte tevoorschijn kan laten komen. Ik probeer deze derde dimensie van kleur uit te werken. Ik probeer mijn kleurtonen uit complexe lagen te laten ontstaan, welke zich optisch mengen, zoals een schilder dat met lasurverven zou doen. Het materiaal laat ook toe om het warme palet van metaaloxides toe te passen die men zelfs met pure verfchemie niet zo zou bereiken.” Begin 2011 verhuisde hij naar de Côte d’Azur.

AvdB

Udo Zembok,‘La Porte étroite’, 2010 Veellagig gefused glas, gekleurd glaspoeder, staal.

Multilayer fused glass, inclusion of pigments, steel. h 220 x b 160 x d 7 cm. Foto: Udo Zembok

Udo Zembok (1951, Braunschweig, DE) is well-known in the Netherlands: numerous museums and galleries exhibited his work. A quote from the Glas04 exhibition in Roermond says: “His objects are an investigation into colour and space.

Piling up several layers of coloured glass approaches the ideal many painters try to realize: the materialization of the colours of light in a transparent medium.”

In 1978, Zembok was invited to design the windows for a church in Amsterdam.

After living in Amsterdam for two years, he moved to France. He now fuses and transforms layers of glass and coloured enamels to make glass in architecture.

In addition to this work, which he develops in collaboration with his wife Pascale, he makes autonomous work such as increasingly larger freestanding objects like his Coeur/Heart, consisting of two big red curved walk-in walls.

Zembok says: “Glass is the only material that can bring out the colour from the depth. I try to develop this third dimension of colour. I try to create my colour tones from complex layers that mix optically, like a painter would do with lasur paints.

The material also allows using the warm palette of metal oxides in a way I would not even achieve with pure paint chemistry.”

Early 2011 he moved to the French Riviera.

Computer graphic Udo Zembok, ‘Coeur’, 2008 Veellagig gefused en geslumpt glas, gekleurd glaspoeder, staal.

Multilayer fused and slumped glass, inclusion of pigments, steel. h 220 x l 450 cm Foto: Udo Zembok

Sunny van Zijst biënnale kijkduin 2011 72 73 chemistry - creating new worlds

“Een gevoel voor het drama der dingen, de theatraliteit van materialen, de absurditeit van contrasten, de dramatiek van de dialoog tussen de materialen onderling en tussen de ruimte, het object en de beschouwer. Opgeleid als theatervormgever aan de Fontys Academie voor Beeldende Vorming in Tilburg, laat Sunny van Zijst (1973, Neerpelt, BE) als beeldend kunstenaar zien dat theater op zich niets te maken heeft met een schouwburgdecor en een gekostumeerde acteur, iets dat meestal als ultieme en enige uitkomst ervan wordt beschouwd”, schrijft Mireille Houtzager over het werk van Sunny van Zijst. “Het echte theater, het ware drama speelt zich immers af in de verbeelde interactie tussen de dingen en de mensen. Van Zijst weet haar verhalen, verhaaltjes en boodschappen om te zetten in geladen materie, verbeelde materie en vorm.”

Opus Magnum is de serie installaties waar Van Zijst de laatste jaren aan werkt.

Een reeks die ingaat op de verschillende stadia van verkleuring in de alchemie en begint bij de installatie November met het zwartmaken naar het blauw van Aqua Vitae en verloopt via het roze van Aurora en het rood van Bloedoffer naar het goud van Splendor Solis nu naar het zilver. Met de zilveren kleur van kwik of het vluchtige Mercurius van de installatie Midsummer Night’s Dream, verwijst het naar de fase van Coniunctio, het chemische huwelijk tussen zon en maan dat Mercurius produceert: unus mundus of de eenwording van de geest, de ziel en het lichaam.

“Before Lord God made the Sea and the Land He held all the stars in the palm of his hand And they ran through his fingers like grains of sand And one little star fell alone.”

