La Vie Magazine - No 14

BACZYNSKI

Fujimoto Helmy BAKUŁA WIERZBICKA Staniszewski KoZuchowska SZKLAREK

ISSN 2391–9833 INDEKS 40408x

nr 2 (14) 2017 10 zł (w tym 8% VAT)

poleca:

Wokół miłości Niezwykle ważne było dla mnie spotkanie z naszym bohaterem okładkowym, Jerzym Baczyńskim, redaktorem naczelnym Polityki – najstarszego, legendarnego wręcz, polskiego tygodnika opinii. Przy okazji 60. rocznicy powstania pisma Baczyński snuje opowieść o świecie mojej młodości, kiedy wartości solidarnościowej rewolty wcielane były w życie, nacjonalistyczne idee nie były jeszcze podsycane populistycznymi hasłami, a Internet zaczynał dopiero zapuszczać korzenie w naszym codziennym życiu.

Czy Internet właśnie może być alternatywą dla porządnego wychowania? Czym jest gust i kiedy się kształtuje – zastanawia się malarka i pisarka Hanna Bakuła.

Jak wyglądać będzie nasze nowe pokolenie w dobie cyfryzacji, kiedy gra w chińczyka czy garibaldkę staje się anachronizmem?

Z kolei pochwałą cyfryzacji i odpowiedzią na te ponure wizje jest świat gier komputerowych i gra Bound, w której jest i muzyka, i taniec, i wspaniała choreografia.

Możliwości technologiczne są przeogromne, choć nadal zbyt ograniczone, by gra jako taka stała się prawdziwym doświadczeniem. Swoich sił na tym polu próbuje

Michał Staniszewski, matematyk, który tworzonymi przez siebie i zespół algorytmami wprowadza nas w świat skrywanych emocji, zmuszając, poprzez komputerową grę, do podjęcia życiowych decyzji albo zastanowienia się, czy może warto coś w naszym życiu zmienić. Życie na szczęście często toczy się wokół miłości, wiodącego tematu wystawy w Rzymie, na której w pracach międzynarodowych artystów odbijają się wszelkie jej aspekty: namiętność, zazdrość, czułość, zaufanie.

Wystawa cieszy się tak dużym powodzeniem, że już dwukrotnie przesuwano termin jej zamknięcia.

Niedoceniane w dzisiejszym świecie wartości odnaleźć można na wystawie fotograficznej Marzeny Bigaj, która prowadzi nas przez nieco zapomniane uliczki warszawskiej Pragi, a konkretnie ulicy Stalowej. Tu, jak pisze autorka, wciąż można liczyć na sąsiedzką pomoc i życzliwość, których próżno szukać w najmodniejszych zamkniętych osiedlach i eleganckich apartamentowcach współczesnej Warszawy. | R E DA KTOR N ACZ E L N A Barbara G rabowska

redaktor naczelna: barbara grabowska V-Ce NACZELNA: Katarzyna Skorska dział restauracje: Albert Litwin dyrektor artystyczna: Natalia Olbiński Szef studia graficznego: Krzysztof krawczyk korekta: Aleksandra Trocka adres redakcji: KRASIŃSKIEGO 39 lok. 3 01-784 Warszawa tel. +48 22 713 87 97 e-mail: redakcja@laviemag.pl reklama@laviemag.pl www.laviemag.pl

Wydawca: LA VIE sp. z o.o. prezes: Tomasz kacprzak Dyrektor zarządzająca: ANNA TROCKA konsultacja prawna: APT&RIGHT Kancelaria prawna biuro reklamy Dyrektor biura reklamy: Grażyna Zwolińska g.zwolinska@laviemag.pl tel. 600 285 231 Zespół: Karolina Zielonka K.Zielonka@laviemag.pl tel. 512 877 945 Aleksandra seweryn a.seweryn@laviemag.pl tel. 531 586 346

Redakcja nie zwraca tekstów niezamówionych i zastrzega sobie prawo do ich redagowania, skraca n ia o raz o patrywa n ia włas n y m i tytułam i.

Re dakc ja n i e o d p owia da za tr e ś ć zam i e szcza n ych r e k l a m i o gło sze ń.

Tłu m acz e n ia : Barbara G rab owska, Ja n ss o n J. Antm ann

PROMOCJA: Łukasz Kiełpiński l.kielpinski@laviemag.pl tel. 728 654 939

Zaprenumeruj

Sześć kolejnych wydań za 50 zł z prezentem

10 pierwszych osób, które zamówi prenumeratę, otrzyma kosmetyki odżywczo-regenerujących z linii

YOSKINE TSUBAKI ANTI-AGE

LA VIE Magazine można zaprenumerować telefonicznie pod numerem: (22) 713 87 97 lub drogą elektroniczną, pisząc na adres: prenumerata@laviemag.pl Prenumerata realizowana jest za pośrednictwem Poczty Polskiej, każdy numer wysyłany jest listem ekonomicznym.

Faktura VAT przesyłana jest wraz z pierwszym zaprenumerowanym numerem.

współpracujemy:

60

FI L M

120

Hanna Bakuła

F i l m owe z b l i że n i a

66

ZDROW E Ż YC IE

72

M a ł go r z a t a Koż u c h ow s k a

80

W i ę ce j e n e r g i i

P awe ł K a ł u ż y ń s k i

A gata Wierzbicka Miłość w R zymie

SZT U KA C Y FROWA

84

M i c h a ł St a n i s ze w s k i

P ODR ÓŻ

96

Multimedialne, s m a kow i t e , z p i a n k ą

126

130

KU L IN A RI A

132

J a ce k Sz k l a r e k

138

Fe s t i w a l F i n e D i n i n g We e k

139

Champagne Marquis de Bel Aires

140

KU LTUR A

C z y r y b a j e s t r y b ą?

8

L e ge a r t ( i s)

Tr o c h ę i n n a k a p u s t k a

A rc h i t e k t u r a

Sz af a g r a j ą c a !

M u ze u m POL I N

104

D ESER

W y w i a d o k ł a d kow y Jerzy Baczyński

22

S ō s u ke Fu j i m ot o Design

32

Par yskie święto designu

Design wnętr z

10 0

108

Miłość bez lukru O ko r e s p o n d e n c j i Sz y m b o r s k i e j i F i l i p ow i c z a

112

Ani krzt y romant yzmu

M O DA

P r ze t ł u m a c z yć wo j n ę

44

H e l my

114

TE ATR

116

FOTO GR A FI A

Sonata widm

Ocalić od zapomnienia

Cy r a n o

54

146

KSI Ą Ż KI

38

Z t r o s k ą o e ko l o g i ę

14 4

118

Na okładce: Jerzy Baczyński Fot.: Holf-Zych

spis tre ści

SZT U KA

SZCZĘŚCIE to wielkie słowo...

sięgaj po to, co daje Ci radość!

W y w i a d

O K Ł AD K ow y

W y w i a d

O K Ł AD K ow y

CZLOWIE K POLITYKI POLI TICAL MAN Tekst/TEXT: BARBARA GRABOWSKA ZDJĘCIA/PHOTOGRAPHER: Leszek Holf-Zych

Jerzy Baczyński, dziennikarz, od 1994 roku redaktor naczelny najstarszego polskiego tygodnika opinii Polityka. Prezes Spółdzielni Pracy Polityka, obecnie spółka komandytowo-akcyjna. Przeprowadził tygodnik przez lata transformacji ustrojowej i gospodarczej, budując niezachwianą i wyjątkową pozycję pisma na polskim rynku prasy. Z okazji 60-lecia istnienia Polityki rozmawiamy o historii, polskiej inteligencji, nastrojach populistycznych i dumie z wykonywania zawodu dziennikarza.

Jerzy Baczyński, journalist, editor-in-chief of the oldest Polish weekly magazine Polityka since 1994.

President of the Polityka Cooperative, now a joint stock and limited partnership company. He led the journal through the political and economic transformation in Poland, building its unique position in the press market. On the occasion of the 60th anniversary of Polityka, we are discussing the history of the Polish intelligentsia, populist sentiments and the pride of being a journalist.

l a v i e

9

W y w i a d

1 0

l a v i e

O K Ł AD K ow y

W y w i a d

Kiedy zakładano Politykę, miała być ona opozycją wobec zrewoltowanego Po prostu. Kiedy Po prostu zamknięto, Polityka stała się paradoksalnie jego kontynuacją.

Do zespołu Polityki dołączył pan w 1984 roku.

Jakie to były czasy?

Moje przyjście do Polityki było powrotem do zawodu po latach przerwy. Zacząłem pracę jako dziennikarz w nieistniejącym już dzienniku Życie Warszawy. Tam zastała mnie Rewolucja Solidarności. Kilka dni historycznego Sierpnia 1980 spędziłem wśród strajkujących robotników w Stoczni Szczecińskiej. Widziałem z bliska pamiętne negocjacje, narodziny związku, a przede wszystkim, trudny dziś do przekazania, zmieszany z lękiem entuzjazm.

Robiłem wywiady z przywódcami strajku; nic się nie ukazało. Po powrocie, z grupą kolegów – a miałem wtedy dwadzieścia parę lat – powołaliśmy, rzecz jasna, komitet strajkowy, zaczęliśmy zbierać postulaty załogi. Wierzyliśmy, że odnowa solidarnościowa doprowadzi do zmiany i w kraju, i w prasie. W 1981 wyjechałem na roczny staż do Francji, z solidnym zamiarem studiowania doświadczeń tamtejszych związków zawodowych i wolnej prasy.

Był pan w Paryżu, gdy w Polsce rozpoczął się stan wojenny?

Tak, to był zwrot również w moim życiu. W Paryżu, to był naturalny odruch, zaangażowałem się w pracę Komitetu Koordynacyjnego Solidarności we Francji; zastanawiałem się, jak niemal wszyscy z Komitetu, czy zostać na stałe za granicą, czy wracać. W Polsce miałem rodzinę, dzieci, ale z kolei pracując we Francji, byłem ostoją materialną dla nich. Kiedy skończyłem staż, imałem się różnych zajęć, pracowałem jako stróż nocny na budowach, kierowca półciężarówki. Potem żona z dzieckiem dołączyli do mnie; myśleliśmy o emigracji do Kanady.

Jednak im bardziej wsiąkałem w uchodźcze środowisko, tym mniejszą miałem ochotę, żeby zostać tam na zawsze. Wiedziałem, że jakąś pracę za granicą znajdę,

O K Ł AD K ow y

You joined Polityka in 1984. How would you describe those times?

Coming to Polityka was a return to working as a journalist after a break that lasted many years. I started working as a journalist for the Życie Warszawy newspaper. Then the Solidarity revolution happened. I spent few days of the historic August among the striking workers in the Szczecin Shipyard. I was close to the memorable negotiations, watched the birth of Free Trade Unions, and, above all, something that is hard to portray nowadays, the feeling of enthusiasm mixed with anxiety. After my return with a group of friends, I was twenty-something then, we established a strike committee and started to collect the demands of the crew. We believed that Solidarity would lead to change in the country and in the media. In 1981, I signed up for a year-long training in France, with the strong intention of studying the functioning of local trade unions and free press.

Was martial law imposed in Poland while you were in Paris?

Yes, it was a turning point in my life too. In Paris, it was a natural reflex for me to become involved in the work of the Coordinating Committee of Solidarity in France; I wondered, as almost the whole Committee did, whether to stay permanently abroad, or to return. In Poland I had a family and children, but working in France enabled me to provide a living for them. When I finished my internship, I took up various jobs, working as a night watchman at construction sites, and a truck driver. Then my wife and child joined me, we thought about emigrating to Canada.

However, the more I became part of the refugee environment, the less I wanted to remain there forever. I knew that I would find some work but it would have been a shame to stop writing. Besides, all of my friends were in Poland, I felt it would be somehow disloyal if I escaped.

And you came back...

Yes. With troubles. In Poland, I lost the right to practice my profession. My colleagues-journalists were now scattered around various, more niche titles. It looked depressing. I found a job in a tailor’s shop. Not that I could sew! I learned to cut leather with a mechanical knife using a template. The leather jackets we were making were sold at the Różycki Bazaar.

Several of my colleagues then moved to the Polityka weekly. The journal was closed during martial law, then it was revived. Mieczysław Rakowski, who had already become more of a politician than an editor-in-chief, arranged that if the newspaper – perhaps the only one in Poland – wanted to hire a journalist, it could also recruit those who were „negatively verified”... They convinced me to start writing again. I was offered a job in the business section. Jan Bijak, the reporter, not the activist,

l a v i e

1 1

W y w i a d

O K Ł AD K ow y

ale szkoda mi było rzucić pisanie. Zresztą w Polsce pozostali niemal wszyscy moi przyjaciele, byłoby to w pewien sposób nielojalne, gdybym dał nogę.

I wrócił pan…

Tak. Z kłopotami. W Polsce straciłem prawo wykonywania zawodu. Moi koledzy dziennikarze rozpierzchli się po różnych, raczej niszowych, tytułach. Słabo to wyglądało.

Znalazłem pracę w warsztacie krawieckim. Nie to, że umiałem szyć! Nauczyłem się kroić skóry nożem mechanicznym według szablonu. Z tych skór szyto potem kurtki, które sprzedawaliśmy na Bazarze Różyckiego.

Kilku moich kolegów trafiło wtedy do Polityki. W stanie wojennym redakcja była zamknięta, następnie została reaktywowana. Mieczysław Rakowski, już wtedy bardziej polityk niż redaktor naczelny, załatwił, że jeżeli gazeta – chyba jako jedyna – chciała kogoś zatrudnić, to mogła nawet „negatywnie zweryfikowanych”… Namawiano mnie, żebym zaczął pisać. Jeden tekst, drugi.

Z czasem zaproponowano mi etat w dziale gospodarczym. Naczelnym był Jan Bijak, reporter, nie działacz – to był sygnał, że gazeta nie jest już sztandarowym tygodnikiem partyjnej formacji. Cenzurowane były głównie teksty polityczne, poza tym redakcja miała dużą swobodę.

was the editor-in-chief – it was the signal that the newspaper is no longer the flagship weekly of the party.

Mainly political texts were censored, apart from that editors had a lot of freedom.

Wasn’t it thanks to Rakowski that Polityka could touch upon more subjects?

Absolutely, thanks to him Polityka was perceived as the most liberal newspaper „from the Elbe to Vladivostok.”

But it’s important also that the first team was formed by a group of rebels, „October revisionists” from ‚56.

One of them, which can be hard to believe today, was Jerzy Urban, but also Marian Turski, as well as Andrzej Wróblewski and Daniel Passent. They believed that it was possible to create, as it was described then, socialism with a human face. Polityka was supposed to be the opposition to the revolutionary Po prostu. When the journal was closed, Polityka became, paradoxically, its continuation, along with its concepts of reform and modernisation at the time of Rakowski and later.

Polityka become popular thanks to its series of articles about Eichmann?

Its circulation skyrocketed. Daniel Passent had access to Eichmann’s memoirs. Through those articles,

1 2

l a v i e

W y w i a d

A nie było trochę tak, że to dzięki Rakowskiemu Polityka mogła pisać trochę więcej?

Absolutnie tak, za jego kadencji Polityka miała opinię najbardziej liberalnej gazety „między Łabą i Władywostokiem”. Ale ważne też, że pierwszy zespół tworzyła grupa buntowników, rewizjonistów październikowych ’56 roku. Jednym z nich, w co może dziś trudno uwierzyć, był Jerzy Urban, ale też Marian Turski, Andrzej Wróblewski, Daniel Passent. Wierzyli, że jest możliwe stworzenie, jak to się wtedy mówiło, socjalizmu z ludzką twarzą. Kiedy zakładano Politykę, miała być ona opozycją wobec zrewoltowanego Po prostu. Kiedy Po prostu zamknięto, Polityka stała się paradoksalnie jego kontynuacją. Łącznie z ideami reformatorskimi, modernizacyjnymi, które towarzyszyły Polityce za czasów Rakowskiego i później.

Sukces zapewniła seria artykułów o Eichmannie?

To był bardzo duży skok nakładu. Daniel Passent załatwił przez swoich znajomych w Niemczech dostęp do pamiętników Eichmanna. Za sprawą tych artykułów pismo poszło ostro do przodu. Rakowski miał też dobrą rękę do dziennikarzy, których zbierał z rynku. To była absolutna dziennikarska elita.

Sama pamiętam, że Polityka była praktycznie w każdym domu!

Gdyby nie limity nakładu, ograniczonego przez brak papieru, sprzedaż mogłaby sięgnąć miliona. Polityka znajdowała się niemal w każdym domu inteligenckim, urzędniczym, u ludzi z aspiracjami. Była dla wielu podstawowym źródłem informacji, przewodnikiem intelektualnym. Dzieliła los polskiej inteligencji na dobre i na złe, raczej tolerowana – mówiło się, jako wentyl bezpieczeństwa – niż akceptowana przez aparat władzy. Dopiero w latach 80., po stanie wojennym, straciła trochę na znaczeniu.

Potem przyszedł Okrągły Stół i zmiany…

Dla Polityki to był wyjątkowy czas. Na swój sposób mieliśmy własny redakcyjny okrągły stół: naturalny sojusz starszego pokolenia, październikowych rewizjonistów, z młodszą częścią zespołu, na ogół wcześniej związaną z ruchem solidarnościowym. W sumie, jak pamiętam, wszyscy byliśmy entuzjastami Okrągłego Stołu. Wspieraliśmy transformację firmowaną przez Balcerowicza i Mazowieckiego. Dla mnie te czasy były bardzo szczególne, i w kraju, i w samej redakcji.

Gdy rozwiązano koncern RSW Prasa, redakcje miały się przekształcać w spółdzielnie pracy. Wtedy koleżeństwo przyszło do mnie jako szefa działu ekonomicznego i stwierdziło: No, to buduj ten kapitalizm!

I tak zostałem członkiem zarządu spółdzielni i zastępcą naczelnego.

O K Ł AD K ow y

the sales of Polityka went sharply up. Rakowski also had a talent for finding brilliant journalists. It was the absolute journalistic elite.

I remember that Polityka was practically in every home!

If we were not limited by the lack of paper, sales could have reached a million. Polityka was present in almost every home of the intelligentsia, people with aspirations. For many people it was the primary source of information, an intellectual guide. It shared the fate of the Polish intelligentsia in good times and bad times, and it was rather tolerated than acceptable by the authorities, described at that time as a safety valve. In the 1980s, after martial law, it became somewhat less important.

Then came the times of the Round Table and changes...

It was a special time for Polityka. In our own way we had our own editorial round table: a natural alliance of the older generation, the „October revisionists”, with the younger part of the team, generally associated previously with the Solidarity movement. As I remember, we were all enthusiastic about the Round Table. We supported the transformation branded by Balcerowicz and Mazowiecki. For me, those times were very special, in the country, as well as in the journal. When RSW Prasa was closed, editorial houses had to be transformed into cooperatives. That’s when my colleagues came to me, the head of the economic section, and said, „Well the, start building this capitalism!”. And so I became a member of the board of the cooperative and its deputy-in-chief.

But you had debts?

Yes, approximately 500 million old zlotys. We were consumed by inflation. People agreed to give up their salaries for three months at the beginning. It was a fascinating experience: a group of journalists, absolute amateurs, trying to build a market enterprise. Polityka never had any ads before, no one knew how to look for them. We did not have an accounting or finance department, no board of directors. Someone hired from an ad became the administrator and his job was to write down everything in a notebook, this seemed illegal...

We were frantically looking for someone responsible. We found Ms. Alina Tepli from the former RSW. A legendary woman today, she was the head of our editorial office until 2000. And I became the manager of the whole project. In 1994 I took the position of editor-in-chief, and soon afterwards the president of the Cooperative. All employees were members of the cooperative. The editor-in-chief and president were elected for 3-year terms in a secret ballot of all the employees.

I was winning election after election. We used to joke that my results resembled those of Kim Ir Sen. This was probably due to the lack of competition. The company

l a v i e

1 3

W y w i a d

O K Ł AD K ow y

I budował pan, ale mieliście na początku tylko długi…

Tak, ok. 500 milionów starych złotych. Zżerała nas inflacja. Pracownicy zgodzili się oddać swoje trzymiesięczne pensje na początek. To było fascynujące doświadczenie: grupa dziennikarzy, absolutnych amatorów, próbowała budować rynkowe przedsiębiorstwo. Polityka nigdy wcześniej nie miała reklam, nie wiedzieliśmy, jak ich szukać. Nie mieliśmy księgowości ani działu finansowego, żadnego zarządu. Ktoś, kogo wzięliśmy z ogłoszenia na administratora, notował wszystko w jakimś zeszycie, pachniało to kryminałem.

W panice szukaliśmy kogoś odpowiedzialnego. Znaleźliśmy panią Alinę Tepli z dawnego RSW. Dzisiaj kobieta legenda, nasza szefowa wydawnicza do pierwszej dekady XXI wieku. Ja zaś stawałem się zarządcą przedsięwzięcia. W 1994 roku zostałem redaktorem naczelnym, a wkrótce potem prezesem Spółdzielni. Miała to być firma pracownicza, to znaczyło, że wszyscy pracownicy byli członkami spółdzielni. Redaktor naczelny i prezes był wybierany na trzyletnią kadencję w tajnym głosowaniu wszystkich pracowników. Wygrywałem kolejne wybory; pewnie z braku konkurencji dostawałem wyniki na poziomie, jak się śmieliśmy, Kim Ir Sena. Ale firma się rozwijała: doszły z czasem nowe tytuły: Respublica Nowa, tygodnik Forum, radio TOK FM.

was growing: new titles appeared, the New Respublica and Forum magazines, TOK FM radio. Three years ago, we decided to establish a Joint Stock Company and a Limited Partnership with the shareholding staff. We have always been the only publisher on the market faithful to the idea of transferring the editorial office and the company’s revenue to the team.

Our building on Słupecka street is an echo of our gains from the end of the 1990s and the beginning of 2000.

At that time, taking advantage of the pretty good situation, we introduced „golden parachutes” for our older workers who were retiring. We agreed that if we could afford it – and we could – for 10 years from retirement we would supplement their pensions to the level of their final salary. I panic, even in private, when it comes to taking loans, so our whole company was built in a bit of an anachronic style, with no debts; to this day we do not owe anyone even a penny. In addition, we paid taxes so meticulously that once the tax office called us to complain that we are paying ahead of schedule and this is a bit problematic for them.

There is a family atmosphere at Polityka.

We wanted – and we managed it probably to some extent – for the journal to have a democratic structure and be

1 4

l a v i e

W y w i a d

Trzy lata temu podjęliśmy decyzję o powołaniu Spółki komandytowo-akcyjnej z akcjonariatem pracowniczym.

Byliśmy i jesteśmy dzisiaj jedynym wydawnictwem na rynku wiernym idei przekazania zysków firmy redakcji i zespołowi.

Nasz budynek na Słupeckiej jest echem zysków i oszczędności na przełomie XX i XXI wieku. Wtedy też, korzystając z niezłej koniunktury, wprowadziliśmy dla naszych starszych pracowników, którzy przechodzili na emeryturę, tzw. złote spadochrony. Umówiliśmy się, że jeśli nas będzie na to stać – a było – to przez dziesięć lat od ich przejścia na emeryturę będziemy im wyrównywać dochody do poziomu ostatniego wynagrodzenia.

Ja panicznie, również prywatnie, boję się zaciągania kredytów, więc całe nasze przedsiębiorstwo było budowane trochę anachronicznie, bez złotówki kredytu; do dziś nikomu nie wisimy nawet grosza. W dodatku podatki płaciliśmy tak skrupulatnie, że kiedyś urząd skarbowy zadzwonił do nas z pretensją, że płacimy przed terminem i to jest dla nich pewną niewygodą.

W Polityce atmosfera panuje rodzinna.

Chcieliśmy – pewnie w jakimś stopniu to się udało – by redakcja była strukturą demokratyczną tworzącą trochę rodzinną więź. Zawsze pracowały tu trzy pokolenia.

Jest nieco zrzędzący dziadek, z którego się można śmiać, ale wzbudza szacunek, są tatusiowie, którzy mają zawsze trochę za uszami, ale tatusia trzeba kochać i szanować, i młodsi, którzy robią swoje.

Już po roku na stanowisku naczelnego wprowadził pan Politykę w świat pism kolorowych.

Transformację pisma przeprowadzaliśmy powoli.

Uważaliśmy, że musimy w nowe czasy iść razem z naszymi czytelnikami, oswajać ich do kapitalizmu i życia w wolnej Polsce. Nie robić gwałtownych zmian, które wywoływałyby poczucie obcości. Postanowiliśmy najpierw zmniejszyć format, z wielkiej płachty staliśmy się bardziej tabloidowi. W 1994 roku musieliśmy zmienić się jeszcze bardziej. Pojawiło się kolorowe Wprost i mnóstwo innych kolorowych czasopism. Zgrzebna czarno-biała Polityka nie miała już racji bytu. Pierwsze sto stron w kolorze ukazało się w 1995 roku. Szybko osiągnęliśmy pozycję lidera rynku.

Nawet Newsweek wam nie zaszkodził!

Rzeczywiście nie, choć moment grozy był. Newsweek wszedł na rynek na tydzień przed zamachem na WTC. To było absolutna fala medialnego szaleństwa: zaczęli od sprzedaży rzędu 300-400 tysięcy egzemplarzy!

My zresztą też. Coś nieprawdopodobnego. Mamy gdzieś plakat pokazujący sprzedaż na poziomie 320 tysięcy egzemplarzy, to dzisiaj niewyobrażalne dla wszystkich tygodników razem wziętych!

O K Ł AD K ow y

somewhat of a family. There were always three generations working here. There is slightly grumbling grandfather, who you sometimes laugh about, but who also commands respect. There are dads who are aren’t exactly saints, but you have to love and respect your father. And lastly, you have the youth who just do what they have to.

In 1995 you introduced Polityka into the world of colour magazines?

The transformation of Polityka was a rather slow process. We thought that we needed to keep up with the times with our readers, to accustom them to capitalism and life in a free Poland, but not make any sudden changes which could make them feel alienated. At that time, all the editorial offices were changing their editors, teams, formats, everything except the vignette. We first decided to reduce the format and our large sheets have become more tabloid. In 1994, we had to change even more. The colourful Wprost appeared on the market, as well as plenty of glossy magazines. The plain black and white Polityka had no right to exist anymore.

The first 100 pages in colour appeared in 1995.

We quickly became a market leader.

Even Newsweek didn’t do you any harm!

Indeed, but we had a moment of fear. Newsweek entered the market a week before the attack on the WTC. It was a wave of absolute media frenzy: they started with sales of roughly 300-400 thousand copies! Our sales were similar. It was something incredible. We had sales of 320 thousand copies, today those are unimaginable figures, even for all the weeklies combined!

Was it also a time of technological revolution?

Exactly. In Życie Warszawy, we had a typesetting department and the only channel of communication between us was a hole in the floor. We threw sheets of papers through that hole so typesetters could know how to set the text. This was our ‚Internet’ in that era.

We moved to the building at Słupecka street in 2002.

It was created in 3 years. I remember that in the original draft we planned one Internet room on the third floor with three, and later four computers. The room was to be lockable, with entrances and hours of use recorded in a workbook... During construction we changed the project, we planned to have one such room on each floor, then one workstation in every room, then everywhere, so wiring had to be laid down. Now even that is not necessary. It all happened literally before our eyes.

It was also a shock that you can produce a whole paper from A to Z in one place. We went through this transformation in all fields, but we were absolutely enthusiastic. We had to find our place, get used to everything, build out life around it and prepare a decent newspaper.

l a v i e

1 5

W y w i a d

1 6

O K Ł AD K ow y

Oprócz rewolucji politycznej przeżyliście też techniczną?

Dokładnie. W Życiu Warszawy mieliśmy jeszcze zecernię i jedynym kanałem komunikacji między nami a drukarnią była dziura w podłodze. Odkrywało się rurę, przez którą na dół zrzucało się papier, żeby zecerzy wiedzieli, jak złożyć tekst. Tak wyglądał ówczesny Internet. Do budynku przy Słupeckiej wprowadziliśmy się w 2002 roku.

Powstawał niecałe trzy lata. Pamiętam, że w projekcie pierwotnym planowaliśmy jedną salę internetową, na trzecim piętrze z trzema, potem z czterema stanowiskami internetowymi. Sala miała być zamykana na klucz, z wejściami i godzinami korzystania zapisywanymi w zeszycie. W trakcie budowy zmienialiśmy ten projekt, miała być jedna taka sala na każdym piętrze, potem jedno stanowisko w pokoju, potem wszędzie, więc okablowanie.

Teraz nawet to nie jest potrzebne. To wszystko działo się dosłownie na naszych oczach. Przechodziliśmy tę transformację na wszystkich polach, ale byliśmy jej absolutnymi entuzjastami. Musieliśmy się w tym odnaleźć, oswoić, zbudować na tym swoje życie i porządną gazetę.

A decent newspaper, which means...?

We were always critical, the newspaper had to be demanding towards subsequent governments and parties. But at the same time, we were, I think I can speak for the majority of the team, absolutely happy that our generation’s dream came true, that we finally had the opportunity to build the life we could only observe in the West. All the next steps of this freedom, entry into NATO, the EU, were ecstasy. I witnessed the signing of the act of joining NATO in Independence, Missouri – it was so moving. Of course, we also described some negative aspects of the transformation period.

The reportage section was always very powerful.

It seemed that all in all everything was going well, that we were improving reality as quickly as it was possible.

Porządną gazetę, czyli?

Byliśmy zawsze krytyczni, gazeta musiała więc być wymagająca wobec kolejnych rządów i partii. Ale jednocześnie byliśmy, chyba mogę mówić za większość zespołu, absolutnie szczęśliwi z tego, że spełnia się marzenie naszego pokolenia, że wreszcie mamy możliwość budowania życia, jakie wcześniej podglądaliśmy przez szybę na Zachodzie. U nas kolejne etapy tej wolności, wejście do NATO, do UE, to było uniesienie. Sam byłem świadkiem podpisania aktu wstąpienia do NATO w Independence, Missouri – poruszające. Opisywaliśmy też, rzecz jasna, negatywne zjawiska transformacji. Dział reportażu był u nas zawsze bardzo rozbudowany. Wydawało się, że w sumie idzie dobrze, poprawiamy rzeczywistość, na tyle szybko, na ile się da.

Pozostaliście pismem inteligenckim?

Jesteśmy częścią tej grupy, chociażby przez wykształcenie, przyjaciół, rodzinę. Teraz na to mówi się mieszczaństwo, klasa średnia. Tak, ale prawdopodobnie mamy punkt widzenia tej warstwy społecznej.

