Oskars Perro HOLMAS CIETOKSNIS
ATMIÒU ZÎMÇJUMI 4. iespiedums
1989 ............................................................. AUTORA IZDEVUMS Vâku zîmçjis GVIDO BRÛVERIS COPYRIGHT 1981 BY OSKARS PERRO
All rights reserved. No part of this book may be repro-duced in any form withthout permission in writing from the publisher, except by a revieiwer who may quote brief passages in a review.
............................................................. Printed in Canada PRIEKÐVÂRDI Ðai grâmatâ nebûs atrodama izpuðíota paðslavinâðanâs, bet gan objektîvs Otrâ pasaules kara epizodu ðíçrsgriezums, balstoties uz tâ, kâ es to esmu redzçjis, izjutis un lîdzdzîvojis. Ðais atmiòu zîmçjumos ikviens varçs redzçt, kâ liktenis grozîjis manu un arî daudzu citu cilvçku dzîvi.
Otrais pasaules karð ilga 1418 dienas. Es tajâ piedalîjos un aktîvi darbojos lîdz 1283 dienas, un tomçr man bija lemts, kaut arî daudzreiz ievainotam, pârnâkt mâjâs. Bet ne visi karotâji pârnâk no kara mâjâs... Ðî grâmata lai tad ir kâ pieticîgs piemineklis to droðo vîru piemiòai, kas izbeidza ðîs zemes takas mît tajos lielâ konflikta gados! Dziïâ godbijîbâ pieminu katru, kam savas tçvzemes mîlestîba un uzticîba savai tautai bija jâapzîmogo ar dzîvîbu! Dzîvi palikuðie ðai grâmatâ atradîs daudz vietâs arî savu lîdzdalîbu notikumos un to veidoðanâs secîbâs, no kuriem mûs ðíir jau pietiekami ilgs laika sprîdis, lai vçr-tçtu visu bez blakus iespaidiem un lokâlpatriotiskâm kaislîbâm. Ðîs atmiòas nav rakstîtas arî kara
glorificçðanai. Karavîrs, it seviðíi tas, kas kara grûtîbâm un briesmâm cauri gâjis, karu nevçlas. Bet ja pasaules netaisnîbu jûklî ir vajadzîba un atkal iespçja, tad karavîrs tomçr ir tas, kas nekavçsies uzòemties atbildîbu, apkaros netaisnîbu un cînîsies atkal pret tirâniju. Un kara laiks ir arî tas laiks, kad karavîrs var pierâdît savus augstos tikumus dzîvç: godu, uzticîbu, pienâkuma apziòu, droðsirdîbu, biedriskumu, gatavîbu palîdzçt un uzupurçðanâs prieku. Kanâdâ, 1980. gadâ. OSKARS PERRO Moto: Dzîvîba ir tad visdârgâkâ, kad to par neko netur ... (Kleists)
UZ ÏEÒINGRADAS PIEFRONTI TOSNU Virs Daugavas tumðajiem vçlâ rudens ûdeòiem no jûras puses vçlâs bieza miegla un sâka jau ietît Rîgas iekðpilsçtu savos nepatîkami drçgnos palagos. Bija 1941. gada 4. novembra rîts. Miglains, mitrs un tamdçï salîgs rîts. Universitâtes tuvumâ, iepretim Brîvîbas piemineklim, sarindojuðâs vairâkas smagâs armijas maðînas. Smagajos kara ratos sablîvçjuðies bravûrîgas lîksmes pâròemti jaunekïi. Tiem mugurâ Latvijas armijas zaïganais ziemas ietçrps. Ap maðînâm baru bariem salipuðas daþâda izskata un vecuma sievietes. Redz
arî retu vîrieti. Vecâkâs sievietes palaikam noraus pa asarai no vaigu galiem, kas tur gadîjuðâs daïçji dzestrâ vçja iespaidâ, bet îstenîbâ gan ir uzskatâma zîme grûtajai sirdij, atvadu mirklim tuvojoties.... No kâdas kara maðînas atskan braði uzsâkta "Nu ardievu, Vidzemîte!" Kâ uz neredzama nejaucçja mâjienu dziesma spontâni sâk plûst arî no pârçjâm maðînâm un nu savienojas varenâ saskaòâ, plûstot pâri Brîvîbas piemineklim un tâ zeltâ mirdzoðiem iegravçtiem vârdiem: — "TÇVZEMEI UN BRÎVÎBAI"... Vaigu galiem kaistot, meitenes priecâjas par pazîstamâs dziesmas skaòu burvîbu ðajâ agrâ rîta stundâ un vçl pilnîgi izbauda pçdçjos atvadu mirkïus. Mâtes un
sievas þòauga mutes lakatiòus rokâs un arvien bieþâk ar tiem pieskaras vaigu galiem. Tad noskan skarba komanda un kara ratu vadîtâji salec spçkratos. No jaunajâm krûtîm skan: "nu man drîz bûs jâdrasçi daiïâ kara pulciòâ..." Karavîri piecçluðies kâjâs un smaidoði kâ jauni kara dievi sveicina palicçjus un Brîvîbas pieminekli. Smagâs armijas maðînas viena pçc otras nogrieþas no ietnes un ieslîd Brîvîbas bulvâra satiksmes straumç, lai dotos Brîvîbas ielas virzienâ. Vçl labu laiku redzam mutes lakatiòu un sveicieniem pacelto roku meþu, bet tad jau esam iegriezuðies Brîvîbas ielâ un bulvâra liepu zarojums aizsedz mûsu skatiem piederîgo un draugu pulku, daudziem uz mûþu. Tâ vietâ vçl laiciòu
redzam Brîvîbas pieminekli ar tâ trim zeltâ mirdzoðâm zvaigznçm, kas iesniedzas spiedîgi pelçkajâs ðî novembra rîta debesîs... Kuri no mums ir tie, kas ðîs zvaigznes tikko redzçja pçdçjo reizi? Dabîgi, ka ðo jautâjumu neizteicu skaïi, tikai nodomâju pie sevis. Man tâda dîvaina îpatnîba, ka allaþ domâs pârlçcu tâlâ nâkotnç. Kâ apmâti dziedâjâm vienu dziesmu pçc otras, un rîdz'nieki apstâjâs ielâs, kur garâm virzîjâs mûsu kara ratu kolonna. Sveicieniem paceltâs rokas nebeidza vicinâties, un uz mums lidoja mutisku mudinâjumu spieti... Cik labi apzinâties, ka tauta atzina un saprata mûsu bîstamo spçli, ko bijâm uzòçmuðies, neviena neskubinâti!
Tâ sâkâs mûsu ceïð cauri Siguldai, Apei, Igaunijas stûrim, Pleskavai, Lugai un Gaèinai — uz Ïeòingradas frontes rajonu. Dziesmas mainîja viena otru, un tâ, mums paðiem nemanot, netâlu no ceïojuma gala mçría konstatçjâm, ka nevaram vairs padziedât. Izrâdîjâs arî, ka laiks bija kïuvis neþçlîgi auksts. Ðaurâjos Latvijas armijas zâbakos neþçlîgi sala kâjas. Tikai ar pastâvîgu kâju pirkstu kustinâðanu panâcâm, ka tie nesasala ragâ. Jo tâlâk uz ziemeïiem braucâm, jo aukstâks kïuva vçjð, kas nu jau virpuïoja gar lielâ âtrumâ traucoðos maðînu sâniem. Ar vçtrai lîdzîgu troksni tas sasvieda pa maðînu vaïçjâm aizmugurçm mûsu sejâs smalku, asu sniegu. Bija sâcis puteòot. Kaut jel âtrâk beigtos mûsu ðîsdienas
brauciens — tâ vçlçjâmies Visi no sirds! Vçlâ vakara stundâ un dziïâ Krievijas ziemas tumsâ beidzot ieradâmies mûsu ðîsdienas ceïojuma gala punktâ. Ciemata vârds bija Tosna. Mûs apmetinâja mâjelç, kur saimniekoja vecs krievu pâris. Mâjele sastâvçja no vienas neþçlîgi garas un smieklîgi ðauras telpas, kam vienâ galâ piebûvçta maza virtuvîte. Ja ar galvâm pie sienâm sagûlâs karotâji, tad celiòam starp gulçtâju rindâm nebija vietas, vçl sliktâk, garâkie, piemçram, Ilgvars Skaistlauks ar brâli Gunâru, pa miegam grozoties ar kâjâm spârdîja otrajâ pusç guloðos. Atnesa arî siltu uztura devu lîdz ar apðaubâmas kvalitâtes un nenosakâma stipruma "garîgu padzçrienu" — tâ saukto kantînes devu. Tas viss pçc pamatîgas
pârsal-ðanas mazliet palîdzçja jaunajiem karotâjiem pielâgoties nepierastajiem apstâkïiem un izlîdzinât spçjâ pagrieziena jutoòu no ierastajâm dzîves gaitâm. Latvieðu daba no laika gala bijusi savâda daudz un daþâdos veidos. Un vai pat dziesmâ nedziedâja: dzers viòð pats un dos man arî, tad bûs mîïa dzîvoðana...! Tâ ðajâ paðâ izpratnç arî vecais krievu pâris, kas gulçja virtuvei lîdzîgajâ piebûvîtç, tovakar neaizgâja gulçt mûsu stiprâ padzçriena nenogarðojis. Neskatoties uz vispârçjo labsajûtu, nogurums tomçr darîja savu, un drîzi vien jau visi atradâmies uz grîdas salmos. Liegi plandîdamâs, Hindenburga spulgas liesma spokaini çnojâs uz telpas sienâm un griestiem, it kâ sardzi turçdama pâr ðo noguruðo jauno karotâju draudzi. Dievs
vien zinâja, cik ilgi un kâdas takas bûs lemts mît katram ðîs draudzes loceklim nâkoðajâs nemiera un kauju dienâs, nedçïâs, mçneðos un gados? Pirmo nakti piefrontç mums nebija jâizliek pat savi sargposteòi, jo vâcu vienîba, kurai bijâm piekomandçti, uzdeva savçjiem uzraudzît arî mûsu novietojumu. Ierodoties piefrontç, mûsu transporta latvieðu karotâjus sadalîja vados pa divdesmit vienam katrâ un piedalîja pie jauno vâcu puiðu pilna sastâva vadiem, kas saturçja ap piecdesmit vîru. Tâ nu bijâm pusrotas stiprumâ un padoti tieði bataljona komandierim. Tâ tonakt gulçjâm visi divdesmit viens vîrs blakus viens otram. Mâliem apmestâs istabeles sienas patîkami un nomierinoði smarþoja kâ Latvijas riju
klons... Kâ tas labi saprotams, nâkoðajâ dienâ sajutâmies kâ ekskursanti un, pulciòos sadalîjuðies, izgâjâm apskatît necilo sâdþu. Iepazinâmies arî ar daþâm Krievijas latvieðu ìimençm, kas tur dzîvoja jau kopð Pirmâ pasaules kara. Tiem, tâpat kâ civiliedzîvotâjiem vispâr, ïoti trûka pârtikas vielu, kas mums bija pa pilnam, jo mûsu vâcu vienîba bija ïoti labi apgâdâta un viss, kas nâca galdâ viòiem, bija arî mums. Un tad nu drîz iznâca tâ, ka vai ik pçc maltîtes ieturçðanas daþi vîri pazuda durvîs ar daþâda lieluma un satura sainîðiem padusçs — lai viesotos pie vietçjiem latvieðiem. Kâdu dienu pulciòð mûsçjo aizgâjâm arî uz tuvçjo meþiòu papriecâties par
piesniguðo eglîðu poçziju. Atgrieþoties saòçmâm pamatîgu brâzienu. Vienîbas komandieris bija ïoti negants. Ar savu nepârdomâto rîcîbu mçs riskçjot iekrist partizânu izliktajâs lamatâs un arî ar savâm galvâm. Visi apkârtnes meþi esot partizânu pilni, un bez pienâcîgas apsardzîbas neviens neuzdrîkstoties nomaïus vietâs râdîties. Tas mums bija liels un nepatîkams pârsteigums. Kas tad tâ nu bija par karoðanu, ja nedrîkst aiziet pat lîdz frontes aizmugures meþiòam? Pçc ðî piedzîvojuma neviïus bija jâsâk domât par ðo nejçdzîgo partizânu problçmu vispâr. Kas tad varçja bût ðai parâdîbai par iemeslu, kas nu jau pieòçma tik impozantus apmçrus? Ðeit kaut kur kaut kas nebija kârtîbâ! Tâdçï apskatîsim laikmeta notikumus secîbas kârtîbâ, un gan
tikai tos notikumus, kam sakars ar partizânu problçmu. Visiem zinâms, ka attiecîbas starp vâcu karaspçka piederîgiem un krievu civiliedzîvotâjiem kara sâkuma periodâ bija ïoti labas. Valdîja laba saskaòa. Krievijas iedzîvotâji ðai laikâ raudzîjâs uz vâcieðiem kâ atbrîvotâjiem no ienîstâ boïðevisma. Valdîja doma, ka sliktâk kâ pie boïðevikiem vairs nevar bût, tikai labâk. Ar ðo krievu tautas noskaòojumu izskaidroja arî masu pârbçdzçju akciju kara sâkuma mçneðos. Kâ zinâms, krievu gûstekòu un pârbçdzçju skaits sniedzâs miljonos, un tas jau tikai pâris mçneðus pçc kara sâkðanâs. Varçja droði paredzçt, ka, ðâdai parâdîbai turpinoties tâdâ paðâ gaitâ, karð varçtu beigties pavisam drîzi,
jo boïðeviku poïitrukiem âtri vien pietrûktu dzîvâ spçka rezervju, ko, nerçíinoties ar zaudçjumiem, varçtu triekt pret vâcu koncentrçtâs uguns dzelzs krusas sprostiem. Tâ tas izskatîjâs kara sâkumâ, un tâ tas bija arî vçl daþus mçneðus pçc tam. Gluþi dabîgi, ka ðis fainomens nevarçja paiet garâm Kremïa varmâkâm nepamanîts. Ðâda situâcija bija kâ biðu dzelonis Staïina miesâ, kas pamatoti mudinâja bakurçtaino gruzînu krist depresijas, redzot savus militâros spçkus izkustam bez nopietnas aizstâvçðanâs kaujas. Tur sâka domât, kâ pagriezt notikumu riteni uz otru pusi. Kâ panâkt, lai krievu iedzîvotâju prâtos ieviestu elliðíîgu naidu pret vâcieðiem. Ja tas izdotos, tad tîri
dabîgi iedzîvotâji bûtu piedabûjami arî pie izðíirîgas pretoðanâs gribas, jâ, un pat fanâtisma... Bija absolûti nepiecieðams sagandçt labâs attiecîbas vâcieðu un krievu civiliedzîvotâju starpâ, lai maksâja ko maksâdams... Nâcis pie tâda kategoriska lçmuma, ûsainais Kremïa gruzîns uzdeva saviem tuvâkajiem lîdzstrâdniekiem domât un nâkt ar ieteikumiem, kâ panâkt krievu tautas domâðanas pârorientçðanu. Staïins skaidri apzinâjâs, ka ðajâ apstâklî slçpâs sakâve un katastrofa, kas nesa sev lîdzi viòa valdîðanas beigas un komunisma norietu. Un Kremïa vadoòi domâja, arvien paturot prâtâ tos drûmi iezîmçtos ïaunuma iedîgïus, kas apdraudçja padomju iekârtu. Kâ vienmçr boïðevisma vçsturç, beidzot izðíîrâs, ka jârîkojas drastiski un
slepkavîgi... Steigâ sagatavoja speciâlas sabotieru komandas, apgâdâja tâs ar visu nepiecieðamo un tûlît nosûtîja tâs visâ garâs vâcu frontes aizmugurç. Ðo vienîbu uzdevumos ietilpa uzòemt sakarus ar pretvâciski domâjoðâm aprindâm un organizçt partizânu kustîbu. Pçc tam ar propagandas palîdzîbu nokveldinât partizânu prâtus lîdz baltkvçlei un iedvesmot tos uz varoòdarbiem lielâs padomju dzimtenes glâbðanai no vâcu faðistu asins suòiem un maitu putniem. Pats par sevi saprotams, ka lîdzîga, milzîgi pastiprinâta politiskâ propaganda tika izvesta arî sarkanajâ armijâ tai paðâ laikâ. Un tikai tad, kad poïitrukiem likâs, ka zeme pietiekami sagatavota — stâjâs pie slepkavîgâ plâna nâkoðâs fâzes
izveðanas dzîvç. Viss sâkâs ar tuvâko vâcu ieòemto pilsçtiòu un ciematu pamatîgu izlûkoðanu. Bija jâbût nekïûdîgâ kontrolç par visu, kas tur notika. Ðo akciju izveda galvenokârt it dziïâ vâcu aizmugurç, kur vâcu pârvaldes darbinieki bija ierîkojuðies itin çrtos dzîvoðanas apstâkïos. Daþiem no Lielvâcijas bija jau pat ieraduðâs ìimenes. Ðîs ìimenes tad nu bija boïðeviku sabotieru komandu primârâs uzmanîbas centrâ. Sîki izpçtîja itin visu, kam sakars ar ikdienas dzîves stilu un paraðâm. Kâ parasti, boïðeviki savus pasâkumus sagatavoja ïoti rûpîgi un uzmanîgi, zinot, ka no sagatavoðanâs atkarâjâs projekta izdoðanâs vai neveiksme. Un vai drîkstçja aizmirst, ka no ðo projektu izdoðanâs atkarâjâs viss kara iznâkums...
Un tad, kad likâs, ka viss pamatîgi un pienâcîgi izpçtîts un noorganizçts, nogaidîja, kad ìimenes galva devâs dienesta gaitu ceïojumâ, lai tad sekojoðâ naktî ar lieliem spçkiem uzbruktu attiecîgajai pilsçtiòai vai ciematam un uzbrukuma laikâ nolaupîtu visus ìimenes locekïus, izraujot tos no guïas vietâm. Daþos gadîjumos nolaupîja pat vâcu civîlpârvaldes vai karaspçka augstâkos virsniekus, kas tobrîd boïðevikiem izlikâs noderîgi, lai izvestu savus noziedzîgos nodomus. Nebija grûti iedomâties tâs ðausmas, kas pâròçma no dienesta ceïojuma pârraduðos ìimenes galvas, atrodot, ka viòa daudzgalvainâ ìimene pazudusi bez pçdâm un bez miòas. Saceltâs trauksmes un rûpîgâk ;
îrmeklçðanas visâ plaðâ apkârtnç parasti nedeva nekâdus rezultâtus. Vienîgais, kas bija zinâms, ka samiegojusies ìimene izrauta no guïas vietas partizânu uzbrukuma laikâ un aizvesta. Kur — to neviens nekad neuzzinâja... Un tad, daþas dienas pçc ïaundaru uzbrukuma, ïaudis no rîta pamostoties ieraudzîja tirgus laukumâ vai ciemata centrâ sniegâ glîti rindâ noliktas visu nolaupîto ìimenes locekïu vai pârvaldes vadîtâju asiòainâs galvas...! Vai grûti iedomâties, kâ sajutâs tie, kuru mîïie bija nogalinâti tik bezsirdîgi un brutâli? Varçja saprast, kâ sajutâs vâcieði vispâr pçc ðâdu ziòu saòemðanas. Kas vâcieðiem nu bija jâdara? Vai jâgaida, lai kâdu citu nakti notiek kaut kas tikpat drausmîgs?
Jâatceras, ka kara laikam ir savi îpaði un bargi likumi, kas ir lietojami gadîjumos, kad okupâcijas karaspçkam rodas grûtîbas ieòemto apgabalu pârvaldîðanâ. Balstoties uz ðiem likumiem, vâcu valdîba pârmeklçja plaðâku apkârtni un arestçja visus, kas sapinâs savos nopratinâðanas paskaidrojumos un nelikâs godîgi. Ðos sagûstîtos civilistus par brîdinâjumu citiem vçlâk noðâva, lai nâkotnç drausmîgâs slepkavîbas vairs neatkârtotos. Bet ðis jau tieði bija tas moments, uz kuru Staïins bija bankojis un tçmçjis. Viòa uzskatâ tikai ðâdâ veidâ varçja panâkt, ka civiliedzîvotâji krasi un diametrâli apsviedîsies un nostâsies pret vâcu iekarotâjiem. Tâ nezinot, ka patiesîbâ
partizâni speciâli bija organizçjuði ðis asins pirtis, nevainîgie vietçjie iedzîvotâji bija spiesti pârorientçties savâ domâðanâ. Tâ, pateicoties iepriekð apskatîtiem necilvçciskiem slepkavîbu gadîjumiem, kâ ari pastiprinâtai boïðeviku propagandas attîstîðanai civiliedzîvotâju starpâ, arvien vairâk un vairâk krievu iedzîvotâju pazuda meþu biezokòos, lai pievienotos partizânu bandâm. Velniðíâ intriga, kas varçja dzimt vienîgi Staïina slepkavîgajâ pakausi, bija panâkusi komunisma glâbçju pagriezienu... Un to ar visâm tâ sekâm nâkotnç. Ar ðî manevra izdoðanos uzvara pâr vâcieðiem nu bija gandrîz nodroðinâta. Tâ izskatîjâs partizânu problçma no vienas puses. Paraudzîsimies tagad, kâ ðî problçma izskatîjâs no otras puses. Vai vâcieði varçja novçrst partizânu
problçmas raðanos? Ja varçja, tad kâ? Ðie ir jautâjumi, uz kuriem jâmeklç atbildes. Vâcu vadîba, izlutinâta ar milzîgiem panâkumiem kara pirmajâs nedçïâs, bija kïuvusi iedomîga un pat lepna. Toreiz viòiem likâs, ka jâmarðç vien tâpat tikai uz priekðu un karð drîz vien bûs vainagojies ar totâlu uzvaru. Ðâda domâðanas veida sekâs vairs neapgâjâs kaut cik cilvçcîgi ar kara gûstekòu un pârbçdzçju masâm. Neviens nepateiks kâ, bet drîz vien sarkanâ armijâ cirkulçja droðas ziòas par to, kâ vâcieði apgâjâs ar krievu gûstekòiem un pârbçdzçjiem. Ðis ziòas nenâca no aìitatoriem vien; tiem tâpat vispâr tolaik maz vien ticçja. Bet sarkanarmieði tomçr jau zinâja, ka ari pie vâcieðiem tos sagaida bads un nâve. Un ja tâ, tad jau labâk cerçt uz laimi un palikt
ðeit pat uz vietas. Te vismaz cilvçks bija paçdis! Pusbadâ nonâkuðie krievu gûstekòi arvien manîjâs ari izbçgt no nometnçm. Nelîdzçja pat visstingrâkâ apsardzîba. Kâdam allaþ izdevâs pazust meþu masîvos. Tur apkârt klîstot, agri vai vçlu tie uzdûrâs uz partizânu bandâm, kas vairums bija izveidojuðâs no iepriekð izbçguðajiem sarkanarmieðiem. Ar to vâcu ieòemtajos apgabalos bija izveidojuðâs zinâmas ðûniòas ar noteikti pretvâcisku ievirzi un nostâju. Un tâs operçja vâcu frontes aizmugurç. Boïðevikiem atlika tikai pâròemt ðo grupiòu vadîbu un apgâdi, un lieta varçja sâkt kustçties... Vâcu kaujas vienîbâ un divîzijâm frontç vajadzçja arî katru vîru karam, un
tâpçc daudzkârt nevarçja atïauties norîkot kâdu, kas pavadîtu saòemtos gûstekòus uz to savâkðanas vietâm. Tâ gûstekòi palaikam soïoja uz aizmuguri bez jebkâdas apsardzîbas. Daþi no tiem tad ari pazuda krûmos. Un ðâdâ veidâ vâcu karaspçks patiesîbâ stâvçja kûmâs pirmajâm partizânu bandâm frontes aizmugurç... Jâ vâcieði visâm no boïðeviku jûga atbrîvotajâm tautâm tûlît atdotu ari paðnoteikðanâs tiesîbas, esmu vairâk nekâ pârliecinâts, ka lielais Krievijas kara gâjiens izvçrstos par vienreizîgu panâkumu. Nolîgumos ar atbrîvotajâm tautâm varçtu uzstâdît pienâkumu atbalstît vâcu armijas apgâdi un pçc ieskatiem un iespçjâm varbût ari ar karaspçku. Lielvâcijai vajadzçja tikai gudras un
tâlredzîgas vadîbas, un viss gigantiskais Krievijas plaðums un milzîgie attâlumi tiktu pârvarçti bez lielâkâm problçmâm. Un galvenie boïðevisma likvidçtâji bûtu paði krievi — protams, vâcu vadîbâ... Bet visâ pasaulç ir plaði pazîstama vâcieðu tradicionâlâ katastrofa: neskatoties uz to, cik pirmklasîgi tie ir kâ karavîri, nav iespçjams atrast vâjâkus politiíus un diplomâtus par viòiem. Tâ tas bija sirmâ senatnç — tâ tas ir vçl ðo baltudien. Liekas, ka ðeit ir vietâ atcerçties kara laikâ itin bieþi dzirdçto anekdotisko vâcieðu salîdzinâjumu ar angïiem. Angïi burtiski "stâvçja uz galvas" savâm toreiz pakun-dzçtâm zemçm, tajâ paðâ laikâ nepârtraukti pûloties tâm iestâstît, ka stâv tâm blakus kâ vienlîdzîgi partneri. Vâcieði turpretim, stâvçdami saviem partneriem
blakus, centâs iestâstît, ka stâv tiem uz galvas...! Cik patiess salîdzinâjums no dzîves!? Tâ — gudras, saprâtîgas un tâlredzîgas politikas vietâ tâ sauktie dzeltenie fazâni sajauca ikvienas atbrîvotâs zemes pârvaldes lietas lîdz nejçdzîbai, bet Heinrichs Himlers ar savâm vâcu muiþniecîbas atjaunoðanas teorijâm iesita Lielvâcijas zârkâ pçdçjâs izðíiroðâs naglas. Ðîs teorijas attiecâs uz Lietuvu, Latviju un Igauniju, kâ arî Baltkrieviju, Poliju un daïu no Ukrainas. Ðâda nostâja izraisîja visu pakundzçto tautu pasîvu un ari aktîvu pretestîbu. Jau apskatîtâ partizânu kustîba iekarotos apgabalos bija viens no ðâdas vâcu îsredzîgâs politikas tieðajiem rezultâtiem. Un tas izrâdîjâs milzîgi ass
ierocis boïðeviku rokâs, un to tiem piespçlçja paði vâcieði.... Vai ir iespçjams iedomâties vçl kaut ko nejçdzîgâku? Un tomçr vâcieði to paveica ar krietni atzîstamu veiksmi... Ðajâ sakarîbâ domâju, ka ir vietâ pasteigties notikumiem mazliet priekðâ un atcerçties starpgadîjumu, kas man personîgi atvçra acis un nobriedinâja manî pârliecîbu, ka paðlaik notiek un veidojas kaut kas aplams, stulbs un traìiski tuvredzîgs. Pçc Holmas cietokðòa novârdzinâtajâm kaujâm, ievainojumiem un slimîbas sekâm man pienâcâs veselîbas uzlaboðanas atvaïinâjums. Tâ 1942. gada rudeni pavadîju Rîgâ. Vçl arvien skaitîjos immatrikulçts un tâ 18. novembrî aizgâju uz Universitâtes veco çku, lai noklausîtos
kâdu lekciju. Kâds bija dabûjis Himlera rediìçto SS oficiozu "Das Schwarze Korps". Lekcijas laikâ tas nonâca arî manâs rokâs. Tur uzdûros rakstam, kurâ pârsprieda jautâjumu par vâcu asiòu pârdçstîðanu tâ sauktajâ Austrumzemç. Ðeit, protams, bija domâta visa Austrumeiropas telpa, kâ to pieminçju agrâk. Melns uz balta ðeit manâ acu priekðâ bija lasâms, ka nacionâlsociâlistu mçríis un svçts pienâkums ir vâciskot plaðu telpu Eiropas austrumos un ziemeïaustrumos. Kâ pamatojumu ðai akcijai minçju vâcieðu karâ izlietâs asinis. Tâs dodot viòiem tiesîbas spert ðâdu soli. Vâcu kolonizatoru straumei bûtu jâsâk plûst uz jauno telpu, tiklîdz Lielvâcijas karaspçks bûs sasniedzis Urâlu kalnâja grçdu...
Rakstu izlasîjis, jutos neðpetni satraucies. Steigâ pasvîtroju visas kodîgâs vietas rakstâ un to izgriezu. Lekcijai beidzoties, piespraudu nelâgo raksta izgriezumu pie fakultâtes melnâ dçïa un, pâris draugu pavadîts, devos uz ielas dzelzceïa pieturas vietu pie Lielâ pulksteòa ar domu doties uz Brâïu kapiem, kâ tas 18. novembrî pieklâjas. Pçc brîtiòa mums aiz muguras sapulcçjâs studenti un uztraukti pârsprieda notikumu ar savâdo rakstu pie fakultâtes melnâ dçïa. No tiem arî uzzinâju, ka viss gaitenis ap melno dçli bijis studentu pârpildîts. Nâkoðajâ dienâ dzirdçju, ka satraukums ap melno dçli ildzis krietnu laiciòu un tikai tad, kad ziòa par nekârtîbâm nonâkusi lîdz dekâna ausîm,
raksts nekavçjoties noòemts. Esot arî noskaidrots, kas ðo rakstu piespraudis, bet man lîdz ðim par to neviens vçl nav neko prasîjis... Bet nu atpakaï uz Ïeòingradas pievârti. Vienreiz, atgrieþoties no vietçja rakstura pastaigas Tosnâ, ðíçrsojâm mazu tiltiòu. Tam abâs pusçs stiepâs èugunâ lieti reliòi, un to interesantais ornamentâlais veidojums pievilka aci. Ievçroju, ka reliòu arabeska veidota no çrgïu figûriòâm, kas turçjâs kopâ ar spârnu galiem. Izrâdîjâs, ka çrgïiem tomçr nolauztas abas galvas... Tâ kâ divgalvainie çrgïi bija cara ìerbonî, bija skaidrs, ka reliòi uzstâdîti vçl pirms revolûcijas. Lai pielâgotu reliòus savai gaumei, boïðevikiem neatlika nekas cits kâ nolauzt çrg-gïiem galviòas... Cik bçrniðíîgi
aizkustinoði! Jau sâkot ar pirmo vakaru, kad ieradâmies piefrontes rajonâ, Ïeòingradas virzienâ laiku pa laikam dzirdçjâm bargus grâvienus. Naktî , îsi pirms grâvieniem, visa debess pamale iedegâs kâ milzu ugunsgrçkâ. Sâkumâ nesapratâm, kas par lietu. Vçlâk noskaidrojâm, ka ðeit darîðana ar tâ sauktajâm smagajâm Bertâm. Tas tâ bija nosauktas jau Pirmâ pasaules kara beigâs, godinot slavenâ metallrûpniecîbas koncerna mantinieci Bertu Krupp. Ðie bija vislielâkâ kalibra lielgabali un bija novietoti uguns pozicijâs visapkârt Ïeòingradai izkaisîtajâs sâdþâs: Kol-pinâ, Puðkinâ, Kronðtatç un citur. Smagâs Berta apðaudîja ielenkto pilsçtu nemaldîgâs un noteiktâs laika atstarpçs divdesmit èetras stundas diennaktî...
Starplaikos dzirdçja arî tieðâs ielenkuma frontes lielgabalu rûkoòu un pat vispârçjo kaujas troksni ar granâtmetçju apslâpçtiem bûkðíiem, loþmetçju tirâdçm, patðau-teòu ðvikstiem, maðînpistoïu triïïiem, kâ arî prettanku un tâ saukto raèbuma lielgabalu asiem un spalgiem sitieniem... Pa laikam kâ dzenis sausas egles galâ âtri kala kâds boïðeviku "Maksis" te ður — te tur... Kâdu dienu dienesta darîðanâs bija jâdodas uz ne visai attâlo Krasnogvardejsku. Atmiòâ palikuði brînum-gleznainie sarmas izgreznotie skati, kurus bija prieks izbaudît toreiz un kurus ar pacilâtîbu atceros vçl ðodien. Ðis bija ari mans skaistâkais ekskursijas brauciens ziemeïu frontes sektorâ, un kâ tâds tas allaþ paliks atmiòâ uz visiem
laikiem. Reiz uzòçmâm vakara stundu ar itin dzîvâm pârrunâm par mûsu nâkotnes izredzçm. Vçl nebija izdevies uzzinât, kâdiem uzdevumiem un kâdâ frontes iecirknî mûs iedalîs. Vâcu priekðniecîba bija mçma ðâdâs reizçs, kad mçìinâju kaut ko izzondçt. Neziòa — vairâk nekas kâ neziòa... Bet tik ilgi, kamçr mûs apgâdâ kâ lîdz ðim — nevarçja bût nekâdu iebildumu par vadîbas klusçðanu — tâ beidzot nospriedâm. Kâdu vakaru, uztura nesçji reizç ar kûpoðo viru atnesa arî kantînes devu, kas cita starpâ sastâvçja no itin krietnas stiprâka padzçriena "lâsîtes". Nu bija skaidrs, ka pçc vakariòu ieturçðanas varçsim drusku pasvinçt. Sekojot sâkotnçjai norunai, allaþ
pirms svinçðanas ieslçdzâm pistoles un revolverus kâdâ koferi un atslçgu glabâju savâ kabatâ. Tas tamdçï, lai izvairîtos no nevajadzîgiem nelaimes gadîjumiem, kad kâds vairâk iesilis un straujâks savâ pârgalvîbâ un neapdomîbâ varçtu sâkt apdraudçt sevi vai citus. Cik gan cilvçku nav noðauti draugu pulkâ, ar ieroèiem âlçjoties? Un vienmçr noðauti ar nepielâdçtiem ieroèiem! Un tâ pçc vakariòu paçðanas mûsu mâliem izmestajâ istabiòâ sâkâs sirsnîga svinçðana. Dziedâjâm un bâlamu tçjâmies. Bijâm jautri un priecîgi. Kâdam staigâjot, istabâ bija iespraucies arî veco krievu kucçns. Tam lçkâjot un draiskojoties. jautrîba sakâpa vçl augstâk. Bet ðunelis sajauca salmus uz grîdas — mûsu guïamvietas, ari gaiss drîzi vien bija
pilns tâ saceltiem putekïiem. Cirtâs jau kaklâ. Kucçns bija jâmet laukâ. To gûstot, atrados garâs telpas otrajâ galâ, kad atskançja pistoles ðâviens un netâlu no manas galvas pie mâliem apmestâs sienas pacçlâs rozâ putekïu mâkonîtis... Satraucies ievçroju, ka daþi puiði bija sagrâbuði vienu no dzîrotâjiem un gaisâ pazibçja tam atòemtâs pistoles stobrs. No ðâviena trokðòa pârbijies, ðunelis þçli smilkstçja, pieplacis sliekðòa baïíim. Momentâ atrâvu durvis, un kucçns izvçlâs priekðtelpâ. Gâju atpakaï pie dzîru galda. Pistole ðâvçjam jau bija atòemta. Sâkâs ilga un nogurdinoða skaidroðanâs un mçìinâjums izpçtît starpgadîjuma motîvus vai cçlonîbu, kur vainîgais sarunâs pats nemaz nepiedalîjâs, jo bija aizgâjis jau salmos uz
grîdas. Tâ vai savâdâk — svinçðanai ar to paðu bija pielikts punkts. Nâkoðajâ dienâ vâcu vadîba pârcçla vainîgo savâdnieku uz kâdu citu dienesta vietu, un tâ nekad nenoskaidrojâs, kâdâ sakarîbâ un aiz kâdiem iemesliem notika ðis tuvu fatâlais starpgadîjums. To viru nekad vçlâk savâ dzîvç neesmu pçc tam saticis. Kâdâ pavçlâ vakara stundâ, kad daudzi jau krâca salmos uz grîdas un laukâ bija jau dziïa tumsa, mani izsauca uz vâcu vadîbas mîtni. Paòçmis ðaujamo, devos ceïâ. Debess pamale Ïeòingradas pusç blâzmoja kâ kâvi savâ parastajâ uguns jûrâ. Nebiju vçl visai tâlu aizgâjis, kad man virs galvas pçkðòi izcçlâs briesmîga rûkoòa un es neðpetni satrûkos. Ïoti zemâ lidojumâ man pâri pârslîdçja
neapgaismota lidmaðîna. Jau pacçlu ðaujamo pie vaiga, bet tad to tûdaï atkal nolaidu. Kas var zinât, kâdas piederîbas bija ðis lidaparâts? Varbût vâcu. Un ja tâ, tad par ðauðanu uz savçjo lidmaðînu kara tiesa neizbçgama. Nedrîkstçja rîkoties, ja nebija skaidrs, ko dara, Tikai brîdi vçlâk, kad lidmaðîna bija jau krietni tâlu, redzçju, ka uz to augðup lido daþâdâs krâsâs spîdoðu loþu ðaltis. Bet lidmaðîna jau bija pacçlusies krietni augstu. Pie sevis ðíendçjos, ka vçl nepazinu lidmaðînu tipus un tâpçc varbût palaidu garâm lielo izdevîbu — nogâzt ðo boïðeviku lidmaðînu un tâ spîdoði iesâkt savu ðî kara gâjienu... Gâju tâlâk. Nonâcis vâcu ðtâba tuvumâ, izdzirdçju kaut kur daudzbalsîgi
dziedâtu un iespaidîgi skanoðu "Volga, Volga..." Satrûkos ne pa jokam. Vai nebija daudz dzirdçts par boïðeviku partizânu neticami pârdroðajiem un veiksmîgajiem sirojumiem? Vai tieðâm partizâni bija ieòçmuði jau arî daïu mûsu ciemata un nu uzvaras priekâ riskçjot un paðam velnam spîtçjot liktu atskançt saviem sulîgajiem basiem? Dziesmas sabalsojuma iespaida varâ aizgrâbts stâvçju pagalma vidû neziòâ ko tâlâk darît. Slçpties un nogaidît kas notiks, vai iet tâlâk? Ðis mirklis iespiedies manâ atmiòâ it dziïi. Kâdu laiku nevarçju izðíirties ko darît. Tad pçdîgi ieklausîjos, ka dziesmas vârdi vâciski. Atslâbis nogaidîju dziesmas beigas un, pilnîbâ izbaudîjis dîvainu tîksmi, patîkami satraukts devos ðtâbâ. Telpâ sçdçja
vairâki virsnieki un vienîbas "ðpîss". Uz galda ðampanieða pudeles un vairums glâþu. Aicinâja apsçsties un, kâ apsçdos, tâ ari nosçdçju tur turpat lîdz agrai nâkoðâ rîta stundai... Skaista ir dziesmu vara un skaista ir kristallîgu glâþu saskarðanâs ðíinda ar karavîra tçrpa otro pogu... Nekad neizdevâs noskaidrot iemeslu, kâpçc mani toreiz aicinâja uz ðtâbu. Tikai no ðîs nakts gan sâkâs zinâma draudzîbas saite daþu mûsu vienîbas vîru starpâ, kas daudz ko atviegloja tâlâkajâs dienesta gaitâs. VOLCHOVAS AIZMUGURÇ CUDOVÂ -SÎPOLU CIEMÂ
-
Pavisam pçkðòi pienâca pavçle sagatavoties braukðanai uz jaunu dienesta
vietu. Naski sakravâjâmies un kâpâm mûsu transportam norlikotajos armijas kara ratos. Mûsu ceïð ðoreiz veda uz viòpus Volchovas purviem esoðo pilsçtu Èudovu, caur kuru veda MaskavasÏeòingradas lielceïð. Ðajâ pilsçtâ krustojâs ari divas ïoti svarîgas dzelzceïa lînijas. Viena nâca no Murmanskas un gâja caur ðejieni uz Novgorodu pie Ilmenes ezera. Pâ ðo dzîvîbas âderi pârvadâja rietumu sabiedroto palîdzîbas sûtîjumus boïðevikiem. Angïu, bet galvenokârt amerikâòu tankus, smagâs armijas maðînas, lidmaðînas, municiju, pârtiku un medicîniskos piederumus. Ðî Ledus jûras ostas Murmanskas lînija bija boïðevikiem vissvarîgâkâ kara veðanas sakarîbâ. Otrâ lînija, kas veda caur Èudovu,
bija Maskavas-Ïeòingradas dzelzceïa maìistrâle. Ar to ari bija skaidrs, ka ðai pilsçtai bija stratçìiski svarîga nozîme. Tik ilgi, kamçr Èudovâ saimniekoja vâcieði, boïðevikiem abas lîni-jas bija pârtrauktas. Tiklîdz tiem izdotos padzît vâcieðus no Cudovas, tiem tûdaï atbrîvotos netraucçtas satiksmes iespçjas abos virzienos. Bet pagaidâm Èudova vçl tomçr piederçja vâcieðiem. Un ðeit bija paredzçta arî mûsu jaunâ dienesta vieta. Mûs nometinâja vecâ divstâvu koka skolâ turpat netâlu no Cudovas dzelzceïa stacijas. Ðis novietojums man gauþi nepatika, jo pret staciju vçrstus varçja sagaidît kâ artilçrijas, tâ arî lidotâju uzbrukumus. Bet karavîram nebija tiesîbas izvçlçties... Viòam jâdara tas, ko viòam pavçl un tas pats bez ierunâm. Vienîgâs
karavîra ierunas bija paredzçtas reglamentâ, un tâs allaþ skançja pagalam monotoni: tieði tâ! — saprotu! — tâ ir! — prieks censties! Un tamlîdzîgi. No krievu iedzîvotâjiem uzzinâjâm, ka apmçram pusstundas gâjienâ no mums atradâs kâds latvieðu ciemats "Sîpoli". Ciemata iedzîvotâji komplektçjâs no veciem cilvçkiem, sievietçm un bçrniem. Ieroèus nest spçjîgie vîrieði bija ierauti sarkanajâ armijâ. Kas zina, varbût tos daudzkârt dzina pret mûsu pozicijâm... Ak pasaule, tu ïauþu çka! Sîpolos par ârkârtîgu prieku ciemata iedzîvotâjiem nodziedâjâm daþu labu naksniòu. Grûti aprakstît ðo cilvçku sajûsmu, ko tie parâdîja, klausoties mûsu dziedâðanâ. Bet visvairâk tomçr priecâjâs meitenes... Mums savukârt bija milzîgs
pârsteigums, dzirdot tik skaidru un labi saglabâtu latvieðu valodu. Un tas pçc tik ilgiem gadiem, dzîvojot vienâ no vistâlâkiem Krievijas nostûriem! Vçlâk no mûsu vienîbas sastâva izveidojâs tâ sauktâ "brûtgânu grupa", kas burtiski pâròçma Sîpolu ciemata aprûpi, kâ likâs, visos paveidos... Tâpçc nebija jâbrînâs, ja daþs labs no dienesta brîvs vîrs, kâdreiz arî divi un trîs kopâ, mijkrçðïa stundâ ar paciòâm padusç aizslîdçja aiz balti apsniguðâ kalna paugura... Mans nemiers sakarâ ar mûsu mîtnes novietojumu izrâdîjâs dziïi pamatots. Jau pçc pâris dienâm elliðíîgs troksnis iztraucçja mûsu pçcpusdienas mieru, un baiga rûkoòa ar pastarpçs dzirdamiem spalgiem izðâvienu trokðòiem mainîjâs ar
apslâpçtiem eksploziju bûkðíiem. Likâs, ka zeme ar debesîm vârîtos vienâ katlâ un mçs atrastos ðî katla vistieðâkajâ tuvumâ... Nezinâjâm ko darît. Kur tverties, kur glâbties? Viss nâca tik negaidîti un piepeði. Daþi instinktîvi âtrumâ palîda zem galda, citi pazuda vecâs skolas skapjos. Pâris jauno karotâju atmuguriski slidinâjâs lejâ pa trepçm. Tomçr acumirklî visi bija paslçpuðies. Arî es. Un tad pat jau ari kâda neiedomâjami milzîga eksplozija satricinâja zemi ar visu veco skolu un likâs, ka nu gan beidzot pati pçdçjâ stundiòa bija klât... Bet lîdz ar to arî nelâgais troksnis noplaka un attâlinâjâs un raganu katls beidza vârîties. Vçl dzirdçja retus vâcu zenîtartilerijas izðauðanas trokðòus, bet
itin drîzi norima arî tie. Tâ viss bija pârtrûcis un norimis tikpat piepeði, kâ bija sâcies, un iestâjâs — kâ mums likâs — baigs klusums. Pçc brîtiòa sapratâm, ka lîdz ar pârdzîvoto mûsu pirmâs uguns kristîbas jau piederçja vçsturei. Kaunîgi, viens uz otru neskatîdamies, izlîdâm no savâm paslçptuvçm laukâ. Pats attapos, nogâzies garðïaukus uz grîdas ar krçslu virs galvas. Vienu bâliòu, galîgi bâlu, izvilkâm no vietas, kur karavîri parasti sçþ uz kârts. Labi vçl, ka toreiz pieturçjâs stingrs sals. Bet ar visu to jaunekïa kara tçrps bija diezgan pamatîgi cietis... Klusçdami izgâjâm skolas pagalmâ, lai pârliecinâtos par uzbrukuma seku apmçriem. Kas un kur noticis? Tûdaï arî atklâjâs, ka divdesmit metru no mûsu
novietnes bija eksplodçjusi smagâkâ kalibra aviâcijas torpçda. Nopietnu bijîbu visiem iedvesa torpçdas izrautais milzîgâ apmçra krâteris, kura malâs nesenâs eksplozijas iespaidâ vçl spçcîgi kûpçja sasaluðâs zemes kluèi. Ðajâ krâterî itin viegli varçtu ievietot vidçja lieluma Latvijas lauku pirtiòu... Tikai ar jumtu uz leju! Acîm redzot, krievu vietçjo ziòotâju dienests darbojâs necerçti âtri un precîzi. Boïðeviku lidotâji jau zinâja, ka skola pie stacijas pilna ar karavîriem, un varbût tie pat zinâja, ka ðie karavîri ir latvieði? Un boïðeviku lidotâjs droði vien noziòoja savai priekðniecîbai, ka ar tieðu trâpîjumu izbombardçjis skolu pie Cudovas stacijas, kas bijusi pârpildîta ar latvieðu karavîriem...
Un zinâmâ mçrâ tâdam ziòojumam bija arî drusku taisnîbas. Ïoti zîmîgâ kârtâ sagadîjâs, ka tieði tûlît pçc ðî lidmaðînu uzbrukuma daþiem droðsirdîgiem latvieðu karavîriem piemetâs visvisâdas kaites. Vietçjâ vâcu ambulancç saradâs liels sasirguðo pieplûdums. Un nelaimîgi bija sagadîjies, ka nospiedoðs ambulantu vairums savâ starpâ sarunâjâs latviski un bija no mûsu vienîbas... Un cilvçki tieðâm bija slimi. Vienam augstais asins spiediens draudçja pârplçst sirds asins vadus, citam neizskaidrojams spiediens deniòos izraisîja milzîgu nervozitâti. Vçl kâdam nodevîgâ kârtâ bija piemetusies dizentçrija, un daþs labs mocîjâs ar sliktu dûðu, sirds vâjumiem un daudzâm citâm nelâgâm kaitçm. Vâcu ârstam bija ko noòemties. Pârbaudîjis
nelaimîgos, viòð iedeva jaunekïiem daþas tabletes un sûtîja atpakaï uz vienîbu. Bet ja kâds iedomâjâs, ka ar pâris tabletçm varçja novçrst latvieðu jaunajiem karotâjiem uzbrukuðâs likstas, tad tas pavisam nelâgâ veidâ maldîjâs. Nonâkot atpakaï novietnç, sâkâs îstâs mocîbas. Daþâda veida nelaimes nebeidza piemeklçt karotâjus vçl ilgi pçc lidotâju uzbrukuma. Lçkmes un neiedomâjami vâjumi uzbruka citkârt staltiem un zaïoksnçjiem jaunekïiem. Piemçra dçï sarg-mainis atrada uz posteòa pakrituðu spçcîgu sârtvaidzi, kas tur vârtîjâs kâ lielâs sâpçs, abâm rokâm krûtis sagrâbis... Ðauteni atrada nomestu iesâòus. Þçl cilvçka...! Tâ pagâja dienas, un mçs cînîjâmies ar visâdâm veselîbas traucçjumu klizmâm.
Parâdîjâs arvien jauni slimîbu paveidi mûsu citkârt vienkârðajâ un vienmuïajâ dienesta gaitâ. Bet tad ðai vienmuïîbai punktu beidzot pielika boïðeviku tâlðâvçja artilçrija. Kâdâ vçlâ vakara stundâ, kad visi no dienesta norîkojumiem brîvie karotâji jau gulçja izstiepusies salmos uz grîdas, es ar pâris laika kavçtâjiem uzjautrinâjos pie pokera galda. Varçja bût ap pusnakti, kad spçjð sprâdziens satricinâja lielo skolas bûvi un Hindenburga spulgas uz galda mums priekðâ izdzisa tik pçkðòi, ka nespçjâm ne atjçgties. Bija mçreni stipra nelâga dûða. Bet tad pat arî sâkâs... Neaprakstâms chaoss izcçlâs salmos uz grîdas. Kâdu brîdi pat radâs iespaids, ka telpâ iebrukuði boïðeviki un cînâs tur tumsâ ar salmos gulçtâjiem — mûsu
bâliòiem. Kâ apstiprinâjumu ðim pieòçmumam uzskatîju faktu, ka pârmaiòus dzirdçja gan krievu, gan arî latvieðu lamu vârdus. Cik nu latvieðiem to vispâr ir! Kâds uzðíîla uguni, un tad arî mçs — pie galda sçdçtâji !— attapâmies iedegt spulgas turpat mûsu priekðâ. Nu varçja saskatît, kas visapkârt notika. Daþi metâs no telpas laukâ un pazuda aiz durvîm dziïâ tumsâ. Citi vârtîjâs salmos, ka varçja domât, tie ievainoti. Vispâr telpâ valdîja neaprakstâms juceklis. Vçl ðodien redzu ðo skatu, kas manâ uztverç paliks nesamaksâjams un vienreizçjs. Kaut kur karalaukâ íçrca vistas un gaisâ dzirdçja savâdu kaucienu. Tûlît sekoja patâls eksplozijas bûkðíis. Bet tad atkal mums pâri aizkauca troksnis un sekoja varens sprâdziens, ðoreiz pavisam
tuvu. Nu bija skaidrs — mûs taustîja boïðeviku tâlðâvçja artilçrija. Un pieðâvâs! Acîm redzami, boïðeviki bija nolçmuði palîdzçt latvieðu karotâjiem uzturçt moþu garu un tamdçï aplaimoja mûs ar ðo traucçtâju uguni. Telpâ ieklupa pâris bâliòu un aizgûtnçm ziòoja, ka granâta sprâgusi skolai piebûvçtâ vistu kûtî. Kûtiòa pamatîgi saârdîta, bet daþas vistas vçl esot dzîvas. To mçs zinâjâm, jo tâs íçrca kâ negudras. Tâ kâ no mûsu kârðu spçles vairs nekas nevarçja iznâkt, izgâjâm laukâ arî mçs. Uz galda palika tikai kaudzîte spçïu kârðu un pudele padzçriena. Drîz vien atgrieþamies ar daþam vistâm, kas vai nu aiz izbîïa, vai arî eksplozijas rezultâtâ bija aizmirsuðas elpot. Savs labums tomçr
arî no ðâdas situâcijas! Taèu iznâks gardâks kumoss rîtdienas pusdienâs... Ne tikai nu no kârðu spçles, bet arî no gulçðanas tonakt vairs nekas prâtîgs neiznâca. Brîþiem neskaidri iesnauþoties, nonîkâm visu atlikuðo nakts daïu. Ik pa laikam mûs uzmodinâja kaut kur tuvumâ sprâgstoða granâta. Logu rûtîs jau sâka iezîmçties rîta gaisma, kad-pusmodâ bûdami, sagaidîjâm pârnâkam brûtgânus. Laimîgie! Tiem bija aiztaupîts uztraukums novietnç. Likâs , ka jautrotâji bija pavadîjuði jauku dzîru nakti Sîpolu ciematâ. Sakarâ ar artilçrijas apðaudes notikumu izvçrtçðanu un zobgalîbâm uz laiciòu visi piedalîjâs itin spriganâ jautrîbâ. Veselîgâku nervu îpaðnieki vilka uz zoba nervozâkos, kas pâr saviem
jutekïiem vai nu nevaldîja, vai arî izmantoja apðaudi kâ ieganstu baiïu dramatizçðanai. Daþi uzbruka brûtgâniem. Ja paði neesot klât bijuði, tad tagad esot viegli òirgâties. Gan vçlâk redzçðot, kâ paði izturçðoties lîdzîgâs reizçs! Kâ pçdçjos vârdus apstiprinot, nejauks kauciens atkal pârðíçla gaiðu, un varena eksplozija satricinâja sasaluðo zemi un mûsu novietni. Baiïu guntis iezibçjâs viena otra jaunâ karotâja acîs. Pa kaktiem dzirdçja pa klusam lâstam. Krievu cûkas! Nolâdçtie utainie! Domîgi vçroju latvju karotâju "slimîbas". Tad vienu dienu apciemoju vâcu ârstu. Izstâstîju viòam mums uzbrukuðâs likstas un uzrakstîju daþus vârdus. Neuzkrîtoði devos atpakaï uz novietni.
Pçc uztraukumos pavadîtâs nakts ausa rîts ar jaunu droðîbas sajûtu man un vairumam mûsçjo, bet ar pastiprinâtu slimîgu nervozitâti daþiem citiem. Atkal pildîjâs vietçjâ vâcu ambulance ar Latvijas armijas mçteïiem. Un tavu brînumu! Vâcu ârsts atbrîvoja no dienesta trîs mûsu bâliòus un aizsûtîja uz netâlo kara slimnîcu tuvâkai pârbaudei. Frontç ðos trîs vîrus vairs nekad neredzçju. Jâaizstei-dzas notikumiem mazliet priekðâ. Kad pârrados Rîgâ no Garmiðpartenkirchenas, kur 1942. gada rudenî pavadîju veselîbas uzlaboðanas atvaïinâjumu, jau nâkoðâ dienâ pçc atgrieðanâs mani apmeklçja laikrakstu korespondenti, un intervijas gaitâs noskaidrojâs, ka esmu pirmais latvieðu karotâjs, kas apbalvots ar Dzelzskrustu.
Prese plaði aprakstîja visu, kam sakars ar manâm kara gaitâm. Viens no ðiem trim "karotâjiem" apturçja mani uz ielas un gribçja dzirdçt no manis paða, kâ viss Holmas cietoksni noticis un kâ es apbalvots. Viòam ïoti interesçjot to visu uzzinât. Bet es nelaimîgâ kârtâ nesajutos, ka man ar ðo vîru bûtu kas pârsprieþams un es steidzîgi atvadîjos... Pçc ðo trîs jaunekïu aizsûtîðanas slimîbas pârtrauca mûs apgrûtinât. Mûsu âbolu grozâ vairs neviens auglis nebojâjâs un visi atlikuðie likâs pârklâti ar veselîgu vaska kârtiòu, kas to pasargâja no bojâðanâs... Turpat Cudovâ esot, reiz sadomâjâm, ka vajadzçtu nogarðot kâdu krievu zemes medîjumu. Apbruòojuðies ar revolveriem, ðautençm, maðînpistolçm un pat rokas
granâtâm, devâmies pâri sniegotajiem laukiem. Ârkârtîgas grûtîbas sagâdâja milzîgi dziïais sniega klâjums. Nokusuði un pârpûlçjuðies izbridâmies pa balto putru krustâm ðíçrsâm, taèu nemanîjâm nekâdas kustîbas vai dzîvîbas zîmes. Viss tukðs un kluss — kâ izmiris. Jau spriedâm, ka ðajâ Dieva un cilvçku pamestajâ krievu zemes stûrî medîjumu laikam nemaz nav. Tâdas domas vadîti, sâkâm lçnâm virzîties uz novietnes pusi. Nebija jau ari vairs spçka daudz pâri palicis, knapi ko vilkâm kâjas. Bet tad vienam bija ienâcis prâtâ izmest rokas granâtu. Un tu mîïo brînumiò! Trîs zaíi izsprâga no kupenâm un slaidos lçcienos un lokos drâzâs katrs uz savu pusi. Vajadzçja redzçt, kas par medîbâm nu iesâkâs! Ðâvâm visi un cik spçjâm. Bet
tâ kâ attâlums bija krietni liels un mûsu ieroèi piemçroti citiem uzdevumiem, nevarçja cerçt uz lieliem panâkumiem. Katram skaidrs, kâdas iespçjas noðaut zaíi ar kara ðauteni vai pistoli. Tomçr, neskatoties uz milzîgo attâlumu, Jurim Jurkem laimçjâs garausi nogâzt. Varçja redzçt, ka Juris ðo to bija iemâcîjies no sava tçva — Latvijas armijas kapteiòa... Krievijas ziemas îsâ diena tiecâs jau uz vakaru. Mçs devâmies zosu gâjienâ uz vecâs skolas pusi. Èudovas dzelzceïa stacijâ manevrçja vairâkas lokomotîves. To izgrûstie dûmi un tvaiku mutuli milzîgâ aukstuma dçï, cçlâs stâvus gaisâ un spokaini çnojâs pret sarkanâm saulrieta debesim. Allaþ, kad atceros ðo skatu, pârdzîvoju to tâpat kâ toreiz. Ðim skatam piemita kaut kas neparasts, baismîgs un
satraucoðs... Vçl jâpiemin, ka, saprotamâ kârtâ, medîjuma mielastâ piedalîjâs tikai mednieki un tas notika pçc kantînes spçkpadzçriena devas saòemðanas, daþas dienas pçc medîbâm. 1941. GADA ZIEMASSVÇTKI TICHVÎNA -1942. GADA SAGAIDÎÐANA Tâ paðiem nemaz nemanot klusîtiòâm bija pienâcis decembra vidus, un lîdz ar to Ziemassvçtku laiks jau stâvçja turpat durvju priekðâ. Daþas dienas cînîjos ar tâdu kâ Ziemassvçtku drudzi. Domâju par visu to, ko ðogad nevarçðu ðajâ gaiðajâ svçtku sezonâ darît. Bet nu vajadzçja Rîgai kaut kâ likt zinât, ka mçs par to vçl domâjam, bet kâ to darît — to tikai, lûk,
nevarçjâm izdomât. Beidzot man izdevâs ðo problçmu atrisinât visai îpatnçji. No vâcu grenadieriem dabûju vienreizçjas 1941. gada Ziemassvçtku kartiòas. Uz tâm çnojâs bruòucepu-rota karavîra profils ar rokâs saþòaugtu kara ðauteni. Apsveikuma teksts skançja: "Sveiciens 1941. gada Ziemassvçtkos no Austrumu frontes!" Man ðis kartiòas izlikâs ïoti piemçrotas dotajam laikam. Tâs tad arî nosûtîju uz Rîgu svarîguma kârtîbâ un pakâpenîbâ... Pats jutos varen priecîgs un apmierinâts, ka varçju sveikt piederîgos un draugus ar ðâdâm kareivîgâm pastkartiòâm ðajos svçtkos tur tâlajâ tçvzemç. Laiks pieturçjâs meþonîgi auksts.
Dienâs, kad spîdçja saule, tikai pats dienvidus drusku atmaiga, lai tûdaï atkal kniebtu degunâ un vaigos. Vakaros saule pazuda aiz debess pamales kâ uguns bumba un tik sarkana kâ boïðeviku zvaigzne... Pçc neganti niknas un skanîgas sala nakts nâkoðajâ rîtâ tâ tâda pati uzrâpâs debess jumâ, lai sâktu visu atkal no gala. Sniegs kauca zem gâjçju vai braucçju svara. Vâcu karavîriem ðis aukstums nozîmçja papildus slodzi. Tie visâdi izcînîjâs ap saviem spçkratiem, mçìinâdami tos iedarbinât. Ik rîtus tie kurinâja ugunskurus zem kara ratu motoriem un radiatoriem. Bija kaut cik jâatkausç sastinguðo "kara zirgu" iekðas. Bet nereti gadîjâs arî, ka radiatori neglâbjami sasala un tai paðâ sakarîbâ pârsprâga arî motoru bloki. Un ja ðâdos
apstâkïos sâkâs kaujas darbîba? Vai tad lielâku nelaimi vçl varçja iedomâties...? Ðâdâ veidâ izkrita no ierindas milzu daudz armijas smago kara ratu, tankus un pârçjos braucamos lîdzekïus ieskaitot. Un tâ, lai arî kâ nabaga spçkratu vadîtâji nenopûlçjâs, tiem daudzkârt bija jâsamierinâs ar domu, ka motoru iedarbinâðana tâdos apstâkïos nebija iespçjama. Un ðajâ secîbâ kaut kur citur kaut kas neveidojâs tâ, kâ tam bija jâveidojas... Radâs traucçjumi organizâcijas darbîbâ. Izstrâdâjot Padomju Krievijas iekaroðanas plânu, vâcu bruòoto spçku virspavçlniecîba cita starpâ, tûdaï pçc boïðeviku karaspçka iznicinâðanas Baltijas telpâ, paredzçja arî Ïeòingradas ieòemðanu. Vçlâk Hitlers oriìinâlo plânu
grozîja. Viòð pavçlçja pilsçtu ielenkt un piespiest to padoties, lietojot izmçrdçðanas taktiku. Bet lîdz ar ðo maiòu galvu pacçla kâda neganta un iepriekð neparedzçta problçma. Ja vasarâ Ïeòingradu tai pieguïoðo upju, purvâju, kâ arî Ladogas ezera dçï, varçja uzskatît par pilnîgi ieslçgtu pilsçtu, tad ziemâ pçc ðo ûdens baseinu aizsalðanas stâvoklis krasi mainîjâs. Ziemâ Ïeòingradai atvçrâs septiòdesmit kilometru plati vârti uz pârçjo Krieviju. Ðos vârtus boïðeviki izmantoja lîdz pçdçjai iespçjai. Caur tiem pieveda piemeklçtajai pilsçtai visu vajadzîgo un pat uzkrâja rezerves vasaras mçneðiem. Bija skaidrs, ka kaut kas bija jâdara, lai raduðos stâvokli likvidçtu. Un vâcu vadîba meklçja atrisinâjumu. Sazinâjâs ar
somu virspavçlnieku fon Mannerheimu. Pasâkuma izdoðanâs balstîjâs uz somu uzbrukumu no ziemeïiem. Bet Mannerheims nebija pierunâjams iebrukt Krievijas territorijâ. Tâlâkais, lîdz kurienei somi bija ar mieru uzbrukt, bija agrâkâ Krievijas-Somijas robeþa pie Sviras upes... Tur somi sastingtu un gaidîtu no dienvidiem uzbrûkoðos vâcieðus. Pçc konsultçðanâs ar Mannerheimu vâcu plâns izskatîjâs ðâds: uzbrukuma íîlis dzenams no Cudovas uz dienvidaustrumos no Ladogas ezera un uz Vologdas-Ïeòingra-das dzelzceïa lînijas esoðo pilsçtu — Tichvinu. Ðis pilsçtas stratçìiskâ nozîme skaidri saskatâma. Pirmkârt, ar ðâdu manevru pârgrieza vitâlu satiksmes maìistrâli. Otrkârt,
Tichvîna bija bâze, no kuras attîstît tâlâko uzbrukumu ziemeïrietumu virzienâ, lai tur pie Sviras upes sadotos rokâs ar somu karaspçku. Ja ðis uzbrukuma plâns vainagotos panâkumiem, tad, kaut art ar lielâm grûtîbâm, Hitlera pielaistâ kïûda bûtu izlabota un ap Ïeòingradu bûtu apvilkts neiedragâjams uguns un dzelzs krusas loks, ieskaitot Ladogas ezeru. Pats par sevi saprotams, ka ari boïðeviki saskatîja briesmas, kas draudçja Ïeòingradai, ja gadîjumâ vâcu vadîba izðíirtos par pilsçtas galîgu izolçðanu. Tamdçï uz Tichvlnas fronti dzina arvien jaunas un svaigas sibirieðu divîzijas. Ðajâ frontes sektorâ iepludinâja art milzum daudz tikko no fabrikâm pievestos smagos un vissmagâkos tankus un citus ieroèus. Draudoðâs briesmas bija jâlikvidç par
katru cenu. Tâ ap Tichvînu norisinâjâs meþonîgi niknas uzbrukumu un to atvaires kaujas. Kâ vçlâk izrâdîjâs, Tichvîna bija viena no Staïina lielâkajâm un iespaidîgâkajâm "gaïas maðînâm". Kâdas maltîtes laikâ, kad visi sçdçjâm ap garajiem galdiem Èudovas skolas çdamzâlç, ieradâs kâds vâcu kapteinis un pastâstîja, ka tikko atgriezies no Tichvlnas un pats redzçjis, ka pilsçta gâjusi no rokas rokâ un tâ vairâkas reizes. Ievçrojot nâkotnes plânu diktçto kategorisko vajadzîbu Tichvînu paturçt, vâcu vadîba izðíîrusies no zema lidmaðînu lidojuma izmest saspiestâ gaisa bumbas. Un vienâ râvienâ sîkstâ boïðeviku pretestîba pârtrûkusi, un vâcu spçki netraucçti ieòçmuði Tichvînu. Ðoreiz uz paturçðanu!
Kapteinis teicâs pats redzçjis, ka boïðeviku karavîri palikuði ierakumos tieði tâdos stâvokïos, kâdos tos pârsteigusi saspiestâ gaisa bumbu eksploziju iedarbîba. Viens ar ziròu zupas bïodiòu klçpi, cits sastindzis pie loþmetçja ar tâ laidni vçl arvien pie vaiga un tâ joprojâm. Tuvâk ieskatoties, redzçjis nedaudz asiòu pie deguna vai ausîm, vairâk neko. To pateicis, kapteinis vçl piemetinâja, ka mums paðiem arî drîz bûðot izdevîba pârliecinâties par viòa teiktâ pareizîbu. Tad viòð atvadîjâs un pazuda mûsu ovâciju pavadîts. Bijâm sajûsminâti. Kas par brîniðíîgu panâkumu! Tâ tikai vajadzçja karot! Tâ tikai bija armija, kam tik vareni ieroèi — dzirdçja visapkârt. Lîdz ar ðo paziòojumu vismaz
uzzinâjâm, kâdâ frontes iecirknî mûs iesaistîs. Tas bija daudz vçlâk, kad uzzinâjâm, ka ðo notikumu ietvarâ boïðeviki bija uzstâdîjuði vâcieðiem ultimâtu pârtraukt saspiestâ gaisa bumbu lietoðanu. Pretçjâ gadîjumâ boïðeviki draudçja ar kaujas gâþu uzbrukumiem. Tâ kâ ðâdas izredzes vâcieðiem ne visai patika, tie pârtrauca saspiestâ gaisa bumbu uzbrukumus. Un tagad boïðeviki uzbruka ar necilvçcîgi lielu pârspçku. Tichvlnas aizstâvji burtiski tika uzdurti "uz stiíiem" un nebija neviena, kas izglâbtos. Dramatiski niknâ kauja beidzâs ar boïðeviku nostiprinâðanos Tichvlnâ un ðoreiz uz visiem laikiem... Nu arî vâcu bruòoto spçku virspavçlniecîba ieraudzîja, ka
Lielvâcijai vienkârði trûka karaspçka un apbruòojuma, lai Tichvînu noturçtu, nemaz nerunâjot par Ïeòingradas pilnîgas aplenkðanas plâniem un to izveðanu. Tâdâ noskaòâ un ar grûtu sirdi vâcu vadîba deva pavçli atvilkt karaspçku no Tichvlnas frontes iecirkòa, lai organizçtu jaunas aizstâvçðanâs frontes pozicijas pie Èudovas un tuvajâ Volhovas purvâjâ. Tikai þçl, ka vâcu kapteinis toreiz neparedzçja ðo interesanto notikumu attîstîbu... Laimîgi tie, kas nezin! Tikai daudz vçlâk sapratâm, kâdam liktenim mçs bijâm izbçguði. Astoòpadsmit latvieðu karotâji un èetrdesmit èetri jaunie vâcu izlases puiði. Acîm redzot, mûsu vienîba bija norakstîta Tichvlnas afçras zaudçjumu kontâ. Nekïûdîgi droði varçja kalkulçt, ka
mûsu vienîba Tichvinas kaujâs izkustu pâris dienâs, jo kâ iepriekð redzçjâm, boïðeviki ðajâ frontes iecirkni vâcu pozicijâm pretim trieca ârkârtîgas sarkanarmieðu masâs. Tâs mûs vienkârði sabradâtu, tâpat kâ tas notika ar tur iznîcinâtiem vâcu spçkiem. Tâ, frontes stâvoklim piepeði òemot citu virzienu, mçs bijâm izglâbuðies no droðas iznîcîbas, paðiem to nemaz nezinot. Un laimîgi mçs toreiz bijâm! Lîdz ar Tichvlnas akcijas neveiksmi, zaudçjumos uz visiem laikiem bija jânoraksta cerîbas pilnîgi ielenkt un izmçrdçt komunisma ideoloìijas metropoli. Izslçgta bija arî Ïeòingradas ieòemðana, kas pirmajâ triecienâ uz ziemeïiem bija pavisam droða lieta. Bet tagad pçdçjais vilciens uz Ïeòingradu jau
sen kâ bija aizgâjis. Atkal nokavçts îstais bridis... Viss ap Ïeòingradu sapulcçtais milzîgais garnizons stâvçja tur bez mazâkâ attaisnojuma. Pretçji vienkârðâkajiem kara mâkslas noteikumiem, kas nosaka, ka bez-izredþu stâvokïos jâatkâpjas, lai izbçgtu no nevajadzîgiem zaudçjumiem un lai atgûtu brîvas rokas jaunu operatîvu gâjienu organizçðanai, ðî nejçdzîba turpinâjâs vçl vairâk nekâ divus gadus, Tâdâs reizçs neïauj sevi nosist! Lai varçtu prasît no karavîriem upurçt savas dzîvîbas, — jâbût pietiekamam attaisnojumam. Bet ðajâ gadîjumâ tâda attaisnojuma nebija. Tâ vietâ visa astoòpadsmitâ vâcu armija bija padota ikdienas poziciju kara novâjinâðanas taktikas ietekmei. Kâds
milzîgs, pat nejçdzîgs stulbums! Ir tieðâm noziegums, ja nejçgam atïauj lietot savu autoritâti, kur jautâjumi skar miljoniem cilvçku dzîvîbu. Ðeit vietâ iztirzât Hitlera kïûmîgo pavçli stratçìiskâs un kara saimniecîbai tik svarîgâs pilsçtas — Ïeòingradas — neieòemðanu. Ðî pavçle bija ne tikvien grçks, bet pat arî noziegums pret kara likumiem. Un ðis solis Hitleram vçlâk pamatîgi atriebâs un atkodâs. Raugoties no militârâ viedokïa, ar Ïeòingradas ieòemðanu bûtu atbruòotas turpat èetrdesmit boïðeviku divîzijas. Grûti aptverama nozîme Ïeòingradas rûpniecîbas potenciâla izslçgðanai no boïðeviku kontroles. Tâs tanku, lielgabalu, kâ arî municijas papildinâjumiem. Pçc Ïeòingradas ieòemðanas
atbrîvotos visa lielâ astoòpadsmitâ vâcu armija, kuras tik ïoti trûka citâs frontes izðíirîgajâs kaujâs. Bet tagad ðis lielais spçks spçlçja sargposteòa lomu Ïeòingradas pievârtç un nevajadzîgi noasiòoja... No cita viedokïa raugoties, sperot kïûmîgo soli, Hitlers galîgi aizmirsa un neiekalkulçja to lomu, kâdu Ïeòin-grada varçja spçlçt kâ apgâdes bâze visai vâcu Austrumu frontes ziemeïu daïai. Uz ðejieni pa Baltijas jûru varçja pievest visus frontes apgâdes materiâlus. Un pie tam partizânu neapdraudçtos transportos! Nedrîkst aizmirst, ka tieðie sakari ar Somiju — dotu pavisam citu nokrâsu un pagriezienu kaujâm par Petroza-vodsku un sabiedroto apgâdes bazi — Murmansku frontes paðos ziemeïos. Ðajâ frontes
nostûri trûka vienîgi izðíiroðâs spiediena iespçjas spçku trûkuma dçï. Neieòemot Ïeòingradu, Hilters visu ðo acis krîtoðo priekðrocîbu vietâ pieòçma milzîgus zaudçjumus un smagu neveiksmi. Pâríerot Murmanskas ostu ar tai pieguloðo apkârtni, bûtu pârtraukta rietumu sabiedroto palîdzîbas sûtîjumu plûsma boïðevikiem. Lîdz ar to bûtu izgaisuðas boïðeviku izredzes uz panâkumiem. Un karð droði varçtu òemt citâdu virzienu. Vai labâku vai sliktâku latvieðiem un citiem pakundzçtiem, kas to lai uzmin? Bet nu atpakaï uz Cudovu. Decembra vidus posmâ pie mûsu vienîbas melnâ dçïa parâdîjâs Lielvâcijas vadoòa uzsaukums vâcu bruòoto spçku piederîgajiem. ÐI uzsaukuma teksts bija
apmçram ðâds: "Mani karavîri! Sakarâ ar lîdzðinçjâ armijas virspavçlnieka ìenerâlfeldmarðala fon Brauchièa aizieðanu no aktîvâ kara dienesta paziòoju, ka pâròemu augstâko virspavçlniecîbu pâr Lielvâcijas visu ðíiru bruòotajiem spçkiem". Paraksts: Âdolfs Hitlers, Lielvâcijas Vadonis un Augstâkais armijas virspavçlnieks. Jâatzîstas, ka man uzmâcâs ïoti drûms un nospiedoðs garastâvoklis. Virs, kas visu mûþu bija studçjis kara vadonîbas jautâjumus un savas spçjas kâ kara vadonis pierâdîjis, nu tika atvietots ar politiíi, kaut ari sagadîðanâs dçï sekmîgu un tâdu, kas savâ dzîvç kara vadonîbas plâksnç neko vçl nebija veicis... Ko gan labu varçja vai drîkstçja sagaidît no ðâdas vadîbas tik nopietnâ
vçstures pagriezienâ? Plaðâkai atklâtîbai toreiz vçl nebija zinâms, ka Hitlera un armijas augstâkâs vadîbas starpâ valdîja ïoti liela nevienprâtîba un ka Hitlers ar visâdiem lîdzekïiem mçìinâja pâròemt absolûto varu pâr Lielvâcijas bruòotajiem spçkiem savâs rokâs. Un diemþçl, Lielvâcijas armijas vadîbâ tolaik nebija neviena, kas varçtu stâties pretim diktatora savtîgajiem nolûkiem. Tâ sâkâs traìçdija, kas vilkâs un turpinâjâs nepilnus èetrus gadus, un ðîs traìçdijas sekas vçl ðo baltu dienu izjût miljoniem cilvçku. Un neatkarîgi no tâ, kurâ pasaules daïâ tie atrastos. Kâ parasts, demogogi allaþ atrod pareizos saukïus, lai attaisnotu savu rîcîbu un pat iztçlotos par varoòiem. Hitlera sauklis vçstîja, ka viòa ìenerâïi bijuði
nespçjîgi saskatît îstos ðî kara mçríus. Papildus tie galîgi nesaprotot kara saimniecîbas problçmas. Tamdçï pielaistas kïûdas no vienas vietas. Stâvokïa stabilizçðanas nolûkos un lai tâlâk izvairîtos no ðâdâm nebûðanâm, viòð bijis spiests òemt groþus savâs rokâs un uzòemties armijas augstâko vadîbu... Mûsu karavîru gaitâs Krievijas ziema lika sevi manît ik uz soïa. Stindzinoðs un baigs aukstums kratîja sardzes vîrus , tâ klâtiene saldçja miesu, garu un visu karavîru dzîvi tâs daudzveidîbâ un daudzkrâsainîbâ. Tâdos apstâkïos pienâca 1941. gada Ziemassvçtki. Skolas lielajâ çdamzâlç uzstâdîja eglîti, ko vairâk varçja saukt par egli, jo bija divu stâvu augstumâ un sniedzâs lîdz pat griestiem. Vienîgâ
dekorâcija sastâvçja no baltâm vaska svecîtçm. Un jâsaka, ka tieði ðî dekoratîvâ vienkârðîba pieðíîra ðiem Ziemassvçtkiem pavisam vienreizçju noskaòu. Pati svinçðana izvçrtâs patieðâm kâ lielos svçtkos ar diþu maltîti un bagâtîgiem spçkpadzçriena krâjumiem. Mielasts noritçja îsti frontiskâ ierâmçjumâ, jo ik pa laikam kaut kur tuvumâ sprâga pa boïðeviku tâlðâvçjas artilçrijas granâtai. Bet ðî traucçjoðâ uguns nu jau sen vairs neatstâja uz mums to iespaidu, ko daþas dienas atpakaï. Jaunie karotâji jau bija paspçjuði pierast pie ðiem eksploziju bûkðíiem, un tâpçc, Ziemassvçtku maltîti baudot, pçc katras tuvâk krituðas granâtas sprâdziena lîksmi iesaucâmies: "Lai arî kâdi vçji pûð, —
visiem pûðam pâri...!" Tas, protams, pazîstamâ meldijâ. Posteòu laiks mûsu vienîbâ bija nolikts uz divi stundâm. Sargmaiòi un posteòu vîri cçlâs no svçtku maltîtes galda un devâs ìçrbties, lai nosaluðie sargi varçtu ieòemt viòu vietas pie svçtku galda un iebaudît savu mielasta tiesu un daïu. Un tâ nu iznâca, ka pusnakts posteòu maiòa izgâja uz sardzçm milzîgi labi sajuzdamies, izdzie-dâjuðies un visai priecîgâ gara noskaòâ. Pçc oficiâlâs un neoficiâlâs daïas mçs daþi vçl piesçdamies pie pokera spçles galda. Lîdzîgâ gaisotnç pçc daþâm dienâm turpat atzîmçjâm arî Vecâ gada vakaru un sagaidîjâm Jauno — 1942. gadu. Paðâ gadu mijâ un visskaïâkâs bezbçdîbas kòadâ uz mirkli prâtâ uzplaiksnîjâs
jautâjums — ko nesîs ðis Jaunais gads mums, jaunajiem Latvijas karotâjiem? Ko tas glabâ savâ dâvanu tarbâ ikvienam no mums? Man allaþ lîdzi gâjusi savâda iedaba.-Lai rastu lîdzsvaru troksnim un drûzmai visapkârt, paðâ skaïâkâ gaviïu un prieka brîdî, kaut uz pâris mirkïiem, arvien izraujos savâs domâs no apkârtnes un pârceïos reâlajâ pasaulç. Ir labi atcerçties, ka ârpus lîksmoðanâs pastâv arî vçl tieðamîba ar nepielûdzamo cçlonîbu un secîbu. Bet tad drîzi vien mani ierâva atpakaï jautrîbas straumç, un tad reti atgadâs kâds jautrâks par mani. Tikai ðie pâris prombûtnes brîþi allaþ palika atmiòâ ilgi, ilgi... Bet vai tur jau nenâca vienîbas komandieris? Un es skaidri
zinâju, kas viòam prâtâ. Viòam seviðíi patika klausîties manis dziedâtos "Divus grenadierus". Juris Jurke, viens no labâkiem tâ laika basketbolistiem Latvijâ, medicînas fakultâtes students, veiksmîgais zaíu mednieks un mans studiju draugs, tajâ vakarâ bija pavisam nelâga sareibis. Vienu brîdi viòð sâka atmuguriski svçrties atpakaï. Kâjas vien nozibçja gaisâ, un Juris bija nogâzies uz grîdas. Nejauka doma iezagâs man galvâ... Skaïi tomçr neteicu ne vârda, lai nemâlçtu velnu uz sienas un nesabojâtu jautrâ vakara gaisotni. Likteòa zîmju tulkoðana bija jâizved vienatnç. Ðo gadîjumu tomçr neaizmirðu. Kaut kâdu likteni sakurâ ar notikuðo tuvâkajâ nâkotnç tomçr nevarçja konstatçt. Juris
cînîjâs kâ lauva un visâm kaujâm cauri izgâja bez skrambas vçl nepilnus trîs gadus. Bet tad 1943. gada rudenî Juris cînîjâs pie Nevelçs. Boïðeviku bandas izsita mûsçjos no grâvjiem, un mûsçjie steigâ sakârtojâs pretuzbrukumam. Juris, kâ bija paradis, iestiprinâja trieciena kârbu "kaulu zâìî", uzsvieda patðautenes siksnu pâr plecu un, ieroci rokâs valdot, pârstaigâja atkarojamâs po-zicijas, spïaujot âtrus un karstus loþu ðvirkstus bçgoðajos boïðevikos un to aizstâvçðanâs atbalsta punktos. Pçkðòi Juris saòçma maðînpistoles kârtu mugurâ un bija uz vietas beigts. Kâds ievainots poïitruks bija notçlojies par krituðu, palaidis Juri sev garâm un tad drâzis loþu strûklu Jura mugurâ... Lieki piebilst, ka Jura draugi gïçvo mugurâ
ðâvçju bija burtiski nosituði... Taèu daudzi mûsu vienîbas karavîri, kas tovakar draiskojâm, krita daudz agrâk nekâ Juris, kaut arî tovakar no sola nenogâþas. Vçlçjâm viens otram kara laimi. Tonakt atzîmçja visai ievçrojamu spçkpadzçriena patçriòu. Bet tâda nu reiz ir jaunîba , tâds bija arî kara laiks! Tâ cienîjami bijâm sagaidîjuði Jauno gadu un pamodâmies tikai ap pusdienas laiku. Bet tad ari konstatçjâm, k;i tâs vietas, ko par galvâm sauc, visiem bija briesmîgi smagas un sâpîgas. Vairîjâmies no satricinâjumiem. Jau grasîjâmies sâkt kaut ko darît ðo nepatikðanu novçrðanai, kad mûs pârsteidza pavçle sagatavoties pârcelties uz jaunu dienesta vietu. STÂRAJA RUSA - VALDÂJA
AUGSTIENE – DEMJANSKA Tâ kâ karavîriem mantîbas nav daudz, bijâm gatavi noòemties no posteòiem jau nedaudz minûtçs. Vçl tikai vajadzçja kaut ko uzkost un iedzert tasîti kafijas. Tad varçjâm doties ceïâ. Bet tad pat pienâca papildus pavçle, ka izbraukðanas termiòð pagarinâts par divi stundâm. Izmantojot ðo pârmaiòu, daþi bâliòi, nemaz nebçdâjot par galvas sâpçm, aizdrâzâs uz Sîpolu ciematu. Bija taèu jâatvadâs no turienes latvieðiem, bet galvenais, meitençm... Tiem pakaï nosaucâm daþnedaþâdus, itin cenzçjamus saukïus... Mûsu pârcelðanâs gala mçríis bija Holmas pilsçta. Pçtîjâm izsniegto karti. Mûsu marðruts veda caur Nov-gorodu,
Stâraja Rusu. Valdâja augstieni, Demjansku, Molvoticiem uz Holmu. Tâ atradâs uz Lovatas upes. krietnu gabalu dienvidos no Ilmenes ezera. Ðai ekskursijai vajadzçja bût pavisam interesantai, bûtu tikai mazinâjies arktiskais aukstums. Tas draudçja laupît iespçju pilnîbâ izbaudît skaistâ ceïojuma burvîbu. Apvidus karti tuvâk aplûkojot, konstatçju, ka visapkârt Holmai pleðas plaðu meþu un purvâju apgabali. Ðî apkârtne ir ideâla partizânu nometnes vieta, jo meþa brâïiem nekas nevarçja bût patîkamâks kâ ðâds meþonîgs stûrîtis. Saòemot nâkoðâ uzdevuma pavçli, mûsu aizdomas apstiprinâjâs. Ziòas vçstîja, ka visa plaðâ Holmas apkârtne esot partizânu pârpilna. Un ne tikai tas
vien. Vçl arvien Ïeòingrada vervçjot brîvprâtîgos, kas pievienotos partizânu kustîbai. Un tâ arvien naktîs virs plaðâ rajona ap Holmu ar izpletòiem izmetot tiem pastiprinâjumus, sievietes ieskaitot. Un visi esot ïoti labi apìçrbti un apgâdâti ar visu nepiecieðamo. Kâ zinâms, partizânu galvenâs intereses saistîjâs ar dzelzceïa satiksmes traucçðanu, auto ceïu apdraudçðanu, telefona lîniju bojâðanu, uzbrukumiem vientuïâm vâcu dienesta vietâm, arî ar civiliedzîvotâju kûdîðanu uz pasîvu pretestîbu frontes aizmugurç. Vai tad kâds brînums, ka ie sagâdâja nâvçjoðus triecienus vâcu apgâdes un apsardzîbas vienîbâm visâ dziïâ frontes aizmugurç un itin lielâ râdiusâ. Mûsu nâkoðais uzdevums bûðot
bandîtus sekmîgi apkarot. Izmantojot Holmu kâ centrâlo operâciju bazi, mums bûðot jâtorpedç partizânu nometnes visâ plaðajâ apkârtnç. Posteòus bijâm jau nodevuði vâcu vienîbai, un paði gaidîjâm ierodamies armijas smagâs maðînas. Gaidîjâm pârrodamies arî "brûtgânus" no Sîpolu ciemata. Viòiem paziòoja, ka ja viòi nebûs laikâ atpakaï, mçs dosimies ceïâ bez viòiem. Tikai nevajadzîgas nepatikðanas ar tâdiem! Lai îsinâtu nepatîkamo gaidîðanas laiku, izmetâm vçl pa pokera rokai. Noteiktâ laikâ smagie kara rati bija klât. Bija skaidrs, ka mûsu bâliòi laikam tomçr paliks Cudovâ un saòems arî pelnîto sodu par pavçles savlaicîgu
neizpildîðanu. Un tad pirmâs maðînas sâka kustçties. Tâm pievienojâs pârçjâs, cita pçc citas. Un tikai tad, mûsu zobgalîbu saòemti un pagalam aizelsuðies, pçdçjâ maðînâ paspçja ieklupt 'brûtgâni' . Sâkâs atkal jauns posms latvieðu karotâju dienesta gaitâ. Jau tâ bija meþonîgi auksts, bet iekâpjot smagajos kara ratos likâs, ka aukstums it kâ vçl pieòemtos. Tieðâm nezinu, vai mçs ðo braucienu bûtu pârcietuði un Stâraja Rusu dzîvi sasnieguði, ja vienam otram tâlredzîgâkam karotâjam nebûtu uzkrâjies pa pudelei uguns padzçriena. Kaut arî galîgi pârsaluði, tikai pateicoties iekðçjam siltumam, dzîvi reizç ar saulrieta sarkanajiem stariem iedrâþamies Stâraja Rusâ.
No ekskursijas, kas varçtu izvçrsties itin patîkama, nekas nebija iznâcis. Vienîgais, ko pa ceïam novçrojâm, bija spâòu "Zilâs divîzijas" karavîri, kas stâvçja lokâ ap degoðâm mâjâm vai citâm çkâm. Liesmâm augðup ðaujoties, karstasinîgie spâòi lçca gaisâ un priecâjâs. Tad pat ari ievçrojâm, ka no rokas rokâ ceïoja dzçriena trauks. Nu bija skaidrs, kâpçc spâòi tik aizrautîgi priecâjâs... Lîdz ko kâda mâja nodega, lai sildîðanâs neizbeigtos, spâòi steidzîgi vien aizdedzinâja nâkoðo. Tâ tas bija gâjis, lîdz Zilâs divîzijas iecirknî vairs nebijis mâju ko dedzinât. Tad spâòu divîzijas komandieris ìenerâlis EstebansIn-fantes pieprasîjis vâcu vadîbai viòa divîzijai ierâdît citu frontes iecirkni. Kad
vâcieði divîzijas komandiera pieprasîjumu bija atstâjuði bez ievçrîbas, spâòi panâca, ka ìenerâlisims Franko savus brîvprâtîgos atsauca no Austrumu frontes uz Spâniju. Karstasinîgie spâòi savu "silto" karu bija izkarojuði. Zilâ divîzija sev lîdzi bija atvedusi lielâkus speciâl-apgâdes krâjumus, ko nevarçja saòemt no vâcu apgâdes organizâcijas. To starpâ bija ari milzîga apmçra vîna mucas. Vidçja lieluma krievu istabâ tikko varçja ievietot vienu ðâdu mucu. Ðo mucu saturs uzrâdîja ïoti pârsteidzoði labu kvalitâti. Vçlâkajâ kara veðanas fazç, laikâ, kad abas latvieðu divîzijas vienîgo reizi visâ kara laikâ stâvçja un cînîjâs plecu pie pleca, par vienas spâòu atstâtâs vîna mucas lldz-mantnieku kïuvu arî es. Tas
notika Duchnovo-Sanino sâdþu tuvumâ, kur toreiz diençju 6. armijas korpusa ðtâbâ. Ðî milzîgâ muca bija novietota speciâli uzbûvçtâ milzîgâ bunkurâ, un tâs saturs nâca uz korpusa ðtâba virsnieku kluba galda. Daudzkârt dzirdçja jautâjam, kâpçc spâòu brîvprâtîgo divîziju sauca par Zilo divîziju. Lai ðo jautâjumu noskaidrotu, griezos pie kâda spâòu kapteiòa, kuru sastapu, pârtikas lietas kârtojot Stâraja Rusâ. Noskaidrojâs, ka tas tamdçï, ka spâòi zem vâcu uniformas valkâja savus zilos falangieðu kreklus... Pârsaluði, ar gandrîz ragâ sasaluðâm kâjâm izkâpâm senlaiku tirdzniecîbas centrâ Stâraja Rusâ. Ðajâ senajâ pçrlç krustojas daudz ceïu un dzelzceïu. Cik varçjâm novçrot, drâþoties pa
apsarmojuðo pilsçtu, tâ vçl izskatîjâs pavisam impozanta. Tas seviðíi sakâms par bûvniecîbas veidu, kas mums ïoti patika. Ðeit redzçja vçl daudz tâdâ stilâ celtas bûves, kâ cçla senlatvju pilis. Kaut kas teiksmains virmoja gaisâ! Pçc izkâpðanas no kara ratiem konstatçjâm, ka nemâkam vairs lâga paiet. Tie paði nedaudzie soïi lîdz mums ierâdîtai apmeðanâs vietai izlikâs jau grûts pârbaudîjums. Karavîru novietne, kur mûs nometinâja, bija stâvgrûdâm pilna. Dabûjâm pârtikas devas un diezgan prâvus uguns padzçriena krâjumus. Pamazâm sasildîjâmies un iebaudîjâm vakariòas. Bet no iecerçtâs pilsçtas apskates nekas neiznâca, jo ârprâtîgâ aukstuma dçï nebija vçrts riskçt. Tâ vietâ visi þigli vien pazudâm salmos,
sasegûðies ar visu iespçjamo, ko vien bija iespçjams sadabût. Nâkoðajâ rîtâ, òemot lîdz lielâkus pârtikas krâjumus un krietni daudz mâkslîgâ siltuma lîdzekïu , devâmies Valdâja augstienes virzienâ. Tuvojoties Valdâja apgabalam, sajutâmies tâ mazliet savâdi — ðeit taèu savus augðteces pirmsâkumus veidoja Latvijas likteòupe — Daugava... Piesniguðu meþu un lauku vidû locîjâs mûsu ceïð, pa laikam atklâjot pa itin vienreizîgai dabas poçzijas gleznai, kâdas palaikam redz uz Ziemassvçtku kartiòâm. Vçlâ pçcpusdienâ ieradâmies Demjanskas pilsçtiòâ. Ðeit mums bija jânogaida uz tâlâkajâm pavçlçm. Tas praktiski nozîmçja, ka varçjâm rçíinâties ar vairâkâm ðeit pavadâmâm dienâm. Nu
bija laiks atsâkt mûsu tûristu gaitas, un tâ jau nâkoðajâ rîtâ izgâjâm pilsçtas apskates pastaigâ. Nebijâm visai tâlu tikuði, kad Demjanskai uzbruka boïðeviku lidotâju eskadriïa. Lai izbçgtu sprâgstbumbu, klaja lielgabalu un loþmetçju iedarbîbai, gâþamies garðïaukus turpat pilsçtas seklajos grâvjos. Pieòçmâm ðo lidotâju uzbrukumu kâ paðu par sevi saprotamu parâdîbu, jo bijâm pie ðâdâm lietâm jau pieraduði. Bija tâda dîvaina, it kâ pârâkuma sajûta, kad lasîjâm vâcieðu acis baiïu uguntiòas... Tad pat uzzinâjâm, ka ðis bijis pirmais boïðeviku lidotâju uzbrukums Demjanskai. Bet vienreiz taèu sâkâs itin viss, un mums tikai bija gadîjies ierasties ðajâ pilsçtâ uz uzlidojumu sâkumu. No ðîs
dienas gaisa uzbrukumi Demjanskai turpinâjâs katru dienu, prasot daudz krituðo un ievainoto kâ vâcu karavîru, tâ arî civiliedzîvotâju starpâ. Mçs laimîgâ kârtâ tikâm cauri bez zaudçjumiem, ja neskaita pamatîgo izbîli, ko dabûjâm izjust pâris reiþu, kad gulçjâm pilsçteles nomales grâvî un kad lidmaðînu loþmetçji nokapâja sniegu turpat mûsu degunu priekðâ... Tâ kâ kâju salðana bija visspiedoðâkâ nâkotnes problçma, jau nâkoðajâ dienâ aizgâjâm uz vietçjo velteòu gatavoðanas darbnîcu. Ðvîtîgie Latvijas armijas zâbaciòi lieti derçja parâdçs, bet ziemas kara apstâkïos tie nederçja, par to bijâm vienis pratis. Ðajâ arktiskâs ziemas aukstumâ vajadzçja pavisam ko citu. Tâ kâ darbnîcâ iegâju
pirmais, man laimçjâs iegâdâties vienîgo jaunu velteòu pâri. Samaksâju krievam ar saviem âdas zâbakiem, cigaretçm (toreiz vçl nesmçíçju!) un tabaku. Krievs nevarçja savaldît prieku par darîjumu, bet raudzîjos nâkotnç ar païâvîbu. Ar ðo darîjumu kâjas bûs siltumâ lîdz pat gurniem. Daþi citi iegâdâjâs lietotu velteòu pârus, kas savu sildîðanas darbu darîja ne sliktâk par gluþi jaunajiem. îsâ laikâ viss darbnîcas velteòu krâjums bija apmainîjis îpaðniekus, un mçs apvaicâjâmies; vai Demjanskâ ir vçl citas velteòu darbnîcas. Noskaidrojâm, ka tuvâkâ velteòu darbnîca atrodoties netâlajâ sâdþâ, kâdus septiòus kilometrus no Demjanskas. Pârgâjâm novietnç, un vâcu puiði tik ïoti sajûsminâjâs par velteòiem, ka ari
gribçja tâdus sev iegâdâties. Nu sadomâjâm doties uz kaimiòu ciematu vilnas velteòus lûkoties. Kara rati bija pilni velteòu gribçtâju. Pats par sevi saprotams, ka man bija jâbrauc lîdz, jo tâ bija iegâjies, ka bez manis nekas nekur nevarçja notikt. Vienâ metienâ bijâm kaimiòu ciematâ un tûdaï noprasîjâm ceïu uz velteòu darbnîcu. Bet ðeit nu atklâjâs, ka darbnîcu pâris nakðu atpakaï bija piemeklçjusi milzîga nelaime. Tonakt bija uzbrukuði partizâni un darbnîcu galîgi izlaupîjuði. Atkâpjoties lîdz bija paòçmuði darbnîcas meistaru un pielikuði mâjai uguni... Tukðâm rokâm braucâm atpakaï uz Demjansku. Jâ, karð çda visu un daudz... Mûsu mîtnes blakus telpâ saimniekoja kâda vecu vçr-machta
karavîru grupa ar grupas komandieri — kaprâli priekðgalâ. Grupas karavîri uzturçja telpâ priekðzîmîgu kârtîbu un rûpçjâs par savu komandieri kâ vien varçdami. Tie pârnesa uzturu, uzklâja galdu un tad aicinâja komandieri ieòemt vietu pie galda. Tajâ paðâ laikâ visi grupas karavîri stâvçja slaidi izslçjuðies ap galdu, katrs iepretim savam zupas traukam. Nevienam prâtâ neienâca apsçsties, pirms grupas komandieris nebija ieradies un apsçdies savâ vietâ — galda galâ. Bija aizkustinoði vçrot ðîs mazâs vienîbas augsto morâles un disciplînas lîmeni. Tovakar bija izsniegta kantînes deva ar dzeramiem un varçja sirsnîgi nopriecâties par ðo cieði saliedçto sabiedrîbu, klausoties viòu dziesmâs. Ik
uz soïa varçja vçrot to lielo uzmanîbu, ar kâdu karavîri izturçjâs pret savu priekðnieku. Pat svinçðanai ieilgstot, nemanîja ne mazâkâs frivolitâtes, kâda parasti lîdzîgos gadîjumos parâdâs citâs armijâs. Allaþ, kad vien atmiòâs aizkllstu uz Demjansku, acu priekðâ uznirst ðî saskanîgâ karavîru ìimenîte. Tâ var izskatîties ikviena sabiedrîba, ja vien katrs atseviðíais tâs loceklis zina savu vietu tajâ. Kâ gleznai, katram cilvçkam ir tikai viens dzîves râmis, viòam vienam paredzçts un piemçrots. Vienîgi ðajâ râmî viòð var justies apmierinâts un laimîgs. Daudzreiz tomçr jânovçro, ka ðî senâ, gadsimtos pârbaudîtâ patiesîba
aizmirta. Ðâdi gadîjumi allaþ nobeidzas ar traìçdiju. Savu îsteno râmi pametuði un jaunajâ nekad neiejutuðies un neiedzîvojuðies, cilvçki nav un nevar bût laimîgi... Var mçìinâties, cik vien grib! MOLVOTICOS - CEÏÂ UZ HOLMU Drîz vien sagaidîjâm solîto pavçli. Vienîbai bija jâuzstâda vietraudþu grupa, pa astoòiem vîriem no katras tautîbas. Tad nekavçjoties ar vienu smago maðînu jâdodas ceïâ uz Molvoticiem un tâlâk uz Holmu. Tâ kâ bez manis nekas nekad nenotika, man bija jâraugâs, lai pavçli bez kavçðanâs izpildîtu. Pçc ieraðanâs Holmâ mûsu pirmais un vienîgais uzdevums bija nekavçjoties iekârtot telpas un saorganizçt pârçjo visas vienîbas vajadzîbâm. Pârçjiem pçc
ieraðanâs atliktu tikai iekârtoties jaunajâs mîtnçs. Saòçmâm bagâtîgu pârtikas devu un devâmies ceïâ. Lîdz ar vakara krçslu cerçjâm bût Molvoticos. Tad nâkoðâ rîtâ — taisnâ ceïâ projâm uz Holmu. Vai tas varbût bija velteòu iespaids, bet ceïâ uz Molvoticiem aukstums vairs nekratîja tik traki, kâ to varçja sagaidît. Tomçr raizes darîja ïoti dziïais sniegs un vietâm aizputinâtais ceïð. Ðie traucçjumi brîþiem noturçja mûsu transportu tâ, ka bija jâkâpj laukâ un jâatrok kupenas, lai palîdzçtu spçkratiem izkustçties no nelâgajâm vietâm. Ðâdâ veidâ no izplânotâ slaidâ brauciena nekas neiznâca, un ar grûtîbâm cînoties ievçrojâm, ka îsâ ziemas diena âtri vien tiecas uz galu. Bet lîdz ar tumsas iestâðanos katastrofâli pasliktinâjâs ceïa saskatlðanas iespçjas...
Papildus vçl sâka ari griezties viegls putenis. Tas bija tieði tas, kâ mums visu laiku bija trûcis... Ðajâ vietâ jâapstâjas pie kâdas citur nenovçrotas parâdîbas. Visu ceïu no Demjanskas lîdz Molvoticiem abpus ceïam izkaisîtus redzçja balta bçrza krustu pudurl-ðus. Daþus ieputinâtus krustu grupçjumus atrada ður tur ceïu krustojumos. Vai uz katra krusta vçl redzçja pa bruòu cepurei. Daþas bija krietni vien saðautas... Nu man bija materiâls rokâ, lai ieslîgtu pârdomâs. Neviïus atcerçjos ari Frièa Bârdas dzejoli: "Vagona", ko agrâk mçdzu deklamçt draugu bariòâ. Plîvojot skrien izrobotas birzis garâm, Rati dreb un dun un maigi ritmâ dûc. Tumsâ vçrot tik man ceïa biedru
sveðo, Èetri Jura krusti tam pie jaunâs krûts. Bronzas sejs, bet acis dziïð un dîvains maigums. Nenocieðos es, sâk runas ritçt mums. Kurp? No kurienes? — No cîòas un uz ciòu! Tâ kâ neviïus man pasprûk jautâjums: Jûs uz ciòu? Bet ko tur vairs, sakiet, gûsiet — Varonîbas zîmes taèu visas jau Gûtas jums! Kâ apmulsis viòð brîdi skatâs Un tad iesâk: Ir... bet arî nav. Nav vçl îstâs, trûkst vçl viena krusta — Baltâ koka krusta sveðâ meþmalâ. Kas nav guvis to, tam tomçr vçl ir sveða Varonîba pçdçjâ un augstâkâ — — —! Kurâ sveðâs zemes meþmalâ pacelsies ðis baltais bçrza krusts uz mûsu kapu kopiòâm? Kâdi ir zvaigþòu raksti katram no mums? Cik pârnâksim, bâliòi,
no kara lauka? Uzplaiksnîjâs ðâdi un lîdzîgi jautâjumi, taèu kâ vienmçr, ðîs pârdomas paturçju pie sevis. Uzskatîju ðâdu jautâjumu pârrunâðanu vispârîbâ par nepiemçrotu laikam un apstâkïiem. Kâ bûs lemts, — tâ notiks! Neauglîgas pârrunas par ðâdâm lietâm notikumu gaitu un virzienu nemainîs...! Mûsu brauciens virzîjâs uz priekðu lçni un kâ taustoties, jo krçslâ saskatît ceïu nebija vieglâkâ lieta pasaulç. It seviðíi, ja ðíçrsâm ceïam pâri vilkâs puteòa vçrpetes. Tomçr, ar lielâm grûtîbâm un dziïâ tumsâ beidzot iekuïamies Molvoticos. Ðajâ miestiòâ valdîja dziïð klusums un it kâ aizsap-òojies miers. Neko citu arî nevarçja sagaidît no ðî lielu purvu un dziïi piesniguðu meþu apòemtâ ciemata. Ðeit
dzîvoja nedaudz civiliedzîvotâju, un dienestu ðeit pildîja kâda vâcu vçrmachta sakarnieku vienîba divdesmit èetru viru sastâvâ. Sarunâ ar sakarnieku vienîbas leitnantu noskaidrojâs, ka tieði Ziemassvçtku vakarâ Molvoticiem uzbrukuði stipri partizânu spçki. Tâ kâ bandîti bijuði krietni sadzçruðies, tad pçc kaujas tie atstâjuði pâri par divdesmit krituðo un lielâku skaitu ievainoto. Pçc kaujas atkar jo-ties, partizâni ievainoto vietâ aizvilkuði sev lîdz vairâkas sievietes. Cietuði tikai nedaudzi civiliedzîvotâji. Sakarnieku vienîba laimîgâ kârtâ zaudçjusi tikai divus krituðos un divpadsmit ievainotos. Pçc viòa informâcijas dziïajos meþu biezokòos mâjojot simtiem labi apgâdâtu
un apbruòotu meþa brâïu, kas kurâ katrâ brîdî varot atkal uzbrukt Molvoticiem. Bet tagad lieta esot daudz savâdâka. Un viòð izteica bçrniðíîgu prieku par mûsu ieraðanos un uzskatîja mûs kâ paða Dieva sûtîtus palîgus ðajâ vientuïajâ un bîstamajâ krievu zemes nostûri... Uzzinot, ka mçs ðeit esam tikai caurbraucçji, ka jau rit mûsu ceïð ved tâlâk uz Holmu, vâcu sakarnieku sejas manâmi satumsa. To ieraugot, palika nabaga zaldâtiòu vienkârði þçl. Nu mçìinâjâm tos uzmundrinât ar stâstiem par mûsu nâkotnes uzdevumiem. Izskaidrojâm, ka Holma bûs mûsu izejas bâze neþçlîgajâ cîòâ pret partizâniem visâ plaðajâ apkârtnç. Tâdçjâdi, apkarojot partizânus, mçs palîdzçsim arî viòiem, jo turçsim bandîtus
pastâvîgâ vajâtu zvçru satraukumâ. Mçs vâjinâsim viòu kaujas spçku un novirzîsim partizânu uzmanîbu no to tieðiem uzdevumiem, kâ, piemçra dçï, uzbrukumiem vientuïâm dienesta vietâm... Bet arî pçc mûsu iedroðinâðanas stâsta noklausîðanâs sakarnieku sejas daudz neko neatplauka... Bet taisnîba sensenajam sakâmvârdam: "Cilvçks domâ, Dievs dara!" Visâ dzîvç varçja novçrot, ka daudz kas arvien jâliek uz sagadîðanâs rçíina. It seviðíi kara laikâ gadâs novçrot itin asus pagriezienus, kuru pamatâ ir sagadîðanâs. Tâ arî mûsu plâniem strîpu pârvilka sekojoðâs nakts kluss un miermîlîgs notikums. Un ðis notikums vâcu sakarnieku saprasmç likâs kâ paða liktens iejaukðanâs viòiem par labu.
Lîdz ar dziïas tumsas iestâðanos sâka viegli snigt, un drîzi vien sniga tik bezjçdzîgi, ka jau tad radâs pamatotas baþas par doðanos uz Holmu nâkoðajâ rîtâ. Kâ tovakar iesâka, tâ bez pârtraukuma sniga divas dienas un trîs naktis. Ar grûtîbâm spçjâm turçt tîru vienîgo ciemata ceïu. Novietojuma apsardzîbas dienestâ tomçr nedrîkstçja rasties traucçjumi. Bet nu bijâm atgriezti no ârpasaules, bez iespçjâm paðiem kaut ko darît stâvokïa uzlaboðanas virzienâ. Tâ kâ ðâda veida traucçjumi mûsu ceïojumâ nebija iz-kalkulçti, tad jau pçc pâris dienâm mûsu lîdzpaòemtie pârtikas krâjumi bija izsikuði. Nu bijâm paðapgâdnieku kârtâ. Un liktens varâ! Sâkumâ mazu atbalstu saòçmâm no sakarnieku vienîbas, bet ilgstoði arî tie
nevarçja mûs atbalstît. Viòiem bija jâdomâ paðiem par sevi pirmajâ kârtâ. Nu pieprasîjâm ciemata vecâkajam norîkot zirgu ar kamanâm mûsu rîcîbâ, jo neatlika nekas cits kâ braukât pa apkârtçjiem ciemiem pârtikas rekvizçðanas akcijâs. Noteiktâ stundâ zirgs ar braucçju bija klât. Braucçju aizsûtîjâm mâjâs, bet paði metamies kuraþâ, lai uzsâktu ne visai patîkamo ceïojumu. Krievu iedzîvotâji, saprotams, bija visu ïoti rûpîgi un ar izdomu noslçpuði, tâ ka vispamatîgâkâ pârmeklçðana nedeva ne mazâkos rezultâtus. To paðu mazumiòu, ko laimçjâs sagrabinât, dabûjâm vairâk sagadîðanâs, nekâ izveicîbas dçï. Ja gadîjâs, ka meklçtâjs saklausîja sivçna ieurkðíçðanos vai vistas iekla-dzinâðanos.... Parasti ðajos sirojumos devâmies
pieci vîri. Tiklîdz ieradâmies pârmeklçjamâ ciematâ, tûdaï izvçrsâmies pa visiem miestiòa stûriem, lai katram iznâktu' pârmeklçt zinâmu rajonu. Kad tas bija veikts, atgriezâmies pie pajûga. Tâ vienu reizi jau bijâm saklupuði kamanâs un gaidîjâm vçl tikai pârnâkot pçdçjo. Un tad jau viòð arî nâca. Nâca, bet tad pçkðòi kâ dzelts apsviedâs ap savu asi un skrieðus devâs uz nojumi, kurai nesen vai visi bijâm nâkuði garâm... Drîzi vien viòð atgriezâs ar mçrenu veprîti. Lai galdâ parâdîtos smarþîgs un nobrûninâts cepetis, pavâram bija ko nostrâdâties. Viòam allaþ palîdzçja viens otrs grenadieris. Lai arî kâ negribçtos "uzdzîvot", tad tomçr arvien atcerçjâmies, ka bijâm seðpadsmit vîru un ievçrojâm striktu normçðanu. Sadalîjâm uztura
devas, kuras drîkstçjâm atïauties. Ðâdi laimîgi íçrieni negadîjâs katru dienu, un Dievs vien zinâja, kad atkal tiksim pie kaut kâ atzîmçðanas vçrta? Izòçmuma stâvokïos novietojuma apsardzîbas dienesta norîkojumos gâja visi ieroèus nest spçjîgie vîri. Ievçrojot, ka janvâra sâkuma naktis ðajâ Krievijas stûrî bija bezgala tumðas un to, ka atradâmies turpat partizânu degunu priekðâ, izðíîrâmies izlikt dubultposteòus. Lai bûtu kaut cik droðâka sajûta. Nekad nevarçja zinât. Tâ kâdu nakti krietni pçc pusnakts stâvçju uz posteòa, atspiedies pret stadulas nojumes stabu ar skatu uz netâlo meþmalu. Ar vislielâko piepûli un nepârtraukti acîm urbos blîvajâ tumsâ. Taèu neko nevarçja saskatît. Viss bija tik
melns kâ piíis. Mana nemiera cçlonis tomçr bija tas, ka es zinâju, ka Ziemassvçtku uzbrukums Molvoticiem bija nâcis tieði no ðîs meþmalas. Ðeit pat zem pçdçjo dienu sniguma slçpâs partizânu pçdas... Bûtu daudz vieglâk stâvçt uz ðî posteòa, ja par uzbrukumu neko nezinâtu. Lçnâm aizslîdçju lîdz mûsu mîtnes stûrim, kur ielas pusç kustçjâs mûsu pendeïpostenis. Viòð uzmanîja novietojuma otro pusi. Bet tad gâju atkal uz savu stadulu — tas postenis bija manâ aizbildlbâ. Klausîjos un skatîjos atkal. Un tad pçkðòi man radâs sajûta, ka kaut kas ir "gaisâ". Ar pastiprinâti saspriegtu uzmanîbu vçros dziïajâ tumsâ, bet neko nesaskatîju. Bet tad likâs, ka dzirdu zem soïiem gurkstoða sniega
troksni... Âtrumâ izberzu acis un skatîjos no jauna, sasprindzinâjis savus maòas orgânus lîdz galçjîbai. Un tieðâm — no meþmalas manâ virzienâ nâca virkne cilvçku... Augumi râmi ðûpojâs,soïus liekot... Traks karstuma vilnis saskrçja man galvâ,un es ðâvu trauksmes signâlu. Momentâ no mîtnes izskrçja pârçjie mûsu vienîbas vîri un ðaujamiem rokâ drâzâs pie manis. Kas gadîjies? Izstâstîju, ko redzçju un dzirdçju. Un tieðâm — arî citi varçja saredzçt lçni ðurpu lîgojoðos partizânu kolonu... Pagâja laiciòð, bet tuvâk tie tomçr nepienâca. Beidzot gâjâm dziïajâ sniegâ skatîties. Bija jâredz, kas tur îsti notika. Sniegs bija lîdz vçderam, un mçs vairâk peldçjâm, nekâ gâjâm. Pçdîgi partizânu kolonu atradâm. Vçjâ uz
priekðu un atpakaï lçni ðûpojâs pagâjuðâs vasaras dadþu krûma stublâjs. Tas bija izraisîjis pârpratumu... No ðîs reizes sâkot, no meþa puses partizâni mûsu mîtnei nekad vairs netuvojâs... Jâ, bailçm lielas acis. pamâca sens sakâmvârds. Daudzkârt dzirdçts, ka cilvçkiem neesot bailes. Manuprât tâdu cilvçku nav. Ir tikai cilvçki, kas bailes tiktâl pârvarçjuði, ka var darboties zinâmâ plâksnç, neskatoties uz to. kas notiek tiem visapkârt. Tâ tas ir arî ar karavîriem frontes apstâkïos. To esmu atkal un atkal piedzîvojis un tâpçc zinu jo labi. ka. atgrieþoties frontç pçc atvaïinâjuma, pirmâs trîs dienas neviens nav varçjis justies visai omulîgi. Ir jâpierod atkal no jauna.
Nu jau vairâkas dienas nebija no jauna snidzis, un mçs sâkâm pavisam nopietni domât par Molvoticu atstâðanu. Taèu pirmais priekðnoteikums ðâdai akcijai bija sniega tîrîðana no ceïa. Bez tâ mûsu spçkrati atsacîjâs kustçties. Ðim darbam pieprasîjâm vietçjos iedzîvotâjus. Pçc daþu dienu rakðanas ceïð izskatîjâs tâ, ka nu jau varçtu mçìinât doties uz Holmu. Bija izrakts vairâk nekâ septiòas verstis garð ceïa gabals. Sekojoðâ lîdzenumâ kupenu vairs nebija. Jo drudþainâk gatavojâmies Molvoticu atstâðanai, jo spoþâk pie mûsu gara apvârðòa tçlojâs mûsu apsolîtâ pilsçta — Holma... Tur tikai sâksies dzîve! Tur vairs nebûs jâracionalizç pârtika, kas ar milzîgâm grûtîbâm sarekvizçta. Tur arî nebûs ikkatru nakti
jâdzîvo vienâs bailçs no lielâ pârspçkâ esoðo partizânu uzbrukumiem... Tikai projâm, cik âtri vien iespçjams! Tâ 13. janvâra rîtâ sâkâm rîkoties uz Molvoticu atstâðanu. Sakravâjâmies smagajos kara ratos un devâmies ceïâ. Brauciens sekmçjâs itin labi, un jau domâjâm, ka nu vienreiz bûsim tikuði projâm no ðî nelâgâ ciemata. Bet tad sâkâs grûtîbas un tûdaï arî pamatîgi iestigâm. Nopûlçjâmies pârsvîduði, bet bez vçrâ liekamâm sekmçm. Ar to paðu mums bija skaidrs, ka Holmu todien nesasniegsim. Beidzot âtrâkâm transporta maðînu tiktâl, ka varçjâm atgriezties mûsu vecajâ mîtnç. Bet cik ðeit viss likâs nepatîkams todien! Ðâds likteòa izkârtojums tomçr ïoti pa prâta, bija vâcu sakarniekiem. Un tie
nevarçja noslçpt savu prieku par mûsu neveiksmi... Tad 15. janvâra agrâ rîta stundâ mûs sasniedza telefoniska pavçle, kas prasîja, lai mçs nekavçjoties un ne ar kâdiem apstâkïiem nerçíinoties dodamies uz Holmu. Ko nu vairâk, ðî pavçle tik brîniðíîgâ kârtâ saskançja ar mûsu vçlmçm, ka nu vairs nebija ko vilcinâties. Tûdaï devâmies ceïâ, un bija iespaids, ka ðoreiz pasâkums beidzot izdosies. Tikâm daudz tâlâk nekâ iepriekðçjo reizi, bet tad kâdâ piekalnîtç sâkâs grûtîbas. Smagie kara rati atsacîjâs râpties kalnâ. Atkal un atkal ieskrienoties mçìinâjâm uzbraukt kalnâ, bet iekaisumâ laikam pârcentâmies, un smagâ maðîna sasvçrâs tik nelâgi, ka ieslîdçja grâvî un palika tur neizkustinâma...
Tâ kâ rtumðana un grûðana vairs neko nelîdzçja, tad noorganizçjâm seðus zirgus, ar kuru palîdzîbu cerçjâm kara ratus izkustinât. Bet arî ðis mçìinâjums cieta neveiksmi, un nospriedâm, kâ ðâdâ situâcijâ nekas cits neatliek kâ pieòemt lçmumu atstât maðînu grâvi un paðiem doties uz Holmu sarekvizçtâs krievu kamanâs. Tûdaï uzdevâm vietçjam ciemata vecâkajam gâdât par to, lai nâkoðajâ rîtâ pulksten piecos mûsu rîcîbâ bûtu deviòpadsmit pajûgu. Lai smagâ maðîna nevarçtu tikt izlietota pret mums, to nedrîkstçja atstât lietoðanas kârtîbâ. Tamdçï izvâcâm visas svarîgâkâs daïas no spçkratiem un sakrâvâm tâs lîdz ar ieroèiem, municiju un personîgâm mantâm ragavâs.
Pa to laiku Krievijas ziemas îsâ diena jau bija pazudusi aiz dziïiem meþu masîviem un palsa krçsla ietina visu noslçpumainâ meþìînç. Ar visu -sparu mçìinot maðînu dabût uz ceïa, bijâm tâ nopûlçjuðies un noguruði, ka tûdaï pçc trûcîgo vakariòu paçðanas nometamies gulçt kur nu kurais. Nâkoðâ rîtâ mums priekðâ stâvçja izðíiroðais ceïa posms uz Holmu. Vai ðoreiz mums beidzot laimçsies? Neviens nevarçja neko skaidri un noteikti paredzçt... Un tâ notika, ka seðpadsmitajâ janvâri agrâ rîta stundâ deviòpadsmit pajûgu gara karavâna devâs ceïâ virzienâ uz Holmu cerîbâ to sasniegt vçl tâs paðas dienas vakarâ. Jau bijâm pacçluðies no ielejâ palikuðâs sâdþas kalnâ, un es vçl pametu skatu atpakaï, pirms tâ pazuda
mûsu skata aplokam. Mûsu spçkrati gulçja bîstami slîpi lielajâ sniega kupenâ paðâ grâvja vidû. Ðo skatu redzu allaþ, kad domâs aizklîstu pagâtnç. Sliecçm èîkstot, krievu zemnieku ragavas lçni, bet noteikti slîdçja uz priekðu. Uz tâm atradâs visa latvju jauno karotâju no Rîgas lîdz paòemtâ mantîba, foto aparâtus ieskaitot. Ari ieroèi, municija un kara ratiem atsavinâtâs daïas. Tikai uz priekðu — uz Holmu! Prâtus darîja nemierîgus vakardienas pavçles kategoriskâ forma. Vai kaut kas neparasts bija gaisâ? Tâ visi nervozçjâm un baþîjâmies. Bijâm taèu tik daudz vîluðies un daudzos mçìinâjumos pârvarçti. Tamdçï bijâm tik tramîgi. Tik ïoti gribçjâs sasniegt Holmu vçl tajâ paðâ dienâ.
Nemaz nevajadzçja piedzîvot partizânu uzbrukurnu. Pietiktu ar to, ja sâktu pamatîgi snigt vai, vçl ïaunâk — ja saceltos negants putenis, un mûsu sapòi bûtu vienâ râvienâ pagaisuði. Lîdz ar to ceïojums pârtrûktu un bûtu atkal jâpârnakðòo kâdâ tuvçjâ ciematâ, Holmu nesasnie-guðiem... Un Dievs vien zinâja, kâdas vçl sekas nebûtu ðâdam marða pârtraukumam. Kaujoties ar ðâdâm un lîdzîgâm domâm, visu pilnîgi citâ plâksnç pârcçla îstenîba ar savu nepielûdzamo kara laika neþçlîbu. Kaut kas balts noplaiksnljâs acu priekðâ, un tûdaï arî atskançja apdullinoðs sprâdziena troksnis. Iekritâm automâtiski sniegâ, taèu tûdaï bijâm atkal kâjâs, jo satrakotie zirgi metâs no ceïa nost un projâm un draudçja mûs samît. Laime
tomçr, ka dziïais sniegs tos turpat netâlu nobremzçja un lîdz ar to nepazaudçjâm daudz no ragavâs sakrautâm mantâm. Skrçjâm pârbaudît notikuðo. Izrâdîjâs, ka pirmâs ragavas pilnîgi pajukuðas un pazuduðas. It kâ nekad tur nebûtu bijuðas. Arî zirgs, krievu zemnieks un mûsu vienîgais vâcu puisis. Tuvâk pârbaudot sajaukto sniegu, atradâm uz mutes pakrituðu, galîgi saplosîtu vâcu kara drauga íermeni... Turpat vaidçja arî krievu braucçjs. Ður tur redzçja pa atseviðíam dçïu gabalam vai asiòainai zarnai. Krievu zemniekam blakus atklâjâm zirga kâju kopâ ar daïu pleca. Tas bija arî viss. Acîm redzot, partizâni bija mînçjuði mûsu ceïu, un ðî vieta tiem bija ïoti izdevîga, jo meþa mala ðeit stiepâs labu gabalu itin tuvu ceïam. Bet tad atklâjâs
neaizmirstams un izmeklçti nejçdzîgs skats. Eksplozijas spçkâ netâlu stâvoðâs egles augðçjos zaros bija iesviesta un tur aizíçruðies nelaimîgâ zirga galva. Tâ nu, neglîti izíçmotu grimasi pieòçmusi, òirdza uz mums, lejâ stâvçtâjiem, it kâ apsûdzçdama savus nonâvçtâjus.... Kâds karð!? Steigâ sakârtojâm atlikuðos pajûgus un ar vislielâko steigu metamies projâm no ðis posta vietas. Labi, ka pçc pâris kilometriem ceïð aizgriezâs klajumâ, kur droðâka kustçðanâs. Tikai tad varçjâm nomierinâties. Tâ taèu nebija nekâda karoðana, ja cilvçks nekad nezinâja, no kura krûma sagaidît maðînpistoles kârtu mugurâ... Bet kâdreiz bija ari jâlaimçjas. Un tâ atlikuðo ceïa posmu visi labie gari stâvçja
mums klât. Lîdz ar saules staru pazuðanu aiz Lovatas upes apmeþotiem krastiem noguruði, bet priecîgi beidzot ieradâmies mûsu ceïojuma gala punktâ un apsolîtajâ pilsçtâ — Holmâ... HOLMA - AIZMUGURES PILSÇTA UN TÂS PÂRVÇRÐANÂS CIETOKÐÒA PILSÇTÂ Holma atradâs uz-SmiltenesAlûksnes lînijas apmçram trîs simt kilometru austrumos no Latvijas robeþas. Tai visapkârt plçtâs neizmantojamas purvu un meþu masas. Tâ art bija vienîgâ pilsçta visâ plaðajâ apkârtnç. Ja varçja ticçt pretizlûkoðanas dienesta ziòâm, tad viss plaðais apgabals mudþçt mudþçja ar partizâniem. Tos vadîja speciâls ðtâbs
Maskavâ. To rîcîbâ bija radio raidîtâji, kâ ari uztvçrçjas ierîces. Savus sabotâþu vai novçroðanas uzdevumus tie saòçma ðifrçtos ziòojumos vai arî rakstveidâ, nometot tos naksnîgos izpletòu lçcçju pasâkumos. Ari apgâde bija nevainojama. Silti kaþoki, vilnas velteòi un aitâdas cepures nebija nekas rets partizânu apìçrbâ. Lieki pieminçt, ka ðis bandîtu formâcijas nebija ðeit ieraduðâs atvaïinâjumâ vai ziemas manevros. No ðîs nometnes partizâni uzbruka ne tikai tuvâkâm vâcu armijas apgâdes vai rezerves vienîbâm, bet ari tik tâlâm vietâm kâ Ostrova, Opoèka, Veïikije Luki, Ostaðkova, Molvotici, Demjanska, Valdâja augstiene un pat Stâraja Rusa... Partizânu uzbrukumu vâcu armijai
nodarîtie zaudçjumi pârsniedza katru fantâzijas lidojumu un priekðstatu. Un to apkaroðana maksâja ïoti daudz. Veselas divîzijas atvilka no tieðiem frontes uzdevumiem, lai apkarotu plaðos iekarotos apgabalos mîtoðos partizânus. Un daudzkârt ðajos partizânu apkaroðanas pasâkumos iesaistîja pat smagos ieroèus, kurus visus atrâva citiem, svarîgâkiem uzdevumiem tieðâ frontes ikdienâ. Reizç ar mums uz Holmu bija komandçtas vairâkas citas vienîbas, kâdu kalnu strçlnieku bataljonu ieskaitot. Visu ðo vienîbu kopçjais uzdevums — partizânu apkaroðanu. Un ja Holmas apkârtne bija ideâla izejas pozicija partizânu plaðajai darbîbai, tad tâds pat ideâls punkts partizânu apkaroðanas operâcijâm bija pati Holmas pilsçta. No
ðejienes kâ centra varçja çrti un izdevîgi uzbrukt partizânu koncentrçjumiem visapkârt. Bet dzîvç daudz kas nenotiek tâ, kâ sâkotnçji paredzçts un izplânots. Tâ arî ðoreiz — no lieliski izdomâtâ plâna nekas neiznâca, jo daþâs dienâs viss sagriezâs neizskaidrojamâ burvju vçrpetç, un gala iznâkumâ Holma iegâja Otrâ pasaules kara vçsturç kâ cietokðòa pilsçta! Raugoties no tâ laika frontes stâvokïa stratçìiskâ viedokïa. Holma atradâs apmçram deviòdesmit kilometru dienvidrietumos no boïðeviku lielâs ziemas ofensîvas frontes pârrâvuma, kas tiem izdevâs starp Ilmenes un Zeligera ezeriem. Holma arî bija vienîgais stingrais atbalsta punkts saraustîtajâ frontç starp Veïikije Lûkiem un Dem-jansku. Vçl
jâatceras, ka Holmâ kopâ satecçja septiòi ceïi un tâ izveidoja it kâ ceïu zvaigzni. Ar ðo savu it kâ atslçgas novietojumu milzîgajâ purvâjâ Holma ieguva stratçìisku nozîmi. Ðâdâ izpratnç Holma bija kâ aizbîdnis vâcu seðpadsmitâs armijas aizmugures durvîm, un kâ tâds, ja tas turçjâs, aizkavçja boïðeviku netraucçtu triecienu uz rietumiem ar galveno mçríi — atðíelt vâcu ziemeïu armiju grupu no vidus armiju grupas. Tam uz pçdâm varçja sekot Ïeòingradas atbrîvoðana un trieciens Latvijas virzienâ ... Te gan jâpiezîmç, ka boïðeviki savos vairâk nekâ optimistiskajos plânos arvien paredzçja visai slavenus un tâlus mçríus. Tas galvenokârt bija mçríçts vietçjam
patçriòam, lai satracinâtu savus karavîrus. Propagandas nolûkos vajadzçja allaþ turçt to acu priekðâ uzmundrinoðus un tâlus galçjos mçríus. Naudu taèu tas nemaksâja. Un t;id visai propagandai pa virsu vçl krietns mçriòð spirta, kâ lai tad zaldâtiòð neiet? Un pçdîgi visiem zinâms, ka aiz uzbrukumâ dzîtâs divîzijas arvien modri loþòâja komisâri ar maðînpistolçm... Kâ apriòía pilsçtâ Holmâ miera laikâ dzîvoja pâri par desmit tûkstoðiem iedzîvotâju. Kara laikâ ðis skaitlis vairs tuvu nebija tik liels. Jaunâko un vidçjo gadu gâjuma vîrieðus bija paòçmusi sarkanâ armija. Vai brîvprâtîgi vai ir varu daudzi bija iesaistîti partizânos. Vairums jaunâko sievieðu bija pârcçluðâs uz Igauniju, Latviju, Lietuvu, Poliju un pat Vâciju. Tâs vilinâja dârgâs smarþas, zîda
zeíes un lûpu krâsa... Un vçl daudz kas cits, par ko sarkanajâ vergu impçrijâ nedrîkstçja pat sapòot. HOLMAS CIETOKSNIS Holmas aizstâvju valni veidoja vienreizçjs ieroèu ðíiru mistrojums. Tas tâ allaþ notika bezizredþu un trauksmes gadîjumos. Pirmkârt, kâ tâlâkâ aizmugures vietâ, tur dienestu pildîja armijas apgâdes vienîbas. Otrkârt, kâ visur un vienmçr, katrâ aizmugures atbalsta punktâ laiku pa laikam uzturçjâs arî no kauju divîzijâm atðíeltas daïas. Ðî iemesla dçï Holmâ atradâs daïa simtdivdesmit treðâs vâcu kâjnieku divîzijas, pâris bataljonu tikko no çrtâs pârticîbas zemes — Dânijas uz austrumu fronti pârceltâs divi simti astoòpadsmitâs kâjnieku divîzijas. Tâpat
nesen pieminçtais Kaertenas Ðteiermarkas bavârieðu kalnu strçlnieku bataljons kapteiòa Spitelera vadîbâ. Aizstâvju valni vçl papildinâja kâds gaisa spçku kâjnieku bataljons, kâ arî seðdesmit piektais policijas rezerves bataljons. Un it kâ lai pataisîtu ðo tâ jau raibo sastâvu ari vçl smieklîgu, Holmâ uzradâs pat kâda jûras spçku ðoferu vienîba... Un beidzoc arî mûsu mazâ vietraudþu grupiòa — astoòi latvieði un septiòi vâcu izlases karaspçka puiði, kâ ari vçl citas mazâkas cînîtâju grupiòas. Tomçr, neskatoties uz ðo raibo mistrojumu un ðeit sakopoto vienîbu aizmugures dienesta raksturu, vâcu vadîbai izdevâs noorganizçt visapkârt Holmai spçcîgu aizsardzîbas valni. Pat vçl vairâk — ar dzelzs mugurkaulu,
izðíiroði nozvçrçjuðos un nelokâmu karaspçku... Speciâla Hitlera pavçle uzdeva aizstâvçt Holmu lîdz pçdçjam vîram un patronai. Tûlît pçc ielenkðanas Hitlers nokristîja mûsu kaujas vietu par Holmas cietoksni. Par cietokðòa komandantu iecçla divi simti astoòdesmit pirmâs aizsardzîbas divîzijas komandieri ìenerâlmajoru Sçreni. Izejot no ðîs pavçles, Holmâ ieslçgtie spçki, viss garnizons, dabûja Ðçrera kaujas grupas apzîmçjumu. Ar ðâdu apzîmçjumu Holmas aizstâvju garnizons iegâja arî Otrâ pasaules kara vçsturç, seviðíi uzsverot garnizona vienreizîgo droðsirdîbu, kara improvizâcijas mâkslu un vispâr labâko karavîru îpaðîbu kopuma
parâdîðanu smago atvaires kauju ikdienâ. Jâ, un ko gan alas tâlâkajâ stûrî tîìeris lai citu bûtu darîjis? Holmas cietokðòa aizstâvju zvçresta kopîbas dvçsele bija agrâkais trîs simti astoòdesmit sestâ kâjnieku pulka komandieris, tagadçjais Ðçrera ðtâba priekðnieks, pulkvedis Manitius. Kad karstais tçrauda loks ap Holmu pilnîgi noslçdzâs, zemes satiksme ar ârpasauli pârtrûka. Ðtâba priekðnieks tomçr panâca, ka janvâra beigâs pie mums ar kauju vçl izdrâþas daïa no desmitâ patðauteòu bataljona. Ðis ari bija vienîgais pie mums caurtikðanas gadîjums lîdz pat atbrîvoðanai maija sâkumâ. Dievs vien zina. vai bez ðî patðauteòu papildinâjuma Holmas cietoksnis vispâr bûtu noturams? Holmas cietokðòa platîba bija
apmçram divus kvadrâtkilometrus liela. Kaujâm ieilgstot un mûsu spçkiem arvien vairâk izkustot, cietokðòa platîba saruka vçl mazâka. Tad aizsardzîbas frontes pozicijas gabaliem iestiepâs itin dziïi pilsçtas vidienç. Visa Holmas cietokðòa aizsardzîbas poziciju sistçma balstîjâs uz èetriem atbalsta punktiem. Dabîgi, ka visi cietokðòa aizstâvji tos labi pazina, un tie bija: ziemeïu kapsçta, matu adatas likums, policijas grava un GPU cietums. Mçs arî pazinâm katru granâtas vai lidotâju torpçdas izrauto piltuvveidîgo krâteri starp mûsu un boïðeviku pozicijâm. Holmas cietoksnim uzbruka sarkanais ìenerâlis Pur-kâjevs ar treðo triecienarmiju. Viòa galvenais uzdevums bija Holmas cietokðòa pilnîga
iznicinâðana un no zemes virsas noslaucîðana. Mçs jau pa kaktiem spriedâm, ka vai tik augstais ienaidnieks nav latvieðu izcelsmes? Ïoti varçja bût, ka sarkanâ ìenerâïa priekðtecis bija saucies Pur-kâjis. Tomçr allaþ reizçs, kad bijâm atsituði kâdu boïðeviku uzbrukumu, pie sevis spriedâm: atkal sapïurkâjâm Pïurkâjevam pïuriòu...! Tieðo uguns un dzelzs loku ap Holmu veidoja trîs boïðeviku divîzijas. Tâs hermçtiski ieslçdza mûs savâs lâèa íetnâs un sistemâtiski retinâja mûsu rindas. Retinâja ar ikdienas uzbrukumiem, gan arî ar labi tçmçtâm snaiperu lodçm... Un mûsu rezerves dila. Mçs kïuvâm vâjâki ik sekundes. Un lîdzi tam vâjâkas kïuva arî mûsu izredzes palikt dzîviem... Kad Holmas cietokðòa aizstâvju
spçki sâka jau bîstami sarukt, ìenerâlis Ðçrers pieprasîja Hitleram gâdât papildinâjumus vai atbrîvot cietoksni. It patâlu rietumos no Holmas stâvçja ìenerâïa fon Ukermana kaujas grupa. Ðai karaspçka vienîbai Hitlers pavçlçja iebrukt mûsu cietoksnî un atslogot draudoðâs briesmas... Fon Ukermana spçki tieðâm vairâkas reizes mçìinâja izsisties lîdz mums, bet mçìinâjumi palika bez sekmçm. Kâ galveno iemeslu neveiksmçm minçja turpat vai metru dziïo sniega kârtu, kas toziem klâja visu plaðo Holmas apkârtni. Sniegs burtiski izslçdza ikvienu kustîbu un paralizçja pasâkumus paðâ sâkumâ. Ziemeïu kapsçtas virzienâ atradâs neliela pïaviòa. Uz tâs sapieri ierîkoja provizorisku, apmçram septiòdesmit
metrus garu lidmaðînu nolaiðanâs laukumu. Ielenkuma pirmajâs dienâs ðeit, kaut ar grûtîbâm, nolaidâs vâcu Ju-52 transporta lidmaðînas, atvedot mums pârtiku, medicîniskos lîdzekïus un municiju. Pçc lidmaðînas izkrauðanas to nekavçjoties pieblîvçja ar smagi ievainotajiem un slimajiem karavîriem, un tâ drîzi vien atkal pazuda aiz Lovatas krastu meþu masîva rietumu virzienâ. Tâ notika pirmajâs dienâs pçc dzelzs un nâves loka noslçgðanas ap Holmas cietoksni. Bet tad boïðeviki attapâs un saprata, ko ðis necilais lidlauciòð mums nozîmç. To ieskatîjuði, tie sâka neatlaidîgus un niknus uzbrukumus ðajâ sektorâ. Ðî mûsu pçdçjâ sakaru saitîte ar ârpasauli bija jâiznîcina. Un jâsaka, boïðeviki tieðâm
mçría sasniegðanai spçkus netaupîja. Bet kamçr cîòa turpinâjâs, mçs steidzâm vçl izmantot lidlauka dotâs priekðrocîbas. Viss izskatîjâs savâdâk, kad boïðeviki beidzot izlauzâs lidlaukam pietiekami tuvu, lai apðaudîtu tur nolaiduðâs lidmaðînas. Tagad katru reizi, kad parâdîjâs mûsu lidmaðîna, mçs organizçjâm spçcîgus uguns brâzienus pa boïðeviku pozicijâm. Tas tamdçï, lai turçtu boïðevikus pie kârtîbas. Un lai netraucçti varçtu izlâdçt kravu un uzòemt ievainotos. Tomçr ar visu to taisnîba senam sakâmvârdam: kur cep, tur pil. Pie katras lidmaðînu nolaiðanâs un pacelðanâs allaþ gadîjâs pa krituðajam un ievainotajam, jo nebija iespçjams apklusinât visus boïðeviku ieroèus. Cieta sanitârais
personâls un apgâdes savâkðanas grupas. Ðajâ laikâ vispâr viss noritçja bez lielâkiem starpgadîjumiem, ja neskaita daþas avarçjuðas lidmaðînas... Stâvoklis krasi mainîjâs, kad boïðevikiem beidzot izdevâs îstenot savu sapni un izlauzties lîdz lidlauka malai. Nu tiem pavçrâs iespçja apðaudît lidmaðînas no visai neliela attâluma, kas tik ïoti iespaido trâpâmîbu... Tagad katra lidmaðînas ieraðanâs izvçrtâs par vienreizîgu piedzîvojumu. Artilçrijas uguns brâzieni pa boïðeviku pozicijâm bija tikai viens solis. Vçl apkaroja arî boïðeviku artilçrijas novietojumus. Bet visi ðie novietojumi nebija zinâmi. No tiem varçja sagaidît traucçjoðo uguni. Tâpçc nebija reti tie gadîjumi, kad boïðeviku granâta saðíaidîja lidmaðînu
gabalos... Tâ drîzi vien pïavâ redzçja daudzu jo daudzu lidmaðînu paliekas, un nekas neliecinâja, ka drîzumâ stâvoklis varçtu kaut cik uzlaboties. Saprotams, ka cietokðòa vadîba vairâkkârt mçìinâja boïðevikus no lidlauka malas padzît, bet visi mçìinâjumi palika bez paliekoðâm sekmçm. Holmas cietokðòa aizstâvjiem vienkârði trûka dzîvâ spçka masas, ko arvien no jauna triekt ienaidnieka uguns vçtrâ un granâtu krusâ... Kâdu dienu ievainotiem karavîriem pârpildîta lidmaðîna ieskrçjâs, lai dotos uz Rîgu. Bet tad, kad lidaparâts bija kâdus piecdesmit metrus gaisâ, to panâca boïðeviku artilçrijas tieðs trâpîjums. Lidmaðîna eksplodçja un aizdegusies nogâzâs turpat pïavâ. Izcçlâs
neaprakstâms chaoss... Maz vairs likâs glâbjams. Kas par ðauðalîgu un drûmu nâves deju tâ bija! Bet lîdz ar ðo traìçdiju pârmainîjâs mûsu cietokðòa stâvoklis. Pçc ðî nelaimîgâ gadîjuma Holmas cietokðòa vadîba izðíîrâs lidmaðînu nosçðanos mûsu territorijâ vairs neatkârtot. Ðis pagrieziens bija jâpârvar ar grûtu sirdi. Tagad mçs bijâm pilnîgi noslçgti no ârpasaules... Kamçr vçl nolaidâs lidmaðînas, mçs uzskatîjâm visus ievainotos par laimîgo loþu îpaðniekiem. Tos pâris dienu laikâ aizrâva projâm no ðî pekles katla, kur katra sekunde varçja bût pçdçjâ... Bet ar nolaiðanâs aizliegumu laimîgâs lozes vairs neskaitîjâs. Tagad visi ievainotie palika pie mums cietoksnî un itin bieþi
krita par upuri boïðeviku uguns iedarbîbai. Bet ðo laimîgo lozi savâ laikâ izvilka pâri par septiòiem simtiem granadieru — gan ievainoto, gan arî slimo. Tos lidaparâti aizrâva uz Kaunu, bet visvairâk tieði uz Rîgu. kur tie varçja netraucçti dziedçt ievainojumus un slimîbas. Ðo laimîgo starpâ bija arî trîs latvju karotâji — Alberts Osiòð, Alberts Oja un Aleksandrs Cimdiòð. Ievçrojot raduðos stâvokli, Hitlers pavçlçja vâcu gaisa spçkiem pâriet uz planieru iesûtîðanu cietokðòa rajonâ. Tad pat virs Holmas cietokðòa sâka izmest baltos zîda izpletòos pakarinâtas apgâdes torpçdas, pildîtas ar pârtiku, municiju, medicîniskajiem lîdzekïiem un visu citu kara veðanai nepiecieðamo.
Cietokðòa mazâ laukuma dçï lidotâji bija grûta uzdevuma priekðâ. Tiem bija pamatîgi jâaprçíina daudz un daþâdas varbûtîbas. Izðíirîgi faktori bija: lidmaðînas augstums, tâs âtrums, vçja stiprums un virziens. No ðiem komponentiem atkarâjâs, vai mums domâta torpçda mûs tieðâm arî sasniegs. Lai gan ne visai bieþi, tomçr gadîjâs, ka baltie izpletòi savu vçrtîgo kravu aiznesa arî boïðevikiem. Tâdâs reizçs mçs no sirds vçlçjâmies, kaut nu tâs torpçdas nebûtu pildîtas ar pârtiku vai cigaretçm. Tâ jau no janvâra beigâm visa Holmas cietokðòa garnizona apgâde notika vairs tikai no gaisa. Paði smçjâmies, ka cietokðòa aizstâvji nu vairs dzîvoja tikai no gaisa... Ðeit interesanti atzîmçt, ka Holmas cietokðòa apgâdes
lidmaðînas startçja no Rîgas Spilves lidlauka. Lai izbçgtu boïðeviku zenitartilerijas apðaudei, lidotâji parasti piezagâs Holmas cietokðòa aizstâvju rajonam zemâ lidojumâ pa Lovatas upes ieleju, lidojot turpat tikko virs ûdens lîmeòa. Tad apzîmçjâm mûsu territoriju ar katru reizi savâdâku, iepriekð norunâtu krâsu signâlraíeðu kombinâciju. Virs mûsu rajona lidotâji pacçlâs gaisâ un atkabinâja apgâdes torpçdas. Tad râva lidmaðînas apkârt tik strauji, ka mums skatoties palika aukstas kâjas. Ðis manevrs tieðâm bija tik nervozs, ka ikreizi likâs, ka notiks nelaime. Bet lidotâji allaþ vçja âtrumâ aizdrâzâs un pazuda mûsu skatiem Lovatas ielejas miglâjâ... Lidotâji taèu laikam zinâja, ko viòi dara...
Katru reizi, kad pie debesîm rietumu pamalç redzçjâm parâdâmies lidmaðînu ar tai pieâíçtu planieri, tûlît sâkâm drudþaini gatavoties tâ saòemðanai. Âtrumâ sastâdîja trieciena grupas un nodroðinâjumu vienîbas gadîjumam, ja planieris nolaistos nevienam nepiederoðajâ joslâ, kur uz to glûnçja arî boïðeviki. Bieþi jo bieþi planieru dçï izcçlâs niknas kaujas, kurâs nereti iejaucâs pat vissmagâkie ieroèu stobri... Un ðo kauju iznâkumâ kâ vienâ, tâ otrâ pusç skaitîja krituðos un milzu daudz ievainotos. Lielâko tiesu mums izdevâs ðos vitâlos sûtîjumus pâríert paðiem, kaut ari ar paprâviem zaudçjumiem. Bet gadîjâs arî, ka ðajâs kaujâs uzvarçtâji nebijâm mçs, neskatoties uz zaudçjumiem. Tas tad nozîmçja, ka jâsavelk vidus josta
mazliet cieðâk vai jâðauj ar mazliet retâkâm kârtâm... Gadîjumos, ja lidotâjiem padevâs atâíçt planieri pâris sekundes par âtru vai tikpat daudz par vçlu, planieris neglâbjami nosçdâs boïðeviku territorijâ. Nelîdzçja mûsu izmisuma pilnie atzîmçðanas mçìinâjumi, nelîdzçja dûmu signâli. Planiera vadîtâjs vienkârði nevarçja savu lidierîci tâ izraustît, lai tâ nosçstos pie mums. Tajâs reizçs planiera vadîtâjs vienâ râvienâ kïuva boïðeviku gûsteknis... Holmas cietoksnî pavisam nosçdâs pâri par astoòdesmit planieriem, bet sakarâ ar Holmas cietokðòa apgâdes nodroðinâðanu vâcu gaisa spçki zaudçja pavisam divdesmit septiòus Ju-52 tipa lidaparâtus. Kara vçsture pazîst daudz cietokðòu
varonîgas aizstâvçðanâs cîòas un arî uzvaras, balstoties uz tâ îpaðâ aizstâvçðanâs spçku kodola — cietokðòa artilçrijas. Neviens cietoksnis lîdz ðim nebija varçjis un nekad arî nevarçs noturçties kaut vai tikai pâris dienu pret daudzkârt stiprâku un apbruòojuma ziòâ pârâku ienaidnieku, kas uzbruka ar visu ðíiru smagiem un pat smagâkiem ieroèiem, ieskaitot tankus un lidmaðînas. Cik vienreizçji tas arî neizliktos, ka ir iespçjams un ka var sekmîgi aizstâvçt tik mazu ielenkuma laukumiòu tik ilgu laiku, taèu daudz vienreizçjâks gadîjums visâ kara vçsturç tomçr bija fakts, ka Holma bija cietoksnis bez savas artilçrijas! Lielgabalu un haubièu mums nebija. Kâ gan tad mûsu fronte varçja noturçties?
Holmas cietoksnis atrada atbildi arî uz ðo jautâjumu. Un ðî atbilde bija un palika vienreizçja visâ kara vçsturç. Mûsu cietokðòa artilçrija atradâs ârpus paða cietokðòa. Tikai ðîs artilçrijas uguni vadîja un koriìçja no cietokðòa iekðienes... Glâbçjs artilçrijas uguns pabalsts nâca no smago un vissmagâko bateriju stobriem, kas stâvçja kâdus desmit kilometrus attâlumâ no Holmas un piederçja ìenerâïa fon Ukermana kaujas grupai. Ðîs smagâs baterijas turçja zem apðaudes boïðeviku uzbrukumu izejas poziciju rajonus dienu un nakti un ðâva sprostuguns brâzienus mûsu poziciju priekðâ ienaidnieka uzbrukumu laikos. Oficiâlâ frontes lînija tajâ laikâ vilkâs apmçram seðdesmit kilometrus
rietumos no Holmas cietokðòa. Neskatoties uz to, vâcieðiem bija izdevies pievest lielâku skaitu smagâs artilçrijas bateriju ðauðanas pozicijâs cauri boïðeviku ieòemtajam apgabalam. Tâs apgâdâja pa ðauru vâcu kontrolç esoðu zemes strçmeli, kâ nabas saitîti, kas kuru katru acumirkli draudçja pârtrûkt. Pretçji visiem kara mâkslas likumiem ðîs baterijas stâvçja kâ parâdes laukumâ un ðâva... Tur bija baterijas no divi simti astoòpadsmitâ artilçrijas pulka. Tur stâvçja un ðâva arî pieci simti trîsdesmit sestâ artilçrijas diviziona smagâs nodaïas baterijas, mûsu glâbçjas.... Jau iepriekð minçju, ka Holmas cietoksnî dienestu pildîja divi artilçrijas priekðçjie novçrotâji: virsleitnants Feists un leitnants Detmans. Viòi sadarbîbâ ar
saviem palîgiem vadîja un koriìçja artilçrijas uguni. To mazajâ bunkuriòâ Morzes aparâti strâdâja gandrîz nepârtraukti. Ðeit pukstçja mûsu glâbçjas sirds pulsi... Retas bija tâs dienas, kad mazâk nekâ tûkstotis smago artilçrijas ðâviòu pârsvilpa pâr Holmas cietokðòa aizstâvju galvâm uz boïðeviku uzbrukumu izejas pozicijâm vai triecienâ dzîto ienaidnieku viïòos un aurojoðajâs íçdçs... Laika tecçjumâ ðie artilçrijas virsnieki ar saviem palîgiem uztrençjâs tik pamatîgi, ka nekïûdîgi ar tieðiem artilçrijas trâpîjumiem iznîcinâja pat uzbrûkoðos boïðeviku tankus... Tagad atgriezîsimies pie tâs vçlâs vakara stundas, kad seðpadsmitâ janvârî beidzot ieradâmies Holmâ. Pçc vezumu
izkrauðanas atlaidâm visus astoòpadsmit krievu braucçjus mâjâs. Ievainoto braucçju ievietojâm Holmas kara slimnîcâ. Saplosîtâ vâcu puiða íermeòa daïas nodevâm piekritîgai vienîbai apglabâðanai. Kâ zinâms, kara laikâ visas dzîves pavedieni satek vietçjâ centrâ — komandantûrâ. Tur rada atbildes uz visiem jautâjumiem. Tâpçc, tikko ieradâmies pilsçtâ, mûsu pirmais gâjiens veda uz ðo dienesta vietu. Kârtojot dienesta lietas, noskaidrojâs ari, ka pastâvçja iespçja pirts apmeklçðanai. Tâ kâ ilgâku laiku nebijâm mazgâjuðies, sarunâju ar komandantûras "ðpîsu", resnu, pavecu feldfçbeli, lai rezervç mums laiku pçc stundas. Tad ieradîsimies pie viòa pçc ceïa zîmçm.
Mûsu pirmâ novietne Holmâ bija paveca divstâvu mûra skola. Tâs logos trûka stiklu, tâpçc tâ skaitîjâs neapkurinâma. To arî nemçìinâjâm. Pçc kârtîgu vakariòu ieturçðanas atgriezâs normâli paçduða cilvçka labsajûta. To tûdaï ievçrojâm, jo pçdçjâs nedçïas bijâm dzîvojuði un çduði kâ èigâni pçc moto: vai neçda, kad bija, vai neçdis, kad bûs...? Kad bija... un to, kas bija! Izsaluðies, noguruði un nu vçl pieklâjîgi paçduði... Tas nu vienkârðam mirstîgajam bija par daudz! It kâ kâda neredzama roka vilktin vilka mûs uz grîdas salmos ierîkotajâs guïas vietâs. Taèu doma par iespçju atkal vienreiz kârtîgi nomazgâties beidzot òçma virsroku, un mçs tomçr devâmies ceïâ atpakaï uz mûsu pasaules centru —
komandantûru. Mûsu Arnolds Dinsbergs bija Latvijas armijas virsdienesta instruktors — virsnieka vietnieks. Kâ atcerçsities — instruktoru korpuss, ðis Latvijas armijas uzbûves mugurkauls un ribas, brîvvalsts pçdçjâ laikâ mçdza valkât pçc mçra ðûtas uniformas. Ðos apìçrba gabalus ðûdinâja no labâkâs drânas, un tie bija krietni vien polsterçti. Un Arnolds bija ieradies tçrpies ðâdâ tçrpâ. Apstâklis, ka Arnolds bija visai îsa auguma, padarîja viòa izskatu visai impozantu. Komandantûras resnais ðpîss neliekuïotâ laipnîbâ piedâvâjâs pats parâdît mums ceïu uz pirti. Pie slitas piesiets gaidîja viòa zirgs un kuraþa. Aicinâja mani sçsties kamanâs. Bet pirms doðanâs ceïâ atgadîjâs arî mazs, bet
zîmîgs starpgadîjums, kas aizíçries atmiòâ. Ðpîss jau pliukðíinâja pâtagu un grasîjâs braukt, kad es, neko ïaunu nedomâdams, ieminçjos, vai nepaòemt kamanâs arî Arnoldu, kaut vai tikai uz sliecçm? Ðpîsa labi barotajâ vaigâ acumirklî ievilkâs sirpjveidîga rieva. Spîvi ieðòâcies, viòð ðíendçjâs kaut ko par ðtopçtâm lauvâm. Tad lûdza mani pateikt Arnoldam, ka fronte nav cirkus un ðâdi çrrri ðeit graujot disciplînu... Pa to laiku mçs jau bijâm gabalâ, un Arnolds palika soïojot uz pirti kopâ ar pârçjiem. Pirts atradâs pilsçtas otrâ pusç un bija saglabâjusies vçl no cara laikiem. Tâ bija pamatîgi bûvçta ar visai plaðâm telpâm un varçja uzòemt krietni daudz tîrîbas alcçju vienâ laikâ. Katram
pazîstama tâ brînumaini jaukâ sajûta, kas pâròem cilvçku, pirtî berþoties. Ðî labsajûta pastiprinâs, ja ðâdi prieki pieðíirti, kâ mûsu gadîjumâ, pçc ilgâka laika sprîþa. Kâ apstiprinâjumu vispârçjam labam garastâvoklim varçja uzskatît priecîgâs sejas un pa kaktiem sprçgâjoðâs, itin piparotâs valodas... Toreiz vçl neko ïaunu nedomâjâm, dzirdot lielâ Alberta ieteikumu puiðiem kârtîgi nomazgâties, jo Dievs vien zinot, vai lîdz Lieldienâm pirtî vairs tikðot. Un meitençm nemazgâjuðies nevarot vis râdîties... Lîdzîgi uzmestajam tvaika mutulim smieklu ðalts pârlidoja telpu, un visi priecâjâs par trâpîgo domu. Tas tomçr bija tikai labs joks. Pats ðpîss arî bija teicis, ka Holmâ esot vçl citas pirtis. Kas gan varçtu mûs traucçt pa
laikam ierasties vienâ no tâm? Un kam gan bûtu vajadzîba mûs atturçt no mazgâðanas? Lai Alberts nebçdâjas, viss bûs labâkâ kârtîbâ! Bet par to vçlâk. Tikko pârradâmies novietnç, nekavçjoties pazudâm salmos uz grîdas. Telpâ bija meþonîgi auksts, bet jaunîbâ cilvçks var izturçt brînumdaudz un bez komplikâcijâm. Nomodâ palika tikai sardzes dienesta vîri. Tiem vienîgiem bija iespçja noklausîties krâcçju koncertu pagalam nekurinâtajâs telpâs, kur droði varçja reìistrçt tuvu trîsdesmit grâdu aukstumu. Un tas tikko ierodoties no pirts... Bet tad nakts klusumâ un sapòu valstîbâ atskançja sardzes vîra trauksmes ðâviens ar tam sekojoðu deþuranta briesmîgo bïâvienu : — Celties! Tas
izrâva mûs no salmiem. Vairs neatceros, cik râdîja pulkstens, bet laukâ vçl valdîja Krievijas ziemas rîta krçsla. Sajûta tomçr bija, ka bijâm gulçjuði tikai pâris minûtes. Nosaluði un samiegojuðies lçcâm gaisâ un, ðaujamos pagrâbuði, metamies vecâs skolas abu stâvu logos. Komandantûras virzienâ dzirdçja itin spraigu kaujas troksni. Patðautenes bçra savas loþu virknes, maðînpistoles palîdzçja, un izdalîjâs pat atseviðíu ðauteòu sprakðíi. Pa starpâm iedunçjâs arî pa rokas granâtas apslâpçtam bûkðíim. Dziïais sniegs acîm redzami uztvçra troksni, kâ arî ðíembu iedarbîbu. Jaunu vanagu acîm urbâmies miglainajâ krçslâ, bet acij neatklâjâs nekas aizdomîgs vai ievçrîbas cienîgs. Tikai nezin no kurienes acu priekðâ
uzbûrâs savâda vîzija. Likâs, ka ðai pirmo saulstaru caururbtai miglas pilnajai krçslai piemistu kaut kas teiksmains... Ðîs savâdâs sajûtas iespaidâ prâtâ nâca krievu klasiíu grâmatâs attçlotâs divkauju ainas, kas norisinâjâs mazai gaismiòai caur miglas blâíiem lauþoties... Ðoreiz tomçr nekas tamlîdzîgs nebija saredzams.Nebija duelantu, neredzçja sekundantus. Tikai pie komandantûras, varbût nâvçjoðas lodes íerts, sabruka viens otrs ðîrîta duelants? Kaujas troksnis tuvâk nenâca, un ðî neauglîgâ logos sçdçðana mums jau sâka kïût pavisam neintersanta. Tomçr trauksme paliek trauksme. Garlaikodamies un drebinâdamies kvernçjâm savos bezstikla logos vçl diezgan ilgu laiku. Kad trauksmi beidzot atsauca, bija kïuvis jau
pilnîgi gaiðs un saules stars kliedçja pçdçjos miglas lçverus sarmotajos koku zaros. Kâ paði âzçjâmies, nu bûtu laiks uzçst brokastiòu. Bet ne mums. Torît tâdas lietas mums nenâca ne prâtâ. Visiem gribçjâs redzçt nesenâs kaujas vietu, un skrieðus vien devâmies uz komandantûru. Tur noskaidrojâs, ka pilsçtas nervu centram uzbrukusi labi apbruòota un skaitliski liela partizânu banda. Mçs tomçr varçjâm skaitît sevi pie laimîgajiem. Kaut arî visu ceïu no Demjanskas lîdz Holmai mums draudçja ðâds uzbrukums, bijâm ieraduðies ðeit neskarti. Laukumâ ap komandantûru un tuvâkos apkârtnes dârzos gulçja prâvâks skaits krituðo partizânu. Tie bija tçrpuðies baltos aitâdas kaþociòos, skaistos vilnas
velteòos un zaíâdas ausainçs. Nabadzîgie krievu iedzîvotâji bija ieskatos,ka. tâ kâ miruðais vairs nevar paiet un tam vairs ari nesalst, tam vairs nevajaga ne velteòu, nedz kaþoka. Tamdçï tie izmantoja katru iespçju iegût apìçrba gabalus. Civiliedzîvotâji arvien rûpîgi pârmeklçja kauju vietas. Ja atrada kâdu krituðo, to tûdaï atbrîvoja no apìçrba gabaliem. Tâ ari ðorît. Vai visi partizânu krituðie gulçja sniegâ tikai apakðdrçbçs. Vçl redzçjâm kâdu vecenîti, kas tikko norâva partizânam pçdçjo apìçrba gabalu un tad, bailîgi apkârt skatoties, veikli pazuda savas necilâs mâ-jeles nojumç... Ðî ideja nebija zemç metama. To derçja atcerçties. Varbût kâdreiz nâkotnç to varçja izmantot? Vâcu krituðie bija jau novâkti. To
starpâ bija arî pats Holmas komandants, kâ arî viòa resnais ðpîss, mûsu vakardienas draugs un Arnolda nîdçjs un pretinieks... Cik savâda gan bija dzîve. Ari vâcu pusç skaitîja itin daudz krituðo un ievainoto. Nolûkâ sîki izpçtît uzbrukuma virzienu un taktiku aizgâjâm lîdz pilsçtas nomalei. Izrâdîjâs, ka partizâni bija pietuvojuðies Holmai pa to paðu ceïu, pa kuru Holmâ vakar ieradâmies mçs. Pçc uzbrukuma gaitas izpçtîðanas nâcâm pie slçdziena, ka partizâni organizç savus pasâkumus ïoti lietpratîgi un izved tos visai asprâtîgi. Galvenie spçki devâs komandantûras virzienâ vairâkâs baltu zirgu vilktâs ragavâs pa galveno ielu. Ragavâs bijuði uzstâdîti pat smagie loþmetçji — "makði".
Atseviðíi partizâni zagâs tai paðâ virzienâ paralçli ielai pa mâju aizmugures dârziòiem. Treðâ grupa gâja gar mâju aizmugurçm ar uzdevumu klusâm novâkt sardzes vîrus, lai trauksmes netraucçti pârsteigtu komandantûru. No visa redzçtâ pâri palika atziòa, ka bandîtu rîcîbâ bija apbrînojami precîza informâcija par vâcu spçku novietojumu pilsçtâ. Daþus vâcu posteòus atrada apklusinâtus ar dunèu dûrieniem mugurâs. Citus izvilka galîgi pârsaluðus un pârbijuðos no patrepçm vai vçl necilâkâm vietâm. Te ir vieta atcerçties, ka aizmugures dienesta vietâs parasti iedalîja vecâka gadu gâjuma karavîrus. To galvenais uzdevums bija apgâdât kauju vienîbas ar visu nepiecieðamo. Viòi nebija domâti un nebija ari pieraduði pie
kauju uzdevumiem. Laikâ pamanîjuði briesmas, viòi metâs glâbties, kur pirmajâ mirkli likâs droðâk. Tâpçc labi saprotams, ka vecie vîri aizmirsa domât par trauksmi. Ja jâslçpjas, tad laika arvien sasodîti maz... Visa gala iznâkumâ partizâni neatklâti pielavîjâs komandantûrai un sâka to apðaudît ar visiem to rîcîbâ esoðiem stobriem. Saceltâs trauksmes rezultâtâ sâkâs nikna un asiòaina kauja, kuru mçs noklausîjâmiem, kvernçdami savas skolas logos. Turpat arî satikâm posteni, kas, pateicoties savai âtrajai domâðanai un vçl âtrâkai darbîbai, varçja mums pastâstît,ko piedzîvojis.Pie mâjas stûra stâvot, pamanîjis no miglas blâía iznirstam klusu braucçju bariòu. Tikai daþus metrus no viòa, sliecçm uz ledus klusu gurkstot,
ðurpu slîdçjuðas ragavas ar loþmetçju uz tâm. Visapkârt viri baltos kaþociòos... Laika tikpat kâ nemaz. Uz galvas meties patrepç esoðâ bedrç. Tur ari nepakustçjies nogulçjis visu kaujas laiku. Beigâs vçl dabûjis noklausîties steigâ atejoðo partizânu vaidus un lâdçðanos un, izbailçs nosirmojis, kâpis no savas paslçptuves laukâ. Un tikai tad, kad bijis izrâpies no bedres, apjautis, cik nelâgi viss ap viòu odis. Pçc partizânu uzbrukuma seku pârbaudîðanas un pârspçlçðanas, aizgâjâm uz vietçjo friziera veikalu. To apkalpoja divi veci vîri. Pçc laiciòa laukâ sadzirdçja nejauku rûkoòu un zeme brîþiem bargi nodrebçja. Nezin kur pazuda frizieri, bet mçs sakritâm guïus turpat uz grîdas. Tad mûsu galvâm pâri
pârdrâzâs daþas lidmaðînas, ðaujot no klâja loþmetçjiem. Bija skaidrs, ka Holma piedzîvoja pirmo lidotâju uzbrukumu. Pçdçja laikâ izdotâ pavçle noteica, lai katrs, kam vien iespçjams, apkaro ienaidnieka lidmaðînas. ÐI pavçle bija vçrsta galvenokârt cîòas gara stiprinâðanas virzienâ. Kaut ari ar viegliem ieroèiem lidmaðînu nogâðanas iespçjas bija visai mazas, pati darbîba bija audzinoða. Un nereti gadîjâs, ka pat laimîga kara ðautenes lode panâca lidmaðînas nogâðanu. Tâdâ izpratnç loþmetçjiem bija daudz vairâk izredþu. Bet galvenais sasniegums bija, ka parâdoties boïðeviku lidmaðînâm, karavîri vairs neslçpâs kâ panikâ, bet ar labiem panâkumiem tâs apkaroja. Pavçles mçríis bija sasniegts.
Gaisâ vçl valdîja boïðeviku lidotâji, jo motoru kaukðana nebija mitçjusies. Netâlu no mums spçcîgi ðâva kâda "kaulu zâìa" patðautene, svieþot âtras loþu strûklas uz ienaidnieka lidmaðînâm. Ðoreiz tomçr visas lidmaðînas veikli pazuda no mûsu debess juma. Un tikpat pçkðòi kâ bija parâdîjuðâs. No grîdas augðâ ceïoties, mums tomçr bija jâdomâ par savâdo sagadîðanos. Tiklîdz mçs ieradâmies kâdâ vietâ, tâ tûdaï piedzîvojâm gaisa uzbrukumus. Ko tas lai nozîmçtu? Holmas cietokðòa pirmajâs dienâs ievçrojâm arî citu savâdu parâdîbu. Lîdz ko kâds izgâja kâdâ ielâ, tas tûdaï sabruka tur ar lodi krûtîs vai mugurâ. Jau domâjâm, ka nelaimîgos íçrusi kâda nomaldîjusies lode, kas nereti gadâs
frontes apstâkïos. Un tik mazâ ielenkumâ kâ mûsçjâ pastâvçja daudz lielâkas iespçjas kâdai lodei nomaldîties, jo ðâva taèu no visâm pusçm uz visâm pusçm... Bet tad, kad ðâdi gadîjumi sâka atkârtoties arvien bieþâk, kïuvâm domîgi. Vai tikai pilsçtâ nedzîvo partizâni? Vadoties no ðâdas domas, vâcu valdîba izveda pamatîgu pilsçtas pârmeklçðanu. Ðîs akcijas iznâkumâ Holmâ atrada divus radio raidîtâjus un vairâkus uztvçrçjus. Lielâkus krâjumus krievu ieroèu ar municiju, kâ arî piecus bandîtus. Viena no partizâniem bija jauna komjauniete, kas pçc sievietes pavisam neizskatîjâs. Ko darît ar sagûstîtajiem partizâniem? Tâ kâ ðajâ gadîjumâ bija pastrâdâta vesela virkne nelietîgu slepkavîbu, varçja jautât: kâdu sodu
pelnîjuði ðie mugurâ ðâvçji? Ðis bija pats nebruòinieciskâkais cilvçku nomaitâðanas veids, arî pats nesimpâtiskâkais, kâds kâdreiz pasaules vçsturç atzîmçts. Kara likumi ir bargi, un tâ, pielietojot ðos kara laika likumus, vâcu valdîba izðíîrâs par sagûstîto partizânu publisku pakârðanu pilsçtas centra laukumâ. Tâdam sodam jânoder par biedinâjumu citiem. Un tieðâm, pçc zemisko bandîtu publiskâs pakârðanas Holmai ðâda rakstura briesmas vairs nedraudçja, un tâ tas palika visus nâkoðos mçneðus. Stiprâs zâles acîm redzot bija lîdzçjuðas.... MEISTARSPIEGA LOMA Lai varçtu labâk izprast tâ laika traìçdiju un iedzîvoties tajâ, jâatskatâs
atpakaï un jânoskaidro viss, kam sakars ar to, kas tolaik norisinâjâs starptautiskajâ forumâ. Jau Krievijas kara gâjiena sâkumâ pasaule bija sadalîjusies divi lielâs un naidîgâs nometnçs. Sabiedrotie ar boïðevikiem pret Lielvâciju, Japânu un Itâliju. Tâ kâ Staïina valstîbai ir milzîgi garas robeþas, tad ârkârtîgi garo robeþu apsargâðanai vajadzçja norîkot militâros spçkus, kas sniedzâs miljonos. Tâpçc atlika vairs nedaudz divîziju, kuras sviest pret vâcieðiem. Ar Hitlera Vâciju Staïins atradâs karstâ kara stâvoklî . Tâ rezultâtâ vâcu karaspçks jau bija ieòçmis Maskavas priekðpilsçtas tramvaja gala punkta staciju. No ðejienes vâcu karavîri brauca dziïâk pilsçtâ... Itâlija bija tâlu projâm, un
tâ Staïinam galvas sâpes nesagâdâja. Atlika vienîgi Japâna... Tâ bija smagi nobruòojusies un sçdçja turpat Mandþûrijas pievârtç lçciena gatavîbâ. Un saprotamu iemeslu dçï ðeit Staïins bija sakoncentrçjis ârkârtîgi lielus militârus spçkus, kam bûtu jâatvaira eventuâlais japâòu uzbrukums. Ðeit dienestu pildîja galvenokârt sibi-rieðu divîzijas, kas pieraduðas operçt arktiskos aukstuma apstâkïos. Staïina stâvoklis visumâ bija ïoti drûms un faktiski bez cerîbâm. Ïeòingrada ielenkta, desmitiem lielâko Krievijas pilsçtu pazaudçtas un vâcu divîzijas Maskavas pievârtç... Dienâm un naktîm meklçja atrisinâjumu katastrofiskajam stâvoklim. Bet tâda nebija. Beidzot nâca uz ìeniâlâm domâm. Atrisinâjumu meklçt
uzdeva arî Staïina meistarspiegam Tokijâ, Dr. Rièardam Zorgem. Viòam uzdeva noskaidrot Japânas tuvâkâs nâkotnes kara veðanas plânus un nodomus. Pçc daþu avotu ziòâm Rièarda Zorges tçvs bija Kârïa Marksa sekretârs. Tâdos apstâkïos jâbrînâs par vâcu modrîbas trûkumu, jo Dr. Zorge bija ïoti uzticams lîdzstrâdnieks Lielvâcijas sûtnim Tokijâ. Viòð bija arî izcili labos draugos ar augstâkiem japâòu politiíiem. Grozoties vâcu un japâòu augstâkajâ sabiedrîbâ, viòa rîcîbâ bija visi slepenie vâcu un japâòu tuvâkâs nâkotnes nodomi, it seviðíi militârie. Tâdos apstâkïos nebija nekâ vieglâka kâ noskaidrot japâòu nâkotnes kara veðanas nodomus. Nobruòojies ar slepeno informâciju par Japânas tuvâkâs nâkotnes militâriem
plâniem, Zorge izveda dzîvç Otrâ pasaules kara vislielâko nodevîbu. Viòð paziòoja Staïinam, ka Japânai nav nodomu uzbrukt Padomju valstij, bet ka tâ gatavojas uzbrukt amerikâòu flotes bâzei "Pearl Harbour", jo tâ saskata savu nâkotnes intereðu piepildîjumu ðajâ telpâ. Jâatceras, ka ðîs riebîgâs nodevîbas sekas ir manâmas visâ pasaulç vçl ðo baltu dienu... Staïins vçl nebija aizmirsis Zorges ziòojumus 1941. gada pavasarî par Lielvâcijas uzbrukuma plâniem Padomju Krievijai. Tie visi bija vçlâk simtprocentîgi îste-. nojuðies, pat mazâkajos sîkumos. Ðî iemesla dçï Staïins uzticçjâs Zorgem un vienubrîd jau bija ar mieru atvilkt trîsdesmit trîs divîzijas un trîsdesmit deviòas brigâdes no tâlajiem
austrumiem uz Maskavu. Ðeit tâs varçtu sviest kaujâ pret jau noguruðajâm un izretinâtajâm vâcu divîzijâm Maskavas pievârtç. Lieki pieminçt, ka bez ðî milzîgâ spçka Maskavu nevarçja glâbt... Izpaliktu arî boïðeviku lielâ ziemas ofensîva... Karð òemtu citu virzienu. Tomçr, droðs paliek droðs. Staïins vçl nogaidîja. Bija jâuzzin vislielâkâ slepenîbâ turçtais datums, kad japâòu flotes un gaisa spçku vienîbas atstâs savas bâzes, lai dotos uzbrukumâ uz Pearl Harbour. Un tad Zorge paziòoja arî ðo slepeno datumu savam maizes kungam: 1941. gada 8. decembrî. Ðai dienâ oficiâli sâkâs Otrais pasaules karð. Staïins tomçr vçl pilnîgi neuzticçjâs ðim datumam un pieprasîja pçdçjâs ziòas no boïðeviku izlûkdienesta. Kad arî
izlûkdienesta speciâlisti apstiprinâja ðî datuma pareizîbu un piedevâm vçl ziòoja, ka paði ar savâm acîm redzçjuði japâòu flotes vienîbas cçlâ uz Pearl Harbour — pârlieku piesardzîgais diktators zinâja, ka arî ðoreiz Zorge ir runâjis patiesîbu. Nu varçja ar droðu sirdi dot izðíiroðo pavçli pârcelt milzîgo karaspçku uz Maskavu... Ðîs pavçles ietekmç drîzi vien Maskavas iecirknî parâdîjâs sibirieðu divîzijas, kas agrâk bija pildîjuðas dienestu pie Habarovskas un Vladivostokas... Ðîs sibirieðu divîzijas sastâvçja no izlasîtiem un ziemas karam speciâli apmâcîtiem un apgâdâtiem karavîriem, kas pieraduði darboties zemas temperatûras apvidos. Boïðeviku lielajai ziemas ofensîvai daudz palîdzçja arî turkestaòu jâtnieku pulki.
