Εκπαιδευτική Οικογένεια Ι arnos.gr Η κριτική της θρησκείας από Ξενοφάνη και Σοφιστές1 Ο Ξενοφάνης ασκεί κριτική στην παραδοσιακή εικόνα για το θείο, για το δωδεκάθεο δηλαδή, για τρεις λόγους. Πρώτον για γνωσιολογικούς λόγους: Η ανθρώπινη γνώση είναι περιορισμένη, φτάνει δηλαδή μέχρι σε ένα σημείο. Οτιδήποτε θεωρούμε ως γνώση είναι απλά μια γνώμη (άλλο γνωρίζω ότι θα βρέξει αύριο και άλλο νομίζω ότι θα βρέξει αύριο). Ακόμα και αν πλησιάσουμε την αντικειμενική αλήθεια, τη γνώση δηλαδή, δεν μπορούμε να είμαστε βέβαιοι ότι την κατακτήσαμε. Δεύτερον ο Ξενοφάνης ασκεί κριτική στην παραδοσιακή εικόνα για το θείο για ανθρωπολογικούς λόγους, ηθικούς και εθνολογικούς. Ως προς τους ηθικούς λόγους τονίζει ότι οι θεοί δεν μπορούν να είναι ανήθικοι, να κλέβουν ή να απατούν δηλαδή, και ως προς τους εθνολογικούς λόγους τονίζει ότι οι θεοί δεν ότι οι διάφορες φυλές αποδίδουν στους θεούς τα δικά τους χαρακτηριστικά, πράγμα που σημαίνει ότι υπάρχει μία τάση να φανταζόμαστε το θεό όπως εμείς είμαστε, οπότε οι θεοί δεν μπορούν να είναι ανθρωπόμορφοι. Το ότι ένα άλογο θα φανταζόταν το θεό ως άλογο δε σημαίνει με άλλα λόγια ότι ο θεός είναι όντως ένα άλογο. Ο Ξενοφάνης αντιπρότεινε μάλιστα μια διαφορετική εικόνα για το θείο, για την οποία βέβαια υποστήριζε πως αποτελεί επίσης γνώμη και όχι γνώση. Θεωρούσε πως υπάρχει μόνο ένας θεός, μη ανθρωπόμορφος, που κινεί τα πάντα με το νου ενώ ο ίδιος δεν κινείται καθόλου. Ενδεχομένως να έχει και σωματική υπόσταση αλλά κινεί τα πάντα μόνο πνευματικά. Φαίνεται να διαποτίζει τα πάντα με την ενέργειά του, κατά αδιευκρίνιστο τρόπο (όπως ο χριστιανικός Θεός π.χ) δίνοντας ζωή και κίνηση. Αντίστοιχα, ο σοφιστής Κριτίας θεωρεί πως οι θεοί δεν υπάρχουν όπως τους φαντάζονταν και πως αποτελούν ένα τέχνασμα ώστε να κυβερνάται ο λαός πιο αποτελεσματικά, μέσω του φόβου. Στο ίδιο πλαίσιο ο Πρόδικος φαίνεται να αμφισβητεί αν θεοί είναι αυτοί που ονομάζονται ως θεοί. Μέχρι στιγμής δηλαδή, τόσο οι σοφιστές όσο και ο Ξενοφάνης αμφισβητούν ότι η πραγματικότητα είναι έτσι όπως οι αρχαίοι πίστευαν ότι είναι. Στην περίπτωση του σοφιστή Πρωταγόρα η κριτική της θρησκεία συνάδει ιδιαίτερα με την κριτική του Ξενοφάνη. Ο Πρωταγόρας δηλαδή θεωρεί όπως και ο Ξενοφάνης πως η ανθρώπινη γνώση είναι πάρα πολύ 1 Α, σελ. 52- 54 και 95- 96
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr