Cahier S2#1 The Issue of a Short Stay

S2#1 Master interieurarchitectuur

‘The issue of a short stay’ Gastdocent: Ynte Alkema

ArtEZ hogeschool voor de kunsten

[C]r

Corpo-reality staat voor de inhoudelijke benadering van het onderwijsprogramma van de masteropleiding interieurarchitectuur van ArtEZ. Het verwijst naar onze verantwoordelijkheid als interieurarchitect voor de vormgeving van ruimtes waar mensen in leven en werken.

De drie dimensies lichamelijk, sociaal en reflectief liggen aan de basis van de invulling van het onderwijsprogramma:

De lichamelijke dimensie Ons lichaam gaat direct een relatie aan met iedere ruimte waarin we ons bevinden. Het is de taak van de interieurarchitect om de aspecten van de ruimtelijke ervaring en de omgeving te bespelen.

De sociale dimensie Ruimtes waarin je leeft en werkt deel je met andere mensen. De manier waarop je met elkaar functioneert, wordt beïnvloed door de vormgeving van deze ruimte.

De reflectieve dimensie Veel ruimtes worden door grote groepen gebruikt of bezocht. De interieurarchitect heeft een maatschappelijke verantwoordelijkheid die verder gaat dan de oplossing voor de vraag van de opdrachtgever.

In de ontwerpprojecten van de studio’s komt voornamelijk de lichamelijke dimensie aan bod. Aan de hand van twee thema’s, stromen en verblijven, die wisselend worden ingezet, worden de onderwerpen van de ateliers bepaald. In het thema stromen passen bijvoorbeeld openbare ruimtes, waar veel mensen komen en weer weggaan. Denk aan de vertrekhal van Schiphol of grote overdekte winkelcentra.

Verblijven gaat over plekken en ruimtes waar mensen meer tijd door brengen, zoals verpleeghuizen, woonhuizen, kantoren of kinderdagverblijven. Het doen van onderzoek is ook in de ontwerpprojecten een belangrijk onderdeel: onderzoekend ontwerpen en ontwerpend onderzoeken.

Docenten in de ontwerpstudio zijn (interieur-)architecten die in de praktijk werken aan (inter-)nationale opgaves.

Bij de ontwerpprojecten leren studenten op die manier verschillende ontwerpbenaderingen kennen.

Ingrid van Zanten coordinator InterieurArchitectuur E i.vanzanten@artez.nl

Ynte Alkema Ynte Alkema

ATELIER Alkema Middenweg 131 1098 AK Amsterdam 06-27093930 atelier@yntealkema.nl

Bij het eerste ontwerpatelier gaat de opgave over ruimte in de publieke sector, waar sprake is van bewegingsstromen waarbij de gebruiker maar kort in de ruimte verblijft. Thema is ‘kort verblijf in een publieke ruimte’..

Naar aanleiding van het thema ‘kort verblijf’ is als locatie het nieuwe Kenniscluster gekozen dat op dit moment in de binnenstad van Arnhem gebouwd wordt. Dit gebouw is ontworpen door Neutelings Riedijk Architecten. In dit gebouw zullen straks de Bibliotheek, het Kunstbedrijf, een Café-Restaurant en het nieuwe Erfgoedcentrum gehuisvest worden. Het gebouw wordt in mei 2013 opgeleverd en daarna worden ingericht. Uiteindelijk zal het gebouw November 2013 geheel gereed zijn en in gebruik worden genomen.

Belangrijk onderdeel van het ontwerp van de architecten is een ‘loopstraat’, bestaande uit een aantal in elkaars verlengde liggende trappen die vanaf het begane grond niveau tot en met de 5e verdieping de ruimtes van alle participanten ontsluiten. De binnenstraat wordt door de architecten gezien als een voortzetting van de openbare ruimte en is vrij toegankelijk. Langs de binnenstraat loopt een tweede gevel die bestaat uit een groot aantal eikenhouten kaders / vitrines die gevuld kunnen worden

met materiaal waarmee de gebruikers zichzelf kunnen presenteren.

Deze binnenstraat is het onderwerp van de opgave. ‘Kort verblijf’ in al zijn verschillende verschijningsvormen zal straks op de loopstraat een belangrijk fenomeen zijn. Zo kwamen in de opgave de actualiteit van het nieuwe gebouw en het thema van het eerste ontwerpatelier mooi samen.

4

De opdracht luidde: Ontwerp een ruimtelijk object / Ontwikkel een ruimtelijke ingreep waarmee het kort verblijf in de loopstraat wordt gefaciliteerd, wordt versterkt of wordt gearticuleerd.

De eerste vragen die gesteld waren zijn: wat is kort verblijf en hoe lang kan kort verblijf duren voordat het overgaat in lang verblijf? Het beantwoorden van deze vragen leidde tot zeer uiteenlopende definities en kwalificaties. De paraplu die opgestoken wordt tegen de regen vormt een kort verblijf, maar hoe lang het verblijf duurt weet je niet omdat je niet weet hoe lang het regent.

Voor een ander is kort verblijf het reizen van A naar B, waarbij het wachten en verblijven in openbare ruimtes vooral een negatieve klank heeft. Weer een ander brengt kort verblijf in verband met een ruimte waar een ontwikkeling plaats vindt: als de ontwikkeling wordt verstoord gaat het kort verblijf in lang verblijf over.

Conclusie was dat er niet een eenduidige definitie van kort verblijf te geven valt, en dat de definitie erg afhankelijk is van degeen die de definitie opstelt.

Zo zijn de verschillende invullingen voor de opdracht uiteindelijk ook zeer divers geworden. In sommige gevallen valt daarbij op dat de gegeven ruimte met de kaderwand slechts een kleine rol speelt en dat de ingreep niet direct verbonden is met de gegeven plek. In andere gevallen is juist veel meer gereageerd op de gegeven ruimte en betekent de ingreep een verrijking of geeft deze een extra betekenis aan de plek.

Sommige studenten benaderden de opgave meer cerebraal of conceptmatig, andere kozen voor een meer praktische richting.

Annet buigt een negatieve associatie met het fenomeen openbare ruimte om tot een zeer praktische invulling van de opdracht, bestaande uit een serie meubels waarin uiterst nuttige functies worden ondergebracht om het kort verblijf te verenigen met het nuttige.

Frederique benadert de opgave vanuit een conceptmatige aanpak en legt een gelaagde verbinding met het verhaal dat in het kenniscluster wordt verteld, en laat achtergelaten en door het gebouw zwervende boodschappen getuigenissen zijn van het kort verblijf van de bezoekers.

Jorien geeft een zeer realistisch en praktisch antwoord: haar ingreep lijkt zeer eenvoudig maar de grote lampionnen die zij introduceert zijn flexibel, ogenschijnlijk eenvoudig inzetbaar, multifunctioneel, en ruimtelijk interessant, zowel als ze in gebruik zijn voor kort verblijf als wanneer ze niet gebruikt worden. Bijkomend voordeel: er is geen ‘storage’ probleem!

Rike laat in een enthousiast beeldverhaal haar voor kinderen ontwikkelde parasieten onmerkbaar en onnavolgbaar overgaan van kort verblijf in lang verblijf – zoals kinderen nu eenmaal in hun spel meegesleept kunnen worden en de tijd vergeten.

Yvonne dwingt ons door middel van ‘kijkmachines’ in bepaalde houdingen die we niet lang kunnen volhouden en die vervolgens tijdelijke afdrukken achterlaten op het meubel dat ons in die houding dwong: tijdelijke sporen van ons kort verblijf.

Sahar tenslotte verleidt ons met intrigerende tekeningen en al even intrigerende objecten om ons kort verblijf niet alleen te beperken tot het gebouw, maar om naar buiten te gaan, de stad in en tenslotte zelfs het land in, waar we, gewapend met de objecten uit het kenniscluster, het avontuur van het kort verblijf tegemoet gaan.....

5

Loopstraat boordevol functionaliteit met ‘Usables’ Annet Braakman

Het kenniscluster in Arnhem heeft een grote loopstraat die door de architect ontworpen is als ontmoetingsplek. Voor deze loopstraat mochten wij een ontwerp maken dat te maken heeft met kort verblijf.

Als uitgangspunt voor deze opdracht heb ik een persoonlijke ergernis gekozen.

Ik erger mij aan de nutteloosheid van openbare ruimtes.

Niet door de ruimtes op zich (niet dat ze er zo vrolijk uitzien), maar door de fase waar je je in bevind bij het betreden van een dergelijke ruimte. Je bevindt je dan namelijk in een fase waarbij je reist van plek A naar plek B. Enkele voorbeelden zijn: het station, een bushokje, en niet te vergeten de straat.

paspoort en rijbewijs, en er is ook een pasfotohokje voor het maken van pasfoto’s.

Concept: Ik ontwerp functionele elementen in de loopstraat.

Deze zorgen ervoor dat deze ruimte effectief is, en niet alleen een tussenfase blijft om van A naar B te komen.

Deze elementen bestaan uit verschillende functies zoals een routeprinter, smartphone-oplaadpunt, drankenautomaat of klok. De elementen hebben de naam Usables, aangezien ze echt gebruikt mogen worden.

Door deze functies te bundelen in een familie van meubeltjes met duidelijke belettering is het een overzichtelijk geheel geworden. De elementen hebben allemaal 1 herkenbare rode wand, hierop staan datum, tijd en temperatuur, en ook welke functies het element in zich draagt. Daarnaast verschillen de elementen qua hoogte, breedte en grote van elkaar. De elementen zijn op een functionele manier ontworpen.

Kortom vorm volgt functie.

De elementen hebben allemaal een duidelijke signing, als een element in gebruik is zal er bovenop het element de tekst ‘in gebruik’ oplichten. Zo hoef je dus niet helemaal de trap op om te zien of het element in gebruik is of niet.

Het is allemaal ontworpen om een zo effectief mogelijke tijd binnen het kenniscluster te beleven. Het lijkt mij een verademing, al die functionaliteit binnen handbereik.

Met mijn eigen ergernis als uitgangspunt ben ik gaan kijken naar wat ik met de loopstraat zou willen doen. Ik heb er uiteindelijk voor gekozen om de loopstraat extra functionaliteit te geven. Door verschillende functies in de straat te integreren, is de loopstraat niet meer alleen een tussenfase om van A naar B te komen, maar heeft het ook een eigen functie die mensen trekt om de straat te betreden.

Ik heb ervoor gekozen om verschillende handige functies te bundelen in elementen die verspreid over de loopstraat staan. Op deze manier kunnen bezoekers van het gebouw alles uit deze tussenfase halen. Er kan bijvoorbeeld gepind worden, er is een gemeenteloket voor het aanvragen van

6

afbeelding

afbeelding

Gemeenteloket en pasfotohokje

Alle Usables op een rij

7

The issue of a short stay

“Fleur”

Fréderique Hanlo

TOELICHTING Een straat staat voor doorstroming, de infrastructuur moet zo bedacht worden dat het continu blijft doorstromen en dat er geen congestie plaats vindt in een straat. Deze opstoppingen mogen ook niet plaats vinden bij de activiteit voor een kortverblijf, een opstopping kan een kortverblijf namelijk overlaten gaan in een lang verblijf.

Ontwikkeling van tijdelijkheid.

Het object dat wordt geplaatst in de loopstraat moet ruimte bieden aan de fasering in het gebouw, de stad Arnhem en vanwege het publieke karakter ook aan de ontwikkeling van de gebruikers.

tot oud ervaren. Een loopstraat hoe kaal of rijk die ook ontworpen is ondervindt invloeden van de natuur en heeft invloed op de gebruikers van de straat. Denk hierbij aan herfstachtige straat vol met blaadjes, mos en worstelende parapluutjes of een zomerse straat waar alle materialen broeierig de dag proberen door te komen door elkaars vocht te onttrekken. Het toevoegen van een herkenbare ontwikkeling kan ondersteunend zijn voor de ontwikkeling van je eigen boodschap.

PRIVÉ & PERSOONLIJK Een vertrouwde omgeving bevat elementen waar je je als mens mee kan identificeren. Op straat is dat lastiger, en draag je je identiteit uit door bijvoorbeeld je manier van bewegen of kleden. Niet iedereen is bezig met het uitdragen van zijn of haar identiteit maar onbewust ben je bezig met identificeren. Je identiteit is voor een gedeelte privé, een onderdeel dat voor mij bij een tijdelijk verblijf ook terugkeert.

Op de loopstraat gebeurt veel, veel informatie die tot prikkels in je lichaam leiden. Deze prikkels worden verwerkt. Je lichaam vertaalt deze prikkels naar je eigen identiteit. De ontbrekende fase is dan nog het uitdragen van die identiteit of boodschap. Op deze manier krijgen gedachten de kans om te groeien en wordt het contact maken met vreemde mogelijk. Dit is een persoonlijke keuze of behoefte en hoeft dus niet op iedere bezoeker van toepassing te zijn.

Mijn beleving van een tijdelijk verblijf is onder te verdelen in de drie fasen die daarmee ook refereren naar de fasering van het gebouw. Je groeit bij het gebouw vanuit de historie (de kelder), naar het heden en de toekomst toe (het dakterras). Daarbij is het wel belangrijk om op te merken dat de loopstraat zich vanuit het Bartokplein doorzet in het heden, actualiteit. Dit houd in dat de bezoekers direct geconfronteerd worden met de actualiteit van Arnhem en hun route kunnen voortzetten naar de heden, toekomst, of kunnen afdalen naar de historie.

GROEN De natuur verandert zichtbaar om ons heen, het ontwikkelt zich dagelijks. Soms uit zich dat in seizoensgebonden ontwikkelingen, het zijn ontwikkelingen die we van jong

*presentatie borden, proces toelichting

8

EPT

RSOONLIJK

Ontwikkelen

Verwerken

Verspreiden

elen

en, uitdragen

ken

n

iden

response

LOOPSTRAAT

ROEI

ontstaan

ervliegen

Zaaien

Voeden

* schematische doorsnede Kenniscluster, verloop ontwikkelingen object over de loopstraat

Bloeien

“posten, plakken en plukken”

*collage vertaling privé ruimte

*collage vertaling groen ontwikkeling

9

EEN TIJDELIJKE MARKERING Jorien van Glabbeek

Wat versta ik onder een kort verblijf?

Een kort verblijf is een plek, zo vormgegeven dat men er niet lang wil of kan verblijven. Met simpele, eenvoudige onderdelen is een plek gevormd. Zo wordt men gedwongen om er maar kort te blijven, door het missen van comfort.

Men heeft weinig binding met de plek.

Voor deze opdracht heb ik tijdelijke plekken in de loopstraat van het Kenniscluster gecreëerd, waar kunstenaars, schrijvers, ontwerpers, dichters, muzikanten en toneelspelers uit Arnhem hun werk kunnen presenteren.

Ik wil Arnhem laten zien, horen en lezen.

kort verblijf : tijdelijk / voorlopig flexibel tussenstop beknopt, men is op zichzelf interieur simpele aanduiding

Het uiteindelijke ontwerp bestaat uit flexibele, halve kokers, die aan het plafond bevestigd zijn en gemakkelijk naar boven of beneden te halen zijn. Zo kan men als er een presentatieplek nodig is de kokers naar eigen wens en hoogte ophangen en zelf zijn ruimte creëren. Door middel van één handeling ontstaat er een plek, die zo ook weer verdwijnt.

Zoals licht tijdelijke plekken creëert, wil ik dat ook in de loopstraat laten ontstaan; Als het licht aan is, ontstaat er een plek en gebeurt er iets. Mocht het licht weer uit gaan, is het weer verdwenen..

Door middel van simpele markeringen het doen ontstaan van een plek, die gemakkelijk weg te halen is.

té kort verblijf : doorgang, dienende ruimte geen plek overgang ontstaan tussen twee verblijven

lang verblijf : eigen plek gesloten verbonden, vertoeven privé constant

De kokers zijn gemaakt in drie materialen: buigtriplex, stof en ronde jaloezieën. Ieder materiaal past bij iedere groep kunstenaars die er optreedt, waarbij er is gedacht aan de akoestiek, het ophangen van presentatiewerk en transparantie.

doorsnede loopstraat Kenniscluster

10

2200

1800

1500

theaterstof

houten jaloezieĂŤn

aluminium rails

staaldraad

buigtriplex 8 mm

ijzeren ring

aluminium rails, bevestigt aan ogen

katrol oogjes

theaterstof (velours)

staaldraad 5 mm

buigtriplex 8 mm

3200

trekkoord spandraden in de stof

aluminium rails, bevestigt aan ogen houten jaloezieĂŤn

aluminium onderlat

11

CONNECT KID Rike van de Grift

Een tijdelijk verblijf zag ik na een lange brainstorm als iets dat je vanuit een behoefte zelf creëert maar ook zelf weer kan beeïndigen. Als voorbeeld hierbij zag ik het moment waarop iemand een paraplu opsteekt om daar zo tijdelijk onder te verblijven en dit verblijf ook zelf weer kan beeïndigen.

die hergebruikt kunnen worden. Het zijn de materialen stof, hout, plastic, papier en fietsbanden geworden.

Het is de bedoeling dat het Kenniscluster en de bezoekers zelf deze materialen aanleveren.

Deze stoppen ze in de basisvoorziening, in mijn verhaal de parasiet, die al gemaakt is. Enkel de lappen stof en de latjes zullen voor het project voorbehandeld moeten worden.

De doelgroep voor het Kenniscluster in Arnhem waren voor mij de kinderen die daar komen met hun ouder/begeleider of met de klas. Het Kenniscluster is een groot gebouw met een lange loopstraat die verschillende ruimtes verbindt.

Met onder andere een museum en een grote bibliotheek.

Veel kinderen zijn doeners en zoeken in een groot gebouw toch hun eigen plekje en willen dingen ontdekken. Een tentoonstelling bekijken of verdwalen in de bibliotheek is niet voor elk kind weggelegd. Speciaal voor deze doeners wilde ik iets voorzien. Kinderen bekijken ruimtes vanuit een ander standpunt vanwege hun andere fysieke afmeting. Maar ze hebben geestelijk tegelijkertijd een oneindige fantasie.

Kinderen kunnen uit deze parasiet de materialen halen en hun eigen plekje/module creëren. Ze kunnen hier op zitten, staan, liggen of met de materialen hun fantasie laten gaan.

Wanneer ze hun creaties aan de parasiet vastmaken groeit deze door het gebouw en kan zelfs van de trap af gaan.

Maar ook het tegenovergestelde kan gebeuren. Ze gebruiken de materialen van de parasiet, nemen de spullen mee naar huis, waardoor deze krimpt. Uiteindelijk stopt het project op het moment dat deze is ‘doodgebloed’ of wanneer het Kenniscluster besluit het project te verwijderen..

Voor het ontwerp wilde ik werken met materialen die dicht bij de leefwereld van een kind staan en

12

afbeelding

afbeelding

13

Bewust worden van je afdruk Yvonne Schulte

Het onderwerp voor ontwerpstudio S1 was ‘kort verblijf’.

De opdracht was om voor de loopstraat in het Kenniscluster in Arnhem ‘iets’ te ontwerpen wat te maken heeft met kort verblijf. In het Kenniscluster in Arnhem komen de bibliotheek, het archief van de gemeente en kunst en cultuur. De loopstraat wordt gezien als het belangrijkste element van het gebouw en is een verlenging van buiten. Het ontwerp moest iets zijn waarin of waarmee tijdelijke exposities kunnen worden gemaakt.

Mijn ontwerp is uiteindelijk drie elementen geworden waarmee iemand in een bepaalde houding wordt gedwongen om iets te kunnen zien door een kijkvenster.

De delen waar men contact mee heeft tijdens deze houding zijn voorzien van traagschuim waardoor de afdruk die ze achterlaten zichtbaar wordt.

De drie houdingen zijn: staan (iets bekijken), zitten (op een bankje) en liggen (in het gras). Dit zijn de meest voorkomende houdingen die op straat te zien zijn.

Doordat verschillende mensen de elementen zullen gebruiken, moet het ook flexibel zijn. Zo zijn er plateaus in verwerkt die door middel van een hendel omhoog en omlaag kunnen worden gedaan. De kijkvensters staan vast om het zicht niet te veranderen. Daarentegen zijn de kijkvensters zelf wel naar voren en achteren te schuiven om per persoon goed door de vensters te kunnen kijken.

‘Kort verblijf voor mij is een plek waar je een handeling doet die niet langer duurt dan verwacht’ Met mijn definitie van kort verblijf moest ik al gauw denken aan de houdingen die op straat worden aangenomen. Even je veters strikken betekent een kort verblijf op twee tegels of op de hoek van een gebouw waar je tegenaan leunt. Deze houdingen worden vaak onbewust aangenomen en laten een onzichtbare afdruk achter op de tegels of het gebouw. Hier wil ik mensen van bewust maken door de afdruk die ze achter laten wél zichtbaar te maken.

