ΑΛΕΦ #90

Ê

ΤΕΥΧΟΣ 90 ΙΟΥΙΛΙΟΣ-ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ-ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2023 ΤΑΜΟΥΖ-ΑΒ-ΕΛΟΥΛ 5783

ΤΡΙΜΗΝΙΑΙΑ ΕΚ∆ΟΣΗ ΤΗΣ ΙΣΡΑΗΛΙΤΙΚΗΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ ΑΘΗΝΩΝ

ΕΝΤΟΥΑΡΝΤ ΜΠΕΡΝΕΪΣ αφιέρωµα

REUNION ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ ΠΑΛΙΩΝ ΣΥΜΜΑΘΗΤΩΝ

περιεχοµενα

03

16

26

συνταξης σηµειωµα

Εβραιοι και δικαιοσυνη

Λιεζλ Χερµπστ

04

17

28

κοινοτητας διοικηση µηνυµα του Κοινοτικου Συµβουλιου για το Ροσς Ασσανα 5784. αφιερωµα 63 χρονια µετα

αποφθεγµα φωτογραφια

τεχνης εργα-σχολια η άνοδος του Αρτούρο Ούι

09 στη µνηµη του Ντανη Εµµανουηλ

10 αποχαιρετισµος στην Καντεν-Καιτη Ελιεζερ

12 εκδικηση ή δικαιωση της φυσης

14 Claims Conference υποψιν επιζωντων του Ολοκαυτωµατος

18

29

100 Εβραιοι που επηρεασαν τον κοσµο Εντουαρντ Μπερνέις

τεχνης σχολια-βιβλια

20

31

Γιαντ Βασεµ

ακροστιχιδα

22 50 χρονια απο τον πολεµο του γιοµ κιπουρ

23 γλωσσαρι

24 η Claudia Sheinbaum βρισκεται σε καλο δροµο για να γινει η πρωτη Εβραια και γυναικα προεδρος του Μεξικου

Ι∆ΙΟΚ ΤΗΤΗΣ: Ισραηλιτική Κοινότης Αθηνών, Μελιδόνη 8, Αθήνα 105 53, τηλ.: 2103252898, fax: 210 3220761, e-mail: athjcomm@otenet.gr. Ε Κ∆ ΟΤΗΣ: ο Πρόεδρος της Ι.Κ.Α. Αλβέρτος Ταραµπουλούς ΥΠΕΥΘΥΝΟ Σ ΕΚ ∆ΟΣΗΣ-ΣΥΝΤΑΞΗΣ: Βίκτωρ Iσαάκ Ελιέζερ fax: 2104820057, e-mail: victorel@otenet.gr ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΟΜΑ∆Α: Βίκτωρ Iσαάκ Ελιέζερ, Σαµ Ναµίας, Μωυσής Ταραµπουλούς, Ντορίτα Τρέβεζα ΣΧΕ∆ΙΑΣΜΟΣΚ ΑΛΛ/Κ Η Ε ΠΙΜΕ ΛΕ ΙΑ : Ρασέλ Μπαλέστρα Ε ΚΤΥΠΩΣΗ: ΑΛΦΑΒΗΤΟ ΑΕΒΕ ΣΥΝΕΡΓΑΣΤΗΚΑΝ Σ’ ΑΥΤΟ ΤΟ ΤΕΥΧΟΣ: Αλίκη Αρούχ-Μορδεχάι, Βίκτωρ Iσαάκ Ελιέζερ, Άρης Εµµανουήλ, Ρόζα Ρούσσου, Μωυσής Ταραµπουλούς, Αννίτα Τσοπανέλλη.

συνταξης σηµειωµα

Ντάνης Εµµανουήλ Όταν φεύγει από κοντά µας ένας άνθρωπος, και µάλιστα πρόωρα, συνηθίζουµε συγγενείς, φίλοι και γνωστοί να εκφράζουµε τη θλίψη µας για την απώλεια και να διατυπώνουµε τα συλλυπητήρια µας και την ευχή η µνήµη του να παραµείνει άσβεστη. Στην περίπτωση του Ντάνη Εµµανουήλ όµως, σκόπιµο είναι να εξετάσουµε την παρακαταθήκη του. Τη γενναιότητα που απαιτείται για να αντιµετωπίσεις τον θάνατο όταν αυτός παραµονεύει στο κατώφλι σου κάθε µέρα, επί τρία και πλέον χρόνια. Το κουράγιο που εµπνέεις στον περίγυρό σου στέλνοντας φωτογραφίες µε το χαµόγελο ζωγραφισµένο στο πρόσωπό σου από το κρεβάτι του πόνου, σχεδόν διασωληνωµένος. Τη φιλία, τους φίλους και συντρόφους σου που δεν ξεχνάς, αλλά επιλέγεις να αποχαιρετήσεις λίγες µέρες πριν το τελευταίο ταξίδι. Την αφοσίωση στο κοινωνικό έργο που επέλεξες να επιτελείς λαµβάνοντας αποφάσεις µε γνώµονα το κοινό καλό. Την αλληλεγγύη για το συνάνθρωπο, τη στοργικότητα για την οικογένεια. Η οµάδα του «Άλεφ» τον αποχαιρετούµε µε ένα απλό «ευχαριστώ» για αυτή του την παρακαταθήκη!

Αφιέρωµα Απόφοιτοι µαθητές, των 63 χρόνων λειτουργίας του Εβραϊκού Σχολείου της Αθήνας, στις 10 Σεπτεµβρίου, συγκεντρώθηκαν σε µια ανεπανάληπτη εκδήλωση, εκεί στο ίδιο σχολείο του Ψυχικού, και κάθισαν στις ίδιες πορτοκαλί καρέκλες. Τρεις ολόκληρες γενιές! Και όπως έγραψε ο ∆ιευθυντής του Γιώργος Κανέλλος: «∆είξαµε πως καταφέραµε να πάρουµε τη σκυτάλη και να τρέξουµε µπροστά, παίρνοντας µέρος σε έναν µαραθώνιο ιστορικής ευθύνης. Αυτόν της συνεχούς και επιτυχούς λειτουργίας του Σχολείου µας. Το χρέος όλων µας είναι εδώ και απαιτεί να εξασφαλίσουµε πώς αυτός ο ζωντα νός οργανισµός θα γιορτάσει τα 100 χρόνια του. Για να εξασφαλιστεί αυτό ίσως χρειαστεί στο µέλλον να παρθούν και πάλι γενναίες αποφάσεις, όµως είµαι σίγουρος πως, αν απαιτηθεί, θα ληφθούν».

03

Κλιµατική κρίση Ο Μωυσής Ταραµπουλούς επιχειρεί µε γλαφυρό αλλά ταυτόχρονα ρεαλιστικό τρόπο να απαντήσει στο ερώτηµα Εκδίκηση ή ∆ικα ίωση της Φύσης: «Ανοίγω την τηλεόραση, κοιτάω στον υπολογιστή και διαβάζω “Νέα επέλαση της κακοκαιρίας”, “Φονικές πληµµύρες στη Λιβύη”, “Καίγεται ο Καναδάς”, “∆εν σβήνει η φωτιά στη ∆αδιά”, “Ο χειρότερος καύσωνας, στα ύψη οι θερµοκρασίες”, “Πύρινη λαίλαπα στη Ρόδο”, “Μεγαλύτερο πληµµυρικό φαινόµενο που έχει γνωρίσει η χώρα” Και αναρωτιέµαι, είναι «breaking news», έκτακτη είδηση που διακόπτει την οµαλή ροή του προγράµµατος ή µήπως είναι η νέα κανονικότητα, η απάντηση της φύσης στην υποτίµησή της;… Eυτυχώς ή δυστυχώς, όπως στην πανδηµία, για το τείχος ανόσιας δεν αρκούσε µόνο ο ατοµικός εµβολιασµός έτσι και τώρα απαιτείται µια συλλογική επαγρύπνηση στο πλαίσιο ενός συγκροτηµένου µεσοπρόθεσµου και µακροπρόθεσµου πολιτικού και κοινωνικού σχεδιασµού… Πόσο πιο επίκαιρα τα λόγια του Καζαντζάκη στο έργο του Βίος και Πολιτεία, «Να ξέραµε αφεντικό τι λένε οι πέτρες, τα λουλούδια, η βροχή! Μπορεί να φωνάζουν, να µας φωνάζουν, κι εµείς να µην ακούµε».

90 τεύχη Πριν από λίγες µέρες οι Εβραίοι όλου του κόσµου υποδεχθήκαµε το έτος 5784, και εµείς γιορτάζουµε την κυκλοφορία του ενενηκοστού τεύχους του «Άλεφ», της έκδοσης της Ισραηλιτικής Κοινότητας της Αθήνας. Ένα µεγάλο ευχαριστώ σε όλους τους συνεργάτες µας, στα Κοινοτικά Συµβούλια και κυρίως στους αναγνώστες µας για τη σταθερή υποστήριξή τους ώστε το περιοδικό αυτό να συνεχίσει να αποτελεί ένα αξιόπιστο και ποιοτικό βήµα ενηµέρωσης, σχολιασµού και προβληµατισµού. Καλή χρονιά και καλή ανάγνωση Βίκτωρ Ισαάκ Ελιέζερ

04

κοινοτητας διοικηση

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

µηνυµα του Κοινοτικου Συµβουλιου για το Ροσς Ασσανα 5784 14 Σεπτεµβρίου, 2023 Αγαπητά µέλη της Κοινότητάς µας, Φτάνοντας στο τέλος µιας πολύ δηµιουργικής και ιδιαίτερα δραστήριας χρονιάς, µε κοινούς στόχους και όραµα, µε πάθος και υπερηφάνεια και καθώς είµαστε στο κατώφλι του νέου έτους 5784, προσδοκούµε να πορευτούµε και πάλι όλοι µαζί µε ακόµα µεγαλύτερη αισιοδοξία και να µοιραστούµε ενδιαφέροντα, σκέψεις και ιδέες για να ενδυναµώσουµε ακόµα περισσότερο όλες τις πτυχές της Κοινοτικής µας ζωής. Να αισθανθούµε την οµορφιά του να είµαστε µια ενεργή και αλληλέγγυα Κοινότητα. Όπως είναι γραµµένο στον πρώτο στίχο του ψαλµού 133: “Ίνε µα τοβ ου ’µα να ΐµ σέβετ αχίµ γκαµ γιά χαντ!” «Πόσο ωρα ίο είναι, πόσο ευ χάριστο, να κα τοικούν µαζί τ’ αδέρφια!» Το Κοινοτικό Συµβούλιο για την νέα χρονιά ετοιµάζει νέα πρωτότυπα προγράµµατα και δράσεις για όλες τις ηλικίες και προτρέπει όλους και τον καθένα χωριστά να συµµετάσχει, στη Συναγωγή µας, στο Σχολείο, στο Koινοτικό µας Κέντρο, όπου χτυπάει η «καρδιά» της Κοινότητάς µας. Έχουµε το προνόµιο του ανήκειν σε µια Κοινότητα και αυτό είναι ευλογία για όλους µας! Κανένας δεν είναι µόνος και όπως λέει ο Ραµπί Ακίβα «Ο ενάρετος παραδέχεται πως: το δικό µου δικό σου και το δικό σου δικό σου». Πιρκέ Αβότ 5:10 ‘‫’ָךְּלֶש ָךְּלֶשְו ָךְּלֶש יִּלֶש‬, ‫דיִסָח‬.

Σσανά Τοβά, Τισκού λε Σσανίµ Ραµπότ, Το Κοινοτικό Συµβούλιο

63 χρονια µετα… του Βίκτωρα Ισαάκ Ελιέζερ

Απόφοιτοι µαθητές, των 63 χρόνων λειτουργίας του Εβραϊκού Σχολείου της Αθήνας, στις 10 Σεπτεµβρίου, συγκεντρώθηκαν σε µια ανεπανάληπτη εκδήλωση, εκεί στο ίδιο σχολείο του Ψυχικού, και κάθισαν στις ίδιες πορτοκαλί καρέκλες. Τρεις ολόκληρες γενιές! «Νιώθω λοιπόν ότι αυτό που χρωστάµε στο Εβραϊκό Σχολείο, στους καθηγητές µας αλλά και στους συµµαθητές µας, είναι ότι µας έκαναν να ερωτευτούµε τη διαδικασία της γνώσης και το ταξίδι προς την ενηλικίωση», είπε η Νίνα Αλκαλάη, απόφοιτη του 1971, και ανέδειξε µε τον πιο σαφή τρόπο τον κοµβικό ρόλο που µπορεί να παίξει ένα σχολείο στη ζωή του ανθρώπου. Και στην περίπτωσή µας, το σχολείο αυτό δεν είναι άλλο παρά το Εβραϊκό Σχολείο της Ισραηλιτικής Κοινότητας της Αθήνας. Η 10η Σεπτεµβρίου 2023, ήταν η µεγάλη γιορτή των µαθητών και των δασκάλων του. Ήταν µέρα αντάµωσης, ήταν µέρα αναµνήσεων, ήταν µέρα χαράς και νοσταλγίας των παιδικών-µαθητικών χρόνων όλων όσων ήταν εκεί. Ενώθηκαν µαθητές και δάσκαλοι, θυµήθηκαν, αναπόλησαν, γέλασαν αλλά και λυπήθηκαν για αυτούς που έφυγαν από τη ζωή… Μαθητές του Σχολείου διάβασαν αποσπάσµατα από τις δικές τους αναµνήσεις, όπως αυτές καταγράφηκαν στο «Τετράδιο των Αναµνήσεων» που διανεµήθηκε σε πάνω από τετρακόσιους απόφοιτους µαθητές του Σχολείου που συµµετείχαν σε αυτό το εντυπωσιακό αντάµωµα. ∆άσκαλοι και µαθητές ∆άσκαλοι του Σχολείου ανέβαιναν µαζί µε µαθητές τους στη σκηνή που είχε στηθεί για να ζωντανέψουν ξανά, λίγες µόνο στιγµές κάθε εποχής. «∆εν ξέρω αν µπορώ να αρθρώσω έστω και ένα ευχαριστώ» λέει µε τρεµάµενη φωνή ο Άρης ∆ηµητρακόπουλος, ένας από τους δασκάλους των αποφοίτων της δεκαετίας του ’60. «Ένα µέρος της καρδιάς µου και της ψυχής µου έχουν µείνει σε αυτό το Σχολείο», συνεχίζει καταχειροκροτούµενος, «και να ξέρετε ότι τα παιδιά των γονέων και τα παιδιά των δασκάλων παραµένουν πάντα τα παιδιά µας». «Το 1960 ξεκίνησα την καριέρα µου σε αυτό εδώ το Σχολείο. Εργάστηκα 12 ολόκληρα χρόνια και δεν έχω λησµονήσει τίποτε µετά από 63 χρόνια», λέει µε την ίδια

05 διεισδυτική µατιά η Αγαθή Κουτσοσπύρου, µια από τις δασκάλες µαθητών που αποφοίτησαν τη δεκαετία του ’60 και του ’70. «Ήταν το εφαλτήριο για την µετέπειτα εκπαιδευτική µου διαδροµή, είχα µια άψογη συνεργασία µε γονείς και δασκάλους και είµαι σήµερα ιδιαίτερα συγκινηµένη που σας ξανασυναντώ σε τούτο εδώ το σχολιό». «Γαλούχησα και γαλουχήθηκα, δίδαξα και διδάχθηκα, αγάπησα και αγαπήθηκα», σηµείωσε η Αρετή Μαλάµη, η πρώτη δασκάλα που τόλµησε να έρθει µε παντελόνια στο Σχολείο το 1968 που µεσουρανούσε η δικτατορία στη χώρα και σκόρπιζε τον φόβο για κάθε τι που θεωρείτο ανατρεπτικό για εκείνη την εποχή. «Έδωσα στα παιδιά µου, στους µαθητές µου αγάπη, και µου χάρισαν αγάπη, έδωσα µυαλό και µου έδωσαν µυαλό ανοικτό, τόσο για να τους χωράει όλους και ιδιαίτερα τον εκλεκτό λαό, τον εβραϊκό λαό… Εδώ έγινα και εγώ Εβραία!» τόνισε ιδιαίτερα συγκινηµένη η Αρετή Μαλάµη που έκανε και ειδική αναφορά στον καταλυτικό ρόλο που έπαιξε ο Μωυσής Ελισάφ στην εµπέδωση της ανοχής στη διαφορετικότητα στην πόλη της τα Γιάννενα. «Μάζευα τετράδια, εργασίες, σηµειώµατα, τα δικά σας, για να σας τα δώσω σήµερα εδώ στο σχολείο µας» λέει η Λίνα Ερρέρα, δασκάλα Εβραϊκής ιστορίας από τη δεκαετία του ’80 µέχρι την αρχή της δεκαετίας του 2020, απευθυνόµενη στους πολλούς µαθητές της που τη χειροκροτούν: «Ήσασταν η δική µου παρέα, ήσασταν τα πάντα για µένα και µαζί µε τον σύζυγό µου τον Μόνη αποτυπώσαµε όλο αυτό το πολύτιµο υλικό σε ψηφιακή µορφή στο οποίο έχετε πρόσβαση». Και πράγµατι όλοι οι µαθητές της παρέλαβαν ως δώρο τις εργασίες τους, τετράδια και σηµειώµατά τους που αποτελούν πολύτιµα στοιχεία µιας θρησκευτικής παράδοσης του Σχολείου στην οποία πρωταγωνιστικό ρόλο είχε η Λίνα Ερρέρα. Μαζί µε τη Λίνα, στο βήµα και η Άννα Σεβίλλια, ο διοικητικός στυλοβάτης του Σχολείου για πάνω από 30 χρόνια, που χαιρέτησε και ευχαρίστησε γονείς και παιδιά για την πολυετή σχέση εµπιστοσύνης. Τριάντα τρία χρόνια δίδαξε στο Εβραϊκό Σχολείο της Αθήνας, η Πόπη Καβουροπούλου την οποία συνόδευσαν στο βήµα της σκηνής απόφοιτοι της δεκαετίας του ’90. «Όταν η ζωή σού χαρίζει το προνόµιο να είσαι παρούσα µετά από είκοσι χρόνια να αναπολείς ένα ταξίδι τριάντα τριών χρόνων, τότε δεν µπορώ παρά να νοιώθω ένα τυχερός άνθρωπος!», είπε µε έκδηλη συγκίνηση. «Ήταν αυτό ένα ταξίδι που κτίσαµε µαζί γέφυρες και γι αυτό σας θυµάµαι όλους και όλες µε πολλή αγάπη», κατέληξε καταχειροκροτούµενη η Πόπη Καβουροπούλου.

06 ΗΣΟΥΝΑ ΠΑΝΤΑ ΤΟΣΟ ΓΕΛΑΣΤΗ ΗΡΕΜΗ ΚΑΙ ΠΟΛΥ ΓΛΥΚΟΜΙΛΗΤΗ ΜΕΣ ΤΟ ΚΟΥΚΛΟΣΠΙΤΟ ΣΟΥ ΠΑΙΧΝΙ∆ΙΑ ΧΑΡΕΣ ΠΛΑΣΤΕΛΙΝΕΣ ΚΑΙ ΣΚΙΤΣΑ ΤΟ Α. Β. ΝΟΥΜΕΡΑ ΖΩΓΡΑΦΙΕΣ ΙΦΙΓΕΝΑΚΙ ΘΑ ΤΑ ΘΥΜΑΜΑΙ ΟΛΑ ΣΑΝ ΝΑ ΤΑΝ ΧΘΕΣ ΘΑ 'ΡΘΩ ΜΕ ΤΟΝ ΚΑΙΡΟ ΝΑ ΘΥΜΗΘΩ ΧΡΟΝΙΑ ΜΟΝΑ∆ΙΚΑ ΧΡΟΝΙΑ ΓΛΥΚΑ ΘΑ ’ΡΘΩ ΜΕ ΤΟΝ ΚΑΙΡΟ ΝΑ ΜΗΝ ΣΕ ΞΕΧΝΩ ΙΦΙΓΕΝΑΚΙ ΘΑ ΣΕ ΘΥΜΑΜΑΙ ΠΡΩΤΗ ∆ΑΣΚΑΛΑ ΜΟΥ ΜΕΣ ΤΗΝ ΚΑΡ∆ΙΑ ΜΟΥ ΠΑΝΤΑ ΘΑ ΣΕ 'ΧΩ ΠΡΩΤΗ ∆ΑΣΚΑΛΑ ΜΟΥ Με τους στίχους αυτούς που γράφτηκαν πριν από 40 χρόνια από την Έστερ Γαβρηιλίδου και την αείµνηστη µητέρα της Κλαίρη, υποδέχθηκαν απόφοιτοι της δεκαετίας του ’80, την Ιφιγένεια Αντωνίου. Την Κυρία Ιφιγένεια. Και το τραγούδησαν όπως τότε µε τη µουσική της τηλεοπτικής εκποµπής «Να η ευκαιρία» η Έστερ µαζί µε την Έρρικα Μπορµπόλη, που ήρθε από το Ισραήλ για αυτήν ακριβώς την εκδήλωση. «Θυµάµαι το άγχος και την αγωνία, αλλά και τη χαρά µου το 1960, όταν ήρθα σε αυτό το Σχολείο, µε κίνητρο την αγάπη µου για το παιδί» ξεκίνησε µε τρεµάµενη φωνή τα λόγια της η Ιφιγένεια Αντωνίου. «Το Σχολείο ήταν η δεύτερη οικογένειά µου, µε τα καλά και τα άσχηµα. Αναπολώ στιγµές, ανέκδοτα, τραγούδια, µάτια-και σήµερα: Ω, τι θαύµα! Σήµερα είµαι πάλι εδώ, µε τα παιδιά που αγάπησα πριν από 35 χρόνια, όλα ήταν η ζωή στην αγκαλιά µου. Και λίγοι άνθρωποι έχουν την ευλογία να πέφτουν στην αγκαλιά τους. Και εγώ έπεσα στην αγκαλιά σας και σας χάρισα αγάπη, φιλία, συγκίνηση. Εσείς όµως µε διατηρήσατε νέα στη ψυχή µου…». Με τα λόγια αυτά έκλεισε τον χαιρετισµό της η πρώτη και εµβληµατική νηπιαγωγός του Σχολείου. Με την ίδια συγκίνηση µίλησε και η επί πολλά χρόνια νηπιαγωγός Ζακλίν Γερµιγιά. Ένας από τους νέους δασκάλους του σχολείου, ο Βασίλης Γιαννιώσης, καλείται στη σκηνή µαζί µε τους απόφοιτους της τάξης του 2018 και µαζί τους πολλοί άλλοι που αποφοίτησαν τη δεκαετία του 2010. «Η καλύτερη µου φίλη µε κοροϊδεύει ότι χρησιµοποιώ συνέχεια το ρήµα νιώθω. Έτσι, σκέφτηκα σήµερα να µην το χρησιµοποιήσω καθόλου… γίνεται όµως αυτό; Νιώθω αγάπη, νιώθω ευγνωµοσύνη, νιώθω ευτυχία, νιώθω… νιώθω… νιώθω… νιώθω περήφανος και λίγος µπροστά σε αυτό που βλέπω απέναντί µου» λέει µε νηφάλια φωνή ο Βασίλης Γιαννιώσης και απευθυ-

νόµενος στα παιδιά «Θα σας πω κάτι… είστε πια λίγο πριν το να θεωρείστε «µεγάλοι»! Όταν ανέλαβα το τµήµα σας (που ήσασταν «µικροί»), όλοι µου έλεγαν: « Βασίλη πρόσεχε…», «Είναι δύσκολο τµήµα αυτό…», «Να κάνεις υποµονή…», «Να έχεις υποµονή…». Ακόµα και εσείς στο χαρτί που µου δώσατε στο Pierce µου γράψατε οι περισσότεροι απο εσάς: «Ευχαριστούµε που µας ανεχτήκατε…»! Λοιπόν, ΟΧΙ παιδιά! Λοιπόν, ΟΧΙ εν δυνάµει ενήλικες! Κανένας δεν ανέχτηκε κανέναν. Με υποµονή κατακτήσαµε εµπιστοσύνη… και µε εµπιστοσύνη έγινε «άνοιγµα»… και το «άνοιγµα»… ΑΓΑΠΗ. Έγινε, δηλαδή, αυτό που γίνεται σε όλες τις σπουδαίες σχέσεις. Έγινε βαθιά φιλία. Σας ευχαριστώ πολύ για το λιθαράκι που βάλατε στο να γίνω ο άνθρωπος που είµαι σήµερα. Μόνο να νιώσω µπορώ σήµερα! Να νιώσω ευτυχία. Σας ευχαριστώ παιδιά! Σας ευχαριστώ φίλοι!» Κυρίαρχο µέρος των αναµνήσεων όµως κατέλαβαν και άνθρωποι που έφυγαν από τη ζωή όπως η επί πολλά χρόνια διευθύντρια ∆όµνα Αλούπη, οι οδηγοί των σχολικών λεωφορείων Σόλων και Βασίλης, η νηπιαγωγός Μαρίκα Ντε Τσάβες, ο επιστάτης Μαρίνος και ο γιός του Θόδωρος και πολλά άλλα αγαπηµένα πρόσωπα που άφησαν το στίγµα τους στο σχολείο.

07 Η εγγονή του κ. Μαρίνου Και κάπου, ανάµεσα σε µαθητές και δασκάλους, µια κυρία συνοµιλεί µε µια παλιά µαθήτρια. Πλησιάζω µε περιέργεια προκειµένου να τη γνωρίσω… «Είναι η εγγονή του κυρίου Μαρίνου», µας συστήνει η µαθήτρια. «Όπως βλέπετε» της λέω, «για εµάς, 50 χρόνια µετά, ο παππούς σας παραµένει ο κύριος Μαρίνος, η εµβληµατική µορφή του σχολείου µε το κουδούνι στο χέρι. Το όνοµα σας;». «Μαρίνα Μαντζουρά νη» µου απαντά, «Ο παππούς µου αγαπούσε πολύ το σχολείο, και θυµάµαι πόσο αυστηρός ήταν µε τη καθαριότητα. Και αυτή την αγάπη την µετέδωσε και σε εµάς». «Και τι είναι αυτό που σας συνδέει µε το Σχολείο και είσαστε σήµερα εδώ;» τη ρωτάω. «Μου είναι οικείος ο χώρος, γιατί από την πρώτη στιγµή ερχόµουν εδώ για να περάσουµε τα Σαββατοκύριακα. Εδώ τρέχαµε, εδώ παίζαµε, εδώ ζήσαµε αξέχαστες στιγµές και οι εικόνες του Σχολείου µε είχαν εντυπωσιάσει. Νοµίζω ότι αυτές ακριβώς οι εικόνες, µε τα βιώµατα και την ιστορία, έκαναν το Σχολείο αυτό ξεχωριστό, µοναδικό θα έλεγα», απάντησε η κυρία Μαρίνα Μαντζουράνη που σήµερα είναι αναπληρώτρια καθηγήτρια Παθολογίας στην Ιατρική σχολή του ΕΚΠΑ.

Ο εµπνευστής Η αλήθεια είναι ότι αυτή αναφορά στο µεγάλο αντάµωµα τριών γενεών που πέρασαν από τα θρανία του εβραϊκού σχολείου της Αθήνας δεν θα µπορούσε να κλείσει χωρίς την παρεµβολή µιας κουβέντας µε τον εµπνευστή αυτής της ιδέας: Με τον Αλβέρτο Ταραµπουλούς. Πράος και χαµηλών τόνων άνθρωπος, απέφευγε να κατονοµάσει τον εαυτόν του και µόνο µε την µαρτυρία της κοινής µας φίλης, της Ντέλιας Αλχανάτη, µπόρεσα να τον ταυτοποιήσω ως εµπνευστή της ιδέας.

«To Σχολείο µας αποτελεί διαχρονικά τον σηµαντικότερο πυρήνα της Κοινότητάς µας που συµπυκνώνει στη σκέψη και στις καρδιές όλων µας αµέτρητες και ανεξίτηλες αναµνήσεις, χάρη στο πολύτιµο και κρίσιµο έργο που επιτελείται σε ένα ανοιχτό, ζεστό και οικογενειακό περιβάλλον τόσο για τους µαθητές και τους οικείους τους όσο και για τους δασκάλους και το στελεχιακό δυναµικό που υπηρέτησαν και υπηρετούν αφοσιωµένα και επιτυχηµένα το Σχολείο µας. Η ιδέα, λοιπόν, ήταν να χτυπήσει το κουδούνι και για τους αποφοίτους πριν την επίσηµη έναρξη της νέας σχολικής κι εβραϊκής χρονιάς, να επιστρέψουµε όλοι µαζί στην οδό Ανθέων και Καµελιών, να δούµε τη µετεξέλιξη του σχολικού χώρου όλα όσα άλλαξαν αλλά και όσα παρέµειναν ίδια και απαράλλαχτα, να ξαναθυµηθούµε τα παλιά µέσα από µια ιδιαίτερη προσοµοίωση σχολικής ηµέρας», µου λέει ο Αλβέρτος µε ζωγραφισµένη την ικανοποίηση στο πρόσωπό του. «Τα χαµόγελα, τα γέλια, η συγκίνηση, οι συναντήσεις µετά από χρόνια, οι στιχοµυθίες µεταξύ συµµαθητών και δασκάλων, οι αναπολήσεις αποκαλύπτουν την

ξεχωριστή αύρα που εγγράφεται στην ιστορία του σχολείου αναδεικνύοντας τα συστατικά στοιχεία που κάνουν το Σχολείο µας πιο πολλά από ένα Σχολείο. Για µία ιδέα όµως ποτέ δεν αρκεί η έµπνευση αυτής, εά ν δεν συν οδεύεται από µία µεγάλη οµάδα που την υλοποιεί και από ολόκληρη τη σχολική κοινότητα να την πλαισιώνει». Και συνεχίζει µε συγκίνηση που δύσκολα συγκρατούσε ο πάντα ψύχραιµος Αλβέρτος: «Ήταν πραγµατικά συγκινητικό να συναντιόµαστε µε συµµαθητές µας του νηπιαγωγείου ή του δηµοτικού, οι οποίοι ήρθαν από το εξωτερικό, από κάθε γωνιά του κόσµου, από την Αυστραλία, το Ισραήλ, την Αµερική... καθώς και από πολλές πόλεις της Ελλάδος. Ήταν πραγµατικά συγκινητικό να βλέπουµε παππούδες/γιαγιάδες µε τα παιδιά τους και τα εγγόνια τους να δηµιουργούν αναµνήσεις στο ίδιο Σχολείο». Τον ρωτώ ποιο ήταν τελικά το µήνυµα που ήθελε να µεταδώσει στη Κοινότητα, και η απάντηση σαφής: «Το µήνυµα είναι διττό. Στόχος του ΚΣ είναι να βρίσκουµε διαρκώς όµορφες και καινοτόµες αφορµές για να ενδυναµώνουµε τους πυρήνες που µας ενώνουν µέσα στην εκτεταµένη οικογένεια της Κοινότητάς µας µε αυξανόµενο αριθµό να πλαισιώνει τις δράσεις µας ώστε να µαζευόµαστε πολλοί και διαφορετικοί µαζί. Παράλληλα, µέσα από τις στενές σχέσεις των αποφοίτων µε το Σχολείο να παροτρύνουµε όλο και περισσότερους τωρινούς γονείς να επιλέγουν να µας εµπιστεύονται τα παιδιά τους ήδη από την βρεφική ηλικία και είµαστε σίγουροι ότι οι ίδιοι οι µαθητές και οι µαθήτριες θα αναπολούν τα σχολικά τους χρόνια χαρούµενοι και ευτυχισµένοι από τις γνώσεις και τις εµπειρίες που αποκόµισαν καθώς και τις φιλίες χρόνων που σχηµάτισαν». Και µετά από αυτή την ηµέρα αναµνήσεων και χαράς πως βλέπεις την επόµενη µέρα του σχολείου; τον ρωτώ. «Θεωρώ πως το Σχολείο µας είναι σε συνεχή αναπτυξιακή τροχιά στην µετά covid εποχή, εκσυγχρονίζοντας τις εγκαταστάσεις του, επεκτείνοντας τα προγράµµατα και τις προσφερόµενες δυνατότητες µε κυριότερο πρόσφατο ορόσηµο την έναρξη - λειτουργία και άµεση επέκταση του βρεφονηπιακού σταθµού (από 6 µηνών!). Σηµειωτέον, πως οι πιο µικροί µας µαθητές παρέλασαν στο κλείσιµο του ΣχΟλικού Reunion προσδίδοντας τη συνέχεια µε βλέµµα στο µέλλον µας. Γιατί το Σχολείο δε σταµατά να εξελίσσεται επιτελώντας όµως στο ακέραιο την αποστολή του να διαπαιδαγωγεί ολοκληρωµένα τους πολίτες του αύριο µε εφόδια που θα τους ακολουθούν δια βίου. Και είµαστε περήφανοι που πολλές ευρωπαϊκές κοινότητες και οργανισµοί ενθουσιασµένοι µε την ιδέα περιµένουν να τους στείλουµε στιγµιότυπα από την εκδήλωσή µας για να το προτείνουν στα τοπικά σχολεία...». Ο Επίλογος και το Μέλλον Ζήτησα από τον διευθυντή του σχολείου Γιώργο Κανέλλο

08 να γράψει τον επίλογο αυτού του αφιερώµατος, και τον οποίο ευχαριστώ θερµά για τη θετική ανταπόκρισή του.

«ΣΧ-Ολικό reunion 2023, µια ιστορία 63 ετών» Τη ∆ευτέρα, 1η ∆εκεµβρίου 2014, γιορτάσαµε σε µια πολύ όµορφη εκδήλωση την έκδοση του λευκώµατος «19602014, 54 Χρόνια Εβραϊκό Σχολείο Ψυχικού». Την Κυριακή, 10 Σεπτεµβρίου 2023, γιορτάσαµε στο σχολείο µας τα 63 χρόνια ιστορίας του. Σήµερα, που δεν υπάρχει ο πυρετός των ετοιµασιών ενώ οι εικόνες και οι αγκαλιές είναι ακόµη πολύ ζωντανές στη µνήµη, προσπαθώ να βάλω σε τάξη τις σκέψεις και κυρίως τα συναισθήµατά µου. ∆εν είναι εύκολο, αφού, µε αφορµή τέτοιες εκδηλώσεις, αναπόφευκτα κάνεις και εσύ, σιωπηλά και αυθόρµητα, τον δικό σου απολογισµό. Ρωτάς και πάλι τον εαυτό σου τι είναι αυτό το Σχολείο για σένα και πώς βιώνεις τόσα χρόνια τη σύγχρονη ιστορία του, διανύοντας ήδη τον 28ο χρόνο εργασίας σε αυτό. Αρχικά, το Σχολείο ήταν ένα µεγάλο ερωτηµατικό, που έπρεπε πολύ γρήγορα να αποκωδικοποιήσω. Σιγά σιγά τα κατάφερα και άρχισα να συνειδητοποιώ, γιατί είχε και έχει τόση µεγάλη σηµασία στη ζωή τόσων ανθρώπων αλλά και τη δική µου τώρα πια. Γιατί όµως συµβαίνει αυτό; γιατί αποτελεί το κέντρο, το στολίδι της Κοινότητας, και συγκέντρωνε, πριν ακόµη µπει η πρώτη θεµέλια λίθος, όλα τα όνειρα και τις επιθυµίες για την εκπαίδευση των µελών της και για τη µακροηµέρευσή της, ως µια Κοινότητα στην διασπορά γιατί ιδρύθηκε από ανθρώπους µε όραµα και στελεχώθηκε στη διάρκεια της ιστορίας του από ανθρώπους που το

