Montessori Magazine 44 - 1 thema perspectief

montessori MAGAZINE

Jaargang 44 nummer 1 november 2020

Perspectief Montessoriaan blijven in een veranderend onderwijsveld ‘Wegdrijven van de visie en er weer naar terugverlangen’ Kansen en risico’s van visie bij modernisering

‘Besef van perspectief is de capaciteit een afstand te creëren om overzicht te houden.’

Inhoud

2

Perspectief Floor Vermeulen

10

Comeniusmuseum brengt reformscholen bijeen

3

Column: Elk kind heeft maar één persoon nodig voor perspectief

11

‘Wegdrijven van de visie en er weer naar terugverlangen’ Jaap de Brouwer

Nel de Groot 14 4

Erfgoed als vloer, visie als blikveld

Kansen en risico’s van visie bij modernisering

20

22

Paul Op Heij

Paul Op Heij

Levenslang montessoriaan

Column: Ken je mij, wie ken je dan?

‘Kosmische educatie als slagader van montessorionderwijs’

25 Boekenrecensie: ‘Kennis laat zich niet zomaar overdragen’

Rogier Dijk 8

Maarten Stuifbergen Manja Haze Annemieke Eshuis Gabriël Enkelaar

Paul Op Heij 17

6

De kwestie: Kiezen wij in ons dagelijks werk voldoende het perspectief van het kind?

Montessoriaan blijven in een veranderend onderwijsveld Joëlle Meijer

Paul Op Heij 18

Montessorileraar ontneemt geen kansen Jaap de Brouwer

28

Boekrecensie: Perspectieven op montessori Patrick Sins

Hoera ! we zetten met liefde haar werk voort Jonge kind Basis & Vakbekwaam Cursus Leidinggevenden Coaching & begeleiding op maat Inspiratie studiedagen

www.montessoriopleiding.com

‘Perspectief is de kunst van het doorzicht: vooruitzicht naar wat zich openbaart aan de horizon, wellicht nog niet concreet zichtbaar, maar wel al een hoopvolle verwachting van wat mogelijk gaat komen.’

1

Van de redactie Paul Op Heij Hoofdredacteur Montessori Magazine Zwart en wit zijn allang niet alleen kleuren meer, jong en oud niet slechts leeftijden, man en vrouw of variaties daarop niet alleen seksen. Het zijn allemaal ook perspectieven hoe de wereld in te kijken en in het leven te staan.1 Besef van perspectief is van wezenlijk belang in een multiculturele samenleving die ook nog eens snel verandert door technische ontwikkelingen en veranderende machtsverhoudingen. In een veranderende wereld bovendien, waarin volop gemigreerd en geëmancipeerd wordt.

Degene die makkelijk van perspectief wisselt, denk ook aan relativeringsvermogen en humor, zal soepeler mee kunnen bewegen in zo’n wereld. Ook het montessorionderwijs zal mee moeten bewegen. Temeer omdat ook het onderwijsveld snel verandert, bijvoorbeeld omdat om concurrentie redenen categorale en concept-scholen als paddenstoelen uit de grond schieten en het evidence based van wetenschappers luider klinkt dan ooit. Wat moet de rol van belangenvereniging NMV zijn? Wat gebeurt er als zo’n vereniging

1 Lees in deze ook Sinan Çankaya, Mijn ontelbare identiteiten, De Bezige Bij, 2020. Frappant zijn de overeenkomsten met een boerenafkomst in de jaren 60 - zelfs Çankaya geeft nog af op die boeren rond zijn geboorteplaats Nijmegen. Toen ik merkte dat mijn vriendinnetjes juist trots werden op mijn boerenafkomst, realiseerde ik me dat de samenleving aan het veranderen was.

Wonderlijk dat dat tv-programma nog nodig was. Vergeet voor oefenen met perspectiefwisselingen zeker ook niet Maxim Februari, De maakbare man.

Notities over transseksualiteit, Prometeus, 2019.

Montessori Magazine

zich alleen blind staart op korte termijn belangen van leden - zoals bijvoorbeeld vakbond FNV doet? Je hebt allicht meer toekomstperspectief als je een bredere maatschappelijke verantwoordelijkheid draagt, zoals ook scheidend hoofdredacteur Bob Molier voorstaat.

In dit nummer kiest Joëlle Meijer een vergelijkend perspectief: ze vergelijkt montessori in Nederland met montessori in Zwitserland. Jaap de Brouwer onderzocht de verhouding montessoritheorie en praktijk, door de jaren heen, door oudgedienden aan het woord te laten. En in hoeverre is werken vanuit een onderwijsconcept of visie een voor- of nadeel bij onderwijsvernieuwing en digitalisering? Schoolmeester André Gilara ziet onderwijs meer in samenhang en in ruimer perspectief. Filosoof Jan Bransen schept ruimte voor een heel andere omgang met onderwijs en kennis.

Als je bewust met perspectief om wilt gaan, schept dat ook verplichtingen in het taalgebruik, want ook je taal zal flexibeler moeten worden voor impliciete en expliciete wisselingen.

Bijvoorbeeld door via veranderende werkwoordstijden mee te bewegen. Probeer de inhoud van dit nummer daarom maar als een vorm van oefenen te zien.

nummer 1 | jaargang 44

Column

P

Perspectief Floor Vermeulen

e

Column

Elk kind heeft maar één persoon nodig voor perspectief

Nel de Groot

Wie kent nog de uitzending van Pauw en Witteman met Ali B die vertelt over de één dag invallende juf Mirjam die Ali’s perspectief in één dag, met slechts één les voor het leven veranderde.1 Of In een periode dat we de gevolgen van een nieuw virus moeten bestrijden, is het

de treitervlogger uit Zaandam, Ismail

goed om met elkaar stil te staan bij het perspectief dat we juist in deze moeilijke

Ilgun, de jongen zonder perspectief, die

tijden met elkaar moeten creëren. Het zal niet altijd makkelijk zijn om het onder-

door z’n negatieve vlogs in het nieuws

wijs steeds door te laten gaan, om deels (digitaal) thuisonderwijs vorm te moeten

kwam, bekendheid verwierf wegens

geven en onze scholen misschien wel weer opnieuw te moeten opstarten. De

opruiing en in de gevangenis belandde.

omstandigheden zijn echt anders dan we gewend waren. Maar we kunnen ook dit

Daar werd hij door iedereen aan z’n lot

met elkaar, ongetwijfeld.

overgelaten, behalve door de wijkagent die hem van vroeger kende en zei dat

Ik ben trots op de montessorigemeenschap en de wijze waarop de huidige situatie

‘hij niet zo is’, zoals afgeschilderd in

werkbaar wordt gemaakt. Dat is echt een compliment waard aan eenieder die daar

de media. Hij herkende het talent van

een bijdrage aan levert. Petje af!

Ismail voor filmen en luisterde naar

Via Petje Af Utrecht ervaren kinderen hoe je je voelt, ingepakt als ic verpleegkundige bij corona patiënten.

z’n verhaal. Ismail zette uiteindelijk z’n In deze tijd is het extra lastig om afscheid te nemen van mensen. Bob Molier

talent in om de wereld om hem heen

korte tijd echter een terugval. Reden?

en m’n vader heeft astma. Ik wil later

heeft afscheid genomen als hoofdredacteur van dit magazine. Normaal gesproken

beter te maken. De wijkagent was de

‘Ik ben de nerd van de klas en ze plagen

helpen om zieke longen beter te

hadden we hem vanzelfsprekend bij één van onze bijeenkomsten in de bloemetjes

trigger, hij die perspectief bood.

me’. Nu werd een intelligentietest

maken’. In haar geval waren het er twee,

aangevraagd. Ze mag naar niveau 3.

maar elk kind heeft slechts één persoon

en toeverlaat binnen ons kenniscentrum Martine Lammerts. Ook zij heeft besloten

Soms dient het perspectief zich op een

Niveau 4, wordt direct gezegd door de

nodig om perspectief te hebben.

nieuwe wegen in te slaan. Voor beiden geldt dat nieuwe perspectieven zich ope-

andere manier aan. Denk aan kinderen

psychologe, zal ze nooit aankunnen.

Misschien ben jij dat wel.

nen, waarbij wij hen al voor de zomer veel succes en plezier hebben gewenst!

bij wie leer- en/of gedragsproblemen

Nu, jaren later, M. is inmiddels 30, heeft

vastgesteld zijn. Wanneer deze

ze twee HBO-studies afgerond waar ze

Bij een vertrek van de een, hoort een welkom voor de ander. Paul Op Heij neemt

problemen middels medicijnen of

ook nog altijd naast gewerkt heeft en

de rol als hoofdredacteur van het magazine voorlopig waar. Alle vertrouwen in

therapie afgezwakt kunnen worden,

volgt ze een pre master op universitair

hem en heel veel succes gewenst!

kan zo’n kind opeens een heel ander

niveau. Naast haar baan van 32 uur. Is

gezet. Helaas is dat nu niet mogelijk. Hetzelfde geldt voor het afscheid van steun

2

perspectief ontdekken. Een voorbeeld

M. een laatbloeier? Jazeker, maar ook

Als bestuur vergaderen we in deze periode digitaal door. Ook dat is best een

is M. Eind groep 7 is ze als late leerling

omdat het perspectief pas zichtbaar

uitdaging, maar zo kunnen alle werkzaamheden van de vereniging wel doorgang

van de montessorischool gegaan,

werd nadat ‘alle ruis’ verdwenen was.

vinden. De digitale ledenbijeenkomst als vervanging van onze reguliere Algemene

‘omdat ze al zo puberde’, op weg naar

Vergadering in het voorjaar was een succes. Veel betrokken leden logden digitaal

het Leerweg Ondersteunend Onderwijs

Perspectiefbieders bij uitstek zijn

in en we hadden een goed gesprek over de verschillende agendapunten. Zo kan de

van het VMBO. Daar krijgt ze te maken

ook de stichtingen Petje Af en

NMV het dus ook.

met veel niet gemotiveerde leerlingen.

Weekendschool. Het zijn voorbeelden

Ze wil graag vriendinnen worden met

van hoe gepassioneerde (merendeels)

De bijeenkomsten van de netwerken en met het lectoraat, waaronder de recente

een populair meisje en gaat met haar

vrijwilligers kinderen wegwijs maken

‘meet and greet’, werden ook goed bezocht. Ik zou willen oproepen: ga daarmee

uit stelen. Ze worden betrapt, voor M’s

in een breed scala van beroepen die

door, blijf elkaar ontmoeten, juist in deze tijd is dat van belang.

ouders een reden om een aantal tests

in hun directe omgeving niet veel

uit te laten voeren. Uit een ervan komt

voorkomen. De chirurg komt uitleg

ADHD. M. moet aan de medicijnen

geven over z’n beroep, de kinderen

en stelt vast: ‘Wat heerlijk! Nu kan ik

mogen de week erna de operatiekamer

Vriendelijke groet,

mijn eigen gedachten gewoon volgen

bezoeken en vragen stellen. Een meisje

Floor Vermeulen

en hoef niet meer telkens door de klas

van 11 vertelde me waarom ze longarts

te roepen.’ Ze gaat beter presteren. Na

wil worden: ‘M’n oom heeft longkanker

En blijf gezond!

Montessori Magazine

nummer 1 | jaargang 44

Montessori Magazine

1 https://www.youtube.com/ watch?v=nG5rL8arBmw

nummer 1 | jaargang 44

3

e Thema

Thema

Erfgoed als vloer, visie als blikveld

Bob Molier bij het magazine, Martine

ten om de gezamenlijke interesses van

tessori als leeromgeving voor alle

Lammerts bij het Ontwikkelcentrum.

schoolteams bij elkaar te brengen en

leeftijden, niet door kon gaan.’

Natuurlijk hoop je dat wisselingen een

ervaringen uit te wisselen. Hetzelfde

nieuwe dynamiek geven, maar je raakt

geldt voor de kenniskringen in het

EdJ: ‘Het zou goed zijn als we als be-

ook veel ervaring kwijt. We blijven

voortgezet montessorionderwijs.’

stuur een vernieuwingsagenda zouden

zoeken naar nieuwe mogelijkheden,

Paul Op Heij

BM: ‘Het boekje dat de vmo-kennis-

de thema’s van de redactie vind ik, iets

Brouwer om het lectoraat Verniewings-

wat ik op jouw conto schrijf Bob, dat

onderwijs waar Jaap werkt, beter te

kring over montessoriaans leiderschap heeft gemaakt4, is een prachtig

ze de inhoud tot een geheel maken.

positioneren. We willen kennis mak-

voorbeeld: waarom doe je wat je doet?

Daardoor is het blad sterker geworden,

Hoe houd je in een snel veranderende samenleving jongere en oudere docenten

Communicatie. We voerden boeiende

kelijker kunnen delen. De afgelopen

Montessorischoolleiders uit het hele

zo nu en dan zelfs pittige kost. We kij-

met elkaar in verbinding? Welke invloed heeft het lerarentekort op de eigenheid

gesprekken over inzet van media, over

jaren is het belang van verenigingen

land werkten eraan mee en ze geven

ken of er meer praktijk van scholen kan

van scholen? Welke rol speelt de Nederlandse Montessori Vereniging (NMV)

de NMV meer smoel geven en over

sowieso veranderd. Voorheen was

hiermee een voorbeeld aan docenten

worden opgenomen: actuele vraagstuk-

bij het bepalen van de koers en het faciliteren van scholen? Welke rol vervullen

promotie van montessori-educatie

een vereniging een sociale gemeen-

voor het werken in de groep. Het zou

ken via Montessorinet, verdieping in

Montessorinet en Montessori Magazine daarbij? En wat is het perspectief

op landelijke Montessoridagen. Die

schap met een gelijke visie op wat

goed zijn om na een tijd te peilen hoe

het magazine.’

op en in de samenleving? Terugblikken en vooruitkijken, met Bob Molier,

commissie wees ook scholen in

te doen en te bereiken. Jongere men-

zo’n boekje geland is bij docenten,

scheidend hoofdredacteur en Egbert de Jong, verantwoordelijk voor interne

krimpregio’s, gedwongen om meer te

sen stellen eerder de vraag: What’s in

wellicht een taak voor de redactie.

BM: ‘Met een rubriek als Piazza heb-

en externe communicatie.

werken met heterogene groepen, op

it for me?’

Uitgangspunt voor onze artikelen

ben we de schoolpraktijk meer in het

en themanummers was altijd wat er

blad proberen te krijgen. En hetzelfde

leeft in montessori-instellingen. De

geldt voor de rubriek Parels, juweel-

laatste jaren had ik veel contact met

tjes uit het montessorionderwijs.

Lex Spee, voorzitter van het netwerk

Dat sloeg helaas niet erg aan, er kwam

mogelijke samenwerking met montessorionderwijs. Ze werd in 2016 echter

BM: ‘Begin jaren 80, toen ik in het

In scholen, ook reformscholen,

dus explicieter moeten communiceren

vrij abrupt opgeheven. Ik ben blij dat

vindt een generatiewisseling plaats:

met collega’s van andere generaties en

PR en communicatie met de komst van

montessorionderwijs ging werken, zaten docenten ’s avonds en in

babyboomers gaan met pensioen,

achtergrond, ook binnen de vereniging.

jou, Egbert, weer hoog op de NMV-

weekenden nog samen materialen te

0-12, en voor netwerk 12-18 met rector

te weinig binnen. Zo ligt er ook nog

agenda staan. Het is ook goed dat de

ontwikkelen. Dat verdween mede door

Berni Drop van Montessori College

het idee om in elk nummer een rubriek

jongere docenten nemen het over. Het

4

hebben: speerpunten. Het mooie van

ook samen met redactielid Jaap

2

is belangrijk te beseffen dat de impact

Montessoridagen

structuurwijziging binnen de NMV

het gewicht dat kerndoelen kregen en

Nijmegen&Groesbeek. Met hen kon ik

interpretaties van uitspraken van

van maatschappelijke veranderingen

Egbert de Jong: ‘Het bewaken van de

is doorgezet: het bestuur heeft nu

veel scholen met reguliere methodes

sparren en zij verwezen door naar an-

Maria Montessori op te nemen. Inter-

als pensionering van babyboomers en

eigen visie wordt zeker bemoeilijkt

slagkracht om samenhangend beleid

gingen werken. Nu blijkt dat de wet

dere leraren en directeuren. Redactiele-

pretaties veranderen immers door de

emancipatiebewegingen voor scholen

door het lerarentekort. Waardoor scho-

te voeren. Afzonderlijke secties als

meer ruimte biedt dan montessori-

den brachten wat ze hoorden mee naar

jaren heen.’

die werken vanuit een duidelijke visie,

len vaak eerst vacatures gevuld moeten

Het jonge kind, primair en voortgezet

scholen dachten, maken scholen er

de vergadering, waar uit de brainstorm

groter is dan voor andere. Wat voor

krijgen en pas daarna aan interne op-

montessorionderwijs hadden te veel

goed gebruik van om weer meer mon-

een thema ontsproot. Inspirerende ge-

oudere docenten vanzelfsprekend is

leiding toekomen - wat bovendien niet

autonomie.’

tessoriaans te gaan werken. Ik denk

sprekken! Lezersonderzoekjes waren er

aan het schoolconcept is dat minder

alle scholen even consequent doen.

dat de NMV een rol kan vervullen om

niet. Helaas ligt Montessori Magazine

voor jongere. Ze zullen erfgoed en visie

Daardoor duurt het langer om met el-

EdJ: ‘Het doel van de Nederlandse

montessoridocenten ook buiten school

op sommige scholen nog vrijwel onge-

kaar een gezamenlijke taal te spreken.

Montessori Vereniging is om scholen

samen te brengen, elkaar vaker te laten

lezen op tafel, maar ik hoor de laatste

Het is daarom belangrijk om tradities

en instellingen te verbinden. Voor

ontmoeten en inspireren. Iemand als

jaren ook regelmatig dat mensen het

en erfgoed van Maria Montessori te

Montessorinet, voor de redactie en

André Gilara verricht fantastisch werk

van A tot Z gelezen hebben.’

kennen en delen en zo gezamenlijke

voor mij is het nu fijner werken. We

vloer onder de voeten te hebben.

kunnen beter reageren, als er bijvoor-

met kosmische educatie, ook op zijn 3 website . Je zou nieuwe docenten kun-

Waarbij uiteraard Montessorinet en

beeld iets gebeurt in het voortgezet

nen meenemen om samen ook op dat

magazine belangrijke communicatieka-

onderwijs dat doorwerkt voor het

gebied nieuwe plannen en materialen

nalen zijn.’

basisonderwijs. Ook de opleidingen en

te ontwikkelen.’

Bob Molier: ‘Ik kwam september 2013

weten beter waar ze aan toe zijn. Het

Themanummers

van de academisch opleiding voor

maakt de NMV ook zichtbaarder voor

EdJ: ‘Bij invulling van het onderwijs

journalistiek toen ik vernam dat ik als

de leden.’ 1

vanuit een montessorivisie zie ik ook

Ook digitaal moeten er nog kansen liggen. Je kunt je afvragen of de vereniging wat digitalisering betreft scholen niet meer zou moeten helpen een koers uit te zetten? Waarom zou elke montessorischool technisch en digitaal het wiel opnieuw moeten uitvinden?

het belang van de netwerken groeien.

BM: ‘De NMV vraagt de leden al naar

Zo heeft het netwerk 0-12 regiobudget-

hun wensen, bijvoorbeeld om met

het lectoraat Vernieuwingsonderwijs

hoofdredacteur van MM was aangenomen. De vorige hoofdredacteur,

Lectoraat

Michael Rubinstein, was opgestapt.

EdJ: ‘Tegelijk heeft een vereniging

inhoudelijke verzoeken te komen voor

Hij maakte me nog wegwijs en samen

regelmatig te maken met wisselingen:

themabijeenkomsten. Er zijn al 24

met Paula Leiderlitz, Erica Dirven, Joke

Jelle Beijer ging weg bij Montessorinet,

Werver en Annemieke Wijma ging ik aan de slag voor het eerste themanummer: tweetalig onderwijs. Ondertussen Egbert de Jong

Montessori Magazine

kreeg ik een uitnodiging om mee te praten binnen de NMV-commissie

1 Montessorischolen betalen per leerling 6 euro contributie aan de NMV. In kader op pagina 6 penningmeester Miguel Delcour aan het woord.

nummer 1 | jaargang 44

Bob Molier startte in september 2013 als 58-jarige bij de NMV als hoofdredacteur voor MM én bij De Gelderlander (DG) als ‘oudste stagiair ooit’. Na een half jaar stopte zijn stage bij DG, hij koestert nog steeds zijn afscheidscadeau van de voetbalminnende redactie.

Nu stopt hij ook bij de NMV. Vanuit adviesbureau Aimon gaat hij zich in multiculturele wijken inzetten voor meer onderlinge kennis en begrip van buurtgenoten en voor vergroting van leefbaarheid en veiligheid.

uurs-conferenties, voor schoolleiders.

2 Bob Molier werkte 30 jaar op montessoribasisscholen, de helft van die tijd als directeur van De Montessorischool Wageningen 3 Zie elders in het blad André Gilara over Kosmische educatie.

4 https://docplayer.nl/67025619-Montessoriaansleiderschap.html

Montessori Magazine

5

Ik denk dat zulke bijeenkomsten niet alleen voor schoolleiders georganiseerd moeten worden. Het is jammer dat vanwege corona de geplande bijeenkomst in september, over mon-

nummer 1 | jaargang 44

Thema

Thema

Ik zou van jullie graag ook nog wat meer duidelijkheid willen over hoe montessori zich wil verhouden tot de rest van samenleving en tot andere reformscholen? Ik had het er met Jaap van de redactie over: niet op een eilandje blijven zitten, ook de buitenwereld opzoeken en de koppen bij elkaar steken en elkaar inspireren.

Waarom bang zijn je eigenheid te verliezen?’

Levenslang montessoriaan Hij zat op een montessorischool, zijn kinderen zitten er nu, ‘krijgen er les zonder dat ze het in de gaten hebben, ook praktische kennis over hoe je een tafel dekt’. Miguel Delcour is penningmeester van de montessorivereniging - het lijkt vanzelfsprekend. Hij had echter graag eerder beseft hoe montes-

BM: ‘Ik denk dat montessorianen niet

sori hem gevormd heeft; hij werd

bang hoeven zijn om hun eigenheid

er zich pas rond zijn veertigste

kwijt te raken. Als je jezelf verdiepings-

bewuster van, vooral via zijn

vragen blijft stellen, zul je sterk en ei-

kinderen en hun school. Nu pas

gen blijven. Montessori Magazine 39-1,

begrijpt hij het verband tussen

november 2015, is een themanum-

eerst visueel leren kwadrateren,

Miguel Delcour

met kleurige blokken, en het

montessoriouders aan het woord lieten Algemene Leden Vergadering

over waarom ze hun kinderen naar de

vervolgens leren uitvoeren. En

vrijeschool deden. Zulke informatie is

waarom zijn achtergrond ook wel

6

mer over de vrijeschool waarin we ook

eens onhandig is: ‘Bijvoorbeeld

Ik had graag eerder beseft waar mijn

voor gemaakt om niet met die aparte

leerzaam. Wat hebben zij beter gere-

als je niet zelf mag bepalen wan-

montessorimanieren vandaan komen.’

potjes te blijven werken.’

geld dan wij en zouden wij in kunnen

neer en hoe je iets wilt doen en

Hij heeft de domeinnaam montes-

De kracht van montessori is dat er

passen in onze uitgangspunten?’

dat wel gewend bent.’

soriblog laten vastleggen, wellicht dat

consequenter vanuit het perspectief

je wilt bij de tijd blijven en van de wereld zijn. Een tijdschrift dat maar enkele keren per jaar verschijnt, moet niet alleen verbinden en verbanden duidelijk maken, maar ook tot nadenken aan zetten, ook voor nietmontessorianen.

onderwijs, toonde haar zorg over groeiende kansenongelijkheid, ten gevolge van het lerarentekort en door toename 5 van privéonderwijs. Hoe kan montes-

die nog mogelijkheden biedt. Maar

van het kind gewerkt wordt, zegt hij.

EdJ: ‘Het is prima om bij elkaar te

Levendige verhalen

misschien zou het magazine ook niet

‘Tijdens de scholensluiting, in corona-

kijken en van elkaar te leren, maar dat

Hoewel een penningmeester ei-

alleen maar een traditioneel vakblad

tijd, gingen wij ’s morgens eerst een

wel vanuit onze eigen overtuigingen

genlijk over cijfers en geld behoort

moeten willen zijn. Ook geen marke-

wandeling maken met de kinderen, 7

en kernwaarden. Ik denk dat de sociale

te praten, houdt Miguel Delcour

tingblad voor scholen, omdat die kort

en 9 jaar, als onderdeel van het werk;

rol van scholen belangrijker wordt: de

dat onderdeel kort: ‘Scholen

voor de start van het schooljaar nog

we probeerden geen tijdregime op te

school als vrijplaats waar kinderen van

betalen hun lidmaatschap, de

een docent nodig hebben. Opvoeden

leggen. Het regulier onderwijs is wat

en met elkaar kunnen leren. Reform-

BM: ‘Dat bedoel ik ook met die rubriek

inzet van leerkrachten geen goede

vereniging legt verantwoording af

en onderwijs doe je tegenwoordig

dit betreft te veel ingericht vanuit het

scholen en dus ook montessori hebben

uitspraken van Maria Montessori:

werkhouding ontwikkelden, waren

en de rest is beschikbaar via de

bewust samen, zijn we het met elkaar

perspectief van docenten en scho-

echt wel toekomst.’

niet alleen het erfgoed koesteren en

uiteindelijk beter uit op een klassikale

website,’ vat hij samen. Je moet

eens: kinderen, docenten, ouders.

len en van de samenleving met een

bewaken, maar ook nieuwe perspec-

school. Dat waren vooral kinderen

het over het montessoriconcept

Delcour: ‘Dat moet in het magazine

bouwvak, niet vanuit het kind. Je moet

tieven openen. Zo denk ik dat het

van lager opgeleide ouders, die meer

voor montessori ook de uitdaging is

structuur nodig hadden. Door alleen

om meer dan vooral leerlingen van

de deuren open te zetten, ben je er dus

witte hoogopgeleide ouders te trek-

nog niet.’

hebben en dat willen aanscherpen.

zichtbaar zijn. Je wil een denk- en

niet lesgeven wanneer het van allerlei

Ook iedereen die geen lid is van

levenswijze uitdragen, durven dromen,

instanties kan, maar wanneer het kind

het blad zou het moeten kunnen

al is het maar om open te blijven

het wil. Je schuift bij kinderen kennis

lezen, bijvoorbeeld via bibliothe-

voor vernieuwing.’

naar binnen wanneer hun luikje open

ken: ‘Laat mensen levendig vertel-

staat en niet wanneer hun luikje dicht

len over wat montessori voor hen

Perspectief kind

staat. Te vaak wordt er nog tegen jonge

betekend heeft en betekent.’

Als zakenman1 wil hij echter ook

mensen aangekeken als dat ze hun

Bij levendige verhalen over mon-

praktisch zijn. Doordat er in Nederland

mond moeten houden en eerst moeten

tessori denk je allicht aan cabare-

slechts 19 montessorischolen voor

leren, hun leven komt later wel. Terwijl

tier Micha Wertheim. Door zo’n

voortgezet onderwijs zijn, is de kans

leren en leven in werkelijkheid verwe-

verteller, zegt Delcour, worden

dat kinderen na de montessoribasis-

ven zijn.’

mensen geraakt. ‘De website zou

school op dezelfde voet verder kunnen

eigenlijk ook toegankelijk moeten

niet groot. Daarom zou er meer aan

zijn voor ouders en kinderen die

marketing gedaan moeten worden op

op een montessorischool zaten.

basisscholen, zodat er meer middelba-

Geef hen een inlogcode voor het

re montessorischolen kunnen komen,

leven, een podium om ervaringen

ook in andere regio’s. ‘Ik heb er me

te delen en bewuster te worden.

binnen de vereniging daarom hard

Montessori Magazine

1 Miguel Delcour is oprichter en eigenaar van Firm in Enterprise™, waar vanuit hij (internationale) bedrijven en instellingen met logica en inspiratie helpt vereenvoudigen. Hij noemt zich organisatievereenvoudiger®.

nummer 1 | jaargang 44

Als het om kernwaarden gaat, is het dan niet belangrijk dat je in het magazine ook moderne pedagogen en filosofen aan het woord laat die voortbouwen op het erfgoed, ook zonder dat expliciet te noemen? Alleen verwijzen naar Maria Montessori vernauwt allicht je blikveld;

sori de kloof helpen verkleinen? Op De Montessorischool Wageningen had ons team de deur open voor iedereen, maar leerlingen die ondanks grote

ken, inclusiever te worden, meer een afspiegeling van de multiculturele samenleving. Monique Vogelzang, destijds inspecteur-generaal van het

5 Bob Molier, Montessorischolen positief over samenwerking met onderwijsinspectie.

In: Montessori Magazine 43-2, kader p 15

Reformscholen Ned.

Basisscholen

Leerlingen Middelbare scholen

Leerlingen

Freinet

7

1500

Jenaplan

192

37.986

5

3491

Dalton

335

71.177

28

28.566

Vrijeschool

88

17.594

26

12.347

Montessori

165

48.207

19

17.942

In België zijn er ruim 100 Freinetscholen.

Samengesteld op basis van verkregen gegevens van afzonderlijke verenigingen, aug. 2020 Montessori Magazine

nummer 1 | jaargang 44

7

Thema

Thema

M

Montessoriaan blijven in een veranderend onderwijsveld

Homogene groepen Toen ikzelf eind jaren 90 op een montessorischool ging werken, begon de overheid zich steeds meer met de inhoud van het onderwijs te bemoeien.

Iedere school moest bewijzen dat de kinderen na ieder leerjaar bepaalde kerndoelen bereikt hadden. Daarnaast

Joëlle Meijer

controleerde de inspectie of kinderen in groepjes les kregen. Dit terwijl op een montessorischool ieder kind indi-

In het begin van mijn carrière waren montessorischolen zoekende, vanwege

Ik realiseerde me weer hoe speciaal

vidueel les krijgt, op het eigen niveau

toegenomen druk van de overheid. Toen ik in Zwitserland ging werken, begreep

de montessoriaanpak is. Een vraag

en in zijn eigen tempo. Als professio-

ik pas goed wat het effect kan zijn van een echte montessoriomgeving, zonder

die vaker gesteld wordt, is hoe ik als

nals voelden mijn moeder en ik ons in

overheidsdruk. De afgelopen jaren voerden mijn moeder en ik, leerkrachten van

leerkracht in kan schatten wat een kind

de hoek gezet, door al die opgelegde

twee generaties, vele gesprekken over veranderingen in het montessorionderwijs

moet leren, ‘waar het kind staat’. Ik

verplichtingen. We moesten groeps-

en de rol van de overheid daarbij.

snap dat dit iets onbegrijpelijks lijkt

lessen geven en soms zelfs de klas

voor veel mensen, maar een leerkracht

splitsen om hele groepen dezelfde les

leert via observatie te ‘zien’ wat een

te kunnen geven. Voor de kinderen was

kind al beheerst en wat het nog moet

er nauwelijks nog tijd of ruimte eigen werk te kiezen.

Ik ben opgegroeid in een montessori-

arrangement. Ik mag dus gerust

oefenen. Ik laat daarbij kinderen ook

gezin: mijn opa en mijn moeder zaten

zeggen dat montessori mij met de

zelf actief deelnemen: zij kunnen vaak

als kind op een montessorischool. Ik

paplepel is ingegeven.

goed aangeven welke stof ze nog

Ik heb nooit begrepen waarom iedere

lastig vinden en wat ze al beheersen.

montessorischool destijds afzonder-

ging als kind naar de school waar mijn

8

Samen zelfstandig leren montessorischool in Zürich, Zwitserland.

ouders les gaven, ook montessori,

Geen overheidsdruk

Ze reflecteren, geven feedback, willen

lijk die onmogelijke opgave moest

en later startte ik er mijn carrière als

Onlangs kwamen ouders van een

zelfstandig worden en voelen zich er

aangaan om het behalen van de kern-

docent. Mijn moeder, 74, is nog steeds

mogelijk nieuwe leerling een bezoek

verantwoordelijk voor. Mijn moeder

doelen duidelijker in kaart te brengen.

klas en kinderen gebruikten die iedere

is mooi nieuw hulpmateriaal gemaakt

actief in het montessori onderwijs.

brengen aan de school in Houten

voelde dit goed aan als leerkracht,

Hoe had de Nederlandse Montessori

dag. Zelfstandigheid en een fijn sociaal

waarmee naar kerndoelen toegewerkt

Tot vorig jaar viel ze regelmatig in en

waar ik werk. Ze waren niet bekend

kreeg ik altijd de indruk.

Vereniging er meer aan kunnen bijdra-

klimaat waren belangrijke elementen

kan worden, maar er zijn nog veel

nu begeleidt ze kinderen met een

met montessori en zaten vol vragen.

gen? Want met het binnenhalen van re-

van het onderwijs. Ik maakte regelma-

scholen die een weg terug zoeken

Aan het begin van mijn moeders car-

guliere reken- en taalmethodes raakte

tig nieuw materiaal en organiseerde

naar het échte montessorionderwijs.

rière, rond 1968, was zij als montesso-

het montessorigedachtegoed deels

muziekprojecten en plantte groenten.

Dat is niet altijd makkelijk, met al die

rileerkracht op zichzelf aangewezen. Ze

uit beeld, al waren er scholen die de

Ik genoot van het lesgeven en van de

klassikale lessen en extra toetsen die

bedacht zelf lesjes biologie, geschiede-

ideeën van Maria Montessori wel hoog

vrijheid die we hadden om er met de

er ingeslopen zijn. Veel scholen lieten

nis en aardrijkskunde, vertelde ze. De

wisten te houden. Deze hadden andere

klas op uit te trekken, naar musea of

de drie-jaren cyclus los, de ontwikke-

zelfgemaakte werkjes waren hand-

manieren bedacht om de inspectie

het bos in.

lingsfasen, de sociale omgeving waarin

geschreven en geplastificeerd ‘met

ervan te overtuigen dat ook kinderen

kinderen zich ontwikkelen en leren

zo’n grote rol plakplastic’. Ze vertelde

op een montessorischool kerndoelen

Mijn moeder kwam een paar keer per

omgaan met kinderen van verschil-

genoten te hebben van het lesgeven en

behalen. Zelf vond ik het lastig om als

jaar op bezoek en mocht bij ons kunst-

lende leeftijden. En op veel scholen

dat ze daarbij vroeger nauwelijks druk

individu tegen de verwachtingen van

lessen geven. Zij herkende er het echte

is er te weinig geld voor nieuwe mate-

voelde van bovenaf, van de overheid of

de overheid in te gaan; zo stond ik in

montessorionderwijs, zoals ze dit zelf

rialen; aangeschafte methodes waren

de schoolleiding. In de jaren 70 kwam

korte tijd gewoon lessen te geven aan

vroeger als kind ervaren had en hoe

ook te duur om ze zomaar weer te

ze ook met een groep leerkrachten

homogene groepen in de bovenbouw.

het in Nederland in het begin van haar

kunnen vervangen.

samen om hulpmaterialen te ontwik-

Innerlijke motivatie van het kind - montessorischool in Zürich, Zwitserland.