Al met al heb ik elementen gecreëerd waarbij mensen bewust worden van houdingen die ze aannemen door middel van de afdrukken die ze achterlaten en waarbij ze gedwongen worden om naar iets te kijken zonder afgeleid te worden.

Om iemand een achteloze houding aan te laten nemen, is het van belang dat men min of meer in deze houding word gedwongen, bijvoorbeeld om iets te bekijken. Hier moest ik denken aan de verrekijkers op uitkijktorens.

14

15

Een familie van objecten Sahar Jaber Voor onze eerste ateliervak, kregen wij de opdracht om een ontwerp te maken, voor in de loopstraat van het Kenniscluster in Arnhem. Dit ontwerp moest gerelateerd zijn aan het thema ‘kort verblijf’. Wat is eigenlijk kort verblijf? Hoe lang is kort, zonder dat het overgaat in lang verblijf.

Ik ben van mening dat we alleen over kort verblijf kunnen spreken, als de mens er aan te pas komt. Dus wanneer het object of de plek in gebruik wordt genomen door de mens.

Hierdoor kunnen we tijd eraan koppelen, en spreken over een tijdsduur.

Voor in de loopstraat van het Kenniscluster in Arnhem, wilde ik een ‘familie’ van objecten ontwerpen. Zij behoren tot het Kenniscluster, maar zijn in staat om overal te kunnen zwerven. Zodanig zwerven, dat ze uiteindelijk in heel Nederland terecht komen. Ze kunnen tijdelijk worden ingenomen of verlaten worden. Daarbij wilde ik wel ‘littekens’ achter laten in het Kenniscluster, zodat het zichtbaar wordt dat er iets heeft plaats gevonden. Zo heb ik kluizen ontworpen in vorm van zakken, waarbij je de zak af kan ritsen, en de rits hetgeen is wat achterblijft in het Kenniscluster. Of de stoelen die op de trappen staan, waarvan een gedeelte van de stoelpoten achterblijft. Op deze manier ontstonden er aantal functionele objecten, die samen een familie vormen en één ding gemeen hebben.

Namelijk, het zwerven, wat leidt tot kort verblijf.

Mijn gedachte gaat uit naar een beeld in Parijs, wat ik destijds heb gezien en op foto heb vastgelegd. Iedereen die Parijs wel eens heeft bezocht, moet ze hebben gezien, en wellicht eens opgezeten.

Namelijk, ‘de stoeltjes van Parijs’. Ze zwerven door heel de stad, in verschillende maten, kleuren en vormen.

Zij verplaatsen zich naar gelang de tijd, en misschien eindigen ze wel in een woonkamer van een huis in Parijs.

Je neemt het mee, je verplaatst het, je zit erop, je bent het bezit van het object geworden.

Voor mij is dit een vorm van kort verblijf. Hierin zijn er wel twee dingen belangrijk, wanneer kunnen we spreken over kort verblijf. Spreken we over kort verblijf in hun verlatenheid? Of wanneer de mens er aan te pas komt. achteraanzicht

bovenaanzicht

erin

erin klikken

zijaanzicht

gat blijft achter in het KC

bovenaanzicht

draadeind verbinding

zijaanzicht

zijaanzicht

16

kijkgaten ontstaan door de happen die er uitzijn gehaald.

een boek er tussen leggen

Europa

zwolle

arnhem

t

steken

transparantie, kijkgaten

45

100

trap - om de kunst aan de wand te bekijken formaat van de brede traptrede

zijaanzicht

bovenaanzicht

17

STUDIO-CAHIER verschijnt onregelmatig

Colofon/ Dit Cahier wordt uitgegeven door: ArtEZ Academie van Bouwkunst www.artez.nl/architectuur Gastdocent/ Ynte Alkema www.yntealkema/nl

Studenten/ - Annet Braakman - FrĂŠderique Hanlo - Jorien van Glabbeek - Rike van de Grift - Yvonne Schulte - Sahar Jaber

Redactie/ Jaber en vanGlabbeek Eindredactie/ Ingrid van Zanten

ArtEZ Press 2012