You seem to have created a kind of fan club of Polityka, more and more solid, we can observe that especially during the Passports of Polityka galas.

You can see then that the Polish intelligentsia, however, exists and thinks in the same way.

That’s right, for sure. Now our whole history after 1989 is being questioned. The essence of our beliefs, our biographies, our memories have been struck. They try to convince us that what we experienced is not true.

But this is our life. We built the new Poland, we have reasons to be proud. Today, we are, perhaps a little against our will, a kind of banner under which people unite in the struggle against PiS, a place for people who feel the same. We are now starting a series of reports in Polityka „What is the future after PiS?”. We analyse different sectors, which were affected by the changes PiS introduced, we wonder how things could be readjusted, so that everything is as it should be, not as it was. Perhaps it will only be a transitional period that will strengthen the structure of the state, but it may also install authoritarianism for many years.

Udało się wam stworzyć swoisty klub miłośników Polityki, coraz bardziej zwarty, to widać zwłaszcza podczas gali Paszportów Polityki. Czuje się, że polska inteligencja istnieje, jest razem, myśli tak samo.

Na pewno tak jest. Teraz kwestionowana jest cała droga Polski po 1989. Uderzono w istotę naszych przekonań, nasze biografie, naszą pamięć. Usiłuje się nam wmówić, że to, czego doświadczyliśmy, to jest nieprawda. A to jest nasze życie. Budowaliśmy nową Polskę, mamy powody do dumy. Dzisiaj stajemy się, może trochę wbrew

Where do you think this situation originated from?

In today’s world, we escape from freedom and choice.

The excess of choices generates in people a sense of chaos and confusion, they start looking for someone to lead them or restore what they know. Hence the wave of populism and conservatism that is spreading throughout the world. This is a response to civilisation threats and globalisation. We feel we are losing control of this world. Hence the illusory attempt to return to the mythical land of happiness. PiS found this land in

l a v i e

Have you remained a weekly of the intelligentsia?

We are part of this group, due to our education, friends, family. Now we it is called the middle class. Yes, we probably share the point of view of this social class.

W y w i a d

O K Ł AD K ow y

naszej woli, swoistym sztandarem walki z PIS-em, ośrodkiem koncentracji dla ludzi myślących podobnie.

Zaczynamy teraz w Polityce cykl raportów Co po Pisie?

Analizujemy w nich poszczególne sektory, które PIS dotknął swoją zmianą, zastanawiamy się, jak to kiedyś na nowo poukładać, nie żeby było, jak było, tylko jak być powinno. Może to będzie tylko okres przejściowy, który pozwoli wzmocnić strukturę państwa, ale może autorytaryzm zainstaluje się na lata.

W czym widzi pan jego źródła?

W dzisiejszym świecie uciekamy od wolności i wyboru.

Nadmiar wyborów sprawia, że rodzi się w ludziach poczucie chaosu i zagubienia, szukają kogoś, kto ich poprowadzi albo przywróci coś, co znają. Stąd bierze się ta fala populistycznego konserwatyzmu, która idzie przez świat. To odpowiedź na zagrożenia cywilizacyjne i globalizację. Mamy poczucie, że coraz mniej ten świat kontrolujemy. Stąd iluzoryczna próba powrotu do mitycznej krainy szczęśliwości. PIS znalazł tę krainę w latach 1970–74, w pierwszym okresie Gierka. Kaczyński dobrze by się widział w roli pierwszego sekretarza, który pomaga ludziom, jest kochany i poważany.

Czy w obecnych czasach udaje się panu spędzać wieczory, nie dyskutując o polityce?

Rzadko. Mój dom jest mocno rozpolitykowany. Żona działa na rzecz KOD-u, syn jest sympatykiem partii Razem. Lubimy rozmawiać o polityce. Czasami nie sposób nie omawiać wydarzeń dnia. Wydawałoby się, że już nic nas nie zaskoczy, a tymczasem pada kolejna głupota, kolejne granice są przekraczane, padają nowe słowa obrażające część społeczeństwa. Tego żadni politycy wcześniej nie czynili, raczej umizgiwali się do elektoratu. Teraz w przeciwnikach politycznych widzą wrogów i zdrajców. Powraca retoryka dumy narodowej, wyższości jednego narodu nad innymi, te wszystkie America First, Polska jest najważniejsza, Francja dla Francuzów.

Brnięcie w to jest czymś potwornie niebezpiecznym.

Jak by pan określił Politykę dzisiaj?

Jeżeli chodzi o nasze poglądy? Cóż, dzisiaj wszelkie pojęcia stały się nieostre. Powiedziałbym, że jesteśmy gazetą centrolewicową. Jeśli chodzi o system polityczny, jesteśmy przywiązani do wartości republikańskich, czyli zasad demokracji liberalnej. Jesteśmy nieufni wobec silnych tożsamości, silnie ideowych przekazów, jak w przypadku pism prawicowych. Nie lubimy tego, chociaż sami bywamy spychani w stronę wyrazistości: z jednej strony Polityka, z drugiej W sieci, Newsweek kontra Do rzeczy. Podziały tak nie przebiegają. Staramy się nie dać zatopić w takich wojnach. Mamy resztki nadziei, że może to wszystko doprowadzi kiedyś do

the years 70-74, the first period of Gierek. Kaczyński would like to be seen as the First Secretary who helps people, is loved and respected.

Do you ever have evening when you don’t discuss politics?

Rarely. My house is heavily politicised. My wife sympathises with KOD, our son is a sympathiser of the Razem party. We like to talk about politics. Sometimes it is impossible not to discuss the day’s events. It would seem that nothing will surprise us, and yet every once in a while another stupidity appears, the boundaries are crossed again, part of the society is insulted. It was never done by the politicians before, they always tried to appease the electorate. Now political opponents are seen as enemies and traitors. The rhetoric of national

l a v i e

1 7

W y w i a d

O K Ł AD K ow y

Redakcja to sposób życia.

Wybierając ten zawód, wybrałem styl życia.

Nigdy nie żałowałem.

Przeszedłem z polskim dziennikarstwem i polską prasą fascynujący okres zmian. nowej wersji Okrągłego Stołu. Może zacznie się nowy etap w historii Polski, a nie polityczna i emocjonalna wojna domowa, która trwa dzisiaj? Może skończy się ten plugawy język, który zanieczyszcza atmosferę jak smog. Teraz, w 60-lecie istnienia Polityki, mamy dziwne déjà vu. 50-lecie obchodziliśmy za poprzednich rządów PIS. I też się martwiliśmy.

Czy zdarza się panu w nocy nie spać i myśleć, o czym jeszcze należałoby napisać, co poprawić?

Oczywiście, stale. Tę funkcję pełni się całą dobę.

Jest ciągłe poczucie, że czegoś brakuje, że się z czymś nie zdąży. W tym roku sam zacząłem pisywać, czego dawno nie robiłem. Uważałem, że redaktor naczelny jest jak trener drużyny piłkarskiej, ma opracować taktykę, ustawić zawodników, nie wychodzić samemu na boisko. Uznałem jednak, że w obecnych czasach trzeba to zmienić. Nie wychodzę wprawdzie na boisko, bo od tego mam zespół, ale pełnię rolę spikera stadionowego.

Zapowiadam, opowiadam o taktyce, zagrzewam kibiców.

Takie czasy.

A co do mnie? Redakcja to sposób życia. Wybierając ten zawód kiedyś, wybrałem styl życia. Nigdy nie żałowałem. Przeszedłem z polskim dziennikarstwem i polską prasą fascynujący okres zmian. Dane mi było coś, co się zdarza raz na ileś pokoleń: możliwość budowy od zera rzeczywistości, w której chce się żyć.

Była mała, słabnąca, zadłużona gazeta, z grupką dziennikarzy wypuszczonych na głęboką wodę. Poradziliśmy sobie. Udowodniliśmy, że transformacja jest także historią sukcesu. To rodzaj dumy, której nie pozwolimy sobie odebrać. Tak jak miliony Polaków, którzy do takiej dumy ze swojego życia mają prawo. |

1 8

l a v i e

pride has returned, the superiority of one nation over others, all these slogans such as „America First”, Poland is the most important, France for the French. Going down this path is terribly dangerous.

How would you describe Polityka today?

Regarding our point of view? Well, today all concepts have become blurred. I would say that we are a centre-left newspaper. As for the political system, we are committed to republican values, namely the principles of liberal democracy. We are wary of strong identities, strongly ideological messages, as in the case of rightwing newspapers. We do not like this, although we are occasionally pushed towards taking sides: on the one hand Polityka, on the other W Sieci, Newsweek vs Do rzeczy, Gazeta Wyborcza vs Gazeta Polska. These are not real divisions. We try not to get immersed in such wars.

We hope that this can lead one day to a new version of the Round Table. Perhaps it could start a new stage in the history of Poland and we could move past the political and emotional civil war that continues today? Maybe the sleazy language which pollutes the atmosphere like smog will finally end. We have a strange deja vu on the occasion of the 60th anniversary of Polityka. We celebrated our 50th anniversary when the previous government of PiS was in power. And we were worried then too.

Do you sometimes have trouble falling asleep at night and think about what else you should write, what should be improved?

Of course, constantly. My job never ends. I constantly have the feeling that something is missing, that I won’t make it in time with something. This year, I returned to writing, something I haven’t done in a long time.

I thought that the editor-in-chief is like the coach of a football team, he has to develop tactics, set the players, and not to go out on the pitch himself. However, I decided that in these times it’s a necessity. Although I don’t go out on the pitch because I have a team, but I fulfil the role of a stadium announcer. I announce, talk about tactics, and motivate fans. These are the times we live in.

And as for me? Journalism is a way of life. By choosing this profession, I also chose a kind of lifestyle. I have never regretted it. I went with Polish journalism and Polish newspapers through a fascinating period of change.

I was given something that happens only once every few generations: the opportunity to build the reality in which you want to live in from scratch. It was a small, weakening, indebted paper, with a group of journalists forced to jump into the deep end. We did it. We proved that the transformation period was also a success story. The kind of pride that cannot be taken away. Just as millions of Poles, who have the right to be proud of their lives. |

Wtorek 21 marca 2017 roku godz. 19:00 Sala Koncertowa

ORKIESTRY ŚWIATA Taiwan Philharmonic Shao-Chia Lü dyrygent Ray Chen skrzypce PROGRAM: Chin, Prokofiew, Dvořák

Na koncert zaprasza

K u ltu r a

SZ W EDZ K I K RÓL W W E R SJI DOS KONAŁEJ TEKST: JAN MELLOMAN

Niezwykle trudno jest stworzyć samochód, który zgarnie mnóstwo nagród i w bardzo konkurencyjnym i najbardziej rosnącym segmencie wywoła spore zamieszenie. Ale jeszcze trudniej jest pójść za ciosem i umiejętnie podtrzymać to zainteresowanie, wyznaczając kolejne cele.

W przypadku tego modelu cel jest bardzo ambitny – rzucić wyzwanie największym, niemieckim koncernom w segmencie superluksusowych SUV-ów. I nie chodzi tylko o wyzwanie technologiczne czy estetyczne. Przy cenach oscylujących powyżej pół miliona złotych nie ma żadnych kompromisów. Rywalizacja toczy się o to, jak łącząc technologię z estetyką i osiągami, odnaleźć drogę do serca zamożnego kierowcy, nie irytując go jednocześnie natłokiem elektroniki. Wszak przeważnie to użytkownicy dojrzali, którzy prawo jazdy uzyskali w czasach, gdy jedynym elektronicznym narzędziem w samochodach był zegarek, przeważnie na ich nadgarstkach.

Wsiadając do współczesnych, supernowoczesnych samochodów, zastanawiam się, kiedy moje kilkunastoletnie doświadczenie kierowcy zostanie wystawione na próbę. W Volvo stało się tak przy pierwszej próbie ruszania. Będąc przekonanym, że wszystkie parametry są ustawione poprawnie, nie mogłem odjechać

2 0

l a v i e

– samochód po prostu nie chciał ruszyć. Powód, który odkryłem po pewnym czasie był prozaiczny – nie zapiąłem pasa. Jeśli zatem chcecie na parkingu przeparkować swoje Volvo choćby o pół metra, musicie zapiąć pas. Nie wiem, ile w takim podejściu jest autentycznej troski o kierowcę, a ile fetyszu z legendarnej szwedzkiej innowacyjności w dziedzinie bezpieczeństwa. Muszę jednak uczciwie przyznać, że w tym przypadku w całej rozciągłości można zastosować znane polskie przysłowie, ale czytane w ten sposób: Złe dobrego początki – to była pierwsza i jedyna kontrowersja, jaką wzbudził we mnie ten samochód.

Volvo XC90 w wersji Excellence to nie tylko najnowsza technologia w praktycznie każdej dziedzinie, począwszy od hybrydowego układu napędowego o ogromnej mocy (320 koni z silnika benzynowego + ponad 80 z elektrycznego), ale także samochód, który bardzo umiejętnie łączy technologię z wyszukanymi potrzebami kierowcy

i pasażerów. Żadne rozwiązanie nie jest pretensjonalne, nawet najbardziej luksusowe i wydawałoby się zbędne akcesoria, jak kompaktowa lodówka z kieliszkami w podłokietniku między tylnymi fotelami, wydają się naturalnym rozwiązaniem dla najbardziej wymagających. Całość wnętrza jest subtelna i chociaż nowoczesna, to szlachetnie wykończona. Warto tu wspomnieć o rozwiązaniu, które pozwoliło Volvo użyć sformułowania, o którym marzy każdy producent: takie rzeczy tylko u nas! Tak, w segmencie SUV-ów tylko w Volvo XC90 w wersji Excellence za tylnymi drzwiami znajdziecie dwa fotele (zamiast kanapy) zaprojektowane i wykończone lepiej niż fotele przednie, oferujące poziom komfortu wprost z prywatnych odrzutowców. Ktoś, kto chciałby skrytykować takie rozwiązanie, używając argumentu, że najdroższa wersja modelu XC90, mimo gabarytów potężnego SUV-a oferuje de facto możliwość przewiezienia maksymalnie czterech pasażerów i w dodatku ma mniejsze możliwości załadunkowe (z powodu akumulatorów silnika elektrycznego bagażnik jest wyraźnie mniejszy niż w innych wersjach XC90), nie ma pojęcia, na czym polega filozofia projektowania dóbr luksusowych. To nie jest samochód do wożenia dziatwy na wakacje. To samochód do podróżowania z klasą, nie tylko na dystansach miejskich, ale na wszelkich, nawet najbardziej odległych trasach.

System sterowania tak skomplikowanym i nowoczesnym samochodem jest w wypadku Volvo XC90 Excellence nadzwyczaj przyjazny i nieskomplikowany. Deska rozdzielcza cieszy minimalistycznym wyglądem i zgrabnie wkomponowanym dużym, pionowym ekranem, który jest responsywny i szybkością działania przypomina najnowsze tablety. Warto wspomnieć o detalach; logiczne podziały i rozwinięcia wyświetlanych sekcji, właściwa i intuicyjna kolejność wyświetlanych informacji, bardzo elegancka czcionka systemowa, dostęp do obszernej pomocy z każdego poziomu oraz adaptacyjne podświetlenie sprawiają, że kierowca odczuwa naturalną potrzebę poznania wszystkich ustawień swojego ultranowoczesnego samochodu. Dla mnie najważniejsze było oznaczenie, które dostrzegłem, zanim wielki tablet z deski rozdzielczej zdążył wyświetlić pierwszy komunikat. To oznaczenie Bowers & Wilkins. Znam je od lat wczesnej młodości, gdy rodzice ulegli moim namowom i wydali sporo na moje pierwsze audiofilskie kolumny: monitorowe głośniki marki B&W. Jakość tej firmy jest legendarna, a co ważne – autentyczna. Ich kolumny grają wspaniale. Byłem zatem ciekaw, czy równie dobrze jak swoje kolumny zaprojektowali cały system audio do Volvo XC90. Pierwsze miłe zaskoczenie to obecność klasycznego equalizera, z którego coraz częściej rezygnują twórcy samochodowych systemów audio.

Oprócz tego są także cztery systemowe wzmocnienia dźwięku, które można dodatkowo dostroić za pomocą wspomnianego equalizera. Dla mnie optymalnie brzmi opcja „studio”. Za pomocą algorytmu lekko podkreśla

Fot: Materiały prasowe

K u ltu r a

temat główny utworu i, co ciekawe, nie dotyczy to tylko muzyki klasycznej, ale każdej innej, łącznie z klubowym house’em czy zwykłym popem. Powstaje wrażenie, że pianista lub skrzypek gra, a wokalista śpiewa jakby bliżej naszych uszu. Dodatkowo dalsza scena muzyczna pozostaje selektywna i nie drażni nawet przy dużym natężeniu dźwięku.

Oddając auto do redakcji, zauważyłem pewne rozwiązanie techniczne związane z banalną, choć ważną czynnością spryskiwaczy przedniej szyby. Gdy uruchomimy tę funkcję, płyn nie wydobywa się z dysz w masce, ale wypływa gdzieś z wycieraczek. Pomyślałem przez moment, że być może tak inteligentny samochód wyczuł mój żal z konieczności oddania samochodu i wycieraczki zalały się łzami… A podsumowując na poważnie, muszę przyznać, że o ile cała linia XC90 jest bardzo udanym projektem, o tyle wersja Excellence urzeka. Jeśli Volvo uda się skutecznie zawalczyć ze stereotypami zamożnych klientów, którzy w przypadku samochodów z najwyższej półki niemal automatycznie kierują się w stronę marek niemieckich lub japońskich, to odniesie sukces także w segmencie ultraluksusowych SUV-ów. |

l a v i e

2 1

A r c h ite ktu r a

JASKI N IA C ZY G N IAZDO CAVE OR NEST Tekst/TEXT: BARBARA GRABOWSKA ZDJĘCIA/PHOTOGRAPHER: Iwan Baan

2 2

l a v i e

A r ch ite ktu r a

Fot: David Vintiner

Dla światowej sławy japońskiego architekta Sōsuke Fujimoto architektura to miejsce i przestrzeń do życia i działania. Jego słynny House N czy pawilon Serpentine Gallery w Londynie zadziwiają delikatnością, lekkością i poszanowaniem otaczającego je krajobrazu. Twórczość Fujimoto wymyka się tradycyjnym klasyfikacjom. Jego słynna biblioteka w najznamienitszej japońskiej szkole artystycznej MusashinoArt University miała być jak najprostszą i najbardziej przypominającą bibliotekę konstrukcją. Z zewnątrz budynek wygląda jak ściana półek z książkami – półki w formie spirali owijają się wokół budynku, wewnątrz przestrzeń również ozdobiona jest półkami, nawet schody przypominają półki. Domy indywidualne Fujimoto, jakby wklejone w dostępną przestrzeń miejską i dopasowane do niej z najmniejszymi detalami, to z kolei, jak mówi sam architekt, miniaturowa wersja Tokio.

For the famous, Japaneses architect Sōsuke Fujimoto architecture is a place for human to live and interact.

He is considered one of the most interesting Japanese architects, and his forms usually evade easy classifications. With the library for one of the most distinguished art universities in Japan Musashion Art University in Tokyo he sought to create the most „library-like” and simplest „library possible”. The bookshelf spiral actually wraps around the site and the external wall. Fujimoto’s individual housing projects are totally connected with urban space using all the disponible turf. „Collective housing is a miniature version of Tokyo”, says the architect.

l a v i e

2 3

A r c h ite ktu r a

Jaka jest rola architekta w dzisiejszym świecie?

Czym jest dla pana architektura?

Architektura jest miejscem, w którym człowiek żyje i kontaktuje się z innymi ludźmi. Architektura tworzy naturalny krajobraz dla człowieka. Tworzy różnorodność świata i poszerza możliwości człowieka.

Jak opisałby pan swój styl?

To nieustanny proces zbliżania się do nowej typologii architektury i tworzenie oryginalnego krajobrazu dla człowieka.

O czym pan, jako architekt, myśli, widząc otwartą przestrzeń?

O niebie.

Jaskinia i gniazdo – to słowa, które przewijają się w pana twórczości. Dlaczego? Co to oznacza?

Gniazdo i jaskinia to podstawowe formy architektury, w dodatku całkowicie przeciwstawne. Gniazdo można zaprojektować i zbudować z korzyścią dla jego mieszkańców, podczas gdy jaskinia istnieje niezależnie od człowieka.

To miejsce, które powstało jako naturalne zjawisko, nie uwzględniając wygody czy potrzeb jego mieszkańców.

Te dwa pojęcia odzwierciedlają różnicę między funkcjonalizmem i naturą. Jeżeli stworzyć by jaskinię w przestrzeni architektonicznej, byłaby to zupełnie nowa architektura. Mój Serpentine Pavilion 2013 jest przykładem realizacji tej idei.

Wielu architektów, z którymi rozmawialiśmy na naszych łamach, mówi o inspiracji dzieciństwem.

Jak jest w pana przypadku?

Od wczesnego dzieciństwa interesowało mnie tworzenie rzeczy. Miałem szczęście wychowywać się w okolicy pobłogosławionej bogatą roślinnością. Jako dziecko ciągle bawiłem się w lesie. Las oczarował mnie swoją nieskończonością, poczuciem bezpieczeństwa i tym, że nie można zobaczyć, co jest przed nami – bardzo mnie to ekscytowało. Zapewne to właśnie doświadczenie stało się źródłem mojej architektury. Zalążkiem inspiracji jest też podłoże kulturowe, teren budowy albo jakieś przeczucie, na przykład dotyczące klimatu.

Jaka jest relacja między formami geometrycznymi i naturalnymi w pana architekturze?

To bardzo interesujący aspekt projektowania. Coś bardzo prostego, co wydaje się bardzo poukładane, może okazać się skomplikowane i nieuporządkowane, dokładnie jak w przypadku Serpentine Pavilion 2013.

2 4

l a v i e

A r ch ite ktu r a

What is architecture for you? What is the role of architect in the modern world? How do you see architecture?

Architecture is a place for human to live and interact. It produces the original landscape of human-being. Architecture also produces the diversity of the world and broadens the possibility of human-beings’.

How would you describe your style?

It is about constantly coming up with a new typology of architecture and producing the original landscape of human-being.

What do you feel when you see an open, vast space?

Sky Cave or nest? What does it mean?

A nest and a cave are both primordial forms of architecture, yet these two are very opposite of each other. A nest can be designed for the benefit of residents, whereas a cave exists autonomously from humanity. It is a place that emerged as a natural phenomenon irrespective of the convenience or otherwise of its inhabitants’. It is a contrast between Functionalism and nature and if an architectural diversified place which is like a lucid cave could be created, that will surely be a new architecture.

Serpentine Pavilion is the outcome of this idea.

Has your childhood an impact on your work?

Where do you take inspirations from?

From my childhood days, I was interested in making things. I was raised in an area blessed with a rich environment of nature. As a child, I always played in the forest. The forest endowed me with the sense of endlessness, security or the excitement aroused by not being able to see ahead, which I think became the origin of my architecture. The background of a culture, a site, or an actual foreknowledge such as climate can also become the origin of an inspiration.

What is the relationship between geometric and natural forms in your designs?

The integration of the relationship is the very interesting part I guess. Something simple which seems to be in order could actually be complicated and not in order, such as Serpentine Pavilion 2013.

L’Arbre Blanc SFA+NLA+OXO+RSI RENDER

l a v i e

2 5

A r c h ite ktu r a

Który z pana projektów dostarczył panu najwięcej satysfakcji?

Moje ulubione projekty to: House N, House NA, Musashino Art University Library and Serpentine Pavilion 2013. Przestrzeń House N to jak gdyby trzy sześciany, od mniejszego do większego, umieszczone jeden w drugim. Jest prawdopodobnie odpowiedzią na uniwersalne pytanie architektury, czyli relację między naturalnością a sztucznością. Z kolei w Serpentine Pavilion na nowo wymyślone i zintegrowane zostały podstawowe pojęcia architektury, małej i dużej skali, prostoty i złożoności, porządku i nieporządku, wnętrza i zewnętrza, ciała i przestrzeni, natury i sztuczności.

Tworzył pan projekty dla Paryża, proszę nam o nich opowiedzieć.

Dwa lata temu zrealizowałem dla pałacu Tuilleries instalację Many Small Cubes. Została stworzona dla zbudowania nowej relacji między naturą i architekturą. Oprócz tego obecnie w Paryżu realizowane są dwa inne projekty.

Jeden z nich to Milles Arbres, czyli Tysiąc Drzew dla Pershing w Porte Maillot. Ideą tego projektu jest stworzenie w Paryżu pływającego lasu. W tym celu buduję unoszącą

What project has given you the most satisfaction?

I would say that my favourite projects amongst my own works are: House N, House NA, Musashino Art University Library and Serpentine Pavilion 2013. House N is comprised of three shells of progressive size nested inside one another. This probably is an answer to the universal question of architecture, namely the nature and artificiality.

As for Serpentine Pavilion, every architectural viewpoint such as from a small scale to a large scale, simplicity and complexity, order and disorder, interior and exterior, body and space, nature and artificiality, has been reinvented and reintegrated.

You have created projects for Paris? Can you tell us about them?

An installation called Many Small Cubes was realised two years ago in Tuileries Palace. It was designed to create a new collaboration between nature and architecture. Other than that, two big projects are now on-going in Paris.

One is Mille Arbres, or a Thousand Trees, is a new mixed-use project located on the Pershing site near Porte Maillot. The concept of this project is floating a forest

2 6

l a v i e

Mille Arbres, SFA+OXO+MORPH RENDER

Jako dziecko ciągle bawiłem się w lesie. Las oczarował mnie swoją nieskończonością, poczuciem bezpieczeństwa i tym, że nie można zobaczyć, co jest przed nami.

A r ch ite ktu r a

się powietrzu gigantyczną wioskę. To olbrzymi kompleks mieszkalny z hotelem, biurami, sklepami, przedszkolem i dworcem autobusowym. Całość powstanie na powierzchni sześćdziesięciu tysięcy metrów kwadratowych.

Jest jeszcze Polytechnique University, czyli centrum edukacyjne na dziesięciu tysiącach metrów kwadratowych.

Jest pan też związany ze światem mody…

W zeszłym roku nasze studio architektoniczne miało zaszczyt współpracować ze szwajcarską marką Akris.

Jej dyrektor kreatywny Albert Kriemler pokazywał swoją kolekcję ubrań na Paris Fashion Week. Kolekcja była inspirowana architekturą. Mieliśmy też okazję pracować nad instalacjami dla marki COS dla zeszłorocznego Milano Salone.

in Paris, thus a gigantic village in air is being proposed.

Multiple-dwelling complex, a hotel, offices, commercial facility, nursery school, bus station are accommodated within a total area of 60,000 sq metres. Another project is Polytechnique University, a learning centre of 10

Your work is also related to fashion? How would you describe this relation?

Last year, we had an honour to collaborate with a swiss fashion brand Akris. Akris creative director Mr. Albert Kriemler released his collection in Paris Fashion Week, which he received an inspiration from our architecture.

Furthermore, we had an opportunity to work on an installation for a fashion brand COS in MILANO SALONE this spring.

l a v i e

2 7

A r c h ite ktu r a

2 8

l a v i e

A r ch ite ktu r a

l a v i e

2 9

Fot: Iwan Baan

A r c h ite ktu r a

Serpentine Gallery

Moda i architektura to bardzo pokrewne dziedziny, gdyż obie silnie wpływają na nasze ciała i życie.

Z drugiej strony różnią się skalą, solidnością i oczywiście materiałem. Uważam za bardzo ciekawe ich wzajemne uzupełnianie się pod względem różnic i podobieństw.

Fashion and architecture are very similar in a sense where they both relate to our bodies and lives closely. On the other hand, they differ in terms of scale, solidity, or material and I find the complementarity of those differences and similarities interesting.

Nad czym pracuje pan teraz?

Oprócz wspomnianych projektów w Paryżu, realizujemy właśnie w Budapeszcie budowę sali koncertowej i muzeum. To konstrukcje ze szkła, które powstają w lesie.

Z kolei we Francji, w Montpellier, budujemy siedemnastopiętrowy apartamentowiec. To niesamowity budynek z balkonami przypominającymi liście wyrastające z każdego pomieszczenia. Balkony pozwalają w optymalny sposób korzystać z zalet klimatu południowej Francji.

Wygraliśmy też ostatnio, w październiku zeszłego roku, konkurs na budynek filharmonii i sal wystawowych w Japonii, które to obiekty powstaną na powierzchni trzynastu tysięcy metrów kwadratowych. Jesteśmy również w trakcie realizacji kilku projektów w Chinach, na Tajwanie, w Stanach Zjednoczonych i w Japonii.

Are there any architects you appreciate a lot?

Mies van der Rohe, Le Corbusier, Frank Lloyd Wright, Louis Kahn, Frank Gehry (and all other amazing historical architectural buildings)

Czy ma pan jakichś swoich architektonicznych guru?

Mies van der Rohe, Le Corbusier, Frank Lloyd Wright, Louis Kahn, Frank Gehry oraz każdy niezwykły w swojej architekturze projekt architektoniczny.

3 0

What are you working at the moment?

Apart from the projects in Paris mentioned above, we have a project in Budapest and it is now being constructed. This is a musical hall and museum made of glass, which is to be built in a forest. In Montpellier, France, a seventeen-storey high-rise apartment is now being constructed. It is a unique building in a way where huge balconies resembling leaves are sticking out of each room in order to maximise the advantage of the climate of South France. We also won a competition of a musical hall plus an exhibition facility in Japan in October this year, whose total area is 13,000 sq metres. We currently have other on-going projects in China, Taiwan, the US and Japan.

Czy marzy pan o realizacji jakiegoś projektu?

Tak, to Souk Mirage na Bliskim Wschodzie. Nie mogę się doczekać jego ukończenia. To projekt, który przepięknie łączy środowisko naturalne, przeznaczenie i konstrukcję.

Do you have an unrealised project or an utopian dream that you would like to realise one day?

The project called “Souk Mirage”, which we were working on in Middle East is one project that I would like to see it realised. It is a design whose environmental strategy, program and its structure are beautifully integrated.

Jakie ma pan plany na ten rok?

Praca, podróże i przyjemności. |

Plans for next year?

Work, travel and enjoy. |

l a v i e

A r ch ite ktu r a

SOU Fujimoto urodził się w 1971 roku.

Dyplom architekta otrzymał na uniwersytecie w Tokio, studiując na wydziale inżynierstwa i architektury w latach 1990-94.

W 2000 roku założył własne biuro projektowe Sou Fujimoto Architects. Jest uważany za jednego z najbardziej interesujących japońskich architektów, a jego realizacje wymykają się wszelkim tradycyjnym klasyfikacjom.

Od 2001 roku wykłada na Tokio University of Science, a od 2007 na uniwersytecie w Kioto.

SOU FUJIMOTO was born in 1971.

He received a B.Arch. Degree from the University of Tokyo, Faculty of Engineering, Department of Architecture (1990-94).

He stablished his own firm, Sou Fujimoto Architects, in 2000. He is considered one of the most interesting Japanese architects, a nd his forms usually evade easy classifications. He has been Lecturer at the Tokyo University of Science (since 2001) and Kyoto University (since 2007).

Fot: Iwan Baan

– Industrial Training Facilities for Mentally Handicapped (Hokkaido, 2003) – Environment Art Forum (Annaka, Gunma, 2003-06) – Treatment Center for Mentally Disturbed Children (Hokkaido, 2006) – House O (Chiba, 2007) – N House (Oita, 2007-08) – Final Wooden House (Kumamura, Kumamoto, 2007-08) – Musashino Art University Museum and Library (Tokio, 2007-09) – House H (Tokio, 2008-09) – Uniqlo stoer (Osaka, 2010)

House N

l a v i e

3 1

Fot. Maison&Objet

d e s i g n

3 2

l a v i e

d e s i g n

Paryskie ŚwiĘto designu Dwa razy w roku, w styczniu i we wrześniu, w Paryżu oglądać można meble, akcesoria, oświetlenie i dekoracje blisko trzech tysięcy projektantów z całego świata. Targi designu Maison&Objet przyciągają zarówno producentów i dystrybutorów luksusowych czy znanych marek, jak i debiutujących twórców oraz niemal 800 tysięcy odwiedzających.

Maison&Objet to właściwie kilka tematycznych wystaw, które oglądać można w Parc des Expositions de Paris Nord Villepinte. Obok targów w Mediolanie paryskie święto designu to jedno z największych i najważniejszych wydarzeń tego typu w Europie.

Na tegorocznych targach szczególną przestrzenią była Inspirations Space, miejsce poświęcone tematowi ciszy.

Elizabeth Leriche, francuska projektantka i stylistka, łowczyni trendów, współpracowniczka m.in. agencji Nelly Rodi, zaprosiła zwiedzających na swoistą podróż poprzez piękno otaczających nas przedmiotów. Stonowane kolory, ciepłe oświetlenie, ergonomiczne, przyjazne kształty i naturalne materiały miały stanowić ostoję spokoju i oazę wyciszenia w świecie chaosu i hałasu, w którym przychodzi nam żyć na co dzień. Linia siedzisk Nascondino autorstwa Pierre-Emanuela Vandeputte wygląda z daleka jak żaglowce. Proste drewniane linie stołków łagodzi filcowe oparcie w ciepłym beżu, zdające się otulać nas ciepłem i izolować od dźwięków otoczenia.

Z lewej: Kolaż, tkanina, proj. John Booth, z ekspozycji Wschodzące talenty podczas styczniowych targów designu w Paryżu, Maison&Objet.

U góry: Wazy Spadkobiercy garigu

l a v i e

3 3

Fot. Olodie Meheust

d e s i g n

Na tegorocznych targach Maison&Objet nagrodzony został m.in. Polak, Marcin Rusak. Zatapia kwiaty w tworzywie i robi z niego meble oraz przeróżne akcesoria.

Fot. Maison&Objet

Lampa Silence Moon Oscara Lhermitte’a i Kudu emanuje ciepłym światłem rozproszonym dzięki ażurowej osłonce.

Osobną przestrzeń poświęcono Pierre’owi Charpinowi, okrzykniętemu designerem roku Maison&Objet.

Urodzony w 1962 roku projektant zasłynął między innymi projektem fotelu Slice, kredensem Girotondo serii Stands dla Design Gallery w Mediolanie czy wazami Triplo i lampą PC. Jego projekty charakteryzuje prostota i harmonia. Bawi się formami i kolorem. Wiele z jego prac, jak na przykład słynną Karafkę Wody, można było oglądać w styczniu w Paryżu.

Sześciu wielkich projektantów, m.in. Toma Dixona i Rossa Lovegrove’a, zaproszono z kolei do jury konkursu Maison&Objet Rising Talents, mającego na celu wyróżnienie najlepiej rokujących talentów Wielkiej Brytanii we współczesnym designie. Wśród nagrodzonych znalazł się też Polak, Marcin Rusak, który zatapia kwiaty w specjalnym tworzywie, z którego następnie powstają meble i przedmioty. Zwróciła na niego uwagę Ilse Crawford, słynna brytyjska projektantka wnętrz. Nagrodzone prace można było oglądać na paryskich targach.

Od 2010 roku poczesne miejsce na targach zajmują też obiekty nagrodzone przez śledzących trendy blogerów i wiodące portale internetowe zajmujące się designem.

Nagrody Les Decouvertes Awards mają na celu znalezienie i uchwycenie projektów, które w nadchodzących latach mogą stać się ikonami wzornictwa. |

South Atlantic, proj. Studio Swan Lampa Flora I, proj. Marcin Rusak Lampa Flora II, proj. Marcin Rusak Fotel Kago, proj. Siege Perrouin

l a v i e

3 5

Fot. Maison&Objet

Fot. Riccardo Bianchi

d e s i g n

Sofa Slice, proj. Pierre Charipn

Fot. Miko Miko Studio

Pojemnik, proj. Pierre Charpin dla Alessi

Krzesła Nascondino, proj. Pierre-Emmanuel Vandeputte

3 6

l a v i e

Fot. Maison&Objet

d e s i g n

Rzeźba skonstruowana z kawałków recyclowanego plastiku wydobytego z morza Indian Ocean, proj. Studio Swine

l a v i e

3 7

D e s i g n

w n ętr z

Z troskA o ekologiE TEKST: OKK!

Urządzamy wnętrza, aby były piękne i komfortowe. Zwracamy uwagę na wykonanie, estetykę produktów i design, ale coraz ważniejsza staje się także dbałość o środowisko, w którym żyjemy, i ekologia. Wybieramy więc produkty luksusowe bliskie naturze lub powstające z recyklingu.

3 8

l a v i e

D e s i g n

w n ętr z

l a v i e

3 9

D e s i g n

w n ętr z

Coraz więcej firm ma świadomość tego, jak ważne jest poszanowanie środowiska naturalnego i zdrowia użytkowników.

EGE – duńska firma produkująca wykładziny dywanowe – od ponad 50 lat zwraca uwagę na jakość swoich wyrobów, ale także dba o ekologię. Uczestniczy w programie NZ Global Compact, który wytycza standardy w zakresie poszanowania praw człowieka, standardów

4 0

l a v i e

pracy, ochrony środowiska i przeciwdziałania korupcji.

W trosce o ekologię Ege właśnie wdrożyła produkcję podkładów do wykładzin dywanowych z włókien pochodzących z recyklingu butelek PET. Oznacza to, że rocznie będzie zużywać ich 93 miliony sztuk, czyli aż 270 ton. Firma, jako jedyny producent wykładzin dywanowych na świecie, może poszczycić się certyfikatem EMAS, który dotyczy najbardziej wyśrubowanych

w n ętr z

Fot. materiały prasowe

D e s i g n

wymagań w kwestii ochrony środowiska. Amtico natomiast – specjalizująca się w wysokiej jakości panelach podłogowych LVT – działa zgodnie ze standardami BREEAM (BRE Environmental Assessment Method) oraz posiada certyfikat ISO 14001. Na uwagę zasługuje fakt, że zużyte panele Amtico przyjmuje od swoich klien-

tów w celu recyklingu i wykorzystania ich do dalszej produkcji. Także niemal wszystkie opakowania i odpady powstające podczas wyrobu podłóg LVT w Amtico są ponownie przetwarzane. Co ważne, obie firmy dbają też o najwyższe standardy bezpieczeństwa i ekologii w kwestii jakości swoich wyrobów. |

Więcej o tych producentach i ich dbałości o ekologię można przeczytać na stronie: www.carpetstudio.pl

l a v i e

4 1

S Z TU K A

4 2

l a v i e

S Z TU K A

l a v i e

4 3

M O DA DA

Wsp óLczesne ksiEZniczki Tekst: Barbara Smorawińska zdjęcia: Louis Teran

Helmy, egipski projektant mody, urodzony w Kuwejcie, mieszka w Paryżu i Warszawie. Studiował w Ecole de la Chambre Syndicale de la Couture Parisienne, wykładał w Institut Technique de la Mode. W swoim eksperymentalnym atelier w Kairze projektuje suknie wieczorowe i ślubne.

Jego ostatnia kolekcja została stworzona w Paryżu i jest inspirowana królewskimi salonami XVIII wieku w Wersalu, przepychem późnych lat 60.

XX wieku i najnowszymi trendami z paryskich wybiegów. Wyraziste kolory, ostre, geometryczne linie, nowoczesne tkaniny sprawiają, że jego suknie są niezwykle kobiece, jednocześnie uwodzące i luksusowe. Helmy chce, by jego kreacje zadziwiały, przyciągały uwagę, nikomu nie pozostawały obojętne.

4 4

l a v i e

M O DA DA

l a v i e

4 5

M O DA

4 6

l a v i e

M O DA

Twoje projekty są jakby stworzone dla współczesnej księżniczki!

Tak, absolutnie! Inspiruje mnie moda XVIII wieku, którą przetwarzam w nowoczesny sposób i przy użyciu nowoczesnych materiałów, to luksusowe kreacje. Współczesna moda jest mało udziwniona, niewiele się w tych strojach dzieje. Oczywiście to zależy od marki, ale wynika też z tego, co się dzieje na świecie. Mam wrażenie, że ubrania, nawet wielkich marek, są jakby przypadkowe, nieprzemyślane, mało krawieckie.

Twoje klientki pochodzą głównie z Bliskiego Wschodu?

Jestem Egipcjaninem, mam swoje atelier w Kairze, stąd w naturalny sposób moje klientki pochodzą stamtąd. Łączę to, czego one poszukują, w nowoczesny, europejski sposób. Nie stosuję motywów arabskich, moje projekty są raczej bardzo proste.

Studiowałeś w Paryżu?

Tak, w Ecole de la Chambre Syndicale de la Couture.

Jednak z zawodu jestem architektem. Modą zająłem się później.

Widzisz powiązania świata architektury i mody?

Tak, wbrew pozorom to bardzo powiązane ze sobą dziedziny. Moją miłość do mody odkryłem właśnie dzięki studiowaniu architektury. Architektura to służenie człowiekowi materiałami, formami, kolorami. Projektowanie mody podobnie, tylko jest bliżej człowieka, bliżej jego ciała. Zarówno w architekturze, jak i w modzie mamy te same etapy powstawania projektu: najpierw szkic, potem powstaje bryła, czyli wzór, a potem szkielet i sam budynek. Proces jest właściwie taki sam, choć umiejętności potrzebne do jego realizacji są inne. Architekt musi wyobrazić sobie, jak budynek będzie służył ludziom, a projektant mody, jak w danym ubraniu człowiek będzie wyglądał.

Kiedy mówisz o tym, patrzę na twoje projekty sukien i widzę, że formy są bardzo geometryczne, architektoniczne wręcz, można by powiedzieć…

Myślę, że architektura bardzo wpływa na moje projekty.

Rzeczywiście wolę mocne, ostre cięcia, proste, niezakrzywione linie, mocne akcenty zamiast delikatnych.

Lubię proste, odważne linie.

Jesteś sławny w Egipcie?

W świecie mody tak. Głównie dzięki temu, że przez osiem lat uczyłem projektowania. Jeden z moich studentów powiedział mi, że jestem znany, inaczej bym nie wiedział…

l a v i e

4 7

M O DA

4 8

l a v i e

M O DA

l a v i e

4 9

M O DA

Co myślisz o współczesnej modzie? O prêt-à-porter, tzw. fast fashion?

Lubię współczesną modę. Moda wynika ze sposobu, w jaki żyjemy. Ta dzisiejsza też wynika z czasów, w jakich jesteśmy: proporcje, kolory, tkaniny. Jednak bycie modnym nie oznacza podążania za modą, trendami. Dla mnie jest to wyróżnianie się z tłumu. Kiedy projektuję coś dla mojego klienta, staram się, by ludzie patrzyli na niego, kiedy to nosi. Lubię, jak moja kreacja przyciąga spojrzenia, wzbudza zainteresowanie. To utwierdza mnie w tym, że odniosłem sukces, że zaprojektowałem coś dobrze. Lubię, gdy ludzie komentują moje projekty, ale nie dlatego, że są udziwnione, ale dlatego, że są piękne, że ludziom sprawia przyjemność ich widok, że relaksują ich oczy i umysły.

A jak oceniasz polski sposób ubierania się?

Polskie kobiety ubierają się raczej prosto, elegancko, ale bez szaleństwa. Nawet w eleganckich miejscach.

To dla mnie dziwne. Nie widzę oszałamiających kreacji, które przyciągają wzrok. Jedyne szaleństwo to kolorowe włosy od czasu do czasu. Również na ulicy za mało jest artyzmu, zabawy modą, szaleństwa, sztuki. Nikt się nie wyróżnia. Wszystko jest stonowane. Ludzie są bardzo dziewiczy, jeśli chodzi o wyczucie mody. Chciałbym Polaków czegoś nauczyć. Jeżeli ktoś prosi mnie, bym go ubrał, nigdy nie ubiorę go w stylu, w którym się nosi.

Będę chciał go kompletnie zmienić, sprawić, że przyciągnie uwagę. To sprawia mi radość. Moje klientki ubieram od A do Z, doradzam kolory, buty, fryzurę, makijaż, cały look. Mogą to zaakceptować albo nie. Ale zwykle akceptują i wracają.

Jaka jest twoja ulubiona tkanina? Żakard, to twardy materiał, bardzo królewski, ładnie się układa, wspaniale komponuje się z innymi tkaninami.

Można z niego zrobić zarówno coś bardzo szalonego, jak i klasycznego.

Szyjesz na indywidualne zamówienie?

Tak, dopasowuję ubranie do osoby. Szyję na miarę.

Bardzo lubię też szyć suknie ślubne. I lubię bolerka.

Ponoć wolisz małe rozmiary…

Hmm, tylko takie naprawdę dobrze się prezentują. Takie wolę, ale dobry projektant nie powinien być ograniczony rozmiarem, jest kreatywny, otwarty. Jeżeli oświadczę, że tworzę tylko w rozmiarze S czy 36, to znaczy, że brakuje mi kreatywności i wyobraźni. Lubię wyzwania. |

5 0

l a v i e

M O DA

l a v i e

5 1

M O DA

5 2

l a v i e

M O DA

l a v i e

5 3

F oto g r a f i a

Oca li ć od za po m ni enia Wystawa fotograficzna Marzeny Bigaj Tekst: KaSka

Na Stalowej nie ma mowy o anonimowości. Niemal wszyscy mieszkańcy się znają, nie potrafią być wobec siebie obojętni, wręcz przeciwnie – są ze sobą bardzo zżyci. To miejsce wyróżnia się na tle stolicy, bo przypomina czasy minione, kiedy to w miastach funkcjonowały prawdziwie lokalne, podwórkowe społeczności.

Na licznych, starych podwórkach ulicy Stalowej dzieci w najlepsze bawią się pod okiem rodziców obserwujących je przez otwarte okna. Te wewnętrzne, bliskie relacje łączące mieszkańców większości kamienic ulicy Stalowej pozwalają im wspólnie przetrwać codzienną, trudną rzeczywistość. Tu wciąż można liczyć na sąsiedzką pomoc i życzliwość, której próżno szukać w najmodniejszych zamkniętych osiedlach i eleganckich apartamentowcach współczesnej Warszawy.

Wystawa Stalowa ulica to nie tylko wizualna opowieść o ulicy, to także projekt utrwalający wspomnienia ludzi i wspomnienia o ludziach. Większość mieszkańców kamienic przy ulicy Stalowej nie wyobraża sobie życia w innej części miasta, w innych budynkach. Z sentymentem wspomina się tu tętniącą niegdyś życiem ulicę, kiedy działały liczne lokalne sklepiki, knajpki i warsztaty rzemieślnicze.

Budynki wyglądały inaczej, wyróżniały się pięknymi dekoracjami, a o bezpieczeństwo i porządek dbali prywatni dozorcy.

Autorka fotografii koncentruje swoją uwagę na przedwojennym detalu, wyróżniającym kamienice spośród monotonnej, betonowej zabudowy.

5 4

l a v i e

Stalowa 46

F oto g r a f i a

l a v i e

5 5

F oto g r a f i a

Pan Dariusz w Zakładzie Szklarskim. Stalowa 12 5 6

l a v i e

F oto g r a f i a

Przedstawiam piękno przedwojennych budynków i włączam do tej opowieści konkretnych mieszkańców i ich historie związane z tym miejscem.

Przejście na podwórze. Stalowa 41

Artystka pokazuje nie całkiem jeszcze zniszczone piękno i oryginalność zabytkowych budynków.

Jej praca niesie za sobą przesłanie, że nie wszystko, co stare, jest brzydkie, a piękne detale, które przetrwały do chwili obecnej, budzą niekłamany podziw i szacunek dla przedwojennych artystów i rzemieślników. Dzisiaj ten teren ulega przeobrażeniom, które są kolejnym etapem szybkiego rozwoju miasta. Istnieje realne zagrożenie, że w niedalekiej przyszłości część kamienic ulegnie zniszczeniu lub nieodwracalnie zmieni swój charakter. „Wiele zdjęć zrobionych na ulicy Stalowej – mówi Marzena Bigaj – wymagało ode mnie wysiłku, cierpliwości oraz czasu. Przedstawiam piękno przedwojennych budynków i włączam do tej opowieści konkretnych mieszkańców i ich historie związane z tym miejscem. Stalowa jest dosyć specyficzną ulicą i z początku nie było łatwo zachęcić ludzi do wzięcia udziału w projekcie. Miałam zasadę, że nie pukam do drzwi mieszkań, aby nie wystraszyć nikogo, szczególnie starszych osób. Najczęściej podchodziłam do przypadkowych ludzi na ulicy albo nawiązywałam rozmowę na klatkach schodowych.

Początkowo w planach wystawy miały być również nagrania – różne opowieści osobiste lub zasłyszane historie. Niestety pomysł nie doszedł do skutku.

Chciałabym zrealizować marzenie wydania albumu o Stalowej, w którym będą zamieszczone

Marzena Bigaj w latach 1987-92 studiowała na Wydziale grafiki ASP w Warszawie. Dyplom uzyskała w Pracowni Grafiki Warsztatowej prof. Romana Artymowskiego i w Pracowni Rysunku prof. Juliana Raczko.

Artystka przez rok, od października 2015 do października 2016, fotografowała ulicę Stalową, starając się uchwycić specyfikę ulicy i jej otoczenia.

Projekt powstał pod kierunkiem znanego i cenionego w świecie fotografa Michała Grynberga.

l a v i e

5 7

F oto g r a f i a

Podwórze. Stalowa 34

Wystawa Stalowa ulica to nie tylko wizualna opowieść o ulicy, to także projekt utrwalający wspomnienia ludzi i wspomnienia o ludziach.

najciekawsze opowieści mieszkańców. Najtrudniejszym miejscem do sfotografowania był dla mnie pustostan pod numerem 57.

Wielokrotnie fotografowałam podwórko, ale sama bałam się wejść na klatkę schodową przez wąską szczelinę między framugą a płytą pilśniową, którą były zabite drzwi wejściowe. Kilka lat wcześniej, zanim wysiedlono mieszkańców, fotografowałam w tym budynku drewniane schody, ale bałam się wejść do środka, bo nie wiedziałam, co może mnie tam spotkać.

Dzięki pomocy «przewodnika» ze Stalowej udało mi się zrobić fotorelację z wnętrza opuszczonej kamienicy. Wszędzie napotykaliśmy ślady pozostawione przez bezdomnych lub osoby, które przyszły napić się alkoholu. Tego dnia dzień był trochę pochmurny i mało światła wpadało do wnętrza budynku.

Była to dodatkowa trudność dla mnie i dla aparatu. Nie zapomnę uczucia lęku, jaki mi cały czas towarzyszył. Wyobrażałam sobie, że za kolejnymi drzwiami spotkamy kogoś, kto nie będzie zachwycony naszą obecnością. Nie wiem, czy sama odważyłabym się powtórzyć zdjęcia w tej kamienicy.

Ale nie żałuję przygody: fotografie wyszły bardzo nastrojowe, poetyckie i były niezbędne do opowieści o różnych obliczach Stalowej”. | Wystawa otwarta od 23.11.2016 do 26.03.2017.

Muzeum Warszawskiej Pragi, ul. Targowa 50/52 marzenabigaj.wixsite.com/galeria

5 8

l a v i e

F oto g r a f i a

Drzwi wejściowe na klatkę schodową. Stalowa 10 l a v i e

5 9

S Z TU K A

Fot: Beata Witkowska

Pani czasu Tekst: Barbara Grabowska

Hanna Bakuła. Malarka, pisarka, publicystka. Portretuje osoby znane i nieznane, ale zawsze ładne. Maluje pejzaże, znaki zodiaku, karty tarota. Wydała dwadzieścia dwie książki. Rozmawiamy z nią o tym, kto w Polsce kupuje sztukę, o smutku polskich ulic i mieszkań, i o tym, kiedy kształtuje się gust.

Maluje pani głównie portrety?

Nie. Wszystko maluję, Portrety, pejzaże, akwarele, znaki zodiaku.

Wciąż porównuje się panią do Witkacego?

Mam przyprawioną gębę Witkacego w spódnicy.

To bardzo chwytliwe, zresztą dla mnie to zaszczyt.

Ale naprawdę nie widzę wielu analogii. Nasze portrety są psychologiczne, ale na tym podobieństwo się kończy. Witkacy miał gorsze pastele, gorsze kolory, ja mam lepsze, nowoczesne farby. Maluję na kolorowych papierach, zostawiając dużo tła. Witkacy był skazany na kolor torby do cukru. Ja maluję na czerwonym, zielonym, niebieskim, turkusowym. Na papierze brązowym rysuję portrety dla tradycyjnego odbiorcy, o którym wiem, że ma fornirowane meble, do których to pasuje.

Ludzie się boją koloru. Portrety więc są głównie na brązie, ale lubię malować letnie pejzaże na czerni.

6 0

l a v i e

Nad czym pani pracowała w zeszłym roku? Jaki był dla pani?

Hmm, nigdy by mi nie przyszło do głowy liczyć życia na lata. Nie wiem, jaki był zeszły rok. Niewiele się różnił od poprzednich. Nie mam dzieci, mam ustabilizowane życie. Czas jest moją własnością, to on mi się poddaje.

Chodzę na sylwestra, ale lekceważę daty, rocznice.

Kobieta tajfun, tak mówią?

Taki ze mnie tajfun, jak z bielinka kapustnika. Robię, co chcę, jestem silna, wiem, czego chcę, ale jestem pracowitą, skupioną osobą. Słabo wypadam jako tajfun.

Współpracuje pani z galerią Katarzyny Napiórkowskiej?

Wyłącznie. Ale wszystko sprzedaję na bieżąco.

Podobno nie lubi pani rysować ludzi brzydkich?

To rzecz względna, ale wolę osoby w swoim typie, więc odmawiam taktownie i elegancko.

S Z TU K A

l a v i e

6 1

S Z TU K A

6 2

l a v i e

S Z TU K A

Miałam pięć lat, kiedy postanowiłam być malarką.

Od dziecka chciałam skończyć ASP i wyjechać do Nowego Jorku.

Książki, blog, obrazy. Jak pani znajduje na wszystko czas?

Gdybym spędzała czas tylko na tym, byłoby tego znacznie więcej. Kiedyś byłam bardziej pracowita. Nie chce mi się produkować do szuflady. Tak niestety jest w przypadku dużych obrazów, nie sprzedają się zbyt dobrze.

Mam też naturę szwendania się. Lubię ludzi, chodzić, bywać, nie mam dzieci, rodziny, niczego nie muszę, jestem zupełnie niezależna.

Najbardziej lubi pani pastele?

Tak, bo szybko powstają. Bardzo lubię sprzedawać je znajomym, dużo też rozdaję, ale lubię, jak ktoś znajomy przychodzi i kupuje.

Maluje pani często swoich przyjaciół…

Bo mam bardzo ładnych przyjaciół! W czasach poprawności może zabrzmi to źle, ale otaczam się ładnymi ludźmi, bo takich lubię. Wolno mi. Mam pięknych znajomych o złotym sercu. Dobieram ludzi na zasadzie kryterium urody w piętnastu procentach. Siedzę i patrzę na koleżankę. Boże, jaka ona śliczna, myślę. Miło jest popatrzeć na kogoś ładnego.

To rzeczywiście niepoprawne politycznie!

Mam to w nosie. Polskie społeczeństwo to w większości ponure ptaszydła. Jesteśmy absolutnie pozbawieni poczucia humoru. Ciężko żyć w takim kraju takiej osobie jak ja. Przez dziewięć lat mieszkałam w Nowym Jorku.

Teraz mam tu spokój i pozycję, ale gdybym wiedziała wtedy, jak będzie to wyglądało, nigdy bym nie wróciła.

Wróciłam, bo kochałam i kocham tę Polskę i kiedyś wszystko wyglądało bardzo optymistycznie. Myślałam, że to będzie wesoły, piękny kraj w polskiej wersji

Niemiec Zachodnich, że jak nie będzie już Ruskich, to powstanie przemiłe, uśmiechnięte miejsce na ziemi, pełne teatrów i fajnych filmów, z małymi kawiarenkami…

Przez jakiś czas tak było, ale jak widać, wszystko można rozwalić. W tym kraju w tych czasach mieć dziecko to ogromna lekkomyślność.

Zalewa nas fala ponuractwa? Żyliśmy pod czapką uszatką, teraz pod sutanną.

A Kościół nigdy nie miał poczucia humoru. Sama religia katolicka nie jest specjalnie dowcipna.

A znajomi, których pani maluje, są smutni?

Skąd! Zaśmiewamy się z tego, co się dzieje. To jedyny sposób. Bo co innego mamy robić?

Czy szykuje pani w najbliższym czasie jakieś wystawy?

W Galerii Katarzyny Napiórkowskiej w Warszawie.

Wystawy mam głównie w Stanach. Szczególnie mi na tym nie zależy, to zawsze dużo zachodu, niszczą się obrazy, to spory nakład kosztów i pracy. Trzeba to koncepcyjnie opracować, wymyślić. Na dwadzieścia akwarel sprzedaję na wystawie siedem, na dwadzieścia pasteli – pięć. I jestem zadowolona. Kto ma dzisiaj pieniądze w Polsce? Pierwsze pokolenie inteligencji? Nie wiedzą, co robię, kim jestem. Nie wiedzą nic o Witkacym czy malarstwie. Kupują w Ikei zdjęcie z kobietą z papierosem nad Sekwaną i to im wystarcza, jeżeli w ogóle czują taką potrzebę. Albo w galerii ktoś im wpycha za ciężkie pieniądze coś na wymiar. To jak w XIX wieku.

Nasze mieszczaństwo ma dzisiaj dwadzieścia siedem lat i pochodzi z małych miasteczek i wsi. Kończy studia, nabrało kredytów i teraz będzie się dekorowało, faceci

l a v i e

6 3

S Z TU K A

już się nadekorowali wielkimi samochodami, a kobiety drogimi butami i dzieckiem we francuskim przedszkolu.

Teraz przychodzi czas, żeby zauważyć, że istnieje sztuka, a dziewięćdziesiąt procent z nich nigdy nie było w Zachęcie czy Filharmonii.

Ale chyba jest moda na to, że coś musi w tym mieszkaniu zawisnąć na ścianie.

Nie musi. Wieszają duże kalendarze w salonie. Nie mają potrzeby obcowania ze sztuką, bo w domu nie było obrazów, najwyżej Matka Boska i zdjęcie papieża.

Z obrazami się rośnie, dojrzewa. Czasami przechadzam się po moim osiedlu. Jest nowe, wszystko tu jest nowe.

Patrzę, jakie ludzie mają oświetlenie. Czasami wszystko jest zielone, bo tylko jeden duży żyrandol świeci i odbija światło od zielonych ścian. W takich wnętrzach ludzie mają twarze zielone jak jaszczurki. Oświetlenie jest górne, im to nie przeszkadza. Ja takiego używam tylko po to, by posprzątać, bo lepiej widać. Myślałam, w pewnym momencie, że wszędzie są remonty, bo tak trupio jasno.

Nie mają nic na ścianach, dopóki im ktoś nie powie, że powinni mieć jakiś obraz. A i tak pójdą na Starówkę po kotki i kamienice. Dzisiaj artyści zostali wybici na aut.

Dlaczego wybrała pani malarstwo jako drogę życia?

Miałam pięć lat, kiedy postanowiłam być malarką. Od dziecka chciałam skończyć ASP i wyjechać do Nowego Jorku. Nie mam marzeń, mam plany. Nikt w rodzinie nie miał wątpliwości, kim będę. Rysowałam fajnie, głównie ludzi i zwierzęta, od czwartego roku życia.

Portrety zaczęłam od rysunku nieładnej wychowawczyni w podstawówce. Podczas lekcji rysunku zasugerowała, żeby dzieci ją narysowały, najlepiej jako

6 4

l a v i e

księżniczkę, może wróżkę. Jako wiosna też miało być dobrze. Popatrzyłam na nią i kredkami narysowałam portret bardzo podobny do niej. Wezwano rodziców do szkoły. Przyszła babcia. Pani, z pretensją spytała: Widzi pani, co narysowała Hanusia? Babcia na to: Boże, jaka pani podobna… Dzisiaj moi modele to osoby kulturalne i ładne, ale i tak zawsze wiem, że muszę każdemu odjąć pięć kilo i pięć lat, i będzie święty spokój…

Tak czy inaczej spotykam się z zachwytem, radością, szczęściem. Ktoś kiedyś przede mną ukląkł… Jak już kogoś rysuję, to znaczy, że ta osoba mi się podoba.

Nie działam w sprzeczności z moim gustem, myśleniem o sztuce. Tylko wtedy musi się udać.

Stara się pani poznać osoby, które pani maluje?

Wystarczy, że maluję kogoś cztery godziny! Siedzę, rysuję, pani stoi albo siedzi, ja stoję i maluję. Zadaję jakieś pytania, np. gdzie pani mieszka, o dziecko, męża, matkę.

