Jaarverslag 2012

KN JKKN @G== L

JK

/

1.

SAMENVATTING 1.1 Concept 1.2 Cijfers en resultaten 1.3 Deelnemende kunstenaars en partners 1.4 Fondsen en sponsors Activiteitenoverzicht 2012

01 02 02 02 03 04

2.

EUROPESE TOUR 2.1 Eerste helft van de tour 2.2 Budapest 2.3 Lissabon

05 05 06 10

3.

THE VOICE OF DORDRECHT 3.1 So You Think You Can Make Art? 3.2 Dangerous Dordrecht 3.3 Plastic People Party 3.4 Kunst Campagne 3.5 Geld Wit Wassen 3.6 Uit je Dak 3.7 Punt de Wereld 3.8 180 CC 3.9 Heen & Weer

13 14 14 15 16 16 17 17 18 18

4. NKTIMES 4.1 Budapest 4.2 Lissabon

19 20 22

5. CLOSING PART DORDRECHT

24

6. PR EN PUBLIEKSBEREIK

34

7. ORGANISATIE

38

BIJLAGEN - Financieel overzicht 2012 - Accountantsverklaring - dvd’s Closing Part Dordrecht en The Voice of Dordrecht - NKTimes

JKKN

JKKN @G== L KNC

=NPO3L%,""1 =?A

Lars, deelnemer aan Noordkaaps Closing Part Tour JKKN @G== L KNC

/0 0

=NPO3L%,""1 =?A

JKKN @G== L KNC

‘Verfrissend (lekker buiten) Dynamisch Informeel Creatief Vermakelijk Gastvrij’

KNC

nk2012

=N0P0O3L%,""1 =?A

KNC

INHOUD

JKKN @G== L

JKKN @G== L

=NPO3L%,""1 =?A

Stichting Noordkaap | jaarverslag nk2012

1. SAMENVATTING 2012 noordkaap on tour 2012 Twee jaar geleden ging het Dordtse kunstenaarsinitiatief Noordkaap (NK) van start met een zoektocht naar hoe het Populisme in verschillende steden tot uiting komt in het dagelijks leven, de kunst, cultuur en in de politiek. Met een groeiende tentoonstelling van activistische en conceptuele kunstvormen en een pool van internationale en lokale kunstenaars infiltreerde NK in vijf gaststeden.

Artistieke concepten en strategieën werden op heel uiteenlopende locaties in Europa uitgetest en aan het lokale publiek getoond. Daarbij stonden maatschappelijke thema’s zoals de economische crisis, nationale identiteit, stadsontwikkeling, democratie, populaire beeldvorming (en hoop!) centraal.

De NKTour was achtereenvolgens actief in: München, Istanbul, Keulen, Budapest en Lissabon.

In de loop van de tour werd het programma inhoudelijk verfijnd. Via de begeleidende publicatie, de NKTimes, en de filmproducties werd de tentoonstellingenreeks voorzien van een kennis-inhoudelijke laag. Tussendoor keerde NK terug naar Nederland. Daar werden samenvattingen van de tour aan het publiek getoond op verschillende locaties zoals in de projectruimten van NK, op middelbare scholen en in wijken van Dordrecht. Verder bleef NK zichtbaar in Nederland via de wijdverspreide Noordkaap Times (NKTimes) en door verslag in woord en beeld, op de website en via social media.

NK trad niet alleen buiten de eigen landsgrenzen, maar ook buiten de muren van de kunstinstelling.

Net als de politicus, die in campagnetijd in de samenleving steun zoekt voor zijn programma, trok NK door Europa. Met het programma wilde NK vanuit de kunst bijdragen leveren aan het maatschappelijk debat en meer draagvlak creëren voor geëngageerde en activistische kunstvormen uit Nederland en de gaststeden. Het groei element van het programma is in hoge mate gewaardeerd door de deelnemers en door het publiek. De kunstenaars kregen de mogelijkheid om hun concept in heel uiteenlopende steden en settings verder te ontwikkelen, tot aan de eindtentoonstelling in Dordrecht. Het publiek ontdekte steeds nieuwe invalshoeken en werd ook zelf aangezet om na te denken en mee te discussiëren over de thematiek.

Parallel aan de tour was NK actief in Dordrecht met een serie educatieve workshops voor jongeren: The Voice of Dordrecht. Jongeren uit de Drechtsteden reageerden vanuit hun eigen beleving op kunstprojecten die elders in Europa ontwikkeld waren. Workshopleiders waren kunstenaars die met NK op reis gingen. Voor The Voice of Dordrecht kwam een nieuwe samenwerking tot stand met de maatschappelijke organisatie De Twern, jongeren- en buurtwerk en met middelbare scholen in Dordrecht.

Sluitstuk van dit twee-jarenprogramma was de eindtentoonstelling Closing Part in Nederland.

Aanvankelijk stond deze gepland in 2013. Op verzoek van zowel het Mondriaan Fonds als de Gemeente Dordrecht werd besloten om de eindtentoonstelling vervroegd, in 2012, plaats te laten vinden.

Zo kwam NK afgelopen herfst thuis met een grote overzichtstentoonstelling. In oktober en november 2012 werden rondleidingen, optredens, presentaties, workshops en internationale ontmoetingen rondom het thema Populisme georganiseerd. Veel lokale ondernemers, culturele instellingen en bewoners werkten mee aan de realisatie, waardoor de tentoonstelling op meer dan acht locaties te bezichtigen was en het publiek door de kunstenaars en het team van NK meegenomen werd op een Europese minitour.

±maismenos±, Lissabon 2012

1.

Stichting Noordkaap | jaarverslag nk2012

1.1 concept Vanuit aanvankelijke verbazing besloot NK het nomadische programma van 2011 en 2012 te richten op de opkomst van populistische bewegingen in Nederland en in Europa. Populisten spelen in op gevoelens, latent of uitgesproken, die onder andere veroorzaakt worden door de globalisering, de uitbreiding van Europa, immigratie, werkloosheid en gevoelens van angst en onveiligheid. In de ogen van nietpopulisten komen populisten met simpele oplossingen voor zeer complexe situaties.

Voor het programma ging NK uit van de definitie van Koen Vossen–Universitair docent Nederlandse politiek, Universiteit Leiden, in ‘De populistische verleiding’ (2009).

• Populisten zijn ervan overtuigd dat de bestaande politiek beheerst wordt door een sterke morele tegenstelling tussen twee homogene groepen: het deugdzame volk en de corrupte elite. Populisten zien zichzelf als de vertegenwoordigers of de belichaming van dat volk; • De populist heeft een neiging tot complot denken. Volgens de populist spelen politici, bestuurders en bevriende journalisten, die deel uitmaken van de elite, onder één hoedje. De elite heeft slechts een doel: het handhaven van de eigen positie; • Binnen het Populisme wordt het ware volk verheerlijkt als de drager van alle deugden en de brenger van wijsheid en geluk; • Populisten beschouwen het besturen van een land niet als een vanuit zijn aard bijzonder complexe bezigheid, maar als een door de elite nodeloos complex gemaakte beslommering; • Populisten achten een algehele omvorming van de representatieve democratie noodzakelijk en pleiten voor een democratie met zo min mogelijk restricties. Alleen zo kan het volk zijn wil direct weerspiegeld zien in de politiek. Dat kan door het invoeren van vormen van directe democratie (zoals referenda) en/of door het toevertrouwen van de macht aan een charismatische leider.’

NK wilde niet exclusief een negatieve houding t.o.v. (rechts) populistische strategieën etaleren. Er was juist ook ruimte om met vergelijkbare strategieën de kunst bij een breed publiek onder de aandacht te brengen, om zelf te spelen met herkenbare trucs en verleidingen.

1.2 cijfers en resultaten 2012 In 2012 werkte NK in vier steden en werd één verkennende stadstour in Lissabon georganiseerd.

In totaal deden 34 kunstenaars mee met het programma; 11 auteurs schreven een stuk voor de NKTimes; in 2012 werden 13 nieuwe kunstwerken, performances en interventies op locatie gerealiseerd; 24 kunstenaars uit het programma van de tour waren aanwezig tijdens de eindtentoonstelling in Dordrecht; de werkperiodes op locatie besloegen in Lissabon 21 dagen waarvan twee weekenden met public screenings en in Budapest tien dagen; in Dordrecht werden in de loop van 2012 drie tentoonstellingen gemaakt over de tour; in Dordrecht werden twee presentaties gegeven van de NKTimes; NK presenteerde de tour en het programma op vier publieke bijeenkomsten door collega instellingen; voor The Voice of Dordrecht werden zes workshops georganiseerd.

1.3 kunstenaars en partners Kunstenaars 2012 Carlos D’Abreu (PT) Monica Aerden (NL) Hans van den Ban (NL) Rufus van den Ban (NL) Johannes Brechter (DE) Igor & Ivan Buharov (HU) Nada van Dalen (NL Roland Farkas (HU) Fotodok (NL) Foundland (NL) Gijs Frieling (NL) Ana Santos Guerreiro (PT)

Tedje Hausmacher (NL) Daan den Houter (NL) Oliver Kunkel (DE) Jan Kryszons (NL) Kaos Camping (HU) KunstCommando (NL) ±maismenos± (PT) Tirzo Marta (AN) Filippo Minelli (IT) Csaba Nemes (HU) Federico D’Orazio (NL) Ferhat Özgür (T)

Ed Palermo (NL) Abner Preis (NL) Remotewords (DE) Alexander Schikowski (HU) Benjamin F. Stumpf & Antje Feger (DE) Janos Sugar (HU) Theatergroep Toendra (NL) Art van Triest (NL) Yvo van der Vat (NL) The Geert Wilders/ Piek! (NL)

2.

Stichting Noordkaap | jaarverslag nk2012

Partners 2012 Dordrecht Jongerenwerk De Twern Vastgoedbedrijf Dordrecht Insula College Dalton Lyceum Baracca Stichting voor de Werkplaats Theaterstichting Toendra Keulen Cat Cologne Jack in the Box Opekta Ateliers Kunstverein KĂśln MĂźlheim Poppodium The Undergound Lissabon LXFactory Criaactividade We Hate Tourism Tours Lisboa Budapest FNA (Foundation of National Art) DocuArt Forschungsgruppe F

1.4 fondsen en sponsors De tweede helft van de Europese tour in 2012 werd naast de bijdrage van het Mondriaan Fonds financieel mogelijk gemaakt door de Gemeente Dordrecht, het VSBFonds, het Fonds voor Cultuurparticipatie, het Goethe Instituut en NRW Kultursekretariat International. In 2012 heeft NK zich extra ingespannen om alternatieve financiering te genereren, dat was niet altijd even makkelijk en een aantal aanvragen waaronder die bij Stichting Doen en Stichting Democratie & Media werd helaas niet gehonoreerd. Maar mede dankzij sponsoring in natura uit het MKB, bedrijfsleven, door particulieren, samenwerkingspartners, deelnemende artiesten en de grote inzet van het team is NK er in geslaagd wederom een intensief, gelaagd en internationaal programma te realiseren. gelaagd

Sponsors 2012 Do Not X-Ray Stad & Land NVM Makelaar SBK/ Galerie 180 Dordrecht Jonkers Events BV InnerCity Hotel Restaurant Veerhuis Ela Wonen Van Meel lightning & support Vastgoedbedrijf Gemeente Dordrecht Werkplaats Oost Indofin Group Nederlandse Ambassade Lissabon Jack in the Box, Keulen 4D-filmvisons

3.

Stichting Noordkaap | jaarverslag nk2012

Voice of Dordrecht NKTour NKTimes

activiteiten overzicht 2012 januari 19 december t/m 6 februari

NKTour: Keulen

i.s.m. CATCologne & Jack in the Box 21 Dangerous Dordrecht | workshops o.l.v. Federico d’ Orazio

t/m 6 mei

The Voice of Dordrecht, i.s.m. Jongerenwerk De Twern februari 2 symposium Interface

deelname symposium European cross-border organisaties,

Claremont Studios, Hasting (GB) 3 t/m 5

Noordkaap in Cologne | tentoonstelling

Jack in the Box Keulen 3 publicatie NKTimes Cologne 4 Nachtisch Tour

fietstouren en diner o.l.v. Oliver Kunkel 4 Ich werde unsere Zeit zwingen, etwas gutes zu tun! lezing en discussie, Zentrum fur Politische Schonheit

o.l.v. Philip Ruch 5 Bring clothes that frighten you

interactieve performance door NADA 20 t/m 24 februari verkennende stadstour Lissabon

stadskunstenaars: Carlos de Abreu, Criaactividade maart 1 t/m 14 maart

verhuizing projectruimte Noordkaap

Nieuwe Haven 26, Dordrecht april 11 presentatie The Voice of Dordrecht

Insula College, Dordrecht 20 t/m 29 april

screening documentaire NK in Cologne

Etalage projectruimte Noordkaap

Gravenstraat 22, Dordrecht 17 Twincity Hastings | 2-daags werkbezoek aan Noordkaap 19 t/m 22 april

Werkplaats Oost | presentatie Noordkaap on Tour

Werkplaats Oost, Dordrecht mei 6 Dangerous Dordrecht | wijkpresentatie Werkplaats Oost, Dordrecht 7 Kunst Campagne | workshops o.l.v. Foundland

t/m 13 juni

The Voice of Dordrecht, i.s.m. Insula College Dordrecht 28 Plastic People Party | workshops o.l.v. Johannes Brechter t/m 5 juli

The Voice of Dordrecht, i.s.m. Jongerenwerk De Twern juni 9 symposium Dordtse Lente | deelname informatiemarkt DordtYard, Dordrecht 16 t/m 17

Opekta Dordrecht | 2-daags werkbezoek in Dord recht en Rotterdam i.h.k.v. uitwisselingsproject

Het Wilde Weten Rotterdam 2013-2014

juli 4 Plastic People Party | wijkpresentatie Club Dolhuis, Dordrecht 12 t/m 22 juli

NKtour: Budapest 20 A Noordkaap es a DocuArt bemutatja: Populizmust? publiek gesprek o.l.v. Monica Aerden in DocuArt

(documentary film center), Budapest augustus 14 t/m 11 september

NKTour: Lissabon september 1 t/m 9 september

Super Burro | tentoonstelling

LXFactory & openbare ruimte Lissabon 5 presentatie Noordkaap on Tour

Galeria ZedeBois, Lissabon 6 publicatie NKTimes Budapest 1 t/m 8 september public Screenings at LXFactory

i.s.m. criactividade 20 debat The Rise of Populisme | deelname debat Fotodok en de Vrede van Utrecht, CBK Utrecht 27 t/m 4 november

NKTour: Dordrecht oktober 6 Geld Wit Wassen | workshop o.l.v. Roland Farkas

Noordkaap Complex, Beverwijcksplein Dordrecht 8 Survival Koken | workshop o.l.v. Oliver Kunkel Punt de Wereld, Crabbehof-Noord

i.s.m. Jongerenwerk De Twern 8 publicatie NKTimes Lisboa 11 t/m 4 november

Closing Part | eindmanifestatie en tentoonstelling

Verspreid door binnenstad van Dordrecht 13 opening Closing Part met Eieren voor je Geld |

eindmanifestatie en tentoonstelling

volksspektakel, regie Hans van den Ban, ‘t Hof Dordrecht 17 Uit je Dak | workshops o.l.v. Remotewords

t/m 4 november The Voice of Dordrecht in het Verborgen Museum, Dordrecht 19 t/m 21 oktober

Heen & Weer | wijktouren o.l.v. KunstCommando november 11 Eieren voor je Geld | finissage

Projectruimte Noordkaap, Grotekerksplein 1, Dordrecht december 13 KOP Speeddaten | kunstenaars in gesprek met 8 kunstinitia-

tieven, stichting KOP, Breda 14 t/m 16

The Voice of Dordrecht | eindtentoonstelling

Projectruimte Noordkaap, Grotekerksplein 1, Dordrecht

2013

publicatie NKTimes The Voice of Dordrecht publicatie einddocumentatie Noordkaap on Tour

4.