Kurt Weill en Bertolt Brecht: Lost In The Stars De tafel als spiegel zoekt de ruimte af, transformeert het licht van de zon en de maan via Leidse Flessen in energie en licht, is een chemisch observatorium/laboratorium waar de alchemist de natuur onderzoekt als het Grote Werk. De titel verwijst naar de hoofse liefde als passagerite uit de May Day Festivities waar de mythologische archetypes zich met elkaar verbinden via transformatieprocessen. Shakespeare studeerde samen met John Dee – een Engelse mathematicus, astronoom, astroloog en occultist, en de alchemie en Hermetische filosofie toegewijd – in Praag, onder Keizer Rudolf II het centrum van de alchemie. De geschiedenis van de alchemie is de geschiedenis van de wetenschap waar de natuur wordt onderzocht binnen de filosofische en spirituele disciplines die elementen van chemie, metallurgie, fysica, geneeskunde, astrologie, mystiek, spiritualisme en kunst verbindt als één grote kracht.

Het is het begin in de ordening van de chaos.

www.kunstartikelen.com

Trained as a theatrical designer at the Fontys Academie voor Beeldende Vorming in Tilburg (NL), Sunny van Zijst (1973, Neerpelt, BE) is interested in drama, in the theatricality of materials, the incongruity of contrasts, the dialogue between space, object and spectator.

She is able to transform her stories and messages into pregnant matter, imaginary matter and form. Opus Magnum is the name of the series of installations exploring the various stages of discoloration in alchemy starting with November (blackening) to the blue of Aqua Vitae and

via Aurora (pink) and Blood Sacrifice (red) to the gold of Splendor Solis and now to the silver of mercury in the installation Midsummer Night’s Dream, referring to the phase of Coniunctio, the chemical marriage between sun and moon. Unus mundus or the communion of spirit, soul and body. Opus Magnum is the search for the philosopher’s stone, the elixir of life.

The table as a mirror scanning the space, transforming sunlight and moonlight through Leyden jars into energy and light.

It is a chemical observatory/laboratory.

It is the beginning of the ordering of chaos.

Ptolomy (Claudius Ptolemaeus) (90-165 n.Chr.) Mathematicus, astronoom, geograaf, astroloog en dichter.

Ptolomy or Claudius Ptolemy (90-165 AD) Mathematician, astronomer, geographer, astrologer and poet.

Sunny van Zijst ‘Midsummer Night’s Dream’, 2011 Glas, hout, ingebrand platinaluster glasmozaïek, LED-lampjes en water; metalen voet tafel door Lennie van Vugt Glass, wood, encaustic platinum lustre glass mosaic, LED lights and water; metal table base by Lennie van Vugt http://home.tiscali.nl/lvugt Foto: Fenestra Ateliers

biĂŤnnale kijkduin 2011 74 75 chemistry - creating new worlds

Glas is de perfecte grondstof voor nieuw glas.

Het is eeuwig voor 100% recyclebaar, zonder kwaliteitsverlies.

Biënnale Kijkduin 2011 wordt mede mogelijk gemaakt dankzij de financiële en/of inhoudelijke steun van o.a.: Biennale Kijkduin 2011 has been realised with financial support and/or with support concerning content, from a.o.: Hoofdsponsors

Hugo van Win Glasfonds

Sponsors

Stroom Den Haag

Subsponsors

M.A.O.C. Gravin van Bylandt Stichting

Hoofdsponsors Glas Symposium

THE NETHERLANDS FOUNDATION FOR VISUAL ARTS, DESIGN AND ARCHITECTURE

Gerrit Rietveld Academie

Hoofdsponsors voorstelling ‘Ballade van de rijzende Zon’

AVEQ wenst u veel kijkplezier! creatieve producties communicatie en creatie fotografie en filmproducties www aveq n interactieve media

Grafische vormgeving is het visueel vormgeven van ideeën in verschillende media media, met als doel om mensen iets mee te delen delen. Dit vereist de inzet van zowel artistieke als technische vaardigheden vaardigheden. Bij grafische vormgeving wordt zowel visuele expressie als creativiteit nagestreefd in de presentatie van tekst en afbeeldingen aveq nl

www.aveq.nl

AVEQ communicatie & creatie tekende als vaste partner van de Biënnale Kijkduin ook dit jaar graag voor de website en de catalogus. Het is een van de meest tot de verbeelding sprekende kunstmanifestaties van ons land, met het prachtige, wisselende licht boven de kust in de hoofdrol.

Dit past goed bij ons, want we zijn zelf dagelijks op zoek naar beelden die het publiek raken.

Tijdens de Biennale Kijkduin organiseren we opnieuw de fotowedstrijd ‘Fotograferen’.

Voor het eerst komt daar een videowedstrijd bij, alles onder de gezamenlijke naam Rabo KIJK! – Wedstrijd. Een selectie van de beste foto’s zal tijdens de Biennale op het Deltaplein te zien zijn.

Op 15 juni verzorgen wij de Rabo Kids Masterclass Foto Shooting, met slimme tips & tricks van ondernemersgala den haag presenteert: de professionele kunstfotografie.

den haag

De AVEQ groep is een krachtenbundeling van specialisten op het gebied van grafisch ontwerp, fotografie, film, online media, licht en geluid. Een goede foto of video vraagt ook om zo’n krachtenbundeling. Je hebt kennis van de techniek nodig, maar je moet ook goed kunnen kijken en een idee kunnen overbrengen.

musical stad

26 maart 2011 - atrium den haag

Tom Verhaar Directeur AVEQ communicatie & creatie A so n 2011 AVEQ commun ca on & crea on s sponsor ng B enna e K kdu n who ehear ed y We may coun ourse ves among he regu ar par ners o he B enna e K kdu n We are p eased o once aga n s gn on or he graph c des gn and he produc on o he webs e and he ca a ogue The B enna e K kdu n s one o he mos appea ng ar even s n h s coun ry w h a ead ng par or he beau u chang ng gh above he coas Th s fi s our company as we ourse ves are ook ng or mages ha ouch peop e every day

CREAT E

aveq creatieve producties communicatie en creatie I fotografie en filmproducties aveq show, theatre & congress facilities verkoop en verhuur van professioneel beeld, licht en geluid aveq interactieve media online marketing en internet

Dur ng he B enna e K kdu n we w once aga n organ se he popu ar pho o con es s or adu s youngs ers and ch dren as we as he K ds Mas er C ass Fo ogra eren Tak ng pho ographs For he firs me a v deo con es

was added and we ca ed h s year s compe on he Rabo K JK Wa ch Compe on The ass gnmen or ch dren and adu s s very s mp e who makes he bes pho o or m cap ur ng a work o ar n he K kdu n gh ?

A se ec on o he pho os and v deos w be on d sp ay dur ng he B enna e K kdu n n he AVEQ Group spec a s s n he fie d o graph c des gn pho ography fi m on ne med a gh and sound o n orces A good pho ograph or v deo a so needs such a comb na on o qua es No on y do you need o have know edge o gh and echno ogy bu you need o be ab e o ook c ose y be crea ve and commun ca e an dea as we A power u mage s he bes way o commun ca e

Kunst ontmoeten, ontdekken en beleven.

Dat is het idee.

Al jaren is Rabobank Den Haag en omgeving als sponsor betrokken bij een van de culturele hoogtepunten van onze stad: Biënnale Kijkduin. Als bank voelen wij ons nauw betrokken bij dit evenement. Maar ook vele andere culturele activiteiten die kleur en karakter geven aan de stad waarin wij wonen en werken, kunnen rekenen op onze steun. Die lokale betrokkenheid is immers een belangrijk fundament van ons coöperatief gedachtegoed.

Met de natuurlijke kustomgeving van Kijkduin als decor wordt ‘Chemistry – Creating new Worlds’ een zeer bijzondere tentoonstelling. Ik verheug me op een visuele ontmoeting met de glas- en lichtkunstwerken waarin wetenschappelijke vindingen zijn verwerkt. Deze tentoonstelling is ook voor mij een grote ontdekkingstocht.

Wat me daarbij enorm aanspreekt zijn de diverse activiteiten die rond de Biënnale worden georganiseerd. Het is de ambitie van de organisatie om de Biënnale te verbinden met de samenleving, onderwijs en wetenschap. En deze ambitie komt volledig tot uiting in de diverse publieksprogramma’s zoals rondleidingen en wedstrijden voor Fotografie, Film en Twitter Poëzie. Ook voor scholieren biedt deze tentoonstelling via speciale workshops, rondleidingen en lesprogramma’s een plek voor ontdekking en avontuur. Ten slotte geeft het symposium ‘Transparent vision – the Art and Science of Glass’ op 10 juni nieuwe inzichten in thema’s als duurzaamheid, milieuprestatie en hergebruik. Thema’s die binnen de Rabobank ook hoog op de agenda staan.

To meet, discover and experience art.

That’s the idea.

For years and years, Rabobank The Hague Area is involved as a sponsor with one of the cultural highlights of our city: Biennale Kijkduin. As a bank, we feel closely associated with this event. Many other cultural activities that give colour and character to the city we live and work in can also count on our support. After all, that local involvement is an important foundation of our cooperative principles.

In Kijkduin’s natural coastal setting ‘Chemistry – Creating new Worlds’ will be a very special exhibition. I am eagerly looking forward to seeing the glass and light works of art in which scientific inventions are incorporated. Also for me, this exhibition will be a great voyage of discovery.

The various activities being organized around the Biennale are also highly appealing to me. It is the ambition of the Foundation and everyone involved to connect the Biennale with society as well as education and science. And this ambition fully manifests itself in the various public programmes like guided tours and contests for Photography, Film and Twitter Poetry. Through special workshops, guided tours and teaching programmes this exhibition will also be a place for discovery and adventure for schoolchildren. In conclusion, on 10 June the symposium ‘Transparent Vision – the Art and Science of Glass’ will offer new insights into themes like sustainability, environmental performances and recycling.

Themes that are high on the agenda within the Rabobank organization, too.

Ik wens u als gast vooral een inspirerende belevenis.

The Biennale Kijkduin Foundation did a tremendous lot of work to make this exhibition a big success again. Rabobank The Hague Area is proud to be a sponsor of this wonderful initiative. Besides the Foundation, many other parties have contributed and we thank you for that.

Ellen Bekkering

I hope our guests will enjoy an inspiring experience.

De Stichting Biënnale Kijkduin heeft enorm veel werk verzet om ook in 2011 deze tentoonstelling tot een groot succes te maken. Rabobank Den Haag en omgeving is trots op het feit dat zij sponsor is van dit geweldige initiatief waaraan naast de Stichting nog vele andere partijen een bijdrage hebben gegeven. Dank daarvoor.

Rayondirecteur Zee & Duin Rabobank Den Haag en omgeving Ellen Bekkering Regional director Zee & Duin Rabobank The Hague Area

MAATWERK OP LOCATIE.

Het geven van een feest in de buitenlucht is in Nederland altijd weer een grote gok. Nergens lijkt de barometer flexibeler dan hier. Maar regen of niet, een ‘outdoor party’ krijgt gewoon nét dat ietsje meer wanneer het overdekt is. Op onze vernieuwde website www.maessententen.nl vindt u alle informatie over partytenten, feesttenten, aluminium tenthallen, pagode tenten en jumbo tenthallen die wij verhuren of verkopen alsmede de verdere mogelijkheden die wij bieden omtrent de verzorging van uw bedrijfsfeest, bruiloft, tuinfeest of welk feest u wenst te vieren.

Verkoop

NH AtlANtic DeN HAAg

Luxueus genieten aan de kust!

Een bezoek aan de glastentoonstelling, gecombineerd met lekker uitwaaien op het strand? Om je vervolgens culinair te laten verrassen in restaurant Gusto. Het kan allemaal bij NH Atlantic Den Haag. Beschut gelegen direct in de duinen van Kijkduin geniet je van ons prachtige terras en de schitterende natuur. Daarnaast bieden wij ook multifunctionele vergaderzalen voor onze zakelijke en privégasten. De ideale plek om luxueus te genieten of ontspannen zaken te doen. Wij heten je van harte welkom!