Ðai vietâ interesanti noskaidrot, kâpçc vâcu trieciens uz Maskavu apstâjâs tieði tâs priekðpilsçtâs. Atbildes pirmâ un galvenâ daïa slçpjas apstâklî, ka Hitlers grozîja Krievijas iekaroðanas sâkotnçjo plânu un Maskavas ieòemðanas vietâ pavçlçja triekties uz Ukrainu, lai nodroðinâtu vâcu kara saimniecîbai Eiropas kvieðu klçts labumus. Tâ zaudçja iespçju ieòemt Maskavu, kad vçl bija vasara. Kad beidzot attapâs, ka bûtu jâieòem arî Maskava, bija jau pienâkusi ziema. Bet vâcu divîzijas ðajâ laikâ jau bija noguruðas un izretinâtas. Izrâdîjâs, ka Lielvâcijas rîcîbâ bija par maz karavîru ðâda apmçra un ilguma kara veðanai. Milzîgu iespaidu uz ðo traìisko stâvokli atstâja arî tas, ka trûka
aizsarglîdzekïu pret aukstumu, karavîru ziemas ietçrpu ieskaitot. Ieroèu vasaras eïïa sasala, zie-maz eïïas nebija, un ieroèi nedarbojâs. Pat lielgabalu mçríierîces, kâ arî tâlskatu lçcas aizsala, jo trûka speciâlas ziemas ziedes ðo ierîèu okulâriem. Nekad nevarçja zinât, vai ðautenes darbosies vai ne. Un vai boïðeviku uzbrukumam sâkoties, darbosies patðautenes un loþmetçjiPostoði uz kara attîstîbas gaitu iedarbojâs ari Hitlera pârkalkulçðanâs, par zemu novçrtçjot boïðeviku cilvçku rezervju kontingentus un to propagandas maðinçrijas darba panâkumus sarkanâ armijâ. Ðeit vietâ atcerçties kâdu zîmîgu sarunu ìenerâïa fon Rundðteta un Hitlera starpâ: "Vai Jûs, mans vadoni, esat arî rûpîgi pârdomâjis un apsvçris Krievijas
karagâjiena risku? " — "Risku? " Hitlers noraustîja plecu. "Es no Jums prasu tikai vienu, ar spçcîgu spçrienu izgâzt durvis. Mâja tad sagâzîsies pati no sevis!" Hitlers iedomâjâs, ka sarkanâ armija bija jau jûtami iedragâta un ka tai vçl jâdod tikai izðíiroðais un nâvçjoðais dûriens. Tâpat noziedzîgi par zemu novçrtçja boïðeviku produktivitâtes koeficientu un sabiedroto atbalstu. Tâ bija traìçdija, ka ðâda vîra rokâs bija pavçles spçks un vara un nebija neviena, kas uzdroðinâtos ðo spçku izðíirîgi apðaubît vai pat pret to izaicinoði protestçt... Vçlâk tas viss nâvîgi atkodâs! Tomçr vâcu ìenerâïi izveda tikai pasîvu pretestîbu Hitlera ìeíîbâm. Neatteicâs pavçles pildît, bet tâlâkâs pavçles tomçr izveidoja tâ, lai neciestu
skaidrais saprâts. To ieskats bija, ka ievçrojot spçku nepietiekamîbu un necilvçcisko aukstumu, ziemas mçneði jâpavada poziciju karâ. Tamdçï centâs labi izbûvçt ðîs ziemas kara pozicijas un iekârtoties, cik çrti vien iespçjams. Ðâdâ noskaòâ lîdz pçdçjam kubikmetram piepildîja arî pârtikas noliktavas un tâs iekârtoja, cik vien tuvu pozîcijâm apstâkïi atïâva, lai izvairîtos no partizânu uzbrukumiem tâm. Bet tad 1941. gada decembrî boïðeviki sâka savu lielo ziemas ofensîvu. Abpus Maskavai, no Ostaðkovas lîdz Jeïecai, apmçram tûkstoð kilometru garâ frontes sektorâ pret vâcu pozicijâm sâka velties milzîgais, tikko ar ho tâlajiem austrumiem pârsviestajiem sibirieðiem papildinâtais sarkanâs armijas spçks un
masas. Ar ðo necilvçcîgi lielo pârspçku boïðeviki cerðja izveidot vairâkâs vietâs smagumpunktus un tad pârraut fronti, lai tad ar lokveida manevriem no aizmugures ielenktu vâcu spçkus un tos tad iznîcinâtu. Necilvçcîgo un grûto apstâkïu iedarbîba uz vâcu armijas piederîgiem darîja savu. Ik dienas no ierindas izkrita saslimuðie un locekïus apsaldçjuðie. Ik dienas no apgâdes izskaitîja arî vçl krituðos un ievainotos. Tâpçc vâcu vienîbas jau sen vairs nebija to kauju spçju zenîtâ. Divîziju kaujas stiprums bija vairs tikai puse no kâdreizçjâ un tas pats pavisam bçdîgâ stâvoklî. Un tâpçc nav jâbrînâs, ka boïðevikiem bija panâkumi. Tiem tieðâm izdevâs pârraut vâcu fronti vairâkâs vietâs
un iebrukt visai dziïi frontes aizmugurç, lai tad ar kniebïu veidîgiem manevriem pa labi un kreisi sadotos rokâs ar savçjiem, tâ ieslçdzot veselas vâcu armijas daïas. Bet vâcu labâ strâdâja turpat piefrontes rajonâ sakoncentrçtâs çdamo un dzeramo noliktavas. Lîdzko sarkanarmieði uzdûrâs ðîm vilinoðâm apgâdes noliktavâm, tiem neglâbjami aizmirsâs visas pavçles un vadîbas plâni. Ar bçrniðíîgu aizrautîbu tie sâka mieloties pie nekad iepriekð dzîvç nebaudîtiem labumiem. Un kas gan viss tur nebija! Daþâdi konservi, ðokolâdes, augïi, desas, cigaretes. Un kas tâs bija par cigaretçm... Nekâda salîdzinâjuma ar machorkas tinumiem Pravdas vai Izvestijas papîrâ. Jâ. un tur atrada pat franèu konjaku... Ko vçl Staïina nabaga zaldâtiòð
varçja vçlçties? Vai marmelâdi un biskvîtus? Bija tikai jâpaskatâs, ari tâm lietâm bija tepat kaut kur jâbût. Kas gan tâ bija par dzîvi! Ak, dzîvîte, dzîvîte, balodît! Boïðeviku vadîbas plânos nebija iekalkulçts ðâds risks. Ðîs sarkanarmieðu vâjîbas vâcu vadîbas rokâs iespçlçja brîniðíîgu izdevîbu uztvert izðíaidîtâs vienîbas un noorganizçt spçcîgus prettriecienus. Pçkðòos uzbrukumos vâcu vienîbas iznîcinâja jautros dzîrotâjus un bez lielâm grûtîbâm atkaroja no boïðevikiem savas iepriekðçjâs pozicijas. Saprotamâ kârtâ ari apgâdes noliktavu labumi pârmainîja îpaðniekus... Sarkanarmieðu aizrauðanâs ar vâcu apgâdes noliktavu labumiem atstâja iespaidu arî vçl citâ plâksnç. Bija
vienîbas, kuras boïðeviku milzîgais pârspçks vienkârði samala. Nedaudzie, kam laimçjâs izspraukties no boïðeviku loka, devâs cauri meþiem un purviem, lîdz nonâca kâdas aizmugures apgâdes vienîbas paspârnç. Nebija tûlîtçju sekotâju, un tâ daudzi vâcu karavîri izglâbâs no droðas nâves. ATPAKAÏ HOLMAS CIETOKSNÎ Tâ visu laiku pirms Holmas galîgas ielenkðanas drûmi vçrojâm, ka ik dienas pie mums ieklimta ðâdi laimîgi nelaimîgie. Daþkârt skats bija itin atbaidoðs . Tâ kâdu dienu ar vecâka gadu gâjuma mûsu vienîbas vîru noskatîjâmies, kâ garâm pavelkas kâjas ar maisiem aptinis karavîrs. Viena roka tam karâjâs pakârta kaklâ, vaigu gali apsaldçti un pats
izskatîjâs kâ pusdzîvs... Vecais vîrs man blakus ieskatîjâs man drûmi acîs un noteica: "Napoleo... Napoleo!” Ârkârtîga aukstuma laikos zem bruòu cepures arvien jâvalkâ vilnas galvas sildîtâjs. Daudzi to tomçr uzskatîja par lieku mâþoðanos un tâ nedarîja. Un tad nav brînums, ka kâdam karavîram, paðam nemaz nezinot un vçl dzîvam esot, galvâ bija sasalis smadzeòu ðíidrums. Tâ dzirdçja runâjam. Kâds necilvçcîgs karð! Tajâ paðâ dienâ virs Holmas atkal parâdîjâs boïðeviku lidmaðînas un mçs metamies aizsegâ, kur kurais varçdams. Bet kâ par brînumu tas neuzbruka, bet tikai lidoja krustâm, ðíçrsâm pâri pilsçtai un izmçtâja skrejlapiòas, uzaicinot civiliedzîvotâjus atstât pilsçtu, jo sarkanâ armija tûdaï sâkðot uzbrukumu Holmai.
Neskatoties uz ðo aicinâjumu un brîdinâjumu, lielâkâ daïa iedzîvotâju tomçr palika pie mums — pilsçtas aizstâvjiem. Un tâ notika, ka vienas nakts laikâ Holma kïuva par frontes lîniju un cietokðòa pilsçtu. Nâkoðajâ dienâ arî izbeidzâs mûsu ekskursantu gaitas, jo Holmas aizsardzîbas íçdç iesaistîja arî mûsu mazo vietraudþu grupu. Mums ierâdîja telpas novietnei, kâ arî savu aizsardzîbas frontes iecirkni. ' Pçc daþâm stundâm mums kaimiòos pa labi pozicijas ieòçma kâds vâcu vçrmachta bataljons pilnâ sastâvâ. Un kas tas bija par bataljonu! Spîdçja un laistîjâs. Tas bija tikko austrumu frontç ieradies no mierîgâs un çrtâs piena un medus zemes — Dânijas.
Bataljonam bija pavçle ierasties Staricas-Kaïiòinas frontes rajonâ turpat Maskavas tieðâ tuvumâ un sagatavot novietnes visai divîzijai, kas ieradîsies vçlâk. Nu varçja vainot boïðeviku lielâs ziemas ofensîvas panâkumus, ka ðis spçcîgais bataljons atdûrâs mums blakus sektorâ Holmas cietoksnî. Pârçjâ divîzijas daïa bija tikusi tikai lîdz Dno stacijai un no turienes vçlâk pievienota fon Ukermana kaujas grupai. Bet vai nav vienalga, kur kâds karavîrs pildîja dienestu un cînîjâs, lçja savas asinis vai pat nolika savu galvu, paliekot uzticîgs kâdreiz dotajam zvçrastam? Bija interesanti vçrot ðos no veselîbas vai puðu plîstoðos un eleganti nokopuðos karotâjus. Skaistie, sârtie un
apaïie vaigi domas neviïus novirzîja uz nobarotiem bekoniem vai vasaras saulç nogatavojuðamies augïiem, kas nule, nule atdalîsies no koka. Tâdi viòi tur skuvâs un mazgâjâs katru rîtu, lîdz Hermanis Buðs, ðajâs nodarbîbâs vairs noskatîdamies nevarçdams, man jautâja, cik ilgi, es domâjot, ðie smalkie kundziòi gan te tâ kopðoties katru ritu? Paliku atbildi parâdâ. Pçc pâris dienâm, Hermanim par nomierinâðanos, notika brînums. Smalkie vâcu kundziòi aizmirsa skûðanos un mazgâðanos... Un aizmirsa ðis nodarbîbas uz visu atlikuðo Holmas cietokðòa laiku. Milzîgi daudzi no viòu vidus ðis nodarbîbas nekad vairs ari neatsâka... Mçs ðo pârmaiòu uzòçmâm ar
gandarîjumu, jo paði bijâm paspçjuði ðis aktivitâtes aizmirst jau labi sen iepriekð. Un ne tik vien tâs. Sen bijâm aizmirsuði arî izìçrbðanâs netikumu, gulçt ejot... Vçl pavisam skaidri atceros to drçgnâs miglas blâíos tîto nakti, kad uz posteòiem izgâja un stâvçja visi, it visi Holmas cietokðòa ieroèus nest spçjîgie karavîri, augstâkos virsniekus ieskaitot. Tajâ nakti ap Holmu apvilkâm nepârtrauktu dubultposteòu saskarsmes loku. Un tonakt vai nepârtraukti skançja mûsu cietokðòa pirmâ parole: Lovat — Ðtengel! Paroli izvçlçjâs tâdu tamdçï, ka Holmai cauri tecçja Lovata, bet cietokðòa komandanta ðtâbâ diençja majors Ðtengels. Smagâs, biezâs un nospiedoðâs miglas dçï redzçt nevarçja itin nemaz.
Tieði ðî iemesla dçï bija ïoti jâuzmana, kâ paroles atbildçtâja izrunâ skançja vârds "Ðtengel". Nekur nebija rakstîts, ka miglas blâíus neizmantoja ari boïðeviki. Un tâ kâ mçs toreiz skaitîjâmies jau pilnîgi ielenkti, bija ieteicams turçt ausis vaïâ. Kâdâ vçlâ vakara stundâ izgâju apskatîties, kâ posteòu vîriem klâjas. Nolikos guïus aiz vecas sçtas un izbaudîju zvaigþòotâs nakts skaistumu. Spalgi auksts vçjð dzenâja pûdercukuram lîdzîgo sniegu pâri nevienam nepiederoðâs zemes joslai mûsu aizstâvçðanâs poziciju priekðâ. Termometrs droði vien râdîja ap minus èetrdesmit grâdus. Bija spalgi auksts. Visapkârt Holmas aizstâvju pozicijas sçdçja modrîgi vîri un acîm urbâs starplaukâ. Lîdz ko jutekïi uztvçra ko aizdomîgu, tûdaï gaisâ noþvirkstçja
gaismas raíete. Tad varçja pârliecinâties, vai boïðeviku izlûki nav piezagusies bîstami tuvu mûsu pozicijâm. Katra ðâda raíete bûtîbâ pakalpoja veselai rindai posteòu, jo tâs spilgtâ gaisma krît pâr loti plaðu rajonu. Un nereti atgadîjâs, ka tieði vistâlâkâ stûrî no izðautâs raíetes postenis savu poziciju priekðâ atklâja itin tuvu piezaguðos boïðeviku izlûkus. Tîri netieði bija pakalpots kopçjai lietai. No dienesta brîvajâ laikâ, klaiòojot pa ielenktâs pilsçtas rajonu, mûsu grupas vâcu puiði atrada pamestu vidçja kalibra granâtmetçju kopâ ar lielâku daudzumu munîcijas. Nostâdîjâm to uguns pozicijâ mâju puduru aizsegâ. Tâ kâ ðie ieroèi bija ïoti jûtîgi pret apðaudi, labs aizsegs bija pagalam nepiecieðams. Nu sâkâm pieðauties boïðeviku pozicijâm. Tâlskatî
vçroju mînu eksplozijas vietas. Kad likâs, ka atrasts pareizais leòíis, ðâvâm stundâm ilgi. Varçja itin labi iedomâties, ka boïðevikiem ðis mûsu ierocîtis nepavisam nepatika, vçl vairâk tâdçï, ka municiju netaupîjâm. Bija jâizmanto laiks. Kas zina, vai jau citudien mûsu labo ierocîti nesaplosa kâda nomaldîjusies granâta? Un ja municija paliek pâri, tad iespçjamais ienaidnieka grauðanas darbs paliktu pusdarîts. To nevarçja pielaist. Tamdçï lai karst stobrs! Kâds gûsteknis vçlâk izteicâs, ka mûsu granâtmetçja mînas nodarîjuðas boïðevikiem vçrâ liekamus zaudçjumus. Pçdîgi bijâm sakaitinâjuði boïðevikus tiktâl, ka vienu dienu pâr mûsu granâtmetçja uguns poziciju un visu tuvâko
apkârtni sâka krist visâda kalibra un smaguma ðâviòu krusa. Kâ jau baiïojâmies, pçc ðîs viesuïuguns brâziena atradâm mûsu labo ierocîti galîgi saðíaidîtu. Labi vçl, ka bijâm izlietojuði gandrîz visu municiju. Holmâ mîtoðie boïðeviku ziòotâji acîm redzot paziòoja mûsu ielencçjiem granâtmetçja uguns pozicijas vietu,, uò tiem tikai atlika nodot artilçrijai attiecîgos kvadrâtiòus uz kartes, lai sâktos viesulis pâr mûsu galvâm. Ar ðo atgadîjumu visâ mûsu cietoksnî vairs nebija neviena granâtmetçja... Pçc ðî zaudçjuma no dienesta brîvajâ laikâ atkal atsâkâm iepriekðçjos sirojumus, lai turçtos allaþ aktîvi un bûtu kur piesaistît interesi ârpus tieðâ frontes dienesta. Pastâvçja arî cerîba atrast vçl kâdu ieroci. Kâpçc nepârbaudît? Un ðâda
klaiòoðana nesa sev lîdz vçl to labumu, ka sîkumos iepazinâm visu mûsu cietokðòa rajonu. Kaujas apstâkïos tas kâdreiz varçja it labi noderçt. Tâ ðajos sirojumos pagâja nedçïa, un maz vairs bija to vietu, kas nebûtu pârmeklçtas mûsu ikdienas pârgâjienos. Bet tad uzduramies kâdam palielam stobra galam. Tas rçgojâs no lielas kupenas, kas bija pârvçrtusies ledû. Sâkumâ domâjâm, ka stobrs tikai palicis pâri no lielgabala pçc vasaras kaujâm, kad vâcu armija triecâs ðeit cauri uz Kaïiòinu un Rþevu... Bet tad iekðçja nemiera urdîti nospriedâm, ka nevaram taèu neko zaudçt, ja apskatâmies un pârbaudâm, cik garð ðis stobrs îsti ir? Ar cirvjiem un kapïiem drupinâjâm biezo ledu visapkârt stobram. Bija ko
noòemties, un vîri strâdâja slapjâm mugurâm. Beidzot bijâm atbrîvojuði no ledus turpat vai visu itin pagaro vieglâ prettanku lielgabala stobru. Bet vai ledus neslçpa vçl arî pârçjo lielgabala daïu? Varbût mûsu skatam palika apslçpts lafetes veidojums ar visiem riteòiem? Ja jau bijâm tik tâlu tikuði, arî to tomçr vajadzçja pârbaudît. To nedarot, karotâji nevarçs labi pa naktîm atpûsties... Nâkoðajâ dienâ íçrâmies pie tâlâkâ ledus drupinâðanas darba. Beidzot galîgi izlâdçjuðies un pârkarsuði, no ledus bedres izvilkâm visu prettanku lielgabaliòu. Trûka tikai municijas, kâ arî tçmçjamâs ierîces. Citiem par lielu izbrînu stiepâm tomçr jaunatrasto ieroci uz savâm pozicijâm. Nu sâkâs gudroðana, kur lai òemam
municiju, kur mçríçjamo ierîci? Parastos apstâkïos nebûtu liela problçma, bet tagad, kad mûsu apgâde bija iespçjama vairs tikai no gaisa, stâvoklis sareþìîjâs. Tomçr neko nevarçjâm zaudçt un tâpçc lûdzâm iecirkòa komandantam pieprasît gaisa spçku vadîbai PAK 3.7 cm. tçmçjamo ierîci un iespçjami lielâko skaitu granâtu. Paði maz vien ticçjâm, ka tik nopietnâ un pat kritiskâ vispârçjâ situâcijâ mûsu pieprasîjumam pieðíirs ievçrîbu, bet jutâmies labâk, ka vismaz bijâm darîjuði, kas bija mûsu spçkos, lai dabûtu lielgabaliòu uguns pozicijâ. Cerîbas jau naudu nemaksâja, un mçs varçjâm atïauties cerçt. Tik tieðâm brînumi tomçr notika pat Holmas cietoksnî. Pçc daþâm dienâm
saòçmâm ziòu ierasties municijas noliktavâ, lai saòemtu pasûtinâjumu. Pusteciòus vien devâmies uz noteikto vietu. Bija atsûtîts itin prâvs skaits spoþo granâtiòu, skaistas kâ rotaïlietiòas... Taèu gara. stâvokli galîgi zem nulles nosita paziòojums, ka tçmçjamâ ierîce neesot nekur sadzenama. Nezin vai to vispâr kâdreiz varçðot saòemt. Tâ, ne visai pacilâjoðâ garastâvoklî pârradâmies savâ novietnç. Visiem bija skaidrs, ka pat ar visskaistâko municiju nevarçja neko izdarît, ja trûka mçríçjamâs ierîces. Tomçr prâti strâdâja tâlâk. Uzplaiksnîjâs visvisâdi projekti, visvisâdas idejas, tomçr netikâm ne pie kâda gala slçdziena. Izejas no ðî nelâgâ strupceïa laikam pavisam nebija. No ðî nelaimîgâ strupceïa mûs beidzot izrâva
laimîga sagadîðanâs. Izrâdîjâs, ka boïðeviki bija nolçmuði mums palîdzçt un râdît pareizo ceïu, kas mums ejams, ja ðai problçmai gribam tikt garâm. Nâkoðâ rîta miglas pielijuðâ krçslâ tie uzbruka mûsu pozicijâm ar tankiem. Nu vairs nebija laika spriedelçt.Kaut arî nezinâjâm,ko darîsim, steigâ vilkâm savu labo ierocîti uguns pozicijâ, ko iepriekð bijâm pamatîgi nomaskçjuði. Bet tas arî bija viss. ko zinâjâm, kas jâdara. Ko nu tâlâk? Pa Molvoticu ceïu mûsu poziciju virzienâ lçni gâzelçdamies ðurpu vçlâs pieci boïðeviku tanki. Jâatzîstas, ka kaut kur pakrûtç savçlas tâds savâds un ïoti nelâgs kamols, kas negribçja pazust. Arî sirds likâs iekâpusi tepat vai kaklâ un sitâs tur kâ negudra... Vispârçjo sajuðanos vçl vairâk zem nulles nosita skaïð
iekliedziens un Aleksandra Cimdiòa nogâðanâs turpat netâlu no lielgabala. Divi vîri aizstiepa Aleksandru, bet mçs vçl nebijâm izgudrojuði, kas mums îsti tagad bûtu tâlâk jâdara. Beigâs âtrumâ nospriedâm, ka vienîgâ iespçja mûsu rîcîbâ, ja mçs vispâr gribçjâm kaut ko darît, bija mçríç-ðana caur stobru... Tâ arî darîjâm. Tad vienâ apsviedienâ lielgabalu pielâdçjâm. Katrai droðîbai daþi vîri apíçrâs ap ieroèa riteòiem un lafeti, lai noturçtu ieroci iespçjami stabilu. Atskançja spalgs izðâviena troksnis. Lafetes turçtâji atsprâga no lielgabala, bet viss cits izlikâs esam kârtîbâ. Tikai granâta nebija sasniegusi mçríi, un tanki netraucçti, tâpat kâ iepriekð, lçnâm tuvojâs mûsu pozicijâm. Bet tad pat arî ievçrojâm, ka
treðais tanks sâk nelâgi svârstoties griezties riòíî un tâdçjâdi aizsprostoja ceïu sekotâjiem tankiem. Tie bija spiesti apstâties un uzsâkt mûsu poziciju apðaudi no nevçlama attâluma. Iznâca un izrâdîjâs, ka mûsu pirmais ðâviens bija aizdrâzies pirmiem diviem tankiem garâm un ieíçries treðâ tanka kâpuríçdç. Divi priekðçjie tanki drusku pagriezâs un suverçnâ mierâ lçni, bet neatvairâmi tuvojâs vâcu bataljona pozicijâm. Drudþaini rîkojâmies ap lielgabalu, un drîz vien atkal atskançja izðâviena troksnis. Un tavu brînumu, — pie pirmâ tanka toròa kaut kas spilgti nozibsnîja... Sâkumâ domâjâm, ka tanks izðâvis no sava lielgabala, bet kad ievçrojâm dûmu strûkliòu pie toròa, sapratâm, ka bijâm panâkuði tieðu trâpîjumu. Ðis panâkums
vareni pacçla mûsu garastâvokli, un es jutu, ka nelâgais kamols pakrûtç noslîd kaut kur sâòus... Lai neïautu ierocim rûsçt, lâdçjâm un ðâvâm, cik vien âtri varçjâm, atkal un atkal. Un tad vienâ lâdçðanas starpbrîdî, granâtas nesot, ar dobju bûkðíi nogâzâs garais Horsts un palika klusi guïot... Lçnâm no viòa rokâm izslîdçja granâtas un noripoja sâòus. Labi, ka tâs neeksplodçja. Zibens âtrumâ aizvilkâm krituðo aizsegâ, bet paði ar vçl lielâku niknumu ðâvâm, cik vien tagad spçjâm. Saðâvâm arî vçl otro tanku, kâ arî to, kura kâpuríçdes saraustîjâm ar pirmo ðâvienu. Pârçjie tanki, likâs, atzina par droðâku un izdevîgâku griezties atpakaï un bçgt. Droðs paliek droðs... Pa to laiku mûsçjie sarîkoja îstas zaíu medîbas uz tankistiem,
kas mçìinâja glâbt savu âdu un laidâs bçgt uz savâm pozicijâm. Mçs vçl pavadîjâm bçgoðos ar daþiem goda ðâvieniem. Bijâm panâkumu iedroðinâti un kaujâ tâ iekarsusi, ka nevarçjâm tik pçkðòi norimties. Drîz vien pârstâja arî kâjnieku uguns, un gaismai austot, tikai degoðo mâju liesmas un dûmi liecinâja, ka nesen ðeit norisinâjusies visai sîva un asiòaina atvaires kauja. Izskatîjâs, it kâ mçs bûtu izcînîjuði ðî rîta kaujâ uzvaru... Vilkâm lielgabaliòu aizsegâ un gâjâm uz novietni. Tad arî atradâm sejâ bâlu, bet vçl dzîvu zemç guïam Aleksandru Cimdiòu. Viòð bija uzstâjies, lai viòu atstâj turpat zemç. Viòð pats aizvilkðoties tâlâk. Lai viòa stiepçji dodoties atpakaï palîdzçt mums kaujâ...
Lâga vîrs savus spçkus bija tomçr pârvçrtçjis... Varbût arî gribçja uzupurçties. Viòu tûdaï nogâdâjâm pârsieðanas punktâ. Tur noskaidroja, ka kâdus desmit centimetrus zem pleca lode lauzusi kaulu. Kâ mçs toreiz teicâm, viòð bija izvilcis laimîgo lozi, jo viòð tika no ielenktâs pilsçtas laukâ vçl ar vienu no pçdçjâm lidmaðînâm. Tâ viòam tika aiztaupîtas ilgâ ielenkuma grûtîbas un, Dievs vien zina,kas viss vçl... Kaut gan laukâ bija zvçrîgi auksts, mçs tomçr varçjâm lepoties ar slapjiem krekliem. Pârrodoties novietojumâ, uzbruka tâda kâ nervu atslâbuma sajûta. Seviðíi klusi un pârdomâs iegrimuði bija Horsta draugi Heincs un Francis. Bâli, netîrâm sejâm viòi nesarunâdamies sçdçja savâs guïas vietâs un sûca cigaretes, ar
trulu skatu urbjoties kaut kur nebûtîbâ... Horsta kriðana bija íçrusies draugiem dziïi pie sirds. Tâds ir karð. Viena spçka pilna vçja pûsma un piene-nltes vairs nav... Lielais atslâbuma nogurums jau grasîjâs mûs pagalam nomâkt. Neredzams spçks vilktin vilka uz guïas vietu. Tomçr neskatoties uz zaudçjumiem, vispârçjais garastâvoklis bija varen pacilâjoðs. Mçs taèu bijâm izcînîjuði ðî rîta kaujâ spoþu panâkumu. Un tas bija pats galvenais. Lîdz turpmâkam bija pagarinâts îres lîgums... Ðeit interesanti atcerçties, ka mûsu lielgabaliòð bija vienîgais smagâkais ierocis Holmas cietoksnî. Kad kâdâ nakts uzbrukuma laikâ artilçrijas granâta saðíaidîja mûsu lepnumu, smagâkie ieroèi Holmâ visu atlikuðo cietokðòa laiku bija
loþmetçji un tâ sauktie "kaula zâìi" — MG-42 patðautenes. No mûsu lielgabaliòa pâri palika tikai tâ riteòi un lafetes stûris. Tas viss! Turpretim boïðevikiem netrûka nekâ. To rîcîbâ bija visâda veida smagie un pat smagâkie ieroèi, tankus un lidmaðînas ieskaitot. Ðî iemesla dçï tad arî mûsu ciòa Holmas cietoksni ieguva pavisam traìisku nokrâsu... Kâ mums izdevâs izturçt ðo nesalîdzinâmi nevienâdo un bezcerîgo ciòu ðos èetrus mçneðus, man vçl ðodien nav skaidrs. Un kaut ari ar milzîgiem zaudçjumiem, kâdiem vçl palikt pie tam dzîviem... Visas zîmes râdija uz mûsu galîgas iznicinâðanas iespçjâm. Tajâs reizçs, kad domâjâm loìiski, tâ likâs ari mums paðiem.
Drîz vien ievainoja Albertu Osiòu un pâris dienu vçlâk no ierindas izsita arî Albertu Oju. Arî tiem abiem vçl izdevâs tikt no Holmas cietokðòa laukâ pirms lidmaðînu nolaiðanâs aizlieguma. Ar to arî beidzâs laimîgâko latvieðu karotâju saraksts. Pârçjie pieci palikâm uz vietas un bijâm spiesti pieòemt visus sitienus, kas nâca, kauju naktîm mainoties ar kauju dienâm... Palikâm padoti visâm pekles iespçjâm, visïaunâko neizslçdzot, bet galvenais, katrs savam liktenim. Kâ nu kuram viòa zvaigþòu rakstos bija atzîmçts, vienu pçc otra ievainoja vâcu puiðus, vienu agrâk, otru vçlâk. Holmas cietokðòa apstâkïi bija traìiski arî vçl tamdçï, ka ðeit nebija tâ kâ parasts, ka ievainotos aizvâca tâlâ aizmugurç, kur tie
neapdraudçti varçja dziedçt kauju cirstâs brûces. Ðeit nâve glûnçja uz ievainotajiem tâpat kâ uz pozicijas sçdçtâjiem... Neskatoties uz vispârçjo stâvokïa nopietnîbu, klusâkos brîþos mçs arvien vçl spçlçjâm pokeru. Vienu pçcpusdienu atkal sçdçjâm pie kârðu galda, kad laukâ sacçlâs neganta rûkoòa. Tâ kâ vâcu smagie kara rati daþkârt, municiju izvadâjot, braukâja pa cietokðòa rajonu, taisot briesmîgu troksni, rûkoòai nepiegriezâm vçrîbu. Bet tad izsludinâja trauksmi. Steigâ aizmirsâm izdalîtâs kârtis un naudas èupiòas uz galda un nesamies laukâ uz mûsu pozicijâm, cik âtri vien iespçjams. Tad pat arî ievçrojâm, ka mûsu aizmugurç, uz sâniem un priekðu lîgodamies, braukâja
pâris boïðeviku tanku. Nu bijâm slazdâ. Sarkanarmieði no priekðas un tanki no aizmugures... Ko darît, kur glâbties? Âtrumâ sagatavoja rokas granâtu saiðíus, un vîri devâs tanku medîbâs. Uzmanîgi, slçpdamies aiz bûdâm un nojumçm, tie mçìinâja piezagties tçrauda kolosiem iespçjami tuvu, lai tad pasviestu saiðíus zem milzeòu kâpuríçdçm. Vienam izdevâs saspridzinât kâpuríçdes, un smagais tçrauda milzenis draudîgi gaudodams centâs tikt uz priekðu, bet bez panâkumiem. Beidzot tas apstâjâs griezties un sâka ðaudîties visapkârt ar loþmetçjiem un pa retam ari lielgabalu. Otrais tanks pa to laiku drâzâs tikai uz priekðu un drîz vien bija sasniedzis Lovatas stâvo krastu pilsçtas centrâ.
Stâvoklis nesolîja neko labu. Bija jâgaida, lîdz saðautajam tankam apniksies ðaudîties, lai tad uzmanîtu, ko darîs tankisti. Otram tankam neko nevarçja padarît, jo tas stâvçja uz atklâtas vietas un bija neiespçjams tam piezagties. Tâ loþmetçjiem par upuri bija kritis jau viens no rokasgranâtu saiðía medniekiem. Kâda nelâga nervu spçle! Tanku novçroðanai norîkojâm vîrus, bet paði koncentrçjâmies uz starplauka aktivitâtçm. Mûsu pozicijas veidojâs no kâda zemç guloða telefona staba, kam steigâ pâri uzmetâm mazu sniega valnîti. Citu neko nevarçjâm darît, viss sasalis kramâ. Gulçjâm aiz staba, ik pa laikam paceldami galvas un skaitîdami lîdz deviòi... Pâri mûsu galvâm spindza boïðeviku loþu lapsenes, bariem vien.
Salîdzinâjumâ ar kreiso un labo flanku, mûsu pozicijas bija izvirzîtas tâlu priekðâ. Tâpçc mçs saòçmâm boïðeviku uguni no priekðas un arî abiem sâniem. Brîþiem uzmâcâs pavisam nelâgas domas, jo likâs, ka esam ielenkti un atðíelti no pârçjiem Holmas cietokðòa aizstâvjiem. Pamazâm sâka krçslot, un drîzi vien bija jau tumða nakts. Nu bija laiks nodibinât sakarus abos spârnos. Tie bija neskarti. Palika labâk ap dûðu. Boïðeviki bija laimîgi. Tie varçja kontrolçt mûsu pozicijas arî nakts laikâ. Tiklîdz ieðâva aizdedzinoðo municiju mâju salmu jumtos mums aiz muguras, viss nedaudz minûtçs pret ðo milzîgo gaismas jûru pârvçrtâs kâ dienâ. Mçs nevarçjâm ne pirkstiòu pakustinât, ka boïðeviki to nepamanîtu. Viòi paði sçdçja meþmalâ, un
mums vienkârði nebija iespçju to kustîbu naktî novçrot. Tâ nogulçjâm sniegâ un ledû visu to nakti un arî nâkoðo dienu. Labi, ka Demjanskâ iegâdâjos velteòus un mçs varçjâm bankot uz zelta vçrto jaunîbu. Otrâs dienas pievakarç, kad sâka jau atkal krçslot, ievçroju, ka pus pa labi priekðâ pa ceïu tuvojâs amerikâòu dþips. Bet tad turpat pie maðînas noplaiksnîjis zilgana uguntiòa un dþips apstâjâs. No tâ izlçca virsnieks. Tâ sânos skaidri varçja saskatît nagâna siksnu. Bailîgi apkârt paskatîjies, viòð þigli ielçca dþipâ, kas apmeta lîkumu un pazuda ceïa lîkumâ tikpat âtri, kâ bija parâdîjies. Laikam biju tâ aizrâvies, ðo notikumu vçrojot, ka pavisam aizmirsâs skaitîðana. Un tâ tîri ne no kâ sajutu spçcîgu sitienu
sejâ un aumaïâm no pieres vai vaigiem sâka gâzties asinis. Zibenîga doma ieðâvâs smadzençs : — lode galvâ! Tûlît, tûlît, tûlît... Jau sâku uztraukties. Ja ðim mirklim jânâk, kamdçï tas nenâk? Bet vairâk par asins plûðanu nekas nenotika. Un tad pat sâku sajust asas dedzinoðas sâpes kaut kur sejâ. Kur, to nevarçju pateikt. Bet kâpçc nenotiek tas, kam jânotiek? Bet laikam tas, kas notika, bija viss, kam jânotiek. Mulsumâ paskatîjos sâòus. No turienes man pretim blenza blakus guloðâ vâcu puiða izbailçs pârgrieztâ seja. Acis nemirkðíinot, viòð raudzîjâs manî un , likâs, gribçja ko teikt, bet nedabûja sev pâr lûpâm ne skaòas. Beidzot sevi pârvarçjis, viòð skaïi izgrûda: "Mensch, geh doch zu-rueck!"
Tad arî sapratâm, ka tas ir vienîgais, kas ðajâ mirklî jâdara. Asinîm vçl arvien tâpat gâþoties, pus râpus, pus lienot vilkos uz novietni. Aiz manis sniegâ palika tumði sarkana strîpa... Ievilcies mîtnç, ieklupu krçslâ, lai atvilktu elpu. Uz galda sev priekðâ ieraudzîju trîs kaudzîtes ar naudu un trim rokâm izdalîtâs kârtis... Tâ sçdçju viens pats un skatîjos uz asinîm noplûduðo maskçðanâs pârvalku, kas tagad râdîjâs brûni sarkans. Ieradâs mûsu iecirkòa sanitârs un aizveda mani uz pârsienamo punktu. Tur jauns dakteris notîrîja ievainojumu un paziòoja, ka ðautenes lode izurbusies cauri degunam. Ievainojumu rûpîgi pârsçja un atlaida mani uz netâlo ievainoto savâkðanas vietu pieteikties pie galvenâ ârsta. Pçc visâm oficiâlâm kârtoðanâm saòçmu vakariòu
devu. Tâ pçc divâm gavçòa dienâm garðoja vienkârði burvîgi... Un kur tad vçl ar cukuru saldinâtâ tçja... Taisnîba parunai, ka izsalkums esot vislabâkais pavârs! Tagad varçja pârdomât notikuðo. Visas zîmes râdija, ka mans ievainojums bija snaipera darbs. Tie mçríç tikai galvâ,un tçmçts bija labi.Tikaj mazliet norauts pa kreisi, un galvas vietâ lodei priekðâ gadîjâs deguns. Bet kara laimei bija jâbût, un man tâ bija uzsmaidîjusi varen koði... Atcerçjos vecâs mâtes teicienu: Ko tu tam padarîsi, kam Dievs palîdz!? Tâ kâ balti pârsçji ap galvu un sapampusi seja nebija iemesls, lai gulçtu ievainoto savâkðanas vietâ, es staigâju apkârt pa cietokðòa rajonu, meklçdams un
apmeklçdams mûsu vienîbas ievainotos. Ðajâs gaitâs satiku un lîdz ðim arî pçdçjo reizi dzîvu redzçju mûsu Çvaldu, slaida auguma gleznoðanas entuziastu. Vçlâk par viòu vairs nebija iespçjams nekâdu ziòu sadzît. Domâju, ka viòð krita par upuri slepkavîgam boïðeviku uzbrukumam pilsçtas centrâ koncentrçtâm ievainoto savâkðanas vietâm. Pie vienîbas viòð vairs nekad neatgriezâs. Tâ klîstot ik dienas pa cietokðòa drupâm pârpilno apvidu, laiks pagâja pavisam interesanti un âtri. Pastâvîgi biju ceïâ un atgriezos savâ ievainoto bûdelç tikai pârtikas izdales reizçs. Ðâdi varçja novçrot îpatnîbas, kas sçþot pozicijas nekad nebûtu iespçjams. Jau agrâk ievçroju, ka krievu veèuki, uzkrîtoði skubinot savus sibrakus, trakos
braucienos drâzâs pa ielenkuma rajonu, poziciju joslas ieskaitot. Redzçja tos ari piebraucam pie kâdas no daudzajâm Holmas baznîcâm, lai pçc îsa brîtiòa ar slaidu loku no tâm atkal pazustu. Toreiz nepiegriezu ðai parâdîbai lielu vçrîbu un nodomâju, ka krieveïi iesaistîti cietokðòa saimniecîbas darbos un tâdçjâdi atslogoja vîrus tieðiem kauju uzdevumiem. Tagad, klimstot pa visu cietokðòa rajonu, redzçju, ka uz krievu ragavâm uzkrauti pâris krituðie vâcu karavîri, lielajâ salâ sastinguði tieði tâdâs pozâs, kâ pakritusi. Ja nelaimîgais bija sasalis skrçjienâ un ar izplestâm rokâm, tad uz mazajâm muþika ragavâm nevarçja uzkraut vairâk par vienu krituðo. Krituðie krievu veèukiem bija jâuzlasa poziciju tuvumâ. Daudzâs vietâs
apvidu pârredzçja ari boïðeviki, un gadîjâs, ka noðâva krievu sibraku, vai ari paðu braucçju. Tamdçï nu varçja saprast, kâpçc krieveïi pâtagoja savus sibrakus tik traki. Pie ðî darba tûïâðanâs nebija ieteicama! Tiklîdz pie baznîcas piebrauca krievu ragavas ar savu kluso kravu, no svçtnîcas izsteidzâs pâris vâcu karavîru un steidzîgi iestiepa krituðos zvçresta brâïus baznîcâ. Uzmâcâs ârkârtîga ziòkârîba. Man taèu bija jâredz itin viss, kas notika. Piegâju pie durvîm un paraudzîjos. Tur tad arî ieraudzîju kaut ko tâdu, ko sâkumâ bija grûti aptvert. Visa plaðâ baznîca bija piesviesta pilna ar krituðiem karavîriem... Vesels kalns zaïi pelçku nekustîgu, daþâdâs pozâs sasaluðu cilvçku... ÐI kalna galotnes
sniedzâs krietni augstâk par balkona sçdvietâm. Kïuva pavisam savâdi ap dûðu,un âtri vien taisîjos projâm. No tâ laika ðis skats uzplaiksnâs manu acu priekðâ ik reizes, kad ieeju kâdâ baznîcâ... Kad biju jau nomierinâjies, mani atkal sagrâba ziòkâres velniòð un gribçjâs pârbaudît, vai pârçjâs baznîcâs ari bija sakrauti krituðie? Tâdâ noskaòâ apciemoju visas baznîcas, kâ ari vienîgo moðeju. Tajâs visâs milzîgâs kaudzçs, krustâm ðíçrsâm, bija sasviesti mûþîbas kara-laukos aizgâjuðie Holmas cietokðòa aizstâvji, kas tagad klusi gulçja savu pçdçjo miegu... Kopð tâ laika, kad vien domâs aizklîstu Holmas cietoksni, kinematogrâfiskâ secîbâ redzu ðos vienreizîgos skatus... Gadu simtos izveidojies uzskats un
prakse, ka lîdz ar ievainoðanu karavîrs kïûst kaujas nespçjîgs, un kâ tâdu to evakuçja uz aizmuguri, kur tas droðîbâ un vislabâkajâ kopðanâ atguva veselîbu, spçkus un gara moþumu, lai tad varçtu no jauna atgriezties kauju grâvos pie savas vienîbas. Holmas cietoksni, kâ zinâms, ðâdas iespçjas pastâvçja tikai tik ilgi, kamçr lidmaðînas vçl varçja nolaisties un pacelties. Kad tas vairs nebija iespçjams, ievainotos izvietoja turpat cietokðòa rajonâ. Bet arî ðajos apstâkïos ievainotos novietoja iespçjami droðâkâs vietâs. Pilsçtas centrâ atradâs vairâkstâvîgu mûra mâju puduris. Ðî vieta toreizçjos apstâkïos izlikâs visdroðâkâ. Tâpçc ðajâ rajonâ nometinâja visus cietokðòa ievainotos. Viss ðis rajons bija kâ viena kara slimnîca. Liela priekðrocîba ðim
rajonam bija, ka tas atradâs tâlu projâm no kauju pozicijâm. Ievainoto ârstçðanas problçmai ïoti nopietni piegâja Holmas cietokðòa vadîba, jo tâ saprata, ka ievainotie bija mûsu vienîgâ dzîvâ spçka rezerve un papildinâjuma cerîba... Un visas zîmes râdîja, ka vadîbas izraudzîtais ievainoto izvietoðanas rajons baudîja vislielâko droðîbu visâ cietokðòa territorijâ. Kamçr skaitîjos ievainotais, ðeit atradâs arî mana guïas vieta. Bet tad stâvoklis krasi mainîjâs. Pretçji visiem starptautiski atzîtiem likumiem, kas noliedz kaujas nespçjîgu karavîru apslaktçðanu, boïðeviku smagâ artilçrija sâka slepkavîgi graut tieði ðo ievainoto ârstçðanas vietu pilsçtas centrâ. Ar to bija skaidrs, ka Holmâ vçl arvien
darbojas boïðeviku radioziòotâji. Un tas neskatoties uz vairâkkârtçjâm pilsçtas pamatîgâm pârmeklçðanâm. Acîm redzami, ziòotâji paziòoja boïðevikiem pçdçjo sîkumu, kam varçtu bût vai nu stratçìiska, vai arî taktiska nozîme. Un boïðeviki nekavçjâs ðo informâciju izmantot sev par labu, bet mums par zaudçjumiem, novâjinâjumu, cieðanâm un nâvi... Civilizçtâs pasaules pieòemtâs un respektçtâs normas boïðevikiem neeksistçja. To acu priekðâ bija tikai viens mçríis — iznîcinât Holmas cietoksni. Un lai ðo mçríi sasniegtu, tie nerçíinâjâs ne ar kâdâm traucçtâjâm ietekmçm. Tâ tagad tie grâva pretoties nespçjîgus nelaimîgos bez þçlastîbas, lai iznîcinâtu mûsu vienîgâs cerîbas uz kaujas
spçju rezervçm un papildinâjumu. Ârprâtîgs chaoss izcçlâs visâs ievainoto savâkðanas vietâs. Redzçjâm neiedomâjamus skatus, piedzîvojâm vçl neizjustas ðausmas. Vaimanas, kliedzieni un citu necilvçcîgu skaòu jûklis kopâ ar smago granâtu kaucieniem un detonâcijâm, bija viss, ko varçja apjaust un uztvert. Lielâs mûra mâjas dega, un to sienas, tumði dunçdamas, gâzâs un gruva, apveldamas visu ar biezu putekïu un sodrçju masu. Ievainotie kampa pçc elpas un rîstîdamies klepoja. Uz vietas nogalinâja simtiem ievainoto. Daudzus jo daudzus ievainoja vçl smagâk, nekâ bija ievainoti sâkotnçji... Kas vçl spçja, tie izbîlî pârgrieztâm sejâm traucâs râpus pâri beigtajiem un smagâk ievainotajiem cîòu biedriem, paði nezinâdami kurp. Kâ
negudri tie metâs laukâ no telpâm, it kâ tur bûtu droðâk... Panika! Lielas, nesavaldâmas bailes.. Pârçjie streipuïoja, râpâs, vilkâs, stûmâs un grûdâs, kâ nu kurais to vairs spçja un varçja, uz kaut kurieni, cerîbâ atrast droðâku patvertni. Bet tâdas ðajâ elles grautiòâ jau vispâr nemaz nebija. Atkal un atkal visapkârt dzirdçja riebîgi ðauðalîgos nâves granâtu kaucienus, kas visi vçstîja nâkoðo nâves izkapts pïâviena loku... Un turpat daudzos jo daudzos droðâkas paslçptuves meklçtâjus piepulcinâja mûþîgi klusajiem karotâju pulkiem. No ðî brîþa sâkot, tiem droðâkas paslçptuves vairs nevajadzçja... Visiem zinâms sakâmvârds: — palîdzi pats sev, tad arî Dievs tev palîdzçs. To allaþ esmu turçjis prâtâ. Tâ
arî ðoreiz iznîcîbas kanonâdei sâkoties, âtri izrçíinâju savas izredzes un pa pusei instinktîvi nolîdu lielâs pârsienamâs telpas attâlâkajâ stûrî aiz tradicionâlâs krievu krâsns — peèkas un pie masîvâ skursteòa. Kas bûs, bûs. Citur arî nebija zaïâku pïavu ðodien. Lielâkâs briesmas ðim stûrim draudçja vienîgi, ja tieðs trâpîjums iesitâs skurstenî vai krâsnî. Bet tad mçs paði to vairs nemanîsim... Bet allaþ bija jâcer uz labâko. Ko gan cilvçki vispâr dzîvç iesâktu bez cerîbâm? Un daudzkârt cerîbas attaisnoja uz tâm liktâs cerîbas.... Savâ slçpnî nogulçju ðîs, kâ likâs, bezgalîgi garâs kanonâdes stundas. Kad slepkavîgais artilçrijas uzbrukums pçkðòi beidzâs tikpat spçji kâ bija sâcies, sajutu spalgas galvas sâpes. Nabaga nervi
laikam varçja izturçt tikai zinâmu slodzi un kas pâri par mçru, tas uz ïaunu. Nu bija jâpameklç mugursomâ kâds stiprâks malks... Mans slçpnis paliks neizjaukts un bija pamats domât, ka lieku reizi man atkal laimçjies... Bez laimes bija grûti karus pârdzîvot! Bet pçc katras uzvaras tûdaï jâsâk gatavoties uz nâkoðo kauju. Nekad nevarçja zinât, kad ienaidniekam labpatiksies uzsâkt jaunu avantûru. Droðs varçja justies tas. kas allaþ sagatavots. Tad, kam jânâk, lai nâk! Tâ arî es. galvas sâpes ârstçdams, sâku nekavçjoties pârdomât visas iespçjas, ar kurâm bûtu jârçíinâs. Vai boïðeviku uzskatîja ievainoto likvidçðanas akciju par pabeigtu? Pazîstot boïðeviku domâðanas veidu, bija
pavisam skaidrs, ka pilsçtas centru bombardçs vçl ilgâku laiku. Pat tik ilgi, kamçr íieìelis stâvçs uz íieìeïa, tiem nebûs mierîgs prâts, ka darbs paveikts pçc plâna un grafikas. Un mûsu rezerves avots aizbçrts. Tâpçc pavisam droði varçja paredzçt, ka nâkoðais uzbrukums pilsçtas centram sagaidâms visvçlâkais nâkoðajâ dienâ. Kâ ievainotais es varçtu uzturçties centrâ vçl ilgâku laiku, tâlu projâm no tieðâm frontes lînijâm. Tomçr apsverot raduðos stâvokli, nolçmu cik âtri vien iespçjams no ðejienes pazust. Otrreiz vairs negribçju piedzîvot ðo ârprâta orìiju ðeit pilsçtas centrâ. Tâpçc nekavçjoties pieteicos pie jaunâ ârsta un pieprasîju mani izrakstît dienestam derîgu. Bez kavçðanâs jâdodas atpakaï uz kaujas
iecirkni un jâstâjas no jauna cietokðòa aizstâvju rindâs. Artilçrijas viesuïugunis parasti gûlâs pâr cietokðòa aizstâvçðanas pozicijas sçdoðo galvâm, uzbrukuma sagatavoðanas reizçs un îsi pirms tâ. Bet arî tad tas reti kad bija tik koncentrçts un tik masîvâ veidâ kâ tas, kuru pârcietâm ievainoto savâkðanas punktâ. Tâpçc manâ uzskatâ pozicijas vajadzçja bût daudz droðâk nekâ citâs cietokðòa territorijas vietâs. Un tieðâm, ierodoties vecajâ kauju iecirknî, salîdzinâjumâ ar ðodien pilsçtas centrâ piedzîvoto, viss bija patîkams, mierîgs un kluss... Ðeit nedrîkstçja skaitît loþmetçju traucçtâju uguni un vienu, otru ðautenes granâtu. Tâdas lietas taèu piederçja pie mierîgas frontes
neatòemamâm sastâvdaïâm... Nâkoðajâ dienâ boïðeviki tik tieðâm atsâka artilçrijas uzbrukumu ievainoto izvietojumiem, un viss pilsçtas centrs atkal kûsâja nepârtrauktos detonâciju dârdienos. Vai pieminçt, ka par savu izðíirðanos es jutos ïoti apmierinâts? Man ðoreiz vairs nebija jâtrîc aizkrâsnç par savu âdu. Boïðeviki uzbruka pilsçtas centram vçl daþas dienas, îsâ laikâ tur vairs neredzçja nevienas celtnes vai lielâkas pussagruvuðâs mûra sienas... Íieìeïu, drupu un gruveðu kaudzes. Daudzas no tâm kûpçja vçl ilgi, ilgi... Varbût tur gruzdçja un izkûpçja daudzo karotâju aizmûþîgâ esîbas daïa... Sajaukta ar mirstîgo atlieku sûrajiem dûmiem? Kas gan lai to izzinâtu, kas izpçtîtu...
Kaut arî vecajâ frontes iecirknî paðlaik bija kluss un mierîgs, man tomçr bija ïoti grûti pierast pie skata, kas tagad ðeit atklâjâs. Biju projâm no pozicijâm tikai nedaudzas dienas, bet poziciju apvidus pârmaiòa bija neaptverama. Likâs pat, ka nekad iepriekð ðo vietu nebûtu redzçjis... Pagâja vairâkas dienas, kamçr acs pierada pie pârmaiòâm, kas bija raduðâs tik relatîvi îsâ laika sprîdî. Kur agrâk stâvçja koka mâjas, tagad pacçlâs tikai mazas sabrukuðu skursteòu briesmîgi apkvçpuðâs íieìeïu èupiòas. Bija nodegusi arî "mûsu" mâja ar visu, kas bija tajâ. Ar to paðu bijâm pazaudçjuði visu, ko ðajâ "ekskursijâ" dodoties bijâm paòçmuði lîdz. Koki bija pârvçrtuðies artilçrijas saðíaidîtos skalu pinumos. Ður tur rçgojâs pa stumbra gabalam vai
celmam ar uz augðu izgâztâm saknçm. Pârmaiòas bija art vienîbas kaujas sastâvâ. Manâ prombûtnes laikâ Holmas cietokðòa aizstâvju nozvçrçjuðos vienîbu bija atstâjis uz mûþu Arnolds Dinsbergs, tas pats Latvijas armijas virsnieka vietnieks, kas sava impozantâ mçteïa dçï nebija paticis resnajam Holmas komandanta ðpîsam, mums Holmâ ierodoties. Nu abi pretinieki bija apklusuði uz mûþiem... Cik savâda tieðâm ir dzîve! Kamçr vçl dzîvi, cilvçki uzvedas tâ. it kâ taisîtos dzîvot ðai pasaulç vismaz tûkstoð gadu vai vçl vairâk. Tiem nenâk ne prâtâ, ka jau nâkoðajâ mirklî varbût jâdodas uz kafiju pie svçtiem ellç... runâjot dziesmas vârdiem. Un vecâmâte allaþ tâdâs reizçs teica: — "çdas kâ zivis ûdenî!"
Lai arî cik bezcerîgs izlikâs mûsu stâvoklis, tomçr laiku pa laikam pie mums ieradâm arî pa boïðeviku pârbçdzçjam. Galvenokârt tas notika pirms plânota lielâka uzbrukuma. To allaþ apstiprinâja pârbçdzçji paði. Un savâdi, ikkatru reizi pârbçdzçju ieraðanâs sev lîdzi atnesa kâdu cerîbas stariòu... Ja jau citi vçl ieradâs pie mums, tad jau tik bçdîgi ar mums laikam nemaz nav? Izturçt, tikai izturçt...! Laikam pâri frontes lînijâm bija aizgâjuðas ziòas, ka mçs ar saviem gûstekòiem apejamies ïoti civilizçti. Tie brîvi un neapsargâti kustçjâs pa visu cietokðòa rajonu, izòemot tieðo poziciju joslu. Tas viòu paðu droðîbas labâ, ko tie arî ïoti labi saprata, jo tur ar gumijas lodçm neðâva, kâ paði teica.
Gûstekòi saòçma tikpat daudz pârtikas kâ visi pârçjie cietokðòa rajonâ. Tâ tiem bija jânopelna. Viòus iesaistîja pârtikas un municijas torpçdu savâkðanas darbos. Gûstekòu pienâkumos ietilpa arî tumðâs nakts stundâs izlîst starplaukâ un atbrîvot tur guloðos sasaluðos boïðeviku krituðos no tiem vairs nevajadzîgiem apìçrba gabaliem. Gûstekòu savâktie boïðeviku ziemas apìçrba gabali vispirms gâja cauri atutoðanas un mazgâðanas iestâdei. Pçc tam apìçrba gabali nonâca provizoriskâ ðuvçju darbnîcâ, un tikai pçc tam tos nodeva kauju vienîbu lietoðanai. Ar ðâdas asprâtîgas idejas îstenoðanu radâs iespçja apgâdât Holmas cietokðòa kaujiniekus ar siltiem vilnas velteòiem, biezâm vatçtâm jakâm, aitâdas
kaþociòiem, jçrâdas un zaíâdas cepurçm. Pats par sevi saprotams, ka ðâds grûtâs problçmas atrisinâjums ievçrojami pacçla karavîru morâli un uzlaboja to kaujas spçjas visâ cietokðòa laikâ. Izklausâs pavisam savâdi, bet visâ Holmas cietokðòa laikâ nedzirdçja neviena gûstekòu bçgðanas gadîjuma, kaut arî tie brîvi kustçjâs pa visu cietokðòa rajonu. Tiem nebija kur bçgt, jo ïoti labi zinâja, kas tos sagaida pie savçjiem. Jânogaida cietokðòa atbrîvoðana, un tad jau varçs redzçt, kas tâlâk darâms. No gûstekòiem arî uzzinâjâm, ka mûsu sîkstâ pretestîba izraisot boïðeviku komandieros visâda veida lamu vârdus. No tiem arî sapratâm, ka laikam nebija tâdu negatîvi iesvçrtu epitetu, kâdus neizlietoja mûsu apzîmçðanai... Protams,
visi stachanoviski vairâkstâvu augstumâ... Bet kaía lâsti jau debesîs nekâpa! Tas bija savâdi, bet paði jau brîþiem bijâm samierinâjuðies ar savu drûmo likteni. Sapratâm, ka agri vai vçlu milzîgais pârspçks mûs vienreiz samals (bija pavisam liels brînums, ka tas jau nebija noticis!). Mûsu izmisîgai cîòai bûs pienâcis gals. Cik necili tikt uzdurtam uz boïðevika, varbût par òirdzoða mongoïa, durkïa.... Brrr — Bet cilvçks grib dzîvot! Un tâ atkal un atkal, nezin no kurienes, radâs spçki un neatlaidîba. Ikvienu draudîgu, nereti vairâk nekâ kritisku stâvokli allaþ saglâbâm. Kâ paði tâdâs reizçs teicâm: — pagarinâjâm îres lîgumu uz nenoteiktu laiku... Daþdien mums uzbruka vai astoòas
reizes. Itin biei.i ielauzâs arî pavisam dziïi mûsu poziciju aizmugurç. Tad âtri noorganizçja brâzmainus pretuzbrukumus ar rokas granâtâm un liesmu metçjiem. Asiòainu kauju iznâkumâ allaþ pârpalikuðos iebrucçjus izsvieda, un mçs savedam kârtîbâ savas saârdîtâs pozicijas. Un tâ vai katru dienu un nakti... Vai mçs nebijâm pavisam traìiskas figûras? Cik neticami tas arî neizliktos, bet bija taisnîba, ka boïðeviki paði mums palîdzçja rast spçkus un neatlaidîbu cîòai pret tiem. Kâdâ parastajâ rîta krçslas masu uzbrukuma gaitâ ar tankiem un visu pârçjo boïðevikiem izdevâs ielauzties itin dziïi pilsçtas vidienç. Lai novçrstu kïûmîgo stâvokli un atgûtu pazaudçtâs pozicijas. kâ parasts nekavçjoties sakârtojâmies spçcîgam prettriecienam.
Un tâ sîvas cîòas iznâkumâ atguvâm uz neilgu laiku zaudçto apvidu, un tad pamazâm spiedâm iebrucçjus atpakaï. Atgûstot jau agrâk pieminçto pirts celtni, kur vâcu vadîba vçlâk bija ierîkojusi smagi ievainoto savâkðanas vietu, atklâjâs briesmîgâkâ ainava, kâdu lîdz tam biju redzçjis vai bûtu spçjis iedomâties. Boïðeviki tur bija izrîkojuðies kâ vâjprâtîgi zvçri... Sakarâ ar pilsçtas centra ievainoto mîtòu noslaucîðanu no zemes virsas, vâcieði meklçja jaunas iespçjas ievainoto izvietoðanai. Mâcoties no rûgtâs pieredzes, tagad izraudzîjâs nomaïas vietas un tad arî ïoti izklaidus, lai atkal masîva uzbrukuma laikâ neciestu viss kopums. Tâ ðajâ pirtî, kur vçl nesen jautri mazgâjâmies, tagad gulçja vairâk nekâ
simts smagi ievainoto. Boïðevikiem ðo rajonu pârskrienot un triecoties tâlâk, tie bija atraduði laiku un iznesuði visus smagi ievainotos laukâ un sasvieduði nelaimîgos sniegâ un ledû kaudzçs un gar celtnes sienâm. Beigâs aplçjusi jau daudz asiòu zaudçjuðos kroplîðus ar aukstu ûdeni un atstâjuði... Tâs ziemas arktiskais aukstums darîja savu, un var iedomâties, ka jau daþu minûðu laikâ smagi ievainotie sasala ragâ... Tâdus mçs viòus tur atradâm, atkarojot îslaicîgi zaudçto apvidu... Vai ðâdas zvçrîbas ar savâm acîm skatot, vçders nesagrieþas otrâdi?! — Un ja ðâdi un lîdzîgi gadîjumi neceï cîòas sparu un apòçmîbas sîkstumu, tad gan gribçtos zinât, kâdiem tad jâbût tiem gadîjumiem, kas celtu?
Vçrojot sev pa kreisi un pa labi sabrûkam draugu pçc drauga, pa laikam atkal un atkal piestâjâs drûmas domas. Visapkârt redzçja tik vien kâ iznîcîbu, ðausmâs pârgrieztas sejas, sâpes un postu. Ne par velti vçlâk dzirdçju, ka Holmas cietoksni cînîjâs, badojâs, lamâjâs, raudâja, lûdza, sala, asiòoja un mira... Katru dienu dzirdçja visâdu ieroèu gaudoðanu, kaucienus un nepârtrauktâs urravas no uzbrûkoðo boïðeviku rîklçm. Nâve pie mums bija pastâvîga vieðòa. Tâ bûtîbâ mûs ari vairs nebiedçja. Tikai grûta bija ðî nepârtrauktâ gaidîðana. Cik reiþu sev klusîbâ nejautâju: — kad pienâks beidzot mana reize? Bet es jau to tad vairs nezinâðu... Un pat tad, kad kaujas troksnis pârstâja, likâs, ka ievainoto palîgâ
saucieni nâca no kâdas citas plançtas. Par vçl nupat nikni plosîjuðos kauju liecinâja vairs tikai degoðâs mâjas, kâ arî boïðeviku ievainotie, kuru vaidiem un palîgâ saucieniem atbildçja tikai asais vçjð... Sen pazîstama patiesîba, ka pat mazâkais cerîbu graudiòð spçj brînumus darît. Tas pierâdîjâs ari Holmas cietoksnî. Nemaz nevaru iedomâties, kâ karotâji izturçtu ilgo posta un cieðanu laiku, ja Holmâ necirkulçtu visfantastiskâkâs baumas. Un cînîtâji pie tâm stiprinâjâs un garîgi sasildîjâs. Tâs ienesa mûsu drûmajâ, nospiedoðajâ un bezcerîgajâ ikdienâ vismaz mazu pârmaiòu. Tâs ïâva fantâzijai vaïu, un tâm kâ pavasara asns izdîga cerîbas atvase. Un vai tad ikviens slîcçjs jau arî neíçrâs pie kaut vai mazâkâ
stiebriòa? Katru dienu ienâca jaunas ziòas, kas visas bez izòçmuma solîja mûsu brînumainu atbrîvoðanu un izglâbðanos pçdçjâ mirklî. Kamçr vçl zaïoja cerîbas zaïais mirtes zariòð, saplosîtâs dvçseles saslçjâs jaunâ spçkâ. Bija vçl jâiztur! Bija vçl jâsagaida nâkoðâs dienas kaujas un tâm lîdzi ari vçl kâda jauna un pavisam "droða" ziòa... Lai ari skaidrais un loìiskais prâts atteicâs ticçt daþâdâm iespçjâm, kâdas atklâja droðâs ziòas, tomçr ïoti patikâs ïauties baumu izraisîtajiem sapòiem. Jâ, un kâpçc lai ðie sapòi neaizved izmocîtos karavîrus projâm no skarbâs tieðamîbas, kaut tikai uz nedaudziem mirkïiem? Mûsu cietoksnis atradâs apmçram seðdesmit kilometrus austrumos no vâcu-
krievu frontes galvenâs kaujas lînijas. Citiem vârdiem — dziïâ boïðeviku frontes aizmugurç kâ maza saliòa turçjâs Holmas cietoksnis. Iepretim Holmai vâcu pozicijas turçja jau pieminçtâ ìenerâïa fon Ukermana kaujas grupas vienîbas. ÐI bija tuvâkâ zinâmâ mûsçjo karaspçka daïa, un tîri dabîgi, ka visas droðâs ziòas nâca no un vijâs ap ðo kaujas vienîbu. Un ne tikvien ap ðo vienîbu, bet gan galvenokârt ap ðîs kaujas grupas komandieri. Kâ ðî varenâ karaspçka priekðnieks viòð vienîgais mûsu acîs tika iztçlots par visu iespçjçju varoni. Un tâ variâciju daþâdîbâ baumas cirkulçja ar spontânu sajûsmu un kvçli. Visiem interesçja izglâbðanâs no ðîs bezcerîbu situâcijas un nepatîkamâ stâvokïa. Visi bijâm pârliecinâti arî par
to, ka cietoksni reiz atbrîvos. Bet svarîgi bija, lai tas notiktu, kamçr mçs vçl bijâm d/îvajo skaitâ... Dabîgi, ka pçc katras jaunâkâs "droðas" ziòas saòemðanas no dienesta brîvie tûdaï plaði pârsprieda visas tûkstoð un vienu variâcijas, kâ viss varçtu izskatîties gadîjumâ, ja fon Ukermana karaspçks bûtu vairs tikai pâris kilometru no mums. Visi bijâm vienis pratis, ka tâdâ gadîjumâ mûsu pienâkums bija uzbrûkoðiem spçkiem palîdzçt ar spiedienu uz boïðeviku loku ap mums. Tâdçjâdi mçs vâjinâtu boïðeviku pretoðanâs spçju fon Ukermana vienîbâm un manâmi atvieglotu mûsu atbrîvotâju uzdevumu. Un kâ gan netika iztçlota mûsu sadoðanâs rokâs ar atbrîvotâjiem!
Bet tad loìika un skaidrais saprâts turpat ari sagrâva daudzas mûsu sapòu pilis. Tas spieda atzît, ka turpat metru dziïais sniegs jau vien padarîja mûsu atbrîvoðanas uzbrukumu nereâlu. Dziïâ sniega nepârvaramlba skâra kâ fon Ukermana vîrus, tâ arî mûs paðus. Un kur nu vçl tâs ziemas arktiskais aukstums! Tas likâs sabiedrojies ar boïðevikiem un tamdçï pret mums. No vietçjiem iedzîvotâjiem dzirdçjâm, ka parasti.ziemas tai apvidû nekad neesot bijuðas tik neganti bargas un aukstas kâ paðreizçjâ. Bet mums tas maz palîdzçja. It kâ apstiprinot daþâdo baumu stâstus, rietumos no mûsu cietokðòa, kur atradâs ìenerâïa fon Ukermana kaujas grupa, dzirdçja spçcîgu kaujas troksni, kas, kâ mums likâs, pienâca pavisam tuvu
mums. Tâ tas notika pâris reiþu ar daþu nedçïu atstarpi. Nu ielenkumâ sâka cirkulçt vismeþonîgâkâs un reizç ari vispârliecinoðâkâs baumas. Nu tuvumâ dzirdamais kaujas troksnis tâm noderçja kâ neapgâþams atbalsts. Tagad pamati zem kâjâm sâka krietni vien ðíobîties pat visskeptiskâk noskaòotajiem karotâjiem. Te taèu notika kaut kas reâls, ko nevarçja apðaubît. Jau sâka nopietni organizçt trieciena grupas, iekalkulçjot to mainîðanas laikus un kâdâ stiprumâ noteikt rezerves spçkus. Bet tad pavisam negaidot ìenerâïa fon Ukermana lielgabalu grâvieni un rûkoòa atslâba un it kâ aizslîdçja aiz sniegotâs meþmalas Lovatas krastâ... Drîz vien tâ apklusa pavisam... Tomçr neviens nevarçja iznîcinât baumas. Tâs zinâja izskaidrot ari ðâdas
parâdîbas. Ðoreiz uzsvaru lika uz jaunâm kombinâcijâm, kas nâkot no ìenerâïa Ðçrera ðtâba. Sadarbîbâ ar fon Ukermani mûsu cietokðòa komandants gatavojot jaunus plânus. Pçc kâdas neizpauþamas viltîbas izveðanas fon Ukermans no jauna ar pârsteidzoði postoðu triecienu metîðoties pret boïðevikiem vietâ, kur ienaidnieks to vismazâk gaidot. Ðâdi sagatavots uzbrukuma plâns slçpa sevî panâkumu iespçjas un atslçgu. To nevarçja noliegt pat skeptiíi. Un vçl vairâk. Ukermans plânojot ne tikai atbrîvot Holmas cietoksni, bet lîdz ar pavasara tuvoðanos no ðejienes lauzties tâlâk uz Rþevu, Kaïiòinu un pat Maskavu... Nu bija visiem mutes vaïâ. Lûk, tâds izskatîjâs îsts jaunlaiku atbrîvotâjs un varonis.
Bet lîdz tam mçs vçl skaitîjâmies notiesâti gaidît, lîdz kaut kur dziïâ Krievijas aizmugurç izlçja to lodi, kurai jâpanâk savs liktenîgais un vienîgais mçríis... ðeit Holmas cietoksnî. Pelçkâ ikdiena kâ arvien iepriekð prasîja savu tiesu. Gan enerìiju, gan materiâlus, gan arî milzîgus cilvçku upurus, ievainotos un krituðos. Jâ, karð çda visu un daudz! Darbs dara meistaru. Tas vistieðâk parâdîjâs Holmas cietoksnî. Ik dienu, atvairot vienu uzbrukumu pçc otra, ir tîri dabîgi, kâ âtri ievçrojâm ikvienas granâtas kauciena îpatnîbu. Skaidri zinâjâm ko sagaidît, klausoties vien. Pazinâm visas. Kâdu rîtu, kad kâ parasts visi gulçjâm íçdç savos niecîgajos slçpòos un atvairîjâm niknu boïðeviku uzbrukumu, gaisu pârðíçla vçl lîdz ðim nepazîts
drausms kauciens. Nesavaldâmâs bailçs instinktîvi pieplaku netîrajam sniegam, cik vien iespçjams. Bet tad turpat manâ tieðâ tuvumâ sprâga vçl lîdz ðim nepazîta granâta. Íermeni spçji it kâ paralizçja, un savâdas tirpas pârskrçja mugurai lîdz pat kâju pirkstgaliem... Un tad gaisâ atkal iekaucâs tâ pati neðpetnâ skaòa un sprâga nâkoðâ ðausmas izraisoðâ granâta. Jau domâju, ka nu vienreiz bûs mana pçdçjâ ðîs zemes kauja izkarota. Savâdâk jau nemaz nevarçja bût, ja ðâdas torpçdas krita tepat deguna priekðâ. Bet tad ievçroju, ka visas nâkoðâs draudîgâs torpçdas krita rindâ no manis tâlâk un lokveidâ aizvirzîjâs tâlu frontes blakus iecirknî. Saprotams, ka pçc kaujas pârrunâjâm piedzîvoto un vçl ilgi nevarçjâm
nomierinâties no pârdzîvotâ. Neviens nezinâja, ar ko mûs apðaudîja. Tikai pâris dienu vçlâk jaunâ noslçpuma plîvuri pacçla kâds sarkanarmietis, kad nopratinâðanâ pastâstîja, ka jaunais ierocis bija uz smagâs maðînas uzmontçta raíeðu izðauðanas ierîce. Tas bija tâ sauktais jaunais zalvju lielgabals. Grupa ðo ieroèu allaþ ieradâs vietâs, kur veidoja katra îsta militâra panâkuma priekðnoteikumu — smagumpunktu. Ðeit izðâva noteikto zalvju skaitu un atkal âtri pazuda uz citu frontes sektoru, lai nedotu laiku mûsu artilçrijas novçrotâjiem aprçíinât to atraðanâs vietu un apðaudît tos. Ðo briesmîgo ieroci nosaucâm par "Staïina çrìelçm". Bet cik savâdi viss notiek dzîvç. Vçlâk tâ pieradâm art pie ðî neðpetnâ
ieroèa, ka nekad vairs nekritu tâdâ izbîli, kâ kad to dzirdçju pirmajâ rîtâ... Lîdz Staïina çrìeles parâdîjâs atklâtîbâ, visvairâk respektçja un bijâs tâ saukto "raè-bumbu". Ðis ierocis bija gatavots tanku apkaroðanai, un tâ vârdu mçs atvasinâjâm no trokðòa, kas saistîjâs ar to. Bija tâ, ka vispirms dzirdçja asu, vairâk gan spalgu "raè" troksni, un tad turpat tûdaï sprâga ari granâta: "bums". Ja granâta ceïo tik âtri, tad ðâviòa trajektorijai vajadzçja bût pilnîgi taisnai lînijai. Raè-bumu iedarbîba bija viena no vispostî-gâkajâm, kâdu pazinâm lîdz Staïina çrìelçm. Visnepatîkamâkais karavîram bija tas, ka ðis ierocis neatstâja laiku nokrist aizsegâ, kad jau atskançja eksplozija... Pçc katra sekmîgi atsista uzbrukuma
nâca parastâ atelpas stunda, kad, kam vien iespçjams, visi steidzâs pakrist,kur pagadâs, lai bûtu uz vietas aizmidzis. Parastos posteòus pâròçma vieglâka dienesta pildîtâji kaujas laikâ — municijas piegâdâtâji un patðauteòu kârbu pildîtâji. Bet lai cik paguruði mçs ari nebijâm, vairâk par stundu neviens negulçja. Nervi bija tik pârpûlçti, ka ilgâk gulçt nebija iespçjams. Biju jau pamodies un grasîjos slieties augðâ, kad pienâca ziòa, ka ðî rtta atvaires kaujas laikâ kritis Alfrçds Zeibe... Lai gan visi bijâm jau pamatîgi norûdîjuðies ikdienas saskarsmç ar kara nepielûdzamîbu, taèu tomçr katrreiz, kad neatvadîjies aizgâja tuvs draugs — sirds saþòaudzâs klusâs, spalgâs sâpçs... Tas bija noticis ðî rîta uzbrukuma
sagatavoðanas viesuïuguns laikâ. Bunkurâ paðreiz bijis Alfrçds un divi vâcu puiði. Viesuïuguns aizsegâ bunkuram pavisam tuvu bija pielavîjies boïðeviku tanks. Laikam atklâjis bunkura atraðanâs vietu un sâcis to apðaudît. Tieðâ trâpîjumâ tanka granâta eksplodçjusi Alfrçda krûtîs. Arî abi vâcu puiði bijuði uz vietas beigti, bet no Alfrçda nekas nebija palicis pâri. Vienkârði izkûpçjis gaisâ... Jâ, kurð gan nepazîst tanku lielgabalu granâtu neðíisti ârdoðo spçku? Kad pirmais satraukums sakarâ ar Alfrçda Zeibes piepulcçðanos aizsaules pulkiem bija kaut cik aprimis, sâkâm pârspriest jautâjumu, cik droðs karavîrs îsti varçja justies savâ bunkurâ? Ilgâku pârrunu iznâkumâ vienojâmies un nospriedâm, ka ja gadâs tieðs trâpîjums,
bunkura nozîme sarâvâs itin maza. Tad gulbja dziesmu varçja uzskatît par izdziedâtu... Izredzes pârdzîvot tikpat kâ nekâdas! Vâcieðiem bija domu grauds: — ko palîdz man bruòu cepure, ja mani ievaino vçderâ? Tas bija radies apmâcîbu laukumos, lai atspçkotu pârliecîgo bruòu cepures slavinâðanu un uzsvçrðanu. Ar to pierâdîja, ka bruòu cepure ir vçrtîgs atribûts karavîra apbruòojumâ, bet tikai savâ vietâ. Tâ nebija visu sargâtâja mâte. Visi vienbalsîgi ieskatîja, ka frontes apstâkïos gandrîz nekur karavîrs nebija absolûti droðs. Eksistçja tikai viena patiesîba, ka bija vietas, kuras bija droðâkas nekâ citas. Kâdu slçptuvi tomçr vajadzçja. Bet liktenim un laimei bija vieglâks darbs... Tikai trakie un tiem
lîdzîgie gâja karâ bez slçpðanâs! Vçlâk pieskarðos leitnantam Karolum ðajâ sakarîbâ. Diena, kad krita Alfrçds Zeibe, tuvs draugs un pokera spçles partneris, lçnâm gâja uz beigâm. Laukâ pâr boïðeviku pilno meþmalu krita pçdçjie tâs dienas saules stari. Laimîgie saules stari, jûs vismaz nâkoðajâs nakts stundâs varçsit bût projâm no ðis iznîcîbas vietas... Salîdzinâjumâ ar mûsu iespçjâm, arî tas ir sasniegums. Bet karotâj, sakod tikai cieðâk zobus! Tev jâsaprot un jârespektç dzîves îstenîba. Cita ceïa nav. Ðî acîm redzami ir tava sûtîba ðai pasaulç. Nekas nenotiek tâ, kâ tam nebûtu jânotiek... Tâ paða drûmâ vakara stundâ mûsu bunkurâ atskançja mutes harmonikas skaòas. Vâcu puisis, ieritinâjies savâ
kaktâ, spçlçja sentimentâlas dziesmiòas un ðlâgerus. Lipîgâkâs dziesmiòas citi vilka lîdz, bet daudzas tikai noklausîjâs. Ðî arî bija vienîgâ reize visâ èetru mçneðu laikâ, kad tâ kaut kas atgadîjâs. No ðî vakara man atmiòâ aizíçruðies vçl dziesmiòas melodija: Hoerst Du mein heimliches Rufen. To dzirdot, allaþ vienâ râvienâ esmu atpakaï bezgala pârkurinâtâ un pustumðâ bunkurâ tur tâlajâ Holmas cietoksnî, trîsdesmit seðus gadus atpakaï... Sajuzdamies bezgala traìisks un galîgi iegrimis bezcerîbâ... Latvieði arvien bijuði pazîstami ar savu nemiera garu un cenðanos iekârtoties arvien labâk. Tâ arî ðoreiz. Pçc granâtmetçja un prettanku lielgabala izkriðanas no ierindas prâts arvien vçl bija nemierîgs. Blakus tieðiem dienesta
pienâkumiem vajadzçja kaut kam piesiet domas un darbus, lai nepaliktu laika drûmâm domâm. Bija kaut kas jâdara. Jâturas arvien kustîbâ. Tâ bieþi jo bieþi klusâkos brîþos aizlavîjâmies lîdz lidlauka malai. Tur dziïâs sniega kupenâs iepûtinâti, krustâm ðíçrsâm izkaisîti gulçja Ju-52 avarçjuðie íermeòi. Bet lidlauka otrâ malâ glûnçja boïðeviki. Te bija jâbût seviðíi uzmanîgiem. Neuzmanîgâkam draudçja vissliktâkâs iespçjas. Ðî apsvçruma dçï atzinâm, ka labâkais laiks ðeit ierasties un pârmeklçt avarçjuðo lidmaðînu vrakus bija tumsas stundâs. Bet arî tad droði varçjâm justies tikai, kad izlikâm paði savu apsargposteni. Neviens nevarçja pateikt, kad boïðeviku izlûku grupai labpatiksies piezagties lidmaðînu vrakiem un mûsu slepenajam
darbîbas laukam. Pârmeklçðanas darbos noskaidrojâs, ka lidmaðînu paliekas jau sen bija atteikuðâs no visiem noderîgiem instrumentiem un visa tâ, kas vieglâk nomontçjams. Vairs neredzçja pulksteòus, kompasus un citas vitâlas lietas. Pazudis bija itin viss, ko varçja kaut kur izmantot. Atlicis bija tikai metâla skelets un lidmaðînas aizsarg -ieroèi. Tos neviens nevarçja izlietot. Un tâ vai ikvienâ vrakâ nenomontçts stâvçja âtrðâ-vçjs loþmetçjs. Mçs sâkâm nodarboties ar domu, vai nevarçtu izlietot ðo ieroci. Bet laikam bija neprâts tâ kaut ko iedomâties. Bet mums ðî doma nedeva miera un sâka pat iepatikties... Nospriedâm, ka nevarçjâm taèu neko
zaudçt, ja izmçìinâjâm. Slapjâm mugurâm noòemamies ap neçrto kabîni, pie kuras gala loþmetçjs bija piemontçts. Beidzot glîtais ierocîtis bija atbrîvots no tâ saistîbâm ar lidaparâtu. Nu atlika stiept smago laupîjumu uz mûsu novietojumu pilsçtas otrajâ pusç. Bunkurâ ilgi domâjâm, mçìinâjâm un atkal domâjâm. Jau sâka likties, ka zemes operâcijâm ðo ieroci nevarçs izmantot. Ne jau par velti ðos ieroèus neviens nebija aizticis vai íçries tiem klât. Lai to varçtu lietot, tam bija jâbût stacionâram, kâ tas bija lidmaðînâ. Tas bija paredzçts ðauðanai no piemontçtas nekustîgas bâzes, un tikai tâdâ stâvokli tas varçja pildît tam paredzçto uzdevumu. Mûsu rokâs loþmetçjs ðaujot lçca pa gaisu kâ negudrs. Nemaz nevarçjâm to savaldît. Bija
jâuzmanâs, ka neno-ðaujamies paði, to mçìinot. Jau nospriedâm, ka ðî avantûra mums ar grûtu sirdi bûs jâaizmirst, jo nesaskatîjâm nekâdu iespçjamu atrisinâjumu. Tâ atstâjâm ðo projektu daþas dienas mierâ. Pats par sevi saprotams, ka visi klusîbâ domâjâm joprojâm par loþmetçju un tâ lietoðanas iespçju. Un tâ gadîjâs, ka pa brîþam kâds nâca ar pavisam praktisku un labu ideju. Tâdâ veidâ tikai arvien tuvâk pie praktiskajâ plâksnç meklçjamâ vienîgâ pareizâ atrisinâjuma. Mûsu problçmas atrisinâjums likâs vienkârðs. Loþmetçjs jâpiestiprina pie kâda ïoti smaga priekðmeta. Tad tas vairs nevarçs lçkât un bûs radusies iespçja to kontro lçt. Bet kâda priekðmeta? Kur lai tâdu òemam? Jo smagâks, jo labâk, kâds
aizrâdîja. Vislabâkais bûtu cementa bluíis vai smagumâ kas lîdzîgs... Bija jâsagâdâ tâdi paði apstâkïi, kâdos loþmetçjs bija paradis darboties. Tad bûsim tikuði vaïâ no mûsu vienîgâs nelaimes — loþmetçja lçkâðanas. Lçkâðana jânolikvidç par katru cenu! Izmeklçjâmies dienu dienâm. Sameklçt tomçr neko nevarçjâm. Bet tad kâds bija sadzinis pçdas kâdam smagam, milzîga apmçra bçrza bluíim. Tas atradâs mûsu aizstâvçðanâs frontes otrâ galâ pie slavenâs kauju vietas — Policijas gravas. Pagalam nomocîjâmies, mçìinot milzîgo bluíi izkalt no ledus. Nostrâdâjâmies pâris dienu, lîdz beidzot dabûjâm smago bluíi tik tâlu, ka varçjâm to pakustinât. Bet lîdz ar to galvu pacçla nâkoðâ problçma. Kâ dabût milzeni uz mûsu
frontes iecirkni? Aizvilkt vienkârði nebija iespçjams. Beidzot pagatavojâm kaut ko lîdzîgu ragavâm un ar to palîdzîbu galîgi nomocîjuðies beidzot aizvilkâm bluíi lîdz mûsu bunkuram. Ak, grûtîbas, grûtîbas... Nu varçja sâkt domât par montçðanas darbiem. Vispirms jâsagâdâ nepiecieðamie montâþas lîdzekïi. Grûtâkais bija sadabût krietni garas skrûves. Lai visu sadabûtu, katrs devâs uz savu pilsçtas pusi ar uzdevumu saorganizçt vajadzîgo. Viss, izòemot garâs skrûves, bija jau sagâdâts. Bet bez tâm neko nevarçja iesâkt. Pçdîgi laimçjâs skrûves sadzît kâdâ darba rîku noliktavâ. Tagad kalâm un tçsâm, lai piemçrotu skrûves mûsu vajadzîbai un reizç bluía masai. Un tâ pçc necik ilga laika, bet lielas cînîðanâs, masîvais ierocis beidzot
bija stingri piemontçts bçrza bluíim. Bijâm droði, ka tagad varçsim lietot îpatnçjo ieroci it parocîgi. Visi zinâja, cik laba sajûta, ja uzbrukuma atvairîðanas kaujâ blakus stâvçja vesela kaudze piepildîtu loþmetçja trieciena kârbu. Tâpat tam vajadzçja bût arî tagad, it seviðíi, ja atcerçjâs ðî ieroèa ârkârtîgi âtrâs loþu strûklas, tâ milzîgo izðauðanas âtrumu... Vajadzçja pçc iespçjas vairâk îpaðâs sedlu veidîgâs patronu kârbas, vienîgi ar tâm varçja ieroci lietot visiespaidîgâk... Tûdaï gatavojâmies ceïâ uz lidlauku ar nodomu savâkt visas iespçjamâs patronu kârbas. Par daudz to nekad nevarçja bût. Aptîrîjâm visas lidmaðînas, un tur nepalika vairs nevienas kârbas. Bet tad atcerçjâmies, ka nepârbaudîta palika
vçl viena lidmaðîna, kas gulçja vairâk uz Matu adatas lîkuma frontes pusi. Iekarsusi savâ sûtîbâ, devâmies ari uz turieni. Bet jau pçc pâris soïiem tai virzienâ pçkðòi izcçlâs neganta apðaudîðanâs. Gaisâ aizðvirkstçja raíete, un mçs gulçjâm pieplakuði asâ sniega garozai kâ miesîgai mâtei. Apðaudîðanâs ilga vçl kâdas desmit minûtes. Pçc tam bijâm nomierinâjuðies un uzsâkto gâjienu vairs neatsâkâm. Pie mûsçjo posteòiem noskaidrojâm; ka starplaukâ manîti boïðeviku izlûki, un tie nevarçjuði nociesties, tos neapsveikuði. Loþmetçja kârbu pilniem maisiem devâmies uz savu bunkuru. Nu bijâm droði, ka visas mûsu problçmas bija pçdîgi atrisinâtas. Tagad jâsâk karot ar jauno ieroci. Stiepâm to
pozicijâ paðpaïâvîbas vaibstiem sejâs. Bet jau pie pirmâs izmçìinâðanas rûgti vîlâmies. Loþmetçjs lçkâja gandrîz tikpat nevaldâmi kâ iepriekð... Nu nolaidâs rokas gar sâniem paðam visentuziastiskâkam mûsu projekta dalîbniekam. Kâ tikt garâm ðai nebûðanai? Gudrojâm atkal visi. Beidzot sâkâm pierast pie domas, ka mûsu priekðâ bija problçma, kuru ierobeþotajos cietokðòa apstâkïos nebija iespçjams atrisinât. Vienkârði trûks iespçju un lîdzekïu. Turpinâjâm ikdienas kaujas ar parastajiem ieroèiem, tikai spîdîgais lidmaðînas loþberis izaicinoði gulçja bunkura stûrî nekustinâts. Bet tad Hermanim iekrita prâtâ apzeltîjama doma. Mûsu apstâkïos tâ bija ari vienîgâ pareizâ,
ja gribçjâm darbinât savu eksotisko ieroclti Holmas cietoksni. Hermaòa plâns paredzçja, ka divi vîri katrs no savas puses apkampj bluía pamatni un ar savu svaru mçìina turçt to pçc iespçjas stabilu pie zemes. To tûdaï arî izmçìinâjâm. Un tik tieðâm, nu jau varçjâm kaut cik cilvçcîgi paðaut, tçmçt un varbût pat trâpît...? Lîdz ar ðâdu labvçlîgu atrisinâjumu bija nodroðinâts darbs èetriem vîriem. Diviem kâ bluía turçtâjiem, treðam kâ ðâvçjam un ceturtam kâ patronu kârbu mainîtâjam. Varçja strâdât ar sviedriem vaigos, un bieþi vien tâ arî strâdâjâm. Un tas neskatoties uz visai atzîstamiem aukstuma grâdiem... Atceroties, ka mûsu rîcîbâ bija milzîgi liels patronu kârbu skaits, mçs
varçjâm atïauties izlietot èetrus vîrus pie loþmetçja, jo ietaupîjâm laiku uz patronu kârbu pildîtâjiem, piegâdâtâjiem un lâdçtâjiem. Patronu kârbas mums allaþ pietika visam kaujas laikam un daþkârt palika vçl pâri. Tâ gâzâm âtras, nâvçjoðas un specifiskas rûkoòas pavadîtas loþu strûklas boïðeviku rindâs gandrîz vai bez apstâjas. îss pârtraukums iestâjâs vienîgi patronu kârbas pârmainîðanas brîtiòos... Bet tad gâja atkal vaïâ ar pirmatnçjo niknumu. Tukðâs kârbas piepildîja uzbrukumu starplaikos, lai allaþ bûtu pa rokai un gatavîbâ. Lidmaðînas loþmetçjam nebija ilgi jâgaida uz uguns kristîbâm. Jau nâkoðajâ rîtâ boïðeviku uzbrukumam sâkoties, vilkâm ieroci pozicijâ un Ðâvâm, ka sniegs un grants vien pa gaisu juka.
Paðiem likâs, ka ðâvâm ar itin labiem panâkumiem. Arî ðauðanas troksnis bija pavisam atbaidoðs, bet mums paðiem patika. Tas loþmetçja âtrâs izðauðanas secîbas iespaids. Ar savu brînumieroci kïuvâm pazîstami un slaveni visâ cietokðòa rajonâ pavisam îsâ laikâ. Mûsu kaimiòi abâs pusçs atzinâs, ka tiklîdz dzirdot mûsu âtrðâvçja ierieðanos, tûdaï paliekot labâk ap sirdi un paðiem rodoties jauns spars cîòai... Kâ drîz vien uzzinâjâm no pârbçdzçjiem, boïðeviki, turpretim, bija daudz atðíirîgâkâs domâs par mûsu loþmetçju. Pârbçdzçji izteicâs, ka visa boïðeviku fronte iepretim mûsu pozicijâm pazîstot un ïoti bîstoties no mûsu jaunâ ieroèa. Lîdz ko dzirdot mûsu âtrðâvçja neðpetno troksni ar sekojoðâm zibenîgâm
loþu ðaltîm, daudzi krîtot vai panikâ... Tikai ðî iemesla dçï daudzos boïðeviku uzbrukumos galvenais kâjnieku trieciens novirzoties mums abâs pusçs garâm. Un ðî novirzîðanâs uz vienu vai otru pusi, vai tâ nenozîmçja, ka mûsu darbs kïuva ievçrojami vieglâks? Kara apstâkïos nav nekas izdevîgâks kâ apkarot ienaidnieku no flanka, paðiem nesaòemot frontâlo uguni... Kâ jau agrâk minçts, boïðeviki apkaroja mûs ar visiem ieroèiem, ieskaitot lidmaðînas. Tâ kâdu dienu gaisa telpâ virs mûsu cietokðòa parâdîjâs boïðeviku bumbvedçju tipa lidmaðînas, lai sâktu savu parasto grauðanas darbu. Boïðeviku lidotâju uzdevums nebût nebija vieglais. Lai izmestu nâvçjoðo kravu uz tik maza laukumiòa, bija jâriòío un
jâgrieþas virs mûsu territorijas loku lokos. Un bieþi jo bieþi gadîjâs, ka smagâs, mums domâtâs torpçdas nogâzâs uz boïðeviku pozicijâm vai arî tâlâk aizmugurç. Todien virs mûsu galvâm riòíojot, divâm lidmaðînâm kaut kas samisçiâs. un tâs, pretçjos lokos grieþoties, saskârâs ar spârnu galiem un sâka neglâbjami gâzties slîpi uz leju. Viena pat aizdegâs un, liesmu vçrpetçm apòemta, akmens kritiena âtrumâ tuvojâs egïu galotnçm iepretim Policijas gravai... Liekas, ka nebûs grûti iedomâties mûsu prieku un gaviles, ðo impozanto skatu vçrojot. Vairs neviens karotâjs nesçdçja bunkuros. Visi gribçja papriecâties par tik neikdieniðíu gadîjumu pelçkajâ ikdienâ. Nu bija pienâkusi mûsu
reize saukt: urrrâ! Tâ, prieka aizrauti, nomaz nepadomâjâm, ka varçtu gadîties, ka mums par ðo priecâðanos vçlâk bûs jâsamaksâ. Un tâ arî notika. Lielo priecâðanos pârtrauca artilçrijas apðaudes ðâkSanâs. Boïðeviki taèu nevarçja pielaist, ka mçs par viòiem smejamies. Viòi ari nevarçja palaist garâm izdevîbu uzbrukt no bunkuriem iznâkuðiem pretiniekiem, kas neslçpjoties lçkâja apkârt kâ bçrni... Lîdz tikâm savos bunkuros, bija ievainotie un bija ari pa krituðam... Kas gan varçja izrçíinât visus ðos leòíus? Cilvçcîga sajûsma daudzkârt bija jâsamaksâ ar locekïiem vai pat galvu. Traucçjoðâ boïðeviku artilçrijas uguns tovakar turpinâjâs ilgi, ilgi, lîdz pâr ielenktâs pilsçtas siluetu nolaidâs dziïas
un tumðas nakts plîvuri... Vçl atcerçsities agrâk pieminçto slaveno bijuðâ GPU cietuma namu. Pie tâ apstâsimies vçlâk vçlreiz, lai apskatîtu ðo fainomenu tuvâk. Ðobrîd gribu pieskarties tikai ðî vienreizçja atbalsta punkta komandantam kapteinim Bî-keram. Bet pirms tam svarîgi noskaidrot daþas lietas, kam sakars ar apskatâmo vielu. Kâ zinâms, vâcu armijâ pastâvçja senas, visos laikos atzîtas un koptas tradicijas. Viena ðâda tradicija nosaka, ka vâcu armijâ pastâv èetras karavîru kastas: ìenerâlitâte, virsniecîba, apakðvirsniecîba un vienkârðo karavîru masa. Strikti noteiktas lînijas iezîmçja un nosacîja, ko viena vai otra kasta drîkstçja atïauties un ko ne. Tâ, piemçra dçï. nekad nebija gadîjies, ka kâds ìenerâlis izrâda savas
emocijas pret kâdu virsnieku, to apkampjot... Ðo mûþseno tradiciju tomçr pârkâpa Holmas cietoksnî. Ðajos ârkârtçjos apstâkïos izðíiroðais faktors bija vienîgi tikai virs un tradicijas ðeit klusçja un atkâpâs... Un tâ notika,ka, apbalvojot kapteini Bîkeru ar Bruòinieka pakâpes Dzelzskrustu, ìenerâlis Ðçrers, apsveicot apbalvoto, to lielâ sirsnîbâ apkampa! Vai pieminçt to, ka abiem arî acu kaktiòi toreiz nepalika sausi? Kapteinis Bîkers vçl ilgi un varonîgi aizstâvçja par atslçgas punktu kïuvuðo atbalsta punktu — GPU cietuma drupas. Liktenim tomçr bija labpaticies, ka Bruòinieka krusta kavalieris krita èetras dienas pirms Holmas cietokðòa atbrîvoðanas... Labi, ka viòð pats to nekad
neuzzinâja... Jâpatur prâtâ tâs ziemas arktiskais aukstums. Tâ iespaidâ visa mûsu dzîve cietoksnî pamatîgi pârveidojâs. Uzradâs visâdas problçmas. Seviðías grûtîbas sagâdâja sasaluðâs pârtikas vielas. Bet pie visa ar laiku pierada un atrada veidus, kâ problçmas atrisinât. Tad tâm nepiegrieza vairs nekâdu uzmanîbu. Lielas nepatikðanas tomçr sagâdâja sasaluðâ maize. Klaipi bija jâsadala starp karavîriem vienlîdzîgâs daïâs un mazos gabaliòos. Bet kâ lai to izdara? Mçìinâja cirvjus, bet ar tiem allaþ atðíçlâs visai daþâda lieluma gabali. Beidzot nosprieda, ka. lai sadalîtu maizes kukuli lîdzîgâs daïâs, jâlieto asi zâìîði. Zâìçðanas iznâkumâ raduðâs maizes "skaidas" pielika zupai. Tâ nevienam nenodarîja
pârestîbu. Nevienu neinteresçja, kâ karavîri apstrâdâja sasaluðo maizes klucîti, sagatavojot to çðanai. Lai sasaluðo pârtiku pârveidotu, izstrâdâja visâdas metodes. Visâs metodçs galveno lomu spçlçja kâda kurinâmâ ierîce. Asprâtîgi kaujinieki pat sadalîja apgâdes torpçdu dzelzs apvalkus îsâkos gabalos un izgatavoja no tiem provizoriskas krâsniòas. Paði sauca tâs par kamîniem. Pie spirgtâs liesmiòas varçja ne tikvien apsildîties paði, bet arî atkausçt sasaluðo maizi. Uz ðiem kamîniem varçja pat uzsildît kafiju... Tie tik bija kamîni! Visai impozants skats atklâjâs naksnîgajâs stundâs,kad pâr kaujas lauku lidinâjâs daþâdâs krâsâs spîdoða municija. Parastais piía melnums
tagad bija loþu spietailuminçts. Gribçjâs ïauties uzburtâs vîzijas skaistumam. Bet apziòas skaudrâs ðíautnes brîdinâja neaizrauties ar ðâdâm çrtîbâm. Tâ atgâdinâja, ka uz katras spîdoðâs lodîtes spârniem sçdçja kaulainâ vecene... Un tâ ceïoja lodei vienmçr lîdzi, cerîbâ, ka ðauðalas un aukstas tirpas pârskrçja mugurai un visiem kauliem. Brrr! Un tûdaï ðis skats likâs krietni vien mazâk fascinçjoðs. Vai nebija tomçr daudz labâk, ja ðâva ar parasto municiju? Neredzamâs briesmas nebija jâgaida. Tâs piezagâs bez gaidîðanas. Un cik labi ir tiem, kas nezin... Skaisti lieli koki greznoja mums ierâdîtâ frontes iecirkòa tieðo aizmuguri. Dziïumâ aiz tiem pletâs milzîgi liels un garð zirgu stallis. Toreiz tur mitinâjâs baltraibi zirgi. Tagad pazuduði un
sakropïoti bija koki, jau sen kâ nodedzis bija stallis un pazuduði bija arî zirgi. Artilçrijas saðíaidîti v'ai sadeguði. Izmantojot kâdu klusâku brîdi, aizgâju apciemot draugus blakus bunkurâ. Atgrieþoties, nodeguðâ zirgu staïïa tuvumâ savâdâ kârtâ tikai tagad ievçroju kupenâs iegrimuðu mazu nojumîti. Tai garâm ejot, saules atstars iedzçla acî. Kas gan varçja tâ spîdçt ðâdâ postaþas nostûrî? Lai pârliecinâtos, paspçru pâris soïus sâòus. Starp veciem maisiem gulçja sidrabaini balta konservu kârbiòa. Pacçlu maisa stûri. Jâ, tur jau bija pusmaisa pilnums skaistâm kârbiòâm. Neuzticîgi apkârt palûkojies, steidzîgi piebâzu pilnas kabatas ar konserviem. Pârpalikuðâs noslçpu dziïâk nojumes stûra tumsâ. Dârgais atradums bija jânoslçpj
garâmgâjçju ziòkârîgajiem skatiem. Priecîgs devos atpakaï uz mûsu bunkuru. Nu varçjâm atïauties drusku papilddevas noliesçjuðajâ çdiena kartç... Vçlâk uzmâcâs domas, kâ tas varçja gadîties, ka neviens cits nebija atklâjis ðo gardumu maisu pirms manis? Laikam nevienam nebija iznâcis tur garâm iet tieði tai laikâ, kad saules staru leòíis atstaroja liktenîgo signâlu. Kâda sagadîðanâs? Bija skaidrs, ka kâds karavîrs vai gûsteknis zinâja par ðo noslçpumu un pa laikam atzagâs papildinât pârtikas devas. Bet laika tecçjumâ konservu maisa zinâtâjs varbût aizsteidzâs uz turieni, kur ðâdu zemes mantu vairs nevajaga. un visa bagâtîba palika bez saimnieka it vientuïa. Un tad man gadîjâs tai nejauði uzkulties virsû....
Nogarðojot sidrabaino kârbiòu saturu, atklâjâs, ka tâs saturçja bezgala garðîgas portugâïu sardînes. Mans atradums bija neatsverams, jauks un nesamaksâjams mûsu vârgâs pârtikas papildinâjums. Itin bieþi tagad aizzagos uz tikai man zinâmo nojumîti. To darîju lielâkoties un parasti naktîs, lai ðajâs slepenajâs gaitâs neviens mani nevarçtu novçrot. Cilvçks grib dzîvot un tamdçï ir egoists. Tâds ir dabas iekârtots nolikums: arvien mçìinât saglabât sevi cerîbâ, ka... Mana papildus pârtikas noliktava darbojâs ar labâm sekmçm visai ilgu laiku, un slçptuvîtç krâjumi jau gâja uz beigâm, kad kâdu nakti vairs nevarçju atrast nojumi. Kâ apstulbis tekâju apkârt, bet viss izlikâs kâ sveðs un nekad iepriekð neredzçts. Acîm redzot, kâda
nomaldîjusies granâta bija uzodusi manu slepeno papildus pârtikas krâjumu noliktavu un to pamatîgi saârdîjusi... Bijâm paspçjuði garðîgâs sardînes ârkârtîgi iecienît. Tieði tamdçï ðis likteòa sitiens trâpîja mûs pavisam nelâgâ vietâ. Kâ vienmçr dzîvç, zaudçtâ vçrtîbu tâ îsteni saprotam tikai tad, kad kaut kâ vairs nav. Mums nu atlika vienîgi kavçties patîkamâs atmiòâs, ik pa laikam norijot mutç sakrâjuðâs siekalas... Tautas mutç bieþi dzird izteicienu: — "garðo pçc suòa!" Kaut kam lîdzîgi garðoja arî mûsu kopkatla izsniegtâs viras. "Gulaða lielgabala" viras jau labu laiku garðoja tâ savâdi, it kâ salkani... Tâ kâ nebija speciâla pamata aizdomâm, sâkumâ nepiegriezâm ðim apstâklim nekâdu ievçrîbu. Bet kad ðî îpatnçjâ
piegarða ne tikvien nepazuda, bet vçl pastiprinâjâs, sâkâm interesçties un meklçt izskaidrojumu. Ðîs akcijas iznâkumâ uzzinâjâm, ka nelâgais salkanums zupâs bija vedams sakarâ ar tur pievienoto zirgu gaïu... Neskatoties uz to, ka jau ilgâku laiku bijâm ðîs viras çduði, nu sâkâs grûtîbas. Karotâji vairs nevarçja zupâm virsû skatîties, un tiem nedaudziem, kam bija vienalga, tagad sâkâs zelta laiki... Cilvçks tomçr bija savâds radîjums! Bet bada laikâ velns muðas çd. Un tas mâca pierast pie visa. Tâ pie visa pieradâm arî mçs, smalkie kundziòi... Mâcîjâmies cienît jebkuru çdienu, zirgu gaïas zupas ieskaitot. Un ne tik tas vien. Ielenkuma beigu posmâ, kad nesaðíaiditas lauku virtuves visâ cietokðòa rajonâ vairs
nevarçja atrast, mçs ar izjustu labsajûtu atcerçjâmies tos labos laikus, kad kopkatls vçl izsniedza garðîgas zirgu gaïas zupas... O tempora, o mores...! Uz pavasara pusi cietokðòa aizstâvju uzturs sastâvçja tikai no tâ sauktâs sausâs devas un kaut kâda, kafijai vai tçjai lîdzîga ðíidruma. Tad daþkârt pa bunkura stûriem dzirdçja karotâjus sapòojam: — kaut jel kâdreiz dzîvç dabûtu atkal iestrçbt mçriòu siltas zupas... tikai pârmaiòas dçï... Holmas cietoksnis izcçlâs, cita starpâ, arî ar to, ka viss ðeit bija savâdâks. Tas attiecâs arî uz mûsu bunkuru. Arî tas savâ bûtîbâ bija îpatns. To bijâm iekârtojuði kâdas nodeguðas mâjas puspagrabâ un tajâ varçjâm kustçties tikai tupus un râpus. Virs
puspagraba uzbûvçjâm masîvu griestu kârtu, kas pasargâtu no artilçrijas vai granâtmetçju uguns. Tagad viss bija piesnidzis un pieputinâts un arî sasalis. Nu tas veidoja stipru patvertni. Kâ tâds tas bija pieòçmis apkârtnes pelçko un gaiði pelçko iekrâsojumu un pilnîgi iekïâvâs apvidû. Karojot normâlos frontes apstâkïos, bunkurs bija vieta, kur karotâjs varçja atvilkt elpu un izslieties visâ augumâ, tai paðâ laikâ jûtoties samçrâ droðs. Tâ kâ mûsu bunkura griesti bija sliekðòa augstumâ, tajâ ierâpojâm. Tâ vienâ galâ pastâvîgi kvçloja èuguna krâsniòa. Dienesta norîkojumu kârtîbâ viens vîrs allaþ gâdâja par to, lai krâsniòa pildîtu tai paredzçto uzdevumu. Ik reizes ieklûpot bunkurâ, sejâ iesitâs milzîgs
karstuma vilnis. Un tikko tajâ ievçlies, katrs tûdaï uzmeklçja brîvu vietu starp gulçtâjiem un lîda tajâ iekðâ.Vienalga, vai lielgabali ðâva vai lidotâji izmeta torpçdas, visi tûdaï aizmiga, lai pçc pâris stundâm atkal dotos no siltâs vietas laukâ. Kâ nebûs grûti iedomâties, biezi saìçrbtiem guïot pârkurinâtâ bunkurâ, karotâji pagalam sasvîda un dabûja pat slapjus kreklus. Krâsniòas kurinâtâjs bieþi vien pârcentâs un nokveldinâja to pagalam sarkanu. Tâdâs reizçs temperatûra bunkurâ sakâpa ârkârtîgi augstu un svila pat ausis... Bet karotâji nebija ðeit ieraduðies, lai izvçlçtos. Tiem bija jâpieòem viss tâ. kâ tas nâca. Un mçs to tâ arî pieòçmâm. Lîdz slapjiem krekliem pârsvîduðie karotâji metâs no bunkura karstuma
Krievijas ziemas nakts puteòos, vçtrâs un arktiskâ salâ. Tad, uz vçdera lienot un ar elkoòiem airçjoties, virzîjâs pa ledû pârvçrtuðos taku uz savâm posteòu vietâm. Uz vçdera lîðanu piekopa, jo boïðeviku loþmetçju uguns bija ievizçta un gûlâs turpat pirksta platumâ virs mûsu mugurâm. Gadîjâs pat, ka daþi norâvâs kârtîgas strîpas pâr mugurâm, ja nebija pietiekami pazemîgi lîduði... Strîpas tad ârstçja dienâm ilgi, bet muguras bija kïuvuðas itin lokanas... Tâ gâja, ja nerespektçja kara ikdienas nopietnîbu! Vislielâkais brînums tomçr bija, ka neskatoties uz visâm grûtîbâm un neregulâritâtçm, nenovçroja, ka kâds bûtu saslimis. Nevienam nebija pat iesnu... Un tâ visus Holmas cietokðòa mçneðus. Ðajâ sakarîbâ paði mçïojâm, ka tam, ko liktens
iemîïojis, tas pat vistrakâkajos apstâkïos nesûta ne tik daudz kâ iesnas. Citu atmiòu starpâ seviðíi asi izdalâs epizode, ko piedzîvojâm kâdu svçtdienas pçcpusdienu. Saules staru zelts lija pâr Holmas cietokðòa ðâviòu dûmu nomelnoto sniegu, kas ður tur râdîja gaiðâku plankumiòu. Visapkârt valdîja nepierasts un savâds miers un klusums, kâds labi piederas svçtdienas pçcpusdienai. Uz muguras sniegâ atgâzies, raudzîjos debess zilumâ un ïâvos sapòiem ar vaïçjâm acîm. Domas neviïus aizklîda netveramos tâlumos, un uz brîdi aizmirsâs dzîves rûgtâ tieðamîba visapkârt. Domâju par visu to, kas pasaulç vçrtîgs, labs un skaists. Bet kâda tam visam jçga, ja mums ðeit jâsmok kâ stûrî iedzîtiem zvçriem.
Kaut kur dzîve vçl ir dzîves vçrta, bet mçs esam noíerti lamatâs. Mçs velkam savu noþçlojamo eksistenci kâ ar Damokla zobenu virs galvas. Zobens varçja atraisîties kuru katru mirkli un saðíaidît galvu. Gandrîz vai atbaidoðs klusums. Bet tad to pârtrauc jautra èivinâðana. Skatos un ieraugu uzkrîtoði mazu putniòu, kas lçkâ turpat netâlu virs manis artilçrijas saðíaidîtâ bçrza ðíçpelçs. Tas izskatâs varen jautrs un priecîgs. Nu lasîju mazajam nebçdniekam pamâcîbu: tu mazais, jautrais draugs! Kam esi tik neprâtîgs un kavç laiku uz nâvi notiesâtam, kas nevar no ðî nolâdçtâ sprosta izlauzties? Kas gan tev te bûtu ko meklçt? Kukaiòu visur citur ir daudz vairâk nekâ ðajos saârdîtajos kokos. Tu taèu esi savu
spârnu pavçlnieks, kam nelaidies tâlu projâm. Projâm no ðî neðpetnâ zemes nostûra, kur nâve un iznîcîba dzîres svin... Un ja tev tas nav skaidrs, tad es tev to pateikðu, ka starplauku pârlidojot, paroli tev neviens neprasîs... un nevienâ virzienâ! Tâtad, rîkojies un sveicini brîvîbu tur tâlu aiz trejdeviòiem kalniem, kad tur nonâc. Un kâdreiz noskaiti lûgðanu par visu to, ko ðeit redzçji... Vai jâ? Bet brîvais un neprâtîgais putns, kam visas iespçjas brîvam pazust no ðî neðpetnâ cietokðòa, kur izkûp viena dzîvîba pçc otras, to nedara. Tâ vietâ tas jautri lçkâ pa sakropïotâ koka zariem, izmantodams paðreizçjâ brîþa miermîlîgo klusumu, kas katru mirkli var pârvçrsties draudoðâ ellç un aprît mazo putniòu reizç ar simtiem citu jaunu dzîvot gribçtâju...
Vai bûs vçl kâdreiz lemts redzçt kaut ko no tâ, kas sirdij tuvs un nepiecieðams? Vai bûs? Lîdz ar pçkðòu vçja brâzmu kâ atbilde uz pçdçjo jautâjumu mûsu pozicijâm pârðalca asi cirstas boïðeviku loþmetçja kârtas: — Tra-tra-ta-ta-taâââ, tra-tra-ta-ta-taâââ! Un tad ðîm izaicinoðâm loþu ðaltîm atsaucâs citas. Beidzot balsis pacçla arî mûsu ieroèi, un tâ drîzi vien viss mûsu frontes iecirknis elsoja dziïas uguns izmaiòas kaismç... Biju jau pazudis bunkurâ, un viens man bija skaidrs: ja vien kâdreiz dzîvs izkïûðu no ðîs pekles, allaþ atcerçðos ðo kluso svçtdienas pçcpusdienas meditâciju un sprediíi elles priekðtelpâ... Dziïajâm sniega kupenâm piemita slavçjama îpaðîba — boïðeviku granâtas
tajâs bieþi vien nesprâga. Tâm vajadzçja uzsisties uz cieta pamata, lai eksplodçtu. Tâ bija mûsu laime daudzos gadîjumos... Viesuïuguns beidzâs. Trauksme! Kâ parasts, pçc ikviena viesuïuguns brâziena vçl ður tur krita pa retai granâtai, bet citâdi viss bija savâdi kluss. Krita biezs, austrumu vçja dzîts sniegs. Tas nelâgi sitâs mûsu sakarsuðajâs sejâs. Mûsu acis nemitîgi urbâs puteòa baltajâs vçrpetçs priekðlaukâ, mçìinot saskatît ko aizdomîgu, bet bez panâkumiem. Ðis bija savâds rîts. Vienu brîdi man likâs, ka saklausîju metallisku skaòu. Pavisam sasprindzis klausîjos ar milzîgu piepûli atkal. Bet viss, ko varçja sadzirdçt, bija skaudrâ vçja gaudoðana. Bet kas te ðorît notika? Nupat metalliska skaòa, tagad, likâs, degunâ iesitâs
marchorkas smaka. Un tad pçkðòi likâs, ka puteòa grieztâ sniega vçrpete nedabîgi sakustçjâs un acu priekðâ viss sâka òirbçt un grîïoties... Uguni! Un karotâji ðâva baltâ puteòa vçrpetçs, îsti nemaz neredzot kam. Bet tad drîzi jau arî varçja redzçt, ka apmçram piecpadsmit soïus no mûsu pozicijâm lîgojâs, bruka, lûza un juka baltu eglîðu masa un boïðeviku kâjnieki aiz tâs un starp to. Nu gâzâm zemç íçdi pçc íçdes, lîdz jaunas vairs nesagaidîjâm... Ar boïðeviku tâ rîta velniðíîgo plânu visâ pilnîbâ iepazinâmies, pçc kaujas nopratinot saòemtos gûstekòus. Bija izgudrots pavisam bezdievîgs triks, kas balstîjâs uz psîcholoìiskas viltîbas. Katrs sarkanarmietis vienâ rokâ turçja sev priekðâ balti apsmidzinâtu eglîti tâ, lai tâs
zari cieði sakïautos ar blakus nesto eglîti. Otrâ rokâ katram bija tâ sauktâ "kazas kâja" — septiòdesmitdivreiz ðaujamâ maðînpistole. Ðâdâ veidâ lçnâm tuvojoties, uzbrucçji varçtu palikt nepamanîti art bez puteòa sniegu palîdzîbas... Balto eglîðu "sçta" bija vienreizçjs maskçðanâs sasniegums, tas jâatzîst! Viltîbas izveðana: slçpjoties aiz eglîðu sçtas, pievirzîties mûsu pozicijâm tik tuvu, lai ar nâkoðo soli jau bûtu mûsu slçpòos. Tad nosviest eglîti un triekt mûsu rindâs iznîcinâtâju automâtisko ieroèu uguni... Ja plâns bûtu izdevies — neviens mûsçjais tâ rîta uzbrukumu nebûtu pârdzîvojis. Tas nu bija pavisam skaidrs! Kad mums likâs, ka nav vairs neviena uzbrucçja, kas varçtu izrâdîties mums bîstams, pârstâja strâdât mûsu kaulu
zâìi, un pâr mûsu frontes iecirkni atkal nolaidâs liels miers un klusums. Neviens nevarçtu pateikt, ka te vçl nesen elsoja smaga un nikna kauja. Pa to laiku bija kïuvis jau itin gaiðs, un nu jau varçja redzçt, kâ izskatîjâs starplauks mûsu poziciju priekðâ. Ðî rîta boïðeviku uzbrukums bija atstâjis mûsu poziciju tieðâ tuvumâ milzîgu krituðo valni. To jau varçja arî saprast. Nebija taèu nekâdu iespçju atkâpties, ja bija tik tuvu mûsu pozicijâm. Visus noguldîja mûsu ieroèi. Vajadzçja tikai redzçt strâdâjam mûsu lidmaðînas âtrðâvçju loþmetçju... Ar to vienu paðu jau bûtu pieticis. Starp krituðajiem lielâ nekârtîbâ redzçja izsvaidîtas baltâs eglîtes, krustâm ðíçrsâm izjauktas. Bet drîzi vien viss kaujas lauks
apsniga — maz vien vairs kas liecinâja, ka tepat netâlu no mums gulçja cilvçku masa, kas vçl nebija paspçjusi pat atdzist... Kas to varçja pateikt, kas bija laimîgâki — tie tur mûsu poziciju priekðâ uz mûþiem apklusuðie vai mçs, kas vçl dzirdçjâm, darbojâmies un jutâm? Un tad nedaudz vçlâk arî es varçju vairs tikai dzirdçt un just... just bezgala skaudras sâpes... Bet par to runâsim, kad bûsim tik tâlu. Kâ jau agrâk pieminçju, mçs daudzçjâdâ ziòâ bijâm paðapgâdnieki. Lai tikai atceramies apìçrba gabalu akcijas. Jau pieminçju arî mûsu cenðanos iegût personîgâ lietoðanâ "kazu kâjas", kas bija daudz pârâkas par vâcu maðînpistoli. Tagad, kad boïðeviki paði bija pienesusi simtiem kâroto ieroèu tepat mûsu deguna
priekðâ, vajadzçja tikai pastiept roku un izvçlçties kâdu ðâviòu nesadragâtu ðaujamo. Tâ arî darîjâm. Un drîzi vien visiem bija sava "kazas kâja". Palika pâri lielâks daudzums vçrtîgo ieroèu. Tos nodevâm noliktavâm izdalîðanai citâm vienîbâm. Nâkoðâ dienâ dzirdçjâm, ka maðînpistoles izíertas tik neiedomâjami âtri, ka nevarçjuði pat attapties. Mçdz teikt, ka katram labumam lîdzi nâkot arî zinâms sliktums. Ðoreiz mûsu sliktums izrâdîjâs tas, ka tik daudz stobriem nepietika municijas. Jâatceras, ka "kazu kâjas" ripveidîgâ magazîna ierija sevî septiòdesmit divas patronas un kaujâ tâs âtri iztukðojâs. Normâlos frontes apstâkïos varçtu noorganizçt izlûkoðanas iebrukumu boïðeviku pozicijâs un tuvâkâ aizmugurç
un pârvest municiju visam bataljonam. Mûsu apstâkïos ðâdus luksus gâjienus nevarçjâm atïauties, un tamdçï bija vien jâgrieþas pie gaisa spçku vadîbas un jâpasûta krievu maðînpistoïu municija. Vâcu aizmugures noliktavas glabâja milzîgus visâdu municiju krâjumus, kas krita vâcu rokâs kara sâkuma posmâ. Nu bija pienâcis laiks sâkt ðos krâjumus izlietot pret ðo krâjumu kâdreizçjiem îpaðniekiem. Tâds ir kara laiks! Ðeit vietâ atcerçties, ka kara sâkumâ Hitlers ar speciâlu pavçli aizliedza vâcu ordeòus pieðíirt ârzemniekiem. Ârzemnieku apbalvoðanai nodibinâja veselu rindu citus, tikai tiem pieðíiramus, kâ mçs tos saucâm, "bïen-dakus". Krievu brîvprâtîgie bija sajûsminâti arî par tiem. Tâpat lietuvieði. Bet latvieðu karotâjiem
deguns turçjâs daudz augstâk. Mûsu nostâju spârnoja doma par izlieto asiòu vçrtîbu. Mçs uzskatîjâm, ka latvieðu karotâja asinis ir vismaz tikpat augstu vçrtçjamas kâ vâcu...! Un izejot no ðî loìiskâ sprieduma, ieskatîjâm, ka latvieðiem pienâkas tie paði apbalvojumi, kas mûsu vâcu kara draugiem! Jau janvâra beigu cçlienâ pçc kâda sekmîgi atsista boïðeviku uzbrukuma mani un pâris vâcu puiðus stâdîja priekðâ apbalvoðanai ar Dzelzskrusta otrâs pakâpes ordeni. Pçc daþâm dienâm abus vâcu karotâjus izsauca uz kaujas iecirkòa komandanta bunkuru. Kad tie atgriezâs vienîbâ, pie abu krûtîm izaicinoði gailçja meln-balt-sarka-nâs lentçs iekârti Dzelzskrusti. Sâkumâ domâju, ka vçlâk varbût uz
iecirkòa komandiera komandpunktu aicinâs ari mani. Aiztecçja vairâkas dienas, un nekas nenotika. Pie sevis klusîbâ nospriedu, ka man kâ ârzemniekam ðo apbalvojumu laikam nekad neredzçt. Daudzkârt virs mûsu cietokðòa rajona izmeta boïðeviku propagandas skrejlapas ar visdaþâdâkâm ideju apakðstrâvâm. To teksti lielâko tiesu bija ïoti naivi un, tâ sakot, ar baltiem diegiem ðûti. Tamdçï vâcu karavîri uz skrejlapâm nopietni neuzíçrâs. Bija pat lozungi no komunistu partijas vârdnîcâm, kas vâcieðiem pavisam nebija pazîstami un tamdçï neatstâja ne mazâko iespaidu. Bet cita starpâ bija kâds pslcholoìiski dziïi pamatots un tâpçc pavisam bîstams propagandas materiâls. ÐI skrejlapa ar zîmçjumu un tekstu uz tâs.
Fotomontâþas ceïâ skrejlapa attçloja vâcu karavîra sievas guïamistabu ar paða karavîra fotogrâfiju pie sienas. Uz krçsliem un galdiòa nekârtîbâ sasviesti daþâdi apìçrba gabali, sievietes un vîrieða. Gultâ aizmigusi blonda "Annchen" tipa sieviete, tai blakus melniem matiem un bârdu piegulçtâjs — acîm redzams ârzemnieks... Un tad uzraksti: "Kamçr vâcu karavîri cînâs frontç, vienpadsmit miljoni ârzemniekustrâdnieku—uzturas Vâcijâ, kur Hitlers tos aizvilinâjis vai atvedis, kamçr miljoniem vâcu vîru bezjçdzîgi un bezmçríîgi krît Austrumu frontç." Lûk, kur slçpâs riebîga intriga! Ilgie laika posmi, kas parasti ðíîra karotâjus no viòu ìimençm, padarîja ðâda veida propagandas âíus par pavisam bîstamiem
ieroèiem. Tas seviðíi sakâms par militâro neveiksmju periodiem. Uz tiem tas attiecâs visefektîgâk un visvairâk. Kâ labi saprotams, boïðeviki gribçja ieòemt un iznîcinât Holmu ar vienalga kâdiem zaudçjumiem un visiem to rîcîbâ esoðiem lîdzekïiem. Holmas cietoksnis, mazâ saliòa lielajâ meþu un purvâju apvidû, aizsprostoja ceïu visai ìenerâïa Purkâjeva treðajai boïðeviku triecienarmijai uz rietumiem, Latviju un Igauniju, kas bija boïðeviku tâlâkais operatîvais mçríis. ÐI apsvçruma dçï uzbrukumi cietoksnim kïuva arvien niknâki un niknâki. Boïðeviki dzina kaujâs arvien lielâkas kâjnieku masas cerîbâ, ka, cînoties pagalam pârguruði un pret daudzkârtçju pârspçku, varbût viòu
spiedienu neizturçsim... Pret mûsu pozicijâm raidîja uzbrukumus gan dienâs, gan arî naktîs. Visu laiku mçìinâja atrast mûsu lînijâs vâjâku vietu, no kurienes uzspridzinât visu cietoksni. Bet laimîgâ kârtâ boïðevikiem neizdevâs tâdu vietu mûsu cietokðòa aizsardzîbas pozicijâs atrast. Tiem atlika tikai dzît kâjnieku masas mûsu iznîcinoðajâ uguni... Vçstures skatîjumâ krievu karavadoòi arvien operçja ar masâm un nerçíinâjâs ar zaudçjumiem. Cilvçku lielajâ vergu impçrijai bija pietiekami. Arî boïðeviki varçja atïauties nerçíinâties ar zaudçjumiem, jo viòu rîcîbâ bija tûkstoðiem sibirieðu, kas tikko ieraduðies no tâlajiem austrumiem, lai glâbtu Maskavu un tâs valdnieka, ûsainâ gruzîna, plânus.
Mûsu spçki tai paðâ laikâ ne vien nevarçja tikt papildinâti, bet katru minûti diltin dila. Dila nepârtraukti, tai paðâ laikâ laupot mums katru izdevîbu kaut cik atpûsties... Mûs sita un dauzîja nepârtraukti. Boïðeviki spçlçja arî uz ðo stîgu. Pârguruðos karotâjus vieglâk pârspçt... Un mçs prasîjâm viens otram: cik ilgi viss vçl varçs tâ iet un turpinâties? Bet tik gudrs nebija neviens, kas varçtu pareizi atbildçt uz ðo jautâjumu... Jau agrâk pieminçju stratçìiski vissvarîgâko punktu Holmas cietoksnî — bijuðo GPU cietumu. Tagad cietokðòa aizstâvju rîcîbâ bija vairs tikai ðî markantâ cietuma mûri un drupas. Vairâkstâvîgais liela apmçra akmeòu un íieìeïu cietuma masîvs pats izskatîjâs kâ cietoksnis. Tajâ bija vairâk desmit istabu.
Ârçjâs tâpat kâ iekðçjâs sienas ' lielajai celtnei bija bieza mûra. Èeka jokus nepazina. Visam vajadzçja bût stingram un droðam. GPU cietums atradâs itin padziïi pilsçtas iekðienç. Bet tiekdamies pçc ðî prestiþu cçlçja objekta, boïðeviki aizmirsa zaudçjumu rûgtumu. Uz mûsu aizstâvçðanâs pozicijâm ðajâ vietâ attîstîja nepârtrauktu spiedienu. Ðî spiediena iznâkumâ ar laiku mûsu pozicijâs atspieda atpakaï lîdz pat cietuma tieðam tuvumam. Ðeit galvenâ kauju lînija apstâjâs uz visu Holmas cietokðòa laiku... Ðeit tâ palika neiedragâta un nesadrupinâta... Bet ðis bija vienîgais ðâda veida ielocîjums Holmas cietokðòa aizstâvju poziciju lokâ. Abas puses apzinâjâs GPU
cietuma stratçìiskâs priekðrocîbas, un tâpçc ðî vieta izvçrtâs par visa cietokðòa galveno atbalsta punktu, un tâpçc arî cietuma drupâm uzbruka ar vislielâkajiem spçkiem un vairâkas reizes katru dienu. No cietuma drupâm varçja apkarot plaðu rajonu. Dabîgi, ka mçs izmantojâm ðîs priekðrocîbas. Bet ja boïðevikiem izdotos pâríert ðo punktu, to rîcîbâ nonâktu iespçja paralizçt visu cietokðòa iekðçjo dzîvi. No cietuma mûru augðçjiem stâviem atklâjâs ieskats mûsu cietokðòa vidienç lîdz pat Lovatas krastiem... Tamdçï GPU cietuma mûri bija kâ dadzis boïðeviku komandieru acîs, nemaz nerunâjot par prestiþa jautâjumu. Kâ tas gan izklausîjâs: vâcu asinssuòi, tâ boïðeviki mûs sauca, saimniekoja GPU cietumâ...
Vçl vairâk. Gadîjumâ, ja mçs zaudçtu ðo stratçìiski svarîgo punktu, mûsu aizstâvçðanâs pozicijâs bûtu jâatvelk daudz dziïâk pilsçtas iekðienç. Jâ, bet cií tâlu dziïâk tad mçs savas frontes lînijas vispâr vairs drîkstçjâm atvilkt? Tad jau mçs varçtu atspiest mûsu muguras pret cietokðòa otras puses aizstâvju mugurâm... Tad kaujas apstâkïos nedrîkstçtu vairs droði ðaut aiz bailçm, ka netrâpâm savçjiem. Mûsu cietokðòa rajons lîdz ar to bûtu pârvçrties par ðauru strîpiòu... Tâtad bija pavisam skaidrs — mçs vienkârði nevarçjâm atïauties pielaist ðâdu situâciju... Un nu bija mûsu reize izteikties: lai maksâ ko maksâdams, mums GPU cietuma drupas jâtur Noskaidroto iemeslu dçï ap GPU cietuma mûriem tad arî norisinâjâs
asiòainas un meþonîgi zvçrîgas kaujas. Pret ðo vietu vçrsa vismaz vienu spçcîgu uzbrukumu katru dienu, bet daudzkârt atbalsta punktam Uzbruka lîdz astoòâm reizçm dienâ. Un bieþi vien cietuma drupâm uzbruka boïðeviku kâjnieku masas vairâku smago tanku atbalstâ. Tankus apkaroja ar vienîgo mûsu iespçju — rokas granâtu saiðíiem. Ai, kâdas aknas prasîja ðâda tanku apkaroðana! Bet mçs jau pa ðo laiku bijâm iztrenç-juðies mednieki. Un bijâm auguði reizç ar uzdevumu... Mûsu laime vçl bija, ka èekisti savâ laikâ padomâjuði par to, ka Holmas cietokðòa aizstâvjiem vajadzçs masîvu, ârkârtîgi stipri nobûvçtu atbalsta punktu, kam daudz nekaitçja pat smagâko tanku lielgabalu granâtas. Labais biezo un masîvo sienu labirints un reþìis...
Visi jau sen zinâja, ka bieþi vien pirmajâ un daþkârt pat otrajâ stâvâ iebruka boïðeviki, bet augstâkajos stâvos saimniekoja cietokðòa aizstâvji. Ðeit nu bija izdevîba izlietot daþâdus izgudrojumus un improvâcijas. No kaujâm brîvajos brîþos karotâji gudroja, kâdus trikus varçtu pielietot nâkoðajâ kaujâ. Ka ðî nâkoðâ reize nepaies garâm un ka uz to nebûs ilgi jâgaida, par to bijâm visi vairâk kâ pârliecinâti. Mûru augðçjos stâvos uzglabâja visus izgudrojumus, ar kuru palîdzîbu sekmîgi apkarot boïðevikus, kad tiem atkal izdotos ielauzties apakðçjos stâvos. Bet ne katru reizi tiem tas izdevâs. Vçl kâ ðodien atceros to visai pagaro kârti, ar kuras palîdzîbu nolaida rokas granâtu saiðíus lîdz apakðçjo logu vietâm,
lai tad ar spçcîgu pasitienu iesviestu granâtas boïðevikiem uz galvas... Protams, viss bija jâdara, lietojot psîcholoìiju. Tas tâdâs reizçs nozîmçja, ka daþiem mûsçjiem itin atklâti riskçjot, bija jâsaista iebrucçju uzmanîba uz trepju telpas ðachtu nama vidienç. Citi pa to laiku rîkojâs ar speciâlizgudrojumiem no otras puses... Ir vispâr atzîts uzskats, it seviðíi militârâs aprindâs, ka brîvprâtîbas princips ir un paliek visu uzvaroðais. Tieði ðî iemesla dçï, uzstâdot kaujas grupas bîstamu uzdevumu veikðanai, vienîbu priekðnieki vadâs vienîgi no brîvprâtîbas principa. Tâda rîcîba bija droða íîla panâkumiem. Kaut arî kaujas ap GPU cietuma drupâm bija vairâk kâ zinâma veida medîbas, kas prasîja no dalîbniekiem itin
izcilas veiklîbas spçjas, kâ labi saprotams, zaudçjumi tomçr bija ïoti lieli. Varçtu uzmâkties jautâjums, kâpçc tad nekad nepietrûka izveicîgu un spçjîgu karotâju GPU cietuma drupu aizstâvju rindâs? Atbilde meklçjama apstâklî, ka par GPU cietuma drupu aizstâvju veiklîbas demonstrçjumiem runâja visa lielâ Holmas cietokðòa aizstâvju saime. Un tâ no mutes ausî ejot, ziòas allaþ mçdza pârveidoties, lîdz beidzot pat sîkâkâ nianse pieòçma impozantus apmçrus. GPU cietuma drupu aizstâvjus pavadîja speciâls slavas aureols. ÐI iemesla dçï karstgalvîgâkie karotâji no citâm vienîbâm allaþ pieteicâs nâkt cietuma drupu aizstâvjiem palîgâ, jo gribçja paði izjust ðo visu apbrînoto cîòu un bût tâs
dalîbnieki. Kauju dienâm mainoties ar kauju naktîm, pienâca diena, kad atkal mani stâdîja priekðâ apbalvoðanai. Ðoreiz kopâ ar mûsu bâliòu — Hermani Buðu un kâdu vâcu puisi. Bet atkal pçc daþâm dienâm uz iecirkòa priekðnieka komandpunktu izsauca tikai vâcu puisi vienu paðu. Arî tas atgriezâs koði dekorçts, un mums vçl pârliecinoðâk kïuva skaidrs, ka mums kâ otras ðíiras, gan tikai izcelsmes dçï, karotâjiem Dzelzkrustu pie savâm krûtîm nesajust. Karâtavu humora iespaidâ ar Hermani Buðu spriedâm, ka mums kâ otras ðíiras karotâjiem tieði un droði varçja pieðíirt otras ðíiras ordeni... Bet kas to deva? Nedaudz vçlâk trîs mûsu bunkurus ar to aizstâvçðanâs pozicijâm piedalîja
bataljonam pa kreisi. Lîdz ar to mçs nonâcâm cita iecirkòa komandanta rîcîbâ. Bijâm pakïauti jaunâs vienîbas pavçlçm un iekïauti tâs apgâdes sistçmâ. Un atkal nâca smagu atvaires kauju dienas un naktis. Bez tâm Holmas cietoksnis nemaz nebija iedomâjams. Bet karavîra pienâkums bija tikai pildît tam uzdoto pienâkumu. Un to pildît nemaz nebija tik grûti, ja vien deva iespçju kârtîgi pierast pie apstâkïiem, kâdos tas jâdara. Bet Holmas cietoksnî pats liktens bija mums þçlîgs, jo ïâva tik pamatîgi pierast pie visa, kam sakars ar karavîra pienâkuma pildîðanu, kâ reti kur citur. Un tad gadîjâs, ka pçc kâdas ïoti smagas, bet arî sekmçm bagâtas atvaires kauju nakts mani atkal stâdîja priekðâ apbalvoðanai
ar Dzelzskrustu. Jau treðo reizi ne visai garâ laika sprîdî... Ikdienas karstâs un asâs pârbaudes mûsu frontes iecirknî mums allaþ laimçjâs izturçt izðíirîgi neiedragâ-tiem. Beidzot vienu rîtu visapkârt manîja to îpatno frontes apstâkïu nervozitâti, kas raksturîga gaisotnei pirms lieluzbrukumiem. Bieþi mainîjâs trauksmes ar to atsaukumiem. Varçja novçrot gan tanku, gan arî prettanku lielgabalu pieðauðanos pie mûsu poziciju mçríiem. Bija skaidrs, ka gatavojas kaut kas neikdieniðís. Boïðevikiem bija padomâ ðajâ frontes iecirknî kaut kas pavisam neðpetns, Tas bija skaidrs! Ienâca ziòojums, ka boïðeviku pieðauðanâs prasîjusi krituðos un lielâku skaitu ievainoto arî mûsu bataljona rajonâ.
Tâ kâ kopð Arnolda Dinsberga kriðanas mçs ar Hermani Buðu bijâm palikuði vienîgie latvieðu karotâji visâ cietoksnî, paði pie sevis spriedâm, ka pastâvçja labas izredzes, ka mçs tuvâkajâ nâkotnç pievienojamies pârçjiem mûsu krituðajiem draugiem. Vai tiksimies ar draugiem aizsaulç? Varbût..., varbût arî ne? ! Vai bija kâds. kas varçja mums to droði pateikt? Labi, ka toreiz vçl nezinâjâm, ka mums abiem vçl priekðâ trîsreiz tik ilgs kauju un cieðanu laiks ðeit pat Holmas cietoksnî! Iepriekðçjâ naktî pâri frontei bija ieraduðies pâris sarkanarmieði, kas ziòoja, ka iepretim mûsu aizsardzîbas lînijâm pçdçjâs dienâs ieraduðâs daudzas jaunas vienîbas, labi apgâdâtas un nobruòotas lîdz zobiem. Tas bija
apliecinâjums mûsu minçjumiem. Stâvoklis bija kritisks. Mums draudçja lieluzbrukums. Kâ parasts, katastrofisku izredþu reizçs ìenerâïa Ðçrera ðtâbs allaþ saòçma paða Hitlera speciâluzsauku-mus. Tie vienmçr sâkâs ar: — Mani mîïie Holmas cietokðòa varoòi! Uzsaukumi visumâ atgâdinâja, ka mûsu varonîgajai cîòai ir milzîga stratçìiski svarîga pozitîva nozîme vispârçjâ frontes skatîjumâ. Solîja arî, ka mûs atbrîvos, tiklîdz radîsies pirmâ izdevîba to darît. Apliecinâja arî. ka mçs neesam aizmirsti... Vienreiz bija pat pieminçts, ka mûsu brîvîbas stunda sitîs tad, kad bûs sagatavots lielais trieciens cauri Holmai uz Kaïiòinu un Maskavu... Sekoja uzmundrinâjums izturçt vçl ðo grûto laiku
lîdz mûsu galîgâs atbrîvoðanas stundai.... Saspîlçtîbâ un trauksmçs pagâja diena. Sâka krçslot. Domâs mçìinâjâm uzminçt, ko slçpa meþu masîvs aiz boïðeviku pozicijâm? Vai nevarçtu paðíirt egïu zariòus un paskatîties? Cik tûkstoðu sarkanarmieðu tur stâvçja izejas.pozicijâs. gaidot pavçli mesties mums pie rîkles...? Rijâm visi manâmi sanervozçjuðies un pamatoti baþîjâmies, kas bûs. kas notiks? Vai varbût boïðeviki pârtrauks bezjçdzîgos pârspçka uzbrukumus, kuru iznâkumâ paði arvien zaudçja tik ârkârtîgi daudz krituðo un ievainoto, kas vçl ilgi pçc kaujas vaidçja un sauca pçc palîdzîbas.. .? Tomçr nç! Tad arî sâkâs viens no necilvçcîgâkiem viesuïuguòiem. Tam bija
jâsagatavo ðis masveida lieluzbrukums. Zeme drebçja, gaiss auroja un kauca. Mûsu bunkurâ kïuva grûti elpot. Smiltis bira aiz kakla un acîs. Putekïu pilns gaiss... Un tâ tas ilga vai veselu stundu. Tad drausmîgais negaiss kïuva mierîgâks. Lîdz nori-mâs tik tâlu. ka ður tur krita vairs tikai pa atseviðíai granâtai, kas nu jau izklausîjâs kâ patîkama mûzika, salîdzinâjumâ ar ðausmâm iepriekð. Tad pat ari pienâca trauksmes pavçle. Vçl atceros, tas bija îsi pirms desmitiem vakarâ, kad visi pa galvu, pa kaklu metâs no bunkura laukâ, lai saliedçtu mûsu aizsardzîbas valni pret uzbrucçjiem. Bunkurâ parasti palika tikai krâsns kurinâtâjs un automâtisko ieroèu lenðu un kârbu pildîtâji un mums piegâdâtâji. Kad visi karotâji bija no bunkura laukâ, kâ
pçdçjais izvçlos arî es. Tâ bija izdevîga iespçja, ka varçja neatklâties ienaidnieka granâtu ðíembu iedarbîbai kaut daþas pâris minûtes... Uz mûsu kaujas pozicijâm veda tikai viena teka. Dienu un nakti pastâvîgâ lietoðanâ tâ jau sen bija kïuvusi par ledus iedobîti. Tikko izvçlos no bunkura, tûdaï uzsviedu kazkâjas maðînpistoli uz muguras, ar zobiem turot tâs siksnu un sâku kâ ronis veikliem elkoòu vçzieniem grozîties uz priekðu. Ieðïûktâ teka veda cauri dçïu sçtâ izðautam caurumam. Tâ kâ boïðeviku loþmetçju uguns ðajâ vietâ gulâs tikai kâdu sprîdi virs sniegotâ lauka, bija jâlien ðíçrskârtij pa apakðu. Sçtas ðíçrskârts bija virs manas muguras, kad satrûkos ne pa jokam. Boïðeviku loþmetçja kârta plosîja sçtas dçïus tepat
netâlu no manis un likâs, ka loþu virkne nâca uz manu pusi. Ieplaku tekas iedobîtç,cik vien varçju. Koka ðíçpelçm pa gaisu jûkot, loþu kârta pârðalca man pâri un aizskrçja pa kreisi. Cik varçja saskatît degoðo mâju apgaismojumâ, sçta bija pamatîgi saârdîta — dçïi ðíçpeïu ðíçpelçs. Jâ ður tur gaisâ uzlido pa sniega vai smilðu mâkonîtim, liecinot par granâtas eksploziju, tad pieradis fronti-nieks tâdas lietas maz vien ievçro. Ikdienas parâdîba, nekas seviðís. Tâ arî ðoreiz visapkârt krita pa granâtai, bet man bija jâdodas uz priekðu. Sâku atkal airçties tâlâk, bet tad arî ievçroju, ka uz priekðu vairs netieku... Biezâ apìçrba dçï nevarçju veikli kustçties. Tâpat balt-melnais maskçðanâs pârvalks kavçja savu tiesu. Kâdçï netiku
vairs no vietas? Kas noticis? Beidzot izdevâs sagriezt bruòucepuroto galvu iesâòus tik tâlu, lai varçtu saskatît, kas par vainu. Atklâjâs, ka maskçðanâs pârvalks aizíçries sçtas ðíçrskoka naglâ... Stiepu roku, lai atsvabinâtu pârvalku no aresta, bet tai paðâ mirklî turpat plîsa apdullinoðs sprâdziens, turpat priekðâ. Neskubinâts atkal ieplaku tekas iedobîtç, galvu nedabîgi sagriezis... Centos slçpt galvu, cik vien iespçjams. Nejauka piía un zçveles smaka iesitâs degunâ, un pâr bruòucepuroto galvu un mani paði nobira karstu ðíembu, ledus un sasaluðas zemes smalkumu lietus. Pârsteigts konstatçju, ka neesmu ne beigts, nedz ari ievainots. Tas bija itin svarîgs konstatçjums, jo kâdreiz un itin bieþi gadîjâs, ka atrada karotâju neievainotu, bet tomçr beigtu...
Pazîstamâs degoðâs sâpes nesajûtu. Atvçru acis un tûdaï arî ievçroju, ka pâris soïu priekðâ uz taciòas granâtas tieðs trâpîjums sasaluðajâ zemç izrâvis paprâvu bedrîti. Tâ raudzîjâs man pretim kâ bîstams akacis. Bet bîstams vai ne, vienâ acumirklî biju ðajâ akacî iekðâ... Tikai tagad varçju îsti atelsties un atvilkt elpu. Tad arî aptvçru, ka esmu pagalam nosvîdis. Nu arî sapratu visu, kas nupat ðeit bija norisinâjies. Un sapratu arî to, kâ viss bûtu izskatîjies, ja mans maskçðanâs pârvalks nebûtu aizíçries sçtas naglâ... Un tas tajâ sekundç... Karotâjs nekur nevarçja justies tik droðs kâ tikko izrautajâ granâtas bedrç. Ðeit nomierinâjos no pârdzîvotâ, sakopoju domas un spçkus, lai dotos pie pârçjiem. Granâtu kaucienus un to sprâdzienu
bûkðíus vairs neievçroju. Pirms doðanâs uz fronti man jautâja, kam es îsti ticot? Drusku padomâjis, atbildçju, ka absolûti nekam. Vçlâk, guïot kara lauka slimnîcâ, bieþi jo bieþi atgriezos pie ðî zîmîgâ gadîjuma manâ Holmas cietokðòa kauju laikâ... Un Lija jâatzîst, ka daþkârt notika savâdas lietas. To var daþâdi nosaukt, bet bija kâda Vara, kas liek visam notikt zinâmâ, iepriekð paredzçtâ un stingri noteiktâ kârtîbâ... Viss. kas notiek vai arî nenotiek — notiek tâ, kâ tas zvaigþòu rakstos iepriekð paredzçts... Ieðaut aizdedzinoðo municiju mâju salmu jumtos bija sens boïðeviku paòçmiens. Nebija ilgi jâgaida, kad no jumtiem izðâvâs pirmâs liesmu mçles, un itin drîz mûsu aizmugure bija gaiði
iluminçta. Ienaidnieks redzçja visu, kas notiek mûsu pusç. Mums tâdçjâdi òçma ari apmeðanâs vietas. Tâdâs reizçs nekâda satiksme nebija ieteicama. Tâ ari ðoreiz. Mums aiz muguras dega viena no nedaudzajâm vçl atlikuðajâm mâjâm. Viss apkârtnes sniegotais lauks atblâzmoja ðo liesmu zaigu. Sçdçju uz ceïa blakus mûsu lidmaðînas âtrðâvçjam loþmetçjam un tâ apkalpei. Jauna vanaga acîm urbos starplaukâ un asi vçroju boïðeviku poziciju strîpu iepretim guloðajâ meþmalâ. Varçja redzçt daþus boïðeviku strçlniekus lçni sniegâ lienot uz mûsu pusi. Pçkðòs patðautenes ðvirksts nogâza mani aizsegâ. Pieceïoties ievçroju, ka blakus karotâjs neceïas augðâ, bet klusçdams mçtâjas ar rokâm. Satraukumâ
pazaudçju piesardzîbas apziòu un kaujas apstâkïu nopietnîbu. Kâjâs pielecis, metos pie pakrituðâ. Bet tad jau viòð bija beidzis kustçties. Atlika tikai konstatçt, ka jaunais vâcu puisis Francis kritis ar ienaidnieka lodi kaklâ... Pirms kâda laika, klusâkâ dienâ un jautrâkâ brîdî, man iznâca ar viòu nopietna saruna. Tâs iznâkumâ uzzinâju, ka viòð ir slavena Berlînes tçlnieka dçls. Izstâstîja visu ìimenes stâstu un uzdeva vecâku adresi, lûdzot mani viòa ìimeni noteikti apciemot, ja man gadîtos Berlînç ierasties pirms viòa... Tad varçtu viòa piederîgajiem pastâstît, ka esam bijuði kopâ vienâ frontes iecirkni. Nekad tomçr#neiznâca viòa ìimenes locekïus apciemot. Kad pirmo reizi braucu cauri Berlînei, nebiju vçl spçjîgs kâjâs stâvçt.
Un braucot atpakaï uz Latviju, domâju, ka ar savu parâdîðanos tikai vairotu cieðanas un uzplçstu ap-dzîjuðâs brûces. Kâ ðodien vçl redzu tumði sarkanas asinis râmi plûstam no viòa brûces. Saskaroties ar ziemas auksto gaisu, tâs drusku kûpçja... Municijas piegâdâtâjs sagaidîja nâkoðo un tad par abiem aizvilkâm krituðo draugu uz bunkuru, lai nodotu to attiecîgai dienesta vietai apbedîðanai. Viena jauna dzîvîba izkûpçja uz kara altâra. Kauja gâja savu gaitu tâlâk... Likteòu pavedieni risinâjâs zinâmâ, jau iepriekð stingri noteiktâ sakarîbâ. Bet kas tos visus varçja uzzinât un izprast? Liekas, tâda vispâr nemaz nebija. Viss, ko varçja uzzinât un saprast, bija tas, ko redzçja notiekam. Tâtad varçja konstatçt
tikai notikuðos faktus un tos uzglabât vçsturei. Tas bija viss, ko varçjâm darît. Kauja gâja savu gaitu, kâdâ tâ sâkotnçji bija iesvçrta. Zibsnîdamas automâtisko ieroèu ugunis, mûsu pozicijâm arvien tuvâk nâca boïðeviku íçdes. Mûsu ieroèi vçl klusçja, vçl nebija îstais laiks... Ak Dievs, kas tâ par nervu spçli...! Ðâvienu uzliesmojumos nu jau skaidri redzçja pazibam uzbrucçju durkïus un aiz tiem pârgrieztâs mongoïu sejas... Uz viena ceïgala atbalstîjies, tupçju mûsu âtrðâvçja loþmetçja tuvumâ. Sviedienam sagatavotâ rokas granâta it kâ dega manâ delnâ. Uguni! Un duèiem rokas granâtu aizsvilpa uzbrucçju rindâs. Automâtiskie ieroèi kâ satrakoti suòi iekaisuði dobjiem rûcieniem raidîja nâvçjoðas strûklas mongoïu masas jûklî.
Tur grîïojâs, krita un plaka triecieníçdes viena pçc otras. Jau kaujas karstumâ jutu, kâ jâatrauj kakla aizsçjs. Bija kïuvis milzîgi karsti. Pçkðòi sajutu íermeòa kreisajâ pusç dedzinoði karstu sitienu. Kâ neredzamas rokas grûsts, kâ nopïauta zâle nogâzos sniegâ. Visu skaidri sapratu, bet tad arî itin skaidri sajutu asi dedzinoðas sâpes kreisajâ pusç. Likâs, ka kaut kas lipîgs plûda gar muguru, un mani sâka kratît pamatîgi drebuli. Tûlît bija klât arî pâris karotâju, kas aizvilka mani uz mûsu bunkuru. Tikai ðeit sâku pats tâ îsteni aptvert, kas ar mani bija noticis... Un tad pat sâku arî sajust lîdz kaulam ejoðas spçcîgas sâpes. Bunkurâ sanitârs izdarîja ievainotâ pirmo pârsieðanu. Latvijas armijas
uniformas bija jâvelk pâri galvai. Tâdas izrîcîbas ðoreiz nebija iespçjamas. Lai âtrâk tiktu pie ievainotâ sâna. uniformu priekðâ pârgrieza. Brûces notîrîja un katrai atseviðíi uzlika marles pârsçju. Pçc tam apkârt visam íermenim aptina vairâkkârtîgus platas marles apsçjus cieði jo cieði... Pçc pirmâs palîdzîbas sniegðanas mani izstiepa laukâ uz ragaviòâm. Uz tâm guïot, sâpes jau bija sasnieguðas tik vçrâ liekamus apmçrus, ka radâs sajûta, ka visa kreisâ puse atdalâs no manis paða... To pateicu sanitâriem un lûdzu mani apgriezt uz labajiem sâniem, kâ arî palikt kaut ko pagalvim. Tâ vismaz tiku vaïâ no sajûtas, ka sâns krita no manis nost... To visu izpildîja, bet man bija jâsakoþ zobi, lai neizgâztos...
Divi sanitâri iejûdzâs ragaviòâs, un sâkâs brauciens uz tuvâko ievainoto savâkðanas punktu. Mûsu ceïð veda brîþiem degoðo mâju þilbinoðâ apgaismojumâ, kas mainîjâs ar aklu nakts tumsu ielejâs vai zemâkâs vietâs. Vietâs, kur dega vairâkas çkas blakus viena otrai, liesmu mçïu zîmçjumi spokaini çnojâs uz vispârçjâs postaþas fona. Tur arî attîstîjâs tâ raksturîgâ un îpatnçjâ rûkoòa, kas allaþ pavada orkânveidîgas uguns jûras... Granâtâm izklaidus visapkârt sprâgstot, sanitâri pusskrieðus devâs viòiem vien zinâmajâ virzienâ. Arî viòi gribçja pçc padarîtâ darba âtrâk tikt atkal droðîbâ... Vienmçr, kad mûsu tuvumâ sprâga granâta, sanitâri lâdçdamies izstiepâs garðïaukus, un man arvien radâs sajûta, ka kâdu no tiem ievainoja. Bet tad tie allaþ slçjâs
kâjâs un trakâ skrçjienâ devâs putenî... Lai no ragaviòâm nenokristu, biju piestiprinâts, un tamdçï sanitâri nevarçja mani pazaudçt. Tâ kâ vairs nevarçju slçpties, man bija pilnîgi vienalga, kurâ mirklî kâda granâta izbeigs manas ðîszemes gaitas... Ko gan varçja sagaidît ievainots karotâjs, guïot klajâ laukâ uz ragaviòâm, kad visapkârt trakoja mînu metçju un lielgabalu ðíembu putenis, jaucoties ar salta vçja dzîtu asu sniegu? Visiem zinâms, ka nakts melnumâ ir daudz vieglâk turçties pa pareizo ceïu nekâ ugunsgrçku liesmu atblâz-mojumu mirâþâ un dûmu mutuïu sajukumâ. Tâpçc nevarçja pârmest, ja cilvçki brîþiem nebija vairs droði, kurp tiem jâdodas. Reizçm sanitâri apstâjâs tik spçji, ka es
netiku gudrs, kas nu sagaidâms. Laikam viòi skatîja ceïu... Es pa to laiku izbaudîju sâpju un ðî mirkïa vienrei-zlgumu. kas nenâks vairs... Asâm domu lînijâm zîmçju izjûtas un sâpes apziòas robotajâ virsmâ, lai tâs neaizmirstas it nekad. Tâs nakts pieredzçjumiem bija jâieòem ievçrojama vieta manu atmiòu labirintos... Nezinu kamdçï, bet mûsu tâs nakts brauciens ieilga un veda tikai caur.liesmu apòemtu mâju puduriem. Varçja jau bût, ka ievainotam karavîram tas tikai tâ izlikâs. Tieðâm neatstâjâs iespaids, ka tas tamdçï, ka ðis bija pats lielâkais boïðeviku uzbrukums . nabaga Holmas cietoksnim, kâds lîdz ðim bija organizçts... Sanitâri apstâjâs mazâ laukumiòâ starp degoðâm mâjâm, kur liesmas
aurodamas nesâs gaisâ. Kaujas troksnis jau izlikâs tâlu. Pçkðòi laukumâ ieskrçja apjucis ziònesis. Ar kaklâ pakârtu maðînpistoli viòð tur grozîjâs,un bija skaidrs, ka viòð nebija droðs, uz kuru pusi jâdodas. Visur uguns, visur dûmi,un visapkârt kaujas troksnis. Acis svilinâja dûmu rûgtums un ass sniegputenis. Ar satraukta zvçra bezcerîgumu acis viòð blenza visapkârt, lîdz beidzot sadurstîjâs un kâ bulta âtri pazuda starp degoðajâm mâjâm. Pazuda liesmu orkânâ... Vai viòð paspçja izpildît tam doto uzdevumu? Vai nonesa ziòojumu attiecîgâ komandpunktâ? Dievs vien to zina... Granâtu sprâdzienu pavadîts, mûsu brauciens devâs tâlâk. Vçl arvien gaidîju, ka nomaldîjusies granâta skars mazâs
ragaviòas. Zinâju, ka pats to vairs neapzinâðos un tâtad arî neko nejutîðu. Bet tas nenotika. Tâ vietâ nikns ziemeïu vçjð kratîja sanitârus un vçrsa mani paðu vai ledû... Beidzot atradâmies vietâ, kur ceïð veda stâvus lejâ. Nu bija skaidrs, ka atradâmies uz stâvâ Lovatas krasta. Sanitâri pazuda tumsâ un ugunsgrçku spokainos atplaik-snîjumos un atstâja mani kalna galâ uz ragaviòâm. Domâju, ka tie aizgâja izpçtît ceïu. Man visapkârt putenis plosîjâs ar neizmçrojamu sparu un likâs, ka asinis brûcçs sasala. Asi kniebieni mainîjâs ar sâpju norimðanu. Kur sanitâri? Visiem zinâms, cik grûti gaidît. Un seviðíi vçl tâdâ stâvokli, tâdos apstâkïos un tâdâ vietâ! Ik sekunde jau likâs tuvu
mûþîbai. Kur nu vçl ilgais laiks, gaidot uz sanitâru atgrieðanos. Bet pats vairs nebiju pavçlnieks pâr saviem locekïiem,un citas iespçjas nebija. Jutos pusnoasi-òojis un pusnosalis. Likâs, ka kreisais sâns jau sen atdalîjies un pazudis kaut kur puteòa sniegos... Pârgaidîjies un pârsalis jau domâju, ka sanitâri krituði par upuri kâdai noklîduðai granâtai, un tâdâ sakarîbâ mans liktenis izðíirsies ðeit pat kalna galâ, drausmîgâ vçja neþçlîbâ... Bet pçc laiciòa sanitâri beidzot tomçr atgriezâs. Bet tad pat virs mums gaisu pârðíçla spçjð iekauciens — momentâ sekoja eksplozija. Sanitâri pazuda sniegâ turpat pie ragaviòâm, bet arî ðoreiz nedabûjâm ne skrambas. Vedçji iejûdzâs ragaviòâs, un mûsu brauciens turpinâjâs, ðoreiz lejup pa
stâvslîpu nogâzi. Lovatas upes ielejâ valdîja dziïa tumsa. Pçc laiciòa piebraucâm pie tik tikko samanâmas mâjeles. Ievçroju, ka no skursteòa stâvus gaisâ kâpa balti rozâ dûmu strûkliòa. Tâ skaidri iezîmçjâs pret tumðajâm ziemas nakts debesîm. No mâjeles iznâca pâris citu sanitâru, sagrieza ragaviòas, lâi çrtâk pârceltu mani pâr augsto durvju slieksni. Pa atvçrtajâm durvîm pretim plûda vârga gaismiòa un omulîga siltas istabas labestîba... Divi pie kâjâm un divi pie pleciem sanitâri cçla mani pâri krievu mâju augstajam slieksnim. Bet tajâ brîdî, kad mana mugura bija apmçram sliekðòa vidû, atskançja atkal apdullinoðs sprâdziens un samanîju, ka tieku nomests uz sliekðòa ar kâjâm laukâ un pleciem jau istabâ-.· Kaut
kas krita, plîsa un gâzâs. Vârgâ gaismiòa bija pazudusi; sâku sajust stipru izdeguma pulvera smaku, sajauktu ar sodrçjiem, mâliem un sçru... Tâ kâ es viss jau sâpçju, tad jaunas, seviðías sâpes sakarâ ar nokriðanu uz sliekðòa nesajûtu. Varbût tas stâvçja sakarâ ar izbîli, pâr-salðanu un satraukumu? Verdammte Sau! Lâdçjâs sanitâri un iededza Hinden-burga spulgas. Nu noskaidrojâs, ka skurstenî sprâgusi granâta, saðíaidot dûmvadus, ierûs un arî daïu krâsns. Pa saârdîto vietu istabâ plûda stindzinoðs aukstums. Omulîgâ siltâs istabas labestîba bija izgaisusi un iznîcinâta. Gaisâ vçl plîvoja dûmu un sodrçju maisîjums. Daþi sâka satîrît nodarîto postu. Citi iededzinâja vçl pâris spulgas.
Ja vien no operâcijas neatkarâjâs karotâja dzîvîba tajâ mirklî, kritiskos izòçmuma apstâkïos ârsti lielâkas operâcijas neuzòçmâs. Sanitâro apstâkïu trûkuma dçï negribçja un nevarçja nevajadzîgi riskçt. Vienâ râvienâ biju uzcelts uz operâcijas galda. Nu atklâjâs, ka pamatîgi saârdîts kreisais vaigs, plecs, sâns un daïa muguras. Tâ kâ pârâk daudz ðíembu bija satriekts manî, ârsts operâciju neieteica. Un ðâda apmçra operâcija Holmas cietokðòa apstâkïos robeþojâs ar droðu piepulcçðanos aizsaules pulkiem. Jâsadziedç brûces — tad vçlâk, civilizçtos apstâkïos, varçðot operçt cik patîkas. Biju ïoti nobçdâjies par atklâjumu, ka krietni vien saðíaidîts mans kreisais
vaigs. Likâs, ka ðâdi ar mani izrîkojoties, Liktens nodarîjis man lielu pârestîbu. Ârstam to tâ arî pateicu. Uz to ârsts atbildçja, ka ievainojums sejâ esot "Ehrensache". Jâatzîstas, ka ðâds ârsta atgâdinâjums manâmi uzlaboja manu garastâvokli. Atcerçjos korporantu izieðanu uz strîpas un to salâpîtos vaigus... Nakti pârlaidu ïoti nelâgi turpat pârsieðanas punktâ uz grîdas. Laiks vilkâs neiedomâjami lçni. Kâvos ar sâpçm un pârgurumu, un tajâ paðâ laikâ arî ar neizskaidrojamu bezmiegu. Burtiski skaitîju ikvienu mâjelei tuvâk krîtoðu granâtu. Nekas tâ nenospieþ kâ nakts un tumsa. Tumsâ viss izliekas kâ ðausmu piesûcies un tamdçï vairâk draudoðs. Ar lielâm grûtîbâm beidzot sagaidîju rîta blâzmu, kas, kâ parasts, nomierina, jo nes
sev lîdzi jaunu droðîbas sajûtu. Kopð boïðeviki slepkavîgi iznîcinâja Holmas cietokðòa centrâ novietoto galveno ievainoto savâkðanas vietu, vâcu vadîba meklçja jaunu, droðâku vietu ðai vajadzîbai. Lovatas satecç ar tâs pieteku izveidojâs paprâva sala. Tâ kâ to sargâja Lovatas augstie krasti, to tad izvçlçjâs par jauno ievainoto savâkðanas novietni. Ðeit sapulcinâja galvenokârt smagâk ievainotos karotâjus. Cerîba, ka boïðevikiem nebûs viegli apkarot ðo ievainoto novietni, bija attaisnojusies. Pçc sîkâm brokastîm mani sagatavoja pârcelðanai tâlâk un ievietoja savâdâ kuraþâ, kas sastâvçja no vairâkiem dçïiem ar vienu galu uz augðu un ðaurâku kâ laivai. Arî ðo ierîci vilka divi sanitâri. Devâmies lejup pa Lovatas krastu virzienâ
uz tikko pieminçto salu, kur paredzçja mani novietot. Mûsu brauciens apstâjâs pie krievu bQde-les, kurâ viens blakus otram uz grîdas gulçja smagi ievainotie karotâji. Saskaitîju divdesmit divus un uz grîdas redzçja tikai vienu brîvu vietu. Kur bija palicis tajâ gulçtâjs pirms manis? Apakðâ redzçju paklâtu vecu, kâdreiz vatçtu segu. Tâ tad arî bija viss starp manu muguru un veco dçïu grîdu. Cik labprât tagad ïautos sevi ieguldît mîkstâ salmu klâjienâ! Bet salmi Holmas cietoksnî jau sen vairs nebija dabûjami. Visi sadeguði. Iebrukums dabas likumu valstîbâ sagandçja íermeòa normâlo darbîbu. Tâds akts allaþ bija jâsamaksâ ar paaugstinâtu temperatûru. Ðeit ir vienalga, vai iebrukums ir operâcijas vai ievainoðanas
sekas. Ðajâs sakarîbâs arî mana sajuðanâs pirmajâs dienâs pçc ievainoðanas bija visai neapskauþama. Paaugstinâtâ temperatûra bija augstâka, nekâ parasts ðâdâs reizçs, sakarâ ar pârsalðanu ievainoðanas naktî. Jutos ïoti, ïoti nospiests. Ja vien iespçjams, katrs cenðas izvairîties no sâpçm. Bet man pati mazâkâ kustîba maksâja bezgala skaudras sâpes. Tâpçc centos gulçt nepagrozoties, lai tikai nekaitinâtu brûces. Bet pasaulç neviens labums nenâca bez ïaunuma. Nekustîgâs gulçðanas iznâkumâ dabûju vçl vienu brûci klât. Dçïu grîda gâdâja par to, lai uz krustiem rastos liels jçlums. Tas tur gadîjâs jau daþu dienu laikâ un nesadzija visu laiku, ko pavadîju ðajâ kara lauku slimnîcâ.
Gulçjâm sasegti ar visu iespçjamo, kas bija sadabûjams. Pâr krûtîm ievainotajiem pârsedza uniformas svârku. Tâ pogcaurumâ ievçra "ievainotâ zîmi" ar atzîmçm par vârdu, vienîbu un ievainoðanas datumu. Ðâdâ sakarîbâ man pâr krûtîm pletâs Latvijas armijas ziemas blûze. Tâ bija vilnas auduma un patîkami pieturçja siltumu. Boïðeviku lieluzbrukums Holmas cietoksnim turpinâjâs vçl pâris dienas pçc manas ievietoðanas kara lauka slimnîcâ. Tad tas pagura intensitâtç un spçkâ, lîdz beigâs pârtrûka pavisam. Nu bija kauju vilkiem grâvjos laiks atvilkt elpu un salaizît brûces, kâ arî padarît pa iestâvçjuðamies darbiòam. PIRMAIS
DZELZSKRUSTS
LATVIEÐIEM Jo skaidri atceros to vakara stundu, kad logâ ziedçja Hindenburga spulgas gaismâ izplaukuðâs ledus rozes, kas sedza skatam pievçrto slçìu dçïus. Telpâ valdîja tas miers, kas iestâjas pçc vakariòu iebaudîðanas. Bet tad sanitârs skaïi iekliedzâs: "Achtung!", un tai paðâ acumirklî bûdeles durvîs parâdîjâs sârts, ziemas vçja appûsts virsnieks. Vaigâ viòu vçl nekad nebiju redzçjis. Maskçðanâs pârvalka dçï neredzçja arî viòa dienesta pakâpi. Toties viòa stâja, kustîbas un droðais acu skats pauda ko savâdu, kas momentâ iedvesa dziïu uzticîbu, kam lîdzi nâca arî nomierinoða droðîbas sajûta. Apsveicinâjies viòð uzaicinâja pacelt roku un piecelties sçdus visus, kuru vârdus viòð izsaukðot. Izsauca manu
vârdu. Bet es nevarçju ne pacelt roku, nedz arî piecelties'sçdus. Tad sanitârs metâs man palîgâ un paskaidroja sveðajam, ka es vçl nevaru kustçties un pieveda virsnieku pie manas guïas vietas. Ðeit sveðais virsnieks pieòçma pamatstâju un skaïâ un noteiktâ balsî teica: "Vadoòa un vâcu armijas augstâkâ virspavçlnieka vârdâ kâ Holmas cietokðòa ziemeïaustrumu iecirkòa komandants pieðíiru jums ðo otrâs pakâpes Dzelzskrustu par pçdçjâ lielkaujâ parâdîto "varonîbu!" Tad noliecies pie manas uniformas blûzes, viòð ievçra tâs pogcaurumâ meln-balti-sarkanâ lentç karâjoðos Dzelzskrustu... Pirms piecelðanâs vçl viegli paspieda manu veselo roku. Sirsnîgi apsveicu, uzvarai sveiks!
Piecçlies iecirkòa komandants izsauca citu vârdu. Gaisâ pazibçja roka,un kâds karotâjs telpas otrâ pusç uzrausâs sçdus. Komandants atkârtoja jau dzirdçto un, lenti uniformâ ievçris, novçlçja visiem labu un drîzu atveseïoðanos. Tad veikli apgriezâs un, sanitâra pavadîts saliecies pazuda istabeles zemajâs durvîs. Pçc mûsu frontes iecirkòa komandanta aizieðanas vienu mirkli telpâ valdîja dziïð klusums. Tad no apmeklçtâja pavadîðanas atgriezâs sanitârs un apsveica jaun-apbalvotos. Noskaidrojâs, ka no istabâ gulçtâjiem divdesmit trijiem karotâjiem nu jau èetriem pie krûts vizçja Dzelzskrusts. Divi to bija ieguvuði jau agrâk. Kaut arî sâpes mocîja ar agrâko skaudrumu, mans garastâvoklis tomçr bija
neaprakstâmi izcils. Turpat acu priekðâ uz manâm krûtîm gailçja spulgas gaismâ mirdzoðais ordenis. Gandarîtâ sirds satraukta sitâs turpat zem ordeòa... Pçc tik daudz vilðanâs rûgtuma nu varçja atviegloti uzelpot... Vienâ no nâkoðajâm dienâm mani apciemoja mûsu vienîbas feldðeris. Blakus parastajiem medicîniskâs aprûpes dienestiem, viòa pienâkumos ietilpa arî apmeklçt mûsu vienîbas ievainotos. Viòð pastâstîja par citu mûsçjo ievainojumiem, kur un kâ tie gadîjuðies un kâdas izredzes katram izveseïoties. Visumâ ðie apciemojumi ienesa pârmaiòu ievainota karavîra ikdienâ. Apmeklçtâjs novilka maskçðanâs pârvalku un apsçdâs manas guïas vietas kâjgalî. Bet pirms sâkâm sarunu, viòð jau
ieraudzîja Dzelzs krusta lenti uniformas pogcaurumâ. Manâmi sadurstîjies, viòð itin paskarbi pamâcîja, lai nejokojoties ar nopietnâm lietâm un dodot uniformu atpakaï tâs îpaðniekam. Atbildçju, ka uniformas îpaðnieks esmu es pats un ka apbalvojumu saòçmu no jaunâ frontes iecirkòa komandanta pirms pâris dienâm. To dzirdot.feldðeris sâka bezgala skaïi smieties. Teica, ka te esot noticis nelâgs pârpratums. Bet tad pârçjie ievainotie apstiprinâja manis teikto, liecinot, ka mans vârds tomçr izsaukts. Un to taèu varçja redzçt arî apbalvojumam lîdzi dotajâ apliecîbâ. Bûtîbâ par feldðera izturçðanos jutos pagalam aizskarts .Liku viòam no uniformas kabatas izòemt apbalvoðanas apliecîbu un pârliecinâties paðam.
Ciemiòð ilgi pçtîja apbalvoðanas apliecîbu un to kabatâ atpakaï novietojis teica, ka tagad gan viòð neko vairs nesaprotot... Mani intriìçja uzzinât, kas slçpjas aiz mana apmeklçtâja savâdâs izturçðanâs. To viòam arî pateicu. Tad viòð, uzmanîgi apkârt paskatîjies, noliecâs pie manis un klusinâtâ balsî sâka stâstît, ka jau Holmas cietokðòa sâkuma dienâs mûsu zemâkais tieðais priekðnieks leitnants Karo-lus noteicis, ka tik ilgi, kamçr viòa acis vçl bûðot platas, sveðtautieðiem Dzelzskrustu neredzçt... Tâda esot Hitlera pavçle, un viòð savâ laikâ esot svçti zvçrçjis izpildît sava Vadoòa pavçles bez laipoðanas. Nu bija skaidrs, ka viòð bija nolikvidçjis visus iepriekðçjos apbalvojuma priekðlikumus, tos vienkârði tâlâk
nelaiþot... Tagad tâlâkajâs pârrunâs pastâstîju savam apmeklçtâjam ari par iepriekðçjiem apbalvoðanas priekðlikumiem, kas nedeva nekâdu rezultâtus. Viòam bija jâzina ari, ka sakarâ ar trîs bunkuru piedalîðanu bataljonam pa kreisi, mçs bijâm izsprukuði no Karolus nagiem un pirmie rezultâti parâdîjâs jau itin uzskatâmi. Lietas virzîjâs savâ riormâlajâ gaitâ. Tas attiecinâms arî uz manis apbalvoðanu... Tiesa gan, Hitlera uzticîbas karaspçku pazina kâ tâdu, kas neðaubîdamies pildîja pavçles, neraugoties uz apstâkïiem visapkârt vai draudoðâm briesmâm. Pavçle ðim karaspçkam bija viss. Un audzinâðana bija panâkusi, ka fanâtismâ un aklâ paklausîbâ
to nevarçja pârspçt... Ðis karaspçks iedvesa ne mazums baiïu ne tikvien boïðevikiem, bet arî vçrmachta piederîgajiem. Mans apmeklçtâjs aizgâja, atstâjot mani pavisam nemierîgu un saraustîtu. Likâs,kauzzinâjis par manu apbalvoðanu, Karolus noteikti mçìinâs panâkt apbalvojuma atsaukðanu. Jau iedomâjos, cik daudz labâk bûtu bijis, ja apbalvojums vispâr nebûtu pieðíirts. Tad bûtu aiztaupîtas ðîs nemiera stundas tagad. Un viena lieta bija pavisam skaidra — to nevarçja noliegt — Lielvâcijas pavalstnieks es nebiju. Un Dzelzs-krusta lentîte taèu bija ievçrta Latvijas armijas uniformas pogcaurumâ... No konflikta ðeit nevarçja izbçgt! Dalîtas bçdas esot pusbçdas.
Pagalam nomocîjies daþâdâm domâm, kâ atvieglinâjumu meklçjot, sava nemiera cçloni pastâstîju arî citiem ievainotajiem. Pçc stâsta noklausîðanâs, pârçjie mani norâja. Noòemðanâs ar ðâdâm neauglîgâm domâm esot nervu un enerìijas ðíieðana. Mans galvenais uzdevums paðreiz esot izveseïoðanâs, un nevajadzîga nervozçðana to tikai bremzçjot. Mani likteòa lîdzgaitnieki visi kâ viens ieteica bût pavisam droðam un mierîgam. Viss esot vislabâkajâ kârtîbâ. Vadonis nekad savu vârdu atpakaï neòemot. Kas padarîts, tas arî tâ paliekot. Atsaukðana neesot iespçjama... Jâatzîstas, ka ðâdi apgalvojumi mani ïoti. ïoti nomierinâja — es pamazâm atguvu sâkotnçjo païâvîbu un mieru.... Nâkoðajâs dienâs mani apmeklçja
draugi no mûsu un ari citiem bunkuriem. Iepriekð nemaz nezinâju, ka man tik daudz draugu... Visi gribçja zinât, kâ tas gadîjies, ka esmu beidzot apbalvots? Visi jau zinâja, kas vainojams agrâko apbalvoðanas priekðlikumu novirzîðanâ sâòus. Un nevienam nepatika ðâda rîcîba. Draugi it seviðíi interesçjâs, kâ notikusi apbalvoðana, jo paði vçl nebija apbalvojumu izpelnîjuðies. No apmeklçtâjiem arî uzzinâju, ar kâdu nepatiku Karolus bija uzòçmis ziòu par manis apbalvoðanu. Bija ârdîjies kâ negudrs un arvien atkârtojis, ka tâdas lietas varot notikt tikai tad, ja kâdâ dienesta vietâ neesot kârtîbas. Bet tâ kâ darît vairs neko nevarçja, Karolus pçc pâris dienâm nomierinâjies. Beigâs pat noteicis, ka velna puikas tie latvieði tomçr
esot... Ðis pats — jau divreiz iepriekð stâdîts apbalvoðanai priekðâ... Pelnîjis jau noteikti esot, bet Vadoòa pavçle tomçr esot jârespektç visam pâri. Jâ, pat viòa tçvs, vecs Landesvçra feldfçbelis, arî viòam Vïçl mazam esot daudz stâstîjis par latvieðiem kâ karotâjiem. Vecais esot izteicies pavisam atzinîgi, kaut arî daudzkârt pozicijâs bijis latvieðu pretinieks... Karolus visumâ bija pavisam traìisks cilvçks. Gadu simteòos pârbaudîtie un par slavçjamiem atzîtie kara mâkslas likumi nosaka, ka karavîru pienâkums ir, paðam sevi cik iespçjams saudzçjot, mçìinât nodarît pretiniekam vislielâkos zaudçjumus. Karâ viss vçrsts uz ienaidnieka karaspçka iznîcinâðanu. Ne tâ to bija sapratis Karolus. Viòð vispâr bija
iesvçries savâdâ, grûti izskaidrojamâ arogantumâ. Nevarçja saprast, uz ko viòð bija izgâjis. Viena lieta tomçr bija pavisam skaidra — uz visai saprâtîga cilvçka statusu viòð visnota] nevarçja vairs pretendçt. Piemçra dçï, viòð bija attîstîjis pagalam nelâgu paraðu. Trauksmes laikos viòð parasti metâs laukâ no bunkura vai nu pavisam bez cepures, vai arî tikai ar drçbes laiviòu uz auss... Ko viòð gribçja ar Ðâdu rîcîbu pierâdît? Vai to, ka viòð var spîtçt Staïina çrìelçm un kara rûgtajai un nepielûdzamajai îstenîbai? Varbût viòð domâja tâpat kâ Napoleons, ka tâ lode, kas panâks viòu — vçl vispâr nebija izlieta... Manâ uzskatâ Karolus tukði bravurîgâ âlçðanâs robeþojâs ar absolûto muïíîbu. Un tâ vienâ nakts uzbrukuma
laikâ Karolus deniòos ari ieurbâs granâtas ðíemba, un viòð izstiepâs visâ slaidajâ augumâ uz vçju sadzîtâs sniega kupenas un bija uz vietas beigts... Viòa bruòu cepure uz bunkura galda velti gaidîja uz savu îpaðnieku. Tâ noteikti bûtu liktenîgo granâtas ðíembu aizturçjusi, tâds bija aculiecinieku spriedums. Lielvâcijas vadonim bûtu vairâk palîdzçts, ja daþi viòa uzticîbas vîri nebûtu bijuði tik bezgala vieglprâtîgi un bravûrîgi. Kâdu ritu pamostoties ievçrojâm, ka viens no ievainotajiem bija uzdevis savu ðîszemes cîòu. Hamburga viòu nekad vairs neredzçs... Bet dzîve iet tâlâk. Jau pçc pâris stundâm viòa vietâ ieveda un novietoja kâdu citu karotâju, kas krâca pilnîgâ nesamaòâ. Likâs, ka nelaimîgais dzîvîbas un nâves cîòu ilgi neizturçs. Bet
jau nâkoðajâ dienâ, visiem par prieku, sveðais tomçr ne tikvien atguva samaòu, bet ari dzîves prieku. To uzskatâmi pierâdîja viòa piedalîðanâs vispârçjâs sarunâs. Noskaidrojâs, ka viòð nâca no mana frontes iecirkòa, daþus bunkurus uz ziemeïiem bija viòa komandpunkts. Sarunas novirzîjâs uz nesen pârdzîvoto boïðeviku liel-uzbrukumu. To risinâjumâ man kïuva skaidra viena otra lieta, kas iepriekð nebija tik skaidra. Sveðais stâstîja, ka lieluzbrukuma pirmajâ nakti mûsu frontes iecirkòa komandants kâdu laiku esot cînîjies ar mums kopâ mûsu sektorâ. Kaujas naktî visi izskatâs vienâdi maskçðanâs pârva-ku nçsâtâji. Ja arî mçs viòu pazîtu, mçs tomçr nezinâtu, ka mums blakus cînâs pats iecirkòa komandants.
Katrs darîja labâko un pildîja savu pienâkumu, tas viss. Var jau bût, ka komandants bija novçrojis manu darbîbu kaujas laikâ. Bet kas tik seviðís tur bija ko novçrot? Pildîju tikai pienâkumu. Tâpçc man jâatzîstas, ka man paðam vç! ðobrîd nav skaidrs, kâdçï mani apbalvoja. Tâpat biju cînîjies visu laiku... Lîdz ar krçslas iestâðanos sanitârs rûpîgi aizklâja logus, lai pasargâtos no boïðeviku "kukuruzòiku" nakts uzbrukumiem. Kukuruzòiki bija ïoti primitîvi bûvçti lidaparâti. To mazie motoriòi òurrâja pa naksnîgajâm debesîm kâ neredzami kaíi. Pilots modrîgi uzmanîja laukumu zem sevis. Pat cigaretes guntiòa izraisîja nepatîkamo ðvîkoòu, kas radâs, primitîvâm bumbâm lejup krîtot. Bumbas bija pildîtas ar sarûsçjuðâm
naglâm, sîki sagrieztiem drâðu gabaliòiem un vispâr citu, vârdâ nenosaucamu drazu. Kam gadîjâs ðo neðpetno bumbu saturu just uz savas âdas, tas droði varçja rçíinâties ar asins saindçðanos. .. Tâ jau boïðeviki arî bija kalkulçjuði! Jo riebîgâk, jo labâk. Tâpçc nav brînums, ka ðos nakts maitu çrgïus visi ïoti baidîjâs un gâdâja par to, lai ne mazâkâ gaismas strîpiòa neizsprauktos savvaïâ. Pçc logu pamatîgas aizklâðanas iededzinâja spulgas. To palsajâ gaismâ necilâ krievu mâjele pieòçma sapòainu izskatu. Telpâ it kâ valdîja romantiska noskaòa... Tad pat sanitârs sâka rosîties uz vakariòu devu izsniegðanu, un gaidu spriegums lidinâjâs telpâ. Jau pirmajâs dienâs pçc manas ieraðanâs kâds cits ievainotais piedâvâja
man maiòas darîjumu. Viòð lika priekðâ mainît savu ðoka-kola devu pret manâm cigaretçm. Tâ kâ tolaik tabakas preces vçl nepatçrçju, vâcieða piedâvâjumu pieòçmu. No tâs reizes sâkot, sanitârs man allaþ izsniedza dubultdevu ðokolâdes, bet manam darîjuma partnerim divas devas cigareðu. Maiòas darîjuma partneris nebija visai smagi ievainots. Ðautenes lodes bija caururbuðas tikai tâ abu kâju muskuïus. Ðâda veida ievainojumus parasti bez lielâm komplikâcijâm sadziedçja pavisam îsâ laikâ. Bet ðtetînie-tis nebija uz to izgâjis. Viòð, kur vien varçja, organizçja sev pîpçjamo un çda arvien mazâk. Toties smçíçja vienâ laidâ. Daþas çdamvielas viòð atdâvinâja blakus gulçtâjiem. Tamdçï nebija brînums, ka ðtetînietis izdila turpat
mûsu acu priekðâ kâ koka dieviòð. Gan sanitârs stingri vien uzbârâs, un arî citi ievainotie brîdinâja viòu vairâk domât par savu veselîbu, bet nekas nelîdzçja. Redzot cilvçku ejam bojâ arvien âtrâkâ tempâ, es uzteicu viòam darîjuma lîgumu. Bet viòð jau prata tik pazemîgi un mîïi lûgties, ka es atïâvu viòam saòemt manas cigaretes ari turpmâk. Tikai atsacljos pieòemt viòa ðokolâdes devu. Taèu reiz iesâkto dzîves stilu viòð nemainîja un iznâkumâ sadila arvien vairâk. Pârsieðanas reizçs jau redzçjâm, ka ðtetînieða paðnâvîgais dzîves veids bija par iemeslu tam, ka viòa brûèu apkârtne sâka pieòemt tumði zaïu krâsu. Nepagâja ilgs laiks, kad kâdu ritu kaislîgo smçíçtâju atrada nekustîgu. Tikai viòa kâre uz nikotînu bija to novedusi
aizsaulç. Atkal viena zvaigzne izdzisusi — viena no miljoniem... Telpâ ienesa baltos apgâdes torpçdu izpletòu audumu gabalus. Tajos ietina aizgâjçju, un divi sanitâri iznesa to laukâ. Mûsu telpâ palika tukða vieta. Bet cik ilgi tâ tâda paliks? Jau nâkoðajâ rîtâ miruðâ ðtetînieða vietâ ieguldîja milzîga auguma tçviòu. Viòð visumâ atgâdinâja miesnieku. Tâ apaïie vaigi bija gandrîz uguns sarkani, kas liecinâja, ka vîram bija daudz asiòu un ka viòð bija smagâ karsonî. Acis aizvçrtas, bet mute plati vaïâ, kas laikam bija vajadzîgs pagalam skaïai krâkðanai. Mûsu telpas puskrçslâ tuvâk ieskatoties ievçroju, ka turpat zem bruòu cepures maliòas milþa pierç ieurbuðies ðautenes lode. Puse no lodes rçgojâs ârâ... Visiem bija brînums, kâ tas nâcâs, ka
milzis vispâr vçl bija dzîvs? Savâdais ievainotais mûsu istabâ palika tikai pâris dienu un visu ðo laiku nogulçja nesamaòâ krâcot. Tad viòu aizveda uz galveno pârsieðanas punktu operçðanai. Nekad neuzzinâjâm ðî karotâja tâlâko likteni, bet mûsu istabâ viòu atpakaï vairs neredzçjâm. Sâkumâ pieminçju, ka Holmas cietoksnî bijâm palikuði vairs tikai divi latvieðu karotâji. Tâ tas bija arî vçl tagad. Hermanis bija pie manis ciemos vçl iepriekðçjâ dienâ. Bet Holmâ bija arî vçl èetrdesmit latvieðu ðoferu, kas vçl pçdçjâ brîdî ieveda pilsçtâ vâcu bataljona daïu. Kad uzdevumu izpildîjuði sarindojuðies atpakaï braukðanai uz Rîgu, izrâdîjâs, ka atpakaï ceïð jau noslçgts. Tâ viòi palika Holmâ. Viòus kâ civilistus
iesaistîja visâda veida saimnieciskajos darbos. Tie palîdzçja savâkt pârtikas un municijas torpçdas. Viòi strâdâja arî pie ievainoto pârvietoðanas un krituðo apglabâðanas. Viòus satiku jau tad, kad ar caurðauto degunu klejoju apkârt pa cietokðòa rajonu. Toreiz pasildîjâmies pie ogïu pilnâs krâsns viòu novietnç un pârstaigâjâm atmiòu tekas tçvzemç... Kâdu rîtu tûlît pçc brokastu ieturçðanas sanitârs paziòoja, ka man jâdodas uz ârstu komisijas pârbaudi galvenajâ pârsieðanas punktâ. Drîz vien mûsu mâjelç ieslîdçja pâris civilistu un noprasîja pçc manis. Kad atsaucos, tûdaï uzrunâja mani latviski un teica, ka viòiem uzdots mani nogâdât uz ârstu pârbaudi salas otrajâ galâ. Paskaidroju tiem, ka pat vismazâkais satricinâjums sagâdâ man
milzîgas sâpes. Sanitâriem piepalîdzot, mani saudzîgi novietoja uz ragavâm. Acis neðpetni þilba, kaut nebija saulains. Tas sniega iespaids. Nemaz nevarçtu iedomâties, ko bûtu darîjis, ja spîdçtu saule. Gulçju uz labajiem sâniem. Lîdz ar acu pierâðanu pie gaismas sâku vçrot apkârtni, tâ sakot, gandrîz no vardes perspektîvas. Mani vedçji centâs mani uzjautrinât un stâstîja man kaut ko vienâ laidâ. Kâ viens beidza, tâ otra jau iespraucâs ar savu sakâmo. Iznâkumâ es pavisam netiku pie jautâðanas. Braucot ievçroju, ka starp mâjâm un to dârzos no vienas vietas paceïas apsniguðas kaudzes. Latvijâ tâdâs ieziemoja kartupeïus, bietes, runkuïus un citas saknes. Cik tâlu vien acjs varçja
saredzçt, visi mâju dârzi bija pilni ðo kaudþu. Cieðâk ieskatoties likâs, ka zem sniega kârtas it kâ veidojas cilvçku íermeòa formas... Viss atklâjâs, kad braucâm garâm vienai kaudzei pavisam tuvu. Ðî kaudze bija pârsegta ar balto izpletòu audumu. Vienâ stûrî vçjð bija pacçlis audumu, un tur skatam atklâjâs kaili cilvçku íermeòi... Skaïi iekliedzos, un mani vedçji apstâjâs. Izskaidroju, kâpçc uztraucos. Bet mani vedçji, skâbi pasmaidot paziòoja, ka tâ tas esot viscaur Holmâ... Tad mûsu ceïð veda garâm milzîga apmçra brâïu kapam. Gûstekòi raka lielo kapu. No vienas puses vaïâ, no otras atkal ciet. Ciet pçc tam, kad kapâ vairâkâs kârtâs bija saguldîti kluso karotâju íermeòi. Ðeit vajadzçja bût tûkstoðiem
krituðu Holmas cietokðòa aizstâvju. Kâ vçlâk noskaidrojâs, tad tieðâm bija tûkstoðiem krituðo mûsu cietoksnî... Ârstu komisijas pârbaude apstiprinâja sâkumâ pieòemto nostâju. Sanitâriem nosacîjumiem trûkstot, cietokðòa apstâkïos operâciju nedrîkstçja taisît. Manu vispârçjo atveseïoðanâs procesu uzskatîja par ïoti labu. Ârsti likâs apmierinâti. Ar to mana audience pie cietokðòa ðefârsta un viòa kollçìijas bija beigusies un varçjâm kârtoties atpakaïceïam. Ðî ekskursija man palikusi atmiòâ, jo bija interesanta pârmaiòa manâ neiedomâjami vienmuïajâ ikdienâ. Dienâm ilgi domâs vçl kavçjos pie ðîs ekskursijas iespaidiem. Sakarâ ar pavasara tuvoðanos laiku
pa laikam pie mums ieradâs siltâkas dienas, nesot sev lîdzi it kâ vçrâ liekamas atkuðòa patapas. Atkuðòos gan atlaidâs boïðeviku uzbrukumi, bet dzîve Holmas cietoksnî tâpçc nebût neuzlabojâs. Tagad uzbruka citas nelaimes un sâkâs iepriekð nemanîtas nedienas. Kâ atcerçsities, Holma pârvçrtâs par cietokðòa pilsçtu janvâra beigâs, kad zeme sasalusi. Sniega vaïòi, kurus uzmetâm un kas visu laiku mûs teicami pasargâja no loþu un ðíembu iedarbîbas, siltâkam laikam iestâjoties izkusa un mûsu poziciju iedobîtes pârvçrtâs par straujâm upîtçm un loþmetçju ligzdas vçrtâs dubïu bedrçs... Ûdens plûda iekðâ visur... arî bunkuros! Arî ievainotajiem karotâjiem daudzâs vietâs sâkâs vçl grûtâkas dienas.
Ja krievu bûdele, kurâ tie gulçja, atradâs drusku zemâkâ vietâ, bieþi vien ûdens lodâja tiem gar mugurâm un padarîja cietokðòa elli par slapju cietokðòa elli... Sanitârais personâls strâdâja paðaizliedzîgi, lai paceltu nelaimîgos virs ûdens lîmeòa. Bûvçja visâdus koka reþìus, ko likt zem vîru mugurâm,un daudzus pat pârcçla uz sausâkâm vietâm salas austrumu pusç. Man labajâ pusç gulçja fon Ðverîns. Viòam ap galvu bija biezs marles apsçju reþìis, no kura uz kaklu un zodu stiepâs daþâdu atsaiðu stari. Vîrs bija smagi ievainots, jo gulçja naktis un dienas cçlieniem vien. Retajâs reizçs, kad viòð pamodâs un jutâs tik moþs, ka varçja sarunâties, pârspriedâm mûsu nâkotnes iespçjas. Izsapòojâmies, cik patîkami bûtu
ârstçties kâdâ skaistâ Eiropas pilsçtas tîrâ un klusâ kara slimnîcâ, kur glîtu þçlsirdîgo mâsiòu klâtiene paceï un uztur cilvçka dzîves prieku... Mums tikai bija kâda krievu skolotâja, kas palîdzçja sanitâram un daþkârt pabaroja tos, kas paði to nevarçja. Pirmajâ dienâ, kad ierados ðajâ novietnç, viòai uzdeva mani pabarot. To darot, tâ pielçja man bârdu pilnu ar kâpostiem, un man tieðâm radâs ïoti nepatîkama sajûta. Cik slikti, ja cilvçks nevarçja pats sevi apkopt. Mans kaimiòð fon Ðverîns ar katru dienu kïuva klusâks un klusâks. Viòa gulçðanas cçlieni nu jau pieòçma pavisam nepatîkamus apmçrus. Reti bija tie brîþi, kad viòð uz mirkli pamodâs, lai atkal ieslîgtu galîgâ bezsamaòas miegâ.
Apkopðanas un çdinâðanas reizçs sanitârs bija bezspçcîgs viòam palîdzçt, jo viòu vienkârði nevarçja pamodinât. Varçja mçìinât cik grib. Tad kâdu pievakari mans kaimiòð pçkðòi pamodâs, ko nebija darîjis kâdas trîs dienas. Tûdaï arî nodomâju, ka nu laikam vîrs bija beidzot ticis krizei pâri un tagad varçs sâkties îstâ atveseïoðanâs. Kâ apstiprinot manu domu gâjienu, fon Ðverîns uzcçlâs savâ guïas vietâ pat sçdus, ko nekad agrâk nebija darîjis. Bet tad es ieraudzîju meþonîgi drudþaino skatu viòa acis un spçjâ nepatikâ sarâvos. Tâ viòð nu sçdçja kâ sâls stabs labu brîdi, lîdz ar nedabîgi âtru rokas vçzienu norâva rûpîgi sakârtotos apsçjus sev no galvas... Pçc tam ar triumfçjoðu skatu pavçrâs visapkârt un viegli sagrîïojâs, turot
asiòainos marles apsçjus cieði saþòaugtus rokâ. Pçdîgi fon Ðverîns strauji zaudçja lîdzsvaru un smagi atgâzâs savâ guïas vietâ, kur palika mierîgi un klusi guïot. Mçs pârçjie bijâm visai pârsteigti par ðâdu piedzîvojumu un daþâdi pârspriedâm redzçto. Tad kâdam ienâca prâtâ pasaukt sanitâru, lai apskatâs, kâ mans blakus gulçtâjs jûtas. Sanitârs noliecâs pie fon Ðverîna un taustîja ievainotâ pulsu. No blakus guïas vietas ievçroju, ka pçkðòi viòa vaibsti sastinga. Viòa acis pievçrâs un smakrs atdûrâs pret krûtîm. Tâ sanitârs îsu bridi tur klusçja, tad izslçjâs un pieceldamies paziòoja, ka fon Ðverîns ir miris... Jau atkal viens karotâjs bija aizgâjis un ðoreiz vçl pie tam man blakus guïas vietâ. Nu kïuva pavisam savâdi ap dûðu.
Cik ðâdu vçl bûs? Vai tâds reiz nebûðu ari es pats? Aizsaules ceïu staigâtâjs? Bet nebija neviena, kas varçtu ðos jautâjumus atbildçt! Bet tad apíçros, ka tagad gulçju blakus mironim, un baisma sajûta izskrçja cauri íermenim un apstâjâs papçþos. Sliktâkais bija tas, ka pats neko nevarçju darît, lai stâvoklis grozîtos. Drusku nomierinâja doma, ka telpâ bez manis bija ari vçl citi cilvçki. Atviegloti uzelpoju, kad ieradâs pâris sanitâru ar izpletòu drânu vîstokli padusç, lai gâdâtu par aizsaules ceïinieka pienâcîgu apglabâðanu. Viòi ietina fon Ðverîna nekustîgo íermeni baltajâ audumâ un bez liekâm ceremonijâm iznesa no mâjeles. Ilgi nevarçju tikt vaïâ no domas, ka droði vien arî fon Ðverîna izdçdçjuðo
íermeni uzsvieda uz kâdas no tâm miruðo karotâju kaudzçm, kuras redzçju, braucot uz ârstu komisijas pârbaudi... Un varbût ari viòa galva vai kâja rçgosies laukâ no pârklâja malas. Dzîve Holmas cietoksnî ritçja tâlâk. Mums, vçl dzîvajiem, bija atïauts baiïoties, ka kâda granâta pçkðòi saârdîs mûs visus. Mûsu dzîvîbas bija uz spçles ik sekundi visas divdesmit èetras stundas diennakti... Un tas tâ visas simt divdesmit septiòas dienas, kuras pavadîju Holmas cietoksni... Tâ atkal viena guïas vieta mûsu istabelç bija brîva, un tâ bija man tieði blakus. Ar visai lielu interesi gaidîju, kâds bûs mans nâkoðais kaimiòð. Pçc divi dienâm to beidzot atnesa. Nelaimîgais gulçja dziïâ karsonî, tâ seja bija satvlkusi
tumði sarkana un uzpampusi. Tâ kâ ievainoðanas zîmi viòa uniformas pogcaurumâ neatrada, sanitârs izdarîja pârbaudi. Tam atrada mazu, pussadzijuðu ievainojumu. Bet mazâ brûclte nevarçja bût par tik dziïa karsoòa cçloni. Kas viòam îsti kaitçja? Izmçìinâjâs daþâdas zâles, bet karsonis pieturçjâs iepriekðçjâ stûrgalvîbâ. Ârsti neziòâ kratîja galvas, lîdz beidzot jauns apakð-ârsts sâka runât par izsitumu tîfu... Bet vecâkie negribçja pielaist un atzît, ka jaunâkajam varçtu bût pareizâka diagnoze. Un tâ nelaimîgais tur tvîka sarkani uztûkuðu seju. Gulçja ilgiem dziïa miega cçlieniem, kas mainîjâs ar ïoti retiem pusnomoda un murgu brîþiem. Mçs jau bijâm paspçjuði pierast pie viòa nemitîgâs krâkðanas un gârgða-nas. Tîri vai þçl
cilvçka. Manas granâtas ðíembas kreisajâ rokâ, plecâ, padusç, sânos un mugurâ pret lâpstiòu un plauðâm, kâ arî kreisajâ vaigâ, uzvedâs teicami. (Vçlâk rentgena uzòçmumos noskaidrojâs, ka vaigâ bija iestrçguðas septiòas, bet sânos un mugurâ trîsdesmit deviòas ðíembas...) Brûces uzrâdîja ïoti labu dzîðanas progresu, un .sanitârs bija vairâk kâ apmierinâts. Viòð domâja, ka es itin drîz varçðu atstât ðo bçdu vietu. Pats uz ðâdu iespçju stingri vien priecâjos, jo pagalam apriebusies bija apsaluma brûèu riebîgâ smirdçðana, kas bija jâpacieð katru dienu, kad ðos slimniekus pârsçja. Kâ zinâms, apsaluma jçlumi bija jâtîra un jâpârsien katru dienu. Brûces vienkârði nedzija. Vienîgais veids, kâ no
tâm varçja tikt vaïâ, bija locekïu amputâcija. Liekas, ka laikam nav otras nelâgâkas brûces par íermeòa daïas apsaluma jçlumu... Ievainojumus tîrîja un glîti pârsçja arî pârçjiem lik-tens piemeklçtajiem karotâjiem, bet ðîs nodarbîbas neizplatîja ne mazâkâs smirdoòas. Visumâ ievainotos pârsçja, vadoties no ikkatra karotâja brûèu rakstura. Sakarâ ar pârsçju mainîðanu jâapstâjas arî pie ikviena kara îpaðâ fainomena — utîm... Dzîvojot frontes apstâkïos, visu laiku lîdz Holmas cietoksnim utis nemanîjâm. Bet lîdz ar atgrieðanu no ârpasaules ieradâs utis. Kâ un kur tâs uzradâs — to neviens nezinâja pateikt. Bet fakts bija un palika, ka tâs bija klât un pie tam tâdos vairumos, ka pavisam nepatîkas to visu pat atcerçties...
Mçs, ievainotie un slimie, dabûjâm no utîm ciest visvairâk, jo vairs nevarçjâm pret tâm cînîties tik efektîgi, kâ kad vçl bijâm savu locekïu pavçlnieki. Jau pirmajâs dienâs pçc ievainoðanas jutu, ka papildus brûèu parastajâm sâpçm klât vçl nâca utu kodienu nepatîkamâ sajûta. Pie brûèu malâm tâm nebija jâpiepûlas, lai tiktu pie svaigâm asinîm. Tur âliòìi bija jau vaïâ, — tikai atlika nodzerties kâ pie avotiòa... Brînumdaudz utis tomçr iznîcinâja ikkatru pârsieðanas reizi, marles apsçjus un saites kopâ ar utîm sadedzinot. Bet vispârçjais stâvoklis jau ar to negrozîjâs. Utis allaþ uzradâs atkal no jauna un turpinâja savu postoðo darbîbu. Blakus brûèu pârraudzîðanai utis labprât uzturçjâs arî padusçs, ap kaklu un
jostas vietu. Utis tramdot, daþkârt tîri neviïus plaukstâ bija ieíçruðâs daþas neveiklâkas. Tâs tad þigli mçìinâja pazust Latvijas armijas frencîtî uz manâm krûtîm. Bet tad prâtâ iekrita eleganta ideja. Palûdzu sanitâram mazu dçlîti, kas uzlikts uz krûtîm kalpotu kâ galds çdienu reizçs, bet galvenokârt noderçtu kâ brîniðíîga arçna laika îsinâðanas nodarbîbâm. Uz ðî dçlîða izvedu aizrautîgas utu izkauðanas nodarbîbas. Pietika izbraukt ar roku padusei un pçc tam izkratît uz dçlîða visu plaukstâ aizíçruðos saturu. Tad bija ko redzçt. Tûdaï uz visâm pusçm sâka velties lçni, krietni nobarojuðies un daþâda izskata un lieluma radîjumi. No manis noskatîjâs citi istabas iemîtnieki, un drîz vien visi sâkâm aizrautîgas utu medîbas. Stundas pagâja it
kâ frontes teâtra izrâdçs. Paði spriedâm, kâ nokristît daþâdos utu tipus vispiemçrotâkajos vârdos. Tâ drîz vien utis ar krustiem uz muguras iesaucâm par vâcu tîìer-tankiem, citas, resnâkâs, par Staïina T-34 un tamlîdzîgi. Labâs rokas îkðía nags bija nodarbinâts gandrîz bez pârtraukuma... Kâ iepriekð, blakus vietâ gulçtâjs vçl arvien murgoja un brîþiem nesamaòâ âlçjâs. Bet pa ðîm pâris dienâm lîdz mûsu mâjelei bija atnâkusi ziòa par karsoòa upura likteni, pirms viòu pârveda pie mums. Kâ labi atcerçsities, pçc boïðeviku slepkavîgâ uzbrukuma Holmas cietokðòa centrâ novietotam galvenajam ievainoto savâkðanas punktam, trûka droðas vietas un telpas, kur izvietot ik dienas klât
nâkoðos ievainotos. Izmantoja ikvienu iespçju, improvizçja, kâ vien varçja. Sâkumâ pieminçju, ka Holmâ satecçja paprâvâ Lova-ta ar vienu no savâm pietekâm. Abu upju krasti ðeit bija pagalam stâvi un smilðaini. No miera laikiem krastos bija saglabâjuðâs bçrnu izraktas itin dziïas alas. Kâds saprâtîgs sanitârs bija nâcis uz domâm alâs uz îsâkiem laika sprîþiem izvietot ievainotos, gaidot lîdz rastos iespçjas tos pârvietot pastâvîgâs novietnçs. Tâ arî bija darîjis, jo nevarçja taèu likteòa piemeklçtos atstât zem skaidras debess ziemas laikâ. — Vienu laiku ðeit bija mituði seði ievainotie. Pa vienam vien sanitârs bija izvietojis savus aprûpçjamos ievainoto savâkaðanas vietâs. Pârçjos ik dienas apmeklçjis un rûpîgi kopis. Pçc
pâris nedçïâm sanitâra aprûpç alâs vairs bijuði tikai divi ievainotie, katrs savâ alâ. Bet tad samarietis pçkðòi pazudis. Dienesta vietâ brînîjâs, kâ var cilvçks piepeði pazust no zemes virsas pilnîgi bez pçdâm? Daþi negribot pielaida varbûtîbu, ka sanitârs, varbût prâta aptumðoðanâs brîdî, pârbçdzis pie boïðevikiem. Oficiâlos sarakstos atzîmçja, ka viòð bez miòas pazudis... Ticamâks tomçr bija pieòçmums, ka liktenim bija labpaticies, ka to panâk nomaldîjusies granâta... Bet tai paðâ laika divi ievainotie, palikuði bez aprûpçtâja, savâs alâs vadîja drausmîgas dienas un naktis. Ðâdas lietas varçja notikt tikai tajos elliðíîgajos apstâkïos, kâdos mums bija jâiztur viss Holmas cietokðòa laiks. · Viss atklâjies, kad, no boïðeviku
granâtmetçju uguns slçpdamies, kâds karotâjs bija noðïûcis pa stâvo upes krastu, aizsegu meklçdams, un ieklupis vienâ no alâm. Tas, ko viòð tur ieraudzîjis, bijis vienkârði briesmîgi.' Izvandîtâ alâ smiltîs gulçja ievainots karotâjs, jau miris. Izskatîjies tâ, ka viòð nâves agonijâ mçìinâjis râpties no alas laukâ, bet tâlu tomçr nebija ticis... Miruðajam ap galvu vçl turçjies marles pârsçjs, kam cauri redzams sarecçjuðu asiòu plankums. Bez kopðanas un medicîniskâs palîdzîbas palicis, nelaimîgais nebija varçjis pârciest ievainojuma sekas. Varbût savu vârdu bija teicis arî milzîgais aukstums, kas, kâ zinâms, nebija pa draugam ar daudz asiòu zaudçjuðiem ievainotajiem karotâjiem... Drausmîgâ atklâjuma iespaidâ
karotâjs pârbaudîjis pârçjâs piekrastç izkaisîtâs alas. Visas tukðas atradis, jau grasîjies doties uz vienîbu, lai ziòotu par atklâjumu. Savâ nodomâ tomçr sastomîjies, jo licies, ka sadzirdçjis gârdzoðu skaòu. Klausîjies uzmanîgi, bet nekâdi nevarçjis uztvert vietu, no kurienes skaòa nâkusi. Pçdîgi skaidri sadzirdçjis, ka skaòa nâkusi no kaut kurienes tuvâk ûdenim. Slidinâjies pa krastu lejup un tad tur atradis alu ar to viru tajâ, kas tagad karsoni gârdza man blakus... Sâkotnçjais medicîniskâ personâla pieòçmums bija, ka sakarâ ar drausmîgo pârsalðanu mans kaimiòð saíçris plauðu karsoni un cînâs par slimîbas pârvarçðanu. Bet vçlâk izrâdîjâs, ka ðis pieòçmums bija maldîgs — vîram bija piesitusies lîdz tam cietoksnî nepazîta slimîba — izsitumu
tîfs... Manu kaimiòu nekavçjoties pârcçla uz kâdu izolâcijas nometni — tîfnieku baraku. Kâ zinâms, utis ne tikvien barojas no asinîm, bet ir vçl ïoti bîstamas arî kâ slimîbu iedîgïu pârnçsâtâjas. Kâ vçlâk izrâdîjâs, ârsti nebija laikâ uzíçruði mana kaimiòa slimîbu, un tâpçc viòa pârcelðana uz speciâlo tîfa nodaïu nâca par vçlu. Utis bija paspçjuðas savu darbu pastrâdât, un tâ radâs jauni, neparedzçti sareþìîjumi, un ari tie bija jâiznes uz saviem pleciem man. Bet par to vçlâk, kad bûsim tik tâlu. Kâ jau iepriekð redzçjâm, mûsu atbrîvotâjas — fon Ukermana kaujas grupas uzbrukums cietoksnim bija gaidâms no rietumu puses. Tas nozîmçja, ka uzbrukumam galvenokârt izmantos Holmas — Lokòas ceïu.
Lokòa bija neliela dzelzceïa stacijas pilsçtele uz Ïe-òingradas-Vitebskas dzelzceïu lînijas. To pieminçja tûkstoðkârtîgi visâs meþonîgajâs baumâs, un tâ bija mûsu ilgu sapnis, kas saistîjâs ar mûsu atbrîvoðanu. Vai tad kâds brînums, ka ap ðo staciju vijâs daþnedaþâdâkâs Holmas cietokðòa aizstâvju cerîbas? Drîz vien manas ðíembu cirstâs brûces bija tiktâl sadzijuðas, ka varçju atïauties jau staigât apkârt. Ðajâs gaitâs apciemoju arî jau pieminçtos latvieðu ðoferus. Tie dzîvoja mâjâ netâlu no Lokòas ceïa. Arî ðoferi nebija izòçmums. Tie tâpat kâ citi dzîvi piedalîjâs baumoðanâ un visâdâs spekulâcijâs sakarâ ar cietokðòa atbrîvoðanu. Un vai tajâ situâcijâ varçja bût kas dabiskâks kâ pa laikam uzkâpt mâjeles
bçniòos un palûkoties Lokòas ceïa virzienâ? Sak , vai gadîjuma dçï tur kas nenotiek? Vai nevarçja ieraudzît tuvojamies kâdu tanku vai armijas daïu? Tâ nu ðoferi pa laikam brîvâkajos brîþos uzkâpa bçniòos, lai pie mazâ lodziòa pavçrotu daudzsoloðo debess pamali... Itin drîzi vien ðajâs novçrotâju gaitâs visaktîvâkais izvirzîjâs kâds drûms ðoferis. Lai nerastos sareþìîjumi, sauksim viòu par Mârtiòu. Mârtiòð pamazâm burtiski pâròçma novçroðanas dienestu savâs rokâs. Tikai retajam no pârçjiem laimçjâs uzkâpt bçniòos, kad Mârtiòð tur nesçdçja jau priekðâ... Viòð tur pavadîja visu no darba norîkojumiem brîvo laiku. Ðai vietâ svarîgi atcerçties, ka mçs visi tolaik bijâm apauguði itin kuplâm bârdâm un izskatîjâmies visai atbaidoði.
Diendienâ cerîbu apvârsni vçrojot, Mârtiòð kïuva nervozâks un nervozâks. Bija skaidri nomanâms, ka Lokòas ceïa vçroðana un ar to sakarâ vedamâ sadomâðanâs lâga vîru pagalam nomâca. Un tâ, ðîs ilgu pilnâs gaidîðanas rezultâtâ, Mârtiòð bija sâcis plûkât savu melno, kupli sazçluðo bârdu... Tas arî bija viss, kas pârçjiem ðoferiem bija vajadzîgs. Vienâ râvienâ Mârtiòð bija kïuvis savu likteòa biedru acîs par itin kodîgu zobgalîbu ieganstu. Pa to laiku Mârtiòð jau bija paspçjis izravçt visu kreisâ vaiga un pazodes kuplumu. Ar to viòa izskats tieðâm bija kïuvis pagalam atbaidoðs, lai neteiktu vairâk. Pieòemams, ka sakarâ ar pârçjo pastâvîgâm zobgalîbâm Mârtiòð kïuva pavisam drûms savâdnieks. Lieta nonâca
pat tik tâlu, ka Mârtiòð sâka vairîties satikt pârçjos, lai nebûtu jâklausâs to jautâjumi un vîpsnâðana. Lai bûtu pavisam nost no pârçjo ceïa, viòð pat ierîkojâs bçniòos gulçt, jo acîmredzot nevarçja atturçties no bârdas plûkâðanas. Vietâs, kur bârda bija izplûkâta, uz âdas parâdîjâs slimîgi plankumi. Zem kuplajâm uzacîm tumðos, dziïi iekrituðos dobumos gailçja sasarkuðas acis. To skats pauda kaut ko lîdzîgu vajâta zvçra izbaiïu kaismei... Viòa skats un izturçðanâs kïuva arvien atbaidoðâki un çrmotâki. Likâs pavisam skaidrs, ka Mârtiòð bija pagalam nelaimîgs cilvçks, kas nevarçja pagarinât nervu izturîbas spçju. Un nebija neviena, kas varçtu viòam palîdzçt. PAR MATA TIESU
Kaut arî laiks bieþi vien bija atkusnî, visu aprîïa beigu daïu visapkârt Holmai dzirdçjâm visâdus neparastus trokðòus. Motoru rûkoòa un skaïa bïaustîðanâs jau sen vairs nebija nekas jauns. Izzîlçjâmies daþâdi, bet kâ lai uzmin, kas boïðevikiem padomâ? Bet kad nâca tuvâk maijam, kïuvâm pavisam aizdomîgi... Vai tikai savâdie, iepriekð nemanîtie trokðòi nenozîmçja milzu uzbrukumu mûsu cietoksnim? Vai ìenerâlis Purkâjevs neorganizçja slepkavîgu Holmas cietokðòa iznîcinâðanu? Lai uz strâdnieku solidaritâtes svçtkiem pasniegtu mûsu cietoksni "visu tautu draugam un skolotâjam", lielajam Staïinam, kâ mazu dâvaniòu? Un blakus tam, kas varçja zinât, varbût atlec kâds apbalvojumiòð vai paaugstinâjums?
Bet tad aprîïa pçdçjâ dienâ pie mums ieradâs pâris pârbçdzçju, kas ar saviem stâstiem apstiprinâja mûsu aizdomas. Atzîmçjot 1. maija svçtkus, boïðeviki gatavoja grandiozu pçdçjo lieluzbrukumu Holmas cietoksnim. Nu gan bûs jâsaturas, sprieda vîri, un to sejâs ievilkâs pa noteiktai lînijai... Un tad pirmâ maija agrâ rîta stundâ pâr Holmas cietokðòa aizstâvju galvâm sâkâs elliðíîgs, vçl lîdz ðim nepiedzîvots granâtmetçju, artilçrijas un pârçjo smago un smagâko ieroèu viesuïuguns... Sarkanas liesmas spïaujot, simtiem stobru koncentrçja uguni cietokðòa territorijâ. Granâtu ðíembu putenis gâza kokus un ârdîja zemi. Eksploziju troksnis arvien pieòçmâs, un granâtas brâzâs cauri arî viena otra bunkura griestiem. Lieki
pieminçt, ka viss, kas bija bunkuros, pârvçrtâs pelnos, arî karotâji... Kodîgâ sçra smaka lîda cietokðòa aizstâvju rîklçs, un likâs ka dega viss gaiss visapkârt... Vai ðis jau nebija pastardienas ievadîjums zemes virsû? Cietokðòa aizstâvji nekustîgi gulçja, iespieduðies ieroèu ligzdu iedobumos, kas pilni dubïiem, putekïiem un dûmiem. Tâ viòi gaidîja brîdi, kad sâks velties boïðeviku uzbrucçju íçdes... Granâtu un mînu krusa un uguns vçtra ilga apmçram divas stundas. Tâ arî apliecinâja boïðeviku nodomus — beidzot noslaucît Holmas cietoksni no viòu ceïa uz rietumiem. Jau tâ par ilgu ðis neðpetnais mazais cinîtis bija laupîjis viòiem ðo iespçju... Tiklîdz ilgais uguns vçtras brâziens
pâr mûsu galvâm sâka atslâbt, bija laiks fon Ukermana artilçrijai sâkt ðaut iznîcîbas zalves uzbrukuma izejpozicijâs sapulcçtajâs boïðeviku masâs. Bet tad pat poïitruki arî dzina aziâtu ordas starplaukâ. Nekavçjoties mûsu artilçrija uztvçra aurojoðâs masas ar saviem labi tçmçtiem smago granâtu brâzieniem. Mûsu artilçrijas uguns virzîjâs lîdz ar uzbrucçju íçdçm mûsu virzienâ... Holmas cietokðòa aizstâvju automâtiskie ieroèi strâdâja bez pârtraukuma. Patðauteòu un loþmetçju stobri pârkarsa. Tie kïuva sarkanbrûni, un to mainîðanas reizçs ne viens vien karotâjs sadedzinâja rokas ârprâtîgâs steigas dçï... Bija tieðâm jâbrînâs, ka tik daudzas íçdes tika cauri milzîgajam artilçrijas sprostam. Nâca íçde pçc íçdes
un saïima turpat valnî mûsu poziciju priekðâ. Nâca un nâca... atkal un atkal un atkal... Boïðeviku taktika allaþ balstîjâs uz kâda velniðía psîcholoìiska apsvçruma. Ðoreiz tas likâs esam: — triekt pret mûsu pozicijâm viïòus nepârtrauktas karavîru masas ar nodomu novest mûs ârprâtâ vai panikas stâvoklî. Un kad mûsu nervi vairs neizturçtu, boïðeviku pçdçjâs íçdes varçtu netraucçtas pârstaigât kaujas kauku un iznîcinât vçl aizíçruðâs atseviðíâs pretestîbas saliòas... Un tad parâdîjâs arî pirmie boïðeviku tanki... Cik viss bija velniðíîgi izrçíinâts! Necilvçciskâ kaujas pârspçka priekðâ mûsu spçki sâka zust. Kad mûsu patðautenes un loþmetçji vairs nespçja noðaut visus uzbrucçju tûkstoðus, mûsu
pozicijas sâka lçnâm, bet neatvairâmi brukt — viena pçc otras... Boïðeviku masu spiediens bija vienkârði par spçcîgu un neatturams. Mums trûka karavîru, kas varçtu stâties krituðo un ievainoto vietâ un nopïaut tos tûkstoðus uzbrucçju, ko mçs nespçjâm pieveikt. Zinâms ieroèu skaits var izðaut tikai matemâtiski noteiktu ðâviòu skaitu... Visam bija robeþas. Tâ arî ðoreiz! Jau likâs, ka nu vienreiz bûs pçdçjâ stundiòa pienâkusi. Mûsu izmisuma cîòa beigsies — lieka bûs bijusi visa varonîba un lieki visi upuri... Visapkârt pelçkas boïðeviku íçdes, un to tanki jau braukâ pa mûsu aizmuguri, meklçjot izdevîgas pozicijas, lai tad apðaudîtu mûs arî no aizmugures... Urrrrrââââ! Riebîgais bïâviens bija dzirdams visapkârt un
griezâs ausîs. Te trakam jâkïûst. Bet boïðeviki tâ to bija plânojuði. Ðî nu bija viòu reize... Boïðeviku masas bija jau ielauzuðâs dziïi mûsu cietokðòa vidienç. Vçl vairs tikai kâdi simt metri tos ðíir no Lovatas krasta, kas tajâ vietâ uzmetis augstu kroku un tâpçc veido apvidu pârvaldoðu augstieni. Nav ðaubu, ka boïðeviki to jau ir atklâjuði un tâpçc neatlaidîgi uzbrûk ðajâ virzienâ. Ja viòiem izdotos sasniegt augstieni, tie netraucçti iznîcinâtu visu Holmas cietoksni no iekðpuses. Lîdz ar to mçs bûtu zaudçjuði pçdçjo aizstâvçðanâs iespçju. Mçs bûtu zaudçti tâpat kâ Holmas cietoksnis... Nâves apzîmogotam tuksneða ceïotâjam pçdçjâ brîdî vçl pie debess pamales parâdâs oâzes vîzija — fata
morgana. Tâds pats fainomens bija saklausâms gaisâ, un mçs negribçjâm ticçt savâm ausîm. Vai vçl pastâvçja tâdi ieroèi kâ ðtukasi? Viens skats debesîs, un bija skaidrs, ka tâdi ieroèi tomçr vçl bija... No Spilves lidlauka tie bija atsteigusies, lai palîdzçtu Holmas cietokðòa aizstâvjiem. Pçdçjâ brîdî...! Nu tie vilni pa vilnim grâva boïðeviku caurrâvuma vietu un tâs tuvâko aizmuguri dziïumâ. Boïðeviku tâs dienas nodomus un panâkumus izjauca ðtukasu iejaukðanâs pçdçjâ minûtç... Liktenîgos pçdçjos simt metrus todien tiem neizdevâs veikt. Ar dziïu gandarîjumu krûtîs izbaudîjâm ikvienas ðtukasa torpçdas eksploziju. Bet, kur cep, tur pil! Kaut gan atzîmçjâmies ar zinâmâ krâsu secîbâ
izðautâm signâlraíetçm, ðtukasi tomçr nometa pâri torpçdu turpat mûsu degunu priekðâ, un ðo kïûmju dçï mums bija ievainjotie un pat pâris krituðo. Uzvaras dievs gribçja, lai tam nes upurus... Bet vai varçja vainot lidotâjus? Tâdos apstâkïos nav viegli noteikt frontes lîniju pat mums turpat klât esot, kur nu vçl lidotâjiem gaisâ un kustîbâ esot... Kaujas mainîgajos apstâkïos, kur vienâ ielokâ bijâm mçs, bet otrâ jau ietriekusies boïðeviki, bija neiespçjams novçrst ðâdus starpgadîjumus. Lidotâju darbs bija apbrînojami precîzs. Tik mazâ vietiòâ nomest torpçdas ar deviòdesmit deviòu procentu pareizu trâpâmîbu nebija nieka darbs. Krievu lidotâji tajos apstâkïos bûtu sagâzuði visas torpçdas pâr savçjiem un varbût tikai pâris pâr mûsu pozicijâm.
Varçja iedomâties ìenerâïa Purkâjeva saðutumu, kad droðâ uzvara izkûpçja kâ zili dûmi tad, kad laime bij' tik tuvu, tuvu... Pie sevis atcerçjâmies tik bieþi lietoto teicienu: Pïurkâjevam atkal sagâja ðíidrajâ...! Tâ boïðevikiem lieku reizi bija jâliecas Ðçrera vîru aukstasinîbas, fon Ukermana artileristu un ðtukasu priekðâ. Uzbrukumu atsita un atjaunoja sâkotnçjâs pozicijas. Pçc tam vîri laidâs pelnîtajâ miegâ. Dievs vien zinâja, vai ilgi bûs lemts atvilkt elpu... Bet neskatoties uz ârkârtîgo pârgurumu, daudzi nevarçja iemigt. Nervi vçl arvien bija savilktas stîgas, kas draudçja trûkt. Vai tâdâ stâvoklî varçja iemigt? Daudzi íçrâs pie kantînç izsniegtâs konjaka pudelîtes... Jâ — tâ jau bija
pavisam cita lieta! Pçc tam gan varçja domât par atpûðanos... Otrajâ maijâ boïðeviki atkopâs no to divîzijâs sistajiem zaudçjumiem. Tagad bija laiks pievest rezervju spçkus un aizpildît tukðâs vietas un sakârtoties jaunajam uzbrukumam. Tas viss prasîja laiku. Tâpçc tajâ dienâ neuzbruka. Bet tâ kâ lieluzbrukumi nekad nebeidzâs vienâ dienâ, tad droði varçja paredzçt, ka uzbrukumu atsâks. Kad, to nevarçja paredzçt. Un tad treðâ maija rîta agrâ stundâ arî atkal sâka vârîties sen pazîstamais raganu katls ar tâdu paðu intensitâti kâ pirmâ maija rîtâ. Tikai mçs pamatoti nervozçjâm. Taèu galvenais iemesls tam nebija sagaidâmais lieluzbrukuma bieds, bet gan tas, ka ausa
lietaina, miglas blâíiem pilna diena. Redzamîba tuvu nullei. Ðâdi laika apstâkïi izslçdza ðtukasu darbîbu, un visas zintis uz to vien râdîja, ka vieniem paðiem mums vairs nebija pa spçkam atvairît boïðeviku masas. Pirmajâ maijâ izsita no ierindas atkal milzîgi daudz krituðo un ievainoto. Kur lai mçs òemtu rezerves? Tâdu nebija. Mûsu pozicijas bija ðíidri vien aizstâvçtas... Kâ mums varçja veikties bez efektîgâ ðtukasu atbalsta? Ak nedienas, ak bçdas... HOLMAS CIETOKÐÒA ATBRÎVOÐANA Bet izrâdîjâs, ka liktens bija beidzot visu pareizi ie-kalkulçjis. Kauju vîriem palîgâ nâca cits uzmundrinâjums. Un ðis cerîbas stars ðoreiz ieòçma ðtukasu vietu
un deva karotâjiem spçku izturçt ðo vienu no pçdçjâm un zvçrîbâs grûti pârspçjamo kauju arî bez ðtukasu palîdzîbas... Tiklîdz beidzâs slepkavîgâ lieluzbrukuma sagatavoðanas viesuïuguns, jau itin skaidri varçja sadzirdçt kaujas troksni nâkam mûsu virzienâ no Lokòas stacijas puses... Un kaujas troksnis nâca arvien tuvâk un tuvâk. Nu beidzot nâca mûsu glâbçji un atbrîvotâji! Tagad tikai mums paðiem vçl bija drusku jâpiespieþas un jâiztur tik ilgi, kamçr ieradâs ìenerâïa fon Arnîma komandçtâs karaspçka daïas. Kad tas notiks — mçs bûsim atbrîvoti no pasaules nejçdzîgâkâ sprosta... Un tik tieðâm, ðis atslogoðanas uzbrukums mûsu ielencçjiem deva mums spçkus izturçt vçl pçdçjo boïðeviku
necilvçcîgi neþçlîgo un nospiedoðâ pârspçka iezîmçto lieluzbrukumu. Pçc pâris dienâm ìenerâïa fon Arnîma divîzijas jau stâvçja Holmas pievârtç. Sekoja divu dienu un nakðu nepârtraukta Lokòas ceïa bombardçðana, un mûsu atbrîvotâjas divîzijas atkal pârgâja uzbrukumâ. Ar tâlskatiem pie acîm skatîjâmies un gaidîjâm, gaidîjâm un skatîjâmies. Un tad it kâ varçja jau kaut ko redzçt. Likâs pat, ka redzçtais kustçtos... No piepûles, tâlskatî blenþot, sâka jau sûrstçt acis. Pat asaroja nedaudz. Tur, pus pa kreisi priekðâ — vai tur kaut kas nekustçjâs? Uzmanîbu! Slçpties! Vai tikai boïðeviki netaisa te kâdu cûcîbu? No tiem varçja sagaidît visu... Labâk piesargâties, uzmanîties. — Bet vai tie tieðâm nav
mûsçjie? Skatieties uz bruòu cepurçm... un mçteïiem! Tieðâm, tie taèu tomçr bija mûsçjie! Urrrâââ! Tâ saucâm tagad mçs ârkârtîgâ sajûsmâ.... Neaizmirstams skats allaþ stâvçs manu acu priekðâ. Pa tikko atbrîvoto Lokòas ceïu un abpus tâ lçnâ. apdomîgâ un mierîgâ gaitâ, íçdes þvadzinot un viegli gâzelçdamies, uz mûsu pusi veïas vâcu tanki un triecien-lielgabali. Smagie râpuïi meistarîgi nomaskçti ar koku zariem un izskatâs kâ krûmu grupiòas, kas nâk uz mûsu pusi... Holmas cietokðòa vaþas lûza, un tas savu cîòu bija izturçjis, paliekot neieòemts... Un mçs apbrînojâm savus atbrîvotâjus kâ bûtnes no citas pasaules... Jâ, lai nu kâds saka, ka nebija iespçjams izglâbties paðâ pçdçjâ minûtç.
Ar mums tas ðoreiz tâ bija noticis. Ïauns murgs aizpeldçja kaut kur zemapziòas labirintos. No ðî laika skaitot. Holmas pilsçta bija galvenâ kauju lînijâ. Un tâ tas bija un palika lîdz pat 1944. gadam. Bet cik daudzi jo daudzi vairs nepiedzîvoja ðo karsti ilgoto un cerîgi gaidîto brîdi, tie tagad uz visiem laikiem apklusuði gulçja aprakti starp grâvjiem, mâju dârzos un vispâr ikvienâ brîvâ vietiòâ cietokðòa rajonâ... Vai mûþîgs miers palika nodroðinâts viòu kauliem tur tâlajâ Krievijas nostûrî? Ja Holmas cietokðòa sâkumâ mûsu spçkus lçsa uz apmçram piectûkstoð piecsimt vîriem, tad mûsu atbrîvoðanas laikâ strçlnieku bedrîtçs, grâvjos un drupâs sçdçja vairs tikai apmçram tûkstoð
vîru, tie paði visi vairâkkârt ievainoti, un zaudçjumu ailç jâieraksta apmçram èetrarpus tûkstoði karotâju. Divi tûkstoði un divi simti no tiem pastaigâjâs mûþîbas dârzos, bet divi tûkstoði un trîs simti kvernçja savos neþçlojamos ievainoto un slimo savâkðanas punktos un alâs. Neviens nevarçja pateikt, cik daudz civiliedzîvotâju bija gâjuði bojâ tamdçï, ka nebija paklausîjuði boïðeviku aicinâjumam pilsçtu atstât, pirms to ielenca. Nu bija pâri palikusi vairs tikai viena doma — âtrâk tikt no ðîs nîstâs posta vietas projâm. Bet cietokðòa garnizona evakuâcija bija padota stingri noteiktai kârtîbai. Vispirms bija kârta smagâk ievainotiem karotâjiem. Un tâ viena pârlâdçtâ transportmaðîna pçc otras
ðûpojâs pa izbraukto, dubïu jûrâ slîkstoðo ceïu Lokòas virzienâ. Tur ievainotos gaidîja sarkanâ krusta vilcieni, bet transport-maðinas steidzîgi atgriezâs pçc nâkoðâs kravas — Bet boïðeviku tâlðâvçja artilçrija vçl arvien iespçja apðaudît ðo mûsu vienîgo dzîvîbas un brîvîbas saitîti... Un tâ gadîjâs, ka lîdz pçdçjai iespçjai pârpildîts ievainoto transports uzlidoja gaisâ un maz vien palika no tâ pâri. Vai ðie nelaimîgie nebija jâpieskaita Holmas cietoksnî krituðajiem kaujiniekiem? Kas to varçja, tie marðçja laukâ no Holmas rajona grupâs pa divpadsmit un zinâmâs laika atstarpes. Bija it kâ sporta sacîkstçs, kur no starta nolaida sacensoòus. Mûsu grupai ðis gâjiens bija jâsâk devîtâ maija agrâ rîta stundâ.
Lai gan taisnâkais ceïð uz Lokòu bija pa paðu ceïu, sakarâ ar boïðeviku apðaudi mçs to nevarçjâm lietot, un mûsu marðruts veda pa Lovatas ieleju. Sâkuma posmâ ieleja pletâs mums vçlamâ virzienâ, tikai vçlâk tâ sâka mest nepatîkamu lîkumu nevçlamâ virzienâ. Par laimi nu jau bijâm tik tâlu no Holmas, ka bez riska varçjâm atgriezties uz ceïa. Te tâlðâvçja artilçrija vairs netika mums klât. To jau biju izlûkojis. Astotâ maija vakarâ rûpîgi gatavojâmies ceïam. Ceïam, par kuru gan nomodâ, gan sapòos tik daudz bija fantazçts. Rît agri mçs beidzot atstâsim ðo vietu un pacilâtâ garastâvoklî dosimies ceïojumâ uz mâjâm... Saòçmâm pârtiku visam gâjiena laikam un atkal un atkal itin visu pârdomâjâm. Visam bija jâbût
vislabâkajâ kârtîbâ. Tâds gâjiens gadîjâs tikai vienreiz dzîvç... ATPAKAÏ IZSITUMU TÎFA BARAKÂS Bet drîzi vien mans pacilâtais garastâvoklis saplaka. Mani sâka mâkt pagalam neðpetna sajûta. Iedzçru pa tabletei, bet labsajûta neatgriezâs. Gluþi otrâdi, — dûða saðïuka arvien vairâk. Bija zudis viss moþums un dzîves prieks. Nesapratu, kâpçc nekas vairs nepatika un nelikâs saistoðs. Nelâga gurums tirdîja kaulu locîtavas, sâpçja visas malas. Gâju sûdzçties tuvumâ mîtoðam ârstam un prasîju papildus tabletes. Jaunais ârsts ieteica nomest kreklu. Tad arî atklâjâs, ka mans íermenis kâ Purvîða glezna no vienas vietas pârklâts ar sîkiem rozâ un
sarkaniem ziediòiem... To ieraudzîjis, jaunais ârsts paziòoja, ka mani tûdaï jâievieto izsitumu tîfa karantînes nodaïâ... Lîdz ar to bija aprakti mani sapòi rît soïot laukâ no Holmas. Kamdçï gan man viss nâca visgrûtâkâs cîòas iznâkumâ? Tâtad utis bija pârnesuðas slimîbu no man blakus karsonî gulçtâja uz mani. Bija pagâjis vajadzîgais slimîbas dîgðanas laiks, un nu sâkâs krize. Kas zinâja, kâ te viss vçl izkârtosies? Laika tecçjumâ latvieðu ðoferi bija tîfa nodaïai piegâdâjuði ne mazums saslimuðo. Nu tie piedâvâjâs mani aizvest. Tas bija drûms ceïojums ar laivu pâri upei, kas râdîjâs kâ ðausmu piesûkusies, melna... Tad tâds izskatîjâs mans ceïojums tâ vietâ, kam bija jâsâkas cita rîta agrâ stundâ?
Pie tîfa karantînes ðoferi steidzîgi atvadîjâs un veikli pazuda vakara krçslâ. Tad jau biju pie tîfa nodaïas durvîm un ieklupu tajâ pâr augsto slieksni. Tur valdîja tumsa un nospiedoðs karstums. Kâds ierâdîja guïas vietu. Tâ kâ pa pârcelðanâs laiku mana sajuðanâs bija kïuvusi vçl daudz nospiedoðâka, tûdaï sâku iekârtoties gulçðanai. Pa ðo laiku acis bija pie tumsas tiktâl pieraduðas, ka varçju jau ðo to saskatît. Tâ arî ievçroju, ka tîfa barakas apkopçjs — krievu civiliedzîvotâjs, tâ savâdi uz mani noskatâs... Man pat radâs pavisam nelâga sajûta. Kas viòam padomâ? Jâ, un pat aizgâjis savâ nostûrî apsçdâs un neizlaida mani no acîm... Tad viòð sadûðojâs un râdîdams uz Latvijas armijas uniformu, noprasîja manu tautîbu.
Atbildçju. Uz to viòð lauzîtâ, bet vçl diezgan skaidrâ latvieðu valodâ paziòoja, ka arî viòð esot mûsu tautas. Pçc Pirmâ pasaules kara bijis spiests palikt pie boïðevikiem. Pats ðo nelâgo slimîbu jau esot izslimojis, un tamdçï vâcieði esot viòu norîkojuði strâdât tîfa slimo barakâ. Sarunas laikâ ievçroju, nu jau bija iededzinâta spul-j.a, ka voèuks tâ savâdi mîòâjâs un viòa acîs iemirdzçjâs tâds kâ valgums. Vai atkalredzçðanâs prieks ar tautas brâli, vai kas cits? Un tad viòð tûdaï stâstîja tâlâk. Maizes deva ðeit esot ïoti liela un to neesot pa spçkam veikt. Vai es nevçlçtos, ka viòð katru maltîtes laiku man pasniegtu krûzi piena? Viòð to varot iemainît no pazîstamiem krieviem par pusi no manas maizes devas. Piens man ïoti palîdzçtu cîòâ ar nelâgo slimîbu un
milzîgo karsoni, kas man stâvot priekðâ. Tîfa slimam cilvçkam nevajagot daudz, bet gan spçcinoðu barîbu... Atïâvu viòam manâm vajadzîbâm iemainît pienu, kâ arî paturçt paðam daïu manas maizes devas. Noteicu, ka man dodamas mazas, bet spçcinoðas sviestmaizîtes ar krûzi piena piedevâm. Mani jâmodina ikkatru maltîtes reizi, kaut ar varu. Lai nepieïaujas nekâdiem vâjumiem un kaprizçm, bet gan izved cauri stingru disciplînu. Mans jaunatrastais draugs to visu apsolîja izpildît. Pats vçl piebilda, lai tikai païaujoties uz viòu. Viòð dabûðot mani atkal "uz pekâm" visîsâkajâ laikâ. Jau taisîjos likties guïus, kad nejauks sprâdziens aizsita elpu. Tuvumâ atskançja skaïas vaimanas un kliedzieni pçc
palîdzîbas. Manai guïas vietai râpus garâm aizsteidzâs vairâki slimnieki. Krievijas latvietis ziòoja, ka barakas tâlâkajâ stûrî sprâgusi granâta. Valdîja ârkârtîga nekârtîba, un gaiss bija nebaudâmu skaòu pilns. No saârdîtâ barakas stûra vilka spçcîga ledaina vçja plûsma... Bet tad jau arî es aizslîdçju aiz zemas debess maliòas, un lîdz ar to apziòas filma pârtrûka. Nekad neuzzinâju, cik slimnieku skaitîja toreiz krituðajos un cik ievainotajos... Ar to biju pilnîgâ tîfa karsoòa varâ. No visa tîfa barakâ pavadîtâ laika atceros tikai pâris brîþu, kad puspamodies kaut cik apzinâjos, kur esmu un kâpçc. Vienâ ðâdâ brîdî redzçju pa istabu apkârt râpojam savus likteòa biedrus un meklçjot
sanitâru. Visumâ redzçtam bija grûti izskaidrojama, çrmîga pieskaòa... Kâ spokaina vîzija! Kaut gan maltîtes reizes pats neapjautu, tomçr radâs iespaids, ka Krievijas latvietis mani uzmanîja tieði tâ, kâ to viòam biju noteicis. Kâ bûtu uzmanîjis pats savu dçlu. Ar grûtîbâm viòð cînîjâs, lai dabûtu mani sçdus. Bet kad tas izdevâs, bija jâtur pie pleciem vai padusçm. Tikko palaida neturçtu, smagi atgâþos atpakaï savâs cisâs. Pâris reizes kâ pa sapòiem likâs, ka viòam ar mani tikt galâ palîdzçja kâds vairâk atþirdzis karotâjs. Kâ zinâms, cilvçka dzîvîba izbeidzas kaut kur ap èetrdesmit diviem grâdiem. Atceros, ka manâ temperatûras atzîmçðanas listç visas temperatûras
svârstîbu lîknes bija iezîmçtas paðâ augðçjâ malâ. Tas praktiski nozîmçja, ka karsonis plosîjâs turpat dzîvîbas izbeigðanâs robeþas tieðâ tuvumâ...— Tolaik vçl nemâcçju spçkratus vadît. Atrodoties izsitumu tîfa slimo barakâs, vairs neskaitîjâs arî Holmas cietoksnis. Boïðeviku klâtieni vçl tikai atgâdinâja to tâl-ðâvçja artilçrija, kas laiku pa laikam pagodinâja Holmu ar traucçjoðu uguni. Bet mums ir arî zinâms, ka murgos un sapòos ir iespçjamas lietas, kas nav ne îstenîbâ iespçjamas, nedz arî loìiski izskaidrojamas. Tâ es reiz pa murgu pilniem sapòiem redzçju, ka braucu baltâ kreklâ izmeties un labi nokopies vaïçjâ maðînâ prom no Holmas... Maðînas durvis, pie kurâm sçdçju, turçju vaïâ. Lokòas ceïð râdîjâs asfaltçts un speciâla
stila dçï kreiso kâju turçju ârâ uz kâpðïa... Braukðana bija it kâ uz Rîgu ciemos pie savçjiem... Ap Holmu stiepâs biezi, tumði meþi. Citreiz murgos redzçju, ka vairâki mûsçjie domâjam jâðus tikt cauri mûsu ielencçju lokam. Tumðo meþu aizsegâ domâjâm aizmanîties boïðevikiem garâm... Tikai retajos stâvokïa at-skârðanas brîþos sapratu, ka tepat vien vçl esmu un ka viss iepriekð redzçtais bijis, kaut arî skaists, tad tomçr tikai sapnis... Kâdu rîtu jutu, ka mani spçcîgi purina aiz pleca. Pamodies ieraudzîju tîfa nodaïas ârstu. Viòð uzmundrinoði noprasîja, vai gribu braukt mâjâs. Atbildçju, ka gribçtu gan. Tad jautâja, vai pats varçðot saìçrbties. Nezinâju, ko atbildçt, bet tad ieraudzîju Krievijas
latvieti râdot piekriðanas zîmi un teicu ârstam, ka varçðu pats saìçrbties. Ârsts noteica, lai ìçrbjoties un pazuda barakas nâkoðajâ nodalîjumâ. Visiem zinâma patiesîba, ka izsitumu tîfa karsonis izsûc spçku rezerves tik pamatîgi, ka pçc pârciestas slimîbas cilvçks uz ilgâku laiku ir pilnîgi bezspçcîgs. Bet es taèu solîjos ârstam, ka pats saìçrbðos,un nu tas bija jâdara. Krievijas latvietis jau bija klât ar apìçrba gabaliem. Mçìinâju ìçrbties, bet no tâ nekas neiznâca. Mçìinâjuma iznâkumâ turpat gultâ sabruku galîgâ nespçkâ... Mans draugs nu pâròçma ìçrbðanu un ar vçrâ liekamâm grûtîbâm mani tomçr arî saìçrba. Tad viòa atbalstîts izvilkos sçtvidû. Tur, pret sçtâm atspieduðies, jau kûkoja daudzi citi vairâk atlabuði
slimnieki — mâjâs gribçtâji. Arî man ieteica pieíerties pie vârtu staba, un Krievijas latvietis aizsteidzâs palîdzçt citiem slimniekiem. Bet tiklîdz pietrûka viòa balstîtâjas rokas, kâ nopïauta zâle nogâzos dubïos visâ garumâ... Man taèu vçl vienmçr pieturçjâs itin augsta temperatûra — tâs iespaidâ vçl arvien biju pagalam nespçcîgs. Kâ pa miegam apjautu, ka kaut kur netâlu sprâga pa granâtai, bet man tobrîd likâs, ka uz mani tas pavisam vairs ne-attiecas. Viss izlikâs kâ garâm slîdoðs, netieðs un bez mazâkâs nopietnîbas... Balstot kâdu slimnieku, pçc brîþa sçtvidû atkal parâdîjâs mans draugs. Mani dubïos sabrukuðu ieraudzîjis, kâ linga Krievijas latvietis bija pie manis un, kâdam spçcîgâkam karotâjam piepalîdzot,
uzstâdîja mani atkal uz kâjâm. Katrai droðîbai ieteica man apíerties abiem ap pleciem. Pa to laiku plaðais un dubïiem pârpilnais Krievijas viensçtas pagalms jau bija piepildîjies ar mâjâs braukt gribçtâjiem. Nu arî beidzot varçja sâkties ðis dîvainais un satriecoði patçtiskais gâjiens brîvîbâ... Krievijas latvieða un vâcu karotâju balstîts, noklun-kurçju pa pagalam stâvo Lovatas krastu lîdz upei. Tur mûs jau gaidîja lielâs vâcu gumijas triecienlaivas un to apkalpes vîri — pâri cçlçji. Pavadoòi mani burtiski iekrâva laivâ. Krievijas latvietis vçlçja drîzu atveseïoðanos un lika sveicinât Latvija sauli. Tad pieklupa pie mana vaiga sirsnîgâm atvadâm... Pçc tam viòð devâs projâm un, atpakaï neskatîdamies, sparîgi
cînîjâs pret dubïaino un stâvo Lovatas krastu, lai dotos atpakaï uz savu darba vietu. Jau pçc pâris minûtçm laivas atsitâs pret upes otru krastu. Arî ðis krasts bija gauþi stâvs. No triecienlaivas mûs izcçla pâris sanitâru, bet tad mums paðiem bija jâpûlas tikt krastâ augðâ. Stiprâkie jau itin drîzi pazuda aiz krasta augðçjâs krokas, bet vâjâkie vçl ilgi íepurojâs pret stâvo nogâzi. Man un vçl pâris nespçcîgâkiem no kalnup râpðanâs nekas daudz neiznâca. Ja arî paveicâs kaut cik parâpties uz augðu, drîzi vien kopâ ar kâdu slîdoðu dubïu nobrukumu noðïûcâm lejâ... Beigâs visi slimnieki jau bija kalnâ augðâ un pazuduði manam skatam. Tikai es vçl vârtîjos kalna piekâjes dubïos... Redzot, ka man nav pa spçkam vienam tikt
kalnâ augðâ, pâris sanitâru noðïûca pie manis un ne visai ainnas frâzes lietojot, uzvilka mani kalna galâ. Lai mîkstinâtu savas vainas apziòu pret sanitâriem, mçìinâju, tiem palîdzot, spçcîgi íepuroties arî pats. Holma un visa tâs apkârtne bija pavasara atkuðòa varâ. Paðreiz bija tas laiks, kad nevarçja pabraukt ne pa virsu,ne pa apakðu, kâ teica veci ïaudis. Tâ sakot, bija pavasara zemes rûguma laiks. Vienîgais transporta lîdzeklis, kas varçja tikt cauri ðai dubïu jûrai, bija vâcu armijas tâ sauktâs "cugmaðînas". Ðo milzîgâ apmçra vilcçj-inaðînu spçjas balstîjâs uz to platajâm kâpuríçdçm,un tâs varçja izmantot visvisâdiem uzdevumiem. Kâ bija parasts vâcu armijâ, viss bija pamatîgi noorganizçts. Kalna galâ uz
mums gaidîja vairâkas lielâs vilcçjmaðînas, kas katra varçja uzòemt itin prâvu daudzumu slimnieku. Bet kad es tur ierados, izrâdîjâs, ka visas maðînas jau pâri mçram pârpildîtas. Atskanot pçrkona grâvieniem lîdzîgiem trokðòiem, lielâs maðînas tûdaï arî sâka kustçties un drîz vien pazuda meþmalas priedîtçs. Biju nokavçjis pirmo transportu. Aizbrauca visi, kas kalnâ uzrâpâs pirmie. Bet man par mierinâjumu izrâdîjâs, ka bijâm apmçram divdesmit, kuri netika lîdzi pirmajam transportam. Tâtad man bija likteòa biedri... Gaidîjâm vilcçjmaðînu atgrieðanos. Tomçr nezinâmu iemeslu dçï vienîgais sakaru lîdzeklis ar ârpasauli todien vairs neatgriezâs. Bija jâgaida lîdz citam rîtam. Bet tad, kad pâr Holmas
neseno kauju laukiem krita pçdçjie saules stari un sâka manâmi krçslot, nez no kurienes pie mums ieradâs slimîgi salkana smaka, kas riebîgumâ pârspçja visu iepriekð piedzîvoto... Apprasîjos likteòbiedriem, un tie stâstîja, ka pretîgâ smaka nâkot no pavasara saulç atkusuðâm krituðo boïðeviku kaudzçm, kas augstos vâlos sakrâvuðâs apkârt visai Holmas pilsçtai... Cik riebîgi! Nakts pârlaiðanai mums ierâdîja krievu bûdu, kur pa logiem un durvîm iekðâ plûda nejçdzîgâ smaka. No vârtîðanâs kalna piekâjes dubïos mani apìçrba gabali bija vçl visai slapji. Bet maija naktis Krievijâ mçdza bût gauþi aukstas. Tamdçï meklçju ar ko segties. Neko tomçr nevarçju atrast. Beidzot sagrâbstîju pâris slapju maisu. Sedzu tos
paðus sev virsû. Taèu labâk nekâ nekas. Citi jau gulçja, nu tiem pievienojos arî es. Sals tomçr neþçlîgi kratîja. Laikam bûtu nosalis tonakt, ja tik vien nebûtu tik augsta temperatûra... No îstas gulçðanas tâdos apstâkïos tomçr nekas nevarçja iznâkt. Aukstums un nelâga murgi gâdâja par to, lai pastâvîgi svaidîtos uz cietâs grîdas. Kaut kâ bija jâsagaida rîta stunda, kad ieradîsies vilcçj -maðîna, lai beidzot paòemtu mûs lîdzi. Bet tad uz paða rîta pusi pârgurums laikam bija òçmis virsroku un, paðam par pârsteigumu, biju it dziïi iemidzis. Tieðamîbâ atgrieza spçcîgs purinâjums. Modinâtâjs teica, ka vilcçj maðînas ieraduðâs un, ja negribot tur atkal nonâkt par vçlu, lai tûdaï skrieðus dodoties turp. Pametu skatu apkârt. Telpâ
vairs nebija neviena gulçtâja. Tâtad visi jau bija maðînâs. Tenteru tenteriem metos uz maðînu pusi. Tâs visas bija atkal pilnas ar ievainotajiem un slimajiem karotâjiem. Mans modinâtâjs iestûma mani vienâ maðînâ. Bet tâ kâ sçdvietu sen vairs nebija brîvu, sabruku turpat citiem pie kâjâm. Viens nu bija skaidrs, ðo maðînu es vairs nevarçju nokavçt. Nu vismaz biju maðînâ iekðâ... Tâdâ stâvoklî pusaizmidzis nonîku visu ceïa gabalu. Kâ miglâ vçl atceros, kâ smagâ un spçcîgâ vilcçj maðîna lîgodamâs un sprauslodama zvârojâs cauri pavasara atkuðòa dubïu purviem. Un tad iegrimu atkal sen pazîstamâ bezsamaòâ. Ar to manas gaitas Holmas cietoksnî bija beidzot izbeiguðâs... Cik necils atpakaïceïð uz mâjâm!
LÇNÂM VERAS CIVILIZÂCIJAS VÂRTI Holmâ daþas dienas ilgâk vçl palika tikai viens latvietis — mûsu Hermanis Buðs. Tad arî viòð sagaidîja savu transportu. Svaigas vâcu vienîbas pamazâm pâròçma frontes dienesta pildîðanu un bija atbildîgas par visu, kas notika. Smagâs kâpuríçþu maðînas izveda mûs no purvainâ Holmas apvidus un izkrâva kâdâ sausâkâ piekalnîtç, no kurienes uz Lokòu varçja doties smagajâs kara maðînâs. Gaidîjâm smago maðînu ieraðanos, lai turpinâtu ceïu uz Lokòu. Uz laiciòu mûs novietoja glîtâ un ïoti tîrâ bunkurâ, kur nepârtraukti smçla ûdeni no cauruma grîdâ un izlçja pa logu laukâ. Kâ
no akas... Pacienâja ar ðokolâdi, bet no visa atceros tikai to, ka citkârt tik garðîgai saldum-vielai nesajûtu nekâdu garðu un tâ mani vispâr nemaz neinteresçja.... Drîzi vien ieradâs smagâs transportmaðînas, kam bija jânoved mûs uz Lokòu. Salmus nebijâm redzçjuði kopð Holmas cietokðòa sâkuma, bet nu tie bija bagâtîgi izkaisîti pa maðînas grîdu. Ðâda mîksta gulçðanas iespçja bija nekavçjoties jâizmanto, un tâ visi slimie un ievainotie drîz vien jau bija dziïi iemiguði. Ðeit savu laikam darîja arî augstâ temperatûra, vispârçjâ novâjinâtîba, kâ ari pârgurums. Manas ievainojuma brûces vçl tomçr nebija pilnîgi sadzijuðas. Likâs, ka uzbrukusi slimîba bija dzîðanas procesu pavisam apturçjusi vai pat iespaidojusi pretçji. Ja gadîjâs, ka blakus gulçtâjs,
sâpçs valstîdamies uzgrûdâs manâm brûcçm, tad negribot brîþiem paspruka pa skaïam iekliedzienam. Bija sajûta, ka ðautenes durkïa asmenis ietriektos manâ sânâ lîdz pat stobra galam. Bija jau kïuvis itin tumðs, kad sasaukðanâs troksnis mani pamodinâja. Brauciens bija pârtrûcis,un maðînas vadîtâjs ar daþiem spçcîgâkiem ievainotiem iegâja ceïmalas mâjâ. Izlikâs, ka tie nakti pârlaidîs mâjas siltumâ, bet mçs bijâm atstâti maðînâ uz ceïa. Bijâm atstâti Krievijas pavasara nakts untumainam aukstumam un salam. Kaut arî gulçjâm salmos, tomçr pamatîgi salâm. Bet vai tad mçs nebijâm pieraduði pie salðanas? Viena nakts vairâk vai mazâk. No rîta skaista sarma bija sametuðies kara ratu stûros. Arî
apkârtnes koki, ceïð un lauki mirdzçja kâ burvîgâ plîvurâ tîti... Dabâ viss ritçja savâ gaitâ... Atskaitot vienu ievainoto, kas tai naktî bija aizsteidzies uz mûþîbas kara laukiem, mçs pârçjie kâ par brînumu vçl kustçjâmies un, kâ likâs, bijâm bargo nakti pârlaiduði cieðami. Transporta vadîtâjs nodeva miruðo vietçjai karaspçka daïai apglabâðanai, un mûsu .ceïð uz rietumiem varçja turpinâties. Lokòâ ieradâmies tâs paðas dienas pievakarç. Biju vçl visnotaï pussamaòas stâvokli. Mûs vadâja pa visâdâm sanitârâm un atutoðanas dienesta vietâm. Katrâ vietâ kaut ko darîja un piesprauda mûsu tçrpiem kâdu zîmi ar datiem. Bet tas viss notika bez manas tieðas un ap. .alas lîdzdalîbas. Mani veda, stumdîja un
grûda.... Vienîgais gaiðâkais moments, kas no ðî laika kâ pa miglu vel aizíçries atmiòâ, saistâs ar Lokòas pirti. Ieveda pirtî un noìçrba. Tad nostatîja uz koka redelçm zem spçcîgas ûdens strûklas. Bet lîdz ko pietrûka sanitâra roku balsta, tûdaï sagrîïojos un nogâzos uz redelçm... Tur tad arî izbaudîju jauko silta ûdens ðïakðanos uz kailâs miesas... Ðâdu svçtlaimi nebiju izjutis jau vairâk nekâ èetrus mçneðus tur Holmâ. Redzçdams mani nogâþamies, sanitârs âtri nometa virsdrçbes un metâs man palîgâ. Turpat uz koka redelçm pakrituðu mani pamatîgi noberza un nomazgâja. Lîdz ar pirls atstâðanu biju sagatavots stâties ârstu komisijas priekðâ. Nekad neuzzinâju, kâds bija komisijas
lçmums, bet zinu, ka man parakstîja speciâlas pârtikas devas, lai paâtrinâtu atlabðanas procesu. Bija taèu jâsadziedç vçl nesadzijuðâs brûces, kâ arî jâatkopjas no izsitumu tîfa atstâtajâm galîgâ nespçka sekâm... Lokòâ pavadîju vairâkas dienas. Tâs pagâja, guïot kâ pa murgiem dziïâ miegâ. Kara slimnîcâ valdîja stingra kârtîba. Mazgâðanâs un maltîðu laikos visus bez þçlastîbas modinâja. Kad biju pamodinâts ðajos laikos, tad ari apzinâjos, ka tie bija retie skaidrâs apziòas brîþi. Pçc milzîgâ karsoòa bija iestâjies neizmçrojams nespçks. Bija tieðâm jâbrînâs, kâ izsitumu tîfs varçja tik spçcîgu un jaunu karotâju nosist tik iespaidîgi pie zemes...? Holmas cietokðòa atbrîvoðana bija radîjusi sastrçgumu ievainoto un slimo
pârvietoðanâ. Pârslogotie kara slimnîcas speciâlvilcieni ripoja dienas un naktis. Ðî iemesla dçï mûsu transportu uzkavçja Lokòâ vairâkas dienas. Jâgaida vilciens. Bet tad kâdu dienu ieradâs mums paredzçtais speciâlvilciens. Mûs katru ievietoja ar baltu palagu pârklâtâ gultâ un tad vçl ar spilvenu... Nu jau bijâm paspçjuði ðâdas lietas gandrîz vai aizmirst. Mçs jutâmies kâ ieraduðies pavisam citâ pasaulç. Pamazâm mûsu ceïð veda no elles priekðtelpas atpakaï civilizâcijâ. Cik tas gan bija jauki! Mûsu ripojoðâ kara slimnîca vispirms joòoja uz dienvidiem, virzienâ un Novosokoïòikiem. Tad ripojoðais sastâvs sagriezâs gandrîz deviòdesmit grâdos uz rietumiem un tçmçja Latvijas robeþas virzienâ. Ar lielu nepacietîbu un
saspriegtu uzmanîbu gaidîju mirkli,, kad pârslîdçsim Latvijas robeþai. Bet notika pavisam savâdâk, nekâ biju domâjis. Laikam biju noguris no uzmanîbas koncentrçðanas un iesnaudies. Pa to laiku bija pienâcis mirklis, kad sanitârais vilciens pârbrauca Latvijas robeþu. Kad pamodos, vilciens tuvojâs kâdai pilsçtai. Tûdaï arî iebraucâm Ludzâ... Slieþu ceïð veda vçl arvien rietumu virzienâ — uz Rçzekni, kur tas iesvçrâs dienvidaustrumu lîknç. Vçl izripojâm cauri vai garâm daudzâm mazâkâm vietâm, un drîzi vien mûsu kara slimnîcas speciâlvilciens aizelsies iedârdçja Daugavpilî. Daugavpilî bija paredzçta ilgâka apstâðanâs. Sanitâri stâstîja, ka transporta ceïð vedîðot uz Rîgu. Ðâda ziòa bija man seviðíi pa prâtam. Neko labâku nemaz
nevarçju vçlçties. Tas taèu nozîmçja doðanos uz mâjâm... Bet tad vçlâk paziòoja, ka plâni mainîti un mûsu ceïð ved uz Kaunu. Ar to manas izredzes ierasties Rîgâ bija izslçgtas. Nu bija pienâcis laiks paziòot piederîgajiem, ka esmu vçl dzîvs. Rakstâmpiederumus dabûju no sanitâra. Vajadzçja tikai sâkt rakstît. Bet no rakstîðanas nekas negribçja iznâkt. Tiklîdz cçlu galvu no spilvena un mçìinâju uzslieties uz elkoòa, viss gar acîm sagriezâs daudzkrâsainâs vçrpetçs un pçdçjâ spçka drusciòa likâs pazudusi uz mûþîgiem laikiem. Pagalam nomocîjies, pçdîgi íeburainiem burtiem îsos vârdos mâjniekiem izskaidroju, kas man lçcies. Apsolîju arî, ka tiklîdz bûðu nonâcis pastâvîgâ kara slimnîcâ, tûdaï uzòemðu ar
tiem sakarus... Knapi kâ biju pabeidzis grûtâko vçstuli savâ mûþâ, kad ievainoto vilciens atstâja Daugavpili un cauri Grîvai traucâs Lietuvas virzienâ. Nebija jâbrauc visai ilgi, kad ieripojâm Kaunas stacijâ. Mûs apmetinâja kâdâ Kaunas kara slimnîcâ. Ðajâ slimnîcâ strâdâja daþas Latvijas sarkanâ krusta mâsiòas, un man tûdaï radâs itin sirsnîgs kontakts ar tâm. Kâ labi saprotams, viòas visas mçìinâja mani palutinât. Lai gan ðo palutinâðanu mçìinâja izvest pagalam neuzkrîtoði, tomçr mçìinâjums neizdevâs visai teicami. Tâ drîz vien mani Holmas draugi vilka mâsiòas uz zoba par speciâlvçrîbas piegrieðanu man... Izveidojâs pavisam nelâga situâcija, un arî man bija ïoti nepatîkami... Kâpçc es nebiju ievietots
atseviðíâ istabâ? Kaunâ laimîgâ kârtâ mûs nepaturçja ilgi, un tâ âtri likvidçjâs nepatîkamâ gaisotne sakarâ ar mâsiòâm. Nâkoðais sanitârvilciena skrçjiens noveda mûs Tilzîtç. Tad Holmas grupu, kâ mûs toreiz sauca, uzlâdçja uz neliela kuìîða un nopludinâja uz Karajauèiem. Un zîmîgi, it visâs vietâs mûs saòçma ar oríestra skaòâm un sagaidîja vâcu sievieðu organizâciju piederîgâs ar visâdiem dzçrieniem, siltiem çdieniem un dâvanâm... Tâ vâcu sievietes râdîja, ko viòas domâja par saviem karavîriem. Kaut arî biju sveðinieks, tomçr silti, silti ap sirdi kïuva arî man... Karaïauèu slimnîcâ mûs paturçja tikai pâris dienas. Pçc tam mûsu ceïð veda vçl tâlâk uz dienvidiem. Vçl kâ ðodien acu
priekðâ nostâjas kâds zîmîgs skats vienâ no Berlînes stacijâm. Pçc âtra un slaida skrçjiena ievainotiem un slimiem karotâjiem pârpildîtais Sarkanâ krusta vilciens ieripoja stacijâ. Pie atvçrtajiem vilciena logiem stâvçja jau atveseïojuðies karavîri. Tiem labi, jo varçja pârvietoties bez citu palîdzîbas. Es un man lîdzîgie gulçjâm pie atvçrtiem logiem ar skatu uz peronu, kur liela kustîba un troksnis. Bet tad stacijas priekðnieks spalgi nosvilpâs un smagiem bûkðíiem aizcirtâs vagonu durvis. Nu viss ripojoðais sastâvs bija atkal gatavs atsâkt skrçjienu caur vâcu zemes pavasarîgajiem kalniem un lejâm. Bet tad pçkðòi no perona trepju telpas izlidoja jauka meitene ar ziedu puðíîti rokâ. Vilciens jau sâcis kustçties, bet meitene vçl paspçja
pieskriet pie mana loga un, brîniðíîgi uzsmaidot, piesarkusi iespieda puðíîti man rokâ. Bitte schoen! Pa to laiku ripojoðâs slimnîcas sastâvs bija jau uzsâcis itin nasku gaitu. Tikko vçl paspçju ieraudzît meitenes gaiðâs matu bizes pazûdam perona trepju telpâ. Savu iekðçjo patriotisko vajadzîbu apmierinâjusi, meitene droði vien bija priecîga un devâs savâs ierastajâs ikdienas gaitâs. Tikai tâlas ziemeïu zemes vientuïam karotâjam tomçr bija sagâdâts prieka mirklis, kuru laikam nevarçs aizmirst nekad... GARMIÐPARTENKIRCHENA UN ATGRIEÐANÂS RÎGÂ Kara slimnîcas vilciens milzîgâ
âtrumâ traucâs uz dienvidiem. Âtrais rumaka skrçjiens pârtrûka tikai lielâkajâs stacijâs un tad arî tikai uz îsiem mirkïiem. Gar logu garâm slîdçja skaistas pilsçtas un ciemi. Kultivçtâs saimniecîbas neganti kontrastçja ar vçl svaigâ atmiòa esoðajiem krievu zemes necilajiem priekðstatiem. Nedaudz ilgâks uzkavçðanâs brîdis mûsu speciâlvil-cienam bija lemts Minchenç. Ðeit no sastâva atvienoja un Minchenç atstâja vairâkus vagonus lîdz ar to iemîtniekiem. Tos uzòçma vietçjâs kara slimnîcas. Vienubrîd dzirdçja pat baumas, ka ðeit izvietoðot arî Holmas grupu. Mûsu varâ nebija izvçlçties. Viss atkarâjâs no transporta vadîbas un slimnîcu pârvaldes lçmumiem. Ja vien bûtu iespçjams, mçs labprâtâk dotos tâlâk uz dienvidiem.
Varbût pat uz slaveno Garmiðpartenkirchenu? Ilgâku laiku nebija nekâdas skaidrîbas — bijâm neziòâ. Bet tad nâca ziòa. kas mûs dziïi satrieca. Mûs arî izvietoðot ðeit pat Minchenç. Vîri paklusâm nolamâjâs, bet tas jau neko negrozîja. Sâkâm sakârtoties vilciena atstâðanai. Bet tad vagonâ ienâca viens no transporta ârstiem un platu smaidu sejâ. it kâ noslçpumu izpauþot, paziòoja, ka ðefârsts esot nolçmis Holmas grupu tomçr izvietot tâlâk dienvidos — Garmiðpartenkirchenâ... Ak prieks, kur tu rodies — laime, kur tu esi? Ârsts vçl paskaidroja, ka ðefârsts esot ieskatos, ka holmieði ar varonîgajâm cîòâm visu garo ziemu pret tik milzîgu
pârspçku un tik traìiskos apstâkïos tieðâm esot nopelnîjuði ðâdu palutinâðanu tçvzemç kâ mazu atzinîbu. Gandrîz vai sâka kïût paðiem sevis þçl... Vagonâ bija gadîjies kâds þurnâls. To visi kâri lasîja. Beidzot þurnâlu dabûju arî es. Cita starpâ tur redzçju garâku balâdveidîgu dzejojumu ar virsrakstu: "Holmas cietokðòa varoòi". Balâdç dzejnieks apdziedâja mûsu varonîgo stâju un izmisuma pilnâs nebeidzamâs kaujas. Stils tiecâs visai augstos superlatîvos. Taisnîbas uzvara beigâs vainagojusi mûsu cieðanas. Un kur izturîbas gars un morâlais spçks tik stiprs un nesalauþams, tur arî dievi nevarot palaist garâm izdevîbu, varoòdarbus neatalgojuði... Bet jau atkal stacijas priekðnieka
griezîgais svilpiens pârðíçla gaisu, un mûsu tagad jau saîsinâtais kara slimnî-cac transports straujâ stiepienâ traucâs tâlâk uz dienvidiem. Jau sâkâm pastiprinâti uzmanît dienvidu debess pamali. Un tieðâm, drîz vien tur zîmçjâs miglâjâ tîtas Alpu kalnu masîvâs galotnes. Pacilâtâ garastâvoklî nepârtraukti vçrojâm Alpu panorâmas abpus dzelzceïa lînijai. Zîmîgi, ka tagad neviens vairs nesûdzçjâs par sâpçm un sanitâram neienâca neviena sûdzîba, kas parasti atgadîjâs itin bieþi. Ðeit vietâ atcerçties, ka Holmâ partizânu apkaroðanai bija ieradies kalnu strçlnieku bataljons. Tâ piederîgie komplektçjâs no Ðteiermarkas un Kertenas. Daþi ðî bataljona karotâji bija mûsu grupâ. Kâ Alpu apstâkïu pazinçji
viòi tagad vadîja sarunas un neskopojâs ar paskaidrojumiem. Viòi jutâs savâ elementâ, jo nu bija. viòu reize paspîdçt ar zinâðanâm. Bet pârçjiem bija intersanti klausîties, jo rçíinâjâmies ar iespçjâm dzirdçto izmantot, kad bûsim galâ. Stâstîtâji runâja îpatnçjâ izloksnç, kas raksturîga Alpu kalnu apgabaliem. Man izlikâs savâdi, ka vâcieði saprata ðo izloksni tikai ar vçrâ liekamu piepûli. Tâ kâ man no laika gala bija "laba auss" uz sveðvalodâm un nu biju kopâ ar bavârieðiem jau kopð Holmas tîfa barakâm, biju paspçjis labi iekïausities. Varçju sekot stâstîtam pavisam apmierinoði, daþbrîd pat labâk nekâ viens otrs vâcietis... Vilciens drâzâs kalnu panorâmai aizvien tuvâk, un krûtîs kaut kas patîkami
kòudçja. Vagonâ valdîja tâda kâ svçtku gaisotne. Un nu jau tepat paðâ priekðâ mûsu slieþu ceïð ievijâs starp milzu augstâm kalnu grçdâm, kuru galotnes vairs nevarçja saskatît. Tâs bija ieplîvurotas biezas miglas ðíidrautâ. Pa ieleju lîèu loèu vijoties, slîdçjâm arvien tuvâk Garmiðpartenkirchenai. Jau varçjâm saskatît baznîcu toròus, kas asi iezîmçjâs pret sniegcepurotiem kalnu masîviem. Mûsu skatam atvçrâs tâ idilliskâ ainava, kâdas palaikam redzçja uz Ziemassvçtku kartiòâm. No visâm pusçm augstu kalnu ielenktâ ielejâ snauda pilsçtiòa... Pçc daþâm minûtçm sanitârais vilciens apstâjâs mazâ stacijiòâ. Tûdaï sâkâs intensîva kòada, un mûs ievietoja sanitârmaðînâs. kas tûdaï devâs ceïa uz
"Kurlazarett Haus Partenkirchen". Brauciena laikâ izbaudîjâm ðîs bavârieðu pilsçtas îpatnçjo skaistumu. Vienîgais, kas ðeit pârsteidza, bija pavisam vçsais gaiss, kaut bija jau jûnija sâkums. Par to ari ieminçjos blakus sçdçtâjam. Tâds esot kalnu gaiss, bija atbilde, un lîdz ar to man viss acumirklî bija skaidrs. Tâ kâ slimîbas sekas bija neaprakstâms spçku trûkums, slimnîcas vadîba bija nozvçrçjusies darît visu iespçjamo, lai visîsâkâ laikâ atdotu mums zaudçtos spçkus. Lai uzvestu mûs atkal uz ceïa kâ sendienâs. Visus pârbaudîja no galvas lîdz kâjâm, un laboratorijas izdarîja neskaitâmas analizçs. Veids, kâ mûs ârstçja, izskatîjâs pçc medicînas meistardarba. Atcerçsimies, ka manâ kreisajâ vaigâ
iestrçga septiòas lielâkas un daþas mazâkas ðíembas. Nu vairums brûèu jau bija sadzijuðas, bet ðíembas vçl arvien sçdçja iekapselçjuðâs starp muskuïiem. Atmiòâ aizíçries starpgadîjums zobârsta kabinetâ. Izvçrtçjot zobu sakòu uzòçmumus, ârsts ievçroja, ka pret saknçm projicçjas sveðíermeòu çnas. Kas varçtu ðeit slçpties? Teicu, ka tâs droði vien bija granâtas ðíembas. Izbrînîjies zobârsts laipni smaidot noprasîja, vai manâ íermenî esot arî kâda vieta, kur ðíembu neesot? Kâ jau agrâk teicu, rentgena uzòçmumi atklâja, ka tajâ liktenîgajâ naktî Holmâ manî bija satriektas èetrdesmit seðas ðíembas. No tâm septiòas tai vaiga daïâ, kas atklâjâs zem bruòu cepures maliòas. Kas gan uzzinâs, kâ viss bûtu
izskatîjies, ja es bûtu piedalîjies kaujâ bez bruòu cepures, kâ pieminçtais Karolus? Izvedot dzîvç apòemðanos, ârsti mums parakstîja speciâldiçtu, kurâ atrada visas pasaules labâkâs barîbas vielas, kas cçla dzîves prieku un labsajûtu no stundas stundâ. Un tad vçl vâcu medicînas fineses! Radâs iespaids, ka mûsu labâ neko netaupîja... Vçl jâpiemin atklâjums 1942. gada novembrî, kad Rîgas drçgnajam laikam labpatikâs izprovocçt manas kreisâs auss dumpoðanos. Notika, ka dienas laikâ biju pavisam slims. Spalgi sâpçja kreisâ auss un atdalîja pat nevisai patîkama satura un smarþas ðíidrumu. Gâju pie vienîbas ârsta. Pietika ar viena skata pameðanu auss labirintos, un dziednieks paziòoja, ka auss pamatîgi iekaisusi. Tûdaï íçrâs pie
auss un kanâla tîrîðanas. Un tikai i ad ârsts mani nopietni uzskatîjis jautâja, kâ tas nâkoties, ka manâ ausî kopâ ar strutâm parâdoties melna aramzeme. Izgudrojâmies visâdi, bet pie îstas skaidrîbas tomçr netikâm. Beidzot nospriedâm, ka laikam tajâ Holmas cietokðòa kaujas naktî, kad mani ievainoja, ausî satriekta sasaluðâ melnzeme, kam visu ðo laiku nebija izdevies nekâdas nekârtîbas sacelt. Nu melnzemei tas tomçr bija izdevies. Bet tagad tiku vaïâ arî no tâs ïaundarîgiem apkampieniem. Lai gan visas ievainojumu brûces nu jau bija sadzijuðas, viena tomçr vçl vienmçr turçjâs vaïâ. Pârâk liels brînums tas nemaz nebija, ja atcerçjâs, ka brûcçs parasti lîdz ar ðíembâm satrieca auduma
driskas, utis un visâdus netîrumus. Ðoreiz vainîga bija vaiga kaulâ iestrçguði ðíemba, kas neïâva brûcei aizvçrties. Ârsti nolçma, ka ðai nebûðanai jâdara gals un nolika operâcijas datumu — èetr-pasmito jûliju. Ðajâ datumâ iekrita mana vârda diena, kâ arî franèu nacionâlie svçtki sakarâ ar Bastîlijas ðturmçða-nu... Operâcija bija paredzçta Kalnu artilçrijas kazarmu slimnîcâ, kas atradâs pilsçtas tâlâkajâ nostûrî, skaitot no mûsu novietojuma. Sanitârâ maðîna stâvçja braukðanas kârtîbâ, bet es jutos jau tik spçcîgs, ka no transporta atteicos. Kas tur liels—aiziet uz operâciju un pârnâkt paðnm atkal mâjâs! Tâ arî izdarîju. Operâcija tomçr izrâdîjâs daudz nelâgâka, nekâ to ·j&priekð varçja
iedomâties. Izrâdîjâs, ka vainîgâ ðíemba iestrçguði kaulâ ne tikvien dziïi, bet arî ïoti blîvi. Neatlika nekas cits kâ ðíembu no kaula vienkârði izkalt. Bet ðî kalðana atstâja pagalam nejauku iespaidu, un man drîz vien sâka nepatîkami sâpçt galva. Viss pasliktinâjâs pçc fam. kad chirurgs nolauza kaltam stûri. Kas tiem latvieðiem par cietiem kauliem, viòð tikai noteica un turpinâja Kalðanu. Zvçra vîri! Pçc nepatîkamâs operâcijas lçnâm soïoju atpakaï uz "Haus Partenkii^hen". Lai gan nejutos visai labi, tomçr domâju pçc pusdienu ieturçðanas aiziet uz biljarda zâli. Izmçìinâju daþas spçles, bet visas pazaudçju. No itin laba spçlçtâja pçkðòi biju kïuvis pavisam nesekmîgs. Tad citi ieteica labâk iet uz istabu un
likties gultâ. Bijis neprâts man vispâr ðodien ðeit nâkt. Devos uz istabu un likos gultâ. Tâ arî nogulçju trîs dienas ar paaugstinâtu temperatûru. Tad arî tikai atskârtu, ko nozîmç operâcija galvâ. Augusta sâkumâ, kad jutos kâ pilnîgi atjaunots garâ un miesâ, mani no kûrlazaretes atlaida un taisnâkajâ ceïâ devos atpakaï uz sirmo Rîgu, kuru biju atstâjis kâdâ drçgnâ un miglainâ novembra sâkuma rîtâ nepilnu gadu atpakaï. Rîgâ ierados divpadsmitâ augusta vçlâ pçcpusdienâ. Bet tas jau ir cits stâsts! AUTORA TÂLÂKÂS KARA GAITAS Pçc atgrieðanâs Rîgâ pieðíirts veselîbas uzlaboðanas atvaïinâjums un pçc tâ izbeigðanâs paturçts par mâcîbas
spçku instruktoru sagatavoðanas kursos. 1943. gada pavasarî atkal ievietots Rîgas kara slimnîcâ traucçjoðo ðíembu izoperçðanai. Pçc atlaiðanas no slimnîcas diençjis Latvieðu Leìiona ìenerâlinspekcijas ðtâbâ un iecelts par 11 ðî ðtâba sakaru virsnieku Rîgas radiofonâ. 1944. gada 5. aprîlî Leìiona ìenerâlinspektors ìen. Bangerskis komandçjis autoru kâ sakaru virsnieku uz VI Armijas korpusa ðtâbu laikâ, kad abas latvieðu divîzijas vienîgo reizi visâ kara laikâ cînîjâs blakus frontes iecirkòos aiz Opoèkas pie Aloi ezeriem. Korpusa ðtâbs tolaik atradâs Duchnovo — Ðanino sâdþâs. VI Armijas korpusa komandieris ìen. Pfeffer-Wil-denbruch ieceï autoru par savu personîgo adjutantu. Kâ tâds autors
piedalâs visos korpusa komandiera izbraukumos un iepazîstas ar visiem èetriem korpusâ ietilpstoðo divîziju komandieriem un daudziem ðtâbu virsniekiem. Ðo kontaktu dçï autoram atveras daudz, daudz ceïu vçlâkajâs kara gaitâs. Armijas korpusa ðtâbâ pildîjis arî pretizlûkoðanas daïas priekðnieka amatu ar uzdevumu ik dienas ierasties pie Korpusa komandiera ar ziòojumu. Pçc liktenîgajâm jûlija kaujâm, kur galîgi saðíaidîja 15. latvieðu ieroèu divîziju, atkâpðanâs rezultâtâ ierodas Latvijâ. Tur sakarâ ar VI Armijas korpusa komandieru maiòu atkomandçts uz 19. latvieðu ieroèu divîziju. Tur iedalîts ðtâba virsnieku rezervç, kur atkal satiek tikko no Vâcijas ieraduðos pulkvedi Aleksandru
Plensneru, kapteini Kir-ðteinu, mâcîtâju Verneru Voitkusu virsleitnanta dienesta pakâpç un citus latvieðu virsniekus. Vçlâk pildîjis dienestu daþâdâs 19. divîzijas vienîbâs. Bijis arî 19. divîzijas komandiera ìen. Ðtrekenbacha adjutants, bet Kurzemes cietokðòa beigu posmâ komandçjis rotu 43. ieroèu grenadieru pulkâ. 1945. gada 27. aprîlî piekto reizi ievainots un kapitulâcijas dienas vakarâ evakuçts no Ventspils uz Vâciju ar pçdçjo kuìi "Rudolf Albrecht". Tikai 12. maijâ ierodas ar kuìi Íîles reidâ, kur jâgaida lîdz 30. maijam, kad angïu iestâdes atïâva kuìi atstât. PÇCVÂRDI TIKAI VIENREIZ VARÇJA UZVARÇT
STAÏINS
Karojot pret Krieviju, nekad vairs naidîgu armiju vadoòi neatkârtos Kârïa 12., Napoleona un Hitlera kïûdas. Nekad vairs sarkanâ armija nekaros vienâ frontç, kamçr tâs pretinieks ir saistîts vairâkâs frontçs. Nekad vairs Amerikas bumbveþu flotes nenosviedîs savas nâvçjoðâs kravas uz civiliedzîvotâjiem Staïina uzvaras dçï. Nekad vairs brîvo demokrâtiju arsenâli, strâdâjot lîdz iespçju robeþai, no tankiem lîdz penicilinam — nepiegâdâs Kremlim par brîvu. Nekad vairs krievu tauta nesaredzçs mazâku ïaunumu Kremïa varmâkâs nekâ tâ pretiniekos.