Ona mi zaczyna opowiadać swoją historię. Zaczynam naprawdę słuchać i kiedy się otwiera, zaczynam spokojnie rysować portret. Na twarzy odbija się wszystko, co myśli, kim jest. Mówi się, że każdy jest odpowiedzialny za własną twarz po trzydziestce, a po czterdziestce to już w stu procentach. Są takie twarze, na których widać, że taka osoba niczego złego nie zrobiła. Mam koleżanki, które na starość ładnieją. Wszystko, co się w życiu zrobiło, wyjdzie na twarz. Można ewentualnie wąsy zapuścić albo brodę, by coś ukryć. Dlatego nie lubię osób z zarostem, bo wydaje mi się, że coś ukrywają, ale to też może wzięłam z domu…

Ten dom rodzinny jest tak ważny?

Myślę, że gust kształtuje się w człowieku do mniej więcej czternastego roku życia. Dlatego nasze korzenie są tak

S Z TU K A

ważne. Lubi się dużego albo małego psa, kolory jasne albo ciemne, zupę pomidorową przecieraną z prawdziwych pomidorów albo taką z koncentratu…

W mojej rodzinie ja byłam najgrubszym członkiem rodziny, nazywano mnie Hania Bania. Cała reszta była szczupła, niewysocy mężczyźni, nikt nie miał brody ani wąsów, nikt nie był łysy. Wszyscy mówili cicho, nikt nie podnosił głosu. Wszędzie stały lampy.

Zawsze jadło się na porcelanie, ładnymi sztućcami, nie było dużych mebli. W moim dorosłym życiu mam identyczny gust: nie lubię grubych, wysokich, łysych, z brodą, wąsami i wielkimi stopami. To zostaje na całe życie. Rysowałam, odkąd pamiętam. Świecowymi kredkami. Byłam starannie przygotowywana do bycia malarką. Wszystko zawdzięczam rodzinie. Chodziliśmy do muzeum, do filharmonii, graliśmy w karty i różne gry, zawsze sporo czytałam. Teraz tego nie ma.

Co będzie z tym krajem, w ogóle bez wychowania?

Jakie ma pani plany na najbliższy rok?

Ja mam ciągle plany, jestem osobą, która nie potrafi żyć bez długoterminowego planowania. Moja najbliższa przyjaciółka Basia z Krakowa powiedziała tak: Ty jesteś zawsze psychicznie i fizycznie przed czasem.

Ja wyprzedzam czas, ale żyję w czasie teraźniejszym, wiem, kiedy zasypiam i się budzę, wiem, co będę robiła danego dnia. Bardzo wierzę w przeznaczenie, że się przed nim nie ucieknie. Planuję wystawę u Katarzyny Napiórkowskiej i w Nowym Jorku w Fundacji Kościuszkowskiej. Wydaję też dwie książki: jedną napisaną wspólnie z profesorem seksuologii Zbigniewem Izdebskim, Seks. Teoria i praktyka. Książka wzięła się z tego, że czytałam jego badania na temat seksualności Polaków i stwierdziłam, że coś się nie zgadza. Spędziłam minimum trzy tysiące godzin, rozmawiając z ludźmi, kiedy robiłam portrety, i mówią co innego, niż w badaniach. Postanowiliśmy spisać nasza rozmowę. Druga to powieść Singielka i Otello.

Myślę, że to nawet będą dwa tomy.

Lubi pani pisać?

Uwielbiam. To mało powiedziane. Myślę, że łatwiej piszę, niż oddycham. Ale oprócz pisania i wystaw nawiązałam też ostatnio współpracę z Milanówkiem, projektuję dla nich chusty, apaszki, gawroszki. Będąc w Paryżu, oglądałam apaszki różnych projektantów i stwierdziłam, że mogę zrobić ciekawsze, bardziej kolorowe. Apaszki głównie projektują faceci, a oni nie wiedzą, że najważniejsze są ich końce, bo je właśnie widać. Desa Unicum będzie też robiła ikonografie moich pasteli – pejzaży. Pojawią się notesy, kubeczki, gadżety z reprodukcjami moich znaków zodiaku.

A na pewno jeszcze coś miłego się uda wymyślić. |

Rysowałam, odkąd pamiętam. Świecowymi kredkami.

Byłam starannie przygotowywana do bycia malarką.

l a v i e

6 5

S Z TU K A

Kon frontacja z sa m ym so bą z malarzem Pawłem Kałużyńskim rozmawia Milosh

6 6

l a v i e

S Z TU K A

Początek?

Pomysł zdawania na malarstwo siedział mi w głowie od pierwszej klasy liceum, jednak gdy o tym teraz pomyślę, to wydaje mi się, że malarzem chciałem zostać, mając pięć lat.

To poważnie…

Tak. Od początku liceum składałem teczkę, dłubałem, przygotowywałem się. Dokładnie wiedziałem, co chcę osiągnąć.

No i udało się? (śmiech) Na Akademię w Warszawie dostałem się za trzecim razem…

Czyli pierwsza porażka?

Absolutnie nie! Dostałem się na historię sztuki – szukałem czegoś pokrewnego mojej pasji. Nie chciałem marnować czasu. Jednak za historyka sztuki się nie uważam.

Dlaczego?

Wiesz, męczyło mnie to. Dziwne, ale czułem, że to tylko uzupełnienie do studiów, na które się jeszcze nie dostałem. To nigdy nie było moje powołanie. Wyjazdy na seminaria naukowe czy robienie inwentaryzacji kościołów… Nie moja bajka.

Mijają trzy lata i upragnione malarstwo…

To były moje studia! Absolutne wtedy spełnienie.

Tamten czas uwielbiam do dziś.

Coś się wydarzyło?

Nic absolutnie. Po prostu ten czas… On teraz już jest za mną. Budynek przy Krakowskim dziś jest zwykłym budynkiem z cegły. Wtedy to była moja ukochana uczelnia, teraz przystanek, jakich wiele podczas choćby wieczornych spacerów…

Czyli bez sentymentów?

Jestem sentymentalny! To był dobry, świetny czas… niesamowite pięć lat. Wiesz, to było cudowne w dokładnie tamtym momencie. Gdy teraz mi o tym przypo-

Mel Bambi, olej na płótnie, 100 x 160 cm, 2016

mniałeś, to powiem ci, że cieszę się, że nie dostałem się na malarstwo od razu po liceum.

?

Studia to nie jest moment, aby robić supersztukę.

To okres wyrabiania warsztatu, ciężkiego treningu.

A jak masz 19 lat i dostajesz się od razu…

To źle?

To od razu chcesz robić karierę. Chcesz mieć tu i teraz.

I żeby na już drugim roku reprezentowała cię supergaleria i organizowała superwystawy.

A ty tak nie myślałeś? Każdy jest trochę próżny…

No ja nie. Może właśnie przez ten okres hibernacji trzyletniej, może właśnie dlatego, że byłem starszy i nie dostałem tych „upragnionych cukierków” od razu.

Moi koledzy też tak nie myśleli. Jakoś tej próżności byliśmy pozbawieni.

A ilu z was zostało w zawodzie? Są wspomnienia, ale też jest teraźniejszość?

Na roku było około trzydziestu osób – do dziś mam kontakt z pięcioma. Większość studiowała też równolegle inne kierunki. Niektórzy malują… ale bardzo mało…

A stereotyp prawdziwego artysty, który przeżywa, myśli i mało maluje?

Pierwszą własną pracownię miałem już na piątym roku – więc byłem automatycznie odcięty od ludzi, nocnego życia. Jak to się mówi „artystycznego”, tak? Wtedy pracowałem już systematycznie – od rana do wieczora.

Normalna praca.

Normalna?

To dla mnie bardzo ważne. Pracownia to miejsce święte – oddzielone od miejsca, gdzie się mieszka.

Musi być zdrowy podział na miejsce pracy i odpoczynku. Powinno się to na chwilę zostawić, żeby pomyśleć, nabrać dystansu. I jeszcze bardzo prozaiczna sprawa – rano muszę mieć poczucie, że jadę do pracy.

To są takie małe przyzwyczajenia – biorę prysznic, jem śniadanie i wychodzę.

l a v i e

6 7

S Z TU K A

Zawrot glowy 2, olej na pล รณtnie, 22 x 27 cm, 2016

6 8

l a v i e

S Z TU K A

Brzmi bardzo normalnie.

W moim mieszkaniu nie wisi żaden mój obraz, nawet znajomi się dziwią! Uważam, że to jest zdrowe podejście: tam jest tam, a tu – mogę zjeść kolację, poczytać – mam spokój. To nie jest tak, że nie lubię swojej sztuki… tylko w pewnym momencie musisz odpocząć!

Ale twoje studio wygląda jak z filmu… (śmiech) To tak tylko na potrzeby wywiadu (śmiech).

Teraz jest pełno nowych płócien. Ale nie zawsze tak jest.

Są momenty, gdy wszytko jest poodwracane – jest „cisza”.

Bywają również chwile, gdy potrzebuję inspiracji jakąś starą pracą. Wtedy szukam, wieszam, patrzę, staram się nawiązać do koloru, formy. Różnie jest… bardzo zmiennie.

Konfrontacja z samym sobą. A z wielkimi mistrzami?

To uwielbiam! Żałuję, że nie miałem z nimi kontaktu podczas studiów – rozminęliśmy się. Ja przyszedłem, a oni odchodzili. Mówię o tych wielkich sławach: Dominik, Winiarski, Tarasin…

Ale nie odpowiedziałeś – konfrontacja?

Absolutnie nie. Podziw. Czasami, gdy patrzę na ich obrazy, to sobie myślę: chciałbym tak! (śmiech). Ale poważnie – podziwiam, podglądam – chce mi się tworzyć.

Jak widzę dobrą sztukę, dobry obraz, chce mi się iść do pracowni i malować.

Jimi Hendrix mawiał, że uczy się od każdego, nawet najgorszego gitarzysty…

Mnie zdecydowanie kiepska wystawa osłabia.

Gdy widzę, że to nie ma sensu, mam poczucie straty czasu. À propos tej konfrontacji – ten czas po szkole – to wtedy zaczynasz mozolną drogę, dialog z samym sobą. Odpowiadasz sobie na jedno pytanie: Jakim chcesz być malarzem?

Paweł Kałużyński Urodził się w 1979 roku w Warszawie.

Ukończył Wydział Malarstwa na Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie – dyplom w 2005 roku.

Studiował w pracowni malarstwa profesora Mariana Czapli, w której przygotował swój dyplom malarski składający się z cyklu pejzaży.

W trakcie studiów zajmował się również grafiką pod kierunkiem profesora Rafała Strenta oraz rysunkiem w pracowni profesora Marka Wyrzykowskiego. Grafika i rysunek stały się aneksami do dyplomu. W latach 1999-2004 studiował na Wydziale Historii Sztuki, UW.

To jakim chcesz być malarzem?

Mogę ci powiedzieć, jakim staram się być każdego dnia – coraz bardziej świadomym.

Udaje ci się?

Dziś bardziej niż kiedyś. Początki świadomej drogi to był koszmar. Miałem w głowie zakomponowane obrazy,

l a v i e

6 9

S Z TU K A

dobrane kolory. Ale nie potrafiłem ich przełożyć na płótno. Wydaje mi się, że tu leży ten trud. Ta praca nad tą właśnie świadomością – co zrobić, aby przełlożyć zamysł na realny kształt. Te pierwsze obrazy… do dziś nie mogę na nie patrzeć, jakieś szaro-bure, smutne, zupełnie nie to… Ale nie jest też tak, że dziś „już wiesz” i jesteś najlepszy. Czasem pracuję nad płótnem miesiącami, po dziesięć godzin dziennie. I pojawia się moment, że to trzeba odłożyć – brak konceptu, brak rozwiązania... Po roku wracasz i to rozwiązanie już jest. Ono rodzi się w tobie – musisz być tylko cierpliwy. Teraz to wiem.

Jak długo tego szukałeś?

Parę dobrych lat…

I spadło nagle z nieba?

Pamiętam taki moment, że obraz zaczął mi się „malować sam”. I wiedziałem już, że nic nie schrzanię. Nieważne, co zrobisz – i tak będzie dobrze. Wtedy ogarnęło mnie niesamowite szczęście. Fruwałem nad ziemią! ...i na nią wróciłeś… …bardziej doświadczony. Po tym „doświadczeniu” dużo obrazów zniszczyłem. Zrozumiałem, że za szybko powstały. Malowałem je kiedyś w parę dni, zbyt kompulsywnie.

Teraz już tak nie potrafię i zresztąa nie chcę. Proces się wydłuża. Oczywiście chciałbym namalować wspaniały obraz w parę godzin (śmiech)... Kto by nie chciał?

Są od tego wakacje – normalny zawód – normalny urlop?

Oj, z tym mam duży problem. Gdy jadę na wakacje, to mam poczucie, że marnuję czas. Trudno jest mnie gdzieś wyciągnąć... Zobacz – tu za oknem jest kino Muranów i te filmy mnie mijają, mimo że to kilka metrów stąd, bo albo mi idzie malowanie i nie mogę przestać, albo idzie mi beznadziejnie i muszę zrobić coś, żeby było OK. I to jest takie niewidzialne niewolnictwo z tą sztuką trochę.

Z tą różnicą, że ja to naprawdę lubię.

Trochę narcystycznie...

Może nie powinienem tego mówić, ale artyści są narcystyczni. Mnie bardziej chodzi o to, abym ten proces

7 0

l a v i e

Zawrot glowy 1, olej na płótnie, 27 x 22 cm, 2016

malowania lubił. Aby ten proces miał sens. Wiesz, płótno musi wytrzymać konfrontację, w galerii, na ekspozycji. Musi wytrzymać z innymi, nawet z wielkimi...

Trudne zadanie...

Bo bycie artystą jest trudne. Dla mnie to jest ciągła walka o samorealizację, o każde płótno, każdy dzień.

Malowanie to taki element mojego życia – nie ma nic większego. To sens. Wiesz, jesteś malarzem, a później są inne rzeczy... Nie mam do tego dystansu... Może inni mają. Możesz uznać to za pozę lub jakąś tam moją kreację, ale ja naprawdę nie mam dla siebie innego planu. |

Kupując produkty CHOLEWIŃSKI wspierasz Fundację Akogo i Kliniki BUDZIK. Kupując produkty CHOLEWIŃSKI wspierasz Fundację Akogo i Kliniki BUDZIK. Kupując produkty CHOLEWIŃSKI wspierasz Fundację Akogo i Kliniki BUDZIK.

SZTU K A

A rt yst yczne su gestie Tekst: Katarzyna Kowalska, Lumarte

Rzadko dodaję, częściej odrzucam.

By zacząć swoją przygodę ze sztuką, Agata Wierzbicka nie musiała się uczyć rysować, wystarczyło zdać się na intuicję i zacząć zabawę technikami i interpretacją. To artystka interdyscyplinarna, pracująca na pograniczu ilustracji, designu i sztuki, absolwentka Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej.

7 2

l a v i e

SZTU K A

l a v i e

7 3

S Z TU K A

Z wykształcenia jesteś architektem. Którędy wiedzie droga od architektury do ilustracji?

Skończyłam wydział architektury, ale wbrew pozorom droga do ilustracji wcale nie była kręta. Z rysunkiem jestem związana od lat. To trochę banalne, ale myślę, że każdy ilustrator powie, że rysuje od dziecka – coś w tym jest. Najpierw był rysunek, a potem pomysł na architekturę. Nie ma nic przyjemniejszego niż przygotowywanie się do egzaminu na studia, rysując – bo to z rysunku właśnie egzaminują na architekturze. W trakcie studiów poznałam inne techniki, takie jak malarstwo czy rzeźba, co także kształtowało mnie artystycznie. Wtedy jednak nie myślałam jeszcze na poważnie o ilustracji. Dopiero konfrontacja z rzeczywistością, praca architekta, dała mi nieźle w kość – to dla mnie zdecydowanie za bardzo techniczny zawód. Same studia były niesamowicie kreatywne. Nauczenie się procesu projektowania pozwala potem na nieskończoną ilość możliwości – wystarczy rozwijać się w danej dziedzinie. Profesjonalne skoncentrowanie się na ilustracji, ze względu na posiadanie umiejętności rysowania, wydaje mi się dość naturalne.

Niczego na siłę nie musiałam się uczyć, rysować już umiałam – wystarczyło zdać się na intuicję i po prostu zacząć się bawić technikami i interpretacją.

Jesteś spełnioną artystką?

Jestem raczej ilustratorką, do bycia artystką jeszcze długa droga i niekoniecznie czuję potrzebę, by wpasować się w tę szufladkę. Spełniona artystycznie nie jestem i mam nadzieję, że nigdy nie będę, gdyż tylko głód popycha nas dalej. Ale czuję, że odnalazłam siebie i swoje miejsce na ziemi. Skończyłam dwa fakultety i wróciłam do korzeni, zatoczyłam koło. Co prawda cały czas mnie ciągnie do eksperymentów i pracy na pograniczu różnych kreatywnych dyscyplin, ale nie widzę w tym problemu – teraz już nie potrzebuję sprecyzowanej etykietki: projektant, architekt czy ilustrator.

Czy twoje wykształcenie, pomimo że zawodowo zajmujesz się już czymś innym, wpływa na twoją twórczość?

Zdecydowanie tak. To widać w moich pracach. Są np. dosyć minimalistyczne, zawierają tylko tyle informacji,

7 4

l a v i e

ile w danej chwili potrzebowałam, by uchwycić jakąś myśl. Dodatkowo są bardzo staranne, co mnie czasami irytuje. Myślę, że nie jestem w stanie uwolnić się od wpływu architektury. Nie mówię, że to dobrze czy źle. Dla jednych to zaleta, dla drugich wada. Przestałam z tym walczyć, taka jestem, tak rysuję, tak maluję.

Oczywiście uwielbiam prace innych artystów, gdzie nic się nie zbiega, proporcje się nie zgadzają i to w ogóle nie przeszkadza – wręcz przeciwnie, tworzy jakąś dziwną lekkość i swobodę. Mam nadzieję, że to wszystko przede mną. Nie zamykam się na nowe, jestem głodna wyrzucenia tego, co mam w głowie, złamania reguł, które niejako tworzą teraz tożsamość moich prac. Całkowite oderwanie się od tego, co mnie ukształtowało, czyli od architektury, nigdy jednak do końca nie będzie możliwe, ale to też stanowi o odrębności moich prac, przynajmniej mam taką nadzieję.

Odchodzisz za to od architektury w sferze tematycznej. Co cię interesuje?

Głównym obiektem jest człowiek. To temat, który wciąż eksploruję. Bardzo interesuje mnie sylwetka zatrzymana w konkretnym momencie, niejako zamrożona w danej chwili. Bardzo lubię niepozowane zdjęcia, ten moment kiedy dana osoba nie wie, że jest obserwowana i zachowuje się naturalnie. Od dwóch lat fascynuje mnie też plaża, a właściwie ludzie na plaży. W publicznym miejscu skupiam się na osobistym doświadczeniu, momencie absolutnego odprężenia, zbudowanego z drobnych, naturalnych gestów. W wakacje zbieram materiały do kolejnych letnich serii, które z pasją realizuję jesienią i zimą. Jak na razie jest to moja fascynacja dominująca, mam kilka planów z tym związanych. Lubię też modę, głównie uliczną, gdyż w niej przejawia się talent i niesamowita kreatywność ludzi mody – nie są odgórnie ubrani w modne schematy – to artyści podkreślający swój indywidualizm. Takie kolorowe ptaki.

Zajmuję się też ilustrowaniem botaniki. Natura potrafi być nieprzewidywalna.

Masz swoją ulubioną technikę? Jak pracujesz?

Oczywiście mam. Od lat próbuję swoich sił w technikach kryjących, takich jak akryl czy olej. To ciągła fascynacja

S Z TU K A

l a v i e

7 5

S Z TU K A

7 6

l a v i e

S Z TU K A

l a v i e

7 7

S Z TU K A

zaszczepiona jeszcze w czasach studenckich. Mam nadzieję, że w niedalekiej przyszłości poświęcę im trochę więcej czasu. Najwięcej natomiast pracuję na komputerze. Jest to nieodłącznie związane z moją pracą i zleceniami, które sprawnie i dokładnie wykonuje się digitalowo. Uczyłam się warsztatu na technikach tradycyjnych jak ołówek, piórko, kredka i akwarela i właśnie dlatego największy sentyment mam do prac wykonanych takimi metodami. Bardzo lubię też mieszać techniki i eksperymentować. To mnie zawsze najbardziej zaskakuje – rzadko efekt końcowy jest dokładnie taki, jak w mojej głowie i właśnie to jest w tym najciekawsze.

Często nie dopowiadasz, raczej sugerujesz. Celowo rezygnujesz z dokończenia pracy, zostawiając miejscami jedynie sam kontur lub próbkę koloru czy faktury.

O widzisz – i to jest kolejna pozostałość po studiach architektonicznych. Minimum środków do uchwycenia danej chwili, do pokazania tego, co chcę. Rzadko dodaję, częściej odrzucam. Tak po prostu mam. Nigdy nie kalkuluję na chłodno, działanie intuicyjne wyprzedza myśl, ale mam poczucie, że zostawiam odbiorcy jakąś dodatkową szczelinę, punkt zaczepienia, płaszczyznę interpretacyjną. I po prostu czuję, że coś ma być tak narysowane i już.

Może też jestem zbyt niecierpliwa, by siedzieć długo nad jedną pracą i chciałabym już zacząć następną.

Gdzie można zobaczyć twoje prace?

Moje prace pojawiają się na aukcjach młodej sztuki, są także dostępne w postaci wydruków fine art w limitowanych seriach. Na bieżąco informuję także w mediach społecznościowych o nadchodzących wydarzeniach.

Na przykład w lutym odbędzie się wystawa moich prac w restauracji Tamka 43 na warszawskim Powiślu. Pokażę na niej prace z 2016 roku i dodatkowo zupełne nowości, które nie były jeszcze nigdzie publikowane. Zapraszam serdecznie. |

Nie zamykam się na nowe, jestem głodna wyrzucenia tego, co mam w głowie, złamania reguł, które niejako tworzą teraz tożsamość moich prac.

Tekst dzięki uprzejmości internetowej galerii sztuki LUMARTE.

7 8

l a v i e

K A P S UŁA C Z A S U TEKST: JAN MELLOMAN

Wśród aut luksusowych od jakiegoś czasu istnieje swoisty subsegment tak zwanych samochodów „bez sensu”. Ale już nie „bez sensu” jest posiadanie takiego samochodu. To przeważnie oznaka nie tylko statusu materialnego, ale przede wszystkim ogromnej fantazji.

BMW X6 od początku swojego istnienia budziło kontrowersje. Niby SUV, ale który duży SUV ma tak mocno ścięty dach? Na zewnątrz wielki, w środku kompaktowy.

Jeśli mimo takich sprzeczności projekt odnosi sukces, to być może w tym szaleństwie jest metoda? BMW poszło zatem za ciosem i stworzyło usportowione wersje M swojego dziwnego SUV-a i do istniejących dylematów dorzuciło kolejne, w tym przede wszystkim supermocne silniki, zarówno w wersji benzynowej, jak i diesla. W naszym opowiadaniu przedstawimy wrażenia z jazdy najmocniejszym X6 z silnikiem wysokoprężnym o symbolu X6 Md50, co oznacza blisko 400 koni mechanicznych mocy i spalanie na poziomie samochodu miejskiego – kolejna sprzeczność, ale tym razem niezwykle użyteczna.

Samochód na zewnątrz wygląda wyzywająco, by nie powiedzieć pretensjonalnie. Ogromne oznaczenie wersji na tylnej klapie budzi nie tyle respekt, co wręcz zazdrość, prawdopodobnie przede wszystkim u właścicieli „zwykłych” X6. Ale nie można się oprzeć wrażeniu, że taki jest cel istnienia tego modelu – budzić zazdrość.

Wnętrze jest rasowe – absolutnie nie gadżeciarskie (mimo wszechobecnego podświetlenia LED i uroczej animacji głośnika wysokotonowego systemu Bang & Olufsen, który z wolna „powstaje” ze środka deski rozdzielczej podczas uruchamiania). O jakości i poziomie

technologicznym samochodów BMW pisać wręcz nie wypada – to wzór dla innych i podobnie jest tym razem. Warto jedynie wyróżnić bardzo dobrze zaprojektowany wyświetlacz przezierny i superprecyzyjny czujnik deszczu.

Najważniejsza we wnętrzu jest estetyka – tapicerka z ciemnobrązowej lub czerwonej skóry, czarna podsufitka i niezwykłe oświetlenie ledowe, które po zmroku można podziwiać w pełnej krasie. Gdy dodamy do tego system audio Bang & Olufsen, którego brzmienie jest wręcz dedykowane muzyce klubowej, zrozumiemy, po co zostało stworzone to auto. Przywodzi na myśl najlepsze na świecie wielkomiejskie kluby (mnie się kojarzy głównie z nowojorskim klubem Cielo), w których można usłyszeć wybitnych DJ-ów grających najwyższej jakości royal house i w których bawić mogą się tylko wybrani.

Klubowe życie to domena ludzi młodych, a niewielu młodych stać na samochód za ponad pół miliona złotych.

Znowu sprzeczność…

Na pewno właściciele BMW X6 w wersji M50d młodzi są duchem, bo za każdym razem, gdy siadają za kierownicą swojego samochodu, on przenosi ich w czasie przynajmniej o kilka lat wstecz. Nie tylko dlatego, że jest piekielnie szybki, ale głównie dlatego, że oprócz mocy produkuje gigantyczną ilość optymizmu i radości, nie tylko z jazdy. |

l a v i e

7 9

SZTU K A

Miłoś ć w Rzy m ie Opowiadające o miłości dzieła takich artystów jak Andy Warhol, Yayoi Kusama, Tom Wesselmann, Robert Indiana czy Francesco Clemente zobaczyć można na wystawie LOVE. Contemporary art meets amour w rzymskim Chiostro del Bramante.

Ale ta ekspozycja to nie tylko sławne nazwiska. Tu głównym bohaterem są zwiedzający.

8 0

l a v i e

Fot: Thierry Bal

SZTU K A

l a v i e

8 1

S Z TU K A

Goście mogą też skorzystać z naukowego projektu galerii DART i skorzystać z opcji oprowadzania po wystawie jednym z pięciu głosów – Johna, Coco, Amy, Davida czy Lilly – który stanie się ich towarzyszem po tej niezwykłej podróży.

Rzymska wystawa pokazuje miłość we wszelkich jej aspektach, od uczucia pierwszej w życiu namiętności, przez miłość niespełnioną, pożądanie, zazdrość, nienawiść i uczucie szczęścia, aż po pełne oddanie i wzajemne zaufanie.

Zobaczymy tu dzieła takich artystów jak: Vanessa Beecroft, Francesco Clemente, Nathalie Djurberg i Hans Berg, Tracey Emin, Gilbert & George, Robert Indiana, Ragnar Kjartansson, Yayoi Kusama, Mark Manders, Ursula Mayer, Tracey Moffatt, Marc Quinn, Joana Vasconcelos, Francesco Vezzoli, Andy Warhol czy Tom Wesselmann. Po raz pierwszy sztuka tak ważnych współczesnych twórców została zebrana w jednym miejscu, by pokazać, jak uniwersalnym, skomplikowanym i wieloaspektowym uczuciem jest miłość. | W dwudziestą rocznicę istnienia przestrzeni wystawienniczej Chiostro del Bramante w Rzymie prezentuje wystawę międzynarodowych artystów światowej sławy. To sensoryczne, panoramiczne doświadczenie w 360 stopniach – twierdzi kurator wystawy, Danilo Eccher.

Zwiedzający zachęcani są do jak najbliższego obcowania ze sztuką, np. siadania na kanapie w kształcie ust Salvadora Dalego czy zagłębienia się i zatracenia w miłości w niemal halucynogennej, przyprawiającej o zawroty głowy dyniowej instalacji-kalejdoskopie All the Eternal Love I have for Pumpkins Yayoi Kusamy – to dzieło jest rekordowe pod względem pojawiania się jego zdjęć na Instagramie. Fotografowanie jest tu bowiem jak najbardziej na miejscu. Zwiedzający mogą swobodnie robić zdjęcia i umieszczać je w mediach społecznościowych z oficjalnym hasztagiem #chiostrolove. Kolejnym ukłonem w stronę zwiedzających jest udostępniona specjalnie dla nich ściana, na której mogą wyznawać swoją miłość, oraz Kissing Point, gdzie mogą się całować.

Wystawa potrwa do 5 marca. Chiostro del Bramante, Via Arco della Pace, 5.

Więcej: chiostrodelbramante.it

Strona tytułowa: Yayoi Kusama, instalacja All the Eternal Love I Have for the Pumpkins, 2016, drewno, lustra, plastik, akryl, LED, 292,4x415x415 cm. Courtesy: Kusama Enterprise, Ota Fine Arts, Tokyo/Singapore and Victoria Miro, London © Yayoi Kusama.

Z lewej: Vanessa Beecroft VBSS.003.MP, 2006, fotografia cyfrowa, 230x180x7 cm. Courtesy: Collezione Serpone Od góry: Robert Indiana, Love, 1966-99. Rzeźba, aluminium chromowane (czerwień i złoto), 91,5x91,5x45,75 cm. AP 3/4.

Courtesy: Galleria d’Arte Maggiore, G.A.M., Bologna, Italia © Robert Indiana by SIAE 2016 Robert Indiana, Amor, 1998. Rzeźba, aluminium chromowane (błękit i czerwień), Courtesy: Galleria d’Arte Maggiore, G.A.M., Bologna, Italia © Robert Indiana by SIAE 2016

SZTU K A

8 4

l a v i e

CY F R O W A

SZTU K A

CY F R O W A

G ra w do świa dczanie Tekst: Barbara Grabowska

Michał Staniszewski, laureat tegorocznych Paszportów Polityki w nowej kategorii Kultura cyfrowa, od lat 90. współtworzy Studio Plastic.

Tworzy, jak sam mówi, cyfrową sztukę czasu rzeczywistego. Jego gry ukazują się na konsolach PlayStation, nie są jednak zwykłymi strzelankami.

Wydana w 2016 roku gra Bound przenosi gracza w wirtualny świat kolorów i tańca.

Korzenie założonego przez ciebie Studia Plastic sięgają demosceny – co to takiego?

Teraz znacznie łatwiej jest mówić o demoscenie niż jeszcze 15 lat temu. Pamiętam, że nie potrafiłem wytłumaczyć rodzicom, co ja właściwie robię. Myślę, że niedługo demoscena zostanie postrzegana jako nurt sztuki cyfrowej końca XX wieku. Narodziła się w Europie na przełomie lat 80. i 90. Przez dwie i pół dekady ewoluowała, dopracowując niepisane reguły oraz własne zasady. To subkultura zajmującą się wykorzystywaniem mocy obliczeniowej i możliwości maszyn do ich granic, tworząca dzieła podobne do sztuki performance’u – dema i intra wykonywane na konkretnej maszynie. Dema i intra to aplikacje komputerowe, generujące obraz w czasie rzeczywistym, tak samo jak gry. Dema to programy mające głównie na celu zaprezentowanie umiejętności ich twórców w zakresie programowania, grafiki (szczególnie 3D) oraz muzyki.

Często stanowią prawdziwe dzieła sztuki.

l a v i e

8 5

S Z TU K A

CYF R O W A

Tworzycie w duchu demosceny?

Duchem demosceny było zawsze tworzenie produkcji, by uczyć się od siebie nawzajem.

Ponad 50 tysięcy istniejących produkcji jest zarchiwizowane i ogólnodostępne. Jeszcze 30 lat temu były to bardzo proste prace na komputery Commodore i Atari.

Gdy pojawiły się gry na te komputery, rozkwitło również piractwo. Twórcy zaczęli stosować różne zabezpieczenia, a inni je łamać, stosując tzw. intra, które stanowiły swego rodzaju wizytówkę programistyczną pokazującą, kto dane zabezpieczenie złamał.

Na początku był to tekst, z czasem pojawiła się grafika, muzyka, animacje, zaczęły powstawać odrębne produkcje. Potem zamieniło się to w wyścig umiejętności programistów. Komputer był jeden, więc łatwo było określić, kto jest w tym lepszy – ktoś potrafił wyświetlić 500 kropek, ktoś inny 1000 na tym samym oprogramowaniu. Gdy pojawiły się pecety z mnóstwem konfiguracji, to nie było już takie proste.

Pojawił się odłam sztuki demosceny, tak zwana poezja demoscenowa, grafika stała się bardziej abstrakcyjna, wzorowana na modernizmie, powstawała estetyka demosceny: to, co do tej pory było kropkami czy kręcącymi się kwadracikami, zaczęło ewoluować w formie. To właśnie na takim etapie my się pojawiliśmy w 1997 roku, w momencie gdy demoscena stała się nurtem artystycznym.

Obecnie jesteśmy na nowym etapie. Kiedyś demoscena nadawała trend grom komputerowym, wymyślała algorytmy, których jeszcze w grach nie było. Potem gry, z racji wielkich budżetów, poszły mocno do przodu, ostatnio jednak demoscenowcy znowu wrócili do rywalizacji, tworząc nowe algorytmy. Ten nurt trwa, rozwija się, a my tworzymy w duchu demosceny.

Jesteście matematykami, informatykami, programistami?

Tak, większość z nas jest po politechnice. Ja i żona po matematyce na uniwersytecie. Nie ma osoby o wykształceniu artystycznym, chociaż osobiście bardzo interesuję się sztuką, przez pewien czas studiowałem na filmówce. Kolega, który skończył animację na filmówce i pomagał nam przy Bound, zwrócił uwagę na nasze korelacje ze sztuką początku XX wieku, modernizmu zwłaszcza. Zacząłem wtedy zgłębiać ten temat i bardziej świadomie używać te formy, barwy. Staram się łączyć świat programistycznej sztuki z wizualnym aspektem.

8 6

l a v i e

S Z TU K A

CYF R O W A

l a v i e

8 7

S Z TU K A

CYF R O W A

W Bound te modernistyczne motywy są bardzo widoczne…

Tak, kształty budynków, kolory… Zacząłem się też interesować sztuką konceptualną. Uważam, że sztuka idzie do przodu tylko i wyłącznie przez rozwój technologiczny. Może ktoś się oburzy, ale to zawsze technologia była tą siłą sprawczą, dzięki której powstawały nowe formy, nowe rodzaje farb, tkaniny. W teatrze może mniej to jest widoczne. Ale komputery, telefony są wykorzystywane w sztuce i przyczyniają się do jej rozwoju. Sztuka konceptualna w zasadzie wyparła ten technologiczny element, tu idea jest sztuką, a nie samo dzieło. Sztukę konceptualną można wspaniale połączyć ze sztuką cyfrową. Konceptualiści wykorzystują wszystkie dostępne narzędzia, żeby przedstawić jakiś pomysł. Jeżeli połączy się to z komputerami i dużą mocą obliczeniową, mogą wyjść bardzo interesujące rzeczy – zwłaszcza jeżeli dysponujemy dużą liczbą danych, można tworzyć jakiś przekaz. I nie ma nic wspólnego z grami.

Jak patrzę na rozwój technologiczny i jego tempo, mam wrażenie, że możliwości są nieograniczone…

Niestety, cały czas są ograniczone.

Czuje pan to?

Tak, chcielibyśmy pokazać więcej, ale sprzęt nam na to nie pozwala, zapycha się, przegrzewa.

Sztuka idzie do przodu tylko i wyłącznie przez rozwój technologiczny.

8 8

l a v i e

Pana gry nie są zwykłymi grami, to nie są beztroskie, bezsensowne strzelanki, tylko gry, które niosą w sobie emocje, każą nam coś przeżyć. Bohaterką Bound jest ciężarna kobieta, które chce dokonać rozrachunku z przeszłością swojej rodziny.

Nie jesteśmy nowatorscy, bo gier z przekazem jest coraz więcej. Ten przekaz staje się widoczny, kiedy z gry zostają usunięte elementy gry… Na samym początku powstawały gry, w których były bardzo precyzyjnie określone reguły, np. dwie paletki i odbijanie piłeczki.

Dwóch graczy i ściśle określone punkty. Cyfrowość pomagała w interakcji i punktacji. W samych grach jest niezwykle ciężko przekazać treść, chociaż jest to możliwe.

Przedstawienie treści samą mechaniką grową jest bardzo trudne. To sztuka konceptualna, gdzie sztuką jest sam pomysł. O wiele prościej jest usunąć elementy growe, punktację, rywalizację, i skierować uwagę na inne rzeczy.

Przykładem może być gra, w której mamy pomieszczenie i potwory, do których się strzela. Wyobraźmy sobie to samo pomieszczenie, ale bez karabinu gracza i bez potworów. Jak pociągnąć akcję? Poruszamy się

S Z TU K A

CYF R O W A

po pomieszczeniu, badamy je, na stole można położyć kartkę z jakąś treścią i tak zaczynamy opowiadać historię.

To dobrze opisała pewna para Belgów ze studia Tale of Tales, która przygotowała manifest nie-gier. Uważali, że branża gier komputerowych poszła w złym kierunku, zamiast wartościami artystycznymi kieruje się komercją.

Ich interaktywne produkcje kojarzą się bardziej ze sztuką niż grami. Są inspirowane baśniami, Biblią, barokowymi przedstawieniami śmierci. Zachwyciła mnie ich koncepcja.

Zrobili na przykład grę The Graveyard, w której poruszamy się staruszką po cmentarzu. Gra losowo wybiera, czy staruszka w pewnym momencie przewróci się i umrze, czy nie. Trwała około pięciu minut, została zupełnie pozbawiona elementów gry.

W innej grze, The Passage autorstwa Jasona Rohrera, poruszamy się chłopczykiem, który idzie do przodu, omijając bloczki. W pewnym momencie pojawia się dziewczynka. Oboje stają się przyjaciółmi, dorastają, stają się małżeństwem, idą przez grę-życie razem, trzymając się za ręce. Okazuje się, że razem omijanie przeszkód staje się trudniejsze. Przekaz jest prosty: z drugą osobą nie musi być łatwiej. Przekaz pojawia się, gdy z gry usuniemy tzw. gameizmy…

A jak jest w Bound?

To połączenie gry i nie-gry. Na początku, w fazie koncepcji przedstawionej na papierze, chodziło o to, by pogodzić osoby zainteresowane grami z tymi, które ich nie lubią.

Ten pomysł bardzo spodobał się firmie Sony. Ale to nam się nie udało. To, co pokazaliśmy, to istnienie pewnych tworów w środowisku gier, które nie są grami. Niestety, to nienazwane medium. Nazwa nie-gry jest zła, negatywna, i ma w sobie słowo gra. Ja wolę używać nazwy doświadczenie, ale to też mi się nie podoba. Wiemy za to, że pomaga nam rozwój wirtualnej rzeczywistości, gdzie takie gry bez elementów gry doskonale się sprawdzają.

Możemy przejść do świata sprzed 100 lat i być w nim, doświadczać go w sposób dokumentalny i interaktywny, co pozwala nam zrozumieć taki świat.

Bound jest taką nie-grą?

Cel jest jasno pokazany: trzeba odkryć, o co chodzi w historii. Nie ma punktacji, rywalizacji.

Jak powstaje taka gra? Jest scenariusz jak do filmu?

Nie. Z naszej pierwotnej wizji 90 procent elementów zostało usunięte! Został sam szkielet, czyli główna idea: pomysł gry o rodzinie. Inny był początkowo pomysł na bohaterkę, miała być biegaczką, ale to bardziej

l a v i e

8 9

S Z TU K A

9 0

l a v i e

CYF R O W A

S Z TU K A

CYF R O W A

l a v i e

9 1

S Z TU K A

9 2

l a v i e

CYF R O W A

S Z TU K A

przypominało tradycyjną grę. W zeszłym roku na największym kanale dystrybucyjnym gier pojawiło się ponad 4500 nowych gier, nie sposób wszystkich przejść. Chcieliśmy się czymś wyróżnić. Przez przypadek zobaczyłem film z tancerką tańca nowoczesnego i stwierdziłem, że to emocjonalnie pasuje do naszej koncepcji. Okazało się, że w historii gier nigdy nie było postaci tancerki.

Zaangażowaliście nawet choreografa i tancerkę.

Bez tego wyszłoby tragicznie. W balecie są opisy poszczególnych figur, filmiki, ale w tańcu nowoczesnym tego nie ma. Choreograf Michał Góral wiedział, o co nam chodzi, jakie emocje chcemy przekazać, układał figury, prowadził tancerkę.

I muzyka autorstwa Olega Shpudeiko.

Był problem z synchronizacją muzyki. Nie pasowała do każdego momentu, ciężko było utrzymać tempo, więc zrezygnowaliśmy z tego. Nie od razu po prostu myśleliśmy o muzyce, ale to jest do zrobienia, tylko od tego trzeba by zacząć. Myślę, że Bound kogoś zainspiruje.

Przy Daturze mieliście problem z ręką.

Pracowaliśmy z kontrolerem ruchowym PS Move. Baliśmy się, że jak ludzie zobaczą sam nadgarstek, to będą mieli skojarzenia z rąsią z rodziny Adamsów. Potem dotarliśmy do badań mówiących o tym, że zachowanie ręki w wirtualnej rzeczywistości jest lepsze, jak przenika przez dany obiekt, a nie się na nim zatrzymuje. To świeże badania. Jak robiliśmy Daturę, było niewielu ludzi, którzy coś takiego robili. Po ponad roku błądzenia zdecydowaliśmy się uciąć rękę. To popchnęło projekt mocno do przodu.

Granie jest dobre?

Grałem do 20 roku życia praktycznie cały czas. Rodzice dali mi dość dużą wolność. Czy jakbym zamiast tego przez ten czas siedział, pracował i uczył się, czy było by we mnie tyle radości? Czy to by mi pomogło czy zaszkodziło? Byłbym pewnie innym człowiekiem…

Jak oceniasz branżę gier?

Ciągle się rozwija, choć niektórzy myślą, że niedługo ta bańka pęknie. Nie wiadomo, jak ta branża dalej się zachowa. Mamy też rzeczywistość wirtualną, która też jest niepewna. To może być albo nowe medium, albo w ogóle się nie przyjąć z nieokreślonych powodów.

Pytanie o to, co będzie za rok czy dwa jest bardzo trudne. Trzeba spróbować opracować sobie taki system,

CYF R O W A

w którym jeśli coś robimy i to działa, to idziemy dalej w tym kierunku, a jeżeli nie działa, to wyrzucamy. Wytwarzamy sobie pewną miarę, sprawdzamy, ulepszamy i rozwijamy. Tak robiliśmy Bounda, małymi kroczkami.

Po roku jesteśmy w stanie bardziej dostosować się do tego, co możemy zrobić, niż robić to, co zaplanowaliśmy.

Czy gra powstaje na podstawie rysunków, szkiców?

Tak, ale nie do końca, bo tworzymy je w inny sposób niż tradycyjny. Powstają matematyczne algorytmy, to o wiele prostsze. Jeżeli stworzymy algorytm, to za pomocą niewielkich zmian możemy zrobić dużo różnych rysunków. Przez rok tworzymy narzędzie, a potem w ciągu miesiąca grę. Ale żeby to narzędzie było proste i przyjemne w obsłudze, trzeba się sporo napracować.

Na jakim sprzęcie pracujecie?

Bardzo wydajne pecety, które w domu są niepotrzebne, są silniejsze, bo ciągną nie tylko samą grę, ale i kilka programów. Nie jest to jednak sprzęt z kosmosu. Dotarliśmy do takiego momentu, w którym sprzęt i oprogramowanie nie są problemem, jak było jeszcze kilkanaście lat temu. Teraz ten najcenniejszy zasób to ludzka praca, talent, tak mówi się o tym na Zachodzie. Producenci sprzętów sami wysyłają nam sprzęt, karty graficzne itp. Jest nas teraz dziewięć osób, na początku pracowały przy grze cztery osoby.

Pracuje pan z żoną?

Kiedyś bardziej uczestniczyła w projektach. Teraz z racji urodzenia dziecka nieco mniej. Nad naszym pierwszym projektem, grą Linger in Shadows, pracowaliśmy na końcu praktycznie we dwoje, po równo. To był bardzo fajny okres i teraz staramy się do tego czasu powracać. Żona bardzo pomaga mi w pomysłach, sama nie gra i ma bardzo świeże spojrzenie.

Co was zainspirowało do stworzenia Bound?

Rodzina. Bound opowiada o kruchości rodziny.

Na pomysł gry wpadłem, kiedy urodziło nam się dziecko. Poczuliśmy, że napięcie związane z pojawieniem się dziecka jest na tyle duże, że nagle może się wszystko rozpaść. Widzieliśmy to zresztą na przykładzie naszych znajomych. To był pomysł na grę. Interakcja pozwala na nieocenianie żadnej z osób, pokazywanie ich w różnych sytuacjach, pomieszanie tych sytuacji i stwierdzenie przez gracza, która osoba jest winna. Zauważyliśmy, że gracze zwykle obwiniają o rozpad ostatnią osobę, która pojawia się w tej rozsypance. To było jak w filmie, punkt kulminacyjny rozwiązywał akcję.

l a v i e

9 3

S Z TU K A

CYF R O W A

To czysta psychologia…

Interesujące rzeczy zaczęły się dziać, gdy robiliśmy testy na większych grupach, gdzie mieliśmy do czynienia z osobami, które mają podobne doświadczenia. Wybierali inaczej, tak, jak prawdopodobnie działo się w rzeczywistości w ich przypadku. Na końcu gry jest wybór. Dochodzimy do domu, w którym jest ojciec, który opuścił nas w dzieciństwie i mamy dokonać wyboru, czy chcemy się z nim spotkać czy odejść. Zadaliśmy dwa pytania: Jakiego dokonałeś wyboru? Dlaczego? Ludzie opisywali, że sami doświadczali podobnej sytuacji, a gra pomogła im w ponownej analizie ich własnej życiowej sytuacji.

Rodzaj katharsis?

Tak. To, że gry wywołują katharsis, wiedziałem już wcześniej. W przypadku Bound to bardzo silne uczucie, wielkie emocje. Ludzie płakali, pisali maile. Nagle zaczynamy coś rozumieć. Mieliśmy też graczy tancerzy i artystów. Oni przeżywali to katharsis jeszcze silniej, bo okazało się, że często w życiu osobistym radzili sobie z emocjami właśnie poprzez taniec. To największa nagroda dla twórcy. Niezamierzony efekt. Chcielibyśmy to powtórzyć. Fajnie by było mieć nad tym kontrolę.

Na jaką konsolę jest Bound?

PlayStation 4.

Ile trwała praca?

Trzy i pół roku. Zdecydowanie za długo. Ideałem, by było skrócić to do dwóch lat.

Co jest najtrudniejsze?

Testy. Jak coś nie wychodzi, trzeba to robić od początku.

Jeżeli coś nie działa, trzeba planować jeszcze raz.

Bez testów nie wiemy, jak ludzie zareagują. Chcemy, by ludzie wyszli konkretnymi drzwiami z danego pomieszczenia, a oni kręcą się w kółko, bo nie narysowaliśmy strzałki do wyjścia. Gra musi być dopracowana w każdym szczególe. To troszkę przypomina architekturę, właściwe rozmieszczenie toalet, okien. Staram się nie tworzyć gier, które prowadzą nas jak po sznurku.

Miejmy możliwość dokonywania wyborów. Problem polega na tym, że kiedy widzimy moment wyboru, to zaczynamy się zastanawiać. W Bound jest tylko jeden wybór i to bardzo emocjonalny. Najważniejsze, żeby gra była przyjemnością. Gracz nie może walczyć z interfejsem, ale wchodzić w grę. Z kolei kiedy mamy sto wyborów w ciągu dziesięciu minut, to nagle zaczynamy grać intuicyjnie, całym sobą, z siebie.

9 4

l a v i e

Czy Bound to gra jednorazowa?

I tak, i nie, ludzie wracają, by pooglądać ten świat.

Jest też część dla graczy, którzy interesują się mechaniką gry. Do samej gry można moim zdaniem wrócić dopiero po kilku latach. Twórcy gier stosują w tym zakresie różne metody, np. nadając bohaterom różne funkcje: można wcielić się w lekarza, a potem w czarnoksiężnika. Ale to gameizmy, których unikam. Myślę, że w grach jest ogromny potencjał narracyjny, który nie jest jeszcze wykorzystany. Np. sytuacja, w której jesteśmy razem w pomieszczeniu, widzimy kartkę i możemy o niej podyskutować. Jak w muzeum, kiedy komentujemy dzieła, pokazujemy je sobie nawzajem. To trudne technologicznie. Czasami łatwo przekazać w grze treść, ale z kolei gracz nie umie się w takiej grze niej poruszać, sterować kamerą i postacią, bo np. kontrolery są zbyt skomplikowane, walczy z interesem. Fajnie by było, gdyby istniały, jak w literaturze, podstawowe lektury growe, które dawałyby graczom podstawę, a nam, twórcom, większe możliwości ich prowadzenia. I co najważniejsze, to doświadczenie musi być superprzyjemne. |

Mło d o ść i rozświetlenie YOSKINE MOON WAKAI to niezwykła, odmładzająca linia liftingująco-rozświetlająca, w której najnowsza biotechnologia kosmetyczna spotyka się z japońską sztuką pielęgnacji.

Seria Yoskine Moon Wakai zawiera wyjątkowy składnik – selenit, czyli kamień księżycowy. Rozświetlający pył z kamienia księżycowego daje fenomenalny efekt odmłodzenia skóry, wydobywając jej wewnętrzne piękno, a unikalne, japońskie formulacje preparatów udoskonalają każdy milimetr cery.

W linii Yoskine Moon Wakai znajduje się sześć kosmetyków: – krem na dzień SPF 15 japoński illumi-lifting i udoskonalenie cery – krem na noc japoński illumi-lifting i nawilżenie cery – japońska illumi – wygładzająca baza pod makijaż – termo-peeling zeolitowy japoński illumi-hydrator i eksfoliacja – maska hybrydowa na noc japoński illumi-hydrator i odmłodzenie – emulsja ryżowa do demakijażu japoński illumi-hydrator.

Ceny kosmetyków Yoskine Moon Wakai: od 33 zł do 99 zł.

l a v i e

9 5

P O DR Ó Ż

9 6

l a v i e

P O D R Ó Ż

Mu ltim edialne, s m akowite, z p ianką Tekst: Katarzyna Skorska

Na najniższym poziomie żywieckiej fabryki, w dawnych, wykutych w litej skale piwnicach, gdzie kiedyś leżakowało piwo, mieści się arcyciekawe miejsce. Jego historia rozpoczęła się na początku lat 50. XIX wieku za sprawą arcyksięcia Albrechta Fryderyka Habsburga, wnuka cesarza Leopolda II.

Fot: Materiały prasowe

Po przekroczeniu dębowych wrót wkraczamy w świat piwa naznaczony historią browaru. Trasę turystyczną rozpoczyna Sala Trzech Żywiołów. Owe żywioły to nic innego jak podstawowe składniki do produkcji piwa: jęczmień, chmiel i woda. Bliskość eksponatów muzealnych powoduje, że niemal metafizycznie przenosimy się w odległe czasy i możemy obserwować zmiany, jakie na przestrzeni wieków zaszły w technologii produkcji piwa.

Świeżo warzone Przechodzenie do kolejnych sal odbywa się w magiczny niemal sposób, ale dzięki pomocy przewodnika zaskakujące przeszkody udaje się bezpiecznie ominąć, trafiamy więc do wehikułu czasu i w nieco zagadkowy sposób przenosimy się do innej epoki. Wkraczamy na dziewiętnastowieczną galicyjską uliczkę, z której wchodzimy prosto do stylowej karczmy. Każde następne pomieszczenie jest niczym kolejna tajemna odsłona obrazująca sposób wytwarzania piwa na przestrzeni dziesiątków lat.

l a v i e

9 7

P O D R Ó Ż

W kilkunastu salach na tle losów Polski przedstawiona została historia żywieckiego browaru i browarnictwa.

Uwagę zwracają arcyciekawe materiały reklamowe. Od początku swojej działalności browar przywiązywał dużą uwagę do działań marketingowych. Do promocji swojego piwa często wykorzystywał tablice reklamowe, które zamieszczano w licznych punktach wyszynku piwa.

W jednym z pomieszczeń odtworzona została Restauracja Żywiecka z wystrojem w stylu art déco z okresu dwudziestolecia międzywojennego. W innej, surowej scenerii sali poświęconej czasom II wojny światowej można obejrzeć archiwalne dokumenty i film ze wspomnieniami arcyksiężnej Marii Krystyny Habsburg, córki ostatnich przed wojną właścicieli firmy.

Powojenny okres socjalizmu daje doskonały pretekst do przypomnienia sobie realiów tamtych czasów i powiązania ich ze stale i pieczołowicie budowaną pozycją Żywca w Polsce i poza jej granicami. Muzeum w Żywcu to niezapomniana podróż w czasie i pasjonujące historie. Tu wszystko można dotykać, wszystko sprawdzać i wciąż jesteśmy czymś zaskakiwani. Nikt z obsługi nie

9 8

l a v i e

spojrzy krzywo i nie będzie nas uciszał. W każdej chwili możemy sobie zrobić zdjęcie do rodzinnego albumu, pograć w kręgle, obejrzeć film lub zagubić się w lustrzanym labiryncie. Po dawce ciekawych historii warto jeszcze przekonać się o umiejętnościach piwowarów z Żywieckiej Szkoły Piwowarskiej, degustując świeżo nawarzone piwo, a następnie odpocząć przy ławach Piwiarni Żywieckiej, podziwiając wspaniałą architekturę budynków z XIX wieku.

Łyk historii Tradycje warzenia piwa w Żywcu sięgają czasów średniowiecza. W 1448 roku przywilej uprawy jęczmienia i warzenia piwa potwierdził książę oświęcimski Przemysław. Na początku lat 50. XIX wieku arcyksiążę Albrecht Fryderyk Habsburg, syn Karola Ludwika i wnuk cesarza Leopolda II, podjął jedną z najważniejszych decyzji w życiu – założył Browar Żywiec. Za rok jego powstania przyjmuje się 1856, kiedy to firma została zarejestrowana. Kamień węgielny położono 16 czerwca 1852 roku, a budowę całego zakładu zakończono w 1857,

P O D R Ó Ż

czyli równo 160 lat temu. Zakład zbudowano na gruncie zwanym, od nazwiska byłych właścicieli nieruchomości, Pawlusiem. Ówczesna Żywiecczyzna wchodziła w skład monarchii austriackiej i od ponad 30 lat znajdowała się w rękach rodziny cesarskiej. Przez ponad 90 lat browar był własnością Habsburgów żywieckich. Po śmierci założyciela i pierwszego właściciela, arcyksięcia Albrechta Fryderyka Habsburga, majątek wraz z browarem przeszedł w ręce arcyksięcia Karola Stefana. Prowadził on browar 38 lat. W roku 1933 największą część dóbr żywieckich wraz z browarem i zamkiem odziedziczył arcyksiążę Karol Olbracht.

Innowacyjna fermentacja Od samego początku w żywieckim browarze piwo jasne warzono wedle innowacyjnej, jak na owe czasy, metody fermentacji dolnej, w przeciwieństwie do istniejących wcześniej browarów folwarcznych, w których stoso-

wano proces fermentacji górnej. W 1881 roku zaczęto produkować piwo ciemne gatunkowe porter. Żywiecki browar w ciągu półtora wieku z lokalnego galicyjskiego zakładu produkcyjnego przeistoczył się w jedno z najnowocześniejszych przedsiębiorstw tego typu na świecie.

Muzeum Browaru Żywiec zostało otwarte w 2006 roku z okazji 150-lecia browaru i od razu stało się jedną z największych i najnowocześniejszych placówek tego typu w Polsce. Z końcem 2016 roku muzeum zaprezentowało swoje nowe oblicze – odnowiono większość pomieszczeń i postawiono na jeszcze większą multimedialność. Jest jednym z obiektów Szlaku Zabytków Techniki Województwa Śląskiego wyróżnionym tytułem Gwiazdy Techniki. Od 2010 roku jest tak zwanym punktem kotwicznym Europejskiego Szlaku Dziedzictwa Przemysłowego, co świadczy o jego znaczeniu dla przemysłowej historii Europy. Rocznie pojawia się tu blisko 100 tysięcy gości z Polski i zagranicy. |

Zwiedzanie: od wtorku do niedzieli w godzinach od 10–18, konieczna jest wcześniejsza rezerwacja.

l a v i e

9 9

K u ltu r a

L ege art(is) Rozmawiał Adrian Reiter

„Aferą zakończyło się działanie Marlborough Gallery, która roszcząc prawa do wszystkich prac Marka ROTHKO, pozbawiła jego dzieci dochodu ze sprzedaży dzieł ojca. Sprawa trafiła do nowojorskiego sądu”. O roli producentów i prawników w świecie sztuki opowiadają Anna Trocka i Sasha Harari.

1 0 0

l a v i e

K u ltu r a

Andy Warhol, Sarah Bernhardt, 1980, ze zbiorów The Andy Warhol Foundation for the Visual Arts, dostępne pod adresem: http://thejewishmuseum.org// collection/30855-sarah-bernhardt

Wasze wykształcenie dalece odbiega od sztuki, a jednak właśnie z nią związaliście swoje zawodowe życie. Sasha, ty zajmowałeś się informatyką…

Sasha Harari: W latch 70. angażowały mnie zaawansowane projekty informatyczne. Dostrzegłem wtedy, że wraz z popularyzacją komputerów ludzie coraz mniej swoich zasobów intelektualnych muszą koncentrować na zapamiętywaniu. Byłem przekonany, że to ogromne odciążenie umysłów doprowadzi do wybuchu kreatywności. I nie myliłem się. Na początku XX wieku, podczas spisu powszechnego w USA, tylko jeden promil Amerykanów uznało się za artystów.

W latach 60. był to już jeden procent społeczeństwa!

Tworzenie sztuki jako proces zainteresowało mnie tak bardzo, że aby je lepiej zrozumieć, zostałem producentem i zacząłem regularnie pracować z artystami.

Anna Trocka: O ile Sasha poznawał sztukę od strony organizacji pracy z artystami, o tyle ja przez długie lata kształciłam się w szkole muzycznej. Zrozumiałam jednak, że nie będę wybitnym muzykiem, co najwyżej dobrej klasy rzemieślnikiem. Zawsze marzyłam, by być mecenasem sztuki. Ostatecznie zostałam adwokatem, czyli właściwie… też mecenasem! (śmiech) Świata sztuki zresztą nigdy nie opuściłam. Na co dzień pracuję z artystami i firmami producenckimi, dbając o prawną ochronę ich dorobku twórczego.

Artysta to dziś pojęcie bardzo zdewaluowane.

Dostrzegacie granicę dzielącą sztukę od przemysłów kreatywnych?

S.H.: W coraz liczniejszym gronie artystów trzeba wyróżnić twórców przełomowych. Takich, którzy zostawiają znaki czegoś, co ma dopiero przyjść.

Tworzywem dla amerykańskiej grupy pop artu był na przykład konsumeryzm. Dziś o nim wiele się mówi, pisze, kręci się setki filmów. Ale wtedy? Trzeba było bardzo mocno wybiec ku przyszłości, by w latach 50. ubiegłego wieku dojrzeć znamienne skutki pędu ku posiadaniu i użytkowaniu. Twórcy pop artu nie tylko go dostrzegli, ale usytuowali go w centrum swojej twórczości, czyniąc istotny znak na przyszłość.

Byli wizjonerami wśród artystów.

A.T.: Tyle że współczesną sztukę od tej z lat 70. czy 80. XX wieku odróżnia multikanałowość.

Kiedyś artysta malował obraz czy tworzył rzeźbę.

Utwór był materialny, łatwy do zidentyfikowania, co ważne również z mojego, prawniczego punktu widzenia, bo takie dzieło było stosunkowo łatwe do ochrony. Nowoczesność przyniosła integrowanie środków wyrazu, co niewątpliwie było kołem zamachowym intensywnego rozwoju kulturalnego. Nowa sztuka wykradała się jednak kanonom, które znaliśmy. Coraz więcej utworów było dziełem zbiorowym.

Multimedialne instalacje, megaprodukcje filmowe, teatralne i operowe, widowiska muzyczno-świetlne, a nawet wspaniałe obiekty nowoczesnej architektury – w ich powstawaniu uczestniczą grupy ludzi, a ich odbiór nierzadko jest globalny. Nowoczesność zrodziła więc przemysły kreatywne. Nie w opozycji do sztuki, ale jako jej rozwinięcie i umasowienie.

Andy Warhol, Louis Brandeis, 1980, ze zbiorów The Andy Warhol Foundation for the Visual Arts, dostępne pod adresem: http://thejewishmuseum.org// collection/30855-sarah-bernhardt

Andy Warhol Franz Kafka, 1980, ze zbiorów The Andy Warhol Foundation for the Visual Arts, dostępne pod adresem: http://thejewishmuseum.org/collection/30838-franz-kafka

l a v i e

1 0 1

K u ltu r a

Paliwem przemysłów kreatywnych jest pomysł i talent. Da się je skutecznie chronić?

A.T.: Do momentu zmaterializowania pomysł nie podlega ochronie prawnej. Dlatego nie warto odkładać realizacji swoich koncepcji, ale dążyć do ich urzeczywistnienia. Dopiero dzieło jest zabezpieczone z mocy prawa!

S.H.: Produkując filmy czy sztuki teatralne, pracuję z wieloma utalentowanymi osobami – i na ich rzecz – i przyznaję, że nigdy nie ruszam się bez prawników.

Wybieram jednak tylko takich adwokatów, którzy rozumieją istotę wielowymiarowości współczesnej sztuki i potrafią sporządzić umowę odpowiadającą warunkom panującym nie tylko tu i teraz, lecz także przewidującą sytuacje, które mogą się zdarzyć w przyszłości.

A.T.: Trzeba sobie uświadomić, że umowy pisze się na złe, a nie na dobre czasy. W naszym kraju mamy z tym problem. Jeśli nawet polski artysta decyduje się na jej zawarcie, to rzadko negocjuje poszczególne paragrafy, a przecież mogą być one niezwykle istotne dla rozwoju jego dalszej kariery. Większość błędnie zakłada, że umowa ma standardowe zapisy.

Prawo w ogóle nadąża za tempem i kierunkiem przeobrażeń rynku sztuki?

S.H.: Podejście do ochrony prawnej artystów zmieniło się po serii skandali. Do lat 70. XX wieku działanie na amerykańskim rynku sztuki było proste – malarze czy rzeźbiarze oddawali się w opiekę marszandów, którzy odpowiadali za sprzedaż ich dzieł. Tyle że już przykład Amadeo Modiglianiego pokazał, jak nieuczciwi i cyniczni potrafią być dilerzy. Artysta zmarł zupełnie niedoceniony, w wielkiej biedzie. Na jego pogrzebie, dosłownie na świeżej mogile, marszandzi rozpoczęli handel jego pracami, w krótkim czasie niebotycznie windując ich ceny. Wiele dekad później wielką aferą zakończyło się działanie Marlborough Gallery, która roszcząc prawa do wszystkich prac Marka Rothko, pozbawiła jego dzieci dochodu ze sprzedaży dzieł ojca. Sprawa trafiła do nowojorskiego sądu, który potwierdził prawa spadkowe potomków i zasądził na ich rzecz milionowe odszkodowania. Od tego czasu rola prawnika i praw autorskich w świecie sztuki zaczęła mieć olbrzymie znaczenie.

Dzisiaj nie ma poważnego artysty, który nie korzystałby z usług prawniczych.

A.T.: Są różne systemy prawne i bardzo różne sytuacje.

Sasha, jako producent filmu The Doors Olivera Stone’a, spotkał się na przykład z zarzutem niewykorzystania wizerunku. W polskiej rzeczywistości najczęściej składane są pozwy o bezprawne wykorzystanie wizerunku, a tymczasem kochanka jednego z bohaterów The Doors wystąpiła z roszczeniem, gdyż uważała, że została pominięta w filmie!

S.H.: W Stanach Zjednoczonych prawo autorskie staje się coraz bardziej zawiłe i coraz bardziej drakońskie.

Mój znajomy producent z Hollywood musiał na przykład wymazać z kadrów nagranego już filmu gigantyczną, piękną rzeźbę Caldera stojącą w centrum Chicago.

Spadkobiercy artysty nie wyrazili bowiem zgody na jej wykorzystanie.

Ikonami pop artu, o którym wspominaliście, stały się kolorystyczne wariacje butelki Coca-Coli i puszki zupy Campbell. Podejrzewam, że dziś koncerny, do których należą te marki, nie pozwoliłyby na to.

A jak było w tamtych czasach? Andy Warhol był twoim przyjacielem, Sasha.

S.H.: Trzeba przyznać, że wtedy nikogo to zbytnio nie obchodziło. Istniała niepisana zasada, że artysta ma pełną dowolność w swojej pracy. Sądzę wręcz, że walka z twórcami była poniżej godności takich firm.

Dziś mogłoby być inaczej. Jednak dziś dzieło wystawia się nie tylko w galerii czy muzeum, jak wtedy. Mamy przecież internet, który pozwala dotrzeć z utworem do masy odbiorców.

A.T.: Trzeba pamiętać, że firmy mogą spoglądać na dzieło z punktu widzenia własnej reputacji. Podmioty gospodarcze posiadają bowiem dobra osobiste, które utwór może naruszyć. Ważny jest kontekst ukazania marki.

Plakat z filmu The Doors - Copyright 1991, Tri-Star Pictures

1 0 2

l a v i e

K u ltu r a

Fot: Wolfgang Volz © 2015 Christo

Czerwiec 2016, rozciąganie 100 000 m2 żółtej tkaniny na potrzeby projektu The Floating Piers na ulicach Sulzano i Peschiera Maraglio, Włochy.

Christo w swojej pracowni podczas pracy nad projektem The Floating Piers, Nowy Jork, listopad 2015.

S.H.: Alexander McQueen w wielu swoich projektach, choćby w biżuterii, używa diamentowej czaszki, której autorem jest Damien Hirst. Obaj byli przyjaciółmi i jestem pewien, że McQueen otrzymał prawo do używania tego wzoru, bo inaczej mielibyśmy wielki skandal i jeszcze większe odszkodowania.

Z jednej strony mamy więc coraz bardziej rygorystyczne regulacje prawnoautorskie, z drugiej jednak jest coraz większa grupa twórców, którzy głośno żądają liberalizacji reżimu prawnego. Chcą udostępnienia zasobów twórczych w internecie z prawem ich powtórnego wykorzystania. Mówią o recyklingu twórczości i idei. Słuszny postulat?

A.T.: Oczekuję tego, żeby był jak największy ferment artystyczny, a do tego trzeba sięgać do bogactwa inspiracji. Recykling artystyczny temu służy. Liberalizować tak, choć mądrze.

S.H.: To jest pewien paradoks, bo otaczam się prawnikami, ale w gruncie rzeczy jestem nihilistą i w pełni zgadzam się z tym postulatem. W latach 70. XX w. zidentyfikowałem tworzący się postęp w kreatywności społeczeństw, a przecież dzisiaj otwarcie tych zasobów twórczych dałoby kolejny impuls dla jeszcze większego nowatorstwa artystycznego. Progresu nie da się zatrzymać! |

Christo i Jeanne-Claude, realizacja projektu The Floating Piers, jezioro Iseo, Włochy, 2014-16.

Anna Trocka Prawnik, międzynarodowy arbiter, wykładowca uniwersytecki. W pracy adwokata łączy fascynację prawem z miłością do sztuki. Jako specjalistka od ochrony autorskoprawnej zapewnia pełną, międzynarodową opiekę prawną uznanym artystom i firmom działającym w obszarze przemysłów kreatywnych. Jako partner w Kancelarii APT&Right Attorneys-at-Law doradza w zakresie inwestycji międzynarodowych oraz wspiera podmioty z rynku finansowego. Kolekcjonerka współczesnego malarstwa, miłośniczka opery, intensywnie wspiera ciekawe projekty artystyczne.

Sasha Harari Producent filmowy i telewizyjny, inwestor na rynku sztuki, ale i high-tech. W latach 70. zaangażowany w rozwój zaawansowanych projektów IT. Obserwacje zachodzących przemian technologicznych i – będących ich konsekwencją – przeobrażeń społecznych zainspirowały go do pracy z artystami.

Współpracował m.in. z Christo, Ilyą Kabakovem, Michailem Grobmanem czy Andym Warholem, który uważał go za swojego przyjaciela. Był aktywnym uczestnikiem amerykańskiego życia artystycznego ostatnich dekad XX wieku. W latach 90. osiedlił się w Los Angeles i zaczął pracować z branżą filmową w Hollywood. Wyprodukował m.in. głośny obraz The Doors w reżyserii Olivera Stone’a. Od kilku lat mieszka w Warszawie, gdzie prowadzi własną firmę producencką.

l a v i e

1 0 3

K u ltu r a

Szafa grająca!

Muzeum POLIN Tekst: KaSka

Wynalazek Emila Berlinera zmienił świat pod koniec XIX wieku. Gramofon i płyta stały się pierwszym globalnym medium. Nadeszła era masowej rozrywki.

1 0 4

l a v i e

K u ltu r a

Szafa grająca! Żydowskie stulecie na szelaku i winylu to historia fonografii i muzyki popularnej w XX wieku.

Dzięki płytom z winylu i szelaku muzyka przekroczyła granice krajów i kontynentów.

Pierwotna wersja wystawy została przygotowana przez Muzeum Żydowskie w Hohenems w 2014 roku (oryginalny tytuł: Jukebox. Jewkbox! A Jewish Century on Shellac&Vinyl). Polską edycję wyróżnia rozbudowany wątek dotyczący polsko-żydowskich kompozytorów, wykonawców i przedsiębiorców przemysłu rozrywkowego. Zobaczymy też fonografy oraz gramofony z krajowych kolekcji i poznamy muzyczne wspomnienia polskich twórców kultury.

Logo z psem Emil Berliner pochodził z żydowskiej rodziny w Hanowerze. W roku 1870 wyemigrował do USA, gdzie imał się rozmaitych dorywczych zajęć, dzięki którym opłacał studia w Nowym Jorku.

Już siedem lat później złożył patent na medium do zapisu dźwiękowego w kształcie dysku – płytę – oraz na urządzenie służące do jej odtwarzania – gramofon. Płyty, początkowo wykonywane z twardej gumy, potem zaczęto produkować z mieszanki sproszkowanego łupku, bawełny, sadzy i szelaku.

Francis Barraud uwiecznił psa swojego zmarłego brata, gdy siedzi przed fonografem Edisona i słucha głosu swojego pana.

Jego technologia o wiele przewyższała fonograficzny cylinder Edisona. W 1893 roku w Waszyngtonie Berliner założył United States Gramophone Company, za którą wkrótce pojawił się wysyp wytwórni płytowych i producentów gramofonów w USA i Europie.

Pod koniec XIX wieku narodziło się także słynne logo.

Oto historia jego powstania: Francis Barraud uwiecznił psa swojego zmarłego brata, gdy siedzi przed fonografem Edisona i słucha głosu swojego pana (his master’s voice). Artysta zaoferował obraz wytwórni Edisona

l a v i e

1 0 5

K u ltu r a

Folk, jazz, punk i nie tylko Rozpiętość gatunków muzycznych upowszechnianych na płytach i prezentowanych na wystawie jest przeogromna. Usłyszymy muzykę kantoralną, piosenki teatru jidysz, znane piosenki z filmów, rewii i musicali, a także jazz, folk i mocne kawałki punkowych buntowników. Te utwory nie zawsze były żydowskie, ale stanowiły odzwierciedlenie żydowskiego doświadczenia w XX wieku, zaangażowanie w różnorodne ruchy artystyczne i polityczne. Muzyka kantoralna stanowiła największy procent nagrań muzyki żydowskiej na płytach na początku XX wieku. Dzięki gramofonowi sztuka kantorów przekroczyła granice synagogi, stając się także muzyką masową i popularną, słuchaną nie tylko w celach religijnych, ale też – estetycznych i rozrywkowych.

Teatr jidysz był fenomenem w XX wieku i najlepszym przejawem nowoczesnej popularnej kultury żydowskiej. Usłyszymy też niezapomniane skecze żydowskie, odkryjemy, co znaczy Tin Pan Alley, wspomnimy niezapomniane musicale. W historii muzyki jazzowej było bardzo wielu żydowskich wykonawców, zaś ikoną stał się Al Jolson, który przybrał czarny makijaż, aby odnieść sukces, grając „muzykę murzyńską” na białej scenie. Producenci żydowskiego pochodzenia, jak np.

Phil Spector czy Brian Epstein, mieli znaczny wpływ na przemysł muzyczny. To samo dotyczy wielu gwiazd: Neil Sedaka, Barbara Streisand, Simon i Garnfunkel, Bob Dylan, Neil Diamond i Billy Joel, Mark Knopfler i KISS. Mieli żydowskie korzenie, ale z całą pewnością nie tworzyli „żydowskiej muzyki”. Jak powiedział Jac Holzman: synagoga była więzieniem, z którego starali się uciec i wyhodować swoje własne korzenie.

Na wystawie, obok nagrań, wywiadów i oryginalnych płyt, zaprezentowane będą też fonografy i gramofony pozyskane od lokalnych kolekcjonerów. Atrakcją będzie również specjalnie skonstruowana szafa grająca, w której można posłuchać utworów tematycznie związanych z wystawą. Zobaczymy płyty i usłyszymy nagrania między innymi słynnego Skrzypka na dachu,

1 0 6

l a v i e

tanga i fokstroty w wykonaniu orkiestry Jerzego Petersburskiego i Artura Golda, popularne filmowe przeboje autorstwa Henryka Warsa, w wykonaniu takich gwiazd jak Zula Pogorzelska czy Mieczysław Fogg. Do tego utwory Boba Dylana, Lou Reeda, The Ramones, polski bigbit w wykonaniu Śliwek i Następców Tronów, nowoczesne interpretacje muzyki klezmerskiej w wykonaniu The Klezmatics, Kroke.

Oprócz twórców na wystawie przedstawieni są również odbiorcy muzyki – o piosenkach, które odegrały ważną rolę w ich życiu, opowiadają osoby osobiście i zawodowo związane z kulturą żydowską. Ich wypowiedzi to nie tylko opowieści o muzyce, ale również o doświadczeniu bycia Żydem w XX wieku. | Wystawa potrwa od 3 lutego do 29 maja w muzeum Polin.

Fot: Materiały prasowe

do wykorzystania w celach reklamowych, jednak nie spotkał się z zainteresowaniem. Zupełnie inaczej stało się w londyńskiej filii Berlinera. Pies o imieniu Nipper wkrótce pojawił się w logo wytwórni Gramophone, zaś wszystkie jej płyty były odtąd sprzedawane na całym świece pod szyldem His Master’s Voice.

Żydows kie stule cie na szela ku i win ylu Wystawa 3 lutego–29 maja Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN ul. Anielewicza 6 00–157 Warszawa www.polin.pl

Współorganizator wystawy

Patroni medialni

Patron strategiczny wystawy

Partner wystawy

K S I Ą Ż K I

Miło ść bez lu kru

O ko re spo nde ncj i Szy m b o rs k i ej i Fi l i p ow i c za Tekst: Kuba Wojtaszczyk

1 0 8

l a v i e

K S I Ą Ż K I

Pisanie listów i kartek w dobie Facebooka, e-maili czy nawet, przestarzałych już, SMS-ów zdaje się być czynnością irracjonalną. Nie wyobrażamy sobie długo czekać na odpowiedź, chcemy ją mieć od razu. Gdy nasz facebookowy rozmówca odczyta wiadomość, a nie odpisze, irytujemy się i ciskamy gromy. Poniekąd nie ufamy też Poczcie Polskiej; nasze listy, pomijając już czas ich dostarczania, mogą zwyczajnie zaginąć.

E-mail może co najwyżej utknąć w spamie, ale wcześniej czy później szczęśliwie się odnajdzie. Wysławszy przesyłkę poleconą, musimy liczyć się z tym, że listonosz nie zastanie naszego adresata w domu, a wtedy zostawi awizo. Czy mamy pewność, iż osoba, do której wysłaliśmy list, zechce pofatygować się do najbliższej poczty? Występują też wątpliwości zupełnie prozaiczne – czy my w ogóle mamy coś do powiedzenia?

A może jesteśmy za leniwi na tego typu aktywność, jaką jest napisanie i wysłanie kartki z inną treścią niż „Gorące pozdrowienia znad morza…”? Na szczęście pojawiło się remedium na takie myślenie. Oto niedawno nakładem Wydawnictwa Znak ukazała się książka Najlepiej w życiu ma twój kot, czyli zbiór niemal czterystu pięćdziesięciu listów Wisławy Szymborskiej i Kornela Filipowicza.

Szymborskiej nie trzeba nikomu przedstawiać. Najbardziej znana polska poetka, laureatka Literackiej Nagrody Nobla na dobre wrosła w rodzimą kulturę. Tomiki jej wierszy co rusz są wznawiane, wynajduje się też nowe teksty, wcześniej niepublikowane. Szymborską znamy również jako twórczynię kolaży – żartobliwych, ironicznych, celnie komentujących rzeczywistość; wydaje się je nie tylko w formie albumowej, ale też jako ilustracje do kalendarzy i notatników. Ku inspiracji, na dobry początek kolejnego dnia.

Z Kornelem Filipowiczem sprawa wygląda zupełnie inaczej. Ten mistrz małej formy, powieściopisarz i nowelista jest niesłusznie zapomniany. Był również scenarzystą (współpracował np. z Tadeuszem i Stanisławem Różewiczami). Romansował z teatrem, a także ze sztuką plastyczną. Był mężem plastyczki Marii Jaremy, a po jej śmierci ożenił się z Marią Próchnicką, historyczką sztuki. Obracał się w kręgu powojennej awangardy.

Był zaprzyjaźniony z członkami Grupy Krakowskiej.

Jego debiut prozatorski, Krajobraz niewzruszony, przypadł na rok 1947. Kolejną, już ostatnią partnerką Filipowicza była wspomniana wyżej Wisława Szymborska.

On miał pięćdziesiąt parę lat, ona trochę ponad czterdzieści. Połączyło ich wielkie, wręcz młodzieńcze, uczucie, którego odzwierciedlenie znajdujemy w korespondencji opublikowanej w Najlepiej w życiu ma twój kot. Pierwsze, co nasuwa nam się przy otwarciu książki, prócz zachwytu rewelacyjnym wydaniem, to wątpliwości: czy powinniśmy czytać miłosne listy dwójki obcych ludzi? Przecież zakrawa to o podglądactwo, którego pewnie nikt z nas nie chciałby doświadczyć na własnej skórze. Na szczęście Znak nie serwuje nam rewelacji erotycznych, tylko bliskość. Któż inny, jak nie Wisława Szymborska, mógłby wyrazić miłość słowami: Jesteś jak spod lady lub Całuję cię z zachowaniem zasad higieny. Filipowicz odwzajemnia się: Śpij dobrze, jedz, bądź zdrowa, całuję (…). Uwierzcie mi, już po paru stronach będziecie wracać do nich z utęsknieniem, jak do starych znajomych.

Wisława i Kornel nigdy nie zamieszkali ze sobą, choć ich krakowskie mieszkania nie były od siebie za bardzo oddalone. Listy pisywali na wyjazdach. On, zapalony wędkarz, w okresie wiosenno-letnim organizował kilkutygodniowe wypady na ryby. Stamtąd słał nie tylko szczegóły połowów, rodzaje złowionych ryb i ich wielkość, ale również opisywał obóz, który rozbił, i całe jego otoczenie. Pisał: Wisławo Droga, woda, niebo drzewa nie tracą nic ze swojej niezwykłej urody. Pogoda – brylantowa. Na drugim brzegu młoda rybaczka łowi ryby, widzę ją codziennie – niestety dzieli nas tzw. żywioł. Ona pisała z „Astorii”, Domu Pracy Twórczej w Zakopanem, do którego udawała się rokrocznie. Pisała: Kochany Kornelu! Na odwrotnej stronie masz reklamę aparatów udoskonalających nosy. Mojemu nic nie brakuje, ale Twój pozostawia wiele do życzenia, więc chyba skorzystasz z oferty.

Książka zaczyna się od innego wyjazdu Szymborskiej, blisko sześciomiesięcznego uziemienia w zakopiańskim sanatorium w 1968 roku. W wysyłanych do Filipowicza listach z tamtego okresu znajdziemy nuty smutku, samotności, może nawet strachu, ale, podobnie jak we wszystkich jego i jej miłosnych wyznaniach,

l a v i e

1 0 9

nie znajdziemy w nich ckliwości ani sentymentu.

To właśnie jest siłą tej korespondencji – brak lukru.

Gdy pojawia się wyraz subtelnego uczucia, zaraz zostaje on przysłonięty żartem, wnikliwą ironią.

Czas wymiany listów to też początek zabawy poetki wycinankami, czyli tworzenie już osławionych kolaży.

Szczęśliwie Najlepiej w życiu ma twój kot, ku uciesze oka, przepełniony jest reprodukcjami owych prac. Kolejną z gier literackich, którą w korespondencji prowadzili ze sobą Szymborska i Filipowicz, była mistyfikacja. Para stwarzała fikcyjne postaci, dzięki czemu brała w nawias rzeczywistość, a jednocześnie w zawoalowany sposób, aby umknąć ewentualnej cenzurze, ją komentowała.

Tak wyglądały m.in. bardzo zabawne, przepełnione anachronicznym językiem listy, które podpisywali: Eustachy Pobóg-Tulczyński i Hrabina Heloiza Lanckorońska.

Książka ta to także portret niepięknego czasu PRL-u.

W korespondencji pojawiają się problemy z aprowizacją, kartkami na żywność i kolejkami. Opisują ich teraźniejszość, często z niej drwiąc. Ważna jest dla nich pogoda, kino, czytane powieści czy odwiedziny przyjaciół. Twórczość pozostawiają na odległym planie. To bardzo ciekawe z dzisiejszego punktu widzenia, gdy każdy zajęty jest karierą, że dla pary literatów najważniejsze było głównie uczucie, które trwało ponad dwadzieścia lat. To rzeczywiście zupełnie inny obraz Szymborskiej, bo absolutnie prywatny, ale też wyjątkowy – miłosny.

Zacząłem od dzisiejszej korespondencji, jednocześnie wytykając wady listów i kartek. Jednak, do czego zachęcam, może warto przywrócić tradycję poczty papierowej? Nie na co dzień, ale od święta? Idąc za przykładem Filipowicza i Szymborskiej, ślijmy do siebie korespondencję złożoną nie tylko ze słów, ale również obrazków, wycinanek, nawet nieudolnych, lecz wyjątkowych, bo naszego autorstwa. Pozostaje mi tylko zacytować poetkę: Wysyłam tę karteczkę we wtorek rano – jeśli jeszcze przyjedziesz okazyją albo autobusem, to karteczka minie się z celem. Ale tego właśnie jej i sobie życzę. |

1 1 0

l a v i e

Fot. materiały prasowe

K S I Ą Ż K I

Wysyłam tę karteczkę we wtorek rano – jeśli jeszcze przyjedziesz okazyją albo autobusem, to karteczka minie się z celem. Ale tego właśnie jej i sobie życzę.

K S I Ą Ż K I

l a v i e

1 1 1

K S I Ą Ż K I

A n i krzty ro m antyz m u Kuba Wojtaszczyk

Książki, o której chcę powiedzieć, nie byłoby na polskim rynku bez jej tłumacza.

Trudna, żołnierska angielszczyzna, najeżona kolokwializmami, bardzo często używanymi tylko w danym czasie, zależnymi od tworzonych naprędce neologizmów czy ówczesnej popkultury. Następnie, jak to z językiem bywa, przeistaczającymi się w inne słowa o innych znaczeniach. Jest to zatem książka, która łapie pewien wyjątkowy moment. Reportaż ten został napisany w 1977 roku, ale dopiero teraz trafia do naszych księgarń. „Na ścianie mojej sajgońskiej klitki wisiała mapa Wietnamu i czasem, kiedy późną nocą wracałem do miasta, tak zmachany, że ledwo starczało mi sił, żeby zdjąć buty, gapiłem się na nią, wyciągnięty na łóżku. Niesamowita była ta mapa, zwłaszcza teraz, kiedy nic już nie miała wspólnego z rzeczywistością (…). Była końcówka '67 i nawet najdokładniejsze mapy pokazywały tyle co nic; równie dobrze można było czytać z twarzy Wietnamczyków, albo z wiatru – bez różnicy” – pisze Michael Herr na samym początku Depeszy, czyli reportażu uważanego za najważniejszą i najlepszą pozycję o wietnamskiej wojnie oraz ludziach, którym przyszło w niej uczestniczyć.

Herr w Wietnamie spędził dwa lata (1967–69) w roli korespondenta magazynu Esquire. Wyjechał na wojnę prowadzony romantycznym o niej wyobrażeniem, przedstawionej tak chociażby w tekstach Ernesta Hemingwaya, w których był zakochany. Jednak Herr szybko przekonał się, że z bitewnym mitem Wietnam nie ma nic wspólnego (inną kwestią jest, czy jakiekolwiek

1 1 2

l a v i e

Depesze to obraz pokolenia dwudziestoi dwudziestoparolatków, ich najlepsze lata życia przypadają na wojnę, to oni muszą wcześniej dorosnąć, aby zmierzyć się ze śmiercią.

K S I Ą Ż K I

akcje zbrojne mają). Przyjechał butny, głodny wrażeń, chciał być prawdziwym pisarzem, ale wypadł na, jak siebie nazywa, nadętego dupka. W jednym z pierwszych dni sierżant pokazał mu zwłoki Amerykanów, „leżące niedaleko lądowiska w dwóch długich rzędach: było ich tak wiele, że nie mogli ich nawet wszystkich porządnie przykryć. Ale dla mnie nie były rzeczywiste, niczego się wtedy nie nauczyłem” – pisze. Minie miesiąc, zanim Herr przestanie odbierać wojenną rzeczywistość jako trochę grę, a trochę przedstawienie.

Dopiero wtedy, gdy zrozumie całe szaleństwo wojny, uda mu się uchwycić ten narkotyczny stan, który towarzyszy żołnierzom, wręcz uzależnienie od zabijania i przeżycia. Jednocześnie proste reguły, lecz z drugiej – zabójcze, wypaczone. Przedstawi nie tylko heroizm, ale głównie niekończący się strach, który próbowano uśpić haszyszem i marihuaną. Depesze to również obraz pokolenia dwudziesto- i dwudziestoparolatków; to ich najlepsze lata życia przypadają na wojnę, to oni muszą wcześniej dorosnąć, aby zmierzyć się ze śmiercią. Herr rewelacyjnie opisuje ten proces: „(…) wiek tych marines (…) trudno było odgadnąć, bo z ich twarzy błyskawicznie znikały wszelkie oznaki młodości. Chodziło o oczy: napięte, wypalone albo zwyczajne puste spojrzenia, nie było żadnego związku między nimi a resztą mimiki, i przez to wszyscy tam wyglądali na potwornie zmęczonych albo chwilo niepoczytalnych”. To z nimi przebywa autor, udaje się do dżungli, chowa przed ostrzałem.

Sam wielokrotnie unika śmierci. Jemu się udaje, ale tysiącom innych już nie. Depesze to też traktat o iluzji; bo jak inaczej można nazwać przyjaźnie, które mogłyby być długotrwałe w „normalnym świecie”, ale w świecie powszechnej śmierci już nie. Nie wiadomo, kiedy stracę kumpla lub kiedy ten kumpel straci mnie. Wietnam to też bezsenność, lub bardziej – tak wielkie wyczerpanie, że nie można się wyspać, nie sposób odpocząć.

I tacy są tam niemal wszyscy, których Herr portretuje w książce. Są na granicy, między jawą a snem, między życiem a śmiercią.

Depesze to również obraz ówczesnej amerykańskiej popkultury. Reportaż ten wypełniony jest muzyką Hendrixa, Dylana, Rap Browna czy Jaggera, czyli taką,

Gdy zrozumie się całe szaleństwo wojny, udaje się uchwycić ten narkotyczny stan, który towarzyszy żołnierzom, wręcz uzależnienie od zabijania i przeżycia. Jednocześnie proste reguły, lecz z drugiej – zabójcze, wypaczone. jaką słuchali żołnierze w bazach rozsianych w wietnamskich lasach. Autor w brawurowy sposób wyśmiewa też wyobrażenia wyniesione z hollywoodzkich filmów, m.in. tych z Johnem Wayne’em, i zderza je z przerażającą rzeczywistością na polach walk. Wszystko w blasku flar, przy odgłosach wybuchów, syku lecących kul i smrodzie rozkładanych ciał.

Wojna odciska piętno – zdaje się mówić Michael Herr, który dobrowolne jej doświadczanie przypłaci głęboką depresją. Za jego stan najprawdopodobniej współodpowiedzialne będzie społeczne niezrozumienie działań korespondentów wojennych. Pisze: „Mówiono na nas amatorzy wrażeń, łowcy ran, czciciele chojraków, śmierciojady, wojnoluby, moczymordy, ćpuny, zmory, cioty z szafy, komuchy (…)”. Żołnierze najczęściej nie będą mogli uwierzyć i zaakceptować, że ktokolwiek z własnej woli chciałby uczestniczyć w tej wojnie. Herr, aż do śmierci w 2016 roku, nigdy nie otrząśnie się z Wietnamu. |

Depesze, Michael Herr, przeł. Krzysztof Majer, Wydawnictwo Karakter, 2016.

l a v i e

1 1 3

K S I Ą Ż K I

P r z etłum ac zyć wojnę Kuba Wojtaszczyk

Podglądanie lingwistycznej wirtuozerii jest często równie ciekawe, co przetłumaczona książka. Dlatego też warto dowiedzieć się czegoś więcej o zawodzie tłumacza, który nadal bardzo często uważany jest za mniej istotny niż zawód pisarza. Niesłusznie, o czym możemy się przekonać, czytając Przejęzyczenie. Rozmowy o przekładzie, czyli zbiór wywiadów Zofii Zaleskiej z czołowymi i zasłużonymi polskimi tłumaczami; wśród nich są, m.in. Ryszard Engelking, Piotr Sommer, Anna Wasilewska, Magda Heydel czy Ireneusz Kania. Każde z nich snuje własną wielobarwną opowieść o przekładzie, opowiada, czym jest dobre tłumaczenie, a również uchyla rąbka tajemnicy, jak się tłumaczem stało.

Przepytywane przez Zaleską osoby kluczą przez dżunglę języka, aby oddać charakter oryginału bez szkody dla czytelnika. Przykład dostajemy w Depeszach, które aż kipią od pułapek filologicznych, ale Krzysztofowi Majerowi udaje się w nie nie wpaść.

1 1 4

l a v i e

Fot. materiały prasowe

Polskiego przekładu Depeszy nie byłoby bez Krzysztofa Majera.