Montessori Magazine

carrière was, zonder overheidsbeper-

Montessori is een ‘state of mind’, een

kelen, als aanvulling op de montesso-

Zwitserland

kingen. Ze waarschuwde me nog toen

motivatie van binnenuit om altijd weer

rimaterialen. Naast de groene, blauwe

Na een aantal jaren verhuisde ik naar

ik terugverhuisde naar Nederland en

iets nieuws te willen ontdekken en

en rode taalset produceerde die groep,

Zwitserland. Daar gaf ik 11 jaar les op

een baan zocht, dat er nog steeds veel

leren. Het is dan niet makkelijk als er

genaamd Materiaal Individualiserend

een montessorischool in Zürich. Door-

montessorischolen met reguliere me-

van bovenaf aan je visie en missie ge-

Onderwijs, kaarten met rekensom-

dat het een privéschool was, kwamen

thodes en vaste groepslessen werken.

tornd wordt. Veel leerkrachten pasten

men. Ik was er altijd trots op dat mijn

daar de verwachtingen niet van de

moeder erbij betrokken was, en dat

overheid maar van betalende ouders

Gulden middenweg

hun voorbereide omgeving daarmee

mijn naam zelfs in één van de dictees

- zo’n 1800 euro per kind per maand.

Sinds een jaar ben ik terug in Neder-

wel geweld aan doen. Rekenkasten

verscheen.

Alle materialen waren aanwezig in mijn

land en ik moet inderdaad wennen. Er

vol opgestapelde materialen zijn niet

nummer 1 | jaargang 44

Montessori Magazine

zich aan, maar moesten zichzelf en

nummer 1 | jaargang 44

9

Thema

Moeder Andrea van der Glas

uitdagend; kinderen willen kunnen

ik nieuwe dingen bleef leren, net als de

zien wat er ligt, ze willen het kunnen

kinderen. Mijn klas moest er altijd op-

gebruiken en terugleggen. Juist door

geruimd uitzien. Door haar en door de

het oefenen met materialen leren ze de

gesprekken met mijn moeder kwam ik

stof beheersen. Niet met werkbladen

tot de conclusie dat we als montesso-

en groepslessen waarin weinig ruimte

rianen best meer naar onszelf mogen

is voor zelf onderzoeken en ontdekken.

leren luisteren. Montessori staat nog

Ik heb bewust gekozen voor een mon-

steeds fier overeind. Natuurlijk moet

tessorischool waar ze niet dagelijks

onderwijs bij de tijd blijven, maar het

groepslessen geven. Als mijn moeder

is belangrijk de tijd te nemen om er

mijn klas bezoekt, refereert ze wel eens

samen achter te komen hoe we dat het

aan haar begintijd.

beste kunnen doen, en hoe we elkaar

w

Thema

‘Wegdrijven van de visie en er weer naar terugverlangen’ Jaap de Brouwer

daarbij kunnen helpen. Zodra ik merk

10

Mijn schoolhoofd in Zürich was een

dat ik te veel verplichte lessen sta af

perfectionist. Dat was niet altijd

te draaien, doe ik een stap terug, kijk

Golfbewegingen zijn er altijd geweest in het montessorionderwijs. In

‘Ons probleem was dat wij niet geleerd

makkelijk, maar zij hielp me wel de

om me heen en observeer: wat zijn de

gesprek met Fred Kelpin, Els Wasmann, Dineke de Korte en Els Mattijssen,

hadden om écht naar kinderen te

leerkracht te worden die ik nu ben.

behoeften van de kinderen? Zo zoek

over de praktijk van het concept. Zij lijken, met samen zo’n 250 jaar aan

kijken. Wij hanteerden wel de montes-

Ik leerde kritisch kijken naar mijn

ik de gulden middenweg tussen het

ervaring, de bewegingen aardig te doorzien.

soritheorie, maar sloegen daar soms in

voorbereide omgeving en naar mijn

‘echte’ montessori en verwachtingen

eigen rol. Er werd van mij verwacht dat

van buiten.

door. We gingen er van uit dat kinderen alles op eigen kracht konden halen.

Dineke de Korte herkent door de jaren

Maastricht aan de slag bij de RK Mon-

Neem zo’n voorbeeld van de gevoelige

heen de golfbewegingen in het montes-

tessorischool, later Montessorischool

perioden: op een gegeven moment

sorionderwijs: ‘wegdrijven van de

Binnenstad. ‘Er waren geen materialen

werd er zelfs gedacht dat kinderen in

visie en er weer naar terugverlangen.’

en nog maar weinig leraren opgeleid.

een gevoelige periode voor werken met

De accenten van de bewegingen zijn

Collega’s wisten niet goed hoe ze met

de bellen zaten… wat natuurlijk niet

anders, maar zij ziet montessorischo-

het concept om moesten gaan. Ze

waar was.’

len dezelfde worsteling doormaken

besloten daarom de vrijheid van de

als voorheen. De Korte: ‘Midden jaren

kinderen te beperken. Die kregen dag-

Voorbereide omgeving

70 had die worsteling te maken met

en weektaken, niet in lijn met hoe ik

Mattijssen: ‘We moeten ons niet blind

druk van onderaf: ouders die vooral

het in Amsterdam geleerd had. Je zag

staren op de montessori theorie, maar

In het Comeniusmuseum in Naarden is tot mei 2021 een tentoonstelling

een leuke, prettige en open school

hoe de montessorivisie en de kinderen

die theorie vanuit een hedendaags

ingericht over de invloed van de 17e-eeuwse Tsjechische pedagoog

voor hun kinderen wilden. Ze namen

in de knel kwamen.’

perspectief bezien. Vervolgens moeten

Jan Amos Komensky op het Nederlandse reformonderwijs in al zijn varianten.1 De tentoonstelling werd in juli geopend met een lezing van

het wat minder nauw met de montessoribeginselen. Nu ervaar je meer de

Els Mattijssen had een andere ervaring.

is, anders krijg je, zoals in mijn mon-

emeritus hoogleraar orthopedagogiek Luc Stevens die een pleidooi hield

druk van bovenaf, van schoolbesturen

Zij begon in Breda in de onderbouw,

tessoriklasje vroeger, dat alles klopt

voor een pedagogiek van verantwoordelijkheid. In onze meritocratische

en door alle nadruk op cognitieve

een echte montessoriklas met veertig

volgens de richtlijnen, maar dat het

samenleving is het regulier onderwijs losgezongen van de samenleving,

prestaties.’

kinderen, met alles er op en er aan.

niet aansluit op wat kinderen nodig

Comeniusmuseum brengt reformscholen bijeen

we ons afvragen wat er nog van waarde

meent hij, en eenzijdig gericht geraakt op prestatie. Comenius en later het reformonderwijs – ‘de pedagogiek van het respect’- zijn de samenhang

Montessorivisie terug

van opvoeden en onderwijzen altijd blijven eren, stelde hij.

De Korte vervolgt: ‘Ik ben in 1975 begonnen op de Eerste Nederlandse

Stevens prees Gert Biesta en pedagoge Rebeca Wild voor hun moderne

Montessorischool, in Den Haag.

vormgeving van de reformpedagogiek. Hij bekritiseerde de invloed van

Daar was het montessorigehalte niet

Dineke de Korte

de neuropsychologie op het onderwijs. Hij benadrukte dat een leraar

zo hoog. Er waren weinig materialen

Dineke de Korte werkte vanaf

een beter anti-pestprogramma is dan een of ander wetenschappelijk pestprotocol dat door de overheid

beschikbaar en we werkten met twee

1975 op de ENMS in Den Haag,

aan scholen wordt opgelegd. Op die manier

jarengroepen. Er waren zelfs twee

vanaf 1985 als leerkracht en

worden leraren en leerlingen juist ontkoppeld,

klassikale groepen. Met een aantal col-

vanaf 1989 als adjunct op de

aldus Stevens, terwijl ze eigenlijk een

lega’s zijn we toen de opleiding gaan

Montessorischool Nieuw Vreugd

‘werkeenheid’ moeten zijn.

volgen en hebben de montessorivisie

en Rust in Voorburg. In 1998

Rond de tentoonstelling zijn ook lezingen-

terug de school in gebracht. We gingen

was ze medeoprichtster van

en gespreksavonden georganiseerd waarop

terug naar driejarige groepen en koch-

montessorischool Leidschenveen,

geïnteresseerden elkaar kunnen ontmoeten en

ten een berg nieuwe materialen in.’

waar ze tot 2018 directeur was.

inspireren. Zie de website van het museum.