«ερωτεύτηκαν» και εργάστηκαν µε ζήλο γιατί η επίδρασή του στην οικογενειακή αλλά και την κοινοτική ζωή ήταν και είναι µεγάλη, ανεξάρτητα από τον απόλυτο αριθµό των εγγεγραµµένων µαθητών γιατί αποτελεί, όπως δεν κουράζοµαι να υποστηρίζω, το καλύτερο δώρο που µπορούν να κάνουν οι γονείς στα παιδιά τους για τα πρώτα τους σχολικά βήµατα γιατί είναι ένας ζωντανός οργανισµός, σε συνεχή διάλογο µε τον γονεϊκό και κοινοτικό πληθυσµό, µε όσες δυσκολίες έχει αυτό αρκετές φορές και αποτελεί φωτεινό παράδειγµα αυτοδιαχείρισης γιατί οι απόφοιτοί του το επιλέγουν για την εκπαίδευση και των δικών τους παιδιών, κρίνοντας πως είναι ένα πολύ καλό σχολείο, και όχι µόνο γιατί είναι ένα Εβραϊκό Σχολείο γιατί καταφέρνει να προσαρµόζεται και να εξελίσσεται, µέσα στις δεκαετίες, απορροφώντας τις δυσκολίες και υλοποιώντας κρίσιµες αποφάσεις, που έκρυβαν πίσω τους ιστορικά διλήµµατα, συνεισφέροντας στην ανθεκτικότητα της Κοινότητας γιατί ένας σηµαντικός αριθµός αποφοίτων συνεχίζει να το επισκέπτεται µε κάθε ευκαιρία, δείχνοντας έµπρακτα τον ρόλο που έπαιξε στη ζωή τους γιατί την Κυριακή συναντηθήκαµε στο προαύλιο του Σχολείου τα πρωτάκια του 1960, δάσκαλοι και διοικητικό προσωπικό εκείνων των χρόνων, µαθητές/τριες που δεν το είχαν επισκεφθεί ύστερα από την αποφοίτησή τους, δεκάδες εθελοντές που έχουν προσφέρει στη λειτουργία του, το προσωπικό των νεότερων ετών και τόσοι άλλοι και όλοι ΕΜΕΙΣ, µαζί, δείξαµε πως είµαστε µια αλυσίδα που δεν σπάει. ∆είξαµε πως καταφέραµε να πάρουµε την σκυτάλη και να τρέξουµε µπροστά, παίρνοντας µέρος σε έναν µαραθώνιο ιστορικής ευθύνης. Αυτόν της συνεχούς και επιτυχούς λειτουργίας του Σχολείου µας. Το χρέος όλων µας είναι εδώ και απαιτεί να εξασφαλίσουµε πώς αυτός ο ζωντανός οργαν ισµός θα γιορτάσει τα 100 χρόνια του. Για να εξασφαλιστεί α υτό ίσως χρεια στεί στο µέλλον να παρθούν και πάλι γενναίες αποφάσεις, όµως είµαι σίγουρος πως, αν απαιτηθεί, θα ληφθούν. Με εκτίµηση Ο ∆ιευθυντής του Σχολείου Γιώργος Κανέλλος Αθήνα, 24 Σεπτεµβρίου 2023

09

στη µνηµη του Αλβέρτος Ταραµπουλούς, Πρόεδρος Ισραηλιτικής Κοινότητας Αθηνών Σήµερα έφυγε από τη ζωή ίσως ο µεγαλύτερος µαχητής υπέρ αυτής. Σήµερα έφυγε από τη ζωή ένας άνθρωπος ωραίος, διαχυτικός, µε καλοσύνη, Ο δικός µας Ντάνης. Τα θερµά µας συλλυπητήρια στην οικογένειά του, τη λατρευτή µας Λούση που στάθηκε µε απαράµιλλη φροντίδα δίπλα του σε αυτόν τον άνισο αγώνα, στα απαρηγόρητα παιδιά του, στον λατρευτό αδελφό του Άρη και στους λιγοστούς συγγενείς του και σε όλους εµάς που χάσαµε ένα παντοτινό φίλο και συνεργάτη. Το πάθος του για ζωή, η ζέση του για συνεχές έργο και δηµιουργία για την Κοινότητα και τον ελληνικό εβραϊσµό είθε να µας ακολουθούν. Η εικόνα του, το αστείρευτο χαµόγελο του θα µας συντροφεύουν για πάντα. Αντίο αγαπηµένε φίλε.

Amigos para siempre (φίλοι για πάντα) όπως σου άρεσε να λες. Βίκτωρ Ισαάκ Ελιέζερ, Γεν. Γραµµατέας Κεντρι κού Ισραηλιτικού Συµβουλίου Ήταν το 1975 όταν γνωριστήκαµε στην εκδροµή της νεολαίας στο Ισραήλ. Πιτσιρικάς 15 χρονών εγώ, νέος κι ωραίος έφηβος εκείνος 22 ετών, πρωταγωνιστής στα γλέντια, στις συζητήσεις, στη δουλειά στο Κιµπούτς, φωνακλάς και συνάµα τρυφερός, δεν µπορούσε παρά να αποσπά την προσοχή του γυναικείου φύλου. Εκεί ξεκίνησε και η «περιπέτεια» του Ντάνη µε τη Λούση, το απόλυτο ταίρι του στα εύκολα µα και στα δύσκολα, από τότε µέχρι και σήµερα. Μετά στη νεολαία, ενεργό µέλος του συµβουλίου, πρωταγωνιστεί στους παροιµιώδεις καβγάδες για την µεταφορά της Λέσχης από την οδό Πειραιώς στη Βησσαρίωνος, µαζί µε τους κολλητούς του φίλους, τους αείµνηστους Άρη Φόρνη, Σάµη Γαβριηλίδη και Νίκο Χασσίδ αλλά και µε τον Αλµπέρτο Φόρτη, τον Ισαάκ Μορδεχάι και άλλους που ίσως ξεχνώ. Πείθουν τη τότε ηγεσία της

Κοινότητας και η πολυπόθητη µεταφορά της Λέσχης ήταν ένα γεγονός που σηµάδεψε την πορεία και της νεολαίας αλλά και ολόκληρης της Κοινότητας. Και πάντα µε το βλέµµα του στην επόµενη µέρα. Στη δεκαετία του ’80, εντάσσεται στη Σχολική Επιτροπή, µαζί µε την Αλίκη, την Ίντα, τον Αλµπέρτο και τους άλλους εθελοντές για να διασφαλίσουν τη λειτουργία και το µέλλον του Σχολείου της Ισραηλιτικής Κοινότητας της Αθήνας. Από τότε εκλέγεται συνεχώς και ανελλιπώς µέλος της Κοινοτικής Συνέλευσης και µετέχει ως εκπρόσωπός της σχεδόν σε όλα τα πανελλαδικά συνέδρια των Ισραηλιτικών Κοινοτήτων. Θυµάµαι ακόµα τις συνεδριάσεις της «οµάδας», ενός “think tank” της Κοινότητας που µια φορά το δίµηνο συνεδρίαζε άτυπα στο γραφείο του Άρη Φόρνη και συζητούσε τα µεγάλα θέµατα που απασχολούσαν τη Κοινότητα και τον ελληνικό εβραϊσµό. Και ο Ντάνης ήταν εκεί. Αρχικά άκουγε, µετά διατύπωνε την άποψή του ξεκινώντας µε χαµηλό τόνο φωνής για να τον υψώσει υπερασπιζόµενος µε αυτό το απαράµιλλο πάθος του, την άποψη του. Και µετά χαµογελούσε… ∆εν υπήρξε εκλογική µάχη στη Κοινότητα χωρίς να κυριαρχεί η ηγετική και οργανωτική µορφή του Ντάνη. Μαζί µε τον Σάµη Βιτάλ, ήταν στο πεδίο για να βρει νέους ανθρώπους για να στελεχώσουν το ψηφοδέλτιο, να οργανώσουν την προεκλογική εκστρατεία. Ήδη από τη δεκαετία του ‘90 εκλέγεται µέλος και Γενικός Γραµµατέας του Κοινοτικού Συµβουλίου της Αθήνας. Και από το 2016 ως Αντιπρόεδρος. Ο Ντάνης κατάφερνε πάντα να αντιπαρατίθεται µε ένταση αλλά ταυτόχρονα να σφυρηλατεί µε τον δικό του µοναδικό τρόπο την ενότητα της Κοινότητας και του ελληνικού εβραϊσµού. Με τη βροντερή φωνή, µε το χιούµορ του και την αυθόρµητη καλοσύνη που απλόχερα µοίραζε. Μεγάλη η απώλεια και η θλίψη, γιατί ο Ντάνης ήταν για όλους εµάς που τον γνωρίσαµε και συνεργαστήκαµε, ένας άξιος και ασυµβίβαστος αγωνιστής, ένας αγνός και αφοσιωµένος εθελοντής και πάνω απ’ όλα ένας καλός φίλος. Μεγάλο το κενό που αφήνει στην οικογένειά του, στους φίλους του, στην Κοινότητα του, στον ελληνικό

10 εβραϊσµό. Καλό ταξίδι, Ντάνη!

αποχαιρετισµος στην

Μίνος Μωυσής, τ. Πρόεδρος Ισραηλιτικής Κοινότητας Αθηνών Για τον Ντάνη ο αποχαιρετισµός δεν µπορεί να είναι ο συνήθης. ∆ύσκολο να πιστέψει κάποιος ότι το πάθος του Ντάνη για τη ζωή νικήθηκε τελικά από τον θάνατο. Μαζί του ο Ντάνης έπαιξε πολύ κρυφτό και είχε ένα µεγάλο σερί από νίκες, ο θάνατος τον έψαχνε επίµονα αλλά ο Ντάνης κρυβόταν καλά και την κατάλληλη στιγµή ξεπηδούσε για να τον κοροϊδέψει. Ποιος άλλος θα έλεγε στον θάνατο ακριβώς πριν τρεις µήνες «έλα σε περιµένω αλλά θα σε παιδέψω, θα στο κάνω δύσκολο, µάρτυρες οι αµέτρητοι φίλοι µου, ξέρω ότι κάποια στιγµή σύντοµα θα µε βρεις αλλά µέχρι τότε θα το διασκεδάσω». Η ενσάρκωση της ζωής και της ζωντάνιας ήταν ο Ντάνης, σε όλη του τη ζωή. Όσοι τον γνώρισαν καλά αλλά και όσοι µόνο για λίγο, νιώθουµε ότι ένα παιχνίδι πάλι µας παίζει, ότι θα τον συναντήσουµε πάλι µέσα από ένα ανέκδοτο στο WhatsApp, ένα µήνυµα για την Κοινότητα, κάπου θα εµφανιστεί πάλι µε τη φωνάρα του και το γέλιο του. Για τη ζωή του, δεν θα πω. Υπόδειγµα οικογενειάρχη, επαγγελµατία, στρατευµένου εθελοντή στην Κοινότητα µας, Εβραίου µε Ε κεφαλαίο και µε την ευρύτερη έννοια που τον ήθελε σε απόσταση από τα συµβατικά αλλά χωµένο στην ουσία της προσφοράς και της δοτικότητας. Το ανοικτό βιβλίο της Κοινότητας, τον είχε κάποιος χαρακτηρίσει πριν µερικά χρόνια, ήξερε τους πάντες, γνώριζε τα πάντα. Ο Ντάνης φεύγοντας, µας αφήνει µια διδαχή, ένα παράδειγµα. Απόλυτης προσήλωσης στη ζωή που την αφήνει νωρίς µεν αλλά έχοντάς την ζήσει ολοκληρωτικά. Μάθηµα δίψας για γεµάτη ζωή που δεν σταµάτησε να το διδάσκει ακόµα κι όταν ο θάνατος του χτύπησε την πόρτα και του έδειχνε σιγά σιγά την κατεύθυνση. Ίσως γιατί από τη µάνα του που ποτέ δεν του µίλησε για τον θάνατο, έµαθε ότι κάθε µέρα κερδίζεται, κάθε µέρα αξίζει. Μας αφήνει ένα κενό, γιατί το πρότυπο του Ντάνη δεν αντιγράφεται. Θα µας λείψει ο ίδιος αλλά θα µας λείψει και η ζύµωση µε την προσωπικότητα που γέµιζε και χώρο και χρόνο, όπου κι αν βρισκόταν. Στη Λούση, την Ελίνα, τον Ισαάκ, τον Άρη, δεν είναι η απλή ευχή αλλά βεβαιότητα ότι η µνήµη του θα είναι πάνω τους µόνιµη ευλογία και πολύ περισσότερο, οδηγός, προστάτης. Εµείς οι αµέτρητοι φίλοι του, θα υποµένουµε καρτερικά το επόµενο µήνυµά του, γιατί δεν υπάρχει περίπτωση, και απών από κοντά µας θα έχει πολλά να µας πει και να µας δείξει.

13.12.1934 – 20.8.2023 Βίκτωρ Ισαάκ Ελιέζερ

Η ιστορία µας ξεκινάει το 1930 όταν φθάνουν από τη Σµύρνη και εγκαθίστανται στην Αθήνα, στην εβραϊκή γειτονιά του Θησείου, ο Μαΐρ και η Ρασέλ Μαΐς. Το 1932 αποκτούν το πρώτο τους παιδί την Εστέρ, το 1934 την Καντέν που τη φωνάζουν Καίτη, και το 1941 γεννιέται το τρίτο παιδί της οικογένειας ο Νισήµ Μαΐς, συγκροτώντας µια βαθιά παραδοσιακή εβραϊκή οικογένεια. Ο πόλεµος… Στην Αθήνα εισβάλλουν οι ναζί. Κάθε Παρασκευή ο Μαΐρ Μαΐς, δηλώνει την παρουσία του στη Κοινότητα, όπως ήταν υποχρεωµένοι όλοι οι Εβραίοι της πρωτεύουσας να κάνουν. Μια όµως Παρασκευή, τη µοιραία Παρασκευή της 23ης Μαρτίου 1944, λίγο πριν φτάσει στην οδό Μελιδόνη, ένας υδραυλικός τον ειδοποιεί ότι οι Γερµανοί συλλαµβάνουν τους Εβραίους. Κλείνει το µαγαζί τής Αγίου Μάρκου, µένουν για 15 µέρες στην οικογένεια Καβουξή και µετά παίρνει την οικογένεια και φεύγει στο Μαρκόπουλο Ωρωπού. Κρύβονται όλοι µαζί σε ένα διώροφο, στην οικογένεια Ντάση. Στο ένα δωµάτιο φιλοξενούταν η οικογένεια Μαΐς, στο διπλανό οµάδες ανταρτών που όταν έµαθαν ότι µένουν στο ίδιο σπίτι µε Εβραίους περιπολούσαν νυχθηµερόν για την προστασία τους. Το σπίτι ήταν σε ένα ύψωµα, και κάθε φορά που επέδραµαν οι Γερµανοί, οι άνδρες εγκατέλειπαν το χωριό. Όλοι εκτός του Μαΐρ Μάις που αρνιόταν να αποχωρισθεί την οικογένειά του. Σε µία από τις επιδροµές, οι ταγµατασφαλίτες εισβάλλουν στο σπίτι του Ντάση για να εντοπίσουν τους αντάρτες. Ο Μαΐρ προφασίζεται ότι είναι βοµβόπληκτοι από τον Πειραιά, η Ρασέλ που µιλούσε σπαστά ελληνικά σιωπούσε. Ο επικεφαλής συνταγµατάρχης δεν πίστευε την πρόφαση, πλησιάζει και χαϊδεύει τον µικρό Μάκη. «Είµαστε Εβραίοι, η τύχη της οικογένειας µου είναι στα χέρια σου», του αποκαλύπτει ο Μαΐρ, και εκείνος αφού επίτηδες αναστατώνει το σπίτι

11 όλο για να δείξει ότι είχε διεξάγει την απαραίτητη έρευνα, φεύγει προτρέποντας την οικογένεια να φύγει το συντοµότερο από το χωριό. ∆ύο µέρες αργότερα, οι Γερµανοί ξανάρχονται, και οι ταγµατασφαλίτες συλλαµβάνουν τον Μαΐρ Μαΐς, η µικρή Καίτη πηδάει και γαντζώνεται από το λαιµό του ταγµατασφαλίτη παρακαλώντας να αφήσουν τον πατέρα της. «Φαίνεται φιλήσυχος άνθρωπος, αφήστε τον», διατάζει ο επικεφαλής ταγµατασφαλίτης. Η οικογένεια Μαΐς επιστρέφει στην Αθήνα, η µικρή Καίτη κρύβεται στην οικογένεια Κυριαζόπουλου στην Κυψέλη, και αργότερα νοικιάζουν ένα µικρό διαµέρισµα στον λόφο του Σκουζέ και µένουν εκεί µέχρι την απελευθέρωση, όπου επιστρέφουν πλέον στο δικό τους σπίτι στον ίδιο λόφο. Οικογένεια και παράδοση Το 1956, η Καίτη παντρεύεται τον Ισαάκ Ελιέζερ, και µαζί δηµιουργούν τη δική τους οικογένεια. Το 1964, χάνει την αδελφή της Εστέρ σε ηλικία µόλις 32 ετών, µια απώλεια που σηµαδεύει όλη της τη ζωή, και που ποτέ δεν σταµάτησε να µιλά γι’ αυτή. Στην οδό Ευπαλίνου, στο σπίτι της Ρασέλ και του Μαΐρ Μαΐς, η επικρατούσα γλώσσα ήταν τα λαντίνο, το απαραίτητο κιντούς το βράδυ της Παρασκευής, µε τις παραδοσιακές εβραϊκές γεύσεις της Σµύρνης να παρελαύνουν πάνω στο τραπέζι. Εκεί έµαθε η Καίτη, και το τηρούσε ευλαβικά µέχρι το τέλος, ότι το Σάββατο είναι µέρα ανάπαυσης, δεν δουλεύουµε, δεν ράβουµε, δεν µαγειρεύουµε. Βράχος της εβραϊκής παράδοσης! Εθελοντισµός Το 1968 εντάσσεται στη WIZO–AVIV, ενώ ο Τζάκος υπηρετεί µε πάθος το σχολείο της Κοινότητας µαζί µε το ∆ανέλο Αλχανάτη, τον Αλµπέρτο Μπεράχα και τους άλλους εθελοντές του σχολείου µας. Το σπίτι τους στην οδό Γαλβάνη στα Πατήσια, όπως και πολλά άλλα σπίτια γυναικών της Αβίβ, χρησιµοποιείται ως τόπος ενίσχυσης του κράτους του Ισραήλ και ειδικότερα παιδικών σταθµών. Το 1981, µετά από σύσταση της Ίντας Κόβο, Λύντιας Εσκεναζή και Βικτωρίας Χαΐµη, η Καίτη Ελιέζερ γίνεται µέλος της Μπενώτ (φιλανθρωπικός σύλλογος). Εµπνέεται από τις µεγάλες κυρίες του Εβραϊσµού, και η Μπενώτ γίνεται η δεύτερη οικογένεια της. Το 1983 εκλέγεται µέλος του Συµβουλίου, ενώ στα τέλη της δεκαετίας αναλαµβάνει την προεδρία της Μπενώτ. Στις 31.5.1992 υπογράφει την ιστορική διακήρυξη της Ιε-

ρουσαλήµ, όπου οι Πρόεδροι των Εβραϊκών οργανισµών της Ελλάδας εκφράζουν την αλληλεγγύη τους µε το κράτος του Ισραήλ και επιβεβαιώνουν ότι η Ιερουσαλήµ είναι η πρωτεύουσα του Ισραήλ και του εβραϊκού λαού. Υποστήριξη απόρων, κάλυψη διδάκτρων σε µαθητές του σχολείου µας που οι οικογένειές τους αδυνατούσαν να πληρώσουν, επισκέψεις σε οµοθρήσκους φυλακισµένους που δεν είχαν συγγενείς, υλικοτεχνική υποστήριξη του σχολείου µε όργανα χηµείου, γεωγραφικούς χάρτες, βιβλία και εγκυκλοπαίδειες. Οι καθιερωµένες δωρεές στο γηροκοµείο Αθηνών σε ένδειξη ευγνωµοσύνης για τη συµβολή του στη διάσωση οµοθρήσκων της Αθήνας στην Κατοχή. Επισκέψεις σε αρρώστους, για συντροφιά και ενθάρρυνση, έµφαση στη διατήρηση των εβραϊκών παραδόσεων: Του µπισβάτ, Λαγκ µπα Όµερ, Πουρίµ και Πέσαχ στο σχολείο, Σαβουότ στη συναγωγή, Σουκότ στη σουκά, Χανουκά στη Λέσχη και στο σχολείο. Μια συνεχής και αδιάκοπη προσπάθεια. Σε όλες αυτές τις δραστηριότητες, η Καίτη δεν έλειψε ποτέ. Ήταν εκεί, αγωνιούσε, αγχωνόταν, φώναζε, χαµογελούσε και όταν οι στόχοι της Μπενώτ επιτυγχάνονταν, αισθανόταν µια ικανοποίηση, την οποία µοιραζόταν µε την οικογένειά της. Ήταν ταυτόχρονα η στοργική σύζυγος και µάνα που µοίραζε την αγάπη της απλόχερα, που δίδασκε τη συµπόνοια και την αλληλεγγύη στη καθηµερινότητά της και υπηρέτησε µε συνέπεια την εβραϊκή παράδοση και τις αξίες του εθελοντισµού και της ανθρωπιάς.