Jego mistrzowskie tłumaczenie osadza czytelnika w samym środku wojny. Prosty język używany przez żołnierzy, rwana narracja, a także strumień świadomości Michaela Herra w przekładzie nie wywołują zgrzytu, nie odczytuje się ich jako czegoś obcego, „przełożonego” przez polski filtr. Najbardziej trudne do przetłumaczenia kwestie Majer wyjaśnia w przypisach, a sam dobór tytułu książki – w posłowiu.

Praca tłumacza, jak dowodzą rozmówcy Przejęzyczenia, to ogromny trud, wręcz operacja na żywym, ciągle zmieniającym się organizmie. Ireneusz Kania stwierdza: „Bo widzi pani, w tym zawodzie tkwi taki paradoks: każde tłumaczenie jest niemożliwe, ale jednocześnie konieczne, musimy tłumaczyć, chociaż wiemy, że każdy przekład, nawet najlepszy, jest klęską. Jest porażką, bo nie da się zrobić przekładu w stu procentach wiernego”. Mimo to tłumacze próbują, tworząc własną wersję obcojęzycznych publikacji. Dlatego też bardzo często przekłady to osobne dzieło sztuki, istniejące na równi z oryginałem, ale jednocześnie dzięki niemu. |

Przejęzyczenie. Rozmowy o przekładzie, Zofia Zaleska, Wydawnictwo Czarne, 2016.

Te atr

1 1 6

l a v i e

Te atr

S ONATA WIDM Zdjęcie: Magda Hueckel

Myślę, że naprawdę dobra interpretacja Sonaty widm polega na tym, że nikt nie wie, o co chodzi, ale wszyscy to lubią.

Aktorzy są niczym złowrogie marionetki noszące wielkie głowy-maski. Umieszczone w nich mikrofony sprawiają, że z wnętrza wydobywają się nienaturalne głosy, scena podzielona jest na pomieszczenia zbudowane ze ścianek kartonowych, widz może spacerować wokół lub oglądać akcję na ekranie. Po scenie zaś krąży z kamerą postać w stroju śmierci.

Marcus Öhrn – twórca tego całego zamieszania – jest Szwedem, choć najważniejsze spektakle zrobił w Berlinie.

Jeden z najgłośniejszych obecnie europejskich reżyserów teatralnych z pewnością zapracował sobie na określenie: kontrowersyjny. Öhrn proponuje widzowi własną poetykę wywodzącą się ze sztuki wideo. Nie uważa się za geniusza teatru, otwarcie przyznaje, że długo teatru specjalnie nie poważał, zaś swoje spektakle tworzył do tej pory na bazie autorskiego scenariusza. W warszawskim Teatrze Nowym Krzysztofa Warlikowskiego po raz pierwszy Öhrn posłużył się cudzym tekstem. Padło na kontrowersyjną Sonatę widm Strindberga. O napisanym w 1907 roku dramacie August Strindberg mówił: „Wszystko jest tu okropne, podobnie jak życie, na które spojrzy się bez łusek na oczach i zobaczy rzecz samą w sobie”. Na potrzeby spektaklu w Teatrze Nowym powstał nowy przekład Sonaty widm. Reżyser podczas spotkania z dziennikarzami mówił, że właściwie tekst nie jest w centrum spraw. „Pracowaliśmy nad tym, żeby aktorzy zrozumieli, dlaczego ważniejsze od tekstu jest to, jak się poruszają, jak wytwarzają sceny. Chcąc przenieść moją wersję teatru na inny, nieznany mi grunt, potrzebowałem dobrego punktu wyjścia, tekstu, za pomocą którego porozumiemy się z aktorami i za pomocą którego oddam istotę mojego świata teatralnego. Bardzo mi ta sztuka pasuje.

Jest abstrakcyjna, marzycielska” – stwierdził Marcus Öhrn. | Reżyseria, scenografia, dźwięk: Markus Öhrn Obsada: Ewa Dałkowska, Bartosz Gelner, Helena Gąsiejewska, Małgorzata Hajewska-Krzysztofik, Wojciech Kalarus, Marek Kalita, Maria Łozińska, Joanna Niemirska, Jakob Öhrman, Piotr Polak, Jacek Poniedziałek, Magdalena Popławska.

l a v i e

1 1 7

Fot. materiały prasowe

Te atr

CYRA NO na podstawie Cyrano de Bergerac Edmunda Rostanda

Cyrano to niezwykle rzadkie w polskiej tradycji pisania musicali nawiązanie do stylistyki arcymistrza Stephena Sondheima. Spektakl inspirowany pomysłami muzycznymi i literackimi Sondheima – który sam o sobie mówił, że nie tworzy musicali, lecz właściwie teatr muzyczny – stworzony został przez dwóch pasjonatów tego gatunku: aktor, piosenkarz, reżyser i scenarzysta Jacek Bończyk połączył swoje talenty z muzycznym omnibusem – kompozytorem, dyrygentem, aranżerem, pianistą – Krzysztofem Herdzinem. Powstał oryginalny, stylowy i wyrafinowany musical kostiumowy, garściami czerpiący z teatru dramatycznego, wykorzystujący pełną orkiestrę

symfoniczną, w stylistyce neoklasycznej bez gitar, keyboardów czy perkusji. Echa Gioacchina Rossiniego sąsiadują z Johnem Williamsem, opera buffa z muzyką filmową i harmoniami jazzowymi. W wiodących rolach znakomici Agnieszka Przekupień jako Roksana i Paweł Erdman jako Cyrano de Bergerac, akompaniuje orkiestra i chór łódzkiego Teatru Muzycznego pod batutą kompozytora.

Polska prapremiera spektaklu odbyła się 18.12.2015 w Teatrze Muzycznym w Łodzi.

Musical otrzymał Teatralną Nagrodę Muzyczną im.

Jana Kiepury w kategorii: najlepszy spektakl sezonu 2015/2016. |

Muzyka: Krzysztof Herdzin Libretto: Jacek Bończyk

1 1 8

l a v i e

Fot. materiały prasowe

Te atr

F i lm owe zb liż enia 20. Międzynarodowy Festiwal Filmowy ZOOM – ZBLIŻENIA Podczas festiwalu, w ramach sekcji pokazów pozakonkursowych będzie można zobaczyć najciekawsze filmy ostatniego sezonu, m.in.: Klient, reż. Asghar Farhadi, Nawet nie wiesz, jak bardzo Cię kocham Pawła Łozińskiego, Komunia Anny Zameckiej, Plac zabaw Bartosza M. Kowalskiego, Ederly w reż. Piotra Dumały, Nauczycielka Jana Hřebejka, Walser, reż. Zbigniew Libera, Las, 4 rano, reż. Jan Jakub Kolski, To nie są najlepsze dni mojego życia, reż. Szabolcs Hajdu, Toni Erdmann, reż. Maren Ade, Komuna, reż. Thomas Vinterberg, Powidoki, reż. Andrzej Wajda czy Ja, Daniel Blake Kena Loacha.

Publiczność będzie miała okazję spotkać się z wieloma twórcami. Gośćmi festiwalu będą między innymi: Krzysztof Majchrzak, Bartosz M. Kowalski, Piotr Dumała, Paweł Łoziński, Jan Hřebejk, Anna Zamecka, i Zbigniew Libera.

1 2 0

l a v i e

Ważną częścią festiwalu są cztery międzynarodowe konkursy filmowe (na najlepszą fabułę, animację, dokument i video-art), na które napłynęło ponad 6 tysięcy filmów z całego świata, a podczas festiwalu będzie można zobaczyć ok. 200 zakwalifikowanych obrazów.

Na inauguracji festiwalu, 20 lutego, zagrają Możdżer Danielsson Fresco Trio, a festiwal zakończy uroczysta gala finałowa z projekcją filmu niemego Światła wielkiego miasta Chaplina, do którego na żywo zagra Piotr Domagała Trio. Galę poprowadzi Tomasz Raczek.

Festiwalowi towarzyszą międzynarodowe warsztaty filmowe i konferencja poświęcona finansowaniu kina niezależnego w krajach wyszehradzkich. | 20. Międzynarodowy Festiwal Filmowy ZOOM – ZBLIŻENIA odbędzie się w Jeleniej Górze w dniach 20-26 lutego 2017 r.

K a r n et

To w a r zys k i

Artystyczna fundacja Przy ulicy Kredytowej 9 otwarta została nowa siedziba Fundacji Stefana Gierowskiego. Inauguracji instytucji towarzyszy wystawa malarstwa prezentująca dokonania dwóch wybitnych osobowości polskiej sztuki drugiej połowy XX wieku – Mariana Bogusza i Zbigniewa Dłubaka.

Marian Bogusz. plakat wystawy M. Bogusza (1.V.1945, Mauthausen) 1945 r., Muzeum Narodowe w Warszawie

Fundacja Stefana Gierowskiego powstała w 2014 roku.

To pierwsza tego rodzaju instytucja w Polsce: powołana przez rodzinę artysty, zajmująca się jego twórczością, a jednocześnie mająca własną przestrzeń wystawową.

Poza organizacją wystaw Fundacja będzie także wspierać młodych twórców zajmujących się malarstwem – od 2015 roku przyznaje nagrodę finansową za najlepszy dyplom na Wydziale Malarstwa warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych.

Stefan Gierowski jest twórcą całej koncepcji wystawy oraz miał decydujący głos w wyborze prac i opracowaniu scenariusza wystawy. | Wystawa będzie otwarta do 19 marca.

Walentynki w rytmie tanga 14 lutego przy ul. Twardej 4 spotkały się: miłość, przedwojenne polskie tanga i kubański temperament.

Dzięki wyjątkowej atmosferze goście Tango & Hawana Night mogli przenieść się do dekadenckiej Warszawy lat 30. i na energetyczną Kubę jednocześnie.

Niezwykły wieczór związany był z premierą najnowszej muzycznej produkcji Anny Marii Jopek – albumu Minione.

Podczas wydarzenia pojawiły się osobistości ze świata muzyki, mody i mediów: Stanisław Soyka, Adam „Nergal” Darski, Jerzy Petersburski Jr, Katarzyna Sokołowska, Marzena Rogalska, Anna Maruszeczko, Krzysztof „Jankes” Jankowski, Katarzyna Montgomery, Joanna Racewicz, Karolina Ferenstein-Kraśko i Maria Niklińska. |

1 2 2

l a v i e

K a r n et

To w a r zys k i

Wieczór z książką 31 stycznia w kultowej księgarni Czuły Barbarzyńca, zlokalizowanej w siedzibie Teatru Nowego w Warszawie, odbyło się spotkanie z Marzeną Mróz, autorką albumu The Cosmopolitans, oraz jej rozmówcami – bohaterami książki.

Opowiadali o Warszawie oraz doświadczeniu życia kosmopolity. Rozmowę w ramach cyklu Nowa Książka poprowadził Tomasz Brzozowski. W spotkaniu uczestniczyli m.in. Mateusz Damięcki, Katarzyna Herman, dr Irena Eris, Filip Bajon i Allan Starski.

Album The Cosmopolitans to 50 pasjonujących spotkań z najwybitniejszymi w swoich dziedzinach artystami, naukowcami i sportowcami, których łączy wspólne doświadczenie kosmopolitycznego życia oraz jedno miasto – Warszawa, która stała się punktem wyjścia do rozmów o wspomnieniach i impresjach, doświadczeniach i inspiracjach. Dopełnienie albumu stanową klasyczne czarno-białe fotografie. |

Koncert w MOMU W ramach projektu Kulturalny Teatralny w MOMU odbył się koncert Moniki Urlik. Wieczór otworzył Walentynkowy weekend w warszawskiej restauracji.

Monika Urlik swoim występem przeniosła nas w niezapomnianą podróż muzyczną po autorskich utworach z debiutanckiej płyty oraz nowościach z materiału na nowy krążek.

Monika Urlik – wokalistka, skrzypaczka, dyrygentka, komponuje i pisze teksty. Finalistka pierwszej edycji The Voice of Poland. W międzynarodowym festiwalu VENA Michała Urbaniaka zwyciężyła autorską piosenką Time after time. Zwyciężczyni TOP TRENDY 2006 oraz wielu innych festiwali i konkursów. Tytułowy utwór Nie wie nikt zdobył już ponad 1 500 000 odtworzeń na kanale YouTube. |

l a v i e

1 2 3

K a r n et

To w a r zys k i

Uhonorowani

Kapituła postanowiła uhonorować laureatów, doceniając ich szczególną troskę o dziedzictwo muzyczne, wysoki poziom edukacji muzycznej oraz prowadzoną od lat działalność na rzecz popularyzacji w Polsce muzyki klasycznej. Państwa Pendereckich doceniono także za konsekwentne wspieranie utalentowanych artystów i powołanie do życia Europejskiego Centrum Muzyki Krzysztofa Pendereckiego w Lusławicach – miejsca, gdzie młodzi adepci sztuki mogą rozwijać swój talent, wrażliwość artystyczną i warsztat, pracując z najwybitniejszymi muzykami z całego świata. „Kiedy Państwo Pendereccy obejmowali dwór w Lusławicach, był on zdewastowany, a park jako kompozycja przestrzenna zasadniczo nie istniał.

Państwo Pendereccy uratowali dwór, a Krzysztof Penderecki sam zaplanował ogród dendrologiczny, tworząc jeden z najbogatszych tego typu ogrodów w Europie Środkowej, który słusznie nazywa »kolekcją dendrologiczną».

Przyznaje, że planowanie ogrodu zawsze kojarzyło mu się z komponowaniem muzyki, i dostrzega, że te dwie sfery jego życia świetnie ze sobą współgrają” – mówił profesor Andrzej Rottermund, Przewodniczący Kapituły Nagrody im.

Prof. Aleksandra Gieysztora, Fundacji Bankowej im. Leopolda Kronenberga w laudacji wygłoszonej podczas uroczystości. Podkreślił także ogromne zaangażowanie państwa Pendereckich w kształtowanie i ożywianie współpracy międzynarodowej na polu kultury przy jednoczesnym dbaniu o dziedzictwo regionu i całego kraju.

1 2 4

l a v i e

Fot. materiały prasowe

Elżbieta i Krzysztof Pendereccy podczas uroczystości 8 lutego na Zamku Królewskim w Warszawie odebrali prestiżową Nagrodę im. prof. Aleksandra Gieysztora, najwyższe polskie wyróżnienie za osiągnięcia na polu ochrony i popularyzacji dziedzictwa narodowego.

Nagroda im. prof. Aleksandra Gieysztora jest przyznawana za wybitne osiągnięcia na polu, szeroko pojmowanej, ochrony dziedzictwa kulturowego przez Fundację Bankową im. Leopolda Kronenberga, która działa przy Banku Citi Handlowy.

W tym roku przyznano ją po raz 18. W gronie laureatów nagrody oprócz państwa Pendereckich są także Andrzej Wajda i Krystyna Zachwatowicz, Anda Rottenberg, a także prof. Norman Davies. |

K a r n et

To w a r zys k i

Podróż do Edo Muzeum Narodowe w Warszawie planuje na koniec lutego 2017 roku wielką wystawę japońskiego drzeworytu ukiyo-e z kolekcji Jerzego Leskowicza. W żadnej z polskich kolekcji – publicznych i prywatnych – nie ma takiego zbioru.

Tytuł ekspozycji – Podróż do Edo – sugestywnie oddaje zamierzenia organizatorów, którzy chcą udostępnić szerokiej publiczności arcydzieła z prywatnego zbioru o randze międzynarodowej, a jednocześnie zabrać w fascynującą podróż po Japonii późnych lat XVIII wieku i pierwszej połowy XIX, w historiografii zwanych epoką Edo (1600–1858).

Ponad trzystu rycinom towarzyszyć będą stare japońskie mapy i książki, w tym słynny kompletny zbiór piętnastu zeszytów ze szkicami Hokusaia zatytułowany Manga (pierwsze wydanie) i również kompletne pierwsze wydanie Stu widoków Fuji – innego słynnego albumu tego artysty. |

#3, czyli spotkania w toalecie Podczas 9. Biennale w Berlinie wywodzący się z Nowego Jorku kolektyw artystyczny DIS zaprosił artystę Shawna Maximo razem z firmą Dornbracht do przedefiniowania roli toalety jako przestrzeni społecznej.

Mówi architekt i artysta Shawn Maximo: „Toalety są zwykle najmniej przemyślaną i najmniej ważną przestrzenią w budynku użyteczności publicznej, często zaprojektowaną przez najmniej doświadczonych architektów.”

Również w instytucjach artystycznych – aż do teraz.

Na 9. Biennale w Berlinie, Kanadyjczyk stworzył nowe miejsce spotkania, informacji, relaksu i komunikacji zamiast toalet dla zwiedzających.

Podczas berlińskiego Biennale w KW Institute for Contemporary Art przekształcił on toalety na drugim półpiętrze w wielofunkcyjną strefę. #3 – instalacja Shawna Maximo, może być ustronnym miejscem lub przestrzenią społeczną mieszczącą do czterech osób jednocześnie. Są tu siedziska, ładowarki do laptopów i telefonów, a także aneks kuchenny ze zlewem i lodówką, a również duży monitor, na którym wyświetlane są aktualne informacje o Biennale. |

l a v i e

1 2 5

Z D R O W E

ŻYC I E

Uro da każdego dnia Rozmowa z Małgorzatą Kożuchowską, ambasadorką marki Avon, o zdrowej diecie, urodowych rytuałach, mocy zapachów i niechęci do zmian.

1 2 6

l a v i e

ŻYCI E

Fot. materiały prasowe

Z D R O W E

Czy miała pani jakieś noworoczne postanowienia związane z pani stylem życia?

Wiem, co w moim przypadku sprawdza się najlepiej – sen, spacer i, od czasu do czasu, kilka dni bez maila i telefonu. Wydaje się, że są to drobiazgi – w rzeczywistości okazują się trudne do wykonania. Zawsze wieczorem odpowiadam na e-maile, uczę się tekstu na następny dzień, a gdy w nocy budzi się synek, jestem chwilę później przy nim. Tym samym z mojej listy „postanowień urodowych” codziennie udaje mi się zrealizować tylko jeden punkt – długi spacer z psami – nawet gdy pada lub temperatura spada znacznie poniżej zera. Mimo to z postanowień noworocznych nie rezygnuję.

Marka Avon obchodzi w tym roku 25-lecie i to właśnie pani została wybrana w tym jubileuszowym roku na ambasadorkę marki. Jak zareagowała pani na ten wybór?

Było mi bardzo miło, zwłaszcza że, tak jak pani wspomniała, to wyjątkowy czas dla Avon. Od zawsze bardzo uważnie staram się wybierać projekty, w które się

angażuję. Avon mi się podoba. To marka, która stara się wspierać kobiety na wielu płaszczyznach; zdrowia, urody, przedsiębiorczości i niezależności. Angażuje się w projekty społeczne i jest blisko kobiet każdego dnia.

Dyrektorem zarządzającym Avon w Polsce jest kobieta, Polka, która związana jest z marką od kilkunastu lat.

Na co dzień na rzecz Avon pracuje aż ćwierć miliona konsultantek. To mnie przekonuje. Myślę, że trudno wyobrazić sobie bardziej kobiecą markę.

Maseczki, masaże, może SPA? Jak pani dba o siebie?

Na co dzień pielęgnacja: serum i kremy, uwielbiam też olejki w każdej postaci. Ponieważ w pracy niemal przez cały czas noszę makijaż, to przywiązuje dużą wagę do wartości pielęgnacyjnych kosmetyków kolorowych.

Ważne jest dla mnie, by nie tylko dobrze wyglądały, ale i odżywiały skórę. SPA i masaże przy moim trybie życia to niestety wciąż rzadko dostępny dla mnie luksus.

Aczkolwiek raz w roku staram się wygospodarować choć jeden weekend na taki rodzaj relaksu i regeneracji i wybieram się z przyjaciółkami do SPA.

l a v i e

1 2 7

Z D R O W E

ŻYC I E

Jakich kosmetyków używa pani na co dzień?

Zawsze mam przy sobie pomadkę, puder i perfumy.

Te trzy kosmetyki sprawiają, że jestem przygotowana na różne okazje w ciągu dnia i mogę się czuć bezpiecznie.

Mój niezbędnik pielęgnacyjny to nawilżający szampon plus odżywka, puder do włosów, kosmetyki do demakijażu skóry i dopasowane do aktualnych potrzeb kremy do twarzy, pod oczy i serum. W samochodzie wożę krem do rąk.

Czy stosuje pani dietę, by zachować dobrą figurę i zdrową cerę? Jeżeli tak, to na co zwraca pani uwagę?

Po zrobieniu testów genetycznych Genodiet wiem bez żadnych wątpliwości, co jest dla mnie zdrowe, a co mi szkodzi i staram się o tym pamiętać. Od zawsze wybieram zdrowe produkty – uwielbiam ryby, zupy, kasze i warzywa w każdej postaci, więc raczej nie miewam szczególnych problemów z wagą. W ciągu roku trochę brakuje mi ruchu, staram się to nadrabiać w okresach mniejszej aktywności zawodowej. Niestety przepadam za słodyczami i nie bardzo potrafię ich sobie odmówić, za to cukier zastąpiłam ksylitolem i unikam laktozy.

Piję dużo wody, nawet jeśli nie bardzo mam na nią ochotę.

Czy jest pani wierna jednemu produktowi, czy zmienia je pani? Dlaczego? Czym się pani kieruje, dobierając je?

Lubię testować nowości, jestem czuła na piękne przedmioty w moim otoczeniu, ale mam kilka rzeczy, którym jestem wierna od lat i nie zanosi się na zmiany. W tym względzie jestem sentymentalna. Zawsze piję kawę z tej ulubionej filiżanki, słucham płyt, które lubiłam już lata temu, wracam do ukochanych przez siebie miejsc.

Od lat jestem też wierna osobom, z którymi pracuję.

Moja ukochana makijażystka Julita Jaskółka pracuje ze mną na niemal każdej sesji już od kilkunastu lat.

Nigdy nie farbuję włosów w innym miejscu niż pracownia Jagi Hupało Born to Create.

Gdyby miała pani wybrać jeden kosmetyk, co by to było?

Myślę, że żadna współczesna kobieta nie jest w stanie wymienić tylko jednego kosmetyku (śmiech), choć bez wątpienia największą przyjemność sprawiają mi perfumy. Używanie ich jest pewnym rytuałem. Z jednej strony mamy piękny flakon, z drugiej – sam zapach budzi skojarzenia, przywołuje wspomnienia i sprawia, że możemy dodać sobie energii, której w danej chwili potrzebujemy. Zapachem możemy zmienić nastrój, aurę, klimat.

Perfumy podkreślają to, jakie jesteśmy lub jak chcemy być postrzegane; zmysłowe, tajemnicze, pewne siebie lub subtelne i bezpretensjonalne. Żaden kosmetyk, no może poza czerwoną szminką, nie ma takiej mocy.

1 2 8

l a v i e

Zawsze mam przy sobie pomadkę, puder i perfumy.

Te trzy kosmetyki sprawiają, że jestem przygotowana na różne okazje w ciągu dnia i mogę się czuć bezpiecznie.

Ulubione marki (oczywiście poza Avonem)…

Kosmetyki do włosów Kevina Murphy’ego – idealne zarówno do pielęgnacji, jak i stylizacji. Jeśli chodzi o marki nieurodowe – zawsze mam przy sobie iPhone, minimalistyczną biżuterię Beller i okulary słoneczne Diora.

Ulubiony zapach?

Jednego ulubionego nie mam, choć teraz rzeczywiście cieszę się, że po raz pierwszy w życiu mam swoje perfumy Viva La Vita (śmiech). Przywołują wspomnienia naszej pracy na planie kampanii w słonecznym Rzymie, są idealne na dzień. Na wieczór wybieram cięższe zapachy. |

LAUREATK A LAUREATK A

OSCAR RA A OSCA

SEVILSEVILE ILNLETERNATI ONALONALpresents CANADA SODEC SODECTAXTAXCREDI CREDITTFORFORQUEBEC QUEBECFIFILMLMPRODUCTI PRODUCTIONSONSCANADI CANADIANAFINLFIMLMORORVIDVIEODEOPRODUCTI PRODUCTION OTAXN TAXCREDICREDIT THET THEHAROLD HAROLDGREENBERG GREENBERGFUNDFUNDRADIO-CANADA RADIO-CANADA INTERNATI presentsa Canadaa Canada-FranceFrancecoproducti coproductionofnromfromSONSSONSOFOFMANUAL MANUALandandMKMKPRODUCTI PRODUCTIOONSNSwiwithththethefifinnancianciaallparti particciippatiatioonn ofof TELEFI TELEFILLMM CANADA co-produced UNITYPRODUCTION PRODUCTIONandand120120FILFIMSLMSFRANCE FRANCETELEVITELEVISIOSNSIONSCANAL+ CANAL+CINCIE+NE+“It's“It'sOnlOnly they theEndEndof theof theWorlWorl co-producedwitwih tFRANCE h FRANCE2 CINEMA 2 CINEMAinincolcollalborati aborationonwiwiththQUEBECOR QUEBECORFUND FUNDSUPER SUPER ECRAN ECRAN wiwitthh thethe parti particciippatiatioonn ofof MYMY UNITY d” d” adaptadapt ed froemd ftrhoemplthaye byplayJEANLUC LLAGARCE ematographyANDRÉ ANDRÉTURPI TURPINNproducti productionondesidesigngnCOLOMBE COLOMBERABYediting RABYeditingXAVIER XAVIERDOLAN DOLANvisualvisualeffects effectsALCHEMY24 ALCHEMY24soundsounddesigndesign& mix& SYLVAIN mix SYLVAIN BRASSARD

by JEANUC LAGARCEstarstinagr NATHALI ing NATHALIE BAYEE BAYEVINVICENTNCENTCASSEL CASSELMARIMARIONONCOTICOTILLARD LLARDLÉALÉASEYDOUX SEYDOUXandandGASPARD GASPARDULLIULLIEL original score GABRIEL YARED cinematography BRASSARD produced MICHELMERKT MERKTexecuti executiveveproducer producerPATRICK PATRICKROYROYwriwrittentten& di& rdiectedrectedby byXAVIER XAVIERDOLANDOLAN producedbybyNANCY NANCYGRANT GRANTXAVIER XAVIERDOLAN DOLAN SYLVAIN SYLVAINCORBEIL CORBEIL NATHANAËL KARMITZ ELISHA KARMITZ MICHEL /hagifilm /hagifilm

W i ęcej energii Okres przedwiosenny jest dla wielu osób czasem obniżonej odporności organizmu i zwiększonego zmęczenia. Częste infekcje wirusowe, uczucie senności i zmęczenia to tylko niektóre z objawów. Aby utrzymać dobrą kondycję psychofizyczną, niezbędne jest dostarczania organizmowi odpowiedniej dawki witamin i minerałów.

1 3 0

Uzupełnieniem codziennej diety może być przyjmowanie suplementów diety, które pomogą utrzymać zdrowie i dobre samopoczucie przez cały rok. Aby maksymalnie obniżyć skłonność do infekcji i wzmocnić cały organizm, niezbędne jest dostarczanie odpowiednich witamin i minerałów.

Marka NutiliteTM by Amway w swoim portfolio posiada produkty specjalnego przeznaczenia stworzone z myślą o osobach aktywnych, dbających o swoje zdrowie i samopoczucie.

Wśród dostępnych produktów NutriliteTM znajdują się m.in.: kompleksy witamin, witaminy z grupy B, witamina C, minerały, jak żelazo i wapń oraz suplementy diety: z kwasami Omega 3, błonnkiem, antyoksydantami.

Produkty NutiliteTM powstają w oparciu o ponad 80-letnie doświadczenie i odkrycia naukowe całego zespołu badaczy firmy Amway. Wśród składników wykorzystywanych do produkcji preparatów NutriliteTM znajdują się komponenty roślinne uprawiane, zbierane i przetwarzane na własnych, organicznych farmach marki.

N u t ri lite TM PHYTO2G O

Nutrilite TM Witamina B Plus

Napój, który w przyjemny i łatwy sposób dostarcza składników odżywczych wspomagających układ odpornościowy. Napój zawiera witaminę C pochodzącą z aceroli (acerola to jedno z najbogatszych źródeł witaminy C) oraz cynk. Witamina C przyczynia się do prawidłowego funkcjonowania układu odpornościowego, a cynk do ochrony komórek przed stresem oksydacyjnym. Nie zwiera sztucznych barwników, aromatów i substancji konserwujących.

W niełatwym dla organizmu czasie przedwiośnia spożywanie Witaminy B Plus może przyczynić się do zmniejszenia uczucia zmęczenia i znużenia oraz jednocześnie umożliwić właściwy metabolizm energetyczny dzięki zawartym w suplemencie witaminom z grupy B. Witamina B Plus to suplement diety z technologią o podwójnym działaniu, czyli dwuwarstwowa tabletka stanowiąca połączenie metody natychmiastowego uwalniania z metodą przedłużonego uwalniania.

l a v i e

BY JAGA HUPAŁO BORN TO CREATE PRACOWNIA JAGA HUPAŁO BORN TO CREATE RECEPCJA@JAGAHUPALO.PL +22 636 67 59, (+48) 607 098 230

K U L I N A R I A

ŚL I M A K U, PO K A Ż ROG I TEKST: Katarzyna Skorska ZDJĘCIA: Archiwum prywatne Jacka Szklarka

Jacek Szklarek, założyciel polskiego Slow Foodu, jego prezes i przewodniczący w Europie Środkowej. Z wykształcenia filozof, teolog i doktor komunikacji społecznej. Pracował na McLuhan Centre in Culture and Technology w Toronto oraz Uniwersytecie Jagiellońskim.

Wcześniej studiował dziennikarstwo we Włoszech, gdzie po raz pierwszy zetknął się z ruchem Slow Food. W Polsce pod koniec lat 90. rozpoczął poszukiwania polskich produktów lokalnych, wymyślił akcję Gęsina na św. Marcina oraz festiwale Czas Dobrego Sera w Sandomierzu i Terra Madre w Krakowie. Międzynarodowy juror olejów i oliwy.

Znawca włoskich win i serów owczych z całego świata. Mieszka na Jurze Krakowsko-Częstochowskiej z ukochaną Magdą i pięciorgiem dzieci.

1 3 2

l a v i e

K U L I N A R I A

Najpierw był oscypek, potem gęsina, odkrywanie przed nami kolejnych smaków, a teraz starasz się – a właściwie rozpoczynasz kolejną batalię – tym razem o to, żeby świeża ryba zagościła na stołach w polskich miastach.

W całej bioróżnorodności produktów są różne kategorie.

Moją wielką pasją zawsze były sery i wszystko, co jest na bazie mleka. Mam dojrzewalnię u siebie w domu.

Mam w niej sery, które dojrzewają niekiedy kilka tygodni i takie, które dojrzewają po trzy-cztery lata. Trzymam je dla przyjaciół, znajomych rodziny i dla zaprzyjaźnionych szefów kuchni. To niewiarygodne, jaki potencjał jest w mleku, które będzie odpowiednio potraktowane.

Dlatego we współpracy z trzema mleczarniami w różnych częściach Polski uruchomiłem projekt, dzięki któremu udaje się wyrabiać wartościowy nabiał, dobrą śmietanę, nasz pierwszy polski creme fraiche – ów magiczny i wszędobylski dodatek w kuchni francuskiej. Zaczęliśmy współpracę najpierw z restauracjami w Krakowie, później w Warszawie, a potem zaczęliśmy wozić nasze produkty do Kołobrzegu. A skoro jedziemy z nabiałem z Kołobrzegu samochodem chłodnią, to trochę bez sensu wracać na pusto. Moi przyjaciele Jacek Krakowiak i Rafał Niewiarowski (obaj świetni szefowie kuchni) skontaktowali mnie z niektórymi rybakami i tak – dosłownie kilka miesięcy temu – zaczęliśmy wozić ryby.

Nadchodzi zatem czas świeżej ryby. Żyjemy w kraju kilku tysięcy jezior, ale świeżej ryby słodkowodnej w Warszawie czy jakimkolwiek większym mieście nie kupisz, po prostu nie ma szans. Mamy ponad 700 kilometrów wybrzeża, ale nie potrafimy wypromować swoich morskich ryb, nawet ich dobrze nie znamy.

Czy wiesz, że niektórzy szefowie kuchni przyznawali się, że nie wiedzą, jak wygląda bellona? Szlachetne, fajne ryby jak turbot, gładzica czy troć bałtycka są niemal nieznane, a genialne wręcz dorsze – oczywiście mam na myśli świeże dorsze – polscy konsumenci traktują wręcz lekceważąco. Na śledzia też patrzymy z góry, jak na taką zwyczajną oczywistość. Śledź pojawia się na naszych stołach sporadycznie, w okresie świąt czy postu. Wiesz, kiedy przyjechałem z pierwszą dostawą między innymi do Wojtka Modesta Amaro – on do mnie mówi: Jacek, ja takich śledzi nigdy dotąd nie widziałem, nie wiedziałem w ogóle, że świeże śledzie bałtyckie mogą być takie piękne, różowe, tak doskonale wyfiletowane przez polskich rybaków.

Moją wielką pasją zawsze były sery i wszystko co jest na bazie mleka. Mam dojrzewalnię u siebie w domu. Mam w niej sery, które dojrzewają niekiedy kilka tygodni i takie, które dojrzewają po trzy-cztery lata. Trzymam je dla przyjaciół, znajomych rodziny i dla zaprzyjaźnionych szefów kuchni.

l a v i e

1 3 3

K U L I N A R I A

Mówisz, że najlepsze śledzie są w okolicach Kołobrzegu?

Najlepsze śledzie łapią rybacy z Kołobrzegu – bo tam żyje wyjątkowa ławica śledzia bałtyckiego, jest on tłustszy, większy, wygląda wręcz zjawiskowo. Eleganckie, okazałe flądry znajdziemy w pobliżu Świnoujścia, wspaniałe łososie są z okolic Ustki i ujścia Wisły. Z kolei najwięcej wędrownej troci bałtyckiej występuje w rejonie Parsęty czy Słupi. Tymczasem większość Polaków kojarzy śledzia jedynie w słoiku, puszce lub w najlepszym wypadku w postaci białych płatów w zalewie octowej czy solance. Śledź to nasz ogromny skarb, podobnie jak malusieńkie szprotki, którymi żywi się łosoś i dorsz.

Wszyscy chronią dorsza, latem nie wolno go odławiać, ale Duńczycy czy Rosjanie odławiają masowo szprota, który trafia na przykład do hodowli świń do Danii czy do hodowli łososia norweskiego. Mamy zatem kolejny absurd – chronioną rybę pozbawia się pokarmu. Takich paradoksów jest znacznie więcej. Ale widać też pewne światełka w tunelu, a właściwie na niektórych polskich jeziorach. Dawniej dzierżawiono jeziora na krótko, nikt zatem nie dbał o zarybianie, nie myślano, co będzie za rok czy dwa, niemiłosiernie czesano więc te jeziora z ryb.

Dzięki temu, że wydłużono okres dzierżawy na wiele lat, teraz dzierżawcy podchodzą do tematu znacznie bardziej odpowiedzialnie: dbają na przykład o introdukcję troci jeziorowej, jest troska o sielawę, która niestety w ostatnich latach znacząco zmniejszyła swój rozmiar…

Myślałam, że sielawa występuje tylko na Mazurach…

Taki jest właśnie powszechny stan wiedzy o naszych rybnych zasobach. Znasz sielawę, bo jeździsz nad mazurskie jeziora, tymczasem sielawa występuje w paru innych miejscach; ostoja sielawy jest choćby w Jeziorze Charzykowskim, także na Pojezierzu Drawskim i na Kaszubach.

Mówisz, że świeża ryba jest tańsza od mrożonej.

To jakiś absurd.

Widzisz to jest tak: do świeżej ryby trzeba dołożyć koszt schłodzenia, zamrożenia i przechowywania – zatem musi być droższa. Nikt nie chce się podjąć wożenia świeżej ryby znad morza, dlatego nie ma jej na rynku w Warszawie, Wrocławiu czy Krakowie. Tymczasem rybak sprzedaje kilogram śledzia za niecałe dwa złote, a dorsz kosztuje u rybaka pięć–sześć złotych, na dodatek

1 3 4

l a v i e

Po latach promocji lokalnych producentów, tej orki na ugorze, widzę, że było warto, że rośnie zainteresowanie zarówno wytwórcami, jak i ich produktami. Jest też olbrzymia satysfakcja, choćby z faktu, jak wielu wspaniałych ludzi spotkałem po drodze.

K U L I N A R I A

ta dobra, dzika ryba nie trafia na polski rynek, tylko wyjeżdża za granicę. Odławiany przez polskich rybaków łosoś bałtycki w ogóle nie dociera na nasze stoły, lecz jeszcze na kutrze sprzedawany jest kilku niemieckim kupcom. Wygląda na to, że zdrowa, dzika ryba wciąż nie ma dla nas, Polaków, specjalnej wartości. I może poczułem się wywołany do tablicy, ale też to jest trochę w moim interesie – jadę do Kołobrzegu, wioząc nabiał, a wracam z rybą. Ja się na rybach wcześniej nie znałem, toteż przez kilka miesięcy objeżdżałem różne przystanie, rozmawiałem w przetwórniach, wiele się uczyłem, dowiadywałem. Tego na przykład, że miniony grudzień był wyjątkowo sztormowy i rybacy mieli zaledwie kilka dni na połów dorsza. Na razie nie ma więc na rynku świeżej ryby, są za to reklamy reklamy mówiące: nasze ryby są świeże, bo zmieniamy im codziennie lód – to jest po prostu śmieszne. Mam jednak nadzieję, że doczekamy czasów jedzenia świeżej ryby, że Polacy naprawdę zechcą poznać smak świeżej ryby i zaczną ją doceniać.

Skoro udało się przywrócić gęsinę i po dziesięciu latach promowania zagościła znów na polskich stołach, skoro doceniliśmy oscypek, skoro potrafimy dziś powiedzieć, czym różni się bundz od bryndzy…

No właśnie, najpierw wprowadziłeś oscypek na salony.

Slow food w Polsce zaczął się od oscypka.

To był czysty przypadek. W trakcie studiów we Włoszech trafiłem do pewnej restauracji pod Sienną.

W menu było logo w kształcie ślimaka. Dowiedziałem się, że ów ślimak oznacza, iż serwowane są tam regionalne potrawy z ginących gatunków zbóż i roślin, że podaje się tam sery i wina o unikatowym, miejscowym charakterze. Tak zacząłem kodować nowe smaki, zacząłem baczniej obserwować naturę, dokumentować proste czynności. Minęły dwa lata. W 1999 roku trafiłem do siedziby Slow Foodu w Piemoncie. Poznałem Piero Sardo (Slow Food Foundation for Biodiversity), który zasypał mnie pytaniami o nasze górskie sery, te,

l a v i e

1 3 5

K U L I N A R I A

które mają formę piłki do rugby. Chodziło mu o oscypka.

Chciał wiedzieć, jak się go wytwarza, a ja na żadne z jego pytań nie znałem odpowiedzi. Tymczasem on postanowił te nasze oscypki zaprezentować na Salone del Gusto w Turynie. Po powrocie do Polski odwiedziłem wszystkie bacówki (ponad 120!), potem zaprosiłem Piero na wycieczkę, żeby zobaczył proces powstawania oscypka. Był oczarowany! Zakwalifikował oscypka do dziewiętnastu produktów regionalnych z całego świata, które znalazły się w Arce Smaku. To było ogromne wyróżnienie.

Akcja promująca gęsinę też się powiodła. Polacy wrócili do tradycji jedzenia jej na Dzień Świętego Marcina.

Biorąc pod uwagę, że nie mieliśmy pieniędzy i zaczynaliśmy od rozwożenia gęsi do kilkunastu restauracji, by w ogóle pojawiły się w menu – to mogę stwierdzić, że akcja okazała się sporym sukcesem. Wtedy nie było gęsiny w sklepach, wszystko szło do Niemiec. Dziś w listopadzie nie ma problemu, by kupić gąskę w supermarkecie. Udało się tę gęś wypromować, wydaliśmy książkę z przepisami. Ostatnio próbujemy też brać się za jagnięcinę. Nasze rodzime rasy są sztucznie podtrzymywane dopłatami, niestety za tym nie idzie żaden projekt biznesowy. Nikt nie wymyślił, gdzie ubijać, sprzedawać wełnę, skórę, sery. Sytuacja stała się dramatyczna – w latach 80. mieliśmy blisko dziesięć milionów owiec.

Dzisiaj mamy sto piętnaście tysięcy, czyli dziewięćdziesiąt razy mniej.

Wygląda na to, że ruch slowfoodowy w Polsce to nieustanna walka.

Po latach promocji lokalnych producentów, tej orki na ugorze, widzę, że było warto, że rośnie zainteresowanie zarówno wytwórcami, jak i ich produktami. Jest też olbrzymia satysfakcja, choćby z faktu, jak wielu wspaniałych ludzi spotkałem po drodze. Wiele osobowości, jak choćby pan Andrzej Płonka ze swoją córką Izą, który jako pierwszy tłoczył naturalne soki, pan Zdzisiu Bartelak z wyrobami cukierniczymi, baca Wojtek Komperda z rodziną, rodzina Jarosów, wytwórcy miodów pitnych (ich miodosytnia jest jedną z najlepszych i najbardziej utytułowanych na świecie) czy Karol Majewski, wytwórca nalewek – to były filary naszego slow foodu.

Bo slow food to przede wszystkim sposób myślenia, a może nawet rodzaj filozofii życia. Żyjemy przecież na

1 3 6

l a v i e

jakimś terytorium, w jakiejś kulturze. Codzienna kultura obcowania z jedzeniem czy też z sadzeniem, sianiem, zbieraniem ma niewiarygodnie silny wpływ na nas. Komunizm chciał pozbawić nas dziedzictwa kulturowego.

Wprowadzono trzy rodzaje chleba, trzy rodzaje kiełbasy i może dlatego staliśmy się tak bardzo podatni na różnego rodzaju mody i trendy. W Krakowie, niedaleko którego mieszkam, był moment, gdy trudno było znaleźć restaurację z polską kuchnią. To były lata 90. – czas, kiedy uciekaliśmy od samych siebie, wykorzenialiśmy się z własnych regionalizmów, bo wszystko nam pachniało wiochą. Gdy weszliśmy do UE, do Krakowa zaczęło przyjeżdżać dziesięć milionów cudzoziemców i oni pytali przede wszystkim o nasze rodzime, regionalne specjały.

Z czasem więc, my Polacy, zaczęliśmy się bardziej przyglądać temu, co nasze, swojskie.

Dzisiaj wiele restauracji chwali się, że korzysta z produktów świeżych, sezonowych, lokalnych. W dobrym tonie jest mówić, że gotuje się slow. Czy rzeczywiście zmienił się nasz sposób myślenia o jedzeniu?

Fajnie jest widzieć, jak szefowie kuchni mówią dziś z dumą o polskich produktach. Ruch slowfoodowy stał się w naszym kraju takim katalizatorem czy może kamyczkiem, który spowodował lawinę zainteresowania, i mam z tego powodu olbrzymią satysfakcję. Na pewno będzie się to wiązać z coraz większym odkrywaniem swojego terytorium. A przecież właśnie o to chodzi, by umieć zachwycać się tym, co jest na wyciągnięcie ręki, zachwycić się codziennością. Bo o naszym życiu stanowi codzienność. Największą radość mam dzisiaj z ogródka przy domu, z przetworów, które sami robimy. W piwnicy mam własne warzywa z tego ogródka, mam własną dojrzewalnię na sery. Nauczyłem się rozbierać świniaka i od lat sam to robię – zawsze na przełomie listopada i grudnia. Nauczyłem się też rozbierać cielaka. Potem sam marynuję wędliny we własnych ziołach i soli – i to jest dla mnie prawdziwa radocha. Slow food nie jest emblematem, lecz przenika do codzienności. Czasami się w domu śmiejemy, że zrobiliśmy grochówkę na samodzielnie uwędzonym boczku, na grochu od sąsiada, warzywach z własnego ogródka i ziemniakach od kolegi spod Bielska-Białej. Sam fakt, że uciekłem z miasta, bardzo zmienił życie naszej rodziny. Uważam też, że nic tak nie mówi o naszych relacjach z innymi, jak właśnie jedzenie. |

Fot. arch. Jacka Szklarka

K U L I N A R I A

Slow Food to międzynarodowa organizacja (powstała we Włoszech w 1986 roku) typu non profit. W manifeście głosi: ochronę prawa do smaku i od początku zajęła się szeroko rozumianą ochroną oraz wspieraniem niewielkich regionalnych producentów żywności – szczególnie żywności oryginalnej, produkowanej w sposób niespotykany w innych miejscach na świecie, żywności tradycyjnej, zdrowej i zagrożonej zniknięciem w wyniku coraz bardziej natarczywej ekspansji tego, co na całym świecie znane jest jako fast food. Slow Food z małego regionalnego ruchu przekształcił się w międzynarodowy ruch zrzeszający 150 tysięcy członków na wszystkich kontynentach w ponad 160 krajach.

Odkrywanie smaków zamiast biernego ich przyjmowania – to nowy sposób bycia promowany przez Slow Food. Na świecie istnieją miliony gatunków warzyw, a dzisiaj tylko dziesięć z nich stanowi 90% światowej produkcji rolniczej.

Wyobraźmy sobie, jak wiele nowych smaków, wrażeń umyka nam dosłownie sprzed nosa.

Arka Smaku, projekt powstały przy udziale przedstawicieli świata kultury, nauki, dziennikarstwa, polityki, a przede wszystkim dzięki pasjonatom dobrej kuchni, w którym mali i zagrożeni zapomnieniem producenci żywności dostają szansę odnalezienia się na potężnym światowym rynku, preferującym produkty masowe.

l a v i e

1 3 7

K U L I N A R I A

Fe s t iwa l F ine Dining Week Rusza kolejna odsłona Fine Dining Week. Najbardziej ekskluzywne restauracje w Krakowie i stolicy zapraszają na wyjątkowy festiwal sztuki restauracyjnej.

Na gości czeka popisowe, pięciodaniowe menu, w pięknej oprawie.

Po udanym debiucie w sierpniu szykuje się kolejna okazja skosztowania menu mistrzów kulinarnych z najwybitniejszych restauracji w Warszawie i Krakowie. W dniach od 20 do 28 lutego wyjątkowe doznanie smaków i aromatów czeka na gości w festiwalowej cenie 119 złotych, która obejmuje 5 popisowych dań wybitnych Szefów Kuchni.

Podczas Festiwalu goście będą mogli przekonać się, że najwyższej próby sztuka restauracyjna to znacznie więcej niż kulinarne rzemiosło. Fine dining to jakość gourmet, ekskluzywność, lokalność, świeżość, kulinarna sztuka kompozycji smaków oraz mistrzostwo w kreowaniu wielozmysłowego doświadczenia dla najbardziej wymagających gości.

Festiwal Fine Dining Week jest wyjątkową okazją na poznanie w gronie najbliższych – jak zapewnia Paweł Światczyński, założyciel i dyrektor Festiwalu Najlepszych Restauracji Restaurant Week – świata bezkompromisowej jakości, eksperckiej tradycji i odwagi w kreowaniu trendów. Restauracje uczestniczące w Festiwalu nagradzane są m.in. rekomendacjami Michelin (Sztućcami oraz prestiżowymi wyróżnieniami Bib Gourmand) oraz są umieszczane na wysokich miejscach przewodnika Gault & Milleau.

W Festiwalu wezmą udział między innymi restauracje: N31, Belvedere, Kieliszki na Próżnej, Amber Room czy Brasserie Warszawska. |

www.restaurantweek.pl Otwarcie rezerwacji: 01.02.2017 r.

Dresscode: Smart casual+ Czas: 20-28 lutego 2017 r.

Miejsce: Kraków, Warszawa

1 3 8

l a v i e

K U L I N A R I A

Piotr Kamecki, sommelier

Cham pagne Marq uis de Bel A ires Szampania to winiarska kraina mlekiem i miodem płynąca, gdzie większość producentów ma się nadzwyczaj dobrze, a szczęśliwi klienci korzystają z efektów ich pracy. Szerokiej publice znana jest dzięki dużym i zasobnym domom, takim jak Moet Chandon, Veuve Clicquot czy Bollinger, ale pełna jest także małych rodzinnych firm, gdzie powstają prawdziwe rarytasy, dostępne tylko dla nielicznych, często w znakomitych cenach.

Jednym z takich projektów jest dom szampański, którego właścicielem jest osoba o nazwisku wyjątkowo bliskim naszym sercom.

Pomimo że Didier Chopin nie ma nic wspólnego ze sławnym kompozytorem, to bardzo dobrze komponuje swoje szampany. Didier razem z żoną, synem i córką wytwarzają swoje

szampany od 1989 roku, realizując marzenie o posiadaniu własnego domu szampańskiego. Ich siedziba mieści się w Champlat, miejscowości położonej pomiędzy Epernay i Reims, w dolinie rzeki Marny, gdzie królują odmiany Pinot Meunier i Pinot Noir.

Na walentynki 2017 wybrałem specjalne cuvee Marquis de Bel Aires, które nie jest dostępne w szerokiej sprzedaży w Europie, ponieważ powstało jako ekskluzywny produkt dla jednego z najstarszych producentów i importerów wina w Kalifornii, firmy Bronco Wines (1973).

Szampan jest kompozycją 40% Pinot Noir i 60% Pinot Meunier. Wino jest eleganckie i finezyjne, ma delikatne bąbelki i klasyczny zapach świeżo pieczonego brioche, bardzo krągłe i kremowe w ustach, gotowe do picia. |

Piotr Kamecki to jedna z najważniejszych postaci branży wina w Polsce. Od lat pełni funkcję Prezydenta Stowarzyszenia Sommelierów Polskich. Mistrz Polski Sommelierów z 1998 r., finalista Mistrzostw Europy Sommelierów 1998 r. w Reims i Mistrzostw Świata Sommelierów w 2000 r. w Montrealu. Wieloletni Prezes Zarządu Centrum Wina, obecnie partner w firmie Winkolekcja i twórca Wine Taste by Kamecki. Wine Taste by Kamecki to miejsce, w którym znaleźć można pełen wybór win i szampanów, z największą w Polsce kolekcją win z Bordeaux. To zarazem sklep, wine bar i showroom szkła Riedel, w którym organizowane są kameralne, indywidualne degustacje, kolacje i spotkania. Unikatową w Polsce formułą spotkań jest glass tasting – warsztaty ze szkłem Riedel.

Wine Taste Cosmopolitan Twarda 4, Warszawa +48 501 616 490 / mail: biuro@w.taste.pl

l a v i e

1 3 9

K ULINARIA

Czy ryba jest rybą?

Tekst: Barbara Grabowska

Jedzenie w całkowitej ciemności zaskakuje mocą smaków degustowanych potraw. Zmysły, poza wzrokiem, budzą się i pracują silniej niż normalnie.

Badamy palcami teksturę potraw, dotykiem odgadujemy kształty i konsystencję, smakiem usiłujemy zdefiniować nazwy poszczególnych składników serwowanych dań.

1 4 0

l a v i e

Fot: Akademia Kulinarna Whirpool

K U L I N A R I A

Uczestników Niewidzialnej Degustacji przygotowanej w Warszawie przez Whirpool Academy było tylko siedmioro. Powitał nas niedowidzący Sebastian, który miał być naszym przewodnikiem po świecie ciemności. Zanim w mroku zasiedliśmy stołu, Sebastian oprowadził nas po Niewidzialnej Wystawie. W totalnej ciemności przemierzaliśmy świat, który znamy z codziennego życia: zwiedzaliśmy mieszkanie, chodziliśmy po ulicach miasta, poruszaliśmy się po lesie. W tym niewidzialnym świecie mamy do dyspozycji słuch, węch i dotyk. Tak naprawdę to dłonie i stopy stanowią główny kontakt ze światem. Tu, na Niewidzialnej Wystawie, przez nieprzyjazny nagle świat prowadzi nas ściana, która wytycza drogę, po której się przesuwamy. Świat macany w ciemności.

Wytężam wzrok, mając nadzieję, że jednak cokolwiek uda mi się zobaczyć, że to przecież niemożliwe, nie widzieć… A jednak. Wrażenie dziwne, jedna osoba z naszego towarzystwa ma lęki, Sebastian dba o nią szczególnie.

Wprowadza nas do sali jadalnej. Mówi, że przed nami znajduje się okrągły stół i krzesła. Siadamy. Kieliszek, szklanka, sztućce. Dotykiem rozpoznajemy znajome kształty. Po chwili pojawia się pierwsze danie Niewidzialnej Degustacji. Ale najpierw czujemy jego zapach. Ja czuję krewetki.

Degustacja w ciemności ma w sobie niewiadomą. To właśnie zapach odczuwa kluczową rolę, ale zwodzi, nie daje pełnej informacji. Nie daje jej też smak. Ani konsystencja.

Czy ryba jest rybą? A może to kurczak? Sos malinowy czy żurawinowy?

Nie, to pigwa! Jaki kolor ma zupa? Żółty czy bardziej biały? Fasolka jest żółta czy zielona? Przy jedzeniu rozmawiamy tylko o jedzeniu. Nawet erotycznie. Z podtekstami. Nagle odrzucamy sztućce, macamy potrawy, jemy rękoma. Jedzenie staje się doświadczeniem, przeżyciem tu i teraz. | Niewidzialne menu przygotował Marco Ghia, szef Akademii Kulinarnej Whirlpool.

l a v i e

1 4 1

K U L I N A R I A

Zaufaj 6. Zmysłowi Niewidzialna Wystawa zabiera odwiedzających w intuicyjną i niecodzienną podróż w niewidzialny świat. To niepowtarzalna okazja, by zmierzyć się z wyzwaniem radzenia sobie w codziennych sytuacjach bez pomocy wzroku – wyłącznie za pomocą zmysłu słuchu, węchu, równowagi… To nie tylko sposób, by odkryć na nowo otaczającą nas przestrzeń – zapachy, dźwięki, struktury, materiały, smaki – ale również doświadczenie świata z perspektywy osoby niewidomej. Dzięki tej wyjątkowej lekcji mamy możliwość zmierzenia się z trudnościami, z którymi na co dzień borykają się osoby niewidome i słabowidzące. „Stworzyliśmy warunki jak najbardziej podobne restauracji. Chcę pokazać uczestnikom, jak osoby niewidome odbierają otoczenie, jak się w nim odnajdują. Jest to ważny aspekt edukacyjny, który pozwala zbliżyć do siebie perspektywy doświadczania jednego świata – osób widzących i niewidomych” – mówi Małgorzata Szumowska, dyrektor Niewidzialnej Wystawy.

Ostatnią częścią wydarzenia jest rozmowa z Marco Ghia w widzialnej części Wystawy, podczas której uczestnicy, już przy pomocy wzroku, odkrywają tajemnicę próbowanych wcześniej dań. „Szósty zmysł, czyli intuicja, nigdy nie zawodzi. Myślę, że nasz wspólny eksperyment doskonale potwierdza tę tezę. Wystarczy przyjść i przekonać się że w momentach zawahania trzeba zaufać szóstemu zmysłowi i przekroczyć swoją strefę komfortu – możemy wtedy odkryć świat na nowo” – przyznaje szef Akademii Kulinarnej Whirlpool.

Niewidzialna Wystawa to wyjątkowa idea wspierająca osoby niewidome i niedowidzące. To również forma edukacji dla osób, które nigdy nie doświadczyły braku wzroku. Akademia Kulinarna Whirlpool, organizując Niewidzialną Degustację, chce zachęcić ludzi do odkrywania i przekraczania swoich barier związanych z „wyłączeniem” zmysłu wzroku.

Wkrótce Niewidzialna Degustacja będzie dostępna dla każdego.

Więcej Informacji: http://akademiakulinarnawhirlpool.pl/

1 4 2

l a v i e

Fot. materiały prasowe

K U L I N A R I A

Trochę i nna kap u stka Tekst: Barbara Smorawińska

Króluje w jadłospisie hipsterskich restauracji. Jest składnikiem nieziemsko zdrowych eleganckich smoothies, nieziemsko zdrowych wegańskich zapiekanek i nieziemsko zdrowych wegetariańskich zup.

Czym właściwie jest jarmuż i czemu zawdzięcza swoją popularność?

1 4 4

l a v i e

K U L I N A R I A

Jarmuż, jak czytam, to kapustka. Nie lubię za bardzo żadnej, więc już to troszkę mnie zniechęca. Jest zielony, a jego liście na pierwszy rzut oka, w przeciwieństwie do szpinaku, wyglądają na twardawe. To raczej mało apetyczny aspekt, a jego, również jadalne, kolorowe odmiany też prezentują się nieco dziwnie, ale to akurat nie jest problemem. Ceniony w starożytności, był podstawą diety średniowiecza. Do Polski dotarł pod koniec XIV wieku. Z PRL-u pamiętam jak przez mgłę, że pojawiał się jako garni garmażeryjnych półmisków, razem, obok lub zamiast pietruszki, która górowała nad jarzynową sałatką albo śledziem w śmietanie. Sprawdzał się też ponoć jako pasza dla zwierząt. Niedoceniany był w sposób właściwie nieuzasadniony, gdyż, jak podają specjaliści, jest kapustą numerem jeden pod względem zawartości witamin i składników mineralnych. Kolejny superfood?

Witaminowa bomba Wiele na to wskazuje. Swoistym superfoodem okazał się przynajmniej w Japonii. Spożywa się go tam jako suplement diety pod nazwą Aojiru, w formie proszku lub napoju. Wynalazł go w czasach drugiej wojny światowej wojskowy lekarz Niro Endo, który leczył sokami z zielonych warzyw swoją rodzinę. Odkrył, że to właśnie jarmuż ma najlepsze działanie. Niro opublikował na ten temat wiele książek i artykułów. Dożył 92 lat. Jego śladem podąża syn, który również wierzy w zbawienne działanie jarmużu i włączył go do codziennej diety.

Ponoć świetnie mu to służy, chociaż lekarze zasadniczo ostrzegają, żeby z jarmużem nie przesadzać, wypłukuje bowiem jod z organizmu, co przy bardzo częstym i obfitym spożywaniu tego warzywa może skutkować kłopotami z tarczycą.

Jarmuż to prawdziwa bomba witaminowa, w dodatku małokaloryczna. Zawiera witaminę A (i ma jej o wiele więcej niż inne kapusty), B1, B2, C, E oraz K. To bogate źródło chlorofilu, błonnika i wielu składników mineralnych: wapnia i żelaza (nawet do pięciu razy więcej niż w innych kapustach), potasu, magnezu czy manganu.

Zawiera również flawonoidy i przeciwutleniacze oraz związki siarki o działaniu przeciwnowotworowym.

Dookoła świata Jarmuż jest popularny szczególnie w Holandii.

Po holendersku jego nazwa brzmi boerenkool i jada go się w całym kraju przede wszystkim w sezonie między listopadem a marcem. Zwykle powinno się go spożywać po pierwszych przymrozkach, ale kapustę można też włożyć na chwilę do zamrażarki. Liście kroi się lub strzępi na spore kawałki i rzuca do gotujących się ziemniaków. Po ugotowaniu wodę odlewa się, a z całości robi się purée. Podaje się z kiełbasą, przyprawione masłem, solą i pieprzem.

Jarmuż króluje też w Dolnej Saksonii, zwłaszcza w Oldenburgu. W regionie mozelskim nazywa się Kéhl; jest niemal potrawą narodową tej części Niemiec. Lokalna potrawa na bazie jarmużu podawana jest z boczkiem, wędzoną kiełbasą i ziemniakami. Powszechnie uważa się, że w Portugalii jarmuż jest składnikiem narodowej potrawy, kapuśniaku caldo verde. Jednak do jego przygotowania używa się nie jarmużu, ale kapusty couve tronchuda (słowo couve często mylnie tłumaczy się jako kale – jarmuż).

W południowo-wschodniej Afryce warzywo to gotowane jest w mleku kokosowym z orzeszkami ziemnymi i podawane z ryżem lub kaszą kukurydzianą.

Nie tylko na surowo Najprościej można podać jarmuż na surowo. Listki, najlepiej młode, należy ręcznie porozrywać na mniejsze kawałki, skropić sokiem z cytryny, posolić, popieprzyć, dodać odrobinę cukru i oliwę. Dietetycy przyznają, że najlepiej jeść jarmuż w różnych postaciach – na surowo, jako składnik sałatek, i ugotowany. Okazuje się, że najczęściej trafia do zup. Można go też gotować z ziemniakami, marchewką i cebulką, z dodatkiem boczku. Liście jarmużu, tak jak kapuściane, mogą owinąć mielone mięso lub inny farsz na wzór gołąbków lub „udawać” lasagne. |

l a v i e

1 4 5

DESER

ODMĘT Y A BSURDU RYSUNEK: Anna Kłowsowska/www.facebook.com/odmetyabsurdu

1 4 6

l a v i e