VNDW2022 / Your choice / book

VỀ TÁC GIẢ JUNO DAWSON

Nữ hoàng tuổi teen năm 2014, Juno Dawson là tác giả đoạt nhiều giải thưởng với các tác phẩm rùng rợn và li kì cho teen như Hollow Pike, Cruel Summer (Mùa hè tàn nhẫn), Say Her Name (Gọi tên hồn ma) và Under My Skin, đều viết dưới bút danh James Dawson. Năm 2015, cô xuất bản tác phẩm ở thể loại lãng mạn đương đại đầu tiên, All of the Above (Tất cả những điều kể trên). Tác phẩm phi hư cấu đầu tiên của cô, lấy tựa đề Being A Boy (Là con trai) đề cập đến các vấn đề ở tuổi dậy thì, tình dục và các mối quan hệ bằng giọng văn thẳng thắn và hài hước. Cuốn sách tiếp theo dành cho những người trẻ thuộc cộng đồng LGBTQ*, This Book is Gay (Cuốn sách này đồng tính) được xuất bản vào năm 2014.

Juno thường xuyên cộng tác với các tạp chí Attitude, GT, Glamour và The Guardian. Đồng thời cô còn góp sức thực hiện các bản tin về chủ đề giới tính, nhận thức bản thân, văn học và giáo dục cho BBC Women’s Hour, Front Row, This Morning và Newsnight. Cô cũng là Hình mẫu học đường (School Role Model) của tổ chức từ thiện STONEWALL, và thường đến thăm các trường học phục vụ cộng đồng thu nhập thấp thông qua tổ chức từ thiện First Story. Những bài báo của Juno nhận được nhiều đánh giá khen ngợi và các tác phẩm của cô đã được dịch sang hơn 10 thứ tiếng. Năm 2015, Juno công khai thông báo việc chuyển đổi giới tính của mình sang phụ nữ, sau một thời gian dài sống dưới danh tính tác giả nam James Dawson. Hiện tại cô là tác giả toàn thời gian và sinh sống ở Brighton, Anh Quốc.

Bạn có thể theo dõi Juno trên Twitter (@junodawson) hoặc Facebook (Juno Dawson Books).

VỀ TIẾN SĨ OLIVIA HEWITT

Tiến sĩ Olivia Hewitt là một nhà tâm lí học lâm sàng. Cô làm việc tại NHS (National Health Service – Dịch vụ Y tế Quốc gia Anh Quốc) từ năm 2003. Sau khi gặp đồng tác giả Juno Dawson tại đại học ở miền bắc xứ Wales, cô tiếp tục tu nghiệp tại Đại học Oxford. Kể từ đó cô tập trung làm việc với những người có khuyết tật trong học vấn, cũng như viết các bài nghiên cứu cho những tạp chí chuyên ngành và giảng dạy tại các trường đại học như Southampton và Oxford. Khi rảnh rỗi, Olivia thích đọc truyện trinh thám và làm nông. Cô hiện đang sống cùng chồng tại Oxfordshire, Anh Quốc.

LỜI CẢM ƠN

Xin được gửi lời cảm ơn tới...

Tất cả những người đã chia sẻ câu chuyện cá nhân trong cuốn sách này. Thử tưởng tượng biết bao nhiêu người sẽ cảm thấy bớt cô đơn hơn khi nghe các bạn dũng cảm kể về câu chuyện đời mình.

Olivia, một trong những người bạn lâu năm nhất của tôi, người đã giúp đỡ tôi tìm được những câu trả lời đúng đắn. Cảm ơn tất cả mọi người ở Hot Key Books.

Cảm ơn các bạn, những độc giả, vì đã giúp tôi truyền đạt lời nhắn nhủ đơn giản này: Tất cả chúng ta thỉnh thoảng đều cần được giúp đỡ, vì thế đừng bao giờ ngần ngại nhờ vả nhé. Nếu không lên tiếng, bạn sẽ không nhận được sự giúp đỡ đâu.

CẢNH BÁO: CÓ THỂ KHƠI GỢI CẢM XÚC TIÊU CỰC

Cả cuốn sách này là một “khẩu đại pháo cảm xúc” đang chờ chực được khai hỏa. Bất kì trang sách nào trong đây cũng sẽ khiến một người bất kì nào đó đồng cảm. Mục tiêu của cuốn sách là để khiến bạn suy nghĩ và cảm nhận, không chỉ về vấn đề sức khỏe tâm lí và tâm thần của bản thân, mà còn về những khó khăn trong cuộc sống mà những người khác có lúc phải trải qua. Một số chủ đề trong cuốn sách này chỉ ĐỌC thôi đã khiến bạn cảm thấy không thoải mái, nên bạn hãy tưởng tượng sẽ như thế nào nếu phải SỐNG cùng chúng.

Không có mục nào trong cuốn sách được cho vào một cách vô cớ, Chúng tôi không muốn làm ai đó buồn hoặc khó chịu, hi vọng là thế. Nếu việc đọc cuốn sách này khiến bạn cảm thấy choáng hay tổn thương thì cũng là điều có thể hiểu được, và phản ứng đó là bình thường thôi, vì tâm trí bạn chưa ở trong trạng thái thích hợp để tiếp nhận loại thông tin này.

Tuy nhiên, tôi cũng nghĩ những người bị “kích động” bởi cuốn sách là những người cần phải đọc nó nhất, vì nó đem lại cho bạn sự trợ giúp, và đặc biệt là có chứa cả tá những câu chuyện truyền cảm hứng đến từ những người như bạn, những người đang sống cùng, và đang vượt qua, các rối loạn tâm thần.

Juno Dawson và Tiến sĩ Olivia Hewitt

HÃY NÓI VỀ ...

Hồi tôi còn cắp sách tới trường, cái thời xưa xửa xưa xưa từ kỉ Jura ấy, tôi và đám bạn từng phát cuồng với một loạt sách trong thư viện. Những cuốn sách bìa cứng khổ lớn có tựa đề Hãy nói về...với thiết kế bìa na ná nhau: một cô nàng/cậu chàng vị thành niên (mặc bộ đồ sặc màu những năm 80 – kiểu đồ dân hipster(1) mặc ngày nay ấy, mỉa mai thay) đang làm gì đó với tay của mình. Trên bìa cuốn Hãy nói về... Trầm cảm, một cô gái buồn rũ rượi đặt tay lên trán. Cuốn Hãy nói về... Chứng chán ăn tâm thần thì vẽ hình cô gái dùng tay đẩy đĩa thức ăn ra xa. Còn cuốn Hãy nói về... Chuyện li hôn miêu tả cô bé lấy tay bịt hai tai lại trong lúc bố mẹ đang cãi nhau. Có lẽ không nên nói nhiều về cuốn Hãy nói về... Chứng tâm thần phân liệt thì tốt hơn... bìa cuốn đó đầy những bàn tay, và tay ở KHẮP MỌI NƠI.

Loạt sách đó rất nghiêm túc và bàn về những vấn đề nghiêm trọng. Cuốn sách này cơ bản là Hãy nói về... Sức khỏe tâm thần và bạn có thể làm bất cứ điều gì bạn thích với tay mình. Cùng chủ đề với loạt sách cũ, nhưng có bìa ngầu hơn.

BỆNH HẤP DẪN

Đã bao giờ bạn để ý rằng có một số vấn đề sức khỏe dễ bàn luận hơn những vấn đề còn lại ? Việc chân hoặc tay gãy (thú thật thì cũng khó giấu đấy) thường gắn liền với mấy vụ tai nạn trượt tuyết ngu ngốc.

(1) Thuật ngữ xuất hiện lần đầu tiên vào thập niên 1940, chỉ những người trẻ đam mê như jazz. Ngày nay hipster mang nghĩa rất rộng, chỉ những người ở độ tuổi từ 20 đến 30 có lối suy nghĩ độc lập, yêu nghệ thuật, sáng tạo, thích châm biếm, chuộng phong cách thời trang vintage, không thích những gì quá “đại trà hay nói cách khác là thường đi ngược lại với thị hiếu – BT.

CĂN

Chúng ta hay đùa về “bệnh cảm cúm kiểu đàn ông” và dư vị vật vờ sau cơn say (hangover). Ngạc nhiên thay, có mấy tàn tích sau cuộc chè chén ngầu quá đỗi đến mức có thể trở thành huy hiệu danh dự cho bợm nhậu luôn. Một số căn bệnh – như ung thư, HIV và đột quỵ – thường được thảo luận với sự nghiêm túc tuyệt đối, trong khi một số khác – cái nào liên quan đến phân hay nước tiểu – đều được cho là quá thô bỉ để được đề cập. Chúng ta cảm thấy xấu hổ và nhận ra người khác có lẽ không thích nghe về mấy chuyện đó trong khi đang dùng bữa tối.

Nhưng có lẽ việc nói về các bệnh tâm thần là khó nhất. Chúng ta khá vui khi có người kí lên cục thạch cao bó quanh cánh tay gãy hoặc mang cho mình một vị thuốc cúm hiệu Lemsip, nhưng lại hiếm khi thấy người khác nói về vấn đề sức khỏe tâm thần của bản thân. Khi nói ra, họ thường nhận được ít sự cảm thông, bị coi là yếu đuối hoặc đang giả bộ – tệ hơn nữa, bị đối xử như thể gã đồ tể Jack Thợ Xẻ(2) tương lai.

(1) Man-flu: “Bệnh” tin đồn của cánh đàn ông. Khi bị cúm, phái mạnh thường có xu hướng nghiêm trọng hóa các triệu chứng của mình – BT (2) Jack the Ripper: tên sát nhân hàng loạt khét tiếng, kẻ bị tình nghi gây ra năm vụ giếtngười dã man tại London vào thời điểm cuối năm 1888. Cái tên Jack Thợ Xẻ đến từ lấy cảm hứng từ thói quen cắt xẻ các bộ phận cơ thể nạn nhân của y. Danh tính của Jack chữ kí ở cuối một bức thư nặc danh tự nhận là hung thủ gửi đến sở cảnh sát London, có lẽ Thợ Xẻ đến nay vẫn còn là một ẩn số – BT.

Bạn đã từng nghe câu nói “Lũ sóc là những con chuột cống nhưng biết cách quảng bá tốt hơn” bao giờ chưa? Ừ thì, các nhiều năm trước lận cơ. Lí do mà người ta ngại thảo luận về chứng rối loạn tâm lí cần phải thuê một người làm PR táo bạo từ với bệnh cảm cúm, không hẳn là do vấn đề lịch sự (ví dụ như những vấn đề tâm lí, trái ngược với niềm háo hức khi họ pha trò người ta cảm thấy nói về mấy chuyện tiêu chảy hay bệnh nấm men Candida thì hài hước hơn) mà tôi nghĩ còn liên quan đến định hướng của truyền thông. Thử nghĩ về lần cuối cùng bạn đọc về rối loạn tâm lí trên báo hoặc bắt gặp chủ đề này trên ti vi mà xem. Có phải là về một tên điển nào đó cầm rìu đi chặt chém lung tung hay một viên phi công nọ đâm máy bay vào vách núi? Có ngôi sao nổi tiếng nào vừa tự tử chăng? Hay lại một bộ phim lấy bối cảnh nhà thương điên do dáy? Tôi google “rối loạn tâm lí trên báo chí” và các kết quả hàng đầu đều liên quan đến những trường hợp phạm tội những con người mắc bệnh tâm lí trong vai kẻ xấu.

Giống như tất cả những tin tức thất thiệt khác, nếu ta thường xuyên gom hai khái niệm riêng biệt lại để bàn luận, thì rồi sẽ đến lúc chúng bện vào nhau trong nhận thức tập thể của công chúng. Rõ ràng không phải tất cả những người mắc rối loạn tâm lí đều sẽ phạm tội hoặc tự tử, nhưng bạn có thể thấy tại sao người ta bắt đầu đánh đồng hai khái niệm này.

Nguyên nhân căn bản, đơn giản thôi, là vì có vài dạng rối loạn cuốn hút hơn những dạng rối loạn khác.

Tôi nghĩ chúng ta cần phải cởi mở hơn về các rối loạn tâm lí mình mắc phải. Bạn thấy đấy, tôi có một giả thuyết thế này. Những thống kê hiện tại (rất nhiều, rất rất nhiều thống kê sắp được công bố, bạn không phải sợ thiếu đầu) chỉ ra rằng, hằng năm cứ mỗi bốn người trong chúng ta lại có một người trải nghiệm vài vấn đề sức khỏe tâm thần(1). Nhưng tôi nghĩ NẾU CHÚNG TA THẬT THÀ VỚI NHAU thì thống kê này có khả năng sẽ là, hằng năm mỗi người trong số chúng ta đều phải trải nghiệm vài vấn đề sức khoẻ tâm thần nào đó.

(1) Dựa theo số liệu thống kê năm 2014 của Tổ chức Sức khỏe Tâm thần (Mental Health Foundation).

Ý tôi là, thử xem lại những số liệu thống kê đó đi. Một năm là khoảng thời gian dài. Trong mười hai tháng vừa qua, NGƯỜI NÀO TRONG CHÚNG TA có thể nói rằng mình chưa từng bị stress, buồn, lo âu, giận dữ, mệt mỏi hay xúc động? Tôi xin lỗi, nhưng nếu bạn nói là không, thì tôi nghĩ rằng bạn đang nói xạo. Thật ư? THẬT VẬY Ư?

Tôi tự hỏi liệu vấn đề có phải xuất phát từ THÓI QUEN ĐỔ LỖI. Vài dạng rối loạn tâm lí thường gắn liền với những kiểu kì thị khác nhau và tôi tin rằng sự kì thị thường khởi nguồn từ thói quen đổ lỗi. Brass Eye, một chương trình hài từ hồi những năm 90, nhại lại cách truyền thông đối xử với bệnh lí thông qua“AIDS tốt” và “AIDS xấu”. “AIDS tốt” được định nghĩa là truyền nhiễm qua đường máu trong khi “AIDS xấu” lây nhiễm qua đường tình dục hoặc dùng ma túy. Chúng ta càng đổ lỗi cho nạn nhân khi họ mắc bệnh, họ càng TỦI HỔ và chìm sâu hơn vào im lặng.

Không ai bị đổ lỗi vì mắc phải cúm hay ung thư (trừ khi bạn nghiện hút thuốc, trong trường hợp này thì bạn mắc UNG THƯ XẤU), nhưng vì rối loạn tâm lí không có cùng cơ chế mắc bệnh và lây lan như vi khuẩn hay virus, trách nhiệm chỉ thuộc về một mình nạn nhân. “Tại sao cậu ta không thể vui lên chứ?”, “Tỉnh táo lại đi!”, “Sao cô ấy không ăn nhiều hơn một chút?”. Đôi lúc, khi tình trạng của người bệnh không có nguyên nhân rõ rệt, và hiếm khi có triệu chứng thể chất, người ta chỉ thấy khó mà hiểu được, nhất là nếu họ chưa từng mắc rối loạn tâm lí nặng. Hoặc nếu họ CHO RẰNG mình chưa từng mắc bệnh. Có lẽ bởi truyền thông đã luôn xây dựng hình ảnh người điên mặc áo bó(1) và hú hét, nên chẳng ngạc nhiên gì khi nhiều người trong chúng ta không muốn THỪA NHẬN bản thân mắc rối loạn tâm lí nhưng nếu như đôi lúc chúng ta ĐỀU mắc phải chúng thì sao?

(1) Strait-jacket: loại áo có hai ống tay dài buộc vòng ra sau lưng, thường dùng để cố định tay người bệnh vào sát thân, ngăn họ gây tổn thương cho chính mình và cho những người xung quanh – BT.

Tôi không hiểu nổi tại sao mọi người thường coi sức khỏe thể quả bóng đầy khí heli nối với một sợi dây mảnh, thả trôi nổi cao chúng thường liên quan tới nhau). Tâm trí chúng ta không phải là quả bóng đầy khí heli nối với một sợi dây mảnh, thả trôi nổi thật cao phía trên cơ thể. Tất cả đều nằm trong cùng một vật chứa.

Vì vậy ta không nên nói “sức khỏe thể chất” và “sức khỏe tâm thần”, mà nên gọi là “sức khỏe của chúng ta”. Thật ra tôi thích cụm từ “SỰ YÊN VUI” hơn vì “sức khỏe” chỉ có ý nghĩa hạn hẹp trong ngôn ngữ y học.

Tôi nghĩ sự yên vui của chúng ta vào bất cứ NGÀY nào (khởi quan tâm đến năm) cũng từa tựa như mức pin trên điện thoại di động vậy. Vào ngày tốt nhất có thể, năng lượng của bạn sẽ được sạc lên tới 97% (bởi vì, thật thà tí nào, chúng ta luôn cảm thấy chút ít mệt mỏi hay tịt mũi gì đó). Nếu bạn mắc cảm hay chột bụng chút xíu thì mức năng lượng của bạn chỉ còn 50% hay 60% Rồi chúng ta còn PHẢI tính thêm năng lượng tâm lí vào nữa. Nếu bị tức ngực, bạn có thể cho rằng năng lượng của mình còn tầm 60%, nhưng TRỪ THÊM cảm giác mệt mỏi sau khi phải thức nguyên đêm vì họ thì mức năng lượng còn lại mà bạn thực sự CẢM THẤY là 35%.

Không chỉ sức khỏe thể chất ảnh hưởng tới sức khỏe tâm thần, mọi chuyện còn có thể diễn ra theo hướng ngược lại. Hãy tưởng tượng rằng kì thi quan trọng sắp tới làm bạn cực kì lo âu (còn 70% năng lượng) và điều này khiến bao tử bạn khó chịu, dẫn đến bạn chỉ còn 55% năng lượng.

Cảm nhận tâm lí và cảm nhận thể chất của chúng ta vĩnh viễn bện vào nhau.

CÁCH NHÌN NHẬN về bệnh tật của mỗi người là khác nhau. Về cơ bản, số phần trăm còn lại khi pin chuyển đỏ là một điều mang tính cá nhân. Chúng ta tự nhận là “người bệnh” và nằm bẹp trên giường khi CHO RẰNG mình đang ốm. Với một số người, ngưỡng đó ở mức 20%, một số khác thì là 35%, và với những người “cứng” hơn thì, cứ phải đúng 10% mới tính là sắp hết pin.

Tôi cho rằng một số người trong chúng ta chỉ công nhận rằng mình ốm nếu có triệu chứng THỂ CHẤT, bỏ qua những suy kiệt do các yếu tố tâm lí gây ra, dù chúng làm hao pin chẳng kém gì những tác động về thể chất. Đó là một điều đáng tiếc. Nếu cởi mở hơn về sức khỏe toàn diện của chính mình, bao gồm cả những yếu tố tâm lí/ tâm thần, rất có thể chúng ta sẽ làm biến mất những sự đáng tiếc hay hiểu lầm đó.

Đó cũng là một trong những mục đích chính của cuốn sách này. Tôi muốn tất cả chúng ta hãy bước ra khỏi chiếc tủ sức khỏe tâm thần riêng tư ấy. Tôi muốn tất cả chúng ta tham gia vào ‘cuộc diễu hành tự hào về tâm thần. Hãy quay sang người bên cạnh và tâm sự với họ về một khoảng thời gian mà chỉ số hạnh phúc của bạn giảm xuống dưới mức 50%. Tôi cá rằng, anh ấy hoặc cô ấy có thể kể lại cho bạn khoảng thời gian tương tự của mình, biết đâu đấy!

Bạn có bao giờ cảm thấy buồn chán hay tồi tệ? Nói với tôi về nó nào.

BAN & BỘ NÃO CỦA BAN

Nào, bây giờ thì đã đến lúc mọi thứ trở nên phức tạp hơn rồi đấy. Phải thừa nhận rằng trong chúng ta, AI mà chẳng có lúc trải nghiệm những khoảng thời gian phiền muộn hay những lần mà cảm xúc cứ rối tung hết cả lên, thế nhưng, có những người BỊ KẸT ở tình trạng đó. Giống như khi xe bạn bị hỏng và bạn phải đỗ lại ở làn dừng khẩn cấp của đường cao tốc vậy – cảm giác thật ảm đạm, nguy hiểm và rất đáng sợ. Khi tâm trạng kiên quyết từ chối trở nên “khá hơn” sau một khoảng thời gian, chúng ta di chuyển từ cảm giác không yên vui sang rối loạn tâm lí. Tất cả chúng ta đều có khả năng bị kẹt trong tình trạng này, nhưng chúng ta cũng hoàn toàn có khả năng để thoát ra.

Rõ ràng tôi là tác giả cuốn sách này, và mặc dù tôi có bằng cử nhân xuất sắc về tâm lý học mà tôi tự hào một cách thầm lặng, tôi vẫn không phải là một bác sĩ.

Bạn nên cảnh giác với những “nhà văn” hay ai đó tương tự khi họ đưa lời khuyên về sức khỏe tâm thần – đúng, ngay cả khi họ cũng gặp vài vấn đề về sức khỏe tâm thần và đồng cảm với bạn. Tôi từng bị đau răng, nhưng liệu bạn có sẵn lòng để tôi tự làm phẫu thuật nội nha cho bạn không? Bạn hiểu ý tôi chứ?

Não là bộ phận phức tạp và khó hiểu nhất trong cơ thể. Chẳng ai, kể cả các bác sĩ, có thể biết tất tần tật về nó, nhưng chắc hơi bị chắn là họ hiểu biết hơn tôi rất nhiều. Tôi ở đây để chia sẻ những trải nghiệm của mình –hi vọng rằng chúng sẽ cổ vũ bạn làm điều tương tự – và giới thiệu những trường hợp cụ thể của những người cũng đang vật lộn với nó. Thật may cho tất cả chúng ta, tôi đã có được sự trợ giúp từ một chuyên gia thực thụ và một người bạn tốt – Tiến sĩ Olivia Hewitt – một nhà tâm lí học lâm sàng. Cô ấy luôn sẵn sàng giải đáp tất tần tật những gì mang tính KHOA HỌC. Tập trung vào nhé!

CẨM NANG VỀ CÁC HÓA CHẤT CÓ

TRONG NÃO

CHO NGƯỜI MỚI BẮT ĐẦU

Bộ não là thủ phức tạp nhất trên hành tinh này, và chúng ta vẫn đang học hỏi về cách nó vận hành. Có hơn 100.000 phản ứng hóa học xảy ra trong não mỗi giây. Chẳng ngạc nhiên mấy khi đôi lúc có những thứ đi lạc đường.

Những hóa chất cho phép các dây thần kinh nói chuyện với nhau bao gồm dopamine và serotonin. Chất

SEROTONIN được cho là có vai trò đặc biệt quan trọng trong việc cải thiện tâm trạng giúp ta cảm nhận hạnh phúc và giảm thiểu lo âu.

DOPAMINE “dính líu” với việc khiến con người nói nhiều, kích động hơn và có thể liên quan đến thói nghiện.

Rồi còn có ENDORPHIN, những hóa chất giúp tạo cảm giác hưng phấn, tiết ra trong não khi ta thấy đau (nhằm ức chế cảm giác này) hoặc tập luyện hăng say. Nghĩ về endorphin, tôi thường tưởng tượng ra những chú cá heo tí hon bơi lội tung tăng trong đầu. Bạn không cần phải cảm ơn đâu. Các hoá chất sinh ra trong não có thể thay đổi phụ thuộc vào những việc chúng ta làm (ví dụ như tập thể dục), môi trường sống, hay những món chúng ta ăn và cả thuốc men nữa.

TÔI CŨNG CÓ BỆNH

Sẽ công bằng hơn khi tôi chia sẻ những vấn đề “tâm nhí” của bản thân mình. Sau cùng thì tôi có gì khác với mọi người chứ? Vì luôn nhầm tưởng liên hệ sức khỏe tâm thần với trạng thái suy sụp, hoặc NỔI BUỒN thông thường, tôi đã nghĩ mình né được rồi, nhưng giời ơi, không! Chỉ vì tôi ít khi cảm thấy buồn không có nghĩa là tôi không có vấn đề tâm lí gì hết. Tôi tự hỏi có bao nhiều người cũng gặp những vấn đề “nhỏ nhặt” mà chúng ta phủi đi như không có gì cả.

Từ hồi 15 tuổi, tôi đã mắc hội chứng ruột kích thích (IBS). Nó cũng là một loại bệnh không-cuốn-hút-nhưng-lại-thường-gặp mà ta không thích nhắc tới. Đây là chỗ yếu tố tâm lí chen chân vào. Qua nhiều năm, tôi dần dần nuôi dưỡng một nỗi lo âu lớn về tình trạng của mình; và vấn đề thật sự là cơn lo âu này đã khiến IBS tệ hơn gấp trăm lần. Mặc dù lo âu khá hợp mốt vào thời điểm đó, nhưng nó còn lại mới tốt đẹp và/hay đáng mong ước. Tôi cảm giác những cơn lo âu ấy gần như xé rách da mình vì bên trong tôi đã đạt đến đỉnh điểm. Tôi đổ mồ hôi, nóng không thể chịu nổi, không thở được, đôi chân quy đi, đầu như thể sắp ngất, không thể đứng hay đi lại và cảm thấy mình sắp đi tiêu ngay giữa nơi công cộng.

Tôi tốn gần hai mươi năm tươi đẹp để nhận ra có cả yếu tố tâm lí trong vấn đề của mình. Đúng, chứng IBS của tôi là vấn đề về thể chất. Và cũng đúng nữa, nó đã bị pha trộn và phóng đại lên tù bởi vấn đề tâm lí.

RỐI LOẠN TÂM-THỂ: Một dạng rối loạn thể chất được cho là có yếu tố tâm lí tác động, là hệ quả từ những căng thẳng hằng ngày trong cuộc sống. Một số ví dụ thường thấy bao gồm đau thắt lưng, cao huyết áp và IBS.

Rồi đó, bạn thấy đấy, tự thú nhận vấn đề lo âu với bản thân chính là sự giải thoát. Nó cho phép tôi quản lí tình trạng của mình tốt hơn, nhưng hãy nói về điều đó sau. Tôi đã tốn một khoảng thời gian rất dài để nhận ra điều này, có lẽ là do tôi không thích CÂN NHẮC đến chuyện vấn đề của mình có liên quan đến sức khỏe tâm thần.

Mục đích của cuốn sách này là khiến bạn cảm thấy đủ tự tin để tìm kiếm sự trợ giúp mình cần, vì tất cả chúng ta đều cần sự giúp đỡ lúc này hay lúc khác. Có những mẹo và ý tưởng cho việc sống chung và quản lí sức khỏe cảm xúc của bạn. Cũng có cả những câu chuyện đầy cảm hứng đến từ những người trẻ tuyệt với đang sống chung với những vấn đề tâm lí.

Đây không phải là một cuốn sách về TỰ TRỢ (self-help), thứ nhất là vì cụm từ này khiến tôi họ gần ói, nhưng cũng vì tôi tin rằng tất cả chúng ta thỉnh thoảng đều cần một ít sự giúp đỡ từ bên ngoài. Tất nhiên chúng ta có thể bắt đầu bằng việc quan tâm chăm sóc bản thân mình tốt hơn một chút. Với tôi, bước đầu tiên là chấp nhận rằng mình cần được giúp đỡ.

Tuy luôn nói thế nhưng tôi cũng không thích thú gì việc quan trọng hóa mọi thứ. Nếu muốn mọi người đối xử với rối loạn tâm lí một cách bình đẳng như những bệnh về thể chất khác, thì ta không nên coi rối loạn tâm lí là thủ gì đó đặc biệt hay độc nhất. Nếu đã có thể đùa giỡn về cái tay bị gãy hay viêm bao hoạt dịch ở ngón chân cái, thì chúng ta cũng đừng nên ngại đùa vui về trầm cảm.

Nếu bạn nghĩ rối loạn tâm lí làm bạn trở nên đặc biệt hơn thì bạn sai rồi. Chắc chắn là có hàng triệu, hàng triệu người đang đau đớn vật lộn với chúng, và người ta chẳng nhận được quyền lợi gì khi là nạn nhân của các rối loạn tâm lí.

Hay là nạn nhân của bất cứ thứ gì. Chúng ta trở nên mạnh mẽ hơn khi học được cách vượt qua nghịch cảnh khi trui rèn sự kiên nhẫn của mình. Một cách tuyệt vời để tự trao quyền lực cho bản thân là nuôi dưỡng tính hài hước. Đúng vậy, khi đang ở trong hố đen của trầm cảm thì khó, rất khó để có thể thấy được điều gì đó vui tươi hay hóm hỉnh, nhưng chắc chắn việc có thể lỗi mấy con quái vật tí hon ra khỏi đầu và cười vào mặt chúng là một dấu hiệu hồi phục. Thực tế là chỉ cho đến khi nào bạn có thể nói về những vấn đề tâm lí của mình, thì tôi dám chắc khi ấy chúng mới có thể khá hơn được.

Tôi không muốn làm ai phật lòng qua cuốn sách này – hi vọng là thế nhưng chắc chắn tôi cũng sẽ không đối xử với các vấn đề tâm lí như thể chúng là ông bà hoàng của dải Ngân Hà, đó không phải là khởi đầu của con đường hồi phục. Nếu bạn vẫn muốn bám khư khư vào những quan niệm sai lầm đó, tôi hi vọng bạn sẽ khỏe hơn, thật đấy. Nhưng vì không muốn phải lo lắng cả đời về mấy chuyến tàu, tôi sẽ chọn nói về những cách để đánh bại rối loạn tâm lí.

MỘT SỐ THỐNG KÊ QUAN TRỌNG

Ngoài kia có vô vàn những thông tin và số liệu về sức khỏe ngắng sắp xếp những số liệu ấy thôi cũng đã có thể khiến bạn tâm thần. Thật sự thì, nhiều tới mức tôi dám cá rằng nội việc cố gắng sắp xếp những số liệu ấy thôi cũng đã có thể khiến bạn phát rồ rồi.

Đối với tôi, tất cả những con số ấy không phục vụ mục đích gì ngoài: chúng cho ta thấy những vấn đề liên quan tới sức khỏe tâm thần phổ biến đến thế nào. Đó là điều tốt, bởi tôi muốn bạn hiểu rằng, bạn không hề đơn độc trong thế giới này. Tôi nghĩ nếu chúng ta coi sức khỏe tâm thần như một thang đo, với cảm giác hơi tệ đôi chút ở một đầu, bất lực vì sức khỏe kém ở đầu kia và tất cả những cảm giác khác ở giữa, thì số liệu thống kê còn có thể nghiêm trọng hơn nữa.

Dù sao thì, hãy thử nhìn xem nhé. Ngoài những DỮ LIỆU CHÍNH THỨC (cố tình viết hoa để thể hiện sự nghiêm trọng,dĩ nhiên), chúng tôi cũng đã tự thực hiện một cuộc khảo sát để tìm hiểu xem tất cả chúng ta mất trí đến mức nào. Đầu tiên, hãy nhìn vào những DỮ LIỆU CHÍNH THỨC:

Cứ 10 người trẻ thì có 1 người mắc các rối loạn tâm thần có thể chẩn đoán được – vậy nghĩa là trong một lớp gồm 30 học sinh, sẽ có 3 bạn bị như vậy. (1)

Xấp xỉ 1 trên 15 người trẻ tự hại có chủ đích.(2)

Gần 80.000 người trẻ mắc trầm cảm nặng

(1) Sức khỏe tâm thần của trẻ em và thanh thiếu niên tại Vương quốc Anh, 2005. (2) Sự thật mất lòng: Báo cáo của Ủy ban Điều tra Quốc gia về tự hại trong giới trẻ. Quỹ Sức khỏe tâm thần, 2006.

Phân nửa số người trưởng thành với các vấn đề về tâm lý đã được chuẩn đoán vào thời thơ ấu nhưng chưa tới một nửa số này được điều trị thích hợp vào thời điểm đó.(1)

Rối loạn lo âu ảnh hưởng lên 3.3% số người trẻ.(2)

Tỉ lệ mắc những vấn đề về sức khỏe tâm thần ở trẻ em tăng lên khi chúng tới độ tuổi dậy thì. Những rối loạn tâm lí ảnh hưởng lên 12,8% các cậu bé tuổi từ 11 đến 15, và 9,7% với các cô bé ở cùng biên độ tuổi.(3)

6.4% người lớn có những biểu hiện của chứng rối loạn ăn uống. Một phần tư những người có dấu hiệu của chứng rối loạn ăn uống này là nam giới.(4)

Xin lưu ý – những thống kê này thường gắn liền với số liệu của các bệnh viện và dữ liệu khảo sát, mà cả hai nguồn này đều không đủ tin cậy. Tôi LUÔN LUÔN cho rằng dữ liệu thống kê nói chung chỉ là bề nổi của tảng băng trôi. Tôi không dám nói rằng mình đại diện cho bất cứ ai, nhưng những vấn đề về chứng lo âu của tôi đã tồn tại từ hồi tuổi teen, vậy mà mãi đến năm ngoái tôi mới đi tìm kiếm sự giúp đỡ. Tôi ngờ rằng còn nhiều người nữa cũng sẽ nói với bạn điều tương tự.

CÁI ĐẦU”

Tiến sĩ Olivia và tôi rất tò mò. Bạn biết đấy, độ chắc chắn của dữ liệu thống kê luôn trơn tuột như một con lươn (thoa thêm dầu trẻ em). Muốn xử lí lươn thì phải cần thêm một nhúm muối.

(1) Chuẩn đoán trước tuổi vị thành niên ở những người lón mắc các rối loạn tâm lý. Kho lưu trữ Tâm thần học Tổng quát, 2003.

(2) Quỹ Sức khoẻ Tâm thần 2006.

(3) Rối loạn tâm thần phổ biến hơn ở trẻ em trai, Thống kê Trực tuyến Quốc gia, vào 2004.

(4) Khảo sát về bệnh tâm thần ở người lớn, 2007.

KHẢO SÁT “CẨN TRỌNG

Chúng tôi đã tự hỏi những dữ liệu thống kê này đáng tin cậy đến mức nào, đặc biệt là khi dữ liệu lâm sàng chính thức chỉ đến từ những người có cơ hội tiếp cận với dịch vụ sức khỏe tâm thần.

Do vậy, chúng tôi đã tự thực hiện cuộc khảo sát của mình. Một lần nữa, bạn hoàn toàn đúng khi nghi ngờ các dữ liệu thống kê mà chúng tôi chuẩn bị đưa ra. Do chúng tôi tiếp cận mọi người khi viết một cuốn sách về sức khỏe tâm thần, bạn có thể đặt cược những đồng tiền cuối cùng mình có, rằng những người cực kì quan tâm tới sức khoẻ tâm thần (ví dụ: người bệnh) là những người trả lời đầu tiên. Chúng tôi chủ động hướng tới cả hai đối tượng: những người đã từng được điều trị và những người chưa điều trị bao giờ. Gần một ngàn người đã phản hồi và tôi nghĩ rằng kết quả thật sự là những con số biết nói: 86,6% những người tham gia cho rằng từ tuổi 13 đến 19, họ đã từng trải qua những vấn đề về sức khỏe tâm thần hay cảm xúc ở một vài dạng khác nhau. Và rõ ràng con số này lớn hơn con số “cứ 4 thì có 1” của DỮ LIỆU CHÍNH THỨC. Theo khảo sát của chúng tôi, tỉ lệ là cứ bốn người thì có nhiều hơn ba người. (Hiểu ý tôi chứ – ba người nguyên vẹn và một cái chân...).

Với những người ĐÃ TỪNG trải qua những rối loạn tâm lí hay vấn đề về sức khỏe cảm xúc trong thời niên thiếu, ít hơn một nửa (43,5%) đã tìm kiếm sự giúp đỡ (ví dụ: bác sĩ, y tá, giáo viên hay chuyên viên trị liệu). Dĩ nhiên, điều này có nghĩa là nhiều hơn một nửa số người trong nhóm được khảo sát còn không nhận được sự giúp đỡ chính thức nào.

Tuy nhiên, 68,8% những bạn từng trải qua các vấn đề về sức khỏe tâm thần hoặc cảm xúc đã tìm kiếm những sự giúp đỡ không chính thức, ví dụ như nói chuyện với bạn bè, đọc sách hoặc sử dụng mạng Internet và những phòng chat online.

Chỉ có 22,6% số người trả lời khảo sát được kê thuốc để đối phó với những vấn đề về sức khỏe tâm thần hay sức khỏe về vấn đề cảm xúc của mình.

Khoảng một phần tư (24,8%) đã sử dụng đồ uống có cồn hoặc các loại thuốc cấm (chất kích thích) như các phương pháp để đối phó với những vấn đề về tâm thần hay cảm xúc của mình.

Kết quả gần giống với những gì chúng tôi đã dự đoán. Nếu bảng khảo sát của chúng tôi, trên một phương diện nào đó, đại diện được cho toàn bộ dân số địa cầu thì có thể giả định là có rất, RẤT NHIỀU người đang gặp vấn đề về sức khoẻ tâm thần hoặc cảm xúc, và không phải tất cả đều nhận được sự trợ giúp mình cần.

CỨU VỚI !

Phải rõ ràng với nhau thế này nhé: việc kêu gọi sự giúp đỡ chẳng có gì là yếu đuối. Thật ra, đó là điều dũng cảm nhất loài người chúng ta có thể làm. Thật khó để thừa nhận rằng mình đang gặp vấn đề và chấp nhận được cứu giúp. Nếu mở lại chương trước và đọc bảng câu hỏi nho nhỏ của chúng tôi, bạn sẽ thấy gợi ý cuối cùng là: “Trong hơn hai tuần qua, cảm xúc khiến bạn khó có thể hoàn thành những hoạt động thường ngày.” Đây là điều cực kì quan trọng. Nếu tâm trạng khiến bạn khó thực hiện các công việc bình thường – đi học hoặc đi làm, gặp bạn bè hoặc gia đình, thậm chí ngồi dậy và tắm rửa– thì tôi cho rằng: đã tới lúc bạn cần tìm kiếm sự trợ giúp.

Có lẽ điều khó khăn nhất chúng ta từng làm là thừa nhận mình cần được giúp đỡ. Tôi suýt chút nữa đã đánh máy “thừa nhận mình thật yếu đuối”, nhưng thực ra hành động kêu gọi hỗ trợ khi cần thiết là một việc làm rất MẠNH MẼ và THÔNG MINH. Thói sĩ diện và cứng đầu mới thực sự yếu đuối.

Một người có thể mất rất, rất nhiều thời gian để thú thật ra mình đang có vấn đề, chứ chưa nói tới việc nhờ ai đó giúp đỡ. Nên nhớ, bạn không thấy xấu hổ vì bị gãy tay, vì vậy không nên cảm thấy như thế với một vấn đề tâm lí. Không bao giờ.

Vậy có vấn đề gì đó đang xảy ra đúng không? Được rồi! Chúng ta nên làm gì bây giờ nhỉ? Bạn bảo không làm gì hả? Thỉnh thoảng những thứ này ĐÚNG LÀ tự biến mất, nhưng bạn muốn trốn bao nhiêu ngày với niềm hy vọng rằng lần này chúng sẽ tự biến đi?

Tìm kiếm trợ giúp là sự lựa chọn hợp lý hơn cả. Sự hỗ trợ đến với bạn dưới nhiều hình thức và mức độ. Nào, chúng ta có thể chia chúng thành hai loại: “không chuyên” và “chuyên nghiệp”.

NGUỒN HỖ TRỢ KHÔNG CHUYÊN

Bạn bè

Gia đình

Các trang web

Những người có cùng vấn đề

Sách vở, chương trình ti vi và phim ảnh

Tự giúp đỡ

NGUỒN HỖ TRỢ CHUYÊN NGHIỆP

Bác sĩ đa khoa

Bác sĩ tâm thần/ Chuyên gia tâm lý

Thuốc men

Chuyên viên trị liệu/ tham vấn

Giáo viên

Chuyên viên tham vấn trường học

Các tổ chức từ thện

Nhân viên công tác xã hội

Điều khác biệt duy nhất giữa hai danh sách này, như bạn có thể thấy, là một bên bao gồm các chuyên gia và một bên thì không. Đối với vài người, sự trợ giúp không chuyên là tất cả những gì họ cần để vượt qua một thời kì khủng hoảng. Nhưng đây là một cái nhưng bự – những người ở cột thứ nhất KHÔNG phải là dân chuyên nghiệp, và mặc dù chúng ta đều cần lời khuyên, tình yêu và sự quan tâm, phần lớn thời gian ta (và tôi bao gồm cả bản thân mình trong này) chẳng có tí ý niệm nào về những điều mình đang nói. Khi bạn tìm kiếm sự trợ giúp không chuyên, khả năng cao là rồi họ cũng sẽ hướng bạn đi theo cột thứ hai. Lưu ý điều này nhé.

NGUỒN HỖ TRỢ KHÔNG CHUYÊN

Tôi nghĩ khi cảm thấy có gì đó lấn cấn trong đầu, điều đầu tiên mà hầu hết mọi người đều làm là nói chuyện với một người đáng tin cậy, và thực ra, đây là một ý tưởng rất tốt. Đối với tôi, đó là những người bạn thân. Với bạn, đó có thể là một người bạn hoặc người thân trong gia đình, hay thậm chí, là thầy hoặc cô giáo.

BAN BÈ VÀ GIA ĐÌNH

Chúng ta đều cần sự giúp đỡ từ bạn bè và những người yêu thương, cho dù có đang tiếp nhận sự điều trị chuyên nghiệp hay không. Vấn đề duy nhất là do tâm trí mải quay cuồng giữa một cơn khủng hoảng cao độ, chúng ta sẽ có cảm giác rằng cả thế giới đang chống lại mình.

Nhưng không hẳn như vậy.

Tin tốt là, ngay cả khi bạn KHÔNG THỰC SỰ có một bờ vai vững chắc để dựa vào, những chuyên gia trong cột thứ hai được trả tiền để cung cấp các dịch vụ ấy.

Nói vậy nhưng có bạn bè và gia đình động viên trong thời khắc khó khăn vẫn tốt hơn. Thật nhẹ nhõm khi được trút hết nỗi lòng vào một đôi tai biết cảm thông. Nên nhớ, tất cả mọi người đều có những ngày/tuần/tháng năm tồi tệ. Sớm hay muộn thì ai cũng có lúc cần khóc nức nở bên một tách latte. Lần lượt từng người một trong mỗi chúng ta!

VIẾT TÊN NĂM NGƯỜI MÀ BẠN CẢM THẤY MÌNH CÓ THỂ TIN TƯỞNG

Nếu bạn cần sự giúp đỡ ngay bây giờ, tôi cá đến đồng xu cuối cùng dính túi rằng bạn đã và sẽ luôn là một người bạn cực kì cảm thông. Thật ra, nếu bạn cởi mở về vấn đề của bản thân với một người khác, người ấy rất có thể sẽ mở lòng lại.

Việc chia sẻ hoặc lắng nghe những người gặp vấn đề tương tự với chúng ta cũng là một biện pháp điều trị hiệu quả. Và liều thuốc nhiệm màu là biết được mình vẫn hết sức bình thường. Nghe này: dù có đang phải trải qua chuyện gì thì bạn vẫn bình thường 100%, vì “bình thường” là một thứ ảo tưởng không hề tồn tại. Chúng ta chỉ hay “đứng núi này trong núi nọ”, nhìn ngắm và thèm khát cuộc sống của người khác trong khi họ cũng đang làm những điều chẳng khác gì mình mà thôi. Những sự giúp đỡ không chuyên có thể là bước tiến quan trọng đầu tiên trên con đường tiếp nhận sự trợ giúp từ chuyên gia. Tôi đoán đôi khi chúng ta cần “được phép” thay đổi; bạn bè và gia đình không thể “chữa lành” cho bạn – mọi việc không diễn ra như vậy. Bạn là tài xế trên chiếc xe tí hon có tên “cuộc đời” của mình.

VÀ CÁC DIỄN ĐÀN TRÊN MANG

Nếu bạn cảm thấy rất ốm và gõ triệu chứng của mình vào Google, chỉ ngay sau vài giây rất có thể bạn sẽ tự chẩn đoán mình mắc Ebola. Mặc dù vậy, ta vẫn không cưỡng lại được việc sử dụng các trang web như là điểm cứu hộ đầu tiên cho bất cứ vấn đề nào mình gặp phải. Làm sao cưỡng được cơ chứ? Chúng ngay đấy trong ngôi nhà của ta và việc tra cứu hoàn toàn ẩn danh. Thậm chí có cả những phông chữ giúp làm cho thông tin trông có vẻ CHÍNH THỨC và CHÍNH XÁC TUYỆT ĐỐI.

Nhưng đó chỉ là phông chữ thôi, bạn thương mến ạ.

Ai cũng có thể là người viết ra những thông tin đó. Chẳng hạn như bà ngoại bạn.

Thật ra, nếu bà ngoại TÔI viết gì đó lên một trang web về trầm cảm, bà sẽ gợi ý tất cả những gì bạn cần là một CUỘC CHIẾN TRANH XỊN để đưa mọi thứ vào đúng trật tự.

Điều tôi muốn nói ở đây là độ xác thực và tính tin cậy của cô trang web thường hạn chế. Dịch vụ Y tế Quốc gia Anh Quốc và các tổ chức từ thiện về sức khoẻ tâm thần có một vài nguồn thông tin tuyệt vời, tất cả đều được liệt kê ở cuối cuốn sách này. Chúng chắc chắn CÓ

THỂ và SẼ giúp ích cho bạn, đồng thời hướng bạn tới nguồn trợ giúp tiếp theo nếu cần.

NHÌN NÀY! MỘT TRANG WEB THẬT HỮU DỤNG

Holly Bourne vừa là nhà văn vừa là chuyên gia về các mối quan hệ. Cô làm việc cho trang TheSite.org của YouthNet, một trang web gồm thông tin và lời khuyên cho giới trẻ từ 16 đến 25 tuổi. Họ có hàng triệu tài khoản truy cập mỗi năm ở Anh Quốc.

“Mục tiêu của chúng tôi là giúp các bạn trẻ đối phó với bất cứ vấn đề gì trong cuộc sống. Chúng tôi có hơn 2.000 bài viết về mọi thứ: từ sức khoẻ tâm thần và tự hại cho tới tình dục và các mối quan hệ, học tập và nhà cửa. Chúng tôi cũng có các mục thảo luận đồng đẳng (P2P) có giám sát, các tính năng trò truyện trực tuyến với chuyên gia.

Tôi phụ trách chuyên mục “Hãy đặt một câu hỏi về các mối quan hệ”, nơi các bạn trẻ có thể hỏi bất cứ điều gì về mọi mối quan hệ trong cuộc sống bạn trai, bạn gái, người chăm sóc hoặc bạn bè – một cách bí mật, và sẽ nhận được câu trả lời trong vòng ba ngày làm việc. Chẳng ai chỉ có mỗi một vấn đề nên cách tiếp cận của chúng tôi khá đa dạng. Chúng tôi hiểu rằng khi bạn có vấn đề tâm lí, các mối quan hệ cũng sẽ bị ảnh hưởng. Mọi thứ liên quan tới nhau và mỗi người muốn giải quyết vấn đề của bản thân theo các cách riêng.

Các vấn đề này có thể đáng xấu hổ – đó là lí do vì sao người ta tìm tới Internet – vì mọi thứ hoàn toàn bảo mật và miễn phí. Mọi nội dung đều do chuyên gia và dân chuyên nghiệp viết. Tôi giúp đỡ mọi người hàng ngày – bạn thường không thấy được kết quả của việc hỗ trợ trên mạng, nhưng tôi đã chứng kiến TheSite cứu sống mọi người rất nhiều lần. Chúng tôi thay đổi nhiều cuộc đời. Thỉnh thoảng, một vài người vô gia cư hoặc có ý định tự tử tham gia cùng chúng tôi, và sau khi gia nhập đại gia dinh TOTI TheSite, họ lại trở thành người hướng dẫn. Mọi thứ cứ thế quay trở lại điểm xuất phát.

Mạng Internet có thể mang lại cả những điều tốt nhất và xấu nhất trong một tình huống. Với các vấn đề tâm lí, đôi khi mạng Internet lại là nơi có hại cho sức khoẻ. TheSite là một môi trường an toàn vì được giám sát và điều hành bởi các chuyên gia, Chúng tôi có những quy định khắt khe về những tác nhân gây kích động trong cộng đồng, Chúng tôi thảo luận cùng các thành viên để tạo ra một không gian nuôi dưỡng tâm hồn và hướng dẫn họ cách sử dụng Internet một cách khôn ngoan.

Đối với sức khoẻ tâm thần, những sự hỗ trợ trên mạng không nên thay thế hoàn toàn sự giúp đỡ trực tiếp. Chúng tôi chỉ là chiếc nạng chống đỡ trong khi mọi người đang ở danh sách chờ hoặc đang tiếp nhận những sự hỗ trợ khác, và chúng tôi hướng dẫn mọi người đến với sự trợ giúp chuyên nghiệp hơn. Chúng tôi cũng có riêng một mục về việc đi khám bác sĩ đa khoa. Mạng Internet không phải là câu trả lời toàn diện.

Một vài thống kê quan trọng: 89% khách truy cập trang

TheSite tại Anh nói rằng trang web này giúp họ cảm thấy tình trạng bản thân trở nên tốt lên. Một số lượng tương tự nói rằn trang web khiến họ bình tĩnh hơn.

TheSite là một trong vài trang web được điều hành và giám sát một cách chuyên nghiệp, là nơi an toàn, lấy lợi ích tốt nhất của người tham gia làm trọng tâm hoạt động. Không may là một vài cửa ngõ khác trên Internet ít... đáng tin cậy hơn. TUY NHIÊN tôi quan niệm thế này: nếu điều gì đó đang giúp bạn cảm thấy khá hơn, có lẽ nó vẫn có điểm tốt. Tôi sẽ không ném đá bất cứ thứ gì có ích với mọi người.

“MạngInternetlàmộtnguồntrợgiúpkhổnglồ.Sửdụngcáctrangweb dẫnnguồntừtạpchíkhoahọckhôngchỉlàcáchtiếpcậnnguồnthôngtin đúngđắn,màcòntạocơhộichotôitiếpxúcvớinhiềungườiđangtrảiqua nhữngvấnđềtươngtựmàkhôngcầncảmthấyxấuhổhayesợ.”

SOPHIE 24 LONDON

“Tumblrgiúptôihiểuđượcđiềugìđangxảyravớimìnhkểtừngàytôi cảmthấycógìđókhôngổn.Lúcđótôichưatừngnghevềchứngrốiloạn loâuxãhội”.

ẨN DANH 22 LISBON BỒ ĐÀO NHA

Việc sử dụng các diễn đàn hoặc mạng xã hội để nói chuyện với những người đang trải qua vấn đề tương tự là một điều hoàn toàn tự nhiên, vì mong muốn được thấu hiểu là bản chất của con người. Nói chuyện với những người có cùng trải nghiệm có thể giúp bạn hiểu được một phần nào đó của vấn đề, và chắc chắn sẽ giảm bớt cảm giác bị cô lập. “Hầuhếtbạnbècủatôiđếntừcácphòngchathaydiễnđàntrựctuyến, vàphầnlớnđềucócácvấnđềtâmlí.Họgiúpđỡtôirấtnhiềuvìhọcóthể chiasẻnhữngtrảinghiệmcánhân,vàmộtvàingườisẵn sàngcómặt ngaylậptứckhitôiđangởtrongtâmtrạngtồitệ.Gầnnămnămtrôiqua

màhọvẫnlolắnghỏitôiănbaonhiêumỗingày,vàsẽthứccảđêmđể nóichuyệncùngtôi.Tôiluôncảmthấyviệccónhữngngườibạnnàytốt hơnsựtrợgiúpchuyênnghiệp.Đôikhicácbạnấycũngkhônggiúpđược nhiều,hoặcthậmchígâyảnhhưởngxấutớitôi,vìởmộtsốthờiđiểmnhất địnhhọcũngcónhữngvấnđềcủariêngmình.Nhưngnóichungchúngtôi hỗtrợnhaugầnnhưlàtrongtấtcảmọilúc”.

DANNY 19 BẮC IRELAND

Mụctiêutaphảihướngđếnkhiđốiđầuvớibấtkìvấnđềtâmlínàolàgiảm thiểuảnhhưởngcủanólêncuộcsốnghằngngày.Nếuviệcsửdụngmạng xãhộiđanggiúpbạnsốnghạnhphúc,tôixingiơhaingóncái“tôithích điềunày”tobự.

Thếnhưngtôicũngcảmthấylolắngkhinhiềungườicoimộtvàidiễnđàn hoặctrangwebnhưnhữngcănphòngdộiâmchotiếngnhạcsầuthảm. Ýtôiámchỉmộtnhómnhữngbạngiốngnhaucùngthúcđẩyvàănmừng cácvấnđềtâmlí.Tôierằngmộtnguồnhỗtrợ–nguồnhỗtrợthựcsự–sẽ khôngđồngtìnhvớicácbạntrongmọihoàncảnh.Thayvìgiúpđỡ,việc cácbạnđanglàmchẳngkhácgìngườimùdắtnhauquađường.

HANNAH 30 BLACKPOOL

Ví dụ điển hình là những trang web và diễn đàn ủng hộ chứng biếng ăn tâm thần và chứng ăn ói. Tôi không đánh giá bất cứ ai truy cập những trang web như vậy. Nhưng trong những chương tiếp theo, chúng ta sẽ thấy chứng rối loạn ăn uống vô cùng phức tạp và thường rất khó để những người không mắc bệnh có thể thấu hiểu. Ai sẽ chia sẻ cùng ta tốt hơn những người có cùng căn bệnh? Nếu điều này giúp người mắc bệnh tích cực chăm sóc sức khoẻ (cả thể chất và tâm thần) hơn, thì đó là một giải pháp tốt. Tuy nhiên, nếu trang web và diễn đàn có chứa bộ sưu tập các bức ảnh về khe đùi, xương sườn và mở cuộc thi đua xem ai có thể nhịn ăn lâu nhất, chúng đang “hỗ trợ” hay “thúc đẩy” người bệnh?

NGƯỜI THÚC ĐẨY: Người thôi thúc hành vi tiêu cực hoặc tự huỷ hoại ở người khác.

NHỮNG KẺ CÙNG THUYỀN

Nhiều người có chung sở thích, dù là khoái xem phim Doctor Who, ưa đọc sách hay muốn tự hại, đều đang giao lưu với nhau trên các trang mạng Internet.

Sự hỗ trợ nhóm cũng tồn tại ngoài đời thực. Đôi khi những người có suy nghĩ giống nhau sẽ tự sắp xếp các cuộc hẹn hoặc tìm đến các tổ chức từ thiện.

Giống với các diễn đàn trên mạng, điểm cộng của hình thức hỗ trợ này là bạn có thể dành thời gian chia sẻ với những người thấu hiểu điều bạn đang trải qua, do họ có thể đã từng chịu đựng những điều tương tự. Điểm trừ – như ta vừa thấy ở trên – là đôi khi mục đích của cuộc nói chuyện sẽ thay đổi từ “hỗ trợ” sang “thi đua”, hoặc bản thân cuộc nói chuyện lại trở thành tác nhân gây ra nhiều cảm xúc tiêu cực. Tuy nhiên, điều này hầu như sẽ không xảy ra trong các nhóm có người dẫn dắt, vì khi đó trọng tâm cuộc thảo luận sẽ xoay xung quanh sự phục hồi.

SÁCH VỞ, TI VI VÀ PHIM ẢNH

Việc chịu đựng bất cứ mớ hỗn loạn tâm lí nào cũng đều đáng sợ, nhất là nếu bạn không hiểu điều gì đang diễn ra. Bạn có thể đọc sách hay theo dõi các nhân vật gặp vấn đề tương tự trên tivi để hiểu được tình trạng của mình và cảm thấy bớt cô độc hơn.

Cách miêu tả của truyền thông về rối loạn tâm lí đang có nhiều tiến triển, dù vẫn còn một chặng đường dài trước mắt. Lấy ví dụ, những cuốn sách

kinh điển như Lọ chuông (The Bell Jar), Bắt trẻ đồng xanh (The Catcher in the Rye) và Quốc gia Prozac (Prozac Nation); hay những cuốn tiểu thuyết cho người trẻ gần đây như Lên tiếng (Speak) hoặc Đó là một câu chuyện buồn cười (It’s Kind of a Funny Story) đã đề cập tới sức khoẻ tâm thần của tuổi dậy thì theo phong cách giả tưởng hiện đại dành cho tuổi teen. Cách diễn giải của ti vi và phim ảnh vẫn còn hạn chế và thường cứng nhắc với nhiều định kiến, nhưng những bộ phim như Tình yêu tìm lại (Silver Linings Playbook) lại diễn tả vấn đề tâm lí một cách khá tinh tế. Những chương trình truyền hình lớn như Các thiếu nữ (Girls, nói về rối loạn ám ảnh cưỡng chế) và Quê nhà (Homeland, nói về rối loạn lưỡng cực) cũng miêu tả các câu lệnh chuyện liên quan tới sức khoẻ tâm thần một cách đầy cảm tính. Mối nguy đến từ sách vở, truyền hình và phim ảnh là chúng có thể khiến cho hầu như mọi căn bệnh tâm lí trở nên lãng mạn. Chúng ta biết rõ rằng thực tế không như vậy. Bệnh tâm lí là những cơn ác mộng tồi tệ. “Tôitìmđếnsáchđểđượcgiúpđỡ.Khôngchỉlànhữngcuốnsáchvềcác “nỗikhổ”tôiđangtrảiqua,màcảnhữngcuốntươisángkhácchophép tôigiảithoátmìnhkhỏivấnđềcủabảnthân.Cómộtcuốntruyệnđờithật việcthậtvềtựhạitênlàTiếngthétđỏchói(ABrightRedScream)của MarileeStrongmàtôitìnhcờnhìnthấytrongthưviệntrường.Tôicảm thấycuốnsáchnàyđãcứusốngmình.Đólàlầnđầutiêntôinhậnrarằng nhữngngườikháccũngđangchịuđựngnhữngvấnđềtươngtự,vàcòn nhiềungườiđangtựlàmđaubảnthân.Rấtlâurồitôimớibớtcảmthấy đơnđộc.Sauđó,tôitìmkiếmthêmnhữngcuốnsáchvềtrầmcảmvàrối loạnănuốngđểtựgiúpđỡvànângcaokiếnthứcchobảnthân.”

MICHELLE 32 BERKSHIRE

“Khôngphươngthứcchuyênnghiệpnàocótácdụngđốivớitôi.Tôiđã đọcrấtnhiều,tôinghenhạc,vàthấychúnghữuhiệuhơnbấtcứphương phápnàokhác”.

TỰ GIÚP ĐỠ

Ở đây tôi không ám chỉ những điều bạn đọc được từ Câu lạc bộ sách của Oprah(1) (mặc dù chúng cũng có thể có ích). Thay vào đó, chuyên mục này nói về một trong những điều quan trọng nhất mà bất cứ ai cũng có thể làm: CHĂM SÓC BẢN THÂN.

Chúng ta đã thiết lập được mối liên quan giữa sức khoẻ thể chất và tâm thần. Càng chăm sóc cơ thể cẩn thận, bạn sẽ càng cảm thấy tốt hơn! Việc duy trì sức khoẻ có thể là điều đầu tiên chúng ta ngó lơ khi cảm thấy khốn khổ, vì thế ta nên ôn lại những điều cơ bản sau đây.

1. MỘT GIẤC NGỦ TỐT GHỮA LÀNH (HẦU HẾT) MỌI THỨ.

Những gợi ý xịn nhất để cải thiện giấc ngủ:

Cố gắng biến phòng ngủ của bạn thành một ốc đảo để có thể ngủ những giấc an lành. Hạn chế làm các việc khác ở đây, và nếu có thể, sử dụng các thiết bị điện tử bên ngoài phòng. TÔI BIẾT, phòng của bạn là không gian riêng tư, nhưng bạn có muốn nó trở nên bận rộn, hỗn loạn và là một trung tâm giao lưu xã hội không?

Tránh dùng cafein sau 4 giờ chiều.

Hình thành thói quen đi ngủ và thức dậy đúng giờ, ngay cả vào những ngày cuối tuần. Ngủ bù vô độ và ngủ vào ban ngày tất cả đều không tốt cho sức khoẻ.

Nếu bạn tỉnh giấc nửa đêm và sau hơn 20 phút vẫn chưa ngủ lại được, hãy ngồi dậy khỏi giường một lúc. Pha một thức uống có sữa và làm điều gì đó nhẹ nhàng cho tới khi bạn buồn ngủ trở lại.

(1) Câu lạc bộ sách do Oprah Winfrey, người dẫn chương trình truyền hình đối thoại nổi tiếng ở Mỹ, sáng lập. Hằng tháng cô sẽ chọn ra một cuốn sách để các thành viên thảo luận-BT.

CÙNG TẬP THỂ DỤC NÀO.

Có rất nhiều những bằng chứng cho thấy chỉ 30 phút đi bộ nhanh mỗi ngày cũng có tác dụng tương đương với thuốc chống trầm cảm(1). Tôi mang một niềm tin vững chắc vào việc không khí trong lành có thể chữa bánh bệnh, vì thế hãy

HÃY KỂ TÊN 5 ĐỊA ĐIỂM BẠN CÓ THỂ ĐI DẠO THOẢI MÁI

Bạn có thể sẽ muốn tránh mấy cái vách đá và giếng khơi ra đấy. Tôi chỉ góp ý thế thôi.

Tuy nhiên, cũng có các bằng chứng về việc chỉ cần ở giữa thiên nhiên cũng giúp cải thiện tâm trạng(2). Hay ho không? Ở chương 1, chúng ta đã nói về endorphin (bạn vẫn nhớ những chú cá voi tí hon trong não chứ?). Những hoá chất này sinh ra khi chúng ta tập thể dục và cũng có tác dụng trong việc cải thiện tâm trạng. Thực ra, chẳng ai ghét môn Thể dục ở trường hơn tôi, nên tôi thấu cảm nỗi đau của bạn. Tin tốt là ai cũng có một môn nào đó phù hợp với mình. Nếu bạn không thích thể thao đồng đội, hãy thủ yoga, đạp xe hoặc trở thành thành viên của một phòng tập gym. Còn gì tốt hơn việc làm vài đường kick-boxing khi bạn muốn giải phóng cơn giận? Bạn còn có thể giả vờ là Bruce Lee khi tập. Tương tự đối với môn nhảy đường phố (street dance) và việc thử làm Beyoncé (đang hát live và nhảy nhót). Ngay cả dắt chó đi dạo hoặc bơi thư giãn cũng có tác dụng. Rồi, tôi hiểu rằng khi một người bị trầm cảm, việc CUỐI CÙNG họ muốn làm là đi tới một lớp nhảy Zumba, nhưng hãy thử từng bước một thôi. Ngay cả việc đi ra khỏi nhà và ngồi trong vườn hay ngoài công viên cũng tốt hơn không làm gì cả.

(1) Bluemethal và cộng sự, 2007 (2) Thompson Cool, 2001

CHẾ ĐỘ ĂN UỐNG.

Chìa khoá của một chế độ ăn uống hợp lý là sự vừa phải. Ăn bánh kẹp và uống Coca cũng được, với điều kiện chúng chỉ là một phần nhỏ trong khẩu phần ăn uống của bạn. Hãy quên mấy chế độ và xu hướng giảm cân thần tốc đi. Tôi đang nói về một chế độ ăn bao gồm tất cả các nhóm dinh dưỡng: cacbohyđrat, đạm và chất béo kết hợp với đa dạng các loại hoa quả tươi, rau và nước lọc. Việc ăn uống hợp lí và thường xuyên giúp điều hoà lượng đường trong máu, từ đó tác động lên tâm trạng của bạn. Tôi chắc chắn chúng ta đều đã trải qua lời nguyền “cáu đói”.

CÁU ĐÓI:

Trạng thái phẫn nộ chỉ xảy ra khi ai đó chọc ngoáy bạn nửa tiếng trước bữa trưa.

Có, rất, rất, RẤT nhiều nghiên cứu cho thấy chế độ ăn không hợp lý (cả việc ăn quá ít hoặc ăn sai loại thực phẩm) sẽ làm cho tâm trạng xấu đi, khiến bạn trở nên kém tập trung và dễ thay đổi cảm xúc.

NGUỒN HỖ TRỢ CHUYÊN NGHIỆP

Thế nhưng nếu bạn thấy chỉ nội việc rên rỉ với một người bạn là chưa đủ thì sao? Nếu bạn CẢM THẤY mình không thể tin tưởng bất cứ ai thì sao? Nếu những lời khuyên của họ có ý tốt nhưng mập mờ, chung chung thì sao? Mạng Internet có làm bạn hoảng loạn không? Nếu như bạn thực sự muốn làm điều gì đó chuyên sâu hơn thì thế nào?

Hãy nhớ rằng, một lời chẩn đoán sẽ không làm bạn cảm thấy khá hơn, tệ hơn hay diễn giải được hết cảm xúc của bạn, nhưng việc nói chuyện với một chuyên gia và được họ trấn an có thể sẽ giúp bạn thấy nhẹ nhôm phần nào. Nhắc lại nè: mọi chuyện là do các hoá chất trong não. Bạn không có lỗi và chẳng có gì mà phải xấu hổ.

GẶP BÁC SĨ ĐA KHOA

Đối với hầu hết mọi người, bước đầu tiên trên con đường điều trị chuyên sâu hơn là đi gặp bác sĩ đa khoa.

NHỮNG NGƯỜI NÀY LÀ AI?

BÁC SĨ ĐA KHOA: Còn gọi là bác sĩ gia đình. Họ có thể kê toa và giới thiệu bạn tới một dịch vụ chuyên khoa hơn.

BÁC SĨ TÂM THẦN: Những bác sĩ được đào tạo y khoa đại cương rồi chuyển sang đào tạo chuyên sâu về rối loạn tâm lí. Họ cũng có thể kê thuốc và chẩn đoán các bệnh tâm lí.

CHUYÊN GIA TÂM LÍ: Những người này cũng là chuyên gia, nhưng không phải bác sĩ y khoa. Họ không được phép kê toa nhưng có thể tiến hành trị liệu. Nếu đã cảm thấy tồi tệ trong một khoảng thời gian dài và những sự trợ giúp không chuyên không làm bạn khá hơn, bạn nên đi gặp bác sĩ, dù chắc hẳn bạn chẳng khoái bệnh viện hay phòng khám. Nhưng như chúng tôi đã nói đi nói lại, nếu bạn không muốn lê một cái chân hoại tử đi khắp phố phường, thì cũng không nên tha lỗi theo một bộ não mục rữa. Vài tình trạng về thể chất cũng có biểu hiện tương tự các vấn đề tâm lí. Ví dụ, bệnh về tuyến giáp hay nhiễm trùng đường tiết niệu có những triệu chứng giống trầm cảm, vì thế cần phải loại trừ những vấn đề này trước khi bắt đầu nói chuyện về rối loạn tâm lí. Chúng ta cần phải phá bỏ những hiểu lầm về bác sĩ, thuốc và trị liệu giống như cách chúng ta làm giảm sự kì thị đối với rối loạn tâm lí.

TRỊ LIỆU

Có rất nhiều liệu pháp điều trị, và điều quan trọng là nếu phương pháp khác. Có những liệu pháp tập trung vào các loại phương pháp đầu tiên bạn thử không hiệu quả, hãy đi tìm hoạt động, chẳng hạn âm nhạc, kịch và hội hoạ. Dạng phổ biến đối thoại một-một. Và một lần nữa, cũng có rất nhiều lối trị liệu nhất là trị liệu bằng lời nói, có thể diễn ra theo nhóm hay qua bằng lời nói. Bạn có thể đã từng nghe tới “trị liệu nhận thức hành vi” (cognitive behavioural therapy – CBT). Chuyên gia trị liệu sử dụng phương pháp này nhằm khám phá suy nghĩ và hành vi của chúng ta và rồi dựa vào đó để tìm cách thay đổi tâm trạng.

THỬ BÀI TẬP NÀY NHÉ

Tưởng tượng bạn bị đánh thức giữa đêm bởi tiếng vỡ tan tành của thuỷ tinh... Bạn liền nghi “Có trộm”. Xác xuất điều này xảy ra là bao nhiêu? Cảm xúc của bạn lúc đó là gì? Bạn sẽ làm gì?

Nào, giờ lại tưởng tượng bạn bị đánh thức giữa đêm bởi tiếng thuỷ tinh vỡ tan tành...

Bạn liên nghi “con mèo lại làm đổ bình sữa rồi”. Xác xuất của VIỆC NÀY là bao nhiêu? Cảm xúc của bạn lúc đó là gì? Bạn sẽ làm gì?

Hi vọng bạn có thể nhận ra rằng suy nghi của chúng ta dẫn tới các cảm xúc và phản ứng khác nhau. Liệu pháp CBT tập trung vào điều này - cởi bỏ và giải thích quá trình suy nghĩ mang tính huỷ hoại. CBT thường nhìn vào cái “ở đây và ngay bây giờ”, hay còn gọi là chánh niệm, để tìm ra các thay đổi thiết thực giúp bạn cảm thấy khá hơn.

“Tôisửdụngthuốcchốngtrầmcảmvàthuốcchốngloạnthầnvàonăm 17tuổi,vàđiềunàycóảnhhưởngkinhkhủnglênsứckhoẻcủatôi.Cảm tưởngnhưtôiđãlạclốitrongsươngmùsuốtbaonhiêuthángngày.Sau khingưngdùngthuốc,tôiđượcđềnghịtrịliệuCBT.CBTthựcsựrấttuyệt, nógiúptôicólạisựtựtinvàgiảmnhẹnhữngcơnloâu.Tôiđãhọcđược cáchthựchànhkĩthuậtthởtrongCBTđểđiềukhiểnchúng.”

OLIVIA 20 MANCHESTER

Các dạng trị liệu khác tập trung vào việc xây dựng mối quan hệ an toàn với chuyên viên tham vấn để giúp bạn khám phá cảm xúc của bản thân và hiểu vì sao những cảm xúc đó phát triển theo thời gian.

Đôi lời về nhóm hỗ trợ. Một vài người rất sợ tham gia vào một nhóm trị liệu. Họ thấy lo lắng về những gì người khác trong nhóm nghĩ về mình, hoặc cảm thấy nhóm không tập trung vào điều họ cần.

Tuy nhiên, các nhóm hỗ trợ có thể siêu hữu ích vì bạn sẽ được gặp những người đồng cảnh ngộ (giúp bạn thấy bớt có đơn hay bị cô lập), và bạn có thể học hỏi những phương pháp có ích với họ. Ngoài ra, những thành viên khác có lẽ cũng từng lo lắng khi mới bắt đầu, họ hiểu rằng làm người mới thì ngại ngùng thế nào, vì thế họ sẽ cực kì thân thiện!

THUỐC MEN

Trong một vài trường hợp, bác sĩ đa khoa hoặc bác sĩ tâm thần sẽ kê toa cho bạn. Sau đây là các loại thuốc phổ biến bạn có thể đã từng nghe qua:

Thuốc chống trầm cảm: Thuốc chống trầm cảm thuộc nhóm chất “chất đặc hiệu ức chế tái hấp thu serotonin” (selective serotonin reuptake inhibitors - SSRIs). Thuốc có tác dụng làm tăng lượng serotonin trong não. Các nhãn thuốc thường thấy là Prozac và Citalopram. Đôi khi các bác sĩ kê SSRI để điều trị lo âu. Người bệnh mắc trầm cảm hoặc lo âu có thể sử dụng SSRI lâu hơn các dạng thuốc khác do chúng không gây nghiện.

Benzodiazepine: Bạn có thể đã nghe thấy Valium (diazepam) hoặc Xanax (alprazolam). Bác sĩ thường kê những loại thuốc giảm lo âu này trong thời gian ngắn vì chúng có thể gây nghiện.

Thuốc ngủ: Hoạt động giống như benzodiazepine, chỉ nên dùng trong khoảng thời gian ngắn. Những nhãn thuốc thông dụng là Zopiclone, Zaleplon và Zolpidem. Bạn có thể dùng những loại thuốc có sẵn trên kệ như Nytol một cách ngắn hạn, nhưng nên tham khảo bác sĩ đa khoa về việc sử dụng liên tục.

Thuốc chống loạn thần: Trong trị liệu, loại thuốc này (có chứa chất risperidone và arapiprazole) có tác dụng giảm thiểu ảo giác và ảo tưởng, hoặc để giảm cường độ mãnh liệt của cảm xúc.

Thuốc ổn định tâm trạng: Những nhãn thuốc phổ biến có chứa chất lithium, giúp điều hoà các pha thay đổi tâm trạng đột ngột.

Các loại thuốc có sẵn trên kệ: Một vài người sử dụng các loại thuốc như St John’s-wort (chiết xuất từ những loài thực vật thuộc chi Ban), 5-HTP hay Kalms mà không cần kê đơn. Chúng có thể tương tác với các loại thuốc khác, vì thế bạn nên tham vấn dược sĩ trước khi sử dụng chúng.

SỰ HỖ TRỢ TRONG TRƯỜNG HỌC

Đối với các bạn trẻ, có lẽ một chuyến viếng thăm bác sĩ đa khoa là không cần thiết khi bạn đã có những chuyên gia ở trường. Hầu như trường nào cũng có một y tá hoặc chuyên viên tham vấn.

Mặc dù các chuyên gia này không thể kê thuốc hay tiến hành một số trị liệu chuyên sâu như bác sĩ tâm thần hay chuyên viên tâm lí, hầu hết chúng ta không cần đến sự can thiệp chuyên sâu như vậy, nên họ đã có thể giúp bạn rất nhiều rồi.

Trong phần lớn trường hợp, họ sẽ đề nghị bạn nghỉ một vài tiết học, áp dụng phương pháp trị liệu bằng lời nói và cho bạn cơ hội trải lòng mình vào một đôi tai biết thông cảm và đầy khách quan.

Nhưng tôi cũng phải nhắc lại với bạn rằng, vì những lí do mà tôi đã nêu, họ sẽ không thể đảm bảo việc bảo mật thông tin. Và giống như với các bác sĩ hay chuyên gia trị liệu khác, nếu có sự mâu thuẫn trong tính cách của hai người, việc trao đổi sẽ không hiệu quả.

Đối với một vài bạn trẻ, một nhân viên công tác xã hội là điểm trung gian khác giữa họ và các kênh hỗ trợ chính thống Nhân viên công tác xã hội có thể hoạt động trong lĩnh vực bảo vệ.

“Ởtrườngtôicómộtchuyênviênthamvấntâmlí.Tôiđãgặpconngười tuyệtvờinàyhếtlầnnàytớilầnkháctừkhimới16tuổi.Thúthực,tôichưa baogiờthấyviệcnóichuyệnvềtìnhtrạngcủamình vớibạnbèhaygia đìnhlàđiềuhữuíchđốivớimình.”

CÁC QUỸ VÀ TỔ CHỨC TỪ THIỆN

Các tổ chức từ thiện rất tuyệt vời vì họ cung cấp tài liệu để các bạn trẻ có thể dễ dàng tiếp cận và tự giúp đỡ bản thân. Trang web Mind là một địa chỉ đặc biệt hữu ích. Trong một số trường hợp, kết quả từ sự giúp đỡ của các tổ chức từ thiện vượt khỏi dự đoán của những bằng chứng nghiên cứu. Họ giúp kết nối các bạn trẻ với những nguồn hỗ trợ cần thiết.

ALEX

ÁP LỰC NẶNG NỀ

Áp lực là một điều rất dễ hiểu. Dưới đây là một công thức toán học nho nhỏ về nó:

năng lực bản thân – yêu cầu của tình huống = mức độ căng thẳng

Ra vậy! Nếu bạn nghĩ mình đã được trang bị đầy đủ để đối diện với các yêu cầu của một tình huống cụ thể, bạn sẽ xử lí đưa nó. Tuy nhiên, nếu những đòi hỏi này đánh bật năng lực bạn có, bạn sẽ bắt đầu cảm thấy căng thẳng. Toán học thật tuyệt!

Đương nhiên là các sự kiện trong cuộc sống và năng lực của bạn (ví dụ: cục pin năng lượng của bạn còn bao nhiêu phần trăm) sẽ dao động, tức là khi bạn đang cảm thấy căng thẳng thì những điều bình thường mà bạn nghĩ không hề hấn gì với mình sẽ khiến bạn áp lực thêm. Trở trêu thay, việc viết điều này đang làm tôi cảm thấy căng thẳng bởi vì tôi sắp phải đi quảng bá một cuốn sách khác! Bạn thấy vậy không?

A LÔ A LÔ ĐÂY LÀ TIẾN SĨ OLIVIA. . .

Căng thẳng là một phản ứng bình thường. Không có cảm giác căng thẳng, một vài người trong chúng ta có thể sẽ chẳng hoàn thành được việc gì. Tuy nhiên, nếu cảm thấy căng thẳng thường xuyên hoặc căng thẳng về rất nhiều thứ cùng một lúc bạn sẽ thấy lo lắng và dẫn đến mất kiểm soát.

Như tiến sĩ Olivia đã nói, một chút căng thẳng có thể là điều tốt – nó khiến ta rời khỏi chiếc giường thân yêu, khiến ta đến nơi đúng giờ và thúc đẩy ta tiến lên. Bất kì thử thách nào cũng nên đi kèm với một chút căng thẳng, còn không thì nó sẽ chẳng thể là một thử thách được, phải không nào? Trừ khi bạn muốn sống một cuộc sống cực kì, cực kì hạn chế, còn không tôi e rằng bạn sẽ luôn phải chào đón một chút căng thẳng đến với thế giới của mình. Cảm giác căng thẳng không hề dễ chịu, nhưng tôi chắc chắn rằng chẳng ai nói sự căng thẳng sẽ dễ chịu tuyệt đối đâu.

Một phiên bản đã được sửa đổi của Thước đo Căng thẳng Holmes và Rahe đã liệt kê ra những sự kiện căng thẳng nhất trong cuộc đời của những-aikhông-phải-là-người-lớn, bao gồm:

1. Sự ra đi của bố mẹ/anh chị em ruột

2. Có thai ngoài ý muốn/phá thai

3. Kết hôn (thật lòng thì tôi không hiểu tại sao tụi trẻ lại kết hôn)

4. Bố mẹ li hôn

5. Sự biến dạng về thể chất

6. Bố hoặc mẹ phải ngồi tù

7. Vấn đề trong các hội nhóm

8. Phát hiện ra bạn được nhận nuôi nghi với

9. Sự ra đi của một người bạn

10. Bố mẹ tái hôn

Mỗi sự kiện trên được gắn với một mốc “thay đổi cuộc đời”, dựa trên mức độ ảnh hưởng của nó tới cuộc sống của một cá thể và khả năng dẫn tới các căn bệnh về tâm lí hay thể chất. Đây rõ ràng là những điều lớn lao, và đầy đau khổ (ừm, các bạn có thể bỏ qua vụ kết hôn) và tôi không hề ngạc nhiên khi thấy chúng đứng đầu danh sách.

Nhưng ngạc nhiên hơn, nằm ngay sau top 10 là sự thất bại trong học tập, hẹn hò, việc không vào được trường đại học bạn ưa thích, và thậm chí còn đáng ngạc nhiên hơn, sự THÀNH CÔNG trong học tập. Chúng ta cũng nên nhớ rằng căng thẳng là một trải nghiệm cá nhân, vậy nên chuyến đi chơi của một người đến công viên giải trí (mạo hiểm) Thorpe có thể sẽ trở thành một cơn ác mộng có thật đối với người khác.

Túm lại, chúng ta đều sẽ phải đối diện với các tình huống đầy căng thẳng và chỉ phản ứng của ta đối với chúng là có thể thay đổi mà thôi.

ÁP LỰC TRÔNG NHƯ THẾ NÀO?

Nếu một người bị căng thẳng kéo dài, áp lực có thể biểu lộ theo nhiều cách khác nhau, ví dụ như:

Ăn nhiều hoặc ít hơn.

Ngủ quá nhiều hoặc quá ít.

Tự cô lập bản thân mình.

Trì hoãn hoặc chối bỏ trách nhiệm.

Sử dụng các chất có cồn, thuốc lá hoặc chất gây nghiện để thư giãn.

Thói quen khi lo lắng (ví dụ: cắn móng tay, đi đi lại lại,...)

Nhói và đau.

Tiêu chảy hoặc táo bón.

Tiểu nhiều. Khó tiêu.

Sự thay đổi về lượng đường trong máu. Buồn nôn. Choáng váng. Tức ngực, tim đập nhanh.

Suy giảm ham muốn tình dục.

Thường xuyên lạnh người.

Chu kỳ kinh nguyệt không đều.

Dễ thay đổi cảm xúc.

Cáu gắt và nóng tính.

Bối rối, không thể thư giãn.

Cảm thấy bị ngợp.

Cảm thấy cô đơn và bị cô lập.

Trầm cảm. Buồn bã.

Các vấn đề về trí nhớ.

Thiếu hụt khả năng tập trung.

Đưa ra các quyết định không được sáng suốt.

Những suy nghĩ tiêu cực. Bồn chồn.

Thường xuyên lo âu.

Aldwin, 2007.

Seligman, 1990.

Seligman, 1975.

Carlson & Heth, 2007.

Đừng để ai nói với bạn điều này, đừng bao giờ. Khi chúng ta dậy thì, cơ thể – bao gồm cả những hóa chất trong não – đang ở trong một trạng thái tuôn trào CHƯA TỪNG THẤY TRƯỚC ĐÓ. Một ngày hội âm nhạc rực rỡ trong bộ não và tất cả các hóa chất đều được mời tham dự. Hơn nữa, đây còn là giai đoạn cạnh tranh học tập điên cuồng, nếu đặt cạnh thì Đấu trường sinh tử trông còn dễ chịu và tự do chán. Những năm tháng vị thành niên là khi miếng vải che mắt rơi xuống và bạn nhìn thấy thế giới thực sự quanh mình. Bong bóng bảo vệ mà bố mẹ tạo ra cho bạn sẽ vỡ, và bạn chỉ còn lại mỗi mình mà thôi.

Bạn phải hiểu rõ rằng đây là một khoảng thời gian đầy căng thẳng.

CON/ CHÁU THÌ CÓ GÌ ĐÁNG ĐỂ PHẢI LO NGHĨ CHỨ? CON/CHÁU CHỈ LÀ MỘT ĐỨA TRẺ MÀ THÔI!

SỰ CĂNG THẲNG TRONG HỌC TẬP

“TôiđãtrảiquanhữngcơnloâunghiêmtrọngkhichuẩnbịchokìthiA levels.Tôicựckìlolắngvềkếtquảcủamìnhởtrường.Lúcđótôiđãdốc hếtsứcvàthựcsựcốgắngđảmbảođiểmsố,nhưngbâygiờnhìnlại, tôinhậnthấylídothựcsựkhiếnmìnhloâulàdosợlàmngườikhácthất vọng.Tôicảmgiácmìnhphảihọcthậtgiỏi,vàmọithứsẽtrôngrấttệ hạinếutôikhônglàmbàitốt,điềunàygâyáplựcrấtlớntớitôi.Khimột bàikiểmtrasắpđếngần,tôimuốntrốnchạyvàkhôngngủđược,thậm chícòndậylúcbagiờsángdọndẹpphòngngủchỉđểcóđượccảmgiác kiểmsoátbảnthân.Thỉnhthoảngtôisẽrấtlolắngnếuphảiđihọchoặc làmbàitậpvềnhàcủamônmàmìnhkhônggiỏi.Tôicảmthấybuồnnôn vàốmyếu.Dẫuvậytôivẫncốépbảnthânmìnhchịuđựngnhữngđiềuấy. Tôigặprắcrốivớigiáoviênvìkhôngthểchịuđựngđượcviệcnộpchohọ mộtbàilàmthiếuhoànhảo,vìvậytôihay“quên”mấthạnnộpbài.Không maylà,tôikhônghềmuốnđượcgiúpđỡ,bởitôicảmthấylàmvậysẽbị coilàthấtbại.Tôicảmthấymìnhhoàntoànbịmắckẹtvàvôdụng”.

KATE ESSEX

Như Kate vừa mô tả, trường học là một cơn ác mộng bởi theo luật pháp, tất cả các bạn trẻ đều phải đi học – vậy nên về mặt nào đó bạn đang bị mắc kẹt. Nếu nhìn lại danh sách những sự kiện căng thẳng trong cuộc sống, bạn sẽ thấy rằng việc bạn học giỏi hay không không quan trọng – bởi trường học vốn đã là một nơi đầy căng thẳng.

Tôi cho rằng một phần của sự căng thẳng trong trường học là cố ý. Tôi sẽ nói cho bạn biết điều còn căng thẳng hơn trường học: công việc. Rất nhiều yếu tố trong trường học như hạn nộp bài, yêu cầu phải đúng giờ, các bài thuyết trình và kĩ năng quản lí thời gian- được thiết kế để bạn sẵn sàng đối diện với sự căng thẳng sẽ gặp khi trưởng thành. Như chúng tôi đã nói, sự căng thẳng là một phần của sự sống. Bạn cần phải làm quen dần với nó. Nhưng thỉnh thoảng, nếu sự căng thẳng kéo dài và trở nên nặng nề, chúng sẽ khiến cho chúng ta cảm thấy KHỐN KHỔ.

Những lo lắng thường gặp khi đi học là:

Kết quả thi cử.

Thất bại trong học tập/điểm kém.

Làm bố mẹ/giáo viên thất vọng.

Không vào được ngôi trường mơ ước.

Thi trượt và phải làm thu ngân tại cửa hàng đồng giá 10k bởi việc tính toán tiền trả lại khi làm việc cho của hàng đồng giá 9k là quá khó khăn.

Okay, ý cuối thì tôi không hoàn toàn nghiêm túc cho lắm, nhưng lí do chính cho tất cả những điều trên chính là nỗi sợ hãi rằng ta sẽ giới hạn các cơ hội của bản thân nếu tốt nghiệp với những điểm số thiếu lung linh.

Thật là nhảm nhí. ĐÚNG, thành công trong học tập sẽ mở ra cho bạn nhiều cơ hội và các lựa chọn, nhưng chúng không phải là tất cả. Ngày càng có nhiều ngành nghề và ngành công nghiệp bài trừ sự thành công rập khuôn trong học tập, thay vào đó nhấn mạnh rằng họ tìm kiếm những người hăng hái, có sức sáng tạo và khả năng giải quyết vấn đề nhanh gọn.

Tôi cho rằng khoảng hơn một nửa những điều mình đạt được đều đến từ cách ứng xử tốt, sự khéo léo và khả năng ăn nói có duyên. Tôi có được những kĩ năng ấy từ bà của tôi, chứ không phải từ trường học. Đúng vậy, quan trọng nhất là những “kĩ năng mềm” - phép lịch sự, khả năng quản lý thời gian, kĩ năng giao tiếp và sự nỗ lực.

Bạn hẳn đã biết mình có thể thi lại các bài kiểm tra và đậu đại học thông qua hình thức bù trừ. Nhưng sau đây là một bí mật mà không ai nói với bạn: ở thời đại này có rất nhiều người có bằng đại học, vậy nên không thể dùng nó làm lợi thế nữa rồi. Trong nhiều trường hợp, việc bạn đỗ vào đâu và bạn học gì cũng chẳng quan trọng lắm.

Cá nhân tôi chẳng hạn, hồi xưa tôi theo đuổi tấm bằng Tâm lí học vì KHÔNG HỀ BIẾT mình muốn làm gì trong tương lai. Tại sao tôi lại phải biết chứ? Tôi mới chỉ 17 tuổi nhưng đã bị yêu cầu phải đưa ra những quyết định mang tính định hướng cuộc sống sau này. Mọi người thực sự nghĩ gì khi cho rằng việc đưa ra quyết định ngành nghề ở tuổi 17 là một ý tưởng hay?

Đến 21 tuổi, tôi lại quyết định rằng việc dạy học trông có vẻ là một ngành nghề hay ho, vì vậy tôi đã hoàn thành một khoá Thạc sĩ Sư phạm. ĐỂ RỒI TÁM NĂM SAU ĐÓ, tôi lại nhận ra mình thực sự muốn làm là viết sách. KHÔNG HỀ có thước đo thời gian nào cho việc tìm ra bạn muốn trở thành ai hay làm gì. Đừng vội vàng. Bạn có rất nhiều thời gian.

“TôicoitấtcảnhữngđiểmnàodướiAlàkhôngthểchấpnhậnđược.Mặc chobốmẹluônủnghộvàtựhào,tôivẫnthấynhữngthànhtựucủamình là“chỉnhưmongđợi”.Nếukếtquảmứctạmđược,thìtrongtâmtrímình, tôiđãthấtbại.”

ẨN DANH 22 CARDIFF

Vậy còn bố mẹ và giáo viên của bạn thì sao? Bố mẹ tất nhiên sẽ muốn bạn học tốt, nhưng họ cũng muốn bạn được hạnh phúc và có một cuộc sống cân bằng. Nếu biết rằng những áp lực họ bắt bạn phải chịu ảnh hưởng đến cả thể chất lẫn tinh thần thì bố mẹ sẽ không đời nào muốn ép buộc bạn thêm nữa. Bạn cần phải trò chuyện với bố mẹ. Họ không đọc được suy nghĩ của bạn đâu. Giáo viên cũng vậy. Đa số giáo viên đều quan tâm thật lòng đến những đứa trẻ và họ muốn học sinh được phát triển hết tiềm năng của bản thân. Tuy nhiên, bạn cần phải biết rằng có những tiêu chuẩn đánh giá giáo viên và trường học. Thực tế là lương tháng của HỌ phụ thuộc một phần vào kết quả học tập của BẠN. Đây là một bộ máy do chính trị điều khiển, nó tối giản học sinh thành điểm số và thành tích và chẳng ai được lợi cả. Theo quan điểm của tôi, những chính trị gia, trong lúc cố gắng tuyệt vọng để nâng cao các tiêu chuẩn, đã không nhận ra tâm lí của lũ trẻ chỉ có thể chịu đựng được đến một ngưỡng nào đó mà thôi. Nghe này: sức khoẻ của bạn quan trọng hơn điểm số. Luôn luôn là vậy.