Stichting Noordkaap | jaarverslag nk2012

2. NOORDKAAP ON TOUR 2.1 eerste helft van de tour 2011 De tour werd ingegeven vanuit een nieuwsgierigheid naar wat collega’s over de grens doen en hoe zij te werk gaan als het gaat om de productie en presentatie van geëngageerde kunst. Een tweede motivatie was om te ontdekken of NK’s werkwijze ook aan zou slaan in andere steden en landen.

Door bekend terrein los te laten stelde NK deze werkwijze op de proef en werd haar identiteit gemeten aan nieuwe maatstaven. Een derde motivatie was dat de urgentie van het thema gedurende 2010 en 2011 met de dag steeg. Nationalistische, eurosceptische en populistische partijen hebben de wind in de zeilen in Europa. En het werd duidelijk dat hedendaags rechtspopulisme in Europa geen marginaal fenomeen van voorbijgaande aard bleek te zijn. Omdat ook de kunst sterk onder vuur kwam te liggen, met name in Nederland, heeft NK de tour aangegrepen om nieuwe overlevingskansen te creëren.

Kansen ziet NK op het gebied van duurzame internationale samenwerking met een groep partners en kunstenaars die tijdens de tour ontstonden of verstevigd werden.

Naast een onderzoek naar wat Populisme is of kan zijn, lag een onderzoekende houding ook ten grondslag aan de presentatievorm. In iedere stad werd geëxperimenteerd met wisselende tentoonstellingsconcepten. Dit heeft in 2011 geresulteerd in een museale tentoonstelling in de kunsthal Whitebox in München (juni-juli). Vervolgens werd in Istanbul (sept-okt) gekozen voor interventies en screenings vanuit de meereizende container op straat. In Keulen (dec '11- feb '12) werd een veelzijdig programma gemaakt in en vanuit een oude fabriekshal. Hier werd gedurende drie dagen de aandacht van het publiek actief geprikkeld en vastgehouden.

Voor de tweede helft van de tour in 2012 stonden Budapest (juli '12), Lissabon (aug-sept '12) en de eindmanifestatie in Dordrecht (okt-nov '12) op het programma. Tijdens intensieve periodes werkte het team evenals in 2011 weer in totaal verschillende culturele, politieke settings. Budapest met de grootste rechts-populistisch regering in Europa, waar de kunstsector fel protesteert en zijn artistieke wapens ter hand heeft genomen. En daarna in Lissabon, een land dat zich evenals Griekenland op de rand van faillissement begeeft, maar waar de kunstsector zich slechts mondjesmaat kritisch uitlaat over de huidige politiek, maatschappelijke ontwikkelingen. Opgeteld met de vier steden die in de eerste helft bezocht werden, resulteerde dit in een archief vol verhalen, ervaringen en kunstprojecten dat uiteindelijk in Dordrecht uitgepakt werd.

C JKKN@G==L KN

=NPOL=?A

/003%, " "1

=NPOL=?A

C JKKN@G==L KN

/003%, " "1

C JKKN@G==L KN

C JKKN@G==L KN

Uitgebreid nalezen over de eerste helft van de tour? Zie Jaarverslag 2011.

5.

Stichting Noordkaap | jaarverslag nk2012

2.2 budapest: not about paprika’s werkperiode op locatie: 12-22 juli 2012 kunstenaars Monica Aerden Hans van den Ban stadskunstenaar Alexander Schikowski locaties Budapest filmproductie DocuArtMozi, National Gallery, Tranzit, Kunsthalle Mücsarnok tentoonstelling in Dordrecht oktober-november 2012: Janos Sugar (HU) Csaba Nemes (HU) Kaos Camping (HU) Roland Farkas & Camilla Englund(HU) Buharov Brothers (HU) Alexander Schikowski (DE/ HU) Foundation of National Art (HU) Janos Borsos (HU) lokale samenwerkingspartners DocuArtMozi Forschungsgruppe F met dank aan: Mondriaan Fonds, Gemeente Dordrecht, VSBfonds, Fonds voor Cultuurparticipatie De recessie als gevolg van de financiële crisis en de ontevredenheid over de toenmalige socialistisch regering dreef de Hongaren bij de verkiezingen van 2010 in de handen van populistisch rechts. De centrumrechtse Fidesz partij kreeg tweederde meerderheid van de stemmen. Premier Viktor Orban wendde zijn macht aan om pijnlijke economische veranderingen door te voeren en ingrijpende maatregelen door te drukken bij de overheid, in de rechterlijke macht, de media en het onderwijs. Alarmbellen rinkelden door heel Europa. Niet in de laatste plaats omdat Hongarije in 2011 voorzitter werd van de Europese Unie. Dit was door de invoering van de perswet en de nieuwe nationalistische grondwet dan ook zwaar omstreden.

‘De plannen van de Hongaarse regering zijn een schending van zowel de letter als de geest van de Europese verdragen. Het roept de vraag op of zo’n land de EU wel kan leiden,’ (minister Buitenlandse Zaken Jean Asselborn, Luxemburg).

Negentig procent van de media is inmiddels in handen van de overheid. De economische crisis overschaduwt alles, en de regering legt de schuld bij Europa, de socialisten, de liberalen, de democraten, de Joden en de zigeuners. Het moedigt de burger aan trots te zijn op de nationale symbolen en de rechtse traditie van het land.

‘Populism is a very good medicine to economic crisis, to tell people that we are alone, we Hungarians are alone, the whole world is against us,’ aldus theatercritica Judit Csáki.

Voor tourstop Budapest maakte NK een uitzondering ten opzichte van de werkwijze in de overige steden.

Het was de enige stad waar de werkperiode op locatie niet afgesloten werd met een tentoonstelling. In plaats van het presenteren van nieuw werk van kunstenaars van de tour werd er voor gekozen om zoveel mogelijk input te verzamelen van Hongaarse kunstenaars en andere collega’s uit de culturele sector. Budapest gold binnen de tour als levensecht scenario van hoe ver het kan komen als het populisme regeert.

Via het netwerk van stadskunstenaar Alexander Schikowski en via Nederlandse collega’s met Hongaarse relaties werd een grove selectie gemaakt van kunstenaars, curatoren, filosofen, intellectuelen, critici en activisten die bereid waren openhartig te vertellen over de invloed van het Populisme op het kunst- en cultuurbeleid in hun land. Het team in Budapest bestond uit de stadskunstenaar, twee interviewers, twee cameramensen en de grafisch vormgever. Gedurende tien dagen volgde het team een indrukwekkend bezoekschema. Monica Aerden (kunstenaar, redacteur Mister Motley én gastredacteur van de NKTimes Budapest) legde samen met Hans van den Ban (kunstenaar en adviseur Rijksbouwmeester) dagelijks meerdere interviews af en voerden door de hele stad uitgebreide gesprekken. Kunstenaar Schikowski vergezelde het team als stadsgids en tolk. Tijdens het verblijf in Budapest gaf NK een presentatie bij DocuArtMozi, een van de belangrijkste podia voor hedendaagse documentaire films met productiestudio’s in Budapest, gevolgd door een publiek debat met Monica Aerden als gespreksleider.

De tourstop in Budapest resulteerde in een documentaire van ca. 40 minuten, een nieuwe editie van de NKTimes (zie pagina 20), en een groepstentoonstelling met recent werk van negen Hongaarse kunstenaars.

Deze tentoonstelling maakte deel uit van de eindmanifestatie in Dordrecht. Verder werden twee kunstenaars van het collectief Foundation of National Art uitgenodigd om een workshop te geven tijdens de eindmanifestatie in het kader van het jongerenproject The Voice Dordrecht. Meer over deze workshop is te vinden op pagina 16. Stadskunstenaar Alexander Schikowski was eveneens naar Dordrecht gekomen om actief deel te nemen aan gesprekken met het publiek tijdens rondleidingen op het openingsweekend van Closing Part in oktober 2012.

In 2013 organiseert de filmmaker, Jeanne van der Horst, samen met NK een uitgebreide presentatie van de documentairefilm ‘Not About Paprika’s’ in Nederland.

Hiervoor zijn gesprekken gaande met onder meer het beroemde filmmakersduo de Buharov Brothers om live muziek te koppelen aan de filmpresentatie.

‘Not About Paprika’s’ wordt tevens ingezonden naar diverse internationale filmfestivals.

6.

Stichting Noordkaap | jaarverslag nk2012

Deelnemers aan de interviews waren onder andere:

Gina Böni, journalist, woont en werkt in Zurich en in Budapest Judit Csáki, theatercritica ‘Populism is a very good medicine against economic crisis, to tell people that we are alone, we Hungarians are alone.

And that the whole world is against us: the EU, the United Nations, they want to kill us and they want us to be a colony.’ NKTimes Budapest, zomer 2012

Zsolt Petrányi, curator National Gallery Hongarije Voormalig directeur van Mucsarnok, Kunsthalle Boedapest, o.a. gastcurator ‘Joy and Disaster’, S.M.A.K. Gent in 2011.

Aladár Horváth, Roma Civil Right Activist

Buharov Brothers, kunstenaarsduo Het duo Igor en Ivan Buharov produceert experimentele film, documentaires en animaties en is betrokken bij de productie van verschillende muziekprojecten en filmmuziek. Politici zijn niet op hun woord te vertrouwen dus kun je bij verkiezingen misschien maar beter aan ze ruiken. De Buharov Brothers bouwden daarom een verkiezingsautomaat die op een krokettenautomaat lijkt waarmee je, als je een deurtje opent, aan de kandidaten van de verschillende partijen kunt ruiken. Voor een blog op het internet maakten ze een serie prikkelende animatiefilmpjes met uitgeknipte foto’s en eenvoudige tekeningetjes die uitgaan van actuele politieke ontwikkelingen. Een serie hiervan was te zien tijdens de eindtentoonstelling in Dordrecht.

Emese Súvecz is actief lid van webbased netwerk Tranzit. Een netwerk van onafhankelijk werkende mensen en organisaties in Oostenrijk, Tsjechië, Hongarije en Slowakije sinds 2002. Ieder lid van Tranzit werkt onder zijn eigen condities en methodes, zoals kritische platforms, tentoonstellingen en andere artistieke settings (musical, poetry, literatuur, discussies, onderzoek, educatie en publicaties). http://tranzit.blog.hu/

Janos Sugar, kunstenaar en medeoprichter van de afdeling Intermedia aan de Universiteit Schone Kunsten Hongarije met Miklós Peternák. Sugar geeft tevens les aan deze afdeling. ‘In Hungary the only real tradition in culture is censorship.’

Een voorstel van Sugar, voor een tentoonstelling waarvoor hij onlangs werd uitgenodigd, was om in het midden van de ruimte een klein vuur aan te leggen dat door bezoekers moet worden onderhouden. De zorg voor het vuur zou van de tentoonstellingsruimte een ontmoetingsplek kunnen maken. Het voorstel werd afgewezen. Om veiligheidsredenen of uit vrees voor samenscholing, dat werd niet helemaal duidelijk.

Andrea Pócsik, universiteit van Budapest, is onderzoeker en film critica. Haar onderzoeksgebieden zijn Roma representatie, documentaires films en nieuwe media. Pócsik richtte het Roma Visual Lab op.

Ágnes Heller, filosoof. Heller (Hongarije, 1929) is een politiek filosoof. Ze overleefde als joodse de Tweede Wereldoorlog en studeerde filosofie in Budapest. Ze behoorde daar met haar promotor György Lukács tot de kritische marxistische denkers en raakte regelmatig in conflict met de heersende Communistische Partij.

Uiteindelijk vluchtte Heller in 1977 naar Australië en emigreerde in 1986 naar New York, waar ze hoogleraar politieke filosofie werd aan de New School for Social Research en waar ze nu emeritus hoogleraar is en de

7.

Stichting Noordkaap | jaarverslag nk2012

Hannah Arendt-leerstoel bekleedt. Heller concentreert zich in haar onderzoek op hegeliaanse filosofie, ethiek en existentialisme. Ze schreef onder meer ‘A Philosophy of Morals’ (1990), ‘A Theory of Modernity’ (1999), ‘The Time is Out of Joint’ (2000) en ‘A mai történelmi regény’ (‘De historische roman vandaag’ 2011).

Csaba Nemes, kunstenaar Spanningen veroorzaakt door politieke ontwikkelingen en hun invloed op het dagelijks leven bepalen het werk van Csaba Nemes. De politieke systemen waaronder de Hongaren de afgelopen eeuw hebben geleefd waren vaak bijzonder onderdrukkend. Na een korte periode van ontspanning, sinds de val van het communisme, heeft het land nu zelf in meerderheid gekozen voor een onverdraagzame partij waardoor weer de schuld aan anderen (Joden, Roma, Europa) kan worden gegeven zonder de hand in eigen boezem te steken.

Csaba Nemes probeert dat wel door schilderend na te denken over hoe bijvoorbeeld zijn vader, communistisch burgemeester in de jaren ‘60, naar zijn gemeenschap keek door de foto’s die zijn vader, als amateur, vroeger maakte na te schilderen en te combineren met eigentijdse scènes. Zijn voorzichtige, persoonlijke benadering schept ruimte om genuanceerder over het verleden na te denken en een begin te maken met een emotionele verwerking ervan. Zijn schilderijen werden tentoongesteld tijdens de eindtentoonstelling in Dordrecht.

Borsoslörinc, kunstenaarsduo “I made a costume to compensate groups living in exclusion in Hungary because of their race, ethnic or moral belonging. I did a kneel performance at the Kossuth square in Budapest, where the Parliament stands in the background. To kneel on the Hungarian national symbols is an act of antinationalism, which I do in the spirit and for the good of Christian brotherhood, concerning all nations and superior to any national identity.” Janos Borsos

Csaba Vándor, kunstenaarsinitiatief Kaos Camping Het internet speelt een belangrijke rol in de politiek kritische kunst in Hongarije. Het werk van Kaos Camping, een groep kunstenaars die voorstellingen en tentoonstellingen maakt met muziek en filmprojecties is op YouTube ruim vertegenwoordigd. Naast eigentijdse opnamen wordt in de projecties ook footage van oude communistische propagandafilms verwerkt.

Het filmpje ‘Eimal ein Hunne, immer ein Hunne’ met interviews over Duitsers die in hun vrije tijd Hunnen (de grondleggers van Hongarije) naspelen werpt een hilarisch licht op de iconografie van extreem rechts in Hongarije.

Tibor Horváth, Roland Farkas en andere kunstenaars van Foundation of National Art (FNA) De regeringspartij Fidesz voert harde bezuinigingsmaatregelen door die voor het volk worden gecompenseerd met een groteske nationalistische symboolpolitiek, waarvoor de grondwet is veranderd en die door zijn impliciete afkeer voor on-Hongaarse elementen de deur openzet voor de terugkeer van antisemitisme en discriminatie van zigeuners. Hoe reageren kunstenaars hierop? Velen gaan de straat op om te protesteren, en voor een aantal kunstenaars zijn de ontwikkelingen aanleiding geweest om hun artistieke verbeelding volledig op politieke onderwerpen te richten. Zoals de FNA, een groep kunstenaars die een pseudo-openbare prijsvraag uitschreef voor nationale kunst, waarvan de ingezonden en tentoongestelde werken ironisch commentaar leveren op het nieuwe rechts-nationalistische symbolische repertoire zoals de Turul, de mythische nationale vogel, de kleuren van de vlag of de omtrek van het Hongaarse Rijk voordat het in de jaren '20 na de val van het Oostenrijks-Hongaarse Rijk werd opgedeeld. Tibor Horvath, een van de kunstenaars van de FNA, exposeerde onlangs een kist met het lichaam van Victor Orban. De kist was gesloten dus je kon Orban niet zien, maar hem wel door een paar gaten in de kist voelen. Tibor maakt elke dag op het internet een tekening in de kleuren van de vlag waarmee hij de nieuwe door Orban gepropagandeerde identiteit van Hongarije op de hak neemt.

8.

Stichting Noordkaap | jaarverslag nk2012

Katalin Timár, curator Ludwig Museum of Contemporary Art Budapest, kunstcriticus en lector. Curateerde de expositie ‘The hero, the heroines and the author’, wat een commentaar was op de tentoonstelling die gelijktijdig liep in de Hungarian National Gallery, namelijk ‘Heroes, kings, saints’. Deze tentoonstelling werd samengesteld in opdracht van premier Orban en luidde onder meer de nieuwe, omstreden grondwet in.

Erzsébet Pilinger, curator Knoll Gallery Budapest Gallery Knoll werd in 1989 opgericht en was de eerste privé galerie in de post-socialistische regio. Knoll heeft galeries in Budapest en in Wenen. Er zijn regelmatig tentoonstellingen te zien met hedendaags werk van politiek geëngageerde kunstenaars, waaronder het werk van Csaba Nemes.

‘I could not contact the pianist András Schiff.

He does not visit Hungary any more, since right wing extremists threatened to cut of his right hand, if he ever sat foot into Hungary again.’

Uit een e-mail van Alexander Schikowski over het interview-schema voor NK in Budapest.

9.

zonder titel, Burak Delier, 2005

Stichting Noordkaap | jaarverslag nk2012

2.3 lissabon verkennende stadstour 20-25 februari 2012 werkperiode op locatie: 14 aug t/m 11 sept 2012 public screenings: 1, 7 en 8 september 2012 kunstenaars Daan den Houter (NL) Michael Kluver (NL) Jan Kryszons (NL) ±maismenos± (PT) Arturo Hernández Alcázar (MX) Johannes Brechter (DE) Oliver Kunkel (DE) Filippo Minelli (IT) Remotewords (DE) i.s.m. José Eduardo Agualusa (PT) Benjamin F. Stumpf & Antje Feger (DE) stadskunstenaar(s) We Hate Tourism Carlos d’Abreu locaties LXFactory en openbare ruimte Lissabon presentaties in Dordrecht oktober/november, Voorstraat 106 lokale samenwerkingspartner Criaactividade met dank aan: Mondriaan Fonds, Gemeente Dordrecht, VSBfonds, Fonds voor Cultuurparticipatie, NRW Kultursekretariat, LXFactory, Pers- en Culturele Zaken Nederlandse Ambassade Lissabon Terwijl NK in de zomer van 2012 naar Lissabon vertrok, woedde er in Nederland een nieuwe verkiezingsstrijd.

De kabinetscrisis leidde tot de val van het kabinet Rutte I. Oorzaak was het mislukken van het Catshuisoverleg tussen VVD, CDA en PVV over de begroting voor 2013. Gedoogpartner PVV kon niet akkoord gaan met de plannen en zo ging Nederland op 12 september 2012 opnieuw naar de stembus, waar inmiddels het anti-Europees populisme rechts, maar ook linksom hoogtij vierde.

‘Brussel is een ondemocratisch monster - een vampier die ons leegzuigt tot we slechts een onbetekenende provincie zijn van het Groot-Europese Rijk. (...) De eurocraten willen ons doen geloven dat we anders vervallen in barbarij en oorlog. Maar als ik ergens barbarij zie, dan is het bij de ongekozen eurocraten in Brussel. Ze plunderen ons land en zeggen dan: ‘Wees maar blij, want anders hadden jullie oorlog gehad.’

Geert Wilders in zijn openingsspeech van de PVV verkiezingscampagne, augustus 2012

Lissabon was de laatste tourstop waar het team met negen kunstenaars drie weken op locatie werkte.

Er werd gewerkt aan een serie artistieke interventies in de stad, een tentoonstelling met public screenings en de laatste editie van de NKTimes.

Niet alleen was Lissabon op financieel gebied de meest getroffen stad binnen de Europese tour.

Het was ook de stad waar het team direct geconfronteerd werd met de groeiende kloof tussen Noord- en Zuid Europa. Ironisch, want hier werd in 2009 de betrokkenheid van het Europees Parlement aanmerkelijk vergroot met de ondertekening van het Verdrag van Lissabon. Begin september 2012 kondigde de toenmalige Italiaanse premier Mario Monti aan een Europese top te willen houden in Rome over de opkomst van anti-Europees populisme: ‘Er zijn veel manifestaties van populisme die verdeeldheid zaaien in bijna alle EU-lidstaten’. Hij signaleerde dat ‘oude stereotypen en oude spanningen’ weer de kop opsteken, vooral in de relaties tussen Noord- en Zuid-Europa, onder druk van de bezuinigingen die landen moeten doorvoeren. In tegenstelling tot Budapest, waar regelmatig sprake is van hevige protesten tegen maatregelen van de regering, blijft het in het door de eurocrisis ontwrichte Portugal opmerkelijk stil. Natuurlijk wordt er gedemonstreerd, maar geweld komt nauwelijks voor, wanhoop des te vaker. De banen verdampen en de centrum-rechtse regering Coelho doet niets. Maar de bevolking en ook de kunstenaars verkiezen de nationale cultuur van ingetogenheid boven die van verzet. Stadskunstenaar Carlos D’Abreu vertelt ons dat de Portugees zich - ondanks grote persoonlijke misère als werkloosheid, het wegvallen van sociale voorzieningen of de daling van het pensioen,- eenvoudig tevreden laat houden door een dagelijkse portie koud bier en voetbal. Volksvermaak in strijd tegen de grote depressie.

NK in Lissabon: Super Burro De titel van het Portugese project is een woordspeling dat verwijst naar het populaire biermerk Super Bock.

Burro is het Portugese woord voor ezel. Uitvalsbasis voor NK’s project was een verwaarloosde opslagruimte op het hippe terrein van de LXFactory, in Lissabon Alcântara. Op het terrein van LXFactory was opvallend weinig te merken van de ‘entroikado’ (een term die verwijst naar de onderwerping aan de trojka en de door haar gedicteerde soberheid). LXFactory is een voormalig fabrieksterrein dat in slechts enkele jaren volledig vermarkt is tot culturele hotspot voor jong, creatief en innovatief Lissabon. De ‘gewone man’, die zich niet in LXFactory laat zien, werd bereikt via de kunstinterventies en performances in de de openbare ruimte van de stad. Registraties hiervan waren gedurende de public screenings weer te zien in LXFactory, waar verhitte discussies ontstonden over de inhoud van de werken, over recente politieke ontwikkelingen, over de arrogantie van Duitsland en Nederland en hoe sommige bezoekers diezelfde arrogantie aflazen in de projecten van NK in Lissabon.

10.

Stichting Noordkaap | jaarverslag nk2012

de discussies hoog op: hoe konden wij, arrogante Nederlandse kunstenaars, in dit land met geld gaan strooien? Wat was daarvan de artistieke meerwaarde?

Ondanks veel kritiek zette Den Houter toch door en mede dankzij de reactie van de reizigers resulteerde dit in een prachtige happening, die voor velen een bijzonder begin van de doordeweekse dag inluidde.

Super Burro. Walking the donkey, videoregistratie van een performance door Carlos D’Abreu (PT), Jan Kryszons (NL) en de ezel.

Lisbon Human City Logo, performance op diverse locaties in de binnenstad. Johannes Brechter (DE) maakte een comic-achtige wearable van gerecycled straatmateriaal dat het stadswapen van Lissabon representeerde. In de videoregistratie zien we voorbijgangers vol trots de nationale symboliek van hun stad uitdragen.

Cais do Sodré. Daan den Houter (NL) maakt als in iedere stad bij wijze van artistiek onderzoek een vervolg op zijn 1 eurocent muntjes. In Lissabon koos hij voor Cais do Sodré: het hoofdstation voor commuters die vanaf de arbeiderswijken met de veerpont aankomen voor hun slecht betaalde baantjes in het stadscentrum.

Evenals in München strooide de kunstenaar ook hier vroeg in de ochtend duizenden glimmende muntjes, en wachtte af wat er gebeuren zou. Tijdens Den Houters zoektocht naar een geschikte locatie laaiden

Santa Europa da Esperança, tegelwerk door Filippo Minelli (IT). In een verpauperde straat waar de helft van de panden leegstaat ging Minelli aan het werk met door hem beschilderde tegels. Hij koos een straathoek, waar de overgebleven bewoners iedere avond hun huisvuil verzamelen en waar de straatkatten vervolgens hun slag slaan. Het tegelwerk laat resten zien van een Europese vlag, devoot samengevouwen handen die een gebedsketting ophouden en eurotekens. ‘Santa Europa da Esperanca’, valt er te lezen.

Luso-Tropical door Benjamin F. Stumpf & Antje Feger (DE). Jonge, hoger opgeleide Portugezen emigreren sinds enkele jaren met honderd duizenden tegelijk

11.

Stichting Noordkaap | jaarverslag nk2012

naar de voormalige koloniën als Angola en Brazilië.

De zoektocht naar de rol van populisme in Portugal van het Hamburgse kunstenaarsduo Stumpf & Feger, leidde naar de verhouding die het land vandaag de dag nog heeft met zijn koloniale verleden. In een klassieke installatie verzamelden zij beelden uit de stadsarchieven.

De anekdotes en feiten van de tourgids dienden later als basis voor de NKTimes en de documentaire.

Reasons to Rethink, Michael Kluver (NL).

Kluver integreert tekeningen in de bestaande eurobiljetten die de zwakke plekken van onze kapitalistische samenleving onthullen.

Lisboafrica. Remotewords (DE) Een andere relatie naar de verhouding van het huidige Lissabon tot de kolonieën werd gelegd in het imposante werk van Remotewords. Voor hun interventie op het dak van de LXFactory werd schrijver en journalist José Eduardo Agualusa uitgenodigd mee te denken over een passende tekst. Rode draad in het werk van de Portugees Agualusa, geboren en getogen in Angola, is de nauwe verwevenheid van de Angolese en Portugese identiteit. Een verwevenheid die tot uitdrukking komt in het taalgebruik, in de architectuur en in het collectief geheugen van beide culturen. De samentrekking van de woorden Lisboa, boa (mooi) en Africa tot ‘Lisboafrica’ werd over 900 m2 op het dak geplaatst.

Het is sindsdien permanent zichtbaar vanaf de Ponte 25 de Abril en voor de reizigers die dagelijks met het vliegtuig vlak boven de LXFactory landen en vertrekken.

‘Lisboafrica’ verenigd in een nieuw woord de twee gezichten van Lissabon: een progressief deel dat trots is op de Afrikaanse invloeden van de stad, en een deel dat deze relatie in alle toonaarden probeert te ontkennen.

De geluidsinstallatie You all are not the world, gemaakt tijdens het project in Keulen (februari '12) door Arturo Hernández Alcázar (MX) werd voor een tweede maal getoond in de Super Burro Bar. Bij binnenkomst schalden uit megafoons fragmenten van ophitsende politieke speeches het publiek toe. In een hoek van de bar, stonden de platenspeler en de elpeehoes met daarop de namen van 80 extreem rechtse partijleiders.

We Hate Tourisme, stadgids (PT) Zoals NK in iedere stad een lokale kunstenaar vroeg om een speciale tour te organiseren, kent ook Lissabon voor NK nu geen geheimen meer dankzij alternatieve guided tours door ‘We Hate Tourism’ (WHT).

WHT stelde een tour samen die langs plekken voerde die een relatie hadden met de kunstwerken en performances van het NK project.

After the big collapse. Vanuit de nabije toekomst richtte de Keulse kunstenaar Oliver Kunkel (DE) zich in een brief tot de bezoeker van de Super Burro Bar. Binnen zijn serie van stedelijke survival tours in Keulen en in Dordrecht fungeerde de brief als een oproep van de kunstenaar om ons voor te bereiden op een stad zonder euro, zonder banken, zonder supermarkten.

12.

Stichting Noordkaap | jaarverslag nk2012

3. THE VOICE OF DORDRECHT Een belangrijk onderdeel van de NKTour was het jongerenproject ‘The Voice of Dordrecht’. Het bestond uit workshops, variërende van één dag tot zes weken, waarin jongeren uit de Drechtsteden vanuit hun eigen belevingswereld reageerden op de kunst en interventies die tijdens de Europese tour tot stand waren gekomen. Het liefst werkte NK samen met jongens en meiden van 16 tot 26 jaar die niet vanzelfsprekend in aanraking komen met hedendaagse kunst (bijvoorbeeld van huis uit of via hun opleiding) én met de zogenaamd ‘lastige’ of ‘lastig benaderbare’ jongerensubculturen in de stad. Via de effectieve samenwerking met maatschappelijke partners had NK toegang tot clubjes als scootergangs, hangjongeren, free-runners, hip-hoppers, skaters, costa-bravas en altos. De workshops werden begeleid door internationale kunstenaars uit het programma van NK. The Voice of Dordrecht, een verwijzing naar het populaire TV programma, bood jongeren een podium om hun stem te laten horen en om hun talenten te tonen. Jongerenwerk De Twern stond garant voor het aanleveren van deelnemers en voor professionele begeleiding tijdens het traject. Om het bereik onder Dordtse jongeren te vergroten werden twee workshops en een aantal presentaties gegeven op middelbare scholen het Stedelijk Dalton Lyceum en het Insula College. Iedere workshop werd afgesloten met een presentatie voor de achterban van de jongeren en voor het reguliere publiek van NK. Zo kwamen mensen met uiteenlopende interesses en denkbeelden met elkaar in contact.

Thema’s, afkomstig uit de kunstprojecten van de NKTour, die aan bod kwamen waren de financiële crisis, politiek en populisme, duurzame samenleving en kunst in de openbare ruimte. Aanvullend vroeg De Twern NK specifiek aan te sluiten bij hun bestaand activiteitenprogramma met de thema’s materialisme, respect en vooroordelen. Daarnaast stond bij iedere workshop een kunstproject centraal. De jongeren konden hier op verschillende manieren op reageren en gingen zelf daadwerkelijk aan de slag door onder andere interviews te houden, reportages te maken of door het maken van een kunstwerk.

In totaal zijn in de periode dec '11 t/m maart '13 acht workshops georganiseerd, vijf wijkpresentaties, één participatie project, zes documentaires en een einddocumentatie in de vorm van een NKTimes. Eén wijkpresentatie vindt plaats tijdens het Urban Explorers festival in mei 2013.

Even nomadisch als NK de afgelopen twee jaar door Europa trok, was NK met The Voice of Dordrecht actief op veel locaties en wijken in Dordrecht: Werkplaats Oost, Sportplaza Ringers, Dalton Lyceum Kaptynweg, Insula College, wijkfeesten in Wielwijk, Sterrenburg, Krispijn en Crabbehof. In de Dordtse binnenstad: Voorstraat Noord, restaurant ’t Veerhuis, Club Dolhuis, Waag 110, Nieuwe Haven 26, Grotekerksplein 1C, buurthuis Staart West, DordtYart en bij bewoners thuis in de wijken Wielwijk, Sterrenburg, Negentiende eeuwse Schil en Oud-Krispijn.

Noemenswaardige afwijkingen van het aanvankelijke plan betreffen de samenwerkingspartner, de duur van de workshops en de uitzendingen op de lokale televisie. In het najaar van 2011 werd de aanvankelijke samenwerkingspartner, het reïntegratie bedrijf DordtMij, die garant stond voor de deelnemers aan de workshops, geconfronteerd met bezuinigingen op de reïntegratie van bijstandsgerechtigden. Dit hield in dat de werkloze jongeren niet meer doorgestuurd werden naar het leerwerk traject van DordtMij. NK heeft, als gevolg daarvan, het begin van de workshops uitgesteld en is op zoek gegaan naar nieuwe deelnemers.

Hiervoor werd contact gelegd met verschillende maatschappelijke partners uit Dordrecht, waaronder het project Route 27 van de Sociale Dienst Dordrecht en diverse middelbare scholen uit de Drechtsteden. Via Route 27 is NK gaan samenwerken met De Twern.

De Twern verzorgt in alle wijken van Dordrecht straatwerk, gericht op contact leggen met hangjongeren en het stimuleren van werk, scholing en zinvolle tijdsbesteding. In een aantal wijken zijn inloopactiviteiten voor jongeren, sportactiviteiten en/of meidenactiviteiten. De duur van de workshops moest aangepast worden aan de beschikbaarheid van de jongeren. Bij DordtMij zou het gaan om verplichte deelname aan de workshops en in de nieuwe situatie was sprake van vrijwillige deelname. Het plan om de documentaires uit te zenden op RTV Dordt kon niet doorgaan vanwege een reorganisatie binnen de lokale TV omroep. Wel zijn delen uitgezonden via de nieuwsbulletins, en werd er aandacht besteed via I-Dordt (voor meer informatie over de PR, zie hoofdstuk zes).

Mede door events te organiseren op voor de jongeren aantrekkelijke locaties heeft NK tijdens The Voice of Dordrecht een zekere naam opgebouwd in de stad. Jongeren en hun achterban weten nu ook NK te vinden en benaderen ons met ideeën. Zo is dit project dat begon als een pilot, een goede investering gebleken om nieuwe jongerenprojecten te blijven realiseren. Momenteel werkt NK bijvoorbeeld aan een serie workshops op verzoek van poppodium Bibelot, dat in april 2013 opent in het vernieuwde Energiehuis en in mei 2013 brengt NK het publiek van het Urban Explorers festival op gedurfde wijze samen met de (niet voor niets) gestigmatiseerde scooterboys uit de stad. NK kan daarbij putten uit het opgebouwde vertrouwen met het jongerenwerk en de jongeren zelf.

13.

Stichting Noordkaap | jaarverslag nk2012

3.1. so you think you can make art?

3.2. dangerous dordrecht

december 2011 kunstenaar: Daan den Houter (Rotterdam) deelnemers: Anouk, Jacky, Remian, Roy, Yassine, Ludo i.s.m: Stedelijk Dalton Lyceum Dordrecht, locatie Kapteynweg documentaire: 11 min. 42

december 2011/ januari 2012 kunstenaar: Federico D’Orazio (Den Bosch/ Bangkok) deelnemers: Achraf Douhou, Abdel Tank Doubli, Amine Daoudi, Darryl Verdonk, Faysal Bouhlou, Jan van de Ven, Nasreddine Essalhi, Tufan Kumas en Yannick van Unen i.s.m: Jongerenwerk De Twern, Werkplaats Oost, Sportplaza Ringers wijkpresentatie: 6 mei 2012, Werkplaats Oost met: Ahmet Karapinar - raadslid Groen Links, Alex Timmerman - oud boxer, Jamairo - jongste rapper van Nederland, Rutger van Rooij - wijkagent, Max Suart - projectmanager Jeugdoverlast gemeente Dordrecht documentaire: 15 min. 30

Voor het CKV gingen leerlingen met de kunstenaar aan het werk om een eigen interpretatie te maken van zijn project. Na een introductie op het kunstproject dat Daan den Houter in München en Istanbul realiseerde, volgde een gezamenlijke brainstormsessie met de leerlingen over een ‘dordtse’ versie.

De scholieren maakten een reportage waarin zij voorbijgangers interviewden over de waarde van geld.

De setting van de Dordtse Kerstmarkt zorgde voor de nodige oproer onder dagjesmensen, Dordtenaren en de marktkooplui.

Meer lezen en foto’s? Zie Jaarverslag 2011

In samenwerking met Jongerenwerk De Twern werd een workshop met jongens uit Oud en Nieuw Krispijn georganiseerd. NK koppelde deze groep aan kunstenaar Federico D’Orazio, die deelnam aan de tentoonstelling in München met zijn project ‘Fighting Solves Everything’. De jongens die geen van allen toegang hadden tot de kunst, lieten zich inspireren door D’Orazio die erom bekend staat de beeldtaal en omgangsvormen binnen de vechtsport tot kunst te verheffen. Vanuit het talent van de jongeren, in dit geval het kickboxen op wedstrijdniveau, werden affiches ontwikkeld waarin zij zelf, als icoon, de hoofdrol speelden. Dagelijks geconfronteerd met vooroordelen en clichés over hun afkomst, werden zij uitgedaagd om zelf slogans te maken en de posters vorm te geven. In Werkplaats Oost werden de resultaten van de workshop gepresenteerd. ‘Sprekende affiches met krachtige slogans; ze zeggen ‘Ik ben de beste, don’t mess with me.’

Het lijkt ergens wel op het politiek arena, waarin politici claimen: kies mij, ik ben de beste,’ aldus een paar openingswoorden.

In een professionele boxring die voor de gelegenheid samen met de jongeren was opgebouwd, vertoonden de jongens én de kunstenaar hun vechtkunsten. Een A-typische jury, bestaande uit een wijkagent Krispijn, een projectmanager Jeugdoverlast van de gemeente Dordrecht en een beroemde Dordtse oud-boxer, prijsde de jongens voor hun techniekbeheersing, ‘Een lust voor het oog,’ zo sprak de wijkagent na afloop de jongens en het publiek toe. Na de kickbox demonstraties sprong gespreksleider Ahmet Karapinar de ring in om de jongens tot uitspraken te verleiden over hun kunstwerken, de affiches. Daarna bracht Karapinar met humoristische, doch kritische insteek een goed gesprek op gang met o.a. de jongerenwerkers, juryleden, de kunstenaar en buurtbewoners diepte over de te pas en te onpas gebruikte term ‘respect’. Na een korte tentoonstelling van de affiches in de foyer van Werkplaats Oost werden zij diezelfde zomer tentoongesteld in kunstcentrum Kus in Heerlen. Een selectie van de affiches reizen later naar de galerie van de Federico D’Orazio in Los Angeles.

14.

Stichting Noordkaap | jaarverslag nk2012

3.3 plastic people party 28 mei/ 5 juli 2012 kunstenaar: Johannes Brechter (München) deelnemers: June, Eray, Rachel, Boulaina, Donita, Chayenne, Kokkie, Bas, Hanka, Ghizlane, Sibel, Joshua, Bilal, Siham, Tjoekie, Najoua, Zehra, Jill, Yassir, Kevin, Alex, Evert, Colin, Joost, Youknow, Erik i.s.m: Jongerenwerk De Twern, Dordtse Welzijns Organisatie wijkpresentatie: 4 juli 2012, Club Dolhuis met: Plastic Tas Vrij, dj Ron Petrol documentaire: 11 min. 21 Afgelopen zomer verscheen via social media en in de locale pers de volgende oproep: ‘Kom je uit Dordt, ben je tussen de 16 en 26 jaar en vind jij dat er nieuwe wetten moeten komen? Doe dan mee met de Plastic People Party (PPP). In september zijn er weer verkiezingen in Nederland. De politieke partijen ruziën over Europa en over bezuinigingen. Maar wat vind jij belangrijk? Wat zou jij willen dat er verandert in Dordrecht, in Nederland of in Europa? De kunstenaar Johannes Brechter richt een partij op speciaal voor jongeren tussen de 16 en 26 jaar. Doe mee met The Voice of Dordrecht en geef een creatieve draai aan jouw mening!’

Voor deze echte hands-on workshop fabriceerde het team een mobiele workshop-bike, waarmee de kunstenaar een maand lang diverse wijkfeesten in Dordrecht bezocht. Samen met de jongerenwerkers en collega’s van de Dordtse Welzijn Organisatie werden jongeren ter plekke verleid om mee te doen. Uit gerecycled materiaal maakten zij miniatuur woordvoerders van zichzelf die opgenomen werden in de Plastic People Party. De kunstenaar deelde zijn creatieve tips en trics met de deelnemers.

Een jongerenwerker zorgde ervoor dat de jongeren onder het knutselen in gesprek raakten en bleven over wat zij wilden veranderen in hun stad of wijk en hoe deze verandering bij wet tot stand gebracht zou kunnen worden. Door de jongeren op te zoeken in hun eigen wijken werden woordvoerders uit alle uithoeken bereikt. Nadat de poppetjes gemaakt waren werkten de deelnemers met de kunstenaar, een professioneel fotograaf en een cameraman aan een videoclip waarin de PPP haar nieuwe wetten promootte. Er werd gekozen voor een relatief simpel medium, de stopmotion film, die op verschillende plekken in de stad opgenomen werd. De wijkpresentatie werd verpakt in een feestelijke ‘partijbijeenkomst’ en vond plaats in club Dolhuis in de binnenstad.

15.

Stichting Noordkaap | jaarverslag nk2012

3.4. kunst campagne

3.5. geld wit wassen

7 mei/ 13 juni 2012 kunstenaar: Foundland Collectief (Amsterdam) deelnemers: 56 HAVO 4 leerlingen van het Insula College Dordrecht i.s.m: Insula College wijkpresentatie: 13 oktober 2012, ‘t Hof deelnemers: Theatergroep Toendra documentaire: 11 min

6 oktober 2012 kunstenaars: Roland Farkas en Camilla Englund (Budapest) deelnemers: 12 jongeren i.s.m: Jongerenwerk De Twern wijkpresentatie: 13 oktober/4 november projectruimte Noordkaap documentaire: 8 min.

De lokale politiek in Dordrecht heeft de laatste jaren hard gesnoeid in de steun aan kunst. Zo is het Centrum Beeldende Kunst ontmanteld en zijn er de afgelopen jaren acties gevoerd tegen kunstwerken in de openbare ruimte en vernielingen aangericht. De leerlingen richtten vervolgens onder begeleiding van het Amsterdamse vormgevers collectief Foundland korte campagnes op voor het behoud van de kunstwerken.

Foundland is een kunst- en ontwerpcollectief dat zich bezig houdt met kritische analyses van politiek en branding. Complexe onderwerpen uit de Nederlandse maatschappij – zoals populisme en asielzoekersproblemen – zetten ze om in begrijpelijke producten als affiches en installaties. In deze workshop werden links gelegd naar projecten van Foundland die tijdens de NKTour in Keulen te zien waren geweest.

Deze eendaagse workshop werd gegeven op het Beverwijcksplein, vanuit de NK container die voor de gelegenheid omgebouwd was tot laboratorium.

Jongeren werden via De Twern opgeroepen om aan te schuiven, maar ook passanten en regulier publiek van NK konden meedoen. Via een ingewikkeld chemisch procédé werden eurobiljetten van hun tekening ontdaan, totdat slechts het watermerk overbleef.

Deze workshop vond gedurende vier weken plaats tijdens de CKV-lessen. Na een uitgebreide fietstoer langs de werken, werden in de klas animaties gemaakt en voorzien van one-liners geïnspireerd op klassieke politieke campagnes in Nederland en Amerika. Doel was om de leerlingen in teams een campagne te laten ontwerpen voor een door hen zelf gekozen kunstwerk in Dordrecht. Deze campagne zou bestaan uit een affiche en een korte trailer, campagnefilmpje. De leerlingen kozen een kunstwerk en vormden campagne teams.De resultaten werden na afloop op school gepresenteerd. Het thema van de kunst in de openbare ruimte van Dordrecht stond vervolgens centraal in een volksspektakel door kunstenaar Hans van den Ban tijdens de opening van de eindtentoonstelling van de NKTour.

16.

Stichting Noordkaap | jaarverslag nk2012

3.6. uit je dak

3.7. punt de wereld

21 oktober/4 november 2012 kunstenaar: Remotewords (Keulen) i.s.m: Jongerenwerk De Twern wijkpresentatie: 14, 15, 16 december 2012, projectruimte Noordkaap

8 oktober 2012 kunstenaar: Oliver Kunkel (Keulen) deelnemers: Jongeren uit Crabbehof-noord i.s.m: Jongerenwerk De Twern

Remotewords is een kunstenaarsduo dat over de hele wereld teksten op daken schrijft die alleen vanuit de lucht te lezen zijn. Hun teksten zijn vaak kritisch en/of humorvol. Voor de eindtentoonstelling in Dordrecht werd in het voormalig Verborgen Museum (Achterom) de vloer geheel bekleed met een enorme luchtfoto van Dordrecht. In deze workshop lieten jongeren zich inspireren door het project van Remotewords in Lissabon om daarna zelf op de daken te schrijven wat zij van hun stad of wijk vinden of wat er aan verbeterd zou moeten worden. De truc was natuurlijk om de boodschap te minimaliseren tot één of twee woorden.

Over de foto vloog een op afstand bestuurbare mini helikopter met een camera eraan bevestigd. Deze maakte live filmopnames die op echte luchtopnames lijken. Omdat niet heel Dordrecht, met al haar buitenwijken op de print paste, stond er in de ruimte ook een computer, waar jongeren via Google Earth hun eigen buurt of straat selecteerden en uitprinten.

Alle uitsneden, teksten en foto’s konden door de jongeren met hun mobieltje direct ge-upload worden naar de Hotglue pagina van The Voice of Dordrecht.

In 2013 gaat NK in gesprek met woningbouwverenigingen Trivire en Woonbron om de mogelijkheid te onderzoeken of een van statements op ware grootte op een dak geplaatst wordt.

Uit de nieuwsbrief van De Twern: ‘Op 8 oktober kwam NK langs bij jongeren in Punt de Wereld in Dordrecht. In het kader van de sociale herovering van Crabbehof-noord organiseert de Twern hier diverse projecten. De Duitse kunstenaar Oliver Kunkel is door stichting NK gevraagd om naar Nederland te komen voor o.a. de overzichtstentoonstelling van hun Europese tour.

De jongeren waren druk in de weer met de voorbereidingen voor het koken. Want maandag is de dag dat er met jongeren in de Punt gekookt wordt. Oliver is een kunstenaar die zich richt op een toekomst waarin door o.a. de crisis en milieurampen het leven een stuk zwaarder blijkt.

Zo stelt hij vragen als hoe kom je aan eten als er geen supermarkten zijn en geld niks meer waard is. Wat is dan echt belangrijk? Wie zijn je vrienden? Voor de jongeren in Punt de Wereld had Oliver verschillende persen en molens meegenomen. Zo konden de jongeren uit zonnebloempitten olie persen en door graan te malen kregen ze bloem.

Door zelfgemaakte honing te ruilen tegen melk en eieren hadden de jongeren alle ingrediënten die nodig zijn om pannenkoeken te bakken.

De jongeren zijn bewuster geworden waar producten vandaan komen en hoe veel werk het kost om produc-ten te verwerken tot consumeerbare producten. Daarnaast hebben ze gezien dat je in plaats van met geld te betalen goederen kunt ruilen voor andere goederen of diensten.

Een leuke bijkomstigheid was dat de jongeren met anderstaligen leerden communiceren door middel van Engels en gebaren.’

17.

Stichting Noordkaap | jaarverslag nk2012

3.8. 180cc

3.9. heen & weer

7/21 oktober 2012 kunstenaar: Filippo Minelli (Brescia) deelnemers: 15 jongeren van 180CC i.s.m: Jongerenwerk De Twern wijkpresentatie: mei 2013, tijdens Urban Explorers Festival in de projectruimte van NK

19/ 21 oktober 2012kunstenaar: KunstCommando (Dordrecht) deelnemers: publiek van eindtentoonstelling NKTour en buurtbewoners uit vijf Dordtse buitenwijken: Wielwijk, Sterrenburg, Negentiende eeuwse Schil, Oud-Krispijn en De Staart.

In tourstop Keulen stelde Filippo Minelli een geënsceneerd protest samen als een tableau vivant.

Passanten werd gevraagd vlaggen en borden hoog te houden voorzien van symbolen en slogans van (extreem) links tot rechts, maar ook voor én tegen Europa, Yankees, de Islam en Barclays. De opponenten stonden gezamenlijk achter een grote banner van PriceWaterHouseCoopers: een ultieme representatie voor de buitenproportionele macht die transnationale bedrijven hebben op de wereld economie. In de tijd van de Occupy-beweging, reageerde Minelli met een protest tegen alles en tegen niets. NK vroeg Minelli om een vergelijkbaar project binnen een workshop te realiseren met een groep jongeren die bij het jongerenwerk bekend staat als de 180CC jongens. Het is een groepje jongens die vanuit verschillende wijken regelmatig samenkomen om met hun illegaal opgevoerde en gepimpte brommers wedstrijdjes te rijden op de openbare weg. Hun capriolen worden door omstanders met mobieltjes gefilmd en via YouTube verspreid.

180CC is een doorn in het oog van politie en omwonenden, De Twern probeert hier als bemiddelaar op te treden en riep de artistieke hulp van NK in.

Dit project met het Dordtse kunstinitiatief KunstCommando was een participatieproject voor de Dordtse buitenwijken, zodat ook daar mensen op bijzondere wijze verrast konden worden door kunst en cultuur uit de vijf Europese steden van de NKTour en The Voice of Dordrecht. KunstCommando organiseerde gedurende de eindtentoonstelling gratis ‘Heen & Weer’tours door Dordrecht. Deze bustochtjes vol verrassingen leidden langs haltes bij bijzondere personen en plekken in de Dordtse buitenwijken die op een verrassende manier de steden Keulen, München, Budapest, Istanbul en Lissabon vertegenwoordigden.

Deelnemers werden naar een plek in een Dordtse wijk gebracht die correspondeerde met een van de steden.

Bijvoorbeeld de ontdekking van de fado – het Portugese levenslied – in de Wielwijkse Kansenflat, een korte workshop Hongaars dansen (en drinken!) in een Sterrenburgse woonkamer. Op een bijzondere locatie in de negentiende eeuwse Schil wees alles muzikaal gezien naar Keulen en bij de München-halte in Oud-Krispijn waande men zich op een heus Duits Oktoberfest.

Mede in overleg met de jongerenwerkers werd besloten de doelgroep breder te trekken en aan te vullen met andere Dordtse jongeren. Bindend element was de liefde voor scooter of brommer. Tijdens Closing Part in oktober 2012 was Minelli in Dordrecht om de workshop voor te bereiden en werd een project ontwikkeld waar de eerste contacten met de doelgroep gelegd werden. Dit project resulteerde in een try out tijdens het Urban Explorer festival. In juni 2013 rond Filippo Minelli het project af met een fotoshoot in Dordrecht.

18.

Stichting Noordkaap | jaarverslag nk2012

4. NKTIMES Het nomadische tentoonstellingenprogramma werd begeleid door de tentoonstellingskrant de NKTimes. Cultuurfilosofen, curatoren, kunstenaars en kunsthistorici uit Nederland en de gaststeden droegen bij aan de krant. Aan de basis van iedere vormgeving lag de meest gelezen krant van iedere stad; denk aan populaire dagbladen in Europa als de Turkse Hürriyet, Duitse Tageszeitung, Portugese voetbalkrant Record en de Hongaarse Magyar Nemzet. De NKTimes is telkens voor een groot deel op locatie geproduceerd. Zo kon er tijdens de werkperioden direct gereageerd worden op actualiteiten uit de stad en werd documentatie van de kunstprojecten ter plekke in de krant verwerkt. Een klein deel van de kopij werd vooraf aangeleverd, zoals bijvoorbeeld de columns vanuit Nederland.

In totaal werden vijf kranten gepubliceerd. De München-editie (publicatiedatum juni '11) werd aangevuld met een beeldbijlage, die op de finissage gepresenteerd werd. De Istanbul-editie kwam als één geheel uit (oktober '11) en werd na afloop in Istanbul verspreid door de Turkse auteurs, kunstenaars en partners in de stad. In de winter werd het eerste deel van de Keulse krant gemaakt. Begin 2012 werd deze in Keulen verder ingevuld en gepresenteerd (februari '12). Daarna volgde Budapest (publicatiedatum september '12) en tot slot de Lissabon-editie (oktober'12). In 2013 verschijnt nog een laatste speciale uitgave bij wijze van einddocumentatie van het project The Voice of Dordrecht. In tegenstelling tot de voorgaande kranten, wordt The Voice of Dordrecht krant geheel Nederlandstalig.

De NKTimes deed na afloop dienst als catalogus van de NKTour. In Dordrecht werden alle kranten gepresenteerd in een tentoonstelling in Galerie 180 en waren verkrijgbaar op veel locaties in de hele binnenstad. De overzichtstentoonstelling gaf een goed beeld van de diversiteit en de kwaliteit van de krant en liet zien hoe NK zich populistische beeldtaal en strategieën uit de vijf gaststeden eigen had gemaakt om zo een breed, internationaal publiek aan te spreken. De NKTimes speelde ook een belangrijke rol als platform voor de theoretische kant van het programma. Distributie onder het vakpubliek werd verzorgd door de auteurs en de kunstenaars die hadden bijgedragen aan de kranten. Niet alleen was de krant verkrijgbaar via de partners uit de steden, maar ook digitaal via de netwerken van de auteurs.

Uitgebreid nalezen over de eerste drie edities van de NKTimes? Zie Jaarverslag 2011.

19.

Stichting Noordkaap | jaarverslag nk2012

4.1 nktimes budapest auteurs Alexander Schikowski | kunstenaar, Budapest Henk Hirs | correspondent voor diverse media in Nederland, Budapest Hans van den Ban | kunstenaar, Amsterdam Gina Böni | journalist, Zurich/Budapest Timea Junghans | kunsthistoricus, oa. curator Roma Pavillioen Venetie 2007 Csaba Nemes | kunstenaar Andrea Pócsik | oprichtster Roma Visual Lab, universiteit Budapest Monica Aerden | redacteur Mr Motley, kunstenaar, Amsterdam Zsolt Petrányi | curator National Gallery Hongarije Ágnes Heller | filosoof, New York/Budapest kunstenaarsbijdragen Borsoslörinc | kunstenaarsduo, Budapest cartoon Virág Erdos | dichter en illustrator, Budapest oplage 1500 ex druk Gráfica 99 | Lissabon ontwerp niet vouwen a.u.b. publicatie september 2012 met dank aan: Mondriaan Fonds, Gemeente Dordrecht, VSBfonds, Fonds voor Cultuurparticipatie Gedurende een tiendaags bezoek gaven mensen uit het culturele veld inzicht in hoe het Populisme zich in Hongarije voltrekt en op welke manier dit effect heeft op de kunst en cultuur. NK heeft gepraat, geluisterd en gefilmd. Kunstenaar Alexander Schikowski heeft ons rondgeleid in Budapest en in contact gebracht met kunstenaars, journalisten, curators, een theater criticus, een filosoof, een Roma burgerrechten activist, filmmakers, studenten. Allemaal, zonder uitzondering, zijn het kritische beschouwers van de huidige regering.

‘If you speak about democracy you must not forget that all regimes in the 20th century, except the Nazis, considered themselves democracies. Even the totalitarian communist Rakosi said: ‘Our democracy is the real democracy.’.I would say that Hungary is still a democracy, but it is not a modern one anymore. It is not only about the majority rule or about the majority decision, but also about liberties. Such as freedom of the press, of opinion and of religion. All this belongs to a modern democracy, which is a liberal democracy. At the moment, the liberal citizens’ rights, human rights are limited. Not abolished, but limited.

Especially the freedom of the press.’

Uit ‘No debate’, Ágnes Heller, politiek filosoof in de NKTimes Budapest

De meest ernstige editie is ongetwijfeld de NKTimes Budapest. Zowel inhoudelijk als qua vormgeving word je als lezer meegenomen in de grauwe, grijze realiteit van het hedendaagse Hongarije. Een deel van de krant bestaat uit samenvattingen van interviews die gastredacteur Monica Aerden samen met Hans van den Ban in Budapest had afgelegd. Het andere deel werd gereserveerd voor stukken die speciaal voor deze krant geschreven werden. Een overzicht van belangrijke historische gebeurtenissen, geven de lezer inzicht in de roerige politieke ontwikkelingen die het land en de regio vanaf de 9e eeuw hebben bepaald. Budapest is een stad van radicale tegenstellingen; zwart/wit, links/rechts, pro/anti, Europa/Groot Hongarije. De kunstenaars begeven zich regelmatig op gevaarlijk terrein, het tussengebied waar de tegenstellingen met elkaar botsen en elkaar soms opheffen.

De vormgever van de NKTimes heeft zich door deze tegenstellingen laten inspireren en nam de twee meest populaire dagbladen als uitgangspunt. Het zijn de Maygar Nemzet (rechts georiënteerd) en Népszava (links georiënteerd).‘Magyar Nemzet’ betekent ‘Hongaarse Natie’ en is in 1938 in het leven geroepen om de Duitse invloed een halt toe te roepen. Tijdens het communisme heeft Magyar Nemzet een kleine mate van onafhankelijkheid weten te behouden. De krant was voorbestemd om het toonaangevende dagblad van Hongarije te worden maar werd het slachtoffer van interne onenigheden

20.

Stichting Noordkaap | jaarverslag nk2012

na de val van het communisme. Tegenwoordig is Magyar Nemzet het grootste dagblad van rechtse signatuur. De hoofdartikelen hebben een strijdbare toon en geven blijk van een radicaal nationalisme dat anders is dan de afgewogen intellectuele toon die de krant vroeger had. Het linkse dagblad ‘Népszava’ betekent ‘Stem van het Volk’ en is in 1873 opgericht als spreekbuis van de sociaal-democratische partij van Hongarije. Van 1948 tot 1989 was het de krant van de enige vakbond onder het communistische regime. Vandaag de dag staat het blad ideologisch gezien vlakbij de socialistische partij.

‘Na twee verloren oorlogen, het verlies van meer dan de helft van zijn bevolking, tweederde van zijn territorium en een opeenvolging van fascistische en communistische regimes mag Hongarije zich er op dit moment op verheugen te worden geregeerd door de machtigste populistische partij van Europa. Fidesz voert harde bezuinigingsmaatregelen door die voor het volk worden gecompenseerd met een groteske nationalistische symboolpolitiek, waarvoor de grondwet is veranderd en die door zijn impliciete afkeer voor on-Hongaarse elementen de deur openzet voor de terugkeer van antisemitisme en discriminatie van zigeuners. Hoe reageren kunstenaars hierop? Velen gingen de straat op om te protesteren, en voor een aantal kunstenaars zijn de ontwikkelingen aanleiding geweest om verder te gaan en hun artistieke verbeelding volledig op politieke onderwerpen te richten.’

Uit ‘Hongaarse politici, hoe ruiken ze?’ Hans van den Ban in de NKTimes Budapest

voorpagina (rechts) gebasseerd op ‘Magyar Nemzet’

voorpagina (links) gebasseerd op ‘Nepszava’

21.

Stichting Noordkaap | jaarverslag nk2012

4.3 NKTimes Lissabon auteurs Patricia Freire | medeoprichtster Criaactividade, Lissabon Antje Feger & Benjamin F. Stumpf | kunstenaarsduo, Hamburg Ana Santos Guerreiro | researcher Faculteit van Architectuur, Lissabon Remotewords | kunstenaarsduo Achim Mohné & Ute Kopp, Keulen Ricardo Oliveira | We Hate Tourism, Lissabon kunstenaarsbijdragen Michael Kluver | journalistic designer, Rotterdam Oliver Kunkel | kunstenaar, Keulen Carlos d’Abreu | kunstenaar, Lissabon oplage 1500 druk De Maasstad | Rotterdam ontwerp niet vouwen a.u.b. publicatie oktober 2012 met dank aan Mondriaan Fonds, Gemeente Dordrecht, VSBfonds, Fonds voor Cultuurparticipatie, NRW Kultursekretariat International De meest luchtige editie begeleidde de financieel meest geteisterde stad van de NKTour: Lissabon.

Op de voorpagina prijkt de titel ‘Última parada Lisboa’ (laatste halte Lissabon) met daaronder een AFP foto van de Portugese voetballer Ronaldo. Hij heeft publiekelijk geklaagd over zijn jaar-salaris van tien miljoen euro. ‘I want more,’ citeert de NKTimes.

Het is een wrange grap voor een land in crisis dat, nu meer dan ooit, hunkert naar een nationale held als Ronaldo. En daarmee tekenend voor het project van NK in Lissabon. De vormgeving is onmiskenbaar gebaseerd op een van de talloze dagelijkse voetbalkranten die in kiosken aangeboden worden.

De Record is de meest gelezen sportkrant van Portugal, waarvan in 2011 dagelijks 62.245 exemplaren verkocht werden. Voetbal is onlosmakelijk verbonden met de Portugese identiteit. Critici beweren dat de nationale volkssport de burger, zelfs in deze roerige tijden, rustig houdt. Negatieve berichtgeving over maatregelen vanuit de regering worden bijvoorbeeld altijd net uitgezonden voordat een belangrijke voetbalmatch begint.

In de NK versie van de Record is veel ruimte voor de kunstwerken en de tentoonstelling Super Burro; een artikel door Patricia Freire probeert vanuit cultuurfilosofisch oogpunt te verklaren hoe het verschijnsel ‘revolutie’ vandaag de dag nog kan functioneren; hoogleraar Ana Santos Guerreiro brengt de populistische sentimenten van Portugal in kaart; twee kunstwerken worden inhoudelijk toegelicht, namelijk de interventie Lisboafrica in een interview met de Portugese schrijver José Eduardo Agualusa over de relatie Portugal – Afrika, en Luso-Tropical over het werk van de Hamburgse kunstenaars Antje Feger en Benjamin F. Stumpf en hun research naar de representatie van het koloniale verleden van Portugal. Evenals in de documentaire behorende bij deze tourstop, wordt de rode draad in deze NKTimes gevormd door registraties van de persoonlijke stadsgids van het alternatieve reisbureau We Hate Tourism.

22.

Stichting Noordkaap | jaarverslag nk2012

Zomaar een weekje krantenkoppen in Portugal, februari 2013:

‘Italië dreigt terugkeer van Portugal naar de markten te vertragen’ 27 februari 2013, Diário económico

‘Wij houden het Europese record sociale kortingen’ 26 februari 2013, Jornal de Notícias

‘Portugal kan 14,9 miljard besparen als het dezelfde behandeling als Griekenland krijgt’ 20 februari 2013, Presseurop

‘ECB weigert versoepeling Portugees programma’ 19 februari 2013, Público

‘Portugal gaat in ‘opheffingsuitverkoop’’ 18 februari 2013, Le Temps Genève

‘16,9%. Werkloosheid stijgt en zakenwereld verwacht meer ontslagen’ 13 februari 2013, Diário económico

‘Crisis Spanje bedreigt terugkeer Portugal financiële markt’

«HIM-HÃ HIM-HOM IH-ÓH»

The NKTimes is inspired by the most popular newspapers in Europe. In Munich: Tageszeitung, in Istanbul: Hürriyet, in Cologne: Express, in Budapest: Magyar Nemzet and Nepszava and in Lisbon: Record But it’s Friday, so I’m gonna get rich

Págs. 15

www.noordkaap.org

LISBOA, YEAR 2 № 5, SUMMER 2012 PREÇO: 0,85 EURO

5 februari 2013, Jornal de Negócios

ÚLTIMA PARADA: LISBOA Carlos D’Abreu PT Jan Kryszons NL Johannes Brecher DE Daan den Houter NL Filippo Minelli IT Remotewords DE Benjamin F. Stumpf & Antje Feger DE Arturo Hernández Alcázar MX Michael Kluver NL Oliver Kunkel DE

NOORDKAAP ON TOUR Noordkaap is touring through Europe with an art project that explorers the rise of Populism. In five cities international artists work on the spot. Each exhibition is accompanied by a locally produced issue of the NK Times.