Verhuur

BEZOEK ONZE VERNIEUWDE WEBSITE WWW.MAESSENTENTEN.NL Maessen Tenten, Postbus 16, 2240 AA Wassenaar, Telefoon 070 - 511 93 95

www.nh-hotels.com.

CREATING NEW WORLDS WWW.FORTRESS.NL

KOM PROEVEN VAN HET VERLEDEN ÉN DE TOEKOMST VAN WESTLANDSE DRUIVEN!

Vanaf 1 juli zijn er weer Westlandse druiven te koop Themapark De Westlandse Druif,Vlotlaan 535, 2681 TW Monster. Telefoon 0174-24 87 87, E-mail: info@westlandsedruif.nl

www.westlandsedruif.nl

geef je dromen de ruimte in Vroondaal

NIEUWE KAVELS & VILLA’S Vroondaal is een nieuwe villawijk gelegen aan de zonnige zuidzijde van Den Haag. Vroondaal biedt de mogelijkheid te wonen in luxe, rust en ruimte.

Op royale kavels waarop u geheel naar eigen wens uw woning kunt bouwen.

Wilt u ook weten welke kansen er voor u zijn in Vroondaal? Neem contact op met de Vroondaal adviseurs of bezoek de website.

T: 070- 342 01 24

E: info@vroondaal.nl

Vroondaal is een ontwikkeling van Synchroon, Bouwfonds Ontwikkeling en gemeente Den Haag.

Colofon biënnale kijkduin 2011 82 83

Uitgever I Publisher Stichting Biënnale Kijkduin Nederhoflaan 12 NL - 2553 EW Den Haag Deze catalogus verschijnt ter gelegenheid van: This catalogue is being published for the occasion of: BIËNNALE KIJKDUIN 2011 | ‘CHEMISTRY – Creating new Worlds’ Periode I period: 2 tot en met 26 juni 2011 I June 2 until June 26 2011 Opening: 1 juni 2011 door H.M. Koningin Beatrix Opening: June 1 2011 by Her Majesty Queen Beatrix

chemistry - creating new worlds

Auteurs I Authors J.J. van Aartsen, J.H.H.J. Eikema, Hanneke Besseling, Piet Bogaards, Paul Bastianen, Jan Doms, Angela van der Burght, Arend-Jan Weijsters, Ed Annink, Viveka van de Vliet, Hans Theys, Catharien Romijn

Hoofdredactie I General editor Eindredactie I Editor-in-chief Correcties Nederlands I Corrections Dutch Correcties Engels I Corrections English Vertalingen en samenvattingen En>Ne Translations and summaries En>Ne Vertalingen en samenvattingen Ne>En Translations and summaries Ne>En

Hanneke Besseling Hanneke Besseling Ingrid Bongers Ingrid Bongers

Foto cover Vormgeving I Grafic design Drukwerk I Printing Oplage I Copies

Walid Wardak AVEQ creatieve producties Dékavé Managing Print 1.500 exemplaren

Ingrid Bongers

Biënnale Kijkduin 2011 is een productie van Stichting Biënnale Kijkduin en kwam tot stand onder artistieke leiding van de curatoren Angela van der Burght en Hanneke Besseling.

Biënnale Kijkduin 2011 is a Biennale Kijkduin Foundation production en was realised under the artistic leadership of the curators Angela van der Burght and Hanneke Besseling.

Ingrid Bongers www.ingridbongers.nl © Stichting Biënnale Kijkduin, 2011 Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier zonder voorafgaande toestemming van de uitgever.

No part of this publication may be reproduced, saved as a digital document or published in any form, electronic, manual, photocopy, recording or otherwise without prior permission of the publisher.

“The need to know, create, explore and understand provides inspiration to the development of the human spirit. Science and art share inspirational foundation, even though through time they’ve been separated.”

Leonard Shlain