12

του ΜΩΥΣΗ ΤΑΡΑΜΠΟΥΛΟΥΣ*

ή δικαιωση της φυσης «Έκτακτη επικαιρότητα!», «Προσοχή! Αποφεύγετε τις άσκοπες µετακινήσεις!», «Εκκενώστε γρήγορα!», «Πρωτόγνωρα φυσικά φαινόµενα χτυπούν τη χώρα µας και ολόκληρο τον κόσµο!». Ανοίγω την τηλεόραση, κοιτάω στον υπολογιστή και διαβάζω «Νέα επέλαση της κακοκαιρίας», «Φονικές πληµµύρες στη Λιβύη», «Καίγεται ο Καναδάς», «∆εν σβήνει η φωτιά στη ∆αδιά», «Ο χειρότερος καύσωνας, στα ύψη οι θερµοκρασίες», «Πύρινη λαίλαπα στη Ρόδο», «Μεγαλύτερο πληµµυρικό φαινόµενο που έχει γνωρίσει η χώρα». Και αναρωτιέµαι, είναι «breaking news», έκτακτη είδηση που διακόπτει την οµαλή ροή του προγράµµατος ή µήπως είναι η νέα κανονικότητα, η απάντηση της φύσης στην υποτίµησή της; Προβληµατισµοί, συζητήσεις, συνέδρια, συσκέψεις, συστάσεις από τους ειδικούς, προειδοποιήσεις για την κλιµατική αλλαγή που αίφνης την αντιλαµβανόµαστε ως κλιµατική κρίση. Φυσικές καταστροφές, φωτιές, σεισµοί, πληµµύρες δεν είναι «αποκλειστική µας καταδίκη» αλλά συνέβαιναν στη διάρκεια των χρόνων µε τις ερµηνείες να ποικίλλουν. Επικρατέστεροι χαρακτηρισµοί όπως «θεοµηνίες» παραπέµποντας τα φαινόµενα στη «νέµεσι», τον θυµό των θεών, σε «θεόσταλτα» σηµάδια ως «απάντηση» σε ανθρώπινες πράξεις. Αν και οι περισσότεροι θα συµφωνήσουµε ότι πρόκειται για ανορθολογικές ερµηνευτικές απόπειρες και υποθέσεις στην προσπάθεια να εξηγήσουµε φαινόµενα ανήκουστα που φαντάζουν αξεπέραστα, πλέον συνειδητοποιούµε ότι η φύση υπερβαίνει και «τιµωρεί» τον άνθρωπο όχι τόσο ως µια µορφή εκδίκησης αλλά ως δικαίωση της υπεροχής της. Άλλωστε, ο Σταγειρίτης φιλόσοφος υποστήριζε ότι η Φύση δεν κάνει τίποτα ατελές ούτε µάταιο. Ο άνθρωπος, λοιπόν, διαχρονικά φοβούµενος, προσπαθούσε – έστω και µε απλοϊκούς τρόπους – να αναζητήσει τα σηµάδια που προοιωνίζουν ένα καιρικό φαινόµενο. «Σκο-

τείνιασε ο ουρανός, φουρτούνιασε η θάλασσα, µαζεύτηκαν τα σύννεφα… θα βρέξει.» Αν όχι οικείο σαν πρακτική, σίγουρα γνώριµο σαν ερέθισµα ή άκουσµα. Συνήθως, όµως συνοδεύονταν και από µια φράση «Πολύ µουντός ο ουρανός να µαζέψω τα ρούχα απ’ έξω», διατύπωση που συµπυκνώνει στον πυρήνα της την έννοια της πρόληψης, του «προλαµβάνειν» για το «επικίνδυνο που έπεται». Η συνειδητή αυτή στάση που µας παραπέµπει στην προνοητικότητα και τη σύνεση του Προµηθέα υποδηλώνει την τάση του ανθρώπου να προστατευτεί a priori, να αµυνθεί εκ των προτέρων. Αυτό άλλωστε αποτυπώνεται και στην ιστορία µε την κιβωτό του Νώε. Η ιδέα της Κιβωτού συµβολίζει µια αποτελεσµατική στρατηγική πρόληψης, η πρωτοβουλία, δηλαδή, ενός ασφαλούς τρόπου προστασίας από το φυσικό φαινόµενο. Επιστρέφοντας στο σήµερα και στη σύγχρονη πραγµατικότητα, µε την επιστηµονική και τεχνολογική πρόοδο το έργο της πρόβλεψης καιρικών φαινοµένων διευκολύνεται και το καθήκον της πρόληψης επιτάσσεται. Επιβάλλεται, λοιπόν, περισσότερο, δεδοµένου της σφοδρότητας και της συχνότητας των φαινοµένων τα οποία πολλαπλασιάζονται στην Ελλάδα αλλά και στον κόσµο, προσδιορίζοντας τη νέα πραγµατικότητα – «κανονικότητα». Οι απειλές είναι συνεχείς, υπαρκτές, οι ανεπάρκειες και η αδράνεια χρόνων κοστίζουν και στοιχίζουν σε ανθρώπινες ζωές, οδηγούν σε ανείπωτες καταστροφές όχι µόνο υλικές (περιούσιες χρόνων, κρίσιµες υποδοµές) αλλά και περιβαλλοντολογικές σε όλη την χλωρίδα και την πανίδα. Η ζωή µας, η καθηµερινότητά µας είναι επαπειλούµενη, το αίσθηµα ανασφάλειας και αβεβαιότητας µας ταλανίζει, πόσο µάλλον τους πληγέντες και η ευθύνη δεν πρέπει να διαχέεται αλλά να επιµερίζεται αποτελεσµατικά. Σε όλα τα επίπεδα της οργανωµένης πολιτείας, κυβερνητικό, περιφερειακό, αυτοδιοικητικό αλλά και εκτενέστερα στους φορείς κοινωνικοποίησης ξεκινών-

13 τας από την οικογένεια και το σχολείο, ήδη από πολύ µικρή ηλικία. Εξηγούµαι. Προσεγγίζω την διαχείριση της κλιµατική κρίσης ως ζωτικό διακύβευµα της εποχής µας, της γενιάς µας το οποίο µας αφορά όλους ακόµα και αν δεν µας έχει πλήξει ακόµα άµεσα, δεν έχει φτάσει στο δικό µας χωρίο ή στη δική µας κωµόπολη. Πλέον, ονοµατίζουµε τα φαινόµενα, ένα πρώτο βήµα για να τους δώσουµε έµφαση, προσωποποιώντας τα αλλά δεν επαρκεί. Προηγείται η συνειδητοποίηση ότι πρόκειται για τα διάφορα πρόσωπα της δικαιωµένης φύσης η οποία µας καλεί και µας εγκαλεί για την υπεροψία µας αγνοώντας τις αυξανόµενες προειδοποιήσεις της. Μάλιστα, ευτυχώς ή δυστυχώς, όπως στην πανδηµία, για το τείχος ανοσίας δεν αρκούσε µόνο ο ατοµικός εµβολιασµός έτσι και τώρα απαιτείται µια συλλογική επαγρύπνηση στο πλαίσιο ενός συγκροτηµένου µεσοπρόθεσµου και µακροπρόθεσµου πολιτικού και κοινωνικού σχεδιασµού. Σχεδιασµός που πλαισιώνει όλους – µηχανισµούς πολιτικής προστασίας, φορείς δηµόσιας διοίκησης, κοινωνία των πολιτών, εθελοντές, καθηµερινούς ανθρώπους που είναι, που είµαστε αποφασισµένοι να αλλάξουµε για να επιβιώσουµε. Ας ξεπεράσουµε κοµµατικά στεγανά, διχογνωµίες και επιπόλαιες θεωρήσεις, ας συµµαχήσουµε µε την τεχνολογία, ας «επιβαρυνθούµε λίγο όλοι» όχι για να σωθούν οι επόµενες γενιές αλλά γιατί πληττόµαστε σήµερα. Σήµερα, µε τις συνταρακτικές εικόνες στη Θεσσαλία, µε ερηµωµένα χωριά, διαλυµένες οικογένειες, πληµµυρισµένα σχολεία και ανύπαρκτα δηµόσια δίκτυα, καταστραµµένες καλλιέργειες. Παρακολουθώντας τον τραγικό αυτόν απολογισµό, δεν πρέπει να συµβιβαζόµαστε µε τη στενή αντιµετώπιση του ενός κάθε φορά φαινοµένου αλλά πιο ολιστικά µε την καλλιέργεια της συνείδησης και της συνειδητοποίησης ότι η Φύση δεν εκδικείται αλλά εκπέµπει σαφή και ξεκάθαρα µηνύµατα. Πόσο πιο επίκαιρα τα λόγια του Καζαντζάκη στο έργο του Βίος και Πολιτεία, «Να ξέραµε αφεντικό τι λένε οι πέτρες, τα λουλούδια, η βροχή ! Μπορεί να φωνάζουν, να µας φωνάζουν, κι εµείς να µην ακούµε». Όσο, όµως και να το αποφεύγαµε, να θέλαµε να το µεταθέταµε για αργότερα, ο αντίκτυπος της κλιµατικής κρίσης διακυβεύει το σήµερα και το αύριο. Η αντίστροφή µέτρηση έχει ξεκινήσει, η περίοδος χάριτος έχει τελειώσει, η περίοδος του «Suave mare Magno», τότε δηλαδή που νιώθαµε ότι είναι ευχάριστο να αγναντεύεις την αγριεµένη θάλασσα {απ’ τη στεριά}. *Ο Μωυσής Ταραµπουλούς είναι φοιτητής ψυχολογίας

14

15

16 ΕΒΡΑΙΟΙ ΚΑΙ ∆ΙΚΑΙΟΣΥΝΗ Ο Φρόιντ, εξηγώντας την ευαισθησία και το χουτσπά* των Εβραίων ως στρατηγικές επιβίωσης στην υπηρεσία ενός αβέβαιου λαού, διείδε το µέρος και όχι το όλον της νοητικής τους κατάστασης. Γιατί υπάρχει εδώ εξίσου και ένας αναλυτικός µηχανισµός επί το έργον, που συνενώνει την απόλυτη εµπιστοσύνη στη λογική µε µια ιδιαίτερη αντίληψη του εαυτού. Το «αντιδρόν» υποκείµενο δεν συνίσταται ποτέ απλώς σε µια πλατφόρµα συναισθηµάτων, εµπειριών και ψυχικών τραυµάτων. Αυτός ή αυτή είναι, εξίσου, ένας ενεργός αναζητητής της αλήθειας, ένας θαρραλέος υπέρµαχος της λογικής. ∆εν είναι µόνο ένα ένστικτο επιβίωσης επί το έργον στην περίπτωσή µας, αλλά και ένας νους. Οι Εβραίοι επιδεικνύουν µια βαθιά ριζωµένη πίστη στην ικανότητα των λέξεων να δηµιουργούν και να επαναδηµιουργούν την πραγµατικότητα, συχνά µέσω της προσευχής, αλλά, εξίσου συχνά, και µέσω της επιχειρηµατολογικής αναζήτησης της αλήθειας. Οι διαπιστώσεις αυτές µας οδηγούν στην εβραϊκή αναζήτηση κοινωνικής, οικονοµικής και πολιτικής δικαιοσύνης. Πράγµατι, µια ιδιάζουσα γενεαλογία διερεύνησης του δικαίου ξεκινά από τον κοινωνικά ευαίσθητο προφήτη Μωυσή και φτάνει µέχρι τον σοσιαλιστή του δέκατου ένατου αιώνα Μόζες Χες. Αυτή η αναζήτηση ονοµάστηκε στα εβραϊκά τικούν ολάµ, ένας όρος που θα µπορούσε να αποδοθεί ως «βάζοντας τον κόσµο στον δρόµο του δικαίου», προερχόµενος από τον καµπαλισµό του ραβίνου Ισαάκ Λούρια, γνωστό και ως Άρι του Ιερού. Στην Καµπάλα το τικούν αφορά στη θρησκευτική επιδιόρθωση του κατακερµατισµένου µας κόσµου µετά τη «Συντριβή των Εργαλείων», µια θεϊκή και ηθική καταστροφή. Με όρους της Καµπάλα, στο Ισραήλ του εικοστού αιώνα τα παιδιά θα µπορούσαν κάλλιστα να αναφωνούν «τα εργαλεία καταστράφηκαν!» κάθε φορά που καταπατώνται οι κανόνες κατά τη διάρκεια ενός παιχνιδιού. Η άοκνη αναζήτηση της δικαιοσύνης έχει επίσης βαπτιστεί και µε άλλα ονόµατα. Κατά τους σύγχρονους καιρούς η έννοια αυτή έχει εισέλθει στις κύριες τάσεις του σοσιαλισµού, όπως επίσης και στον φιλελευθερισµό και τον κοινοτισµό. Μπορεί επίσης να συνδεθεί µε την παραδοσιακή αυτάρκη εβραϊκή κοινωνία, την καάλ ή κεϊλά, λειτούργησε όµως και ως αφετηρία των µείζονων ∆υτικών γενεαλογιών της οικουµενικότητας και του ανθρωπισµού. Υπάρχει, βέβαια, κάτι το βαθιά συναισθηµατικό σε αυτό το εγχείρηµα (για µια συγκινητική αποτίµηση της αδικίας, ρίξτε µια µατιά στο πέµπτο κεφάλαιο του Ησαΐα), ωστόσο παραµένει πάντα µια ορθολογική επιδίωξη. Το Κακό για κάποιους προφήτες και ταλµουδικούς σοφούς έµοιαζε µε παράλογη πρόταση, ή µε κακή γεωµετρία. Η τιµιότητα ήταν πάντοτε µια ευθεία γραµµή, ενώ η ανεντιµία ήταν πάντοτε στρεβλή. Άµος Οζ & Φάνια Οζ-Ζάλτσµπεργκερ Οι Εβραίοι και οι λέξεις µτφρ. Νίκος Γεωργαντίδης, εκδ. Καστανιώτη (επιλογή: Άρης Εµµανουήλ) *Εβραϊκή λέξη που σηµαίνει τόλµη ή θρασύτητα µε τη θετική ή την αρνητική έννοια του όρου. Παρουσιάζει ενδιαφέρον το γεγονός ότι, ενώ στα εβραϊκά ο όρος είναι απαρέγκλιτα αρνητικός, στις σύγχρονες χρήσεις του στα αγγλικά τείνει να χρησιµοποιείται κυρίως µε τη θετική έννοια της υπέρµετρης και απαρέγκλιτης τόλµης.

