Εκπαιδευτική Οικογένεια Ι arnos.gr Η έννοια του λόγου στον Ηράκλειτο και στους Στωικούς Για τον Ηράκλειτο1 ο λόγος έχει δύο έννοιες: Αποτελεί ομιλία η αλλιώς προφορική έκφραση αλλά και μια ρυθμιστική αρχή που διέπει τα πάντα. Ως προς τη δεύτερη έννοια, με τη λέξη «λόγος» ο Ηράκλειτος εννοεί τη λογική. Υπάρχει δηλαδή κάποιος λόγος που τα φύλλα πέφτουν για παράδειγμα και κάποιος λόγος που οι εποχές αλλάζουν. Με αυτή την έννοια ο λόγος ρυθμίζει και κατευθύνει τα πάντα και υπάρχει αιώνια. Στο πλαίσιο αυτό, ο λόγος συνδέει με σχέσεις αναλογίας όλα τα όντα. Με άλλα λόγια όλα τα όντα, όλα τα πράγματα που υπάρχουν στον κόσμο, συμπεριλαμβανομένων των φυσικών όντων, του ανθρώπου και της κοινωνικής συμβίωσης, διέπονται ή αλλιώς διαποτίζονται από λόγο και στη βάση αυτή παρουσιάζουν αναλογία ή αλλιώς ομοιότητα. Για αυτό και ο λόγος θεωρείται στον Ηράκλειτο ενοποιητικό στοιχείο των πραγμάτων, χαρακτηριστικό δηλαδή που υπάρχει σε όλα τα πράγματα και ως εκ τούτου τα «ενώνει». Έτσι μπορεί να εξηγηθεί και η Ηρακλείτεια φράση, ότι «όλα είναι ένα». Ωστόσο ο λόγος αυτός είναι στους πολλούς απρόσιτους. Δεν μπορούν να κατανοήσουν πως αυτός ρυθμίζει και κατευθύνει τα πάντα και κυρίως δεν μπορούν να καταλάβουν πως εξαιτίας του λόγου όλα «ενώνονται». Αυτό οφείλεται στο ότι οι πολλοί προσεγγίζουν τα πράγματα επιφανειακά και αδυνατούν να διακρίνουν την ουσιαστική και βαθιά γνώση από την πολυμάθεια (το να ξέρεις πολλά αλλά χωρίς ουσία). Έτσι δρουν και συμπεριφέρονται σα να έχουν δική τους φρόνηση, δικό τους λόγο, τη στιγμή που ο λόγος είναι ένας κοινός ανάμεσα στα πράγματα (ζουν δηλαδή αντίθετα με το λόγο αυτό). Για αυτό και ο ίδιος πίστευε ότι η σοφία έγκειται στην ομολογία, στην παραδοχή ότι ο λόγος είναι κοινό στοιχείο μεταξύ των πραγμάτων και κατά επέκταση στην παραδοχή της ενότητας των πάντων. Έτσι ο ίδιος αναλαμβάνει μέσα από το έργο του να αποκαλύψει το έργο του λόγου. Ακριβώς ωστόσο επειδή η έννοια του λόγου δεν είναι ευνόητη, το έργο του μοιάζει στους ανθρώπους, όπως ο ίδιος υποστηρίζει, ασαφές. 1 Α, σελ. 55- 56.
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr