ΕΛΠ 21 ΓΡΑΜΜΑΤΑ Ι: ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΚΑΙ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΦΙΛΟΛΟΓΙΑ ΤΟΜΟΣ Γ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Πότε προσδιορίζονται οι απαρχές της βυζαντινής λογοτεχνίας και με ποιον τρόπο αυτή διαμορφώνεται; Οι απαρχές της λογοτεχνίας που καλλιεργήθηκε στο πλαίσιο της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας προσδιορίζονται κατά την περίοδο που συναντιέται η αρχαιοελληνική παράδοση με τον νέο χριστιανικό κόσμο. Με τη συνάντηση αυτή η βυζαντινή γραμματεία εγκολπώνεται τα ουσιώδη χαρακτηριστικά του κλασικού πνεύματος. Σε αυτό το πλαίσιο κυριαρχούν δύο τάσεις: ❖ Η πρώτη τάση εκφράζεται μέσα από την εξάρτηση των χριστιανών συγγραφέων από την αρχαιοελληνική παράδοση και τις διάφορες επιβιώσεις της. Το φαινόμενο αυτό σε διάφορες περιπτώσεις αναπτύσσεται με έναν δημιουργικό τρόπο. ❖ Η δεύτερη τάση αναφέρεται στην προσήλωση της βυζαντινής λογοτεχνίας στο πνεύμα του χριστιανισμού. Η βυζαντινή λογοτεχνία διαμορφώνεται επίσης στο πλαίσιο του γλωσσικού δυαδισμού που αναπτύχθηκε στο Βυζάντιο. Το πρόβλημα αυτό δημιουργήθηκε εξαιτίας της επιλογής του αρχαϊσμού που προτιμούσαν οι Βυζαντινοί συγγραφείς και προοδευτικά θα φέρει σε αντίθεση την προφορική λαλιά με τον γραπτό λόγο. Με τον τρόπο αυτό συντηρήθηκε μια διγλωσσία στον βυζαντινό κόσμο, συγκρατώντας σε μεγάλο βαθμό τη βυζαντινή σκέψη στο συντηρητικό πλαίσιο του αττικισμού. Μέσω αυτών των εξελίξεων συναντάται η ειδωλολατρική αρχαιότητα με τον χριστιανισμό. Το κοσμολογικό πρόβλημα των Ελλήνων (η λύτρωση του ανθρώπου από τον θάνατο) θα αναμειχθεί με το χριστολογικό ζήτημα (η θέση ότι ο Χριστός είναι η αρχή των πάντων). Αυτές οι μείξεις και αντιπαραθέσεις έχουν τελικά ως αποτέλεσμα την ενίσχυση των χριστιανικών στοιχείων στη βυζαντινή λογοτεχνία, αλλά και την ανάδειξη σημαντικών πνευματικών κέντρων, όπως ήταν η Αλεξάνδρεια, η Αντιόχεια, η Καισάρεια και η Κωνσταντινούπολη. Ήδη από τον 4ο αιώνα η χριστιανική γραμματεία μπορεί να προβάλλει ένα αξιόλογο λογοτεχνικό έργο, που έχει ως κύριους εκπροσώπους του σημαντικούς εκκλησιαστικούς άνδρες. Τελικά θεωρήθηκε ότι η συγγραφική παραγωγή της αρχαιότητας αποτελεί προπαίδεια για τη μελέτη των χριστιανικών κειμένων, σε μία προσπάθεια σύνδεσης του χριστιανισμού με το κλασικό πνεύμα.
[1]