Έχουµε δυο ζωές. Η δεύτερη αρχίζει τη µέρα που συνειδητοποιούµε ότι δεν έχουµε παρά µόνο µία. ΚΟΜΦΟΥΚΙΟΣ

18

οι 100 Εβραιοι που επηρεασαν τον κοσµο

83

Εντουαρντ Μπερνέις Αυτός που διαµορφώνει την κοινή γνώµη είναι ισχυρότερος από τον νοµοθέτη Αβραάµ Λίνκολν

(1891-1965)

19

Ο

Έντουαρντ Μπερνέις είναι αναγνωρισµένος ως «ο πατέρας» των δηµοσίων σχέσεων. Θεωρούσε πρωταρχική την διαφοροποίηση του επαγγέλµατος αυτού από του εκπροσώπου τύπου, και για αυτό µεσολάβησε στον φίλο του H.L.Mencken, που ήταν φιλόλογος και εκδότης ενός τόµου ορθής χρήσης της αγγλικής γλώσσας στις Η.Π.Α., να ορίσει τις «δηµόσιες σχέσεις» ως «επάγγελµα κοινωνικού επιστήµονα που συµβουλεύει έναν πελάτη ή έναν εργοδότη σχετικά µε τις ενέργειες που πρέπει να κάνει για να κερδίσει την υποστήριξη του κοινού που τον ενδιαφέρει». Μαζί µε τους πρωτοπόρους όπως ο Ivy Lee, Carl Byoir και John Hill, ο Μπερνέις βοήθησε στη διαµόρφωση της κοινής γνώµης, τον εικοστό αιώνα, ασκώντας µεγαλύτερη επιρροή στις συνήθειες, στη συµπεριφορά, στον τρόπο ζωής από πολλούς από τους πολιτικούς που εκπροσωπούσε. Κατά την διάρκεια της µακροχρόνιας καριέρας του, ο Μπερνέις προσπάθησε ώστε η άποψη του κόσµου για τον τοµέα των δηµοσίων σχέσεων να είναι εφάµιλλη αυτής των δικηγόρων ή των αρχιτεκτόνων. Ήθελε ο σύµβουλος των δηµοσίων σχέσεων να αντιµετωπίζεται ως ένας επαγγελµατίας σύµβουλος, ο οποίος µε τις γνώσεις του και την κατανόηση των αιτιών της συµπεριφοράς των ανθρώπων, µπορεί να κατευθύνει την κοινή γνώµη. Ο Μπερνέις υπήρξε σύµβουλος δηµοσίων σχέσεων του ρωσικού Μπαλέτου του Ντιαγκίλεφ, της Μετροπόλιταν Όπερα, του Ενρίκο Καρούσο, της Πρόκτερ & Γκάµπλ, του Χένρυ Φορντ, του Ντέιβιντ Σέιµοφ του NBC, του Γουίλιαµ Πέιλι του CBS, του συνεταιρισµού ζυθοποιών (έβαλε την µπύρα από την ταβέρνα στο σούπερ µάρκετ και στα σπίτια), της Εθνικής Ένωσης για τον τερµατισµό της φυλετικής ανισότητας και την πρόοδο των έγχρωµων ανθρώπων (ΝΑΑCP), την Αµερικανική Ένωση Πολιτικών Ελευθεριών (ACLU), το Πανεπιστήµιο Κολούµπια κ.ά. Οι γνώσεις και οι προτάσεις του Μπερνέις σε αυτούς τους οργανισµούς και σε εταιρείες έφεραν επανάσταση στον αµερικανικό τρόπο ζωής και στα µέσα µαζικής επικοινωνίας. Ο Μπερνέις έζησε για να δει ολοκληρωτικά καθεστώτα, καθώς και τη ναζιστική προπαγανδιστική µηχανή του Γκαίµπελς, να κλέβουν πολλές από τις τεχνικές κοινωνικής πειθούς για φαύλους σκοπούς. Το γενεαλογικό δέντρο του Μπερνέις είναι εντυπωσιακό. Μητέρα του ήταν η αδελφή του Φρόιντ, Άννα, ο πατέρας του, Έλι, ήταν αδελφός της Μάρθας, συζύγου του Φρόιντ. Ο παππούς του, Ισαάκ Μπερνέις ήταν αρχιραβίνος στο Αµβούργο. Ο Μπερνέις γεννήθηκε στη Βιέννη και µεγάλωσε στη Νέα Υόρκη. Ο πατέρας του ήταν εύπορος έµπορος σιτηρών. Ο Έντουαρντ φοίτησε στο Γεωπονικό Κολλέγιο του Πανεπιστηµίου Κορνέλ (ίσως για να ευχαριστήσει τον πατέρα του).

Κατάλαβε νωρίς ότι αυτό που έκανε καλύτερα ήταν να επηρεάζει τους ανθρώπους. Η πρώτη του δουλειά στις δηµόσιες σχέσεις ήταν να βοηθήσει έναν ηθοποιό να ανεβάσει ένα θεατρικό έργο που είχε σχέση µε σεξουαλικά µεταδιδόµενο νόσηµα, θέµα απαγορευµένο εκείνη την εποχή. Εξασφάλισε την παρουσία και χορηγία πολιτικών και διασήµων αφού τους έπεισε ότι αν είχε επιτυχία το έργο, θα δίνονταν και χρήµατα για τη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση. Το έργο είχε µεγάλη εισπρακτική επιτυχία. Κατά τη διάρκεια του Πρώτου Παγκοσµίου Πολέµου διαφήµισε θεατρικές παραστάσεις, κυρίως µπαλέτο και όπερα. Βοήθησε εθελοντικά στο Γραφείο πληροφοριών για τον πόλεµο του προέδρου Γουίλσον. Κατά τη διάρκεια της ειρηνευτικής διάσκεψης του Παρισιού, που ακολούθησε την Ανακωχή, εξύµνησε τη συµβολή της Αµερικής στον τερµατισµό του πολέµου. Άνοιξε δικό του γραφείο ως σύµβουλος δηµοσίων σχέσεων. Οι συµβουλές του βασίζονταν σε καλή και λεπτοµερή έρευνα και οι δουλειές του άνθισαν. Μία από τις πιο γνωστές εκστρατείες του αφορούσε µια κατασκευαστική εταιρεία που έφτιαχνε φιλέ για τα µαλλιά των γυναικών. Ενηµέρωσε την κοινή γνώµη για το θέµα ασφάλειας στο χώρο εργασίας και την αποφυγή ατυχηµάτων στα εργοστάσια που δούλευαν γυναίκες τονίζοντας ότι τα µακριά µαλλιά είχαν µεγαλύτερη πιθανότητα να πιαστούν στις µηχανές. Η εταιρεία Πρόκτερ & Γκαµπλ του ανέθεσε την προώθηση του σαπουνιού Ivory. Με µεγάλη επιτυχία οργάνωσε ένα εθνικό διαγωνισµό στα σχολεία µε θέµα το καλύτερο γλυπτό µε το σαπούνι Ivory. Το 1929 έγινε δηµόσια γνωστός αφού διοργάνωσε την εκδήλωση για τα πενήντα χρόνια από την εφεύρεση του ηλεκτρισµού από τον Τόµας Έντισον. Με χορηγία του Χένρι Φορντ παρευρέθηκαν στην τελετή ο ηλικιωµένος εφευρέτης, ο Πρόεδρος Χούβερ, η Μαρί Κιουρί και ο Τζον Ροκφέλερ. Το 1923, κυκλοφόρησε το βιβλίο του «Crystallizing Public Opinion» και είναι το πρώτο και σηµαντικό βιβλίο στην ιστορία των ∆ηµοσίων Σχέσεων. Την ίδια χρονιά δίδαξε στο Πανεπιστήµιο της Νέας Υόρκης για πρώτη φορά το µάθηµα για τις δηµόσιες σχέσεις . Οι δηµόσιες σχέσεις είναι φαινόµενο του 20ου αιώνα και ο Μπερνέις ως το θάνατο του το 1995 έπαιξε καθοριστικό ρόλο τόσο στη φιλοσοφία όσο και στις µεθόδους του κλάδου.

Από το οµότιτλο βιβλίο του MICHAEL SAPIRO µετάφραση-επιµέλεια Αλίκη Αρούχ-Μορδεχάι

20

της ΑΝΝΙΤΑΣ ΤΣΟΠΑΝΕΛΛΗ*

Γιαντ Βασεµ

Τ

ο συγκρότηµα του Γιαντ Βασέµ βρίσκεται στην κορυφή της δυτικής πλαγιάς του όρους Χερτσλ, γνωστού ως “Όρος της Μνήµης“ (Χαρ Αζικαρόν). Σύµφωνα µε το διαδικτυακό Λεξικό της Οξφόρδης, “Yad“ σηµαίνει “µνηµείο ή τόπος“ (στα βιβλικά εβραϊκά “χέρι“), “va“ σηµαίνει “και“ και “shem“ σηµαίνει “όνοµα“. Η ιδέα του Γιαντ Βασέµ γεννήθηκε τον Σεπτέµβριο του 1942, σε µια συνεδρίαση του Εβραϊκού Εθνικού Ταµείου (Κέρεν Καγιέµετ ΛεΓισραέλ). Από την 19η Αυγούστου 1953, που η Κνέσετ ίδρυσε την Αρχή Μνήµης Μαρτύρων και Ηρώων του Ολοκαυτώµατος, το Γιαντ Βασέµ ηγείται της ιστορικής αποστολής να µνηµονεύσει κάθε Εβραίο-θύµα του Ολοκαυτώµατος, συλλέγοντας “Σελίδες Μαρτυρίας“ (ηχητικές, βιντεοσκοπηµένες και γραπτές µαρτυρίες επιζώντων). Η τοποθεσία, µακριά από το κέντρο της Ιερουσαλήµ, επιλέχθηκε διότι οι ιδρυτές δεν ήθελαν να στήσουν ένα ζοφερό µνηµείο στον ιστό της πόλης. Το µουσείο πρωτολειτούργησε το 1957. Στις 15 Μαρτίου 2005, ένα νέο συγκρότηµα τέσσερις φορές µεγαλύτερο από το παλιό, άνοιξε τις πύλες του. Τα εγκαίνια ήταν το αποκορύφωµα ενός έργου ανάπλασης 10 ετών, σχεδιασµένου από τον καναδο-ισραηλινό αρχιτέκτονα Μοσέ Σαφντί. Το νέο συγκρότηµα περιλαµβάνει ένα κέντρο επισκεπτών (Μεβοάχ), ένα νέο ιστορικό µουσείο, µια αίθουσα ονοµάτων, µια συναγωγή, γκαλερί για την τέχνη του Ολοκαυτώµατος, ένα εκθεσιακό περίπτερο, κέντρο εκµάθησης και οπτικό κέντρο. Η έκταση των 50 στρεµµάτων περιλαµβάνει επίσης το Μνηµείο των Παιδιών και το Μνηµείο των Μεταγωγών καθώς και την Αίθουσα Μνήµης, την Κοιλάδα των Κοινοτήτων, διοικη-

τικά γραφεία, ένα εκπαιδευτικό και ένα αρχειακό κέντρο. Το Μουσείο παρουσιάζει την ιστορία του Ολοκαυτώµατος από µια µοναδική εβραϊκή προοπτική, δίνοντας έµφαση στις εµπειρίες των µεµονωµένων θυµάτων µέσα από µαρτυρίες επιζώντων και προσωπικά αντικείµενα. Το τοπίο το καθιστά µοναδικό, µε τα µουσεία Ολοκαυτώµατος σε άλλα µέρη του κόσµου να µη µπορούν να το ανταγωνιστούν. Θεωρείται το ιδανικό φυσικό και πνευµατικό “σπίτι“ για τους Εβραίους σε όλο τον κόσµο. Το ταξίδι για το “σπίτι” ξεκινά από το σηµείο ελέγχου, στην κοιλάδα κάτω από το Μουσείο. Το τµήµα αυτό αποτελείται από τέσσερα αρχιτεκτονικά στοιχεία: την πλατεία, το υδραγωγείο, το Μεβοάχ και τη γέφυρα. Το υδραγωγείο είναι ένας τεράστιος κοίλος τοίχος από σκυρόδεµα, που διεισδύει στον ουρανό και αποτελείται από 12 µεγάλες καµάρες. Αυτό το µονολιθικό αρχιτεκτονικό στοιχείο συνδέει την πλατεία µε την σύγχρονη Ιερουσαλήµ. Το Μεβοάχ, ένα τετράγωνο περίπτερο που θυµίζει Σουκά, στεγάζει εγκαταστάσεις υποδοχής. Η πέργκολα της οροφής του δηµιουργεί µε το φως µια διαδοχή από σκούρες και ανοιχτόχρωµες γραµµές. Ίσως η πρόθεση του αρχιτέκτονα ήταν να θυµίσει τα ριγέ µοτίβα στα ρούχα των κρατουµένων των στρατοπέδων. Όπως και σε όλο το συγκρότηµα, αντί να χρησιµοποιήσει τοπική πέτρα, ο Σαφντί προτίµησε το σκυρόδεµα διότι “µόνον αυτό θα µπορούσε να επιτύχει την αίσθηση της συµβολικής επέκτασης του µονολιθικού βράχου, χωρίς αρµούς, κονίαµα ή οποιονδήποτε άλλο στολισµό“. Το τέταρτο αρχιτεκτονικό στοιχείο είναι µια λεπτή ατσάλινη γέφυρα, που συνδέει την άκρη της πλατείας - πραγµατικός κόσµος - µε το µουσείο - ένας κόσµος που κάποτε υπήρχε

21

αλλά τώρα έχει εξαφανιστεί. Από εδώ, το επίπεδο της γης κατεβαίνει και ο επισκέπτης συναντά τα σκοτεινά χρόνια. Με σεβασµό στο Όρος της Μνήµης, το “σώµα“ του Μουσείου είναι κρυµµένο µέσα στη γη, επιτρέποντας µόνο στην κεντρική σπονδυλική στήλη να διαπεράσει τη γη και να δώσει µια αίσθηση της πραγµατικής του κλίµακας. Ο γιγαντιαίος τριγωνικός πρισµατικός κεντρικός διάδροµος, µε µήκος 183 µ. και ύψος 16,50 µ., διεισδύει στο βουνό από τη µια πλευρά στην άλλη, µε τα δύο άκρα να προβάλλουν στον αέρα. Ασύµµετρες στοές ενσωµατώθηκαν σε κάθε πλευρά, τέσσερις στα βορειοανατολικά και πέντε στα νοτιοδυτικά. Η τριγωνική µορφή επιλέχθηκε για να υποστηρίξει την πίεση της γης πάνω στο πρίσµα, ενώ φέρνει επαρκές φυσικό φως από ψηλά µέσω ενός γυάλινου φεγγίτη σε όλο το µήκος. Αυτή η µορφή γίνεται, στη φαντασία του θεατή, πρωτόγονο καταφύγιο, µισό αστέρι του ∆αβίδ, µια κιβωτός µε επιζώντες, η δίρριχτη οροφή ενός υπόστεγου τρένου γεµάτου απελαθέντες ή θάλαµος αερίων στην Τρεµπλίνκα. Κατά την πορεία στον κεντρικό διάδροµο, οι στοές αποκαλύπτονται αργά. Είναι σηµαντικά λιγότερο φωτεινές καθώς βασίζονται σε τεχνητό φως και ελάχιστους φεγγίτες, σε αντίθεση µε τον κεντρικό χώρο που είναι πλούσια φωτισµένος. Ο Σαφντί σχεδίασε αυτές τις στοές ως γιγάντιες ταφικές σπηλιές στο Όρος της Μνήµης. Η κυκλοφορία των επισκεπτών ακολουθεί ένα σκόπιµο ζιγκζαγκ προς τις στοές, µε µια σειρά από ρηχές τάφρους, γεµάτες µε αντικείµενα των θυµάτων, όπως βιβλία, ακόµη και καµένες σιδηροδροµικές γραµµές, να εµποδίζουν την συνέχεια της πορείας. Αυτά τα χαρακώµατα κατευθύνουν τους επισκέπτες από στοά σε στοά, λειτουργώντας ως θεµατικοί τίτλοι κάθε µίας, επιτρέποντας όµως πάντα την οπτική επαφή µε τα δύο άκρα του πρίσµατος. Οι στοές, πλήρως υπόγειες, φωτίζονται από φεγγίτες που

διαπερνούν την πλαγιά του λόφου. Η τριγωνική διατοµή του πρίσµατος ποικίλλει, στενότερη στο κέντρο. Ο στρεβλός όγκος και το ήπια κεκλιµένο δάπεδο δίνουν την ψευδαίσθηση της κατάβασης βαθιά στο βουνό. Καθώς η διαδροµή πλησιάζει στο τέλος, το δάπεδο αρχίζει να ανεβαίνει και το τρίγωνο ανοίγει ξανά, ξεπηδώντας από την πλαγιά του βουνού προς µια πανοραµική θέα της σύγχρονης Ιερουσαλήµ, συνδέοντας µεταφορικά το Ολοκαύτωµα µε την ίδρυση και το πνεύµα αισιοδοξίας του κράτους. Πριν το τέλος της διαδροµής, υποδέχεται τον επισκέπτη η Αίθουσα των Ονοµάτων, ένα µνηµείο για τα έξι εκατοµµύρια Εβραίων που χάθηκαν στο Ολοκαύτωµα. Η σύνθεση στο κέντρο της Αίθουσας αποτελείται από δύο κώνους, ο ένας να υψώνεται 10 µ. στον ουρανό και ο άλλος να µοιάζει µε πηγάδι που έχει σκαφτεί 10 µ. στον βράχο, γεµάτος νερό. Ο επάνω κώνος περιλαµβάνει 600 φωτογραφίες θυµάτων του Ολοκαυτώµατος. Φωτίζεται από τεχνητό φως και αχνό φυσικό από ένα γυάλινο φεγγίτη στην οροφή. Ο κάτω κώνος λειτουργεί ως καθρέφτης, που αντανακλά τις φωτογραφίες του επάνω. Οι πολυγωνικές περιοχές που περιβάλλουν την Αίθουσα των Ονοµάτων φιλοξενούν περίπου 2,1 εκατοµµύρια Σελίδων Μαρτυρίας και υπάρχουν κενοί χώροι για εκείνες που δεν έχουν ακόµη υποβληθεί. Η Αίθουσα Μνήµης, µια επιβλητική κατασκευή µε τοίχους από ογκόλιθους βασάλτη της περιοχής της Γαλιλαίας και µια στέγη σε σχήµα σκηνής, µας θυµίζει τα στρατόπεδα που υπήρχαν σε όλη την Ευρώπη µε 22 ονόµατα από τοποθεσίες δολοφονιών χαραγµένα στο δάπεδο. Η Αιώνια Φλόγα, που καίει σε µπρούτζινη βάση, φωτίζει συνεχώς την αίθουσα, µε τον καπνό της να βγαίνει από το κτήριο µέσω ενός ανοίγµατος στο υψηλότερο σηµείο της οροφής. Μπροστά της, µία πέτρινη κρύπτη περιέχει στάχτες θυµάτων από τα στρατόπεδα εξόντωσης. Το Παιδικό Μνηµείο, αφιερωµένο στα εβραιόπουλα (περίπου 1.500.000) που χάθηκαν, είναι µια υπόγεια σπηλιά όπου φλόγες κεριών, µε χρήση κατόπτρων, δίνουν την εικόνα αστεριών, όσων και τα δολοφονηµένα παιδιά, µε τα ονόµατα, τις ηλικίες και τις χώρες προέλευσής τους να ακούγονται στο βάθος. Τέλος δεν πρέπει να ξεχαστεί ότι ένα από τα καθήκοντα του Γιαντ Βασέµ είναι να τιµήσει τους µη Εβραίους που διακινδύνευσαν για να σώσουν Εβραίους κατά τη διάρκεια του Ολοκαυτώµατος, τους ∆ίκαιους Μεταξύ των Εθνών. Τα ονόµατά τους µνηµονεύονται στον Κήπο των ∆ικαίων, στο Όρος της Μνήµης. Πηγή φωτογραφιών: www.safdiearchitects.com * Η Αννίτα Τσοπανέλλη είναι αρχιτέκτων

22

50 χρονια απο τον του γιοµ κιπουρ

«Όσο δεν υπάρχει τάφος, υπάρχει ελπίδα ότι θα επιστρέψει ζωντανός»: οι προσπάθειες εντοπισµού των αγνοουµένων του πολέµου του Γιοµ Κιπούρ. Τους συναγερµούς που διαπέρασαν τους ουρανούς της χώρας το Γιοµ Κιπούρ το 1973, ακολούθησαν εκατοντάδες χιλιάδες στρατιώτες που ξαφνικά τέθηκαν σε εµπόλεµη κατάσταση. Την εποχή που τα µέσα επικοινωνίας µε το µέτωπο ήταν περιορισµένα, πολλές οικογένειες δεν γνώριζαν για πολύ καιρό τι απέγιναν τα αγαπηµένα τους πρόσωπα. Ακόµη και ο στρατός δεν ήξερε πώς να αντιµετωπίσει τον αριθµό των αιχµαλώτων και των αγνοουµένων - εκείνους τους µαχητές των οποίων η τύχη ήταν άγνωστη, ακόµη και στους διοικητές τους. Περισσότεροι από χίλιοι στρατιώτες κηρύχθηκαν αγνοούµενοι στο τέλος του πολέµου, δεν ήταν γνωστό τι τους συνέβη, ενώ κατά τη διάρκεια των µαχών ο αριθµός ήταν πολύ µεγαλύτερος. Η έντονη πίεση από τις οικογένειες ανάγκασε τον στρατό να βρει νέες µεθόδους εντοπισµού των αγνοουµένων. Συγκέντρωση πληροφοριών από τα ξένα µέσα ενηµέρωσης, αεροφωτογραφίες των δεξαµενών και φυλακίων που χτυπήθηκαν ή πληροφορίες από βοσκούς ή τυχαίους περαστικούς. Ο στρατός εργαζόταν όλο το εικοσιτετράωρο για τον εντοπισµό των αγνοουµένων. Μέχρι σήµερα, 50 χρόνια µετά τον πόλεµο, συνεχίζονται οι προσπάθειες για τον εντοπισµό των 16 πεσόντων των οποίων ο τόπος ταφής είναι άγνωστος.[…]

«Όσο δεν υπάρχει τάφος, υπάρχει πιθανότητα να επιστρέψει». Όσο περνούσαν τα χρόνια, οι αγνοούµενοι µειώνονταν, αλλά οι έρευνες δεν σταµάτησαν στιγµή. Μέσα σε ένα χρόνο από τότε που ξεκίνησαν οι αποστολές αναζήτησης, ο αριθµός έπεσε σε µερικές δεκάδες. Ο Ρούµπινσταϊν, ο οποίος ξεκίνησε ως εθελοντής, ήταν ένας από τους πρώτους στη µονάδα του στρατού «Εντοπισµός Αγνοουµένων», και αργότερα ήταν επίσης υπεύθυνος για τις έρευνες των αγνοουµένων στην Αίγυπτο, που εντοπίστηκαν τη δεκαετία του 1990 . Μετά την υπογραφή της ειρηνευτικής συµφωνίας µε την Αίγυπτο, και καθώς οι έρευνες βάθαιναν, δηµιουργήθηκαν καταλληλότερες συνθήκες εντοπισµού και ενάντια σε όλες τις πιθανότητες, βρέθηκαν πτώµατα ηρωικά πεσόντων στρατιωτών ακόµη και από 20 χρόνια µετά το τέλος του πολέµου. Έτσι, για παράδειγµα, το σώµα του αείµνηστου πιλότου Eran Cohen µεταφέρθηκε για ταφή 22 χρόνια µετά την πτώση του και τα πτώµατα του Leon Cohen και του Nadiv Mordechai, δύο µελών πληρώµατος τανκ που σκοτώθηκαν την πρώτη µέρα του πολέµου, µεταφέρθηκαν για ταφή 26 χρόνια αργότερα.[…] «Πιστεύουµε ότι υπάρχει ακόµη πιθανότητα να βρεθούν πτώµατα αγνοουµένων». Σήµερα, δεκαέξι στρατιώτες παραµένουν αγνοούµενοι από τον πόλεµο του Γιοµ Κιπούρ, και ο τόπος ταφής τους παραµένει άγνωστος. «Υπάρχουν αρκετές περιπτώσεις που δεν καταφέραµε να εντοπίσουµε µέχρι σήµερα και δεν υπάρχει αµφιβολία ότι αυτό είναι κάτι που το κουβαλάω µαζί µου», είπε ο Ρούµπινσταϊν. […] Εν τω µεταξύ, ο στρατός συνεχίζει σήµερα να στέλνει αποστολές για τον εντοπισµό αγνοουµένων από τον πόλεµο του Γιοµ Κιπούρ στο Σινά. «Ακόµη και µετά από 50 χρόνια, ο Ισραηλινός Στρατός συνεχίζει να επενδύει πόρους στην έρευνα για τα λείψανα των αγνοουµένων», δήλωσε ανώτερος αξιωµατούχος της µονάδας «Εντοπισµός αγνοούµενων». “Υπάρχουν άνθρωποι που κάθονται και ερευνούν τις

του ΑΡΗ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ

23

γλωσσαρι εβραϊκων ορων

διάφορες υποθέσεις. Ψάχνουν συνεχώς, και παρακολουθούν οποιαδήποτε πληροφορία ή οτιδήποτε µπορεί να βοηθήσει στον εντοπισµό και την επίλυση της υπόθεσης”. «Είναι αδύνατο να εκτιµήσουµε τις πιθανότητες να βρεθούν πτώµατα αγνοουµένων, αλλά πιστεύουµε ότι υπάρχει πιθανότητα, διαφορετικά δεν θα είχαµε επενδύσει τόσες πολλές προσπάθειες», πρόσθεσε ο αξιωµατούχος. «Λόγω της αξίας που βλέπουµε στην αποστολή, δεν θα σταµατήσουµε µέχρι να τη ολοκληρώσουµε, ακόµα και µετά από 50 χρόνια». “Για τις οικογένειες, φυσικά, αυτή είναι µια ανοιχτή πληγή και περιµένουν ακόµη και µετά από 50 χρόνια για να κλείσουν τον κύκλο. ∆εν έχουν χάσει την ελπίδα ότι τα αγαπηµένα τους πρόσωπα θα ταφούν τελικά σε τάφο του Ισραήλ”, τόνισε ο ανώτερος αξιωµατούχος. “Χρέος µας είναι να τους επιστρέψουµε στο Ισραήλ. Όταν ασχολούµαστε µε αυτό το πολύ σηµαντικό και ευαίσθητο θέµα, αυτό που στέκεται µπροστά στα µάτια µας είναι οι οικογένειες που περιµένουν και εκείνοι οι στρατιώτες που στείλαµε στη µάχη και δεν έχουν επιστρέψει ακόµη”. Πηγή: Ynet.co.il, 23.9.2023

Λαγκ µπα-Όµερ (=33η του όµερ): Είναι η 33η από τις 49 µέρες της περιόδου που ξεκινάει από τη δεύτερη µέρα του Πέσαχ και φτάνει µέχρι το Σαβουότ, τη γιορτή του Θερισµού. Σύµφωνα µε τη Βίβλο, τη δεύτερη µέρα του Πέσαχ προσφερόταν στον Ναό ένα όµερ (µονάδα µέτρησης ίση µε ένα δέµα) κριθάρι (Λευιτικό 23,9-11). Μετά την καταστροφή του Ναού, η συνήθεια ατόνησε αλλά οι Εβραίοι συνέχισαν να µετράνε την περίοδο του Όµερ ―ένα έθιµο που εξακολουθεί και σήµερα να διατηρείται. Είναι η µοναδική από τις 49 µέρες κατά την οποία επιτρέπονται οι γάµοι και οι εκδηλώσεις χαράς, γιατί όλη η υπόλοιπη περίοδος έχει συνδεθεί µε πένθος από σφαγές Εβραίων, επιδηµία χολέρας κατά την οποία πέθαναν µαθητές του Ραββί Ακίβα (µεταξύ αυτών και ο επιφανής Ραββί Σιµόν Μπαρ Γιοχάι), τον 2ο κ.ε. αιώνα. Πολλοί από αυτούς είχαν εξασκηθεί να µεταδώσουν προφορικά τα αυθεντικά αποσπάσµατα της Τορά, γι’ αυτό και το πένθος για τη µεγάλη απώλεια. Η µέρα αυτή είναι σχολική αργία και στη ∆ιασπορά οι Εβραίοι τη γιορτάζουν µε εκδροµές και παιχνίδια ενώ στο Ισραήλ τη νύχτα κάθονται γύρω από φωτιές και τραγουδούν. Συµπίπτει µε την 18η του µήνα Ιγιάρ. Η λέξη «λαγκ» προέρχεται από τη σύνθεση της αριθµητικής αξίας των γραµµάτων του εβραϊκού αλφάβητου λάµεντ (30) και γκίµελ (3). Λαντίνο: Ισπανοεβραϊκά. Το οµιλούµενο από τους Σεφαραδίτες γλωσσικό ιδίωµα που είναι µείγµα καστιλιάνικης ισπανικής διαλέκτου του 15ου αιώνα µε λέξεις αραγωνέζικες και πορτογαλικές, διανθισµένης µε εβραϊκές λέξεις, ταλµουδικές εκφράσεις αλλά και όρους δάνειους από τα αραβικά, τα τουρκικά και τα ελληνικά, ανάλογα δηλαδή µε τις χώρες διαµονής των Σεφαραδιτών µετά τον εκτοπισµό τους από την Ισπανία το 1492. Πρόκειται για εµπειρική γλώσσα χωρίς γραµµατική. Παρά τη λατινική καταγωγή της στην αρχή γραφόταν µε εβραϊκούς χαρακτήρες ενώ µε το πέρασµα του χρόνου χρησιµοποιούταν το αλφάβητο της χώρας παραµονής. Συνώνυµοι όροι είναι: Σφαραντί, Εσπανιολίτ, Τζουντέο-Εσπανιόλ (ιουδαιοϊσπανική) και Τζουντέσµο.

24 η

των JACOB KESSLER και GARE FRIEDMAN

Claudia Sheinbaum

βρισκεται σε καλο δροµο για να γινει η πρωτη Εβραια και γυναικα προεδρος του Μεξικου

Όπως έχουν τα πράγµατα τώρα, το Μεξικό οδεύει να εκλέξει την πρώτη γυναίκα Πρόεδρο το επόµενο έτος. Οι δύο κορυφαίοι υποψήφιοι στις δηµοσκοπήσεις για τις εκλογές του 2024 είναι η Claudia Sheinbaum, πρώην δήµαρχος της Πόλης του Μεξικού, και ο Xóchitl Gálvez, γερουσιαστής που εκπροσωπεί το µπλοκ της κεντροδεξιάς αντιπολίτευσης. Οι δηµοσκοπήσεις δείχνουν µια άλλη πρωτιά: η Sheinbaum, η οποία επί του παρόντος προηγείται, θα µπορούσε να γίνει και η πρώτη Εβραία Πρόεδρος της χώρας. Νωρίτερα αυτό το µήνα, η Sheinbaum, 61 ετών, ανακοινώθηκε ως υποψήφια για το χρίσµα, από το αριστερό κόµµα Morena, του οποίου ηγείται ο απερχόµενος πρόεδρος της χώρας, Andrés Manuel López Obrador. Από τότε, η δυναµική της αυξάνεται - δηµοσκόπηση της εφηµερίδας El Pais έδειξε ότι το 47% των ψηφοφόρων την υποστηρίζει, ενώ ο Gálvez, ο πλησιέστερος ανταγωνιστής της, συγκέντρωσε το 30%. Εάν εκλεγεί, η Sheinbaum θα ενταχθεί στις τάξεις των λίγων Εβραίων εκτός Ισραήλ που έχουν εκλεγεί στο ανώτατο αξίωµα της χώρας τους, συµπεριλαµβανοµένων των Janet Jagan από τη Γουιάνα, Ricardo Maduro από την Ονδούρα, Pedro Pablo Kuczynski από το Περού και Volodymyr Zelensky της Ουκρανίας. Η Sheinbaum, εάν εκλεγεί, θα είναι πιθανότατα η πρώτη Εβραία στην Ιστορία που θα ηγηθεί µιας χώρας άνω των 50 εκατοµµυρίων κατοίκων. Είναι µια βραβευµένη µε Νόµπελ επιστήµων και µια φιλελεύθερη πολιτικός που έχει νικήσει το έγκληµα. Γεννηµένη από δύο καθηγητές επιστηµών στην Πόλη του Μεξικού, η ίδια η Sheinbaum σπούδασε φυσική και έγινε

καθηγήτρια µηχανικής στο Εθνικό Αυτόνοµο Πανεπιστήµιο του Μεξικού. Η έρευνά της επικεντρώθηκε, µεταξύ άλλων, στη χρήση ενέργειας στα κτίρια και στο σύστηµα µεταφορών του Μεξικού. Μαζί µε µια οµάδα άλλων ειδικών στη ∆ιακυβερνητική Επιτροπή των Ηνωµένων Εθνών για την Κλιµατική Αλλαγή, µοιράστηκε το Νόµπελ Ειρήνης το 2007. Ως επικεφαλής της κυβέρνησης της Πόλης του Μεξικού, ο Obrador διόρισε την Sheinbaum ως γραµµατέα περιβάλλοντος το 2000. Έγινε στενή σύµµαχός του και εντάχθηκε στο νέο αριστερό κόµµα του Morena (που πήρε το όνοµά του από την καθολική προστάτιδα της χώρας, την Παναγία της Γουαδελούπης) στις αρχές της δεκαετίας του 2010. Το 2015, εξελέγη δήµαρχος του Tlalpan, του µεγαλύτερου δήµου της Πόλης του Μεξικού, πριν γίνει δήµαρχος ολόκληρης της πόλης το 2018. Παραιτήθηκε από τη δηµαρχία αυτό το καλοκαίρι για να συµµετάσχει στην προεδρική κούρσα. Όπως ο απερχόµενος Obrador -του οποίου το ποσοστό αποδοχής του είναι πάνω από το 60% - ένα από τα υψηλότερα στον κόσµο- η Sheinbaum περιλαµβάνει στην πλατφόρµα της την καταπολέµηση της βαθιά ριζωµένης διαφθοράς του Μεξικού, τη συνέχιση των µεταφορών µετρητών στους πιο ευάλωτους πληθυσµούς του Μεξικού και την ανάπτυξη της ενεργειακής κυριαρχίας του Μεξικού. Η Sheinbaum πιθανότατα θα είναι πιο φιλοπεριβαλλοντική από τον Obrador - ενώ ο σηµερινός πρόεδρος έχει ενισχύσει την πετρελαϊκή βιοµηχανία του Μεξικού, η Sheinbaum είπε ότι το µεγαλύτερο µέρος του µέλλοντος της χώρας «πρέπει να σχετίζεται µε τις ανανεώσιµες πηγές ενέργειας». Ως δήµαρχος της Πόλης του Μεξικού, η Sheinbaum καθοδήγησε την πόλη στην κρίση της πανδηµίας COVID-19. Ενώ ο Obrador φαινόταν να ελαχιστοποιεί την απειλή του ιού, η Sheinbaum υποστήριξε τις µάσκες και την αύξηση των τεστ από νωρίς. Και σε µια χώρα που µαστίζεται από βία, µείωσε το ποσοστό δολοφονιών στην πόλη της σχεδόν στο µισό. Κατά τη διάρκεια της θητείας της ως δήµαρχος σηµειώθηκαν και αντιπαραθέσεις. Παρά την επέκταση των δηµόσιων συγκοινωνιών, υπήρξαν τουλάχιστον δώδεκα ατυχήµατα, µερικά θανατηφόρα, στο µετρό της πόλης. Οι επικριτές της λένε ότι δεν έχει κάνει αρκετά για να διορθώσει την υπό κατάρρευση υποδοµή της πόλης. Η Sheinbaum δέχθηκε επίσης κριτική σχετικά µε την κατα-

25 στροφή των υποδοµών ως επικεφαλής της Tlalpan. Το 2017, κατά τη διάρκεια ενός σεισµού που σκότωσε περισσότερους από 300 ανθρώπους, ένα δηµοτικό σχολείο κατέρρευσε στην περιοχή ευθύνης της Sheinbaum, µε 19 παιδιά και έξι ενήλικες νεκρούς. Ένα διαµέρισµα είχε χτιστεί πάνω από το σχολείο, αποσταθεροποιώντας το κτίριο, και κάποιοι την επέκριναν επειδή επέτρεψε σε αξιωµατούχους της περιοχής να εγκρίνουν τις οικοδοµικές άδειες. Ζήτησε συγγνώµη για αυτό που συνέβη, αλλά ορισµένοι γονείς των νεκρών παιδιών εξακολουθούν να απαιτούν λογοδοσία. Η εβραϊκή της ταυτότητα είναι περισσότερο πολιτική παρά θρησκευτική. Η Sheinbaum είχε παππούδες και γιαγιάδες Ασκενάζι που µετανάστευσαν από τη Λιθουανία τη δεκαετία του 1920 και παππούδες σεφαραδίτες που έφυγαν από τη Σόφια της Βουλγαρίας τη δεκαετία του 1940 για να γλιτώσουν από το Ολοκαύτωµα. Έχει πει ότι γιόρταζε τις διακοπές στα σπίτια των παππούδων της, αλλά στο σπίτι, η οικογενειακή της ζωή ήταν κοσµική. Πηγές είπαν στο Εβραϊκό Τηλεγραφικό Πρακτορείο το 2018 ότι η Sheinbaum αισθάνεται συνδεδεµένη µε την ιστορία των Εβραίων στον πολιτικό ακτιβισµό, αλλά όχι τόσο µε τη θρησκεία ή τις παραδόσεις της. Όπως πολλοί κοσµικοί, αριστεροί Εβραίοι στο Μεξικό, οι γονείς της µετακόµισαν στα νότια της πόλης για να είναι πιο κοντά στο Εθνικό Αυτόνοµο Πανεπιστήµιο του Μεξικού, µια εστία πολιτικού ακτιβισµού. Σε µια οµάδα Εβραίων γυναικών ψηφοφόρων κατά τη διάρκεια της εκστρατείας της για τη δηµαρχία το 2018 είπε ότι ήταν µια περήφανη Εβραία. Επίσης, δεν έχει κάνει καµία δηµόσια δήλωση για το Ισραήλ ούτε έχει µιλήσει ως µέλος µιας µειονότητας, παρόλο που οι Εβραίοι αποτελούν λιγότερο από το 1% του πληθυσµού της πρωτεύουσας. ∆εν είναι γνωστό αν ανήκει σε κάποια συναγωγή ή άλλο εβραϊκό ίδρυµα. «Στο Μεξικό, το µεγαλύτερο µέρος της [εβραϊκής κοινότητας] συνδέεται µε µία από τις πέντε ή έξι µεγάλες κοινότητες», δήλωσε ο Ντάνιελ Φάινσταϊν, ο κοσµήτορας Εβραϊκών Σπουδών στο Πανεπιστήµιο Hebraica στην Πόλη του Μεξικού. Η χώρα είναι γνωστή για το ότι φιλοξενεί ορθόδοξες κοινότητες, οι οποίες δεν αναµειγνύονται µεταξύ τους. «∆εν νοµίζω ότι είναι συνδεδεµένη µε καµία από αυτές τις κοινότητες. …∆εν θεωρείται, ας πούµε, µια από εµάς… Νοµίζω ότι θεωρείται ως κάποια µε εβραϊκή καταγωγή που αναπτύσσει το έργο της ως ακαδηµαϊκός και ως πολιτικός». Ο εβραϊκός χαρακτήρας του Sheinbaum. Παρόλο που οι Μεξικανοί είναι γενικά πιστοί Καθολικοί, σύµφωνα µε τον Juan Pablo Pardo-Guerra, Μεξικανό κοινωνιολόγο στο Πανεπιστήµιο της Καλιφόρνια του Σαν Ντιέγκο, η χώρα έχει µια ισχυρή ιστορία διαχωρισµού της θρησκείας από την πολιτική. «Η µεξικανική πολιτική ήταν στην πραγµατικότητα αρκετά

κοσµική», είπε στο JTA. «Έτσι η θρησκεία του Προέδρου και οι θρησκευτικές πρακτικές του Προέδρου δεν συζητούνται ποτέ». Σε ένα διάλειµµα από αυτή την ανείπωτη παράδοση, ο πρώην Πρόεδρος Vicente Fox αποκάλεσε τη Sheinbaum “Βούλγαρη Εβραία” σε µια προφανή προσπάθεια να ελαχιστοποιήσει την υποψηφιότητά της. «Ο µόνος Μεξικανός είναι ο Xóchitl», πρόσθεσε ο Fox, αναφερόµενος στον αντίπαλο της Sheinbaum. Ο Fox αργότερα ζήτησε συγγνώµη και ο Gálvez καταδίκασε τα σχόλια του Fox. Αλλά από τότε που ανακοίνωσε την υποψηφιότητά της, σε λίγους µόνο µήνες επίσηµης προεκλογικής εκστρατείας, η Sheinbaum κυκλοφόρησε ήδη το πιστοποιητικό γέννησής της στο Twitter - δύο φορές - και δηµοσίευσε διαφηµίσεις εκστρατείας που τονίζουν τη µεξικανική της ταυτότητα ενόψει των επιθέσεων για την καταγωγή της. Ο Pardo-Guerra είπε ότι δεν πίστευε ότι η εβραϊκή ταυτότητα της Sheinbaum θα έπαιζε σηµαντικό ρόλο κατά την καταµέτρηση των ψήφων το επόµενο έτος. Αλλά είπε ότι µπορεί να είναι δύσκολο να διακρίνει κάποιος «τη βλακεία από τον αντισηµιτισµό» στον πολιτικό λόγο του Μεξικού. «Αυτό που έχει ειπωθεί για την Claudia Sheinbaum σε ορισµένες περιπτώσεις είναι πολύ κοντά στον αντισηµιτισµό», είπε. «Κατά βάση προέρχεται από την άγνοια, αλλά δεν θα έλεγα ότι δεν υπάρχει κάποια άλλη τοποθέτηση εκεί έξω». Η Tabea Alexa Linhard, καθηγήτρια συγκριτικής λογοτεχνίας στο Πανεπιστήµιο της Ουάσιγκτον στο Σεντ Λούις που διδάσκει µαθήµατα για τους πολιτισµούς της Μεξικανικής και της Εβραϊκής ∆ιασποράς, είπε επίσης ότι το tweet του Fox είχε «λίγο» αντισηµιτισµό και άγνοια. «∆ιαφορετικές µορφές αντισηµιτισµού αντέχουν στο Μεξικό, όπως και αλλού», έγραψε σε ένα email. «Είναι δύσκολο να µην δει κανείς τον απόηχο των θεωριών συνωµοσίας που αφορούν τον τόπο γέννησης του Μπαράκ Οµπάµα. Είναι ένα πολιτικό τέχνασµα, αλλά στις ΗΠΑ, αυτό είχε σίγουρα σηµαντικές συνέπειες και αυτού του είδους το σφύριγµα του σκύλου µπορεί επίσης να έχει συνέπεια στο Μεξικό». Οι περισσότεροι Εβραίοι του Μεξικού πιθανότατα δεν θα την ψηφίσουν. Ο µέσος Μεξικανός µπορεί να µην ενδιαφέρεται για τη θρησκεία της Sheinbaum, αλλά ο µέσος Μεξικανός Εβραίος µάλλον δεν την ψηφίζει. Όπως οι περισσότερες άλλες εβραϊκές κοινότητες της Λατινικής Αµερικής, η πλειοψηφία των Εβραίων του Μεξικού είναι πολιτικά συντηρητικοί. Η πλατφόρµα της Sheinbaum δεν είναι ριζικά αριστερή σε σύγκριση µε άλλους αριστερούς ηγέτες στη Λατινική Αµερική, αλλά ο Gálvez, ο οποίος ίδρυσε δύο εταιρείες τεχνολογίας, µπορεί να είναι πιο ελκυστικός για τους συντηρητικούς Εβραίους, πολλοί από τους οποίους είναι συνέχεια στη σελίδα 27

26

Λιεζλ Χερµπστ η πρωταθλητρια του τενις που ξεφυγε απο τους ναζι για να παιξει στο Wiblendon

Το βιβλίο της εγγονής της, Φέλις Χάρντι, που κυκλοφόρησε πριν λίγες µέρες, στις 3 Ιουλίου, µε τίτλο «The Tennis Champion Who Escaped the Nazis: Liesl Herbst’s Journey, from Vienna to Wimbledon» (Η πρωταθλήτρια τένις που δραπέτευσε από τους ναζί- η διαδροµή της Λιεζλ Χερµπστ από τη Βιέννη στο Γουίµπλεντον») διηγείται την απίστευτη ιστορία της γιαγιάς της, που ήταν - προπολεµικά - αστέρι του τένις στην πατρίδα της, την Αυστρία.

Από τα πούπουλα και τα γήπεδα του τένις στον ξεριζωµό Γεννηµένη το 1903 και µεγαλωµένη σε µια πλούσια και αγαπηµένη εβραϊκή οικογένεια, η νεαρή Λίεζλ είχε τα πάντα: οµορφιά, πλούτο, γοητεία, µόρφωση, λάµψη στο πιάνο και εκπληκτικές επιδόσεις στα γήπεδα του τένις. Γνώρισε τον πολωνικής καταγωγής σύζυγό της Ντέιβιντ (επίσης Εβραίο) στο Λούβρο, ενώ εκείνη σπούδαζε Ιστορία της Τέχνης στη Σορβόννη και εκείνος προσπαθούσε να βρει τη Μόνα Λίζα. Παντρεύτηκαν στις αρχές της δεκαετίας του 1920,απέκτησαν µία κόρη, εκείνος διηύθυνε µια επιτυχηµένη επιχείρηση παραγωγής µεταξιού στη Βιέννη κι εκείνη µεταξύ των ετών 1929-1937 συµµετείχε σε περισσότερα από 70 τουρνουά στην Αυστρία, τη Γιουγκοσλαβία, την Ιταλία, την Τσεχοσλοβακία, την Πολωνία, την Ουγγαρία, τη Γαλλία, την Ελβετία, την Ελλάδα και την Αίγυπτο και κέρδισε τουλάχιστον 15 απ αυτά κατά τη διάρκεια της καριέρας της. Αν και δεν αγωνίστηκε σε κάποια τουρνουά Grandslam την περίοδο που ζούσε στην Αυστρία, έπαιξε αγώνες εναντίον πολλών πρωταθλητών και διεθνών αστεριών. Μέχρι το 1930 ήταν η εθνική πρωταθλήτρια Αυστρίας.Η αλήθεια είναι ότι στα µέσα της δεκαετίας του 1930, αν και τα πρώτα ξεσπάσµατα αντισηµιτισµού έκαναν την εµφάνισή τους στη Βιέννη, η Λίεζλ όπως πολλοί άλλοι πλούσιοι και γνωστοί Εβραίοι δεν µπόρεσαν να δουν την λαίλαπα που ερχόταν. Πίστευε ότι λόγω της επιτυχίας του άντρα της στη δουλειά του και τη δική της στο τένις, ήταν αποδεκτοί απ όλους. «Όχι», της έλεγε ο Ντέιβιντ. «Μόλις ανακαλύψουν ότι είσαι Εβραία στην καταγωγή, θα γίνεις στόχος». Ο Ντέιβιντ έδωσε αγώνα για να πάρει βίζα, ώστε να µπορέσουν οι τρεις τους να δραπετεύσουν σε µια ασφαλή

χώρα. Η Αγγλία προσέφερε βίζα, αλλά µόνο για την Λίεζλ και την κόρη τους, Ντόρλι. Ο Ντέιβιντ τις συνόδευσε ως στο αεροπλάνο και είπε ότι θα ακολουθούσε σε πρώτη ευκαιρία. Όσο για τη χήρα µητέρα της Λίελζ, τους είπε: «Είµαι πολύ µεγάλη για να κάνω µια νέα αρχή σε µια ξένη χώρα και αυτό το κακό που γίνεται τώρα θα τελειώσει σύντοµα». Ήταν, δυστυχώς, άστοχη πρόβλεψη. Η µητέρα και η ανάπηρη αδερφή της Λιεζλ, Ίρµα, συνελήφθησαν και στάλθηκαν σε στρατόπεδο συγκέντρωσης, όπου θα πέθαιναν από πείνα και αρρώστια µέσα σε δύο µήνες η µία από την άλλη το 1942. Η άλλη αδερφή της Λίεζλ, η Τρούντι, ο σύζυγός της Ρούντολφ και η έφηβη κόρη τους Άννα βρίσκονταν σε στρατόπεδο συγκέντρωσης στη Σλοβακία για δύο χρόνια, έως ότου αυτό απελευθερώθηκε από αντάρτες και δραπέτευσαν, για να επιβιώσουν για µήνες σε διάφορες καλύβες και σπηλιές. Αλλά, όλοι πυροβολήθηκαν σε µια πραγµατική θηριωδία: 747 άνθρωποι, µεταξύ αυτών και η οικογένεια της αδελφής της Λίεζλ, δολοφονήθηκαν από ένα κινητό απόσπασµα θανάτου. Ο εγκληµατίας σφαγέας τους, ο Ναζί Γκέοργκ Χάουζερ, καταδικάστηκε τελικά το 1962, αλλά εξέτισε µόνο έξι χρόνια στη φυλακή. Ο Ντέιβιντ, εν τω µεταξύ, αναγκάστηκε να παραδώσει τη βιεννέζικη επιχείρησή του στους Ναζί. Η απόδρασή του από τη Βιέννη µοιάζει µε θρίλερ: µεταφέρθηκε λαθραία στην Τσεχοσλοβακία και στην ακόµα ασφαλή Πολωνία, σύρθηκε µέσα στο χιόνι για να αποφύγει τη σύλληψη και στο τέλος κατάφερε πάρει πτήση από τη Βαρσοβία στην Αγγλία. «Ο Πατέρας και η Κόρη επανενώθηκαν» είχε τίτλο η Daily Mail της 30ης Μαρτίου 1939, δείχνοντας µια φωτογραφία του Ντέιβιντ και της Ντόρλι ασφαλείς σε βρετανικό έδαφος.

27

Πηγή: JTA, 5.9.2023

ΕΚ ΠΑΡΑ∆ΡΟΜΗΣ

Στο τεύχος 89, στο θέµα µε τίτλο «Φωνάζανε "κύριε υπουργέ" και έψαχνα να βρω σε ποιόν µιλάνε», στη σελίδα 9, στη δεύτερη παράγραφο, στη φράση: «Μιλάω για προγράµµατα που στην αρχή προκάλεσαν µεγάλες αντιδράσεις, όπως οι εθνοτικοί επαναπατρισµοί.», η λέξη «εθνοτικοί» εντάχθηκε εκ παραδροµής αντί της λέξης «εθελοντικοί», που χρησιµοποίησε ο κ. ∆ανιήλ Εσδράς.

ΛΥΣΗ ΑΚΡΟΣΤΙΧΙ∆ΑΣ

πηγή: www.protothema.gr

ιδιοκτήτες επιχειρήσεων. «Νοµίζω ότι οι περισσότεροι [Εβραίοι του Μεξικού] θα ψηφίσουν τον Xochitl Galvez», είπε ο Fainstein. «[Η απόφασή τους] δεν σχετίζεται µε την εβραϊκή ή µη εβραϊκή καταγωγή των υποψηφίων». Πρόσθεσε ότι οι περισσότεροι άνθρωποι της «ανώτερης µεσαίας τάξης» ψηφίζουν εναντίον της Μορένα, όχι µόνο των Εβραίων. Ωστόσο, ανέφερε ότι «υπάρχουν και άλλες οµάδες Εβραίων που δραστηριοποιούνται στη Μορένα και υποστηρίζουν επίσης τη Μορένα». Ο Λίνχαρντ είπε επίσης ότι η ψήφος των Εβραίων δεν θα εξαρτηθεί από το εθνικό υπόβαθρο του υποψηφίου. «Η εβραϊκή κοινότητα του Μεξικού είναι πολύ διαφορετική», είπε. «Μερικοί θα ταυτιστούν µε την Sheinbaum, άλλοι όχι. Αλλά η ψήφος των Εβραίων Μεξικανών πιθανότατα θα εξαρτηθεί… από την πλατφόρµα της ίδιας και του αντιπάλου της».

1.ΧΑΛΕΒΙ 4.ΚΝΕΣΕΤ 5.ΣΕΝΕΚΑΣ 6.ΓΕΝΟΚΤΟΝΙΑ 9.ΤΕΧΝΙΟΝ

Το τραύµα της «ενοχής του επιζήσαντος» Η Λίεζλ υπέφερε από την “ενοχή του επιζήσαντος”, αφού όλη η υπόλοιπη οικογένειά της εξολοθρεύθηκε από τους Ναζί, για το υπόλοιπο της ζωής της. Τύψεις και ενοχή που σηµάδεψαν ολόκληρη την οικογένειά της και ποτέ δεν κατάφερε κανείς τους να ξεφύγει πραγµατικά απ αυτές. Παρ' όλα αυτά η Λίεζλ έπαιζε τένις ως τα 60 της όπως και γκολφ, στο Wentworth Club αρκετές φορές την εβδοµάδα για το υπόλοιπο της ζωής της. Ήταν επίσης ταλαντούχα στο σκι και το πατινάζ στον πάγο - εγκατέλειψε το σκι στα 70 της, όταν οι αγαπηµένες της µπότες του σκι χάλασαν και δεν της άρεσε η ιδέα να φοράει µοντέρνες µπότες. Κατά τη διάρκεια των ηµερών της στο σκι πήγε σε πολλά διαφορετικά θέρετρα στις Άλπεις και ανταγωνίστηκε σε αρκετές ερασιτεχνικές κούρσες, κερδίζοντας το Ελβετικό Gold Test στο Σεντ Μόριτς το 1955. Μέσα απο τη γραφή της Χάρντι αναδύεται µια ζωντανή εικόνα του διαµερίσµατός τους κοντά στην οδό Μπέικερ στο Λονδίνο, που ήταν ένας µικρόκοσµος της Βιέννης: η Λίεζλ να µαγειρεύει βιεννέζικο φαγητό και να παίζει στο πιάνο Μότσαρτ και Σοπέν... Και ίσως να παρακολουθεί από τις κερκίδες του κεντρικού κορτ του Wimbledon το αγαπηµένο της τένις να εξελίσσεται µε νέους µεγάλους τενίστες να “ζωγραφίζουν” στο γρασίδι του και να ψιθυρίζει “ήµουν κι εγώ εδώ”...

συνέχεια από τη σελίδα 25

2.ΒΑΓΕΧΙ 3.ΓΚΑΝΤΙ 5.ΣΙ∆ΕΡΕΝΙΟΣ 7.ΣΟΜΕΡΣ 8.ΝΕΓΚΕΒ 10.ΜΟΝΑΣΤΗΡΙΩΤΩΝ

«Γειά σας, ενδιαφέροµαι να παίξω στο Wiblendon» Πριν όµως γίνουν όλα τα τραγικά που ακολούθησαν και σηµάδεψαν τη µετέπειτα ζωή της και τέσσερις µόλις µήνες αφότου πάτησε το πόδι της στην Μεγάλη Βρετανία ως Εβραία πρόσφυγας, ένα κρύο πρωινό του Μαρτίου, η Λίεζλ είχε χτυπήσει την πόρτα του Queen‘s Tennis Club, ρωτώντας διστακτικά αν θα µπορούσε να της επιτραπεί να συµµετάσχει στο τουρνουά του Wimbledon. Μια γυναίκα στην επιτροπή, ονόµατι Τζέιν, χωρίς να έχει ιδέα ποια ήταν αυτή η νεοφερµένη, προσφέρθηκε να κάνει ένα γρήγορο παιχνίδι µαζί της, για να τσεκάρει το επίπεδό της. Η Λίεζλ απάντησε σε µια µπαλιά της Τζέιν ανεβαίνοντας στο φιλέ και χτυπώντας ένα ευθύβολο forehand drive τόσο δυνατά που σχεδόν έσπασε τη ρακέτα της Τζέιν. Η Τζέιν ανέβηκε στο φιλέ και της είπε: «Σε παρακαλώ συγχώρεσε τα γαλλικά µου, αλλά ποιά στο διάολο είσαι;» «Είµαι Αυστριακή», εξήγησε η Λίεζλ. «Λοιπόν, ήµουν Αυστριακή µέχρι που ο Χίτλερ αφαίρεσε την εθνικότητα µου. Το όνοµά µου είναι Λίεζλ Χερµπστ και θα παίξω στο Wimbledon». Και εκείνη ακριβώς τη χρονιά, το έκανε. Στο πρωτάθληµα τένις Wimbledon του 1939, µια κοµψή 36χρονη Βιεννέζα, σύζυγος και µητέρα µε το όνοµα Λίεζλ Χερµπστ νικήθηκε µε 6-2, 60 στον πρώτο γύρο, από τη Βρετανίδα Βάλερι Σκοτ. Η Λίεζλ δεν ήταν πραγµατικά λυπηµένη που αποκλείσθηκε νωρίς µε αυτό το συντριπτικό σκορ. Και µόνον η πρόκρισή της για το κυρίως ταµπλώ του Wimbledon µετά από αγώνες προκριµατικής φάσης και το να παίξει έναν αγώνα στο γρασίδι του ήταν αρκετό επίτευγµα γι αυτήν. Ηταν το όνειρό της, όπως και σήµερα ακόµη είναι το όνειρο κάθε τενίστα. Αλλά και η κόρη της, η µητέρα της συγγραφέως, κατάφερε και αγωνίσθηκε στο Wimbledon, στο διπλό, το 1946, όπου επίσης αποκλείσθηκε νωρίς. Παραµένουν µέχρι σήµερα οι µοναδικές µητέρα και κόρη που έπαιξαν διπλό µαζί στο Wimbledon.

28 η

τεχνης εργα-σχολια

του Αρτουρο Ούι*

Με αφορµή την θεατρική παράσταση

«Η άνοδος του Αρτούρο Ούι» είναι ένα έργο του Μπέρτολτ Μπρεχτ γραµµένο στην Φινλανδία το 1941 όπου ο συγγραφέας ζούσε αυτοεξόριστος. Ο ίδιος το χαρακτηρίζει ως µια «ιστορική φάρσα» στην οποία ανασυνθέτει την ιστορία της ανόδου και εξάπλωσης του ναζισµού στην Ευρώπη, µεταφέροντας τη δράση στο γκανγκστερικό περιβάλλον της Αµερικής του µεσοπολέµου και την εποχή της µεγάλης οικονοµικής ύφεσης µετά το Κραχ του 1929. Το τέρας του ναζισµού δεν θέριεψε ξαφνικά αλλά µέσα από µηχανισµούς που σήµερα είναι πιο ζωντανοί από ποτέ. Βρίσκεται σε άµεση σχέση µε τον καπιταλιστικό κόσµο και τα ιδεώδη του. Ανασφάλεια, στέρηση, καταστροφές, ακρίβεια και ο κόσµος να ψάχνει απελπισµένα µια σανίδα σωτηρίας. Αναζητά τους ήρωες που θα τον σώσουν και πιστεύει τους εκµεταλλευτές του. Οι φασίστες αυτοανακηρύσσονται σωτήρες και µε τη βοήθεια των εξαγορασµένων µηχανισµών παίρνουν την εξουσία. Στοχοποιούνται όσοι πολίτες δίστασαν ή διαµαρτυρήθηκαν, δολοφονούνται όσοι θεωρήθηκαν ως εµπόδιο στη νέα εξουσία, δωροδοκούνται οι πάντες. Η ανέχεια πάντα επιτρέπει στο κακό να επικρατεί. Για αυτό σπάνια η πολιτική θα επιδιώξει την ευηµερία του κράτους και των πολιτών. Η ανέχεια προσφέρει οµήρους σε κάθε πολιτικό σύστηµα και αυτό η/οι πολιτική/πολιτικοί το γνωρίζουν καλά. Το έχουν σπουδάσει. Ο Μπρεχτ θέλει να γίνει κατανοητός στην Αµερικάνικη θεατρική σκηνή και ο καπιταλιστικός κόσµος είναι το εισιτήριο. Όµως ο ίδιος κόσµος που θεοποιεί το χρήµα εµφανίζεται στον πυρήνα του ναζιστικού κράτους. Ο Αρτούρο είναι ο Χίτλερ, είναι ο Σαιξπηρικός Ριχάρδος ο 3ος, απόκοσµος,

τροµακτικός, επικίνδυνος, µε µια τρέλα για τη δόξα και το κέρδος, δολοφόνος µε την ίδια όµως αφετηρία σε κάθε εποχή, εκείνη του πράου παρανοϊκού. Η ειρηνική επανάσταση που αποζητά ο Τολστόι παίρνει την µορφή ενός τέρατος που το βλέπεις όταν είναι πια πολύ αργά. Η µεθοδολογία και η ρητορική εξαπάτησης είναι όµοια στους αιώνες αποδεικνύοντας µας πως τίποτα δεν διδαχθήκαµε από την ιστορία µας. Τι θα συνέβαινε αν σήµερα εµφανιζόταν ένας Αρτούρο Ούι; Ή µπορεί να είναι ήδη εδώ, να ζει δίπλα µας και να ορίζει τις τύχες µας µε την ευκολία που του προσφέρει διαχρονικά η κοινοτοπία του κακού; «Έτσι είναι: Όταν τα εγκλήµατα πληθαίνουν, γίνονται αόρατα. Όταν οι συµφορές γίνονται ανυπόφορες δεν ακούει πια κανένας τα ουρλιαχτά.» Μπέρτολτ Μπρεχτ στο Πέντε δυσκολίες για να γράψει κανείς την αλήθεια – Πολιτικά κείµενα. Ποια είναι η κοινωνία µας σήµερα; Πως ζει η µεσαία τάξη; Ποια προβλήµατα έχουν λυθεί; Υπάρχει απονοµή ∆ικαιοσύνης; Μπορούν όλα τα παιδιά να έχουν πρόσβαση στην Παιδεία; Ο πολιτισµός µας εκτός από τον αρχαίο, πού βρίσκεται σήµερα; Τι συµβαίνει όταν αρρωστήσεις και δεν έχεις χρήµατα ή ιδιωτική ασφάλιση; Γιατί ανακάλυψαν τώρα την κλιµατική κρίση και όχι πριν παραλάβουν εκατοµµύρια ευρώ που δεν δόθηκαν για τα αντιπληµµυρικά έργα; Γιατί δεν µίλησαν νωρίτερα για την κλιµατική αλλαγή; Ποιοι δολοφονούν και εκβιάζουν; Γιατί η ενηµέρωση µας δείχνει το πιο ανήθικο πρόσωπο της µε την απόλυτη χειραγώγηση της πληροφορίας; Πόσο πιο επικίνδυνο γίνεται αυτό στην εποχή της τεχνητής νοηµοσύνης: Γιατί δεν µπορούµε να µετακινηθούµε µε ασφάλεια; Γιατί η Κοινωνία των Πολιτών σε µια ∆ηµοκρατία έχει περιοριστεί σε οικογενειακά και πολιτικά lobby; Ποιοι τελικά ορίζουν τις ζωές µας; Ο αρχετυπικός χαρακτήρας της ανεξέλεγκτης εξουσίας που αποτελεί την βάση για την εδραίωση του φασισµού είναι πια ορατός στους ανθρώπους. Το ερώτηµα είναι αν θα αντιδράσουν; Αν θα αντιδράσουµε.. Ρόζα Ρούσσου Φωτογραφία Πάτροκλος Σκαφίδας *Θέατρο ΑΡΚ, Ιωάννου ∆ροσοπούλου 197, Αθήνα

τεχνης σχολια-βιβλια

ΑΟΡΑΤΑ ΦΤΕΡΑ ΒΕΑΤΡΙΚΗ ΣΑΪΑΣ-ΜΑΓΡΙΖΟΥ

29

ΟΙ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΤΟΥ ΜΠΛΟΚ 10 HANS-JOACHIM LANG

Εκδόσεις Καστανιώτη Η Εύα Καµπά είναι µια έφηβη µε κινητικά προβλήµατα που διψά για τη ζωή και ονειρευόταν από µικρή να γίνει χορεύτρια. Ζει όµως σε µια κοινωνία που δεν έχει µάθει να αποδέχεται τα άτοµα µε ειδικές ανάγκες. Ένα βράδυ του Ιουνίου του 1988 τρεις άνδρες εισβάλλουν στο σπίτι της και αρπάζουν την Εύα και δύο φίλες της. Τι σχέση µπορεί να έχει η απαγωγή, χρόνια µετά το τέλος του Β' Παγκοσµίου Πολέµου, µε τον ατιµώρητο εγκληµατία Άντολφ Χόρβαρτ; Τι ρόλο θα παίξουν ένα πολύτιµο ρουµπίνι και µια πολύ παλιά και σπάνια εικόνα; Πώς συνδέεται η ιστορία της οικογένειας Καµπά µε το δράµα των Εβραίων της Θεσσαλονίκης, τις πυρπολήσεις χωριών, τις εκτελέσεις αθώων ανθρώπων, την καταστροφή και λεηλασία ελληνικών περιοχών κατά την περίοδο της Κατοχής; Ένα µυθιστόρηµα µε πλούσια πλοκή, πολλές ανατροπές και έντονο κινηµατογραφικό ρυθµό. Ένα βιβλίο για τη δικαίωση και την ιστορική αλήθεια, για την αποδοχή και τον σεβασµό στη διαφορετικότητα, µέσα από τη ζωή ενός κοριτσιού που βιώνει τη διάκριση αλλά, όταν πεισµώνει, πετάει µε αόρατα φτερά.

Εκδόσεις University Studio Press Στο Άουσβιτς και συγκεκριµένα στο µπλόκ 10 του στρατοπέδου εγκατέστησαν οι ναζί κατ’ επιλογήν, αµέσως µετά την άφιξή τους στο Άουσβιτς 800 περίπου Εβραίες γυναίκες διαφόρων εθνικοτήτων (Πολωνές, Γερµανίδες, Τσέχες, Ολλανδές, Σλοβάκες, Βελγίδες, Γαλλίδες κι ένα µεγάλο αριθµό Ελληνίδων), που υπέστησαν ιατρικά πειράµατα. Γιατροί έκαναν επάνω τους δοκιµές µεθόδων στείρωσης χωρίς εγχείρηση ή µε ακτίνες Ρέντγκεν, έρευνες πρόκλησης καρκίνου της µήτρας, πειράµατα βελτίωσης της θεραπείας του καρκίνου της µήτρας, αιµοδοσία σε µεγάλες ποσότητες, µεταγγίσεις διαφορετικών οµάδων αίµατος κ.ά. Περίπου 300 από αυτές κατάφεραν να επιζήσουν και να επιστρέψουν στις πατρίδες τους, µε τροµερές όµως βλάβες στη σωµατική και κυρίως στην ψυχική τους υγεία. Ο Hans-Joachim Lang αφηγείται, τι ακριβώς συνέβαινε µε τις γυναίκες αυτές, πώς ήταν η καθηµερινότητά τους και ποιες ήταν οι παρενέργειες τόσο κατά την παραµονή τους στο στρατόπεδο, όσο και µετά. O συγγραφέας κάνει µερική ταυτοποίηση των θυµάτων και περιγράφει τον παραλογισµό και τη βία του ναζιστικού καθεστώτος. Στο τέλος του βιβλίου υπάρχει κατάλογος µε τα ονόµατα των γυναικών που κατάφερε να εντοπίσει, µεταξύ των οποίων και 100 περίπου Ελληνίδων.

30

τεχνης σχολια-βιβλια

ΜΕΣΕΓΓΥΟΥΧΟΙ ΚΑΙ ∆ΟΣΙΛΟΓΟΙ

ΣΕΦΑΡΑ∆ΙΤΕΣ 1492-1932 Από την Ισπανία στην Οθωµανική Αυτοκρατορία και την ελληνική Θεσσαλονίκη

ΙΑΚΩΒ ΣΙΜΠΗ | ΚΑΡΙΝΑ ΛΑΜΨΑ Εκδόσεις Καπόν Στα τέλη του 15ου αιώνα, εκατοντάδες χιλιάδες Εβραίοι που αρνήθηκαν να προσηλυτιστούν στον χριστιανισµό απελάθηκαν από την Ισπανία, αφήνοντας πίσω τους ένα θαυµαστό παρελθόν. Μετά από πολλές περιπέτειες, οι περισσότεροι Σεφαραδίτες (Σφαράντ σηµαίνει Ισπανία), κατέφυγαν στην Οθωµανική Αυτοκρατορία, όπου µε τις δεξιότητές τους, την τεχνογνωσία τους και τον πολιτισµό τους, οικοδόµησαν µια νέα ζωή. Εγκαταστάθηκαν στις µεγάλες πόλεις-λιµάνια, ίδρυσαν δεκάδες κοινότητες µε προχωρηµένη µορφή αυτονοµίας και διέπρεψαν στην ιατρική, τη διπλωµατία και το διεθνές εµπόριο. Ειδικότερα η κοινότητα της Θεσσαλονίκης αναπτύχθηκε µε γοργούς ρυθµούς, γνώρισε ηµέρες δόξας, και η αίγλη της ως «Ιερουσαλήµ των Βαλκανίων» διατηρήθηκε για εκατοντάδες χρόνια αφότου έδυσε ο ήλιος της. Πέντε αιώνες αργότερα, οι περισσότεροι Σεφαραδίτες της Θεσσαλονίκης βρήκαν τραγικό θάνατο στο Άουσβιτς. Μια τεκµηριωµένη περιήγηση στην ιστορία των Σεφαραδιτών Εβραίων, µε το χρονικό του διωγµού τους από την Ιβηρική Χερσόνησο και την εξιστόρηση της ζωής τους στην Οθωµανική Αυτοκρατορία, µε έµφαση στη Θεσσαλονίκη, έως τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα.

ΚΑΡΑΤΖΟΓΛΟΥ ΓΙΑΝΝΗΣ Εκδόσεις Επίκεντρο Η Θεσσαλονίκη των τελευταίων ετών πριν από τον Β’ ΠΠ προσπαθούσε να απορροφήσει τις αναταράξεις της περασµένης 15ετίας: την έλευση των προσφύγων σε µια κατεστραµµένη από πυρκαγιά πόλη, την οικονοµική κρίση, τον διάχυτο αντισηµιτισµό, τα συνεχή πραξικοπήµατα κ.ο.κ. Η 5ετία της ∆ικτατορίας του Ι. Μεταξά έφερε την διάλυση της ΕΕΕ και των χαλυβδόκρανων, των προσκόπων και παρεµφερών οργανώσεων, µια οικονοµική σταθερότητα και µια επιβαλλόµενη κοινωνική γαλήνη που βασίζονταν στην εκτόπισηεξορία των αριστερών «ταραξιών» του µεσοπολέµου, παράλληλα µε µυστική προετοιµασία της χώρας εν όψει ενός προβλεπόµενου πολέµου. Πώς ανατράπηκαν όλα µε τη Γερµανική Κατοχή 1941-1944; Πώς αντέδρασε η κοινωνία και οι πολιτικές δυνάµεις της πόλης στον αφανισµό των Εβραίων κατοίκων της; Πού βρέθηκαν τόσες ύαινες να πέσουν πάνω στην εβραϊκή περιουσία; Ποιοι ήταν οι δοσίλογοι που συνεργάστηκαν µε κάθε τρόπο µε τον κατακτητή, πώς έδρασαν και τι αποκόµισαν; Πώς συµπεριφερθήκαν τα θεσµικά όργανα της πόλης σε όλη αυτή την κρίσιµη περίοδο; Πώς αντιµετώπισε τον δοσιλογισµό η ∆ικαιοσύνη µετά την Απελευθέρωση; Τι απέγινε µε τους «κατά την Κατοχήν πλουτίσαντας»; Ποιοι ήταν οι νέοι «εύποροι» στο τέλος της δεκαετίας 1941-1949; Έγινε µια αναδιανοµή του πλούτου στην πόλη; Λειτούργησαν πάλι οι παλιές ισραηλιτικές επιχειρήσεις; Ιδρύθηκαν νέες; Τις απαντήσεις επιδιώκει να δώσει το ιστορικό αυτό δοκίµιο, το οποίο βασίζεται στη ∆ιδακτορική ∆ιατριβή του συγγραφέα που εγκρίθηκε από το Τµήµα Πολιτικών Επιστηµών του ΑΠΘ τον Ιούλιο 2022.

ακροστιχιδα

31

Το ΑΛΕΦ... σε ακροστιχίδα το ΑΛΕΦ πλέον αποκτά τη δική του ακροστιχίδα. Σκεφτείτε, αναζητείστε, δοκιµάστε τις γνώσεις και τη µνήµη σας σε ερωτήσεις διαβαθµισµένης δυσκολίας.... Για όσους/ες σας παιδεύουν ξεφυλλίστε ξανα τα τεύχη 52, 54, 55 είτε έντυπα είτε στη νέα ψηφιακή ιστοσελίδα της Κοινότητάς µας όπου θα βρείτε όλες τις απαντήσεις. η λύση της ακροστιχίδας στη σελίδα 27

Oριζοντίως 2.Όνοµα Περασσά του τελευταίου βιβλίου της Γενέσεως που αναφέρεται στις τελευταίες µέρες του πατριάρχη Ιακώβ ή Ισραήλ.

3.Επώνυµο Ινδού στοχαστή και ακτιβιστή, πνευµατικού οδηγού του κινήµατος της ανεξαρτησίας της Ινδίας πρωτοστατώντας στην αντίσταση χωρίς τη χρήση βίας.

5.Θόλος κοντά στην πόλη Αστόντ του Ισραήλ, κέντρο από όπου αναχαιτίζονται οι ρουκέτες που στοχεύουν στο έδαφος του Ισραήλ.

7.Επώνυµο 8χρόνου, γνωστού και ως υπεράνθρωπου Σαµ, που αποτέλεσε πηγή έµπνευσης για χιλιάδες ανθρώπους κατά τη διάρκεια της µάχης του µε την λευχαιµία.

8.Έρηµος στο Νότιο Ισραήλ που µεταξύ άλλων αποτέλεσε το µέρος που αγάπησε και πέρασε τα τελευταία του χρόνια ο Μπεν Γκουριόν.

10.Συναγωγή στη Θεσσαλονίκη που άνοιξε ξανά τις σκουριασµένες πόρτες στην 1 ∆εκεµβρίου 1944.

Καθέτως 1.Ο µεγαλύτερος ποιητής της περιόδου του χρυσού αιώνα της Ισπανίας µε γνωστότερα έργα “Τα Άσµατα της Σιών” και το βιβλίο για τους Κουζάρι.

4.Ονοµασία της Βουλής του Ισραήλ στα εβραϊκά.

5.Ρωµαίος φιλόσοφος που έζησε µεταξύ 4 µ.Χ. – 65 µ.Χ. και έµεινε γνωστός για το απόφθεγµα: “Μερικές φορές ακόµα και το να ζεις είναι µια θαρραλέα πράξη”.

6.Όρος ∆ιεθνούς ∆ικαίου που καθιερώθηκε µετά τον Β' Παγκόσµιο Πόλεµο και αναφέρεται στη συστηµατική δίωξη ενός έθνους ή φυλής µε απώτερο στόχο την εξαφάνιση τους.

9.Ο Πέρες Λαβί, καθηγητής Ιατρικής και κορυφαίος Ισραηλινός επιστήµονας υπηρέτησε στη θέση του προέδρου σε αυτό το Πανεπιστήµιο στη Χάιφα.