Een herkenbaar verhaal, meent Fred

Sinds 2015 is ze secretaris van

Kelpin. Na een aantal jaren in Am-

de NMV.

1 De catalogus bij de tentoonstelling: Petr Zemek e.a.(2020), Mundus Comenii. De wereld van Comenius.

GRASPO CZ,bv

Montessori Magazine

sterdam op de 5de montessorischool gewerkt te hebben, ging hij in 1971 in

Montessori Magazine

nummer 1 | jaargang 44

11

Thema

Thema

ken van een montessoricurriculum,

wat het kind écht van je nodig heeft.

als een opeenvolging van ontwikke-

Het gaat om de mogelijkheden die het

lingsdoelen. ‘Als je van een curriculum

kind ziet en die de volwassene ziet, een

spreekt, schrijf je, waarschijnlijk zonder

wisselwerking die vraagt om continue

Els Mattijssen werkte na haar

dat je je het realiseert, een pad voor.

interactie en afstemming. Leraren die

Els Wasmann heeft meer

montessorischool in Breda

Dan sluit je in feite uit dat kinderen

louter didactiek bedrijven, hebben een

dan 66 jaar ervaring in het

ruim 45 als docent op pabo

keuzes kunnen maken en dat ze zich

beperkt handelingsrepertoire – het is

montessorionderwijs: ze

Thomas More in Rotterdam en

verschillend ontwikkelen. Wij kunnen

meestal eenrichtingverkeer. Ze hebben

zat er als kind, werd later

Hogeschool Leiden, vele jaren als

wel een aanbod beschikbaar stellen, we

geleerd om slechts op één manier les

montessorileidster, 15 jaar in

montessoriopleider. Ze schreef

moeten kinderen wel de keuze laten.’

te geven. Ze klampen zich vast aan

Amersfoort, Bussum en Utrecht,

o.a. het Montessori Kind Volg

Als je lang genoeg met kinderen werkt,

een didactiek die niet gebaseerd is op

27 jaar als montessoriopleider

Systeem. Nu is ze vooral actief als

legt Fred Kelpin uit, weet je dat ze zich

observatie en de vraag wat het kind

in Arnhem. Ze schreef o.a.

bestuurslid van NMV (portefeuille

in sprongen ontwikkelen: ‘Soms ko-

nodig heeft. Zo komt de didactiek

Kiezen voor montessori (2015).

onderzoek en internationalisering)

men ze in twee weken plots veel verder,

allicht in de knel en helpen ook panie-

ook veel in het buitenland, zelfs

terwijl ze daarvoor wekenlang zaten te

kerige aanpassingen in de structuur

in China, waar zij o.a. montessori

ploeteren. Maar wat doen wij volwasse-

van werken meestal niet.’

cursussen en opleidingen

nen vaak? We knippen de ontwikkeling

aanbiedt.

van kinderen in behapbare mootjes,

Montessoripedagogiek

voor iedereen gelijk. Aan het eind van

De montessoripedagogiek stelt het

elk mootje moeten de kinderen iets

kind centraal en kinderen moeten

Els Mattijssen

hebben. We kunnen het niet meer aan

hand zijn we de omgeving weer beter

kunnen; dan moet iets af, worden

daarom de gelegenheid krijgen te

Maria Montessori vragen, dus moeten

gaan voorbereiden en mochten kinde-

beheerst en wordt er dus getoetst.’

‘normaliseren’, zoals Fred Kelpin het

alle tijden is, stelt Kelpin gerust: ‘Hoe

we ons niet te veel verschuilen achter

ren meer hun eigen werk kiezen.’

‘Door al dat moeten krijgen kinderen

benoemt. ‘Normaliseren betekent

vaak ik niet gehoord heb: we doen het

om te bepalen of een school binnen

bovendien overbodige hulp’, vult Els

kinderen de vrijheid en ruimte geven

verkeerd, we moeten terug naar de

of buiten de marges van het concept

‘zo had zij het ook gewild.’ Van veel

12

Els Wasmann

verbonden voorwaarden. Het is zo lastig

zaken weten we het eenvoudigweg

Eigen ontwikkeling

Wasmann aan, want leraren worden in

om zich te ontwikkelen. Dat is een

basis, naar de montessori uitgangs-

opereert. En of dat ernstig is. Als NMV

niet, we kunnen er slechts naar gissen.

Vrijheid om te kiezen in de bewust

dat regime natuurlijk ook afgerekend.

pedagogisch doel. De didactiek wordt

punten… Die golfbewegingen weg en

stellen we ons vooral behulpzaam op.’

Waarschijnlijk had zij, met de kennis

voorbereide omgeving noemt ook Els

Zij willen grip en controle. ‘Er is op die

daarop afgestemd. Lukt het niet om te

weer terug. Als scholen willen innove-

van nu, haar ideeën doorontwikkeld.

Mattijssen de kern van montessori. ‘Ik

manier onvoldoende ruimte om kinde-

normaliseren, dan slaagt ook de didac-

ren, prima, je moet bij de tijd blijven,

Honderduit vertellen

Niks is zo moeilijk als een onderwijs-

hoor nog te vaak dat kinderen eerst

ren te observeren, af te wachten en te

tiek waarschijnlijk niet.’ Els Wasmann

maar ze moeten zich daarbij wel altijd

Wasmann meent dat montessorischo-

concept dat gekoppeld is aan een

een lesje moeten krijgen voordat ze

zien waar ze zelf toe komen. Kinderen

formuleert het nog stelliger: ‘De basis

afvragen wat ook al weer de bedoeling

len vandaag de dag meer tools hebben

historisch persoon.’

met de materialen mogen werken, dat

ontwikkelen zich volgens een kronkel-

van montessori is opvoeden: eerst de

was. Waarmee je terug bent bij die

om hun montessorigehalte te staven

ze eerst in een boek moeten werken

pad, zeker geen lineaire lijn.’

pedagogiek, daarna pas het onderwij-

deskundigheid: van leraren, directies

dan ooit tevoren: een zelfevaluatie, de

zen. Het zit in de manier waarop de

en besturen. Dat is waarom ik me inzet

zeven beloftes aan het kind, de audit,

Ondanks nuanceverschillen zijn De

voordat ze met materialen aan de slag

Korte, Kelpin, Mattijssen en ook col-

mogen of dat ze het materiaal in een

Het gaat ook niet alleen om het eind-

leraar zijn werk uitvoert: vrijheid en

voor de heruitgaven van Montessori’s

cursussen en opleidingen die makkelijk

lega Els Wasmann het er over eens

vaste volgorde moeten doorwerken.

resultaat, meent Els Mattijssen, of het

vertrouwen geven, ruimte bieden en

boeken.’ Soms hoor je echter dat

toegankelijk zijn. Schooldirecteuren

dat leraren een gedegen kennis van

Dat is lineair denken en past eigenlijk

doel behaald is, maar meer om wat er

toch kaderen, het kind respecteren.’

leraren op de opleiding andere dingen

moeten echter wel het lef hebben, vult

de montessorivisie moeten hebben.

niet in het concept.’ Volgens De Korte

met het kind gebeurt tijdens het leer-

meekrijgen dan die ze in de praktijk

De Korte aan, ‘om pal te staan voor het

Wasmann: ‘De uitdaging zit vooral in

kunnen we daarom ook beter niet spre-

proces. ‘Dat geeft je informatie over

De Korte: ‘Als je wilt kunnen afstem-

zien, weet Wasmann. ‘Dan kom je

concept en zich niet te veel laten leiden

het kiezen van de juiste materialen

men op het kind, dan heeft de montes-

als montessorileraar in een spagaat

door andere organisatorische uitgangs-

voor de voorbereide omgeving: klopt

sorileraar een groot handelingsre-

terecht.’ Dineke de Korte maakt zich

punten van hun schoolbestuur.’

pertoire nodig om al die kinderen te

vooral zorgen dat er veel directeuren

De Korte: ‘Hoe dan ook, op welke mon-

begeleiden.’ We zouden ons daarbij

niet montessori opgeleid zijn. ‘Geluk-

tessorischool ik ook kom, ik ontmoet

het wat er staat? Want dat wat in de

Fred Kelpin

voorbereide omgeving staat is essentieel om je montessorivisie uit te

Fred Kelpin werd opgeleid als

niet moeten beperken tot twee of drie

kig is er nu een cursus voor leiding-

altijd die open sfeer: kinderen die je op

kunnen voeren. De kunst is om vanuit

montessorileraar. Daarna werkte

manieren van les geven, vult Mattijs-

gevenden, maar ik kom nog vaak

dezelfde onbevangen manier tegemoet

de voorbereide omgeving kinderen

hij als leraar en hoofd van een

sen aan: ‘Alleen een drietrapslesje, de

directeuren tegen die onvoldoende

treden. Het is die vrijmoedige manier

zelf tot activiteiten te laten komen.’