THÀNH CÔNG TRONG HỌC TẬP

MẸO CHO VIỆC ÔN TẬP HIỆU QUẢ

Bộ não con người chỉ có thể tập trung được khoảng 20 phút, vậy nên việc nhìn chằm chằm vào một mảnh giấy trong nhiều tiếng đồng hồ sẽ không giúp bạn học được thứ gì hết. Hãy nghĩ giải lao hoặc tạm thời thay đổi đối tượng tập trung sau mỗi nửa tiếng.

Cố gắng theo sát thời gian biểu của bạn, nhưng KHÔNG NÊN cảm thấy tồi tệ khi mọi việc diễn ra không như ý. Nếu bạn muốn nghỉ ngơi một tối, thì cứ việc nghỉ thôi.

Vạch ra thời gian biểu hợp lí cho việc ôn tập. Bạn sẽ có cơ hội sử dụng những món đồ dùng học tập xịn xò và phân chia được khối lượng bài vở thành nhiều phần nhỏ, dễ xơi hơn. Học từ hai đến ba tiếng rưỡi mỗi tối trong vòng ba tháng hiệu quả hơn việc học sáu tiếng mỗi ngày vào một tuần cuối trước khi thi.

Thiết lập phương pháp ôn tập thích hợp - thử từng cách sau cho đến khi bạn tìm được phương pháp phù hợp nhất.

Đọc

Thu âm các đoạn ghi chép rồi nghe đi nghe lại

Chép lại vở ghi đến khi bạn đã thuộc bài

Tự làm các câu đố nhỏ rồi nhờ bạn bè hoặc gia đình kiểm tra

Kết hợp những điều trên

Hãy chắc chắn rằng bạn ăn uống đầy đủ, ngủ đẫy giấc, chịu khó ra ngoài hít thở và tập thể dục.

ĐỪNG BAO GIỜ nhồi nhét quá nhiều kiến thức trước khi thi. Nếu bạn đã không biết những kiến thức đấy lúc trước, bây giờ cũng chẳng học nổi đâu. Hãy bước vào kì thi với tâm thế thoải mái, khi đã tắm rửa sạch sẽ và ăn bữa sáng nhẹ.

Sau khi thi, rất nhiều người cảm thấy việc ở lại tra bài là vô cùng căng thẳng. Bạn không thể THAY ĐỔI được gì về bài làm của mình nữa, vậy nên tốt nhất là cứ rời khỏi phòng thi thôi.

Sau đây là một thời gian biểu ôn tập hợp lí để giúp bạn vượt qua ngay cả những kì thi cử khó khăn nhất. Scan hoặc sao chép lại và ghi những môn học của bạn vào.

Lưu ý: Thứ Bảy không NHẤT THIẾT phải là ngày nghỉ CỦA BẠN, đấy chỉ là ngày nghỉ tôi chọn. Mỗi ô tương ứng với 30 phút học bài- hãy nhớ rằng, bạn không thể tập trung được lâu hơn thế. Vào ngày cuối tuần hoặc trong kì nghỉ, bạn có thể sử dụng thời gian biểu này vào các buổi sáng hoặc buổi chiều, hoặc chia nhỏ các ô ra. Bạn có thể làm bất cứ thứ gì tùy thích vào thời gian nghỉ. Tôi của ngày xưa sẽ làm một tách trà và xem MỘT tập phim The Powerpuff Girls. Bất kẻ sở thích của bạn là gì, tôi khuyên bạn nên đứng dậy, đi lại, tốt nhất là hít thở không khí trong lành và vệ sinh cá nhân để có thể sẵn sàng bắt đầu học.

CÁC VẤN ĐỀ VỀ TÌNH BAN

“Tôiphảichậtvậtchịuđựngviệclàmbạnvớinhữngngườikhiếntôi cảmthấymìnhchẳnglàgì.Đâykhôngphảilàmộtvấnđềthườnggặp, nhưngthỉnhthoảnghọnóivớitôinhữnglờinhậnxétnhư:“Cáimụn trênmácậutrôngnhưchuẩnbịnhảyxổvàotớđếnnơi.“Điềunày khiếntôicảmthấythậttồitệ.”

CHARLOTTE 17 NA UY

Tôi không ngạc nhiên lắm khi thấy các vấn đề về hội nhóm lại nằm trong bảng thống kê các sự kiện căng thẳng (ở vị trí số bảy). Đi kèm các áp lực từ việc học hành tại trường là một loạt những lo lắng trong đời sống xã hội. Tôi nghĩ đa số các vấn đề đều bắt nguồn từ việc có quá nhiều người trẻ tuổi cùng ở với nhau trong một khoảng không gian giới hạn. Cứ thử đặt hai chiếc máy quay trong bất cứ lớp học nào và về cơ bản, bạn sẽ thu được chương trình Người giấu mặt(1)

Sự cạnh tranh là rất lớn. Các bạn đang thi đua nhau để giành lấy sự quan tâm của giáo viên, của một bạn nam hoặc bạn nữ nào đó. Dù con người là loài vật có tập tính xã hội, tôi không chắc rằng việc dồn nhiều người vào một khoảng không gian nhỏ hẹp là điều tốt – hãy nhìn vào những nơi có tổ chức giống nhà tù mà xem – hệ thống phân cấp và sự thù địch chắc chắn sẽ hình thành.

Sau khoảng thời gian làm giáo viên, tôi có thể nói với bạn rằng những cấu trúc trên rất phức tạp, đầy quyền lực và có tính huỷ diệt. Đối với những nhóm học sinh nam, hệ thống ấy cực kì đơn giản: ai khoẻ nhất sẽ lấn át những bạn còn lại. Việc than thờ hay bày mưu tính kế chẳng có ích gì đâu dẫu đừng nghĩ rằng những đặc điểm này là đặc trưng ở các bạn nữ. Tình bạn giữa các học sinh nữ thường phức tạp hơn, dựa trên trải nghiệm của chính tôi. Thay vì sức mạnh thể chất, hội nhóm học sinh nữ đầy rẫy các cuộc đấu trí, nơi mà các phe tranh giành nhau từng con tốt, hoặc trao đổi đồ vật hay các chàng trai. Các bạn nữ có thể thấy giá trị “cổ phiếu xã hội” của mình tăng vọt lên hoặc rớt thảm hại, và điều này có thể khiến cho cuộc sống của họ cực kì căng thẳng.

Gọi những điều trên là “các vấn đề về tình bạn” đã giảm đi đáng kể độ nghiêm trọng của một nguyên nhân chủ yếu gây ra căng thẳng. Ở tuổi vị thành niên, ta thường hay bỏ qua tầm quan trọng của gia đình, mà lại tập trung hơn vào những vấn đề giũa bạn bè và các mối quan hệ.

(1) Big Brother House: chương trình truyền hình thực tế nơi các thí sinh bị giam lỏng tại một ngôi nhà và mọi hoạt động đều bị giám sát qua máy quay – ND.

Chẳng phương án nào có thể dễ dàng khắc phục hậu quả hoặc sự căng thẳng mà vấn đề trong các nhóm bạn gây ra. Tôi thì cho rằng: những người này không thể SỞ HỮU người kia, ấy vậy nhưng trong tình bạn thì SỰ SỞ HỮU thường là một vấn đề rắc rối- “Cậu là bạn CỦA TỚ, không phải NÓ!”, kiểu như vậy đấy. Những người bạn sẽ đến và đi. Cốt truyện có hậu phổ biến trong phim hay tiểu thuyết mà bạn hay xem sẽ không diễn ra đâu, vì thực tế rất phũ phàng. Một vài tình bạn tiêu cực đến mức độc hại, và không ai được phép làm tổn hại đến sức khoẻ của bạn. Sau đây là một sự thật nữa: bạn sẽ có những người bạn mới.

Thật sự đấy! Bạn chắc chắn sẽ có! Bởi trong quá trình con người thay đổi và trưởng thành, ta luôn tìm kiếm những người có chung sở thích và ngoại hình giống mình. Qua những ngày tháng vị thành niên và khi bạn bước vào tuổi hai mươi, nhiều người chắc chắn sẽ đến và đi, và đó, như họ thường hay nói, là cuộc sống. Vậy nên, đừng ngần ngại nếu muốn thoát khỏi một hội nhóm gây tổn hại đến bạn. Người duy nhất mà bạn có thể kiểm soát chính là bản thân mình. Hãy luôn vui vẻ, thân thiện và quan trọng nhất, hãy là một người TỐT BỤNG. Làm những điều trên và bạn sẽ trở thành một người bạn tuyệt vời, thu hút được những người bạn MỚI, cũng vui vẻ, thân thiện và tốt bụng. Đừng để sự độc hại ảnh hưởng tới bạn. Đó là TẤT CẢ những gì bạn có thể làm.

BẮT NAT

Hình mẫu về một đứa học sinh cá biệt, đầu cạo trọc, hay nhảy xổ ra từ buồng vệ sinh ngào ngạt mùi khói thuốc để nhăm nhe ấn đầu bạn xuống bồn cầu có vẻ chỉ là chuyện hoang đường. Đa số các vấn đề bắt nạt thường có xu hướng hình thành trong các mối quan hệ bạn bè (như đã nói ở trên). Những tình huống bắt nạt rất phức tạp, bởi không ai là hoàn toàn vô can. Trong một ngày bất kì, một người có thể vừa là nạn nhân vừa là kẻ bắt nạt trong những tình huống khác nhau: xúc phạm bằng lời nói, tác động thể chất, kích đểu hoặc là nói xấu.

BẮT NẠT PHẢI BAO GỒM BA YẾU TỐ SAU:

Sự cố tình: Những vụ bắt nạt đều phải là cố ý. Tai nạn không tính là bắt nạt. Tính liên tục: Điều này phải diễn ra thường xuyên. Nếu thỉnh thoảng có người tấn công bạn – bằng lời nói hoặc bằng hành động – dĩ nhiên bạn cần báo cáo lại sự cố với một ai đón(giáo viên chẳng hạn), nhưng trường hợp này vẫn chưa tính là bắt nạt. Bắt nạt chỉ diễn ra khi bạn luôn là mục tiêu.

Quyền lực: Luôn có sự mất cân bằng về quyền lực trong một mối quan hệ. Sẽ rất khó để một cá nhân “bắt nạt” cả một nhóm người. Và cũng khó (tuy không phải là không thể) để học sinh năm nhất bắt nạt học sinh năm cuối. Tuy nhiên, hãy thử tưởng tượng một nhóm học sinh năm nhất trêu chọc một học sinh năm cuối đang đau buồn và xấu hổ về cân nặng của mình. Lúc này cán cân quyền lực đã đổi chiều và đây CHÍNH LÀ sự bắt nạt.

Dù cho rằng mình đang bị bắt nạt, bạn không nhất thiết phải trở thành nạn nhân. Hay hành động – bởi bạn chẳng làm gì sai cả. Tôi có thể dễ dàng khuyên bạn “hãy kể với một ai đó”, nhưng tôi cũng phải nhấn mạnh rằng mình đa từng nghĩ “nếu cứ im lặng thì bọn nó cũng buông tha mình thôi”, và bạn biết không? Còn lâu nhé. Bằng việc giữ im lặng, bạn trao cho đối phương toàn bộ quyền lực. Bạn đồng loã với tư tưởng “điều này sẽ là bí mật giữa chúng ta”. Nhưng nếu bạn kể với ai đó (đặc biệt là một người có quyền), thì ngay cả một người bạn cũng có thể dang tay giúp đỡ và cùng bạn tước đi quyền lực từ tay đối phương.

Tôi nghĩ rằng điều quan trọng nhất là thu thập các bằng chứng. Bạn có nhỏ chúng ta đã nói về việc bắt nạt có tính liên tục không? Hãy trình bày các bằng chứng thật rõ ràng dựa theo mẫu dưới đây. Bạn có thể scan hoặc chép lại nó. Hãy đưa những thông tin này cho giáo viên hoặc chuyên viên tham vấn trường học. Họ sẽ thấy những bằng chứng rõ ràng như vậy rất khó để làm ngơ. Ngoài ra, việc ghi chép lại cũng giúp bạn hình dung sự việc rõ ràng hơn.

BẠN TRAI VÀ BẠN GÁI

Hẹn hò và chia tay cũng là một trong những sự kiện nằm trong bảng thống kê các sự kiện gây căng thẳng. Điều này đối với tôi là rất kì lạ, bởi điều mang đến niềm vui cho ta lại cũng là điều khiến ta đau khổ, và kết quả là những trái tim tan vỡ. Tình yêu đơn phương đã đủ tồi tệ rồi, nhưng kể cả khi bạn ĐƯỢC ai đó quan tâm, thì con đường dẫn đến tình yêu thật sự vẫn còn dài. Dù bạn đang ở giai đoạn đầu, giữa hay kể cả là cuối của một mối quan hệ, vẫn sẽ tồn tại những căng thẳng và khó khăn ở mọi ngã rẻ.

Trong những buổi đầu tiên, ta thường mất ngủ khi cố gắng suy nghĩ xem người ấy có thích lại ta không hoặc ta có thực sự thích họ không. Đây là một biểu hiện bình thường của quy trình hẹn hò. Các triệu chứng thường thấy bao gồm: đợi tin nhắn trong lo lắng và cố gắng đọc ra dấu hiệu ẩn sau những biểu tượng cảm xúc (emoji).

Tôi e rằng nếu bạn cảm thấy vụ hẹn hò này hết sức căng thẳng, thì đấy không phải là một mối quan hệ dành cho bạn. Sau đây là một sự thật: nếu như mối quan hệ ấy phù hợp với bạn, bạn sẽ cảm thấy thế. Shakespeare hẳn đã từng nói “quá trình dẫn đến tình yêu đích thực chẳng bao giờ suôn sẻ”, nhưng ông này có hơi hướng rối loạn nhân cách kịch tích. Sự thật là, một mối quan hệ phù hợp không cần phải trở thành một vở kịch ba màn kinh điển.

Nếu bạn đã ở trong mối quan hệ được một khoảng thời gian, sự gia tăng của cảm giác căng thẳng là mấu chốt quan trọng chỉ ra rằng bạn nên chấm dứt nó. Có phải bạn: kiểm soát điện thoại/ tin nhắn của đối phương hoặc ngược lại?

sợ rằng đối phương giấu giếm gì đó?

liên tục kiểm tra họ?

cãi nhau vật vã và tranh cái thường xuyên?

bạo hành về tâm lí hoặc thể chất với đối phương hoặc ngược lại?

Một mối quan hệ không lành mạnh sẽ gây ra rất nhiều áp lực, đều ảnh hưởng tồi tệ đến sức khoẻ của bạn. Không mối quan hệ nào xứng đang để bạn phải hy sinh sức khoẻ của mình cả. Không một mối quan hệ nào hết. Sự kết thúc của một mối quan hệ, dẫu cho bạn là người bị chia tay hoặc là người chia tay, đều có thể trở nên rất đau thương và đầy mất mát.

TÌNH DỤC

Tình dục có thể là một nguyên nhân gây ra áp lực chủ yếu. Không một ai, dù mất bao nhiêu thời gian nghiên cứu những bộ phim khiêu dâm, bẩm sinh đã là một chuyên gia về tình dục. Và dẫu bạn là tay mơ hay đã có kha khá kinh nghiệm, tình dục vẫn sẽ luôn khiến bạn đau đầu. Sự thật là, những bộ phim khiêu dâm chắc chắn sẽ lấp đầy tâm trí bạn với những quan niệm đầy sai lệch về tình dục.

Việc lo lắng về tình dục là điều khá bình thường đối với những người trẻ tuổi. Có một nghịch lí thế này: quan hệ tình dục quá ít sẽ khiến bạn căng thẳng (tại sao không ai muốn tôi vậy?); quan hệ tình dục quá nhiều cũng sẽ khiến bạn căng thẳng (mọi người nghĩ gì về tôi?). Bạn cũng nên lưu ý rằng mỗi chàng trai chỉ phải đối mặt với một trong hai điều trên.

Hi vọng rằng trường bạn có một chương trình giáo dục giới tính chuẩn xác để trả lời được hết tất cả thắc mắc của bạn về tình dục. Hi vọng rằng bạn cảm thấy hạnh phúc và tự tin về cơ thể của mình. Hi vọng bạn hiểu quan hệ tình dục có sự đồng thuận của đôi bên là một phần lành mạnh của các mối quan hệ. Hi vọng bạn hiểu rằng cả nam giới và nữ giới đều được phép thoải mái quan hệ tình dục có sự đồng thuận mà không cần lo sợ bị phán xét. Hi vọng bạn hiểu rằng tình dục không hề giống với những gì bạn nhìn thấy trong phim khiêu dâm. Hiểu được tất cả những điều trên sẽ dẫn tới một đời sống tình dục khôngcăng-thẳng. Nếu có thể khai thác tất cả thời gian mà mọi người dùng để lo lắng về tình dục như một nguồn năng lượng, chúng ta hẳn sẽ ngừng việc khoan dầu và khai thác khí ga ngay ngày mai.

“Khimới14tuổi,tôithamdựbuổitiệcđầutiêntrongđờimình,vàđó cũnglàlầnđầntiêntôithửuốngđồcócồn.Cuốicùngtôiđãxinđến mứckhôngnhớgìhết,vàquađêmvớimộtchàngtraihơntuổi.Lúcấytôi đangcómộtngườibạntraikhác.Cảtrườngpháthiệnrachuyện,vàtấtcả nhữngngườitôichưatừngquenbiếttrướcđóđãthinhauhét“ĐÔLĂNG LOÀN!”khitôibướcvềphíalớphọc.Lúcđầutôicứkhăngkhăngrằngai thựcsựbiếtmìnhsẽkhôngnghĩvềmìnhnhưthế,vậynêntôichẳngquan tâmđếnsuynghĩcủanhữngngườikhác.Nhưngdầndầntôibỏcuộcvà bắtđầunhìnnhậnmìnhđúngnhưnhữnggìhọđãnóivềtôi.”

LAURA 23 OTTAWA CANADA

Rõ ràng chuyện này cực kì sai trái. Đừng bao giờ sử dụng những từ như “điểm”, “đi”, “đồ lăng loàn” hoặc “gái làng chơi”. Vì dù dùng chúng với bất cứ ai, bạn cũng đang phân biệt giới sâu sắc, và điều này chủ yếu nói với tôi rằng bạn chỉ đang ghen tị vì không có nhiều người để ngủ cùng mà thôi.

LGBTQ*

“Tôiđãbịbắtnạt[vàkhôngthế]chấpnhậnđượcxuhướngtínhdụccủa mình,chủyếulàbởitôikhônghoàntoànhiểunóvàchẳngaikhiếntôi cảmthấymuốntâmsựvềnhữngvấnđềnày”

STEPHEN 24 ANH QUỐC

Ngoài căng thẳng tới từ việc hẹn hò thông thường, khoảng 5% số bạn trẻ trên khắp thế giới phải chịu thêm những áp lực khác. Đừng hiểu sai ý tôi, việc là đồng tính nữ, đồng tính nam, lưỡng tính, người chuyển giới hay các giới tính khác không phải lúc nào cũng là nguyên nhân gây ra căng thẳng. Đối với nhiều người, việc phát hiện ra giới tính thật của mình có thể là một quá trình khai sáng để tự khám phá bản thân.

Còn với những người còn lại, quá trình xác định và công khai này trong một khoảng thời gian dài, bản thân điều đó đã chưa giới tính thật đúng là cực kì căng thẳng. Họ phải giữ kín bí mật đựng nhiều áp lực. Nói dối để che giấu thân phận thật là một điều rất đỗi mệt mỏi.

Những người dị tính (straight) không bao giờ phải lo lắng về việc bố mẹ phản ứng tiêu cực với giới tính của mình. Họ không phải sợ bị đuổi khỏi nhà bởi xu hướng tính dục hoặc giới tính thực sự. Họ không phải sợ bị kì thị hay xâm hại vì là người đồng tính. Đây Là những mối lo ngại chính đáng, nhưng chúng cũng hiếm khi xảy. Đúng, một vài gia đình cần thời gian để đối mặt với xu hướng tính dục của con họ, nhưng hầu hết sẽ vượt qua được điều ấy dù sớm hay muộn. Điều khiến tôi rất buồn chính là những số liệu thống kê chỉ ra sự phổ biến của các vấn đề tâm lí giữa những người trẻ trong cộng đồng LGBTQ*. Một cuộc khảo sát năm 2014 do nhóm METRO (một nhóm ủng hộ cộng đồng LGBTQ*) thực hiện chỉ ra 42% số người trẻ trong cộng đồng LGBTQ* đã phải tìm đến sự trợ giúp về y tế cho bệnh trầm cảm hoặc lo âu, so với 29% những người trẻ dị tính. 52% số người trẻ thuộc cộng đồng LGBTQ* đã tự hại (so với 35% ở nhóm còn lại) và 44% đã có ý định tự tử (so với 26% ở nhóm còn lại). Một vài nghiên cứu khác cũng chỉ ra rằng có một sự tương phản rõ rệt giữa việc lạm dụng thuốc, tỉ lệ vô gia cư và những hành vi tình dục nguy hiểm ở những người LGBTQ* trẻ tuổi so với những người trẻ dị tính.

Tất cả những gì tôi rút ra được từ những số liệu thống kê trên là chúng phản ánh được NỖI SỢ HÃI mà những người trẻ thuộc cộng đồng LGBTQ* phải đối mặt. Mặc cho tinh thần lạc quan của nhiều người, phải hàng thập kỉ nữa xã hội mới chịu chấp nhận họ hoàn toàn. Cộng đồng LGBTQ* đã, đang và sẽ phải trải qua cảm giác lo sợ bị chối bỏ, bị bỏ rơi và bị cô lập. Tôi ước mình có đủ khả năng để nói với bạn rằng vì chúng ta không còn sống ở năm 1958 nữa, vậy nên không một người trẻ thuộc cộng đồng LGBTQ* nào phải sợ cảnh bị chối bỏ bởi những người họ thương yêu, nhưng điều này vẫn xảy ra.

Nghe này. Bất kì người trưởng thành thuộc cộng đồng LGBTQ* nào cũng đều đã từng là một đứa trẻ phải học cách sống chung với NỖI SỢ HÃI. Nỗi sợ đạt đến đỉnh điểm ngay thời khắc trước khi bạn công khai giới tính thật và sau đó, thật chậm rãi, nó sẽ vơi đi theo từng ngày. Điều này không có nghĩa là quá trình đó sẽ dễ dàng, không có nghĩa là sẽ chẳng có bất kì một vấn đề về tâm lí nào đang đợi chờ bạn phía trước, bởi vì, nói thật nhé, không ai tránh được chúng đâu- nhưng hãy kiên nhẫn. Một ngày nào đó bạn sẽ tự hỏi bản thân rằng: có quái gì mà hồi đó mình sợ đến vậy nhỉ? Tôi hứa đấy.

A LÔ A LÔ ĐÂY LÀ TIẾN SĨ OLIVIA.

Có thể việc tâm sự với ai đó khi đang phải đối mặt với một tình huống đầy căng thẳng sẽ giúp bạn có một góc nhìn khác hoặc cho bạn vài ý tưởng để đối phó với chúng. Bạn còn có thể viết ra tất cả những điều đang làm mình cảm thấy căng thẳng. Bạn có làm được gì để thay đổi chúng không? Nếu không thể, vậy bạn lo lắng cũng có ích gì đâu? Thay vì lo lắng, hãy nghĩ về một điều nhỏ có thể khiến cho mọi chuyện khác đi và viết nó ra. Cuối cùng, bạn nên lập một danh sách những điều mình có thể làm để kiểm soát sự căng thẳng của bản thân mình.

Việc tập trung vào những khía cạnh khác của cuộc đời bạn cũng rất hữu ích. Mức độ căng thẳng phụ thuộc vào cường độ tập thể dục, số giờ ngủ và chế độ ăn uống.

Tôi đã viết một tác phẩm rất hữu ích lấy tựa đề Cuốn sách này đồng tính (This Book is Gay) để nói về những mối bận tâm xoay quanh việc công khai giới tính thật. Nhưng vì bạn đang đọc Cẩn trọng cái đầu, tôi xin đảm bảo với bạn rằng việc công khai giới tính là cách tốt nhất để giảm bớt áp lực – tuy điều đó cũng có thể dẫn đến nhiều áp lực khác khi bạn bắt đầu hẹn hò! Đối với nhiều người, việc “công khai” bản thân cũng giống như xé đi miếng băng dán y tế: đau phát ớn, nhưng hết đau cũng khá nhanh. Bạn cứ yên tâm, những áp lực xoay quanh danh tính của bạn chỉ là tạm thời mà thôi, và mọi chuyện dù tệ đến đâu rồi cũng sẽ thay đổi theo chiều hướng tích cực hơn.

HƠN CẢ LO LẮNG

Lo lắng, dù ta có thích nó hay không (gợi ý: CHẲNG AI THÍCH CẢM GIÁC

LO LẮNG CẢ), là một phần của cuộc đời. Các lớp học lái xe, việc phải tới sân bay đúng giờ, những buổi hẹn hò, khoảng thời gian trước kì thi – nếu những điều này KHÔNG làm bạn hồi hộp, tôi thật sự rất muốn biết bạn làm cách nào để vượt qua chúng.

Tôi hi vọng bạn sẽ yên tâm đôi chút khi biết rằng TẤT CẢ MỌI NGƯỜI đều cảm thấy như sắp chết tới nơi trước buổi sát hạch lái xe. Bạn muốn bớt căng thẳng? HÃY PHA TRÒ VỀ NÓ NÀO. Tiếng cười LÀ liều thuốc tốt nhất (chỉ sau SSRI, dĩ nhiên).

Thế nhưng Lo Âu (Với chữ L và chữ Â viết hoa, chứ không phải từ “lo lắng” cũ rích thông thường) đang ngày càng trở nên phổ biến ở những người trẻ. Cùng trầm cảm, lo âu là một trong những vấn đề về sức khỏe tâm thần thường thấy nhất. Nhưng chúng ta phải làm rõ: cảm giác lo lắng trước kì thi hoặc khi làm quen với bạn mới KHÔNG PHẢI là lo âu. Lo âu đang dần trở nên khá thời thượng, dù tôi không hiểu vì sao. Tôi đảm bảo với bạn rằng những cơn lo âu gớm ghiếc mà tôi đã từng trải nghiệm là thứ mà tôi còn chẳng dám ước sẽ xảy ra ngay cả với những kẻ thù tồi tệ nhất của mình. Tất cả chúng ta đều có lúc lo lắng, tất cả chúng ta sẽ đều trải nghiệm một mức độ lo âu nho nhỏ, nhưng ở giai đoạn nào thì nó trở thành những CƠN LO ÂU?

A LÔ A LÔ ĐÂY LÀ TIẾN SĨ OLIVIA...

Lo âu là dấu hiệu của sự sợ hãi. Người ta có thể cảm thấy lo âu vì đủ mọi loại tình huống, suy nghĩ hay sự vật – chó hay nhện chẳng hạn.

Cảm giác lo lắng về thứ gì đó là điều bình thường – ai lại không bồn chồn trước khi làm bài kiểm tra cơ chứ? – nhưng khi lo âu trở nên trầm trọng hoặc kéo dài, nó sẽ bắt đầu ảnh hưởng tới cuộc sống thường ngày. Đây là lúc lo âu trở thành một vấn đề cần phải giải quyết. Khi chúng ta cảm thấy lo âu, cơ thể cảm nhận được mối đe doạ và liền tiết ra hormone adrenaline. Nó thôi thúc cơ thể hoặc là chuồn thật nhanh, hoặc là dồn sức để chuẩn bị cho mối đe doạ nếm mùi cay đắng. Phản ứng này có tên là “chiến đấu hay trốn chạy”. Tuy nhiên, vì tôi và bạn chẳng phải người hùng hay thợ săn ma cà rồng, chúng ta không thật sự cần một lượng lớn adrenaline. Lượng adrenaline dư thừa trong cơ thể sẽ khiến ta cảm thấy rất kì quái, trừ khi ta biết cách kiểm soát chúng.

CHẠY”

THỞ GẤP

CHỘT BỤNG

ĐỔ MỒ HÔI TAY CẦN GHÉ WC

Những hiệu ứng cơ thể do adrenaline gây ra bao gồm: tim đập nhanh, thở gấp, đổ mồ hôi tay, chột bụng hoặc cần vào nhà vệ sinh khẩn cấp.

“Suốtmấynămcấphaitôilúcnàocũngcảmthấybuồnnôn,cảmgiácnhư sắpngấtvàbồnchồntrướckhitớitrường.”

KITTY 20 LIVERPOOL

Có những mánh khoé khá hiệu quả mà chúng ta đều có thể áp dụng để giảm thiểu lo âu. Mục tiêu của chúng là khiến cho người ta dễ dàng đương đầu với mối lo hơn. Bạn có thể tìm thấy nhiều phương pháp khác trên mạng hoặc qua trị liệu, nhưng dưới đây là một mánh khá đơn giản:

THỬ NHÉ:

Nằm xuống và đặt hai tay lên bụng.

Nhắm mắt lại.

Hít vào từ từ trong khi đếm từ 1 đến 5.

Ngưng thở trong vòng 2 giây.

Thở ra từ từ trong khoảng 5 giây.

Lặp lại vài lần cho đến khi bạn đã cảm thấy bình tĩnh hơn.

TIM ĐẬP NHANH

TUÔN TRÀO

NHỮNG DANG RỐI LOAN LO ÂU

ÁM ẢNH SỢ CỤ THỂ

Người ta có thể có ám ảnh sợ về bất cứ thứ gì. Chúng ta phảicẩn thận để tránh nhầm lẫn giữa việc “không phải fan của đám nhện” và Hội chứng ám ảnh sợ nhện (arachnophobia). Nỗi ám ảnh thật sự sẽ làm tê liệt và có thể gây ảnh hưởng rất lớn đến cuộc sống của người mắc phải.

“Tôivẫnluôncó“vấnđề”vớibệnhtật.Tôikinhhãikhibảnthânmìnhcó thểmắcbệnh,nhìnthấybệnhtậthaybịốm.Tôitừngnghĩrằngtấtcả nhữngcơnlolắngvàhoảngloạn–chảymồhôitay,nhữngýnghĩphilí, nhữngcơnđauđầu,đauvaivàđaugáyvìquácăngthẳng–làhoàntoàn bìnhthường,chotớikhichúngkhiếntôisuýtgặpnguyhiểmởchỗlàm việc.Đócũnglàlúctôibiếtrằngmìnhkhôngthểtiếptụcgiảvờrằng mọithứđềuổn.

Mọichuyệnbắtđầutừnhữngđiềurấtnhỏ:nếuemgáitôibịốm,tôi khôngthểởtrongphòngđểchămsócconbé.Vàrồitôikhôngdám xemtivi,nhìncácbứchìnhhaycácbộphimhoạthìnhvềđềtàiốmđau hoặcbệnhtật.Tôibắtđầurửatay–rấtnhiều.Tôingửivàkiểmtracốc chénnhiềulầnđểxemchúngcósạchsẽkhông.Tôinínthởkhiđiqua hànhlangcóphòngytếcủatrườngđểtránhviệchítphảivikhuẩn–ngaycảkhikhôngcóaibịốmgầnđó–vàlàmđiềutươngtựkhiđibộ quađámđồnghoặckhiởgầnmộtnhómngườibấtkì.Tôingừnguống rượukhiđichơibuổitối,vàluônrờihộpđêmhoặcquánrượuvìsợrằng aiđósẽđộtnhiênnônọetungtóenhưmộtvụnúilửaphuntrào.Tôi khôngthểăngàởnhàhàng,vànếucóănởnhàđinữathìtôicúngphải tựnấulấyhoặcquansátkhiaiđónấuvàrửasạchsẽbátđũasaukhiăn. Tôikhôngsửdụngdụngcụănuốngởcăngtinvàtựmangnhữngloại bátđũadùngmộtlầntheo.Tôiđãsốngsótnhưthế-vàmọichuyệndần trởnêntệhơn-trongkhoảng12nămtrướckhinỗisợvànhữnghànhvi đốiphóđặttôivàotìnhhuốngnguyhiểmvàtôiquyếtđịnhrằngmình phảilàmgìđóvềđiềunày.”

LOẠN LO ÂU XÃ HỘI

Đúng như cái tên của dạng rối loạn này , người mắc phải sẽ bắt đầu sợ hãi những tình huống xã hội nhất định. Đây không phải là việc “ngượng ngùng một chút khi gặp người lạ”, cho dù đó có thể là dấu hiệu ban đầu đối với một vài người mắc rối loạn lo âu xã hội. Thường thì một trải nghiệm tiêu cực có thể là nguyên nhân của lo lắng, sau đó biến thành nỗi sợ hãi, và rồi trở thành sự lo âu thường trực.

“Hồi18tuổi,tôiđãmắcmộtcarốiloạnloâuxãhộinghiêmtrọngmà khôngđượcchẩnđoán,dẫnđếnnhữngcơnhoảngloạnnặngkhitôivào đạihọc.Chúngtệtớimứctôikhôngthểnghĩvềviệcđếntrườnghoặc ngaycảthịtrấnấy–màbàntayhoặccánhtaykhôngrunbầnbậtvàtoàn thânthìcảmthấymệtmỏihếtsức.”

HEATHER 24 FIFE

Những vấn đề của tôi thật ra cũng là một loại của rối loạn lo âu xã hội. Tôi có thể thuyết trình trước 500 người ở một trung tâm hội nghị được chứ? Dĩ nhiên rồi! Tôi có thích đi du lịch không? Có! Tôi có sợ việc cần phải dùng phòng vệ sinh khi di chuyển bằng các phương tiện công cộng? Cũng sợ đấy. Bạn hiểu ý tôi đúng không? Những lần bị hội chứng ruột kích thích khi di chuyển quanh London vài năm qua đã tiến triển trở thành một vấn đề nghiêm trọng hơn. Tôi nhấn mạnh rằng mình chưa bao giờ THỰC SỰ đại tiện ra quần – nếu có thì kiểu gì tôi cũng kể với bạn – nhưng nội việc lo lắng rằng mình CÓ THỂ bĩnh ra quần và người ta sẽ ĐÁNH GIÁ là đủ để khiến tôi bị hoảng loạn một cách mù quáng, từ đó dẫn chúng ta tới...

RỐI LOẠN HOẢNG SỢ

Người ta thường rất nhanh chóng cho rằng bản thân đang có một cơn hoảng loạn nếu cảm thấy nóng ran trong người hoặc ngờ ngợ là mình quên tắt lò nướng. Nhưng thế nào mới là một cơn hoảng loạn thật sự?

Những cơn hoảng loạn đến rất bất chợt, phần lớn cực kì mãnh liệt và xảy ra phần nhiều bên trong cơ thể bạn. Tôi nói điều này có nghĩa là những suy nghĩ hoặc cảm giác lo lắng sẽ không xuất hiện nhiều bằng các phản ứng thể chất, ví dụ như đánh trống ngực, vã mồ hôi, run rẩy, thở gấp hay đau ngực. Cảm giác không ổn về mặt thể chất thường khiến mọi người nhầm tưởng rằng mình đang bị đau tim hoặc suy nhược thần kinh. Những cơn hoảng loạn và lo âu có quan hệ mật thiết với nhau. Đôi khi những cơn hoảng loạn có thể dẫn tới lo âu bởi người mắc chứng bắt đầu lo lắng về việc sẽ bị hoảng loạn (từ đó lại càng khiến họ hoảng loạn nhiều hơn). Có người thì bị hoảng loạn như một hệ quả của những lo âu sẵn có. Sự khởi đầu của một cơn hoảng loạn là các triệu chứng thể chất tệ dần đều- thở gấp làm tăng nhịp tim, khiến người bị hoảng loạn cảm thấy tồi tệ hơn. Đây là lí do tại sao ta thường dùng các bài tập thở để xử lí một cơn hoảng loạn- thở vào túi giấy chẳng hạn. Bạn không bao giờ được sử dụng túi nilon và nhớ cẩn thận kẻo hít phải hoá đơn!

RỐI LOẠN SỢ KHÔNG GIAN RỘNG

Là khi người mắc phải luôn nhận thấy một số địa điểm nhất định ẩn chứa những nguy hiểm tiềm tàng. Những địa điểm này thường (tuy không phải luôn luôn) là các không gian rộng. Vậy nên những gì truyền hình đã thêu dệt nên về việc người bệnh sợ tới mức không dám ra ngoài không phải lúc nào cũng đúng đâu.

RỐI LOẠN LO ÂU TỔNG QUÁT

Những người mắc rối loạn lo âu có một thói quen xấu là tổng quát hoá mọi thứ. Một ám ảnh sợ cụ thể có thể phát triển thành cảm giác lo lắng về nhiều thứ không liên quan khác.

RỐI LOẠN ÁM ẢNH CƯỠNG CHẾ

Ngoài nỗi sợ công tắc đèn và thuốc tẩy- rốt cuộc rối loạn ám ảnh cưỡng chế (obsessive compulsive disorder - OCD) là gì vậy?

A LÔ A LÔ ĐÂY LÀ TIẾN SĨ OLIVIA...

Chúng ta đều hiểu được tại sao mình lo âu về mọi thứ trên đời, nhưng điều gì sẽ xảy ra khi chúng ta bắt đầu lo âu về những suy nghĩ trong đầu? Hầu hết mọi người đều có những suy nghĩ lạ lùng hay vô lí. Thông thường ta nhận biết và loại bỏ được chúng. Tuy nhiên, những người mắc OCD cảm thấy mình bắt buộc phải làm gì đó về những suy nghĩ phiền phức này. Thử bài tập này nhé. Điền vào khoảng trống trong câu sau: Tối nay tôi hy vọng rằng

(điền tên một người nào đó bạn yêu quý) sẽ gặp một tai nạn xe hơi nghiêm trọng.

Thành thật đi- bạn có thể hoàn thành bài tập này không?

Không hề dễ, đúng chứ? Dù ta biết việc điền tên ai đó vào khoảng trống sẽ chẳng khiến họ gặp tai nạn, nhưng ... Chúng tôi gọi kiểu ý nghĩ này là ”SUY NGHĨ HUYỀN DIỆU”. Đó là một giai đoạn phát triển mà hầu hết chúng ta đều từng trải qua khi còn nhỏ. Một vài người mắc OCD gặp bế tắc trong việc cố gắng trung hoà những ý nghĩ kiểu này. Hình như của những suy nghĩ hoặc hành động đó ở mỗi người một khác. Chúng có thể là suy nghĩ trong đầu như ám ảnh đếm, hoặc một hành động thể chất, chẳng hạn như kiểm tra. Những sự cưỡng chế này cực kì khó cưỡng lại và có thể tác động rất lớn đến cuộc sống hằng ngày.

OCD KHÔNG PHẢI LÀ:

Ám ảnh về việc dọn dẹp lau chùi

Luôn kiểm tra xem cửa đã khoá chưa

Nỗi sợ vi trùng

Việc sắp xếp nơi làm việc ngăn nắp hoặc vót nhọn đầu bút chì

Kén ăn

Những sự cưỡng chế ở từng người có thể là tất cả hoặc một vài hành động trên, hoặc vô vàn điều khác. Dù sao, việc đùa giỡn tếu táo về OCD là vô cùng thiếu tế nhị với những người mắc OCD thật sự.

CÂU CHUYỆN CỦA SAM

Sam, 18 tuổi, sống tại Kent, đã vật lộn với OCD từ khi còn nhỏ:

“Tôi thường lặp lại các câu nói. Tôi nói điều gì đó thật to, mọi người đã nghe rõ rồi nhưng không hiểu sao tôi luôn phải nhắc lại. Tôi lặp lại mọi thứ. Tôi nghi thói quen này sẽ không bao giờ biến mất. Tôi lo rằng mình đã không nói đúng những gì muốn nói hoặc nói chưa đủ. Thực sự phiền nhiễu vô cùng. Đến khi tôi vào học cấp hai thì vấn đề trở nên dễ thấy hơn. Hồi nhỏ tôi không để ý lắm, nhưng càng lớn tôi càng hiểu rằng điều này không bình thường, vì vậy tôi trở nên cáu gắt, mà càng cáu gắt thì vấn đề ngày càng trở nên trầm trọng thêm.

Tôi có vô số thói quen lạ, những quy trình mà tôi không thể phá vỡ. Các bước khi rửa tay chẳng hạn. Hoặc một vài động tác vươn vai nhất định sau khi ngủ dậy. Nếu không thực hiện chúng, tôi sẽ tức giận với bản thân mình suốt khoảng thời gian còn lại trong ngày. Thói quen tồi tệ nhất của tôi là kiểm tra mọi thứ trên sàn nhà. Giả dụ tôi đang bước đi và nhìn thấy thứ gì đó trong khỏe mắt của mình, tôi sẽ phải quay lại và kiểm tra xem nó là cái gì. Có lần tôi vẫn quay lại sau khi đã bước thêm được khoảng vài trăm mét. Đây là một thói quen kì quái và là thứ mà mẹ tôi lo lắng nhất.

Tôi thường bị những cơn đau nửa đầu rất tệ, ít nhất ba đến bốn lần một tuần vì sự căng thẳng, áp lực và thói quen lặp đi lặp lại.

Trong xã hội vẫn tồn tại rất nhiều quan niệm sai làm. Tôi đã phải vật lộn với điều này: nhiều người thực sự không hiểu. Tôi gặp rất nhiều rắc rồi ở trường, chủ yếu là vì tôi luôn tức giận và phải ráng sức để kiềm chế - tôi đã không làm tốt điều này. Một năm tôi bị đuổi học khoảng ba mươi lần. Mọi thứ thật khó khăn, vì không chỉ mình tôi chẳng hiểu chuyện gì đang xảy ra, mà còn bởi tôi biết rằng những người xung quanh cũng không hiểu: những lời khuyên họ đưa ra đều không hữu ích hoặc vô dụng.

Vào thời điểm đó tôi cũng bị trầm cảm, vậy nên tôi và mẹ thường xuyên phải gặp bác sĩ . Có một vị bác sĩ đa khoa nọ, người không phải là bác sĩ thường lệ, đã đề nghị tôi nên phát triển một lối sống lành mạnh thay vì kê đơn thuốc. Tôi đi gặp một chuyên gia khác và ông ấy nói: “Ừm, cháu phải dùng Prozac thôi.” Lúc ấy mẹ mới nhận ra tình trạng của tôi nghiêm trọng thế nào. Tôi nghĩ mẹ đã rất thất vọng vì không thể làm nhiều hơn hoặc hiểu rõ hơn về vấn đề này, nhưng chắc chắn bà đã giúp tôi rất nhiều. Rồi tôi gặp được một bác sĩ tâm thần khác, người đầu tiên thật sự hiểu. Thuốc đã cải thiện tình trạng của tôi một chút, nhưng rõ ràng là có những tác dụng phụ. Thuốc làm tôi đói. Tôi ăn rất nhiều và đã trở nên mập mạp. Tôi không thể đá bóng tốt như trước nữa. (Giỡn chút, trước giờ đã bao giờ tôi đá giỏi đâu!).

Tôi cũng bắt đầu trị liệu tâm lí, và điều này thực sự hữu ích. Có một số kĩ thuật mà chuyên gia trị liệu đã nói với tôi rằng sẽ mất kha khá thời gian để làm quen, nhưng giờ đây tôi vẫn đang sử dụng chúng.

Tôi quyết định bỏ thuốc. Tôi không muốn dùng thuốc suốt đời. Cung mất một thời gian nhưng cuối cùng tôi đã bỏ được, và nhờ các kĩ thuật từ liệu pháp trị liệu mà tôi đã có thể tiếp tục. Thật khó khăn, nhưng sau một vài tuần việc đến trường bắt đầu trở nên dễ dàng hơn. Tôi đã có một mùa hè thực sự vui vẻ, vì đây là lần đầu tiên tôi có thể thoải mái ra ngoài.

Tôi uống rất nhiều. Khi đã bắt đầu uống rượu, tôi uống rất nhiều bởi khi đó giọng nói của OCD không còn xuất hiện nữa. Có lẽ đó cũng là lí do tại sao tôi thích rượu. Rõ ràng khi say tôi có thể gặp rắc rối. Nhưng tôi không nghĩ rằng mình nghiện. Nếu bác sĩ can ngăn thì tôi sẽ ngừng uống rượu. Nhưng hiện tại tôi thích uống vì rượu làm tê liệt OCD, và cảm giác khi say thật tuyệt. Vì vậy, tôi sẽ tiếp tục uống. Tôi không biết liệu việc này có được tính là tự dùng thuốc hay không. Tôi chưa bao giờ say rượu vì OCD. Cái chính là tôi có thể dễ dàng nhận thấy thế nào và tại sao mọi người lại tự chữa trị bằng rượu.

Cá nhân tôi cho rằng bạn phải hiểu được một thực tế: đây là thứ bạn sẽ phải đối phó, rất có thể là, trong suốt phần đời còn lại. Đối với tôi, đó là một quá trình dài. Tôi phải chấp nhận nhữnggì mình không thể thay đổi, và thay đổi những gì mình không thể chấp nhận. Tôi vẫn làm những điều cực kì nhỏ nhặt, như việc khóa xe hai lần. Mỗi lần như vậy tôi mất thêm năm giây cuộc đời, và tôi biết là do OCD, nhưng điều đó không ảnh hưởng gì nhiều. Nhưng đi bộ vài trăm mét rồi chạy vòng lại để kiểm tra một cái gậy là việc không thể chấp nhận được – không thể cứ như vậy, tôi phải thay đổi, phải chiến đấu, phải đánh bại nó. Tôi sẽ không bao giờ cắt đứt được OCD hoàn toàn, nhưng tôi cho rằng mình phải chiến đấu đến một mức độ thực tế nào đó”.

BÊ BẾT

So với các nước châu Âu khác, Anh Quốc có tỉ lệ sử dụng chất kích thích đáng lo hơn nhiều. Theo một khảo sát năm 2011(1), 26% các bạn nam trong lứa tuổi từ 15 đến 16 và 29% các bạn nữ cùng trang lứa đã dùng đồ uống có cồn vô độ ít nhất ba lần trong tháng trước đó (“vô độ” trong khảo sát này được định nghĩa là sử dụng liên tục nhiều hơn năm loại đồ uống có cồn). Cũng theo khảo sát này, 42% nam giới và 35% nữ giới thủ nhận họ đã dùng thử các chất kích thích bất hợp pháp ít nhất một lần.

Theo một khảo sát khác(2), 40% các bạn trẻ 15 tuổi đã từng thử dùng ma túy. Con số này cao hơn hẳn tất cả các nước khác trong khu vực châu Âu. Anh Quốc cũng giữ “kỉ lục” về số người trẻ sử dụng cocain cùng với Tây Ban Nha.

Tỉ lệ các thanh thiếu niên dưới 18 tuổi có sử dụng dịch vụ đồ uống có cồn và chất kích thích chỉ dừng lại ở mức 0.4%(3), tương đương với 20.000 người. Nhưng điều đáng báo động là con số này chỉ chỉ ra những người đang TÌM KIẾM SỰ GIÚP ĐỠ, chứ không phải số người CẦN được giúp đỡ. 20.000 thanh thiếuniên nói trên mới là đỉnh của tảng băng trôi mà thôi.

Mối quan hệ giữa chúng nghiện và bệnh tật rất phức tạp. Bản chất của chứng nghiện đã là một căn bệnh. Thói quen có thể hình thành từ những kích thích tạo cho ta cảm giác sảng khoái. Nói cách khác, những suy nghĩ ám ảnh của người bệnh OCD cũng là một dạng nghiện- hành vi của họ chính là phần thưởng cho cơn nghiện.

(1) Dự án Khảo sát Trường học ở châu Âu về đồ uống có cồn và các chất kích thích khác, 2011.

(2) Trung tâm Kiểm soát chất kích thích và gây nghiện châu Âu, 2014.

(3) NHS – lạm dụng chất kích thích ở giới trẻ, 2012.

Phức tạp hơn nữa, một vài người có thể bắt đầu nghiện các chất kích thích hoặc một số hành vi cụ thể do những vấn đề về sức khỏe thể chất và tinh thần đã tồn tại từ trước đó. Chẳng hạn như anh chàng Sam, bệnh nhân OCD chúng ta đã nhắc tới ở chương trước: Anh ta dùng đồ uống có cồn để đối phó với bệnh tình của mình. Một vấn đề lại dây dưa sang một vấn đề khác. Tất cả những điều trên nghe có vẻ phức tạp và khó hiểu, nhưng thực ra chúng rất đơn giản: việc lạm dụng chất kích thích và rối loạn tâm lí là một tổ hợp đáng sợ.

A LÔ A LÔ ĐÂY LÀ TIẾN SĨ OLIVIA...

Chúng ta đã biết rối loạn tâm lí gây ảnh hưởng đến nồng độ các hóa chất trong não bộ như thế nào. Việc sử dụng đồ uống có cồn hay các chất kích thích cũng gây ảnh hưởng tương tự. Đồ uống có cồn và các chất kích thích có thể tạo cho ta chút hưng phấn ngắn hạn, hoặc giúp ta tự tin hơn, nhưng chúng sẽ kéo theo các ảnh hưởng xấu và lâu dài lên sức khỏe tâm thần.

Tất nhiên có nhiều chất kích thích không hề bất hợp pháp, miễn là bạn đủ 18 tuổi. Tuy vậy chúng ta cũng nên nhớ rằng có nhiều loại thuốc (bao gồm những loại tôi đã nhắc đến trong quyển sách này) có thể gây nguy hiểm nếu sử dụng sai cách. Cá nhân tôi luôn tin rằng kiến thức là sức mạnh, vậy nên sau đây tôi sẽ nói về một vài loại chất kích thích thường gặp.

À, trước khi bắt đầu, tôi nghĩ bạn cần biết những điều nên làm khi bạn hay người quen của bạn uống hoặc sử dụng chất kích thích quá liều, vì an toàn là TRÊN HẾT.

NẾU AI ĐÓ UỐNG QUÁ NHIỀU:

Điều tối quan trọng cần làm là phải để mắt tới họ và đảm bảo rằng họ về đến nhà an toàn. Không để họ ngủ một mình vì một người đang say rượu có khả năng bị ngạt bởi bãi nôn của chính mình. Để họ nằm nghiêng, đầu xoay cùng hướng với cơ thể. Nếu họ có dấu hiệu khó thở, hãy gọi cấp cứu ngay lập tức. Ngộ độc cồn rất nguy hiểm, có thể dẫn tới hôn mê hoặc thậm chí là tử vong. Lượng cồn dẫn tới ngộ độc phụ thuộc vào nhiều yếu tố, bao gồm chiều cao, cân nặng, độ tuổi, v.v... của người uống. Thanh thiếu niên và những người mới tập tành uống bia rượu là những trường hợp dễ gặp nguy hiểm nhất.

AI ĐÓ VỪA SỬ DỤNG CHẤT KÍCH THÍCH:

Nếu một người bạn đang gặp “trục trặc” (đang hoảng sợ tột độ, khó thở hoặc mất kiểm soát), việc quan trọng nhất bạn cần làm là bình tĩnh và ở cạnh họ. Hãy thử tìm hiểu xem họ đã dùng chất gì, nhưng hạn chế gây thêm sức ép. Việc dẫn họ ra ngoài hít thở chút không khí trong lành cũng có thể cải thiện tình hình. Tuyệt đối KHÔNG để họ tắm hay cho họ uống cà phê vì những thay đổi bất chợt đó có thể khiến cơ thể bị choáng. Nếu người này không còn phản ứng, đã bất tỉnh hoặc đang gặp khó khăn trong việc thở, bạn hãy gọi cấp cứu ngay lập tức. Cho nhân viên y tế biết họ đã sử dụng chất gì (thông tin này thường sẽ không bị khai báo với cảnh sát).

CÁC LOAI CHẤT KÍCH THÍCH

Cơ bản mà nói, các chất kích thích được chia thành 3 nhóm chính:

Chất gây hưng cảm: tăng độ tỉnh táo và kích thích hoạt động thể chất

Chất làm dịu: có tác dụng gây mê, giúp thư giãn

Chất gây hoang tưởng: làm thay đổi nhận thức và sự tỉnh táo

Chất kích thích nào cũng dùng tiền để mua, dù có hợp pháp hay không. Giá cả có thể khác nhau, nhưng việc nghiện chất kích thích chắc chắn sẽ làm tiêu tốn cả một gia tài. Ngoài việc hứng chịu các tổn thương về mặt thể chất mà kích thích gây ra cho cơ thể, nhiều người dùng còn trở thành con nợ và gặp các vấn đề với nhà chức trách do tham gia vào những hành vi phạm pháp để kiếm tiền chi trả cho các “thói quen của mình”.

CỒN

“Đồuốngcócồnkhôngphảilàđồngminhnếubạnbịtrầmcảm,và đặcbiệtkhôngphảilàđồngminhkhibạnđangnghĩrằngthếgiớinày khôngcóthực”

JENNY 22 LONDON

Cồn là chất kích thích. Cồn gây nghiện. Cồn gây ảnh hưởng rất xấu tới sức khoẻ con người. Chúng ta hiểu rất rõ những điều này, thế nhưng cồn lại chính là loại chất kích thích mà chúng ta không hề tẩy chay. Ngược lại, việc ai đó không sử dụng đồ uống có cồn mới được coi là kì quái. Tôi không nói rằng mình không chè chén, tôi chỉ uống ít hơn nhiều so với trước đây, vì nhiều lí do khác nhau.

Công dân Anh Quốc nổi tiếng với việc chè chén vô độ và những hành vi phản xã hội. Khi những người bạn Địa Trung Hải đang nhấp rượu vang trong bữa tối, thì chúng tôi lại tu thật nhiều vodka pha Coca-Cola để chuẩn bị cho tăng hai: 7 cốc rượu mâm xôi. Đó là chưa kể tới việc thỉnh thoảng nốc kèm nhiều shot rượu nặng. Lạ là những thế hệ đi trước lại không mấy khi uống vô tội vạ như chúng tôi bây giờ.

Tôi không chắc liệu có lí do xã hội nào dẫn đến mối quan hệ không lành mạnh giữa chúng ta và đồ uống có cồn hay không, hoặc liệu có phải chúng ta đang bị ngành công nghiệp đồ uống và chính phủ tác động (chính phủ đánh thuế đồ uống có cồn rất cao), nhưng có một sự thật rất rõ ràng là: nếu chúng ta cứ tiếp tục uống như hiện tại, thì thế hệ này sẽ bắt đầu gặp nhiều vấn đề về sức khoẻ liên quan tới đồ uống có cồn ở ngay độ tuổi ba mươi, bốn mươi.

Tuy rằng bạn cần phải đủ 18 tuổi để mua đò uống có cồn ở Anh Quốc, các thanh thiếu niên thường bắt đầu uống bia rượu sớm hơn độ tuổi này rất nhiều. Thủ phạm chính dẫn tới việc đó- sức ép bạn bè, thì lại được coi là một điều rất bình thường.

SỨC ÉP TỪ BẠN BÈ: Sức ép từ bạn học hoặc một nhóm bạn bất kì thôi thúc bạn thử một loại chất kích thích hoặc một hoạt động nào đó. Người nào cũng có trong mình mong muốn được hoà nhập mạnh mẽ và chẳng ai muốn bị mất mặt cả, tuy nhiên nếu bạn cho rằng đây là một ý tưởng tồi thì bạn luôn nên nghe theo bản năng của mình. Việc nói “KHÔNG” sẽ không làm bạn mất mặt, ngược lại nó giúp bạn thể hiện khả năng suy nghĩ độc lập, nói lên rằng bạn không chỉ chạy theo mọi thứ một cách mù quáng.

Cồn gây ảnh hưởng thế nào tới cơ thể?

Ban đầu cồn chỉ gây ảnh hưởng ngắn hạn lên sự phối hợp của cơ thể. Tuy nhiên nếu bạn lạm dụng đồ uống có cồn trong một thời gian dài, nó sẽ tàn phá các nội tạng như tim, phổi, tụy và ruột. Việc chè chén vô độ có liên quan tới nhiều loại ung thư khác nhau bao gồm ung thư miệng, ung thư vòm họng, ung thư dạ dày và ung thư vú. Ngoài ra, cồn còn gây ảnh hưởng tới khả năng sinh đẻ của bạn, dù bạn là nam hay nữ. Cồn gây ảnh hưởng thế nào tới não bộ?

Cồn còn là chất làm dịu, do đó nó làm chậm các chức năng của não bộ. Ban đầu bạn có thể thấy khá thoải mái, tuy nhiên cồn có khả năng gây ngất xỉu, mất trí nhớ và gợi cảm giác trầm mặc.

“Tôiđãuốnglàuốngrấtnhiều.Tôirấtthíchcảmgiácrượubiamanglại:tôi khôngcònphảilolắngvềnhữngnỗiloâuvàthấycởimởhơnvớinhững ngườimàbìnhthườngtôikhôngbaogiờnóichuyện.Tôikhôngchorằng cồnđanggâyảnhhưởngxấuđếnsứckhỏecủamình”.

SIENNA 23 HOA KỲ

“Banđầutôiuốngđểchegiấucảmxúc.Nhờcồnmàtôicưxử“bình thường”hơnvàcóthểnóichuyệnvớingườikhác.Thếnhưngdầndàtôi bắtđầucảmthấytrầmmặcmỗikhiuống”.

CAYCI 31 NOTTINGHAM

Thực sự việc uống đồ có cồn không hề giúp bạn trông hấp dẫn hơn. Nhấp li rượu vang một cách tao nhã là một chuyện, nhưng nôn mửa và cố hôn hít ai đó sau khi vừa nôn xong lại là chuyện hoàn toàn khác.

VÀ NICOTIN

Ở Anh Quốc, vì hành vi hút thuốc ở nơi công cộng đã bị cấm kể từ năm 2007 nên lượng người hút thuốc đã giảm đáng kể. Tuy nhiên sự phổ biến của vape (hút thuốc lá điện tử) gần đây có thể sẽ thay đổi tất cả những điều đó một lần nữa. Câu hỏi đặt ra là, hút vape liệu có lành mạnh hơn tí nào không? Những hóa chất dùng trong thuốc lá điện tử không khác gì mấy so với thuốc lá thông thường: ngoài việc không xả ra các loại khói độc hại, chúng cũng gây nghiện không hề thua kém.

Hút thuốc gây ảnh hưởng thế nào tới cơ thể?

Khi bạn hít khói thuốc, những chất độc hại sẽ xâm nhập vào máu. Những chất này làm hẹp mạch máu, tăng huyết áp cũng như khả năng nhồi máu cơ tim. Phổi của bạn dính đòn nặng nhất: 84% số bệnh nhân ung thư phổi thường xuyên hút thuốc. Những người hút thuốc cũng dễ bị hen, viêm cuống phổi hay khí thũng. Họ còn gặp nhiều vấn đề về sức khỏe sinh sản, màu da xỉn, vị giác kém; dễ mắc ung thư miệng, họng và dạ dày. Hmm, nghe hấp dẫn quá nhỉ?

Hút thuốc gây ảnh hưởng thế nào tới não bộ?

Nicotin và các chất hóa học khác có trong thuốc lá đều là chất gây hưng cảm: chúng tạo ra cảm giác hưng phấn tạm thời khi người ta mới thử lần đầu. Rất nhanh thôi, người hút thuốc sẽ trở nên “nhờn” nicotin và không còn cảm thấy hưng phấn nữa, họ chỉ cần hút thuốc để làm dịu đi cơn thèm. Hút thuốc cũng làm tăng đáng kể khả năng bị đột quỵ hay phình não.

Tin vui là nếu bạn dừng hút thuốc sớm (hoặc khi còn trẻ) thì cơ thể có khả năng phục hồi cao hơn. Vậy nên hãy dừng ngay bây giờ, đừng để đến khi quá muộn (hoặc quá già).

Tôi phải nói thật với bạn. Hút thuốc trông chẳng gợi cảm tí nào. Đời thật đâu có giống như những gì bạn nhìn thấy trên phim ảnh. Những người hút thuốc thực sự rất hôi. Nếu họ bảo rằng điều này không đúng thì đó là vì họ đã quá quen với mùi thuốc lá rồi, và việc hút thuốc cũng làm giảm vị giác cũng như khứu giác của họ đi đáng kể. Hôn một kẻ hút thuốc, như ông tôi miêu tả, rất giống với việc hôn một cái ống khói. Lời ông nói không hề sai đâu.

KHÔNG GỢI CẢM ĐÂU

“Mìnhđãthửdùngcầnsahailần,vàcảhailầnđómìnhđềubắtgặp cảmgiáctáchbiệtkèmtheoloâu.Tuykhôngđángsợtớimứcgâychấn thươngtâmlí,cầnsađãchomìnhthấyrằngvớihiệntrạngsứckhỏetâm thầncủamìnhthìmìnhkhôngnêndùngbấtcứloạichấtkíchthíchnào nữa(tấtnhiênđólàvớibảnthânmìnhthôi).Kểcảvàonhữngngàykhá khẩmnhấtmìnhcòncảmthấyrốitrí,dovậymìnhkhôngcầnchấtkích thíchđểlàmmìnhthêmtáchbiệtkhỏithựctại”.

EVREN 20 LONDON

Tuy nhiều người nói rằng họ thấy thư giãn thoải mái khi sử dụng cần sa, tại Anh Quốc cần sa vẫn là một loại chất kích thích bất hợp pháp loại B (chỉ hợp pháp khi được chỉ định dùng để điều trị y tế).

Cần sa được chiết xuất từ lá và nhựa của cây cần sa (còn được gọi là cây gai dầu). Người ta có thể hít hoặc ăn cần sa. Có thể bạn đã từng nghe đến những cái tên dân dã hơn, chẳng hạn như cần, cỏ, hay “chồn”. “Chồn” là tên lóng của một loại cần sa “nặng đô” hơn bình thường.

Cần sa gây ảnh hưởng thế nào tới cơ thể?

Thường thì người ta hay hút cần sa hoặc trộn cần sa với thuốc lá rồi mới hút, vậy nên việc hút cần có tác hại tương tự với việc hút thuốc lá. Người sử dụng cần sa có thể đột nhiên thấy rất đói, dẫn tới việc tăng cân nặng nếu sử dụng cần thường xuyên. Nhiều người thì lại chóng mặt rồi nôn mửa tùm lum.

Cần sa gây ảnh hưởng thể nào tới não bộ?

Cần sa cũng là một loại chất làm dịu, nó giúp người sử dụng cảm thấy thư giãn và dễ chịu. Tuy không chính thức gây nghiện, một vài nghiên cứu đã cho thấy việc dùng cần sa dễ trở thành một thói quen tâm lí lâu dài. Cần sa cũng gây ảo giác – nó khiến bạn nghe hay nhìn thấy những thứ không hề tồn tại. Một vài người còn gặp các cảm giác lo âu, hoảng loạn. Nhiều nghiên cứu cho thấy những người sử dụng cần sa thường xuyên bị mất động lực, giảm hoạt động não bộ và điểm số ở trường hay hiệu quả công việc đi xuống.

THUỐC MEN

Chắc bạn cũng biết điều này rồi; PHẢI DÙNG THUỐC THEO SỰ CHỈ ĐỊNH CỦA CHUYÊN GIA. Đúng vậy, kể cả paracetamol tưởng chừng vô hại nhưng khi sử dụng quá liều cũng có thể gây tử vong. Lạm dụng thuốc giảm đau là một cách chắc ăn để hủy hoại thận và gan – rất nhiều người cố tự tử bằng thuốc giảm đau cuối cùng lại phải sống chung với các căn bệnh mãn tính đầy đau đớn. Một vài loại thuốc như codein hay thuốc ngủ có thể gây nghiện, vậy nên bạn phải rất thận trọng khi dùng chúng và, nhắc lại một lần nữa nhé, luôn tuân theo chỉ định của chuyên gia.

COCAIN

Trong tiếng Anh thường được gọi nôm na là coke, charlie hoặc crack (dạng tinh thể). Người sử dụng thường hít cocain dưới dạng bột trắng nhuyễn hoặc ở dạng “đá”. Cocain có tính gây nghiện rất cao và được xếp vào dạng chất cấm loại A. Nó có tác dụng tương tự với amphetamine hoặc methamphetamine (ma túy đá).

Cocain là một chất gây hưng cảm rất mạnh, có thể tạo cảm giác hưng phấn nhất thời, làm cho người dùng cảm thấy mình tự tin, thông thái, tỉnh táo và bất bại. Nhưng ngay sau cơn phê, người dùng lại cảm thấy cực kì tồi tệ.

Cocain gây ảnh hưởng thế nào tới cơ thể?

Cocain làm tăng nhịp tim và nhiệt độ cơ thể. Khi dùng quá liều, nó còn gây nhồi máu cơ tim. Có thể bạn đã từng bắt gặp một vài trường hợp mũi người sử dụng bị tổn thương vì hít cocain, hoặc nhẹ hơn thỉnh thoảng chảy máu cam. Chính xác, mũi người hoàn toàn có thể rụng ra đó!

Cocain gây ảnh hưởng thế nào tới não bộ?

Cocain gây ra cảm giác hưng phấn nhất thời cho người dùng bằng cách ngăn cản quá trình tái hấp thu serotonin trong não bộ – điều này có nghĩa là người dùng cocain khi đang “phê” có nồng độ hormone hạnh phúc cao hơn bình thường.

Cocain không hề làm người sử dụng thêm hấp dẫn. Trừ phi bạn thích những cuộc đối thoại về những chủ đề vớ vấn, bằng cái giọng đầy tự mãn và mồm mép liến thoắng của họ. Những người đang phê cocain rất ư khó chịu.

HEROIN

Còn gọi là bạch phiến, heroin từng được coi là loại chất kích thích dành cho dân vô gia cư hay gái mại dâm. Tuy nhiên những năm gần đây nhiều người nổi tiếng cũng đã qua đời vì sử dụng quá liều heroin, chẳng hạn như diễn viên Philip Seymour Hoffman hay Peaches Geldof – một nhân vật nổi tiếng trên truyền hình.

Đây là một chất rất, rất, rất tồi tệ. Chẳng có gì tốt đẹp về nó cả. Nó gây nghiện KHỦNG KHIẾP, và khả năng quá liều hoặc dính bệnh vì sử dụng heroin cũng là rất cao. Cứ đọc thủ cuốn Junk của Melvin Burgess mà xem, đảm bảo bạn sẽ tởn heroin tới già.

Heroin được chiết xuất từ một loại thuốc giảm đau tên là morphine, thường được trộn cùng đường, tinh bột, paracetamol hay bột gạch. Nó được liệt vào chất cấm loại A.

Heroin gây ảnh hưởng thế nào tới cơ thể?

Người dùng heroin thường cảm thấy buồn ngủ. Họ cũng rất dễ bị quá liều thường các trường hợp dẫn tới tử vong đều do ức chế hô hấp. Các triệu chứng phụ thường gặp là vỡ ven, sút cân và hoại thư. Ngoài rủi ro nhiễm HIV hay viêm gan luôn tiềm tàng nếu con nghiện dùng chung kim tiêm.

Heroin gây ảnh hưởng thế nào tới não bộ?

Heroin có tác dụng giống thuốc giảm đau- nó làm tê liệt các thụ thể của hệ thống thần kinh, nhờ vậy tạo ra cảm giác ấm áp và thư giãn. Heroin có khả năng gây nghiện rất khủng khiếp.

Các con nghiện heroin không hề hấp dẫn. Thực sự luôn. Không ai thích người bị vỡ ven bầm tím khắp nơi và mặt thì luôn đờ đẫn. Không có khái niệm nào là “đẹp kiểu heroin” cả.

THUỐC LẮC

Thuốc lắc là tên gọi khác của MDMA, thường có dạng viên hoặc bột và rất thông dụng vào những năm 90. Nó cho phép người ta tỉnh táo suốt đêm, giúp họ cảm thấy tràn đầy năng lượng và muốn ôm tất cả mọi người. Khỏi phải nói, thuốc lắc bất hợp pháp. Phần lớn thuốc lắc trên thị trường không thuần MDMA mà hay được trộn với nhiều chất khác, hoặc thậm chí là một thứ khác hoàn toàn (thuốc xổ giun cho động vật chẳng hạn, có ai muốn thử không?). Nguy cơ quá liều là rất cao nếu viên đầu tiên không giúp người dùng “lên” được hoặc khi họ nhầm MDMA với một chất nguy hiểm hơn rất nhiều là PMA.

Thuốc lắc gây ảnh hưởng thế nào tới cơ thể?

Thuốc lắc là một chất gây hưng cảm. Những tác động thể chất bao gồm tăng huyết áp, đồng tử giãn ra và hàm cứng lại.

Thuốc lắc gây ảnh hưởng thế nào tới não bộ?

Lại một loại thuốc nữa đụng chạm tới các hóa chất trong não bộ. Thuốc lắc làm tăng đột biến lượng serotonin và dopamine, tạo cho người dùng cảm giác hưng phấn tột độ.

THUỐC GÂY ẢO GIÁC

Đối với một vài trường hợp, những triệu chứng của loạn tâm thần là không thể cưỡng lại được (tin nổi không) và họ tìm đến các loại chất kích thích như LSD hay psilocybin (nấm thần diệu) để được trải nghiệm một “cơn”. Một “cơn” tốt có thể khá vui vẻ và thoải mái, nhưng một “cơn” xấu thì thực sự là ác mộng trở thành hiện thực.

Người sử dụng nấm thần diệu còn phải chịu rủi ro ăn nhầm loại nấm – có nhiều loại nấm rất độc. Hơn thế nữa, những người đang đương đầu với rối loạn lo âu khi sử dụng nấm sẽ dễ gặp các cơn hoảng loạn hơn nhiều.

Thuốc gây ảo giác gây ảnh hưởng thế nào tới cơ thể?

Cả LSD và nấm thần diệu đều thay đổi vị giác cũng như thính giác của người sử dụng, khiến họ cảm thấy thời gian trôi nhanh hơn hoặc chậm lại. Trong một vài trường hợp, chúng còn có thể khiến người ta buồn nôn hoặc bị tiêu chảy.

Thuốc gây ảo giác gây ảnh hưởng thế nào tới não bộ?

LSD cũng tác động tới các thụ thể serotonin và dopamine. Nấm thần diệu có chứa hợp chất psilocin gây ảo giác. Nấm này không hề thần diệu tí nào.

Người dùng nấm thần diệu và LSD: không hề hấp dẫn. Sử dụng chúng cũng tương tự như việc ở một rạp chiếu phim mà mỗi người xem một phim khác nhau vậy. Ít nhất một trong số họ đang xem một bộ phim kinh dị.

CÁC LOẠI CHẤT KÍCH THÍCH HỢP PHÁP

Hợp pháp không có nghĩa là an toàn; hợp pháp chỉ có nghĩa đây là một chất không bị cấm, và thường không dành cho con người sử dụng. Một vài loại là chất gây hưng cảm, một vài loại là chất làm dịu, tuy nhiên không có loại nào an toàn tuyệt đối cả, bởi vì chẳng ai dám chắc ở trong chúng có gì. Chúng thường được gán mác hương liệu, phân bón hay muối tắm để qua mặt luật pháp. Tùy vào việc bạn sử dụng loại nào, tác dụng có thể là gây hưng cảm (như cocain hay thuốc lắc) hoặc làm dịu (như cần sa) hay gây ảo giác (như LSD hoặc nấm), tất nhiên là đi kèm tất cả các rủi ro cũng như tác dụng phụ. Có rất nhiều chất từng hợp pháp nay đã bị cấm, ví dụ như mephedrone.

CÁC LOẠI KHÍ

Hít, ngửi keo dính hay dầu hoả thực sự đã là một xu hướng cỗ lỗ sĩ từ những năm 80, tuy nhiên việc “chơi” các dung môi này có vẻ đang”hot” trở lại. Nếu tới các lễ hội âm nhạc thì mười mươi là bạn sẽ thấy những lon khí gas nhỏ lăn lóc khắp nơi. Những lon này thường chứa đinitơ monoxit, hay còn gọi là khí cười. Trước đây hợp chất này chỉ được sử dụng trong ngành nha khoa hoặc trong dây chuyền sản xuất kem tươi. Loại khí này khi hít vào sẽ gây ra một cảm giác hơi quay quay, bay bay, nhưng cũng có thể dẫn tới những cơn đau đầu và tử vong vì thiếu oxy lên não. Không hề buồn cười tí nào. Đinitơ monoxit không bất hợp pháp, tuy nhiên việc buôn bán hợp chất này bị hạn chế bởi pháp luật.

Rất nhiều loại dung môi khác có trong các hộ gia đình như hồ dán, dầu hỏa hay các loại nước tẩy cũng chứa các chất dễ bay hơi, mà khi hít vào gây tác dụng như một loại chất làm dịu. Chúng có thể tạo ra cảm giác mơ màng, nhưng tác dụng trực tiếp lên tim người dùng có thể mạnh tới mức gây tử vong ngay lập tức. Bạn hoàn toàn có thể chết ngay ở lần thử đầu tiên.

loại

SỬ DỤNG ĐỒ UỐNG CÓ CỒN

VÀ CHẤT KÍCH THÍCH ĐỂ TỰ ĐIỀU TRỊ

Sau khi đã nghe hết về các chất gây hưng cảm và làm dịu, chúng ta có thể thấy rõ ràng hơn tại sao nhiều người có vấn đề về sức khỏe tâm thần lại tìm tới chúng, chúng giúp họ tươi tỉnh hơn hoặc giúp họ trấn tĩnh tốt hơn, đặc biệt là khi họ không muốn tìm đến các dịch vụ chăm sóc sức khỏe tâm thần chuyên nghiệp.

A LÔ A LÔ ĐÂY LÀ TIẾN

SĨ OLIVIA...

Đôi khi các vấn đề về sức khỏe tâm thần có thể làm chúng ta cảm thấy rất tồi tệ hoặc rất lo lắng, khi đó ta nghĩ việc sử dụng hóa chất để cải thiện tình trạng của bản thân cũng là ý tưởng không tồi. Đây chỉ là giải pháp tạm thời, và chúng có thể làm tình trạng của bạn xấu đi, gây ra nhiều vấn đề hơn cả ban đầu. Cồn và các chất kích thích cũng phản ứng với thuốc điều trị y tế, gây ra những vấn đề phức tạp, khó lường trước hậu quả. Như ta đã thấy, nhiều loại chất kích thích (hợp pháp và bất hợp pháp) có thể gây nghiện, rất đắt đỏ và không hề hấp dẫn. Như tiến sĩ Olivia đã nói, những loại chất kích thích (không được kê đơn bởi bác sĩ) và đồ uống có cồn không hề giúp bạn cải thiện vấn đề hiện tại. Thậm chí tôi có thể nói rằng chúng chính là những rào cản ngăn bạn tìm đến những dạng hỗ trợ lành mạnh hơn.

TIẾP TỤC SỐNG

Rồi mọi thứ sẽ ổn thôi nhỉ? Giống như lúc bị ho, hay bị cúm, một ngày bạn tỉnh dậy và đột nhiên cảm thấy khỏe hơn nhiều - chắc điều này cũng đúng với sức khỏe tâm thần nhỉ? Rất tiếc là... không. Bất cứ ai rồi cũng sẽ đến lúc nhận ra rằng, cuộc đời là một chuỗi đan xen của những ngày tốt và những ngày xấu, sau đó họ còn nhận ra đôi khi một mắt xích có thể là tuần xấu, tháng xấu, thậm chí là năm xấu. Nói qua cũng phải nói lại, bạn có thực sự muốn lúc nào cũng cực kì vui vẻ hạnh phúc, mỗi ngày và tất cả mọi ngày không? Nghe có vẻ mệt mỏi lắm đấy. Cả vui và buồn đều chỉ là tạm thời. Dù đôi khi bạn cảm giác rằng buồn cứ thế kéo dài mãi, nhưng cảm giác đó sẽ không kéo dài vĩnh viễn. Chắc chắn đấy.

A LÔ A LÔ ĐÂY LÀ TIẾN SĨ OLIVIA...

Không có cách nào để chắc chắn rằng một tình trạng sức khỏe tâm thần có thể kéo dài bao lâu. Cái chúng ta có thể khẳng định là người bệnh được điều trị càng sớm thì kết quả sẽ càng khả quan. Khi bạn đã trải qua một vấn đề sức khỏe tâm thần, thì khả năng lớn là bạn sẽ còn gặp thêm các vấn đề khác nữa. Tuy nhiên khi đó bạn đã hiểu tình trạng của mình hơn, cũng như có thể tìm được các phương pháp điều trị hiệu quả cho bản thân.

Là một thanh thiếu niên, danh tính của bạn đang phát triển và sẽ liên tục thay đổi xuyên suốt quá trình bạn tìm hiểu bản thân và tìm ra những mong muốn, những ước mơ của chính mình.

Tất cả chúng ta đều thử khoác lên mình nhiều danh tính, nhiều hình ảnh khác nhau và dần dần bỏ đi những thứ chúng ta không thích, hoặc đơn giản là thấy không còn phù hợp. Khi ai đó cảm thấy danh tính của họ gắn liền với một tình trạng bệnh lí tâm thần - chẳng hạn như chứng chán ăn, điều này có thể cản trở việc tìm kiếm sự giúp đỡ và cải thiện tình hình.

Mỗi chúng ta đều mang trong người rất nhiều danh tính khác nhau cùng một lúc – người bạn, người anh, người chị, một vận động viên thể thao, một người đồng tính nữ, một con mọt sách – tất cả những danh tính này đều liên quan lẫn nhau, nhưng không một cái riêng lẻ nào định nghĩa hoàn toàn con người của ta cả. Chăm sóc sức khỏe tâm thần là một phần của cuộc sống, nhưng nếu đó là tất cả những gì chúng ta có, thì các bức tường xung quanh ta sẽ dần thu nhỏ lại. Cuộc sống của ta cứ hẹp dần, hẹp dần, chỉ còn đủ chỗ cho bản thân và bệnh tình của mình.

Việc chìm đắm quá nhiều vào sức khỏe tâm thần sẽ tạo ra một thế giới nhỏ bé, chưa kể là còn hơi u ám. Đó cũng chính là cảm giác mà bệnh nhân rối loạn tâm lí gặp phải, và chúng ta cần phải đấu tranh với thế giới đó thay vì trân trọng nó.

Tuy rằng chúng ta ai cũng có những thói hư tật xấu, hay những ngày buồn bã, những ngày hưng phấn, những ngày say xỉn (nếu bạn có uống), và cả các bệnh tâm lí nữa, nhưng mục đích của ta là tận hưởng cuộc sống trọn vẹn, chứ không chỉ tập trung vào những thứ kể trên. Tôi từ chối chấp nhận rằng điều thú vị nhất ở mỗi người đang đọc cuốn sách này chỉ là tình trạng sức khỏe tâm thần của họ.

HỒI PHỤC THÔI

Hồi phục là một quá trình lâu dài và đòi hỏi chúng ta phải cố gắng. Thực ra thì riêng việc sống trên đời thôi cũng đã là một quá trình lâu dài và đòi hỏi cố gắng rồi. Có một điều chắc chắn là đũa phép không tồn tại. Dù chúng ta có mong rằng một ngày mình sẽ tự nhiên thức dậy và cảm thấy như đang ở trên thiên đường, thì điều đó sẽ KHÔNG BAO GIỜ xảy ra.

Thế thì phải làm thế nào? Ta phải đi từng bước một thôi. Ở phần đầu của quyển sách này, tôi có hỏi tâm trạng của bạn là gì, theo thang tính từ 1 tới 10. Giờ chúng ta thử lại nhé – hiện tại bạn đang cảm thấy thế nào?

2 3

8 9 10

Tồi tệ Tuyệt vời

Mẹo ở đây không phải là nhảy một cách kì diệu từ mức 2 lên mức 8. Nếu câu trả lời của bạn là 4, vậy thì câu hỏi DUY NHẤT tôi muốn đặt ra là, điều gì sẽ đẩy nó lên mức 5? Nghe không còn khó lắm nữa, đúng không? Nếu hiện tại mức của bạn đang là 4, vậy nếu bạn uống một chén trà, dành cả buổi tối chỉ để xem phim thì liệu tâm trạng của bạn có lên được mức 5 không? Xong từ đó bạn làm thế nào để lên được mức 6? Còn những câu hỏi như “làm sao để luôn luôn đạt mức 8 trở lên?” thực sự không hề hữu ích gì, vì KHÔNG MỘT AI cứ ở mức 8 mãi được. Câu hỏi phù hợp hơn là “ở hoàn cảnh nào thì mình có thể duy trì được tâm trạng tích cực?” Những hoàn cảnh đó sẽ còn đòi hỏi bạn phải THAY ĐỔI nhiều thứ trong cuộc sống. Chẳng hạn như chấm dứt một mối quan hệ, hay đổi việc, hay chuyển trường. Hoặc có thể là trị liệu tâm lí, hay điều trị bằng thuốc. Có thể là một điều gì đó rất nhỏ thôi, chẳng hạn như nói chuyện với người đang làm bạn buồn.

Một câu hỏi hữu ích khác là: nếu câu trả lời của bạn là mức 4 thì điều gì đã ngăn bạn chọn mức 3? Việc tự ngẫm nghĩ lại về những thứ tích cực trong cuộc sống của bạn là rất quan trọng. Tự dày vò bản thân về những tổn thương thực sự dễ hơn nhiều – vì chúng rất ồn ào. Bạn cần kĩ năng cũng như sự tập trung để có thể tự tán dương bản thân cùng những thành tựu mà bạn đã đạt được.

Tiến sĩ Olivia cũng đúng khi nói rằng càng trưởng thành con người ta sẽ càng quen với việc sống một cuộc sống không hoàn hảo. Chúng ta học được cách quản lí bản thân, biết rằng điều gì là tốt cho mình. Chúng ta nhận ra những thứ giúp mình cảm thấy thoải mái cũng như những dấu hiệu cho thấy mọi thứ đang không ổn. Điều này có nghĩa rằng kể cả khi gặp khó khăn, ta có thể đoán trước được những khó khăn ấy và xử lí chúng hiệu quả hơn – đến mức việc này trở thành một cái gì đó rất đơn giản và nhàm chán.

Chứng rối loạn lo âu của tôi bây giờ đang được quản lí bằng một lượng Imodium lành mạnh và 30 xu (đề phòng trường hợp tôi cần đi vệ sinh ở ga tàu). Việc mang chúng trong túi giúp tôi quản lí vấn đề tốt hơn và thoải mái bình thường.

Chắc hẳn bạn còn nhớ câu chuyện về anh chàng chạy marathon lúc sắp ngất đến nơi đã tự hỏi bản thân liệu có thể bước thêm một bước nữa không. Đời là một cuộc marathon đó. Ŏ trong những giờ phút đen tối nhất của bản thân, hãy tự hỏi rằng: liệu mình có thể bước thêm một bước nữa không?

Cả bạn và tôi, chúng ta đều biết câu trả lời là: có.

LỜI KẾT

Lúc hoàn thiện bản thảo đầu tiên của Cẩn trọng cái đầu, chứng lo âu của tôi tự nhiên chuyển biến xấu đi. Lịch trình đi lại liên tục đã đẩy chứng lo âu đó tới đỉnh điểm khi tôi có một cơn hoảng loạn rất nặng (và rất công cộng) tại lễ hội Hay hồi năm 2015. Ngay trên sân khấu. Khi đang ở cạnh Malorie Blackman. KINH HOÀNG.

Tôi đã phải cố ép bản thân mình hoàn thành nốt tour quảng bá cho Cuốn sách này đồng tính, nhưng riêng việc bước lên máy bay cũng đã thực sự không hề dễ dàng, và tôi đã phải hủy buổi ra mắt ở Connecticut. Xin lỗi nhé, Connecticut.

Ngay khi bước chân lại về Anh Quốc, tôi đã đặt hẹn với bác sĩ của mình, và anh ta thật tuyệt vời. Anh ấy đã lắng nghe cẩn thận và hỏi tôi tại sao chưa thử uống SSRI trước khi xử lí tới vấn đề IBS. Chúng tôi đồng ý là nên thử loại thuốc này.

Ban đầu tôi được kê thuốc Sertraline. Không ổn chút nào. Chỉ trong vòng vài tiếng tôi bắt đầu đi ngoài ra một dung dịch màu xanh, mặt mũi thì méo xệch như thể vừa nốc một đống MDMA và ba ngày liền tôi không thể ngủ được (đến lúc ngủ được thì giấc mơ cũng RẤT kì quái). Một người bạn thân của tôi cũng từng được kê thuốc Sertraline sau khi cô ấy rời bỏ chồng cũ, và sau vài ngày ngủ li bì thì tất cả mọi thứ đã trở lại bình thường, không tác dụng phụ, không có phân màu xanh. Nhưng tôi phải ngừng thuốc và quay lại gặp bác sĩ. Bác sĩ đã đảm bảo với tôi rằng mấy tác dụng phụ đó rồi sẽ giảm dần, tuy nhiên; PHÂN XANH. Thế nên thay vào đó anh ấy đã kê cho tôi loại thuốc Escitalopram, và nó hiệu quả đến tuyệt vời. Thỉnh thoảng miệng tôi cảm thấy hơi khô, nhưng ngoài ra thì không có tác dụng phụ nào khác. Điều thú vị nhất là tôi đã không còn liên tục lo lắng về đủ mọi thứ nữa.

Ví dụ cụ thể nha: Tôi đi xem NỮ HOÀNG TAYLOR SWIFT ở công viên Hyde, London. Nếu là trước đây thì chỉ một ngày ở công viên với mấy cái toilet di động chắc đã làm tôi phát điên. Chắc hẳn tôi sẽ rất lo lắng về việc không có sẵn toilet tử tế nên rốt cuộc không muốn đi nữa. Tuy nhiên phải đến lúc trên đường về nhà tôi mới nhận ra là mình còn chả hề bận tâm đến điều đó! Tuyệt cú mèo!

Thuốc men thực sự đã cải thiện tình trạng của tôi đáng kể. Không phải theo kiểu TẠ ƠN TRỜI ĐẤT CON KHỎI RỒI, nhưng thực sự mọi thứ đã dễ dàng hơn nhiều, và quan trọng nhất là tôi đã học được cách tận hưởng cuộc sống mà không còn lo âu. Đôi khi phải tới lúc mọi thứ ổn lên bạn mới nhận ra trước đó chúng tồi tệ thế nào.

Trước đây tôi đã rất ngại khi nghĩ tới việc phải uống thuốc, nhưng kết quả tích cực kể trên đã thay đổi suy nghĩ đó, và tôi hoàn toàn ổn với việc tiếp tục. Tôi cũng gặp một chuyên gia trị liệu tâm lí và chúng tôi sẽ tiếp tục tìm hiểu lí do tại sao tôi lại lo âu như vậy.

Chăm sóc sức khỏe tâm thần cho bản thân cũng không khác gì việc đi tập gym hay cố gắng ăn đủ chất mỗi ngày. Ước gì trước đây tôi chịu bỏ thời gian ra để chăm lo cái đầu trước khi mọi thủ trở nên quá tồi tệ, vì phòng bệnh luôn tốt hơn chữa bệnh, nhưng rất tiếc tôi đã giả vờ rằng mọi thứ vẫn ổn khi chúng không ổn một chút nào.

Thế nên hãy cẩn trọng, hãy nói chuyện và chia sẻ, ăn ngủ đủ, và đừng bao giờ ngại tìm kiếm sự giúp đỡ. Con người mà, ai cũng cần được giúp đỡ hết!

MIND YOUR HEAD

Text Copyright © Juno Dawson 2016 Illustration Copyright © Gemma Correll, 2016

Originally published in the English language as MIND YOUR HEAD by Hot Key Books, an imprint of Bonnier Books UK.

The moral rights of the author have been asserted. Xuất bản theo hợp đồng chuyển nhượng bản quyền giữa Bonnier Books UK và Nhà xuất bản Kim Đồng, 2017.

Bản quyền bản tiếng Việt thuộc về Nhà xuất bản Kim Đồng, 2019.

viện Quốc gia Việt Nam

Dawson, Juno

Cẩn trọng cái đầu / Juno Dawson ; Cố vấn: Olivia Hewitt ; Minh hoạ: WuKang ; Beautiful Mind Vietnam dịch. - H. : Kim Đồng, 2019. 102tr. : hình vẽ ; 20cm

1. Sức khoẻ tinh thần 2. Phòng bệnh 3. Sách thanh thiếu niên 616.89-dc23

NHÀ XUẤT BẢN KIM ĐỒNG

55 Quang Trung – Hà Nội ĐT: 024 3943 4730 – 024 3942 8632. FAX: 024 3822 9085 Internet web site: http://www.nxbkimdong.com.vn - Email: kimdong@hn.vnn.vn

CHI NHÁNH NXB KIM ĐỒNG TẠI MIỀN TRUNG

102 Ông Ích Khiêm – TP. Đà Nẵng ĐT: 0236 3812 333 – 0236 3812 335. FAX: 0236 3812 334 Email: cnkimdongmt@nxbkimdong.com.vn

CHI NHÁNH NXB KIM ĐỒNG TẠI TP. HỒ CHÍ MINH

248 Cống Quỳnh, Q.1, TP. Hồ Chí Minh ĐT: 028 3925 1001 – 028 3925 0987. FAX: 028 3925 1012 Email: cnkimdong@nxbkimdong.com.vn

Chịu trách nhiệm xuất bản: Giám đốc PHẠM QUANG VINH Chịu trách nhiệm nội dung: Phó Giám đốc VU THỊ QUỲNH LIÊN Biên tập và Hiệu đính: LÊ HẢI Trình bày: NGUYỄN MẠNH LINH Sửa bài; BÙI HOÀI THU

In và gia công 500 bản – Khổ 13 cm x 20 cm Tại Công ty CP In và Văn Hóa Phẩm Hà Nội Địa chỉ: Thôn An Hạ, xã An Thượng, huyện Hoài Đức, Hà Nội Số xác nhận đăng kí xuất bản: 1059-2019/CXBIPH/143-68/KĐ cấp ngày 02/04/201 Quyết định xuất bản số: 1401/QĐKĐ kí ngày 06/05/2019

In xong và nộp lưu chiểu quý 2/2019