In Lisbon, last city in the tour, the current European North-South conflict was the most tangible.

Ronaldo, earning 10 million euros a year, wants more money. Found in NRC Next ( a Dutch newspaper), 03.10.2012, photo: AFP

23.

Stichting Noordkaap | jaarverslag nk2012

5. CLOSING PART Na vijf tourstops, filmproducties, kunstprojecten, publicaties en projecten met Dordtse jongeren, pakte NK tot slot haar koffers uit in Dordrecht. Naast het zichtbaar maken van de resultaten van de Europese tour, waren de belangrijkste doelstellingen van deze eindmanifestatie het tot stand brengen van internationale uitwisselingen tussen de kunstenaars en toeschouwers, en het stimuleren van discussies over de opkomst van het Populisme. Op ongewone plekken in de stad werd de Europese tour op schaal nagebootst voor het Nederlandse publiek. De tentoonstelling was via rondleidingen te bezichtigen, verzorgd door het NK team en kunstenaars van de tour. Gidsen namen groepjes van gemiddeld 20 personen mee langs onder meer een Turkse meubelzaak, een leegstaande Irish pub en het voormalige Verborgen Museum boven de Albert Heijn. Parallel aan de tentoonstelling vonden optredens, filmvertoningen en workshops plaats op uiteenlopende locaties in Dordrecht, zoals Galerie 180, restaurant ’t Veerhuis, particuliere woningen en het Innercity Hotel.

Mede dankzij een sponsoractie vond NK ondernemers, bewoners, instellingen en de gemeente bereid om onder andere panden, slaapplekken en productiemiddelen beschikbaar te stellen.

Internationale kunstenaars, partners en een gevarieerd publiek bezochten intensief de stad. De meeste gasten verbleven er een aantal dagen en deelnemers van het event werden warm ontvangen door Dordtse gastgezinnen.

‘Ik vond het een mooie samenvatting van jullie project. De tour door de stad was een ware reis, waarbij je steeds weer in een nieuw “land” terecht kwam, met een andere sfeer en benadering van het thema.

De sfeer was informeel, een mooie manier om kunst die wellicht niet voor iedereen ‘makkelijk’ is toegankelijk te maken. Daarnaast was het ook bijzonder om de stad Dordrecht zo eens van een andere kant te zien. We kwamen op plekken waar ik anders nooit zou komen; van een bouwvallig oud cafe tot een chique villa met strak gestuukte muren. De groep was niet al te groot, waardoor het makkelijk was medereizigers aan te spreken.’ Meike Kerstholt ‘I had the opportunity of having a guided tour through the Populism project by Noordkaap, in Dordrecht that has shown to be a very interesting project, in it’s rhizomatic essence but also consistent in the way the project was presented to the audience in Dordrecht, where the viewer could have access to various steps of the project in different cities, finally coming together in this show.’(...) Susana Pedrosa

24.

Stichting Noordkaap | jaarverslag nk2012

‘t Hof | Eieren voor je Geld | openingsspektakel Op 13 oktober opende de overzichtstentoonstelling met een Commedia dell’Arte geregisseerd door Hans van den Ban. ‘Eieren voor je Geld’ vond plaats op ’t Hof, nabij de weekmarkt, en ging over aanvallen op kunstwerken in de openbare ruimte van Dordrecht. Van den Ban bracht onverwachte elementen, artiesten en publiek bij elkaar. Zo maakte Gijs Frieling het decor, vertolkten acteurs van de Dordtse toneelgroep Toendra onder andere een bovenmeester, een kunstdirecteur, de kunstenaar, Jan Klaassen en de kunstvandaal. Het verhaal werd aan elkaar verteld door Tedje Hausmacher (ook bekend van het tv duo Rembo & Rembo), en tussen de scènes door kon het publiek meezingen met de Amsterdamse volkszanger Ed Palermo. Re-enactments op het podium hadden betrekking op controversiële kunstwerken in de openbare ruimte: ‘Eggistence’ van Ram Katzir, ‘Mekka van Calvijn’ van Aziz en ‘Alfa en Omega’ van Joep van Lieshout. Stadsomroepster Darja de Caluwé riep het winkelend volk op om naar de voorstellingen te komen. ‘(...) Wat is het Dordtenaren? Een complot tegen kunst op de straat? Angst voor het vreemde?

Waar zijn de vergezichten van weleer? Wilt u terug naar de tijd vóór de kooplui, de gelukszoekers en het matrozengespuis, vóór de tijd van de wapperende zeilen… Rietsnijden en mandjes vlechten?

Wilt u terug naar het zompige veenmoeras?’ Uit ‘Eieren voor je geld’, Dordrecht 2012

‘We zijn de afdeling Educatie van het Anne Frank Huis in Amsterdam. We willen graag naar de tentoonstelling ‘The rise of populisme’/Noordkaap European Tour. Is het mogelijk om een rondleiding te krijgen op een werkdag? Ik hoor het graag!’ Met vriendelijke groet, Valérie Deckers De Waag 110 | Hoofdkwartier Closing Part Vanuit het hoofdkwartier aan het Scheffersplein vertrokken de rondleidingen, werden kleine bijeenkomsten georganiseerd en kon men de NKTimes nalezen, documentaires terug zien en binnenwandelen voor meer informatie.

25.

Stichting Noordkaap | jaarverslag nk2012

‘Populistische soep - wat moet ik me daar nou bij voorstellen ....’ anoniem ‘Ik heb het zelf als fijn ervaren en in de toekomst werken wij graag weer samen.’

Met vriendelijke groet, N.Nannings, InnercityHotel

Voorstraat 180, SBK | Read it in the NKTimes In Galerie 180 van het SBK werd een overzichtstentoonstelling van de NKTimes samengesteld.

Tijdens de opening werd er een potje Populistische Soep geserveerd met hete brij, eenheidsworst en gebakken lucht door Cateringa & Kompanen. De krant werd gebundeld aangeboden als catalogus van de tour en door de stad verspreid. In het Dordtse Inner City Hotel werden de kranten een maand lang bij het ontbijt geserveerd. ‘(...)Most part of the pieces opened up from the ideological point of view to be more abstract answers to the theme of the show, which I found very appealing. I also like the curatorial decision of having the show in various spaces and offering guided tour to the viewers.

The spaces were intriguing for being very different and unexpected and in certain cases the show activated spaces that seemed to be abandoned, like for instance the bar where the Portuguese part of the project was shown. Somehow that space seemed to be very able to receive the Portuguese proposals and the fact that it was an abandoned space, added a certain nostalgia to the show.

I liked particularly that the documentation of previous steps of the project was shown in an aesthetic way, so presenting itself like a mediation of what had happened rather than a dry documentation.

The tour was consistent and entertaining, I liked the guides and the group.’ Susana Pedrosa

26.

Stichting Noordkaap | jaarverslag nk2012

‘Het bezoek aan ongebruikelijke locaties blijft bijna meer hangen dan de gepresenteerde projecten, en dat in je eigen stad die je denkt te kennen. Toch zou alleen locatiebezoek te mager zijn. Gemengde gevoelens dus, maar overwegend positief.’ Ineke Middag ‘Check out the last work of our activist friends from http://www.noordkaap.org/, with their art interventions, performances and free beer in our city. It was a pleasure to spend time with them, trying to run over some populist politicians through the streets of Lisboa. It was a success ; )’ We Hate Tourism Tours Voorstraat 106 | Super Burro | Lissabon Hier was jarenlang één van de dordtse beruchte kroegen gehuisvest; The Boozer. Het voetbalcafé was vooral geliefd bij de Ierse havenarbeiders. Het pand stond daarna jaren leeg. De huidige eigenaar heeft wegens de crisis zijn ambitieuze verbouwing stil moeten leggen. Alles op die begane grond herinnert nog aan de Ierse pub. Een ideale setting voor de tentoonstelling ‘Super Burro’ die in Lissabon ontstond. Het project in Lissabon werd namelijk ook in de setting van een sportsbar ingericht, met als huismerk het Super Burro bier (super ezel bier). Een persiflage op de Portugese trots: Super Bock bier.

Aan de Voorstraat 106 was onder meer een processie door de straten van Lissabon te zien, waarin Portugal symbolisch begraven wordt (video ±maismenos±, Portugal). Via een luikje in het plafond, waar men één voor één zijn hoofd door kon steken, werd de gerenoveerde eerste verdieping zicht-baar.

In deze lege zaal werd de koloniale installatie Luso-Tropical van het duo Stumpf & Feger met spots uitgelicht. Aan de bar kon men de stadstouren en interventies bekijken op een groot scherm achter de Super Burro bierflessen.

Buiten Walevest 120-124 | Adiós Holanda | München Tijdens de voorbereidingen van de tour werd het Populisme nog gezien als marginaal fenomeen, als een trend waarvan de impact op de samenleving niet per sé serieus genomen hoefde te worden.

Op het moment dat NK de tour opende in juni 2011 waren de politiek en de media er echter inmiddels van doordrongen. Het Populisme kreeg ook invloed op de manier waarop er tegen de beeldende kunst werd aangekeken. Zonder blikken of blozen werd de (beeldende) kunst gedegradeerd tot een geldvretende, linkse hobby. Internationale pers reageerde geschokt op de Nederlandse cultuurbezuinigingen.

Met zoveel populisme op de hielen gaf NK de openingstentoonstelling van de tour de titel ‘Adiós Holanda’.

‘Adiós Holanda, het klinkt als een vaarwel. Een vaarwel dat begrijpelijk is nu er bikkelhard wordt bezuinigd op de kunsten; en begrijpelijk omdat het woord ‘trots’ in toenemende mate wordt gebruikt met het doel om anderen buiten te sluiten. En wanneer je leest: ‘Adiós Holanda onderzoekt de invloed van populistische stromingen op de Europese samenlevingen’ bereid je dan maar voor op enkele kritische noten vanuit outer space.’ Uit recensie Mister Motley, juli 2011

27.

Stichting Noordkaap | jaarverslag nk2012

De openingstentoonstelling van de tour vond plaats in de Kunsthalle Whitebox in München, een van de rijkste steden in Europa. In Dordrecht vond München een passend equivalent in een leegstaande woning aan de Buiten Walevest. De woning werd net voor de crisis geheel gerenoveerd en staat sindsdien te koop voor negen ton.

‘De kunstwerken passen erg goed in deze setting. Fijn dat het ingericht is met zoveel respect voor het pand en heel inventief bedacht! Bedankt daarvoor.’ Annelies (eigenaresse Buiten Walevest) Enkele werken die extra toegelicht werden door de gidsen waren:

GrundGesetz, video-installatie en performance Fabian Hesse voerde een marathon performance uit. In GrundGesetz las hij negen uur achter elkaar voor uit het Duitse Grondwet boek. Van A tot Z. De performance begon in de tentoonstellingsruimte en werd voortgezet in metro’s, op terrassen en in shoppingmalls. Hesse: “Populisten reduceren complexiteiten en de interpretatie van feiten. De grondwet is als een verklaring van de vrijheid, want de staat ontwerpt en bepaald de grenzen van mijn vrijheid. Met het voorlezen dringt de tekst zich aan mij op, als onderwerping, als straf, als verklaring van de vrijheid, een contemplatie.”

Hotel Europa, lichtinstallatie Hans van den Ban maakte een installatie bestaande uit elf parasollen met licht-letters ‘Hotel Europa’ en een knipperende ‘R’. Hotel Europa verliest zijn ster en de Europese droom hapert. De receptie lijkt gesloten voor reizigers, passanten en vreemdelingen. Hotel Europa begeleidde de gehele tour en werd telkens in andere settings opgebouwd om zo confrontaties aan te gaan met wisselend publiek.

28.

Stichting Noordkaap | jaarverslag nk2012

Life is a nurse......But the meat is weak, hit dead and admire, collectie, installatie en performance Modeontwerpster en kunstenaar Nada Van Dalen maakte voor de tour een nieuwe collectie, geïnspireerd op seriemoordenaars en de populariteit van geweld. Op de zolderverdieping aan de Buiten Walevest richtte Van Dalen een complete stijlkamer in, waarbij de thematiek en haar onconventioneel materiaalgebruik samenvloeiden in beeld en geluid. Op krakende monitoren waren registraties te zien van inwoners die de collectie in hun eigen stad dragen en van de performances die Van Dalen tijdens de tour uitvoerde.

Captain Carribean conquers the Netherlands, installatie Tirzo Marta’s alter ego Captain Carribean laat zich vanuit een oud-Hollandse bakfiets begeesteren door de overwinningstoespraak van Geert Wilders uit 2010. Met een Kentucky Fried Chicken-emmer op zijn hoofd en opgeheven wijsvinger bezweert hij in een videoloop: “I am going to conquer the Netherlands.”

Money Path#1, foto’s en video registratie Terwijl in Nederland plotseling beweerd werd dat kunstsubsidies geldverspilling zijn, reageerde Daan den Houter met een interventie waarbij hij 25.000 eurocentjes uitstrooide over een wandelpad in München. Op een zonnige morgen in een van de rijkste steden van Europa, bukten en graaiden voorbijgangers de blinkende muntjes van het pad. Den Houter heeft dit project, bij wijze van artistiek onderzoek, daarna in andere vormen uitgevoerd in Istanbul, in Keulen en in Lissabon.

29.

Stichting Noordkaap | jaarverslag nk2012

‘Het Dordtse résumé van de Europatour van Noordkaap vond ik een informatieve en creatieve weergave van het bezoek aan plaatsen, die een link hebben met het populisme van toen en van nu en ik hoop dat het de bezoekers te denken gaf!’, Günther Horst ‘De rondleiding was leuk en inspirerend. Leuk om te zien wat jullie beweegt. Benieuwd ben ik altijd naar de maatschappelijke impact op lange termijn.’ Leonard Grotekerksplein 1 | Budapest Interviews die het team in Budapest had afgelegd werden ieder op een eigen monitor vertoond. Daarnaast werden videokunst en registraties van performances van de desbetreffende kunstenaar getoond.

Er waren ook schilderijen te zien van Csaba Nemes en tekeningen van Janos Sugar. Roland Farkas en Camilla Englund van het Hongaarse collectief Foundation for National Art werden uitgenodigd om een workshop te geven. De stadskunstenaar Alexander Schikowski kwam over om in Dordrecht een aantal rondleidingen te verzorgen.

Groenmarkt 50 en Waag 110 | The Rise of Populism Een posterproject van het Utrechtse Fotodok in het kader van De Vrede van Utrecht werd op verschillende locaties gepresenteerd. Vanaf begin 2012 zijn fotojournalisten en initiatiefnemers Dirk-Jan Visser, Jan-Joseph Stok en Mads Nissen samen met een groep Europese fotografen bezig politieke populistische verschuivingen in West-Europa te documenteren. In een etalage langs de route was het werk te zien van Dirk-Jan Visser. In de etalage van het hoofdkwartier van Closing Part werden dagelijks nieuwe series opgehangen.

30.

Stichting Noordkaap | jaarverslag nk2012

‘Hoe goed is dat, videokunst in de showroom van uw lokale meubelzaak. Lekker op de luie bank tv kijken, video zoals video bedoeld is.’ Niels Post, Trendbeheer Visstraat | Istanbul In de Turkse meubelzaak Ela Wonen hangt de sfeer van Istanbul. Het is een winkel voor de ‘moderne Turk’ die een sterke band heeft met het land van herkomst. Ela Wonen is druk bezocht en heeft ook een actieve ontmoetingsfunctie. Er wordt thee gedronken en er wordt van alles besproken en geregeld.

De meubelzaak is thematisch ingericht: kinderhoek, slaapkamer, living en eetkamer.

Tussen sofa Istiklal en salontafel Yatas Bazak was op de flatscreens werk te zien van NK in Istanbul.

Video’s lieten werk zien van onder meer: Johannes Brechter. Met een handkar, die in Istanbul normaal gebruikt wordt voor afvalscheiding, trok Brechter met een poppenspel door de stad. Het was een interpretatie van Karagöz en Hacivat, de hoofdrolspelers van een traditioneel schaduwpoppenspel uit de Ottomaanse periode.

De Turken kennen Karagöz en Hacivat als de immer ruziënde mannen. De één is progressief en semiintellectueel, de ander is conservatief en tegen tijdsverspilling. Samen met een Turkse poppenspeler liet Brechter de karakters op straat gesprekken voeren over de vraag of kunst alleen maar voor de rijke elite is, of misschien ook voor het gewone volk. In Ela Wonen stonden de twee poppen in de etalage en werd de video uit Istanbul vertoond in de kinderhoek.

Van de Turkse kunstenaar Ferhat Özgür werden twee videofilms vertoond: in ‘I can Sing’ (2008) playbackt een Islamitische vrouw ‘Halleluja’ van Leonard Cohen in de uitvoering door Jeff Buckley.

De vrouw staat voor een nieuwbouwwijk in Ankara, waar stedelijke transformatie een grote stempel drukt op de samenleving. De andere film ‘Metamorphosis Chat’ is gebaseerd op de extreem populaire soaps in Turkije. Twee buurvrouwen besluiten van rol te wisselen en trekken elkaars kleding aan om tot slot de ander te worden.

Tassilo Letzel organiseerde een ongebruikelijke stadstour langs twee woonwijken in Istanbul: ‘Istanbul is aan enorme verandering onderhevig. Eén van de grootste taboes binnen recente stadsplanning is de gedwongen ontruiming van een eeuwenoude Roma enclave Sulukule, die door speculanten herontwikkeld werd tot een Gated Community. De overheid beloofde de voormalige bewoners goedkope woonruimte aan te bieden in een ander woonwijk in Istanbul. Deze andere wijk ligt in Tasoluk en dat ligt maar liefst 40 km ten noorden van de periferie van Istanbul.’

31.

Stichting Noordkaap | jaarverslag nk2012

‘Duidelijk overzicht van de uitgevoerde projecten via video’s en perfecte locaties voor de exposities.

Voor mij was het werk in het verborgen museum een verrassing.’ Groet, Trudy Achterom | Voormalig Verborgen Museum | The Voice of Dordrecht De volgende markante plek van de rondleiding was het voormalige Verborgen Museum. Dit museum was gepland op tussenverdiepingen in een nieuw winkelcentrum midden in het centrum. Het was een prestigieus project waaraan, evenals het CBK Dordrecht, vroegtijdig een eind gemaakt werd: te duur, te elitair, te conceptueel. In de ruw afgebouwde ruimtes presenteerde NK de projecten van het Keulse collectief ‘Remotewords’.

Remotewords laat boodschappen achter op plekken die alleen vanuit de lucht en Google Earth waarneembaar zijn. Zij vergezelde NK tijdens de tour met een aantal nieuwe interventies, zodat men onder- meer de NKContainer kon volgen via de website van Remotewords. Voor Closing Part werd een interactieve installatie gebouwd waarbij het publiek tags kon plaatsen op daken in Dordrecht. Voor veel Dordtenaren betekende dit de eerste rondleiding door een museum dat er nooit zal komen.

‘Ik vond het super, verrassend.’ Liesbeth Beverwijcksplein | NKComplex | The Voice of Dordrecht Het NKComplex is een zeecontainer die dienst doet als presentatieruimte en ontmoetingsplek. Via een groeiend archief werden hier de tentoonstellingen van de tour met elkaar in verbinding gebracht.

Er waren onder meer filmpjes van de opbouwdagen en de openingen te zien, documentatiemateriaal van, en interviews met, de kunstenaars en artikelen over het Europese project uit de regionale media.

Tijdens de tour verscheen het NKComplex op pleinen en parkeerplaatsen in de deelnemende steden.

In Dordrecht werd de NK gele container, met het grote logo erop, geparkeerd op het Beverwijcksplein tegenover bejaardencentrum De Wielborgh. Daar werd de container specifiek gebruikt als uitvalsbasis voor presentaties en bijeenkomsten van The Voice of Dordrecht. Samen met de jongerenwerkers werden er allerlei activiteiten met en voor de jongeren georganiseerd.

32.

Stichting Noordkaap | jaarverslag nk2012

‘Allereerst een stimulerende tour hebben jullie georganiseerd. Het tijdstip- de winter- was voor een rondrit door de stad wel slecht gekozen. Stichting Noordkaap heeft een boodschap en die kwam te weinig “uit de verf”. Jammer want jullie hebben er veel creativiteit en tijd ingestoken.’ Groet, Marijke Vrieseweg | NK in Cologne | Keulen In het pand van kunstenaarsinitiatief Baracca eindigde de rondleiding. Baracca is gehuisvest in een groot leegstaand woonpand van drie verdiepingen. Qua uitstraling kwam deze locatie dichtbij de oude fabriekshal van NK’s partner Jack in the Box. Op de begane grond was werk te zien van Filippo Minelli, Nada van Dalen, Art van Triest en Oliver Kunkel. Op de eerste verdieping de ‘X-Factor’ van Foundland, de ‘Hight Tea Table’ van Daan den Houter en de geluidsinstallatie ‘You all Are not the World – Cancelled by Saturation’ van Arturo Hernández Alcázar. Op zolder tot slot een presentatie van het Dordtse collectief KunstCommando. Ter afsluiting werd de documentaire van Keulen vertoond. Een film die de gehele tour inzichtelijk maakt en waarin een acteur je mee neemt langs de verschillende lagen van het project.

Dordtse wijken | Heen & Weer NK vroeg KunstCommando een project te ontwikkelen en te realiseren om wijkbewoners uit Dordrecht naar de eindtentoonstelling in de binnenstad te trekken en om het kunstpubliek van NK rondleidingen in de wijken aan te bieden. KunstCommando organiseerde een weekend lang Heen & Weer-tours.

Bustochtjes vol verrassingen leidden langs haltes bij bijzondere personen en plekken. Het publiek kon kiezen uit reisjes als ‘T’Is Un Boel’, ‘Ode de Cologne’, ‘Dansen met Palinka’ en ‘Zum gemeinsamen geniessen’. Na een bezoek in de wijken keerde de bus terug naar de binnenstad alwaar men de corresponderende tentoonstelling van NK bezocht.

33.

JK KN @G == L K N

NC L K == @G KN JK

8*5 8"4

NC L K == @G

Inauguraรงรฃo: @A OAPAI>NK LAH=O D J= HTB=?PKNU KLAJEJC O=PQN@=U OP KB OALPAI>AN DNO at LXFactory

=N/003 PO L

1

""

?A OL=

803,4)01

U N PLUPCFS &FO UFOUPPOTUFMMJOH WFSTQSFJE EPPS EF IFMF CJOOFOTUBE /B . ODIFO *TUBOCVM ,FVMFO #PFEBQFTU FO -JTTBCPO OV UF CF[JDIUJHFO JO %PSESFDIU (B NFF PQ FFO NJOJ UPVS MBOHT BCOPSNBMF MPDBUJFT TUBSUQVOU %F 8BBH U P 4DIFGGFSTQMFJO

8JK HFWFO PPL HSPFQTSPOEMFJEJOHFO PQ NBBU 8JMU V NFF NBJM OBBS JOHF!OPPSELBBQ PSH [BUFSEBH PLUPCFS PN FO VVS 5XFF HSBUJT TUSBBUWPPSTUFMMJOHFO WPPS EF IFMF GBNJMJF [ P [

NFU QSBDIUJHF NFF[JOHFST MJWF WFSUPMLU EPPS EF "NTUFSEBNTF WPMLT[BOHFS &E 1BMFSNP 7MBLCJK EF NBSLU JO ยฐU )PG [BUFSEBH PLUPCFS WBO FO VVS &FU FFO QPQVMJTUJTDI QPUKF NFF IFUF CSJK FFOIFJETXPSTU FO HFCBLLFO MVDIU FVSP TMFDIUT

7PPSTUSBBU 4#,

FVSP VJU EF TFSJF 3FBTPOT UP 3FUIJOL .JDIBFM ,MVWFS WPPS EJU BGยนDIF CFXFSLU

68 ;8"35& (&-% 8*5 8"44&/

[BUFSEBH PLUPCFS PN VVS 4VQFS DPODFSU WBO )BMM 3BVDI PQ 7SJFTFXFH UPFHBOH HSBUJT

/0

/003%,""1 5063

4501 7* $-04*/( 1"35 PQFOJOH ] %PSESFDIU ] OPPSELBBQ PSH

t vo o r s t raain โ t h of ellin t s g ra, Ed Palermo, D r, Toend arja ache de C usm an & zn., PoppSyko, Li alu Ha ieling, B l Ka wรฉ d n m van der Hum a S Te ijs Fr , s t , Sim abal, , er w G u i an ie S S wit ter ch ou W

o kt o b 1 33.30 & 15.30 uuerr 1

$BSMPT %ยฑ"CSFV ] .POJDB "FSEFO ] )BOT WBO EFO #BO ] +PIBOOFT #SFDIUFS ] /BEB WBO %BMFO ] #VSBL %FMJFS ] 5IF 7PJDF PG %PSESFDIU %BO %SZFS ] 'PVOEMBOE ] (JKT 'SJFMJOH ] "SUVSP )FSOgOEF[ "MDg[BS 'BCJBO )FTTF ] %BBO EFO )PVUFS ] .JDIBFM ,MVWFS ] 0MJWFS ,VOLFM ,VOTUDPNNBOEPยฑT ] 5BTTJMP -FU[FM ] 5JS[P .BSUB ] 'JMJQQP .JOFMMJ 'FEFSJDP %ยฑ0SB[JP ] 1JFL ] "COFS 1SFJT ] )BMM 3BVDI ] 3FNPUF XPSET ] "MFYBOEFS 4DIJLPXTLJ ] 1FMJO 5BO ] "SU WBO 5SJFTU ] ;FOUSVN G S 1PMJUJTDIF 4DIzOIFJU FO NFFS

KNC

KNC ==L N@G JKK

=NP0O3L%=,"?"1 A

C L KN G== KN@

JKKN

JKKN@G ==L KNC

3 %,

1

1

"" ?A = L O P N =

0 /0

KNC ==L N@G JKK

NFFS JOGP XXX OPPSELBBQ PSH

[BUFSEBH PLUPCFS WBO UPU VVS / 00 , " "1 #FWFSXJKLTQMFJO JO EF HFMF DPOUBJOFS =NPO3L%= ?A

JKKN@G ==L K

-9'BDUPSZ=3VB 3PESJHVFT EF 'BSJB =1JTP &TQBmP = -JTCPO

PLUPCFS )FFO 8FFS NFU ,VOTU$PNNBOEP "MM JO CVTSFJTKFT OBBS EF CVJUFOXJKLFO WPM WFSSBTTFOEF POUNPFUJOHFO

"" =?A

,PN EBO PLUPCFS OBBS IFU #FWFSXJKLTQMFJO JO %PSESFDIU *O EF HSPUF HFMF /003%,""1 $0/5"*/&3 CSFOHFO UXFF )POHBBSTF FYQFSUT V EF LOFFQKFT WBO IFU XJU XBT XFSL CJK )FU CFTUF SFTVMUBBU HFWFO POHFWPVXFO CJMKFUUFO EF XBBSEF JT OJFU CFMBOHSJKL IFU XPSEU BMUJKE TUSBMFOE XJU

Stichting Noordkaap | jaarverslag nk2012

6. PR EN PUBLIEKSBEREIK NK vindt het belangrijk om geëngageerde kunstvormen midden in de maatschappij te plaatsen.

Confrontaties met een breed publiek zorgen voor bijzondere ontmoetingen tussen uiteenlopende (sub)culturen. NK bereikt niet alleen het reguliere kunstpubliek, maar juist ook mensen die weinig met kunst hebben. Door hen te betrekken bij projecten en interventies, wil NK enthousiasme voor beeldende kunst bij ‘de bevolking’ te vergroten.

NK heeft de activiteiten van afgelopen programma via de volgende publicitaire acties aangekondigd en bekend gemaakt: - PR materiaal In 2012 werden affiches, uitnodigingen, e-flyers en digitale nieuwsbrieven verspreid.

567 mensen hebben zich geabonneerd op de nieuwsbrief, het merendeel daarvan is afkomstig uit Dordrecht, Rotterdam en Amsterdam. Op locatie werd het materiaal via de samenwerkingspartners in de stad verspreid.

- NKTimes, oplage 1.500/3.000 De krant richtte zich vooral op het reguliere (vak)publiek in Nederland en in de gaststeden. De krant was verkrijgbaar bij kunstinstellingen door heel Nederland: Museum voor Moderne Kunst Arnhem (Arnhem), STROOM (Den Haag), SIGN (Groningen), Museum De Paviljoens (Almere), W139 (Amsterdam), Restaurant De Burgertrut/Roodkapje (Rotterdam), Pictura (Dordrecht), SBK/Galerie 180 (Dordrecht) en NK projectruimten (Dordrecht). Vaste verspreidpunten in de gaststeden waren: München: kunstruimte Lothringer 13, Kunsthalle Whitebox en de Academie de Bildende Kunsten Istanbul: DEPO, kunstinitiatief 5533 en de Mimar Sinan Kunstacademie Keulen: kunstverein Mulheim, Jack in the Box, kunstcollectief CAT Cologne Budapest: Galerie Knoll, Keckske Utca Studio, Docu Art Mozi Lissabon: LXFactory, Bouwkunst Academie, Kunsthalle Lissabon, We Hate Tourism - Social Media In 2012 is wederom veel gebruik gemaakt van social media. Voor de projecten in het buitenland is met name Facebook een effectief communicatiemiddel, waardoor in korte tijd ook lokale ‘vrienden’ en netwerken bereikt werden. NK is actief op Facebook, You Tube, Hyves, Twitter en Vimeo. www.youtube.com/user/stichtingnoordkaap www.facebook.com/ noordkaap artspace (2854 vrienden, 29 mei 2013) http://stichtingnoordkaap.hyves.nl/blog/ (165 ‘lokale’ vrienden) http://vimeo.com/user10251511 - Advertenties In 2012 werden advertenties geplaatst in de Metropolis M, op Trendbeheer, op de website van Metropolis M, in het Picturablad en op Eiskellerberg TV (Keulen). Daarnaast was er veel free publicity via social media, de lokale TV zender RTV Dordt en I-Dordt.

- NK was gastspreker op de volgende symposia en debatten - symposium Interface | Hasting (GB) - symposium Dordtse Lente | DordtYart, Dordrecht - presentatie A Noordkaap es a DocuArt bemutatja: Populizmust? | Docu Art Mozi, Budapest - presentatie Arte de intervenção, performance, activisme | Galeria ZedeBois, Lissabon - debat The Rise of Populisme | Fotodok en de Vrede van Utrecht, CBK Utrecht - Filmproducties Na afloop van iedere tentoonstellingen en workshops maakte NK documentaires. De activiteiten, waaronder lezingen en rondleidingen, kunstinterventies en ontmoetingen met het publiek hebben er een plek gekregen. Terugkerend element in de films zijn interviews met de kunstenaars. Via documentaires kon het publiek in Nederland de tour en de resultaten daarvan volgen. De films werden ook gebruikt voor educatieve doeleinden in het jongerenproject The Voice of Dordrecht. Op symposia, lezingen en andere bijeenkomsten waarvoor NK uitgenodigd werd dienden de films als ondersteunend PR materiaal.

In 2012 werden vier documentaires geproduceerd over de projecten in Keulen, Budapest, Lissabon en de eindtentoonstelling in Dordrecht. Er is tevens een overzichtsfilm van de gehele tour gemaakt.

34.

Stichting Noordkaap | jaarverslag nk2012

De workshops van The Voice of Dordrecht werden in zes films gepresenteerd. Daarnaast werd een aantal trailers gemaakt. De films worden bekeken via You Tube, de website van NK en websites van de partners. Ook werden ze in iedere volgende stad opgenomen in de public screenings vanuit het NKComplex.

- NKComplex De NK gele container met het grote logo op de zijkant is een opvallend object in het straatbeeld. Voorbijgangers werden er door de kunstenaars en het team op de hoogte gebracht van de tentoonstellingen en interventies die elders in hun stad plaatsvonden. De zijopening van de container werd voorzien van een doorzichtscherm, zodat er in de openbare ruimte videoscreenings plaats konden vinden.

- Lokale Partners In samenwerking met de lokale partners werden de projecten en tentoonstellingen in de steden gepromoot. Ook de deelnemende kunstenaars en artiesten uit de desbetreffende steden zorgden ervoor dat de activiteiten, op relevante plekken, bekend werden gemaakt.

doelgroepen Regulier publiek Kunstenaars, kunstliefhebbers, tentoonstellingsmakers uit de lokale scène werden bereikt via de samenwerkingspartners en de deelnemende kunstenaars en artiesten.

Jongeren 16-26 jaar Studenten van kunstacademies, alsmede jongeren die niet vanzelfsprekend toegang hebben tot hedendaagse kunst. Studenten van de Kunstacademies in de gaststeden werden bij het programma betrokken als vrijwilligers voor de op- en afbouw. Via deze connecties werd PR materiaal gericht op de academies en op andere ontmoetingsplekken verspreid. Jongeren werden ook bereikt door de programmering van diverse muziek optredens van bekende artiesten in lokale subcultuurtjes. Jongeren uit Dordrecht en de Drechtsteden regio werden bereikt via presentaties en workshops van The Voice of Dordrecht.

Passanten Toeristen, winkelend publiek, inwoners, et cetera. Via de kunstinterventies en performances in de openbare ruimte en via het NKComplex werden passanten betrokken bij het programma en verleid om ook naar de tentoonstelling te komen.

Publieksbereik 2012 Kunstenaars/ auteurs/ workshopbegeleiders

Bezoekers Keulen, Budapest, Lissabon

Bezoekers in Dordrecht, inclusief wijkpresentaties Voice of Dordrecht Deelnemers The Voice of Dordrecht workshops

Medewerkers, assistenten en vrijwilligers

Totaal

Deelnemers NKTour en The Voice of Dordrecht (2011-2012) Carlos D’Abreu (PT) Extrapool (NL) Monica Aerden (NL) Roland Farkas (HU) Hans van den Ban (NL) Fotodok (NL) Rufus van den Ban (NL) Foundland (NL) Johannes Brechter (DE) Gijs Frieling (NL) Igor and Ivan Buharov (HU) Susi Gelb (DE) Anna McCarthy (UK) Ana Santos Guerreiro (PT) Nada van Dalen (NL) Tedje Hausmacher (NL) Burak Delier (T) Bas Heijne (NL) Lotje Dercksen (NL) Arturo Hernández Alcázar (MX) Benjamin Dürr (DE) Fabian Hesse (DE) Enkeling (NL) Henk Hirs (NL)

41 2800 4370 176 28 7425

Daan den Houter (NL) Aimée de Jongh (NL) Kaos Camping (HU) Anton Kaun (DE) Oliver Kunkel (DE) Jan Kryszons (NL) KunstCommando (NL) Piotr Kurek (P) Machteld Leij (NL) Tassilo Letzel (DE) Matteo Luchetti (IT) ±maismenos± (PT)

35.

Stichting Noordkaap | jaarverslag nk2012

Tirzo Marta (AN) Gebroeders Meester (NL) Filippo Minelli (IT) Csaba Nemes (HU) Ulrich/ Neuneyer (DE) Bart Nijstad (NL) Federico D’Orazio (NL) Wouter Osterholt & Elke Uitentuis (NL) Merijn Oudenampsen (NL) Ferhat Özgür (T)

Ed Palermo (NL) Ron Petrol (DE) Abner Preis (NL) Remotewords (DE) Risskant (NL) Macha Roesink (NL) Alexander Schikowski (HU) Benjamin F. Stumpf & Antje Feger (DE) Jonas Staal (NL) Sebastian Stein (DE)

Janos Sugar (HU) Pelin Tan (T) Theatergroep Toendra (NL) Tom de Toys, G&GN-INSTITUT (DE) Art van Triest (NL) Yvo van der Vat (NL) The Geert Wilders/ Piek! (NL) Tom Wu & Piko Be (DE) Michael Wüst (DE) Ivette Mrova Zub (NL)

NK 2012 in social media http://www.youtube.com/watch?v=YrISP8JNAik&feature=plcp http://www.dordtcentraal.nl/nieuws/cultuur/noordkaap-doet-verslag-van-reis-door-europa http://trendbeheer.com/2012/10/17/noordkaap-tour-closing-part/ http://www.detwern.nl/over-de-twern/nieuws/duitse-kunstenaar-in-punt-de-wereld http://www.euranet.eu/dut/content/advancedsearch?SearchDate=-1&SearchContentClassID=all&Sear chLanguage=all&SearchPageLimit=2&SearchText=Noordkaap http://www.sbk.nl/galerie/180/expo.html?id=810 http://www.nieuwkrispijn.nl/dordt/nieuws/laatste-nieuws/archief/may-2012/noordkaap-en-de-twern- present-dangerous-dordrecht?waxtrapp=tywrsjBsHaKlPtBIiBfCGahxWzgxW http://www.innercityhotel.nl/Nieuwsbericht_Noordkaap_Tour.html http://idordt.nl/noordkaap-is-weer-terug-in-de-stad-en-zoekt-vrijwilligers/ http://www.dordtcentraal.nl/nieuws/cultuur/europese-tours-door-dordrecht http://ferhatozgur.blogspot.nl/2012/10/noordkaap-tour-closing-part-11-21-2012.html http://facestuff.me/opening-en-programma-noordkaap-tour-closing-part-dordrecht-south-holland- netherlands.html http://trendbeheer.com/tag/noordkaap/ http://mistermotley.nl/Archief/Blog/Geschiedenis/POPULISME/ http://www.kunstcommando.nl/?page_id=191 http://blog.uprising-art.com/une-exposition-sur-la-montee-du-populisme-par-noordkaap-avec-tirzo- martha/?lang=en http://www.plaats.nl/gemeente-dordrecht/videos/r-7Bh_2juP0/remotewords--noordkaap-interview- jose-eduardo-aqualusa/ http://trendbeheer.com/tag/abner-preis/ http://criaactividade.blogspot.nl/2012/09/noordkaap-in-lisbon.html http://kalafangelo.com/post/31315155952/lisboafrica-from-jose-eduardo-agualusa-facebook http://www.deweekkrant.nl/artikel/2012/maart/05/scholieren_onderzoeken_voor_noordkaap_de_ waarde_va/ https://cms.dordrecht.nl/dordt/nieuws-en-publicaties/nieuws/nieuws-voor-alle-wijken/geheel-ver- zorgde-busreisjes-naar-dordtse-wijken?waxtrapp=qwdrbpBsHaKlPtBiBbBXCO http://www.oudkrispijn.nl/dordt/nieuws/laatste-nieuws/archief/october-2012/excursie-

m%C3%BCnchen-in-oud-krispijn?waxtrapp=uqxqbpBsHaKlPtBONRGkhxWlhxW http://www.firstpost.com/topic/place/istanbul-tis-un-boel-video-hn_vfdkWWfE-5587-10.html http://www.deweekkrant.nl/pages.php?page=2401870 http://www.detwern.nl/over-de-twern/nieuws/dangerous-dordrecht http://www.dordtcentraal.nl/nieuws/cultuur/straatjeugd-aan-de-slag-met-kunstenaarhttp://www.wherevent.com/detail/Noordkaap-Artspace-Super-Burro http://www.visitlisboa.com/Conteudos/Eventos/2012/09/Noordkaap-em-Lisboa.aspx http://www.lxfactory.com/PT/agenda/exposicoes/2012/09/noordkaap-em-lisboa-2012-09-01/ http://www.remotewords.net/home/21-lx-factory-lisbon/location.html http://escape.expresso.sapo.pt/cartaz/exposicoes/noordkaap-lisboa-5739123 http://www.urbanpainting.info/2012/09/filippo-minelli-in-lisboa.html http://issuu.com/agendaculturaldelisboa/docs/agenda_setembro__issu/search?q=Noordkaap http://publicdelivery.org/tag/cologne/

36.

Stichting Noordkaap | jaarverslag nk2012

http://www.nadavandalen.com/publications.html http://www.choices.de/kunst-und-populismus-bei-jack-in-the-box http://www.dolhuis.com/agenda/plastic-peoples-party.html http://klasse-metzel.blogspot.nl/ http://www.streamica.com/#dordt%20joining http://www.artblogcologne.com/open-call/ http://idordt.nl/fotoshoot-voor-de-180cc-scootergang/ http://www.perisphere.de/vor-ort/die-nordkaap-tour-macht-station-bei-jack-in-the-box http://www.cbk-utrecht.nl/presentaties/debat-the-rise-of-populism http://mistermotley.nl/Archief/Blog/Geschiedenis/POPULISME/ http://www.euranet.eu/dut/programme/Dutch/Door-het-dolle-om-een-eurocent

krantenartikelen

‘Scholieren strooien geld voor de kunst’, door Nathan Veldhuijsen, Picturablad nr. 1 jaargang 20, maart 2012

‘Scholieren onderzoeken voor Noordkaap de waarde van geld’, door Nathan Veldhuijsen, De Stem van Dordt, 29-02-2012

‘Kunstenaars en jongeren: workshop respect en kickboxen’, De Stem van Dordt, 02-05-2021

‘Straatjeugd aan de slag met kunstenaar’, Dordt Centraal, 08-05-2012

‘Werkplaats Oost presenteert zich’, Dordt Centraal 20-04-2012

‘Plastic People’s Party’, Dordt Centraal, 29-06-2012

‘Plastic People in ’t Dolhuijs’, De Stem van Dordt, 04-07-2012

‘Jongeren vertellen wat zij willen veranderen’, AD De Dordtenaar, 03-07-2012

‘Poppen van gerecycled plastic aan het woord’, AD De Dordtenaar, 04-07-2012

‘Joep van Lieshout en andere duurbetaalde projecten’, door Katja Diallo, Mister Motley nr. 32 gepubliceerd bij de tentoonstelling ‘De Nederlandse Identiteit’, Paviljoens Almere juni/ september 2012

‘Haltes Dordrecht adopteren’, De Weekkrant, 06-10-2012

‘Noordkaap zoektocht naar Populisme’, /003%,

&FU FFO QPQVMJTUJTDI QPUKF NFF IFUF CSJK FFOIFJETXPSTU FO HFCBLLFO MVDIU 7PPSTUSBBU 4#,

$0/46.15*& #0/

JKKN@G==L KNC

/003%,""1

[BUFSEBH PLUPCFS WBO UPU VVS

=NPOL=?A

=NPOL=?A

door Katja Diallo, Picturablad nr. 4 jaargang 20, december 2012

JKKN@G==L KNC

37.

JKKN@G==L KNC

Stichting Noordkaap | jaarverslag nk2012

7. ORGANISATIE het team van nk Katja Diallo | artistiek directeur Beeldend kunstenaar en curator. Stichting NK werd eind 2003 in Dordrecht opgericht door Diallo, als reactie op haar artistieke onderzoeksprojecten in Berlijn en Toronto rond het thema van de Creatieve Stad.

Jan Kryszons | projectleider en curator Beeldend kunstenaar. Maakt multimediale installaties, ontwikkeld sociale kunstprojecten en stelt tentoonstellingen samen. Kryszons studeerde af aan de Kunstacademie Düsseldorf en is sinds 2008 projectleider en curator bij NK. Marleen Oud | grafisch vormgever en project assisitentie Onafhankelijk grafisch ontwerper, runt het bedrijf ‘niet vouwen a.u.b.’, dat voornamelijk opdrachtgevers heeft uit de culturele sector, zoals theatergezelschappen en festivals. Oud studeerde aan de Design Academy en is sinds 2007 nauw betrokken bij het programma van NK. Roel Weenink | techniek en fotografie Weenink is geluidsman en technicus en verzorgt de techniek bij verschillende culturele instellingen en festivals. Binnen het NK team neemt Weenink de technische opbouw van de tentoonstellingen en kunstwerken op locatie voor rekening.

Inge Hoonte | productie assistent en vertaling Multimedia kunstenaar, studeerde in 2012 af aan de masteropleiding Networked Media Design, Piet Zwart Instituut. Als creative consultant werkte Hoonte o.a. met Labotanica in Houston, bij Red Poppy Music in New York en voor Bureau Venhuizen in Rotterdam.

Jeanne van der Horst | filmeditor Filmeditor Van der Horst maakt met haar bedrijf ‘Montagekid’ documentaires en korte films, onder meer voor het Dordrechts Museum, NK, DordtYart en Annemarie Strijbosch Filmproducties.

Erwin Nijholt | financieel medewerker Nijholt is sinds 1990 zelfstandig ondernemer op het gebied van administratieve en financiële zaken.

Zijn klantenkring bestaat voornamelijk uit culturele instellingen, waaronder het Centraal Museum Utrecht en per eind 2011 ook de Stichting NK. Iris Ahaus | sociale media Iris houdt NK zichtbaar via diverse sociale media en zorgt voor de communicatie met NK’s achterban via onder meer Facebook en Hyves.

Monica Aerden | redacteur NKTimes Budapest Aerden is kunstrecensent en beeldend kunstenaar. Nadat zij in 1990 afstudeerde aan de Gerrit Rietveld Academie, studeerde zij Kunstgeschiedenis aan de Vrije Universiteit. Aerden is onder meer redacteur van Mister Motley.

Lennard Dost | redacteur NKTimes Keulen Kunsthistoricus, schrijft over beeldende kunst voor o.a. Kunsthart (BE), Het Parool, Kunstbeeld, Tubelight en tot 2010 voor De Volkskrant. Dost organiseert ook exposities.

Raad van Toezicht Ranti Tjan | voorzitter Tjan is directeur van sundaymorning@EKWC (Europees Keramisch Werkcentrum) in Den Bosch en voormalig directeur van museumgoudA. Tjan is medeoprichter van o.a. het kunstenaarsinitiatief HTV De IJsberg.

Colin Huizing | algemeen lid Huizing is senior curator in het Stedelijk Museum Schiedam.

Vacatures | penningmeester, 2 algemeen leden

38.