montessorischool in Amsterdam

materiaallessen óf alleen directie in-

bekend zijn met de montessoritheorie.

van: Wat kom je doen? Kunnen we je

Wat kennis en oefening van leraren

en Maastricht.

structie, dat is veel te beperkt. We moe-

Zij kunnen hun onderwijskundig beleid

helpen? Zullen we je wat laten zien? Ze

vraagt, vult Kelpin aan: ‘Gebrek aan

Jarenlang was hij montessori-

ten telkens voor ogen houden welke

er dus ook niet op afstemmen.’ Het is

vertellen altijd honderduit.’ Els Was-

kennis over de montessoritheorie leidt

opleider in Amsterdam en

stappen er nodig zijn om een kind

daarom soms goed, meent Fred Kelpin,

mann ziet ook wat dit betreft vooral

allicht tot een beperking van vrijheid

Eindhoven. Daarnaast was hij

verder te helpen. Willen we nogmaals

dat er iemand langs komt die zegt: we

continuïteit: ‘Ik heb mijn periode als

van kinderen, zoals dat destijds ook op

meer dan 25 jaar betrokken bij

honderd jaar montessorionderwijs, dan

kunnen niet aan ouders verkopen dat

kind op montessorischolen ook als

mijn school in Maastricht was gegaan.

het bestuur van de AMI. In 2001

zullen we vooral ons didactisch han-

dít montessorionderwijs is. Waarop De

prettig ervaren: die vrijheid zelf initia-

Toen ik er begon ging men uit van wat

werd hij benoemd tot Ridder in de

delingsrepertoire moeten uitbreiden,

Korte tegenwerpt: ‘Maar we hebben het

tief te mogen nemen, het samenwer-

kinderen allemaal zouden moeten; het

Orde van Oranje-Nassau voor zijn

want met de montessoripedagogiek zit

keuringselement uit de audit gehaald.

ken en handelend ontdekken, in een

principe dat kinderen zelf kiezen in een

bijdrage aan de vernieuwing van

het in de basis wel goed.’

Aan de ene kant prima, want scholen

ontspannen sfeer. Montessori heeft mij

voorbereide omgeving was in de loop

het montessorionderwijs.

Toch hoort De Korte vaak: ‘bij ons op

volgen hun eigen weg, maar ze zijn wel

daarmee een basis voor het verdere

school kan het allemaal niet.’ Wat van

lid van een vereniging, met daaraan

leven gegeven.’

der jaren uit beeld geraakt. Langzamer-

Montessori Magazine

nummer 1 | jaargang 44

Montessori Magazine

nummer 1 | jaargang 44

13

Thema

Thema

K

Kansen en risico’s van visie bij modernisering

Ze is benieuwd of op haar eigen montessorischool ook wat ICT-betreft vanuit de bedoeling gehandeld blijft worden. ‘We moeten er bijvoorbeeld een nieuwe rekenmethode invoeren. Welke nieuwe inzichten zijn er opgedaan vanuit onderzoek? Welke methode past het beste bij onze visie?

Paul Op Heij

Wordt het een digitale? Ik zal vast tegen heilige huisjes aan lopen, maar je moet wel weten dat Maria Montessori in een tijd zonder ICT leefde. Het

Visie gestuurd onderwijs vernieuwen kan beter met concrete thema’s als ICT,

heerst een digitale spraakverwarring:

is een expeditie die we met elkaar gaan

omdat betrokkenen dan de bedoeling van de inzet beter zien, meent Danielle van

zeker vanuit het perspectief van leer-

lopen en daarbij kan mijn achtergrond

den Brink, schooldirecteur en voorheen werkzaam voor onderwijsadviesbureau

lingen. Maar ook voor docenten. Leer-

een voordeel zijn, maar we zullen

O21|Samen doordacht digitaliseren. ‘De kunst is je door visie te helpen richten, je

lingen gebruiken voor elke docent en

samen bepalen waar en hoe we ons

er niet door te laten beperken.’

opdracht een ander medium. Docenten

tentje neerzetten.’

krijgen opdrachten via vele kanalen

14

aangeleverd. Bij centrale inkoop kun

Kansenongelijkheid

Ervaren docenten op montessori-

ook echt niet zaligmakend om blind al

je bovendien als grote partij optreden

Reformonderwijs was altijd voorloper

scholen zijn veelal montessoriaan in

die ICT in te voeren. Dat zag je wel op

naar een leverancier.’

qua werken vanuit het perspectief van

hart en ziel. Nieuwe docenten maken

I-pad-scholen, qua resultaten geen suc-

vaker een rationelere keuze om er te

ces, maar ook niet wat relatievorming

Adaptieve software

dat over, maar tegenwoordig wordt het

werken, moeten niet zelden nog aan de

betreft. Je wil een goede mix nastreven

Van den Brink: ‘Vandaar dat een partij

individuele kind ook wel eens te veel

opleiding beginnen. Daarom is het be-

van pedagogisch-didactische inzet

van buiten uitkomst kan bieden, om

op een voetstuk geplaatst, met meer

en technische mogelijkheden. Ik laat

eerst op bovenschools niveau een

kansenongelijkheid tot gevolg, meent

ook weer in zijn nieuwste boek Gevormd of vervormd?4 helpt voorkomen,

Ze zouden al gewend zijn aan zelfstan-

langrijk, vindt Danielle van den Brink, kersvers directeur bij montessori-

me in deze graag inspireren door de

dwarsdoorsnede van de organisatie te

Van den Brink: ’Je moet het allemaal

zegt ze, dat we in het onderwijs met

proces. Andere docenten brachten daar

school Oog in Al in Utrecht, dat je met

antropologische blik van Braun en Kramer1 en door Wouter Hart die bij alles

maken. Vervolgens creëerden wij van

in zijn tijd zien. Maria Montessori

zijn allen dieper een fuik in zwemmen.

tegenin dat dat slechts de beoogde uit-

respect het gesprek over vernieuwing

O21 tijdens een visie dag een geza-

was ook antropoloog met oog voor de

‘Je ziet veel reguliere scholen een slag

komst van montessorionderwijs was.

aangaat: ‘Ook op andere scholen zijn

teruggrijpt op de bedoeling: waartoe

menlijk kader, met schooldirecteuren,

groep, iets waar ook pedagoog Micha

maken: enerzijds integreren ze succes-

Cruciale onderdelen van montessori,

ervaren docenten doorgaans ‘‘banger’’

leiden we op?’2

ICT-coördinatoren en een groep leer-

de Winter altijd op hamert. Waar ligt

sen van reformscholen, anderzijds is

het persoonlijke contact, het afstemmen

krachten. Pas daarna koppelden wij het

de grens tussen de individuele leerling

het een en al gepersonaliseerd leren

van de lessen, het observeren van het

voor ICT dan jongere. Maar de ‘‘digital

Danielle van den Brink aan het werk voor O21

het kind. Veel reguliere scholen namen

digheid en zelf vormgeven aan het leer-

native’’ bestaat niet! Binnen elke gene-

Digitale spraakverwarring

terug naar de afzonderlijke scholen om

en de groep? Wanneer is een groeps-

wat de klok slaat. Een meer hybride

proces en het begeleiden naar zelfstan-

ratie zijn er digitaal vaardigen. Het is

Van den Brinks ervaring bij O21 en

ook hun inbreng op te halen.’

proces belangrijker? Dat soort vragen

model is niet alleen beter, ook pragma-

digheid, zouden bij afstandsonderwijs

als procesbegeleider innovatievragen

Zij verzorgde bij O21 voor schoolbestu-

moeten steeds gesteld blijven worden.

tischer. Als tien kinderen uitvallen op

juist niet uit de verf komen.

bij de PO-Raad is dat reformscholen

ren onder andere de opleiding rondom

Op mijn middelbare school was er

een leerdoel dan ga je dat echt niet tien

Van den Brink: ‘Tijdens de coronacrisis

vaak ‘sterke leiders’ hebben, sterk in

toekomstgericht onderwijs & ICT. Col-

nauwelijks aandacht voor persoonlijk

keer individueel opnieuw uitleggen.

viel het ons bij O21 op dat scholen, ook

de zin van visie gestuurd. Ze vindt dit

lega’s waren gespecialiseerd in digitale

welbevinden. Het is iets wat op mon-

Op christelijke scholen ben ik het ook

montessorischolen, die de ICT-basis

een voordeel, ook als het om door-

adaptieve software, zoals Gynzy en Snappet.3 ‘Diverse montessorischolen

tessorischolen belangrijker gevonden

tegen gekomen dat men dat geperso-

technisch niet op orde hadden, minder

dachte digitalisering gaat: ‘Binnen het

wordt, dat heb ik wel ontdekt tijdens

naliseerde helemaal niet wil, omdat

makkelijk omschakelden. Montes-

montessorionderwijs is het dagelijkse

werken ermee; juist omdat je daarmee

mijn advieswerk. Ja, laat ik maar gerust

ze juist de gemeenschap belangrijker

sorischolen liepen er ook tegen aan

kost om leerlingen op eigen leerdoelen

op leerdoelniveau kunt uitdagen. Het

zeggen dat ik verliefd geraakt ben op

vinden.’

dat de materialen thuis niet aanwezig

uit te dagen. Op reguliere scholen is de

past uitstekend bij de stof op een eigen

het concept.’

methode sturend en leidend. Methode-

niveau aanbieden. De software geeft

Maar er zal toch ook iets geleerd

Meet & Greet

zoon op school hadden ze op dag 3

doelen zijn het uitgangspunt in plaats

ook feedback. Maar de leerkracht blijft

moeten worden! Ze haalt vaak Paul

Elk tijdperk vraagt andere dingen van

de Google Classroom al draaiend. Het

van de leerdoelen van de kinderen.’

onmisbaar vanwege de didactiek, de

Kirschner aan, zegt ze, sterk op ken-

scholen, meent ze: ‘Successen van

feedback geven, ofwel formatief han-

Als directeur wil zij bottom up denkend

formatieve evaluatie en om het proces

nisverwerving gericht, ‘een cognitivist’.

reformscholen moeten geen wet van

delen, was nog niet op orde. Dat zag je

en werkend zijn, zegt ze: ‘Ik volg mijn

goed te begeleiden.’

‘Een vertrekpunt, vanwege zijn duide-

de remmende voorsprong worden.’

op veel scholen. Hier zouden montes-

mensen, want ik ben hun leider’.

lijkheid. Net als gematigder apostels

Misschien was het wel typisch, zegt ze,

sorischolen een voorsprong moeten

Vanuit ICT-inkoop gezien is het echter

als Pedro De Bruykere’. Natuurlijk is de

wat er gebeurde tijdens de scholen-

hebben. De visie die bij het richten van

leraar ook nodig om keuzes te helpen

sluiting in coronatijd. Tijdens een door

vernieuwing een voordeel is, moet bij

maken, zegt ze: ‘Boerenkool of zuur-

het lectoraat Vernieuwingsonderwijs

het uitvoeren ervan geen nadeel zijn.’

kool, bied kinderen een overzichtelijke

georganiseerde Meet & Greet aan

keuze, anders kiezen ze niets anders

het begin van de crisis meenden veel

meer dan friet met appelmoes.’ Maar

montessoridocenten dat montessori-

ze laat zich ook inspireren door filo-

leerlingen een voorsprong zouden

soof Jan Bransen. Diens tegengeluid,

hebben voor wat betreft thuisonderwijs.

effectiever en goedkoper, om top down te denken: ‘Als iedereen binnen scholen zijn eigen ding doet, zie je vaak diverse licenties naast elkaar gebruikt worden. Er zijn veel scholen waar iedereen andere hardware en printers Danielle van den Brink

Montessori Magazine

heeft en niemand meer overzicht. Er

1 Braun, Danielle en Kramer, Jitske (2015), The Corporate Tribe. Organisatielessen uit de antropologie, Boom Uitgevers 2 Hart, Wouter (2012), Verdraaide organisaties.

Terug naar de bedoeling, en (2017) Anders Vasthouden. 9 Sleutels voor het werken vanuit de bedoeling, Boom Uitgevers 3 Zie voor een voorbeeld de websites van Taalzee.nl en Rekentuin.nl

nummer 1 | jaargang 44

Montessori Magazine

waren. Hoe ga je dan te werk? Bij mijn

4 Bransen, Jan (2019), Gevormd of vervormd?

Een pleidooi voor ander onderwijs, ISVW Uitgevers

nummer 1 | jaargang 44

15

K

0577 411 556

Groepsovernachtingen voor

Onderwijs & verenigingen

Column

Ken je mij, wie ken je dan?

Rogier Dijk

Het gaat niet om wat de leerkracht

aangewakkerd door haar katholieke

erin stopt, maar om wat er al in zit.

geloof, maar mogelijk ook door een

De hulp om het zelf te doen begint bij

persoonlijk tragedie: het gemis van

het zien van het kind. ‘Ik denk niet, ik

haar zoon Mario. Deze liefdesbaby

zie’, vertrouwde Maria Montessori een

van haar collega en minnaar Giuseppe

leerling toe, zo schrijft Cristiana De

Montesano groeide ver van haar op, in een pleeggezin op het platteland.

Veel ruimte voor sport en spel

Stefano in Maria Montessori. Het kind is de meester 1, de nieuwste biografie.

42 groepsaccommodaties op 10 locaties

Dat is wat zij deed: kijken, pedagogisch

Montessori niet voor het huwelijk,

Meer dan 600 schoolkampen per jaar

didactisch materiaal ontwerpen,

omdat dit het einde van haar loopbaan

weer observeren en bijschaven. Als

zou betekenen. Volgens De Stefano,

wetenschapper was ze gewend om

zag de devote Maria in elk kind hoop

te observeren, maar het mogelijke

op betere tijden, maar ook haar eigen

effect op het onderwijs ontdekte ze

kleine Mario. Montessori sublimeerde

tijdens haar werk in een psychiatrische

haar eigen geloof, trauma’s en

instelling waar verstandelijk beperkte

ervaringen als feminist naar elan voor

kinderen waren weggestopt.

revolutionair onderwijs.

Montessori’s compassie met deze

Montessori’s perspectief op

inzicht. Observaties in het voortgezet

verwaarloosde kinderen zorgde voor

onderwijs stelt leren vanuit het kind

onderwijs behoren namelijk te leiden

nieuwe zienswijzen. Zij zag in die

en de ontwikkeling van het karakter

tot interactie. In de decentrale rol kan

kinderen mogelijkheden die anderen

centraal. Zij ziet de leerkracht als

de observerende leerkracht gebruik

niet zagen. Achter haar werk vermoedt

een observerende leider die aan het

De Stefano diepere drijfveren.

kind ruimte voor ontwikkeling biedt.

maken van bijvoorbeeld de leerdialoog van pedagoog Daan Lockhorst2 of het

Haar passie voor kinderen is zeker

Voor wat betreft adolescenten is er

didactisch coachen van onderwijs-

Bij Stichting Paasheuvelgroep houden we van blije gezichten, van lekker samen zijn in een mooie natuurlijke omgeving. Wij geloven in het traditionele kamp, maar dan wel in een hedendaags jasje.

Prachtige bosrijke omgevingen

42 VERBLIJVEN IN:

Austerlitz Baarn Epe

Evertsoord Oosterhout Oostvoorne

Ossendrecht Stroe Teteringen

Vierhouten

www.groepsgebouw.nl/montessori

Als suffragette en carrièrevrouw koos

in deze inmiddels voortschrijdend

kundige Lia Voerman3. De montessorileerkracht in het voortgezet onderwijs is echter ook zelf als mens onderdeel

Voorlichtingsavond 24 november 2020

Open Dag 28 januari 2021

Met alle leerlingen die zich willen aanmelden voor de brugklas van het Montessori Lyceum wordt een kennismakingsgesprek gevoerd.

De kennismakingsgesprekken worden vanaf de kerstvakantie tot en met 12 maart 2021 gevoerd.

www.kika.nl Giro 8118

De 150ste verjaardag van Maria

van de leeromgeving. In navolging van

Montessori (1870-1952) wordt

Montessori probeert die leerkracht ook

gevierd met een nieuwe bio-

eigen levenservaringen in te zetten

grafie. Wie haar werk bestudeert

in de relatie met de leerling. Hij of

ontmoet een genie die haar tijd

zij herkent in de leerling bijvoorbeeld

ver vooruit was. De Italiaanse

de groeipijnen die hij of zij zelf ook

Cristiana De Stefano had toe-

heeft doorgemaakt en komt daar

gang tot de archieven van AMI

gewoon voor uit naar leerlingen toe.

en kon zo correspondentie en

Want boven alles wil een mens gezien,

andere transcripten van Mon-

erkend en gehoord worden.

tessori gebruiken. De auteur beschrijft in Maria Montessori.

Het kind is de meester prettig leesbaar Montessori’s levensverhaal, haar feminisme, spirituele reis, inspirerende werk, maar ook de schaduwkanten van haar moeilijke karakter en haar soms drastische keuzes.

1 De Stefano, Cristina (2020) Maria Montessori, kind is de meester,. Haarlem: Xander 2 Lockhorst, Daan (2003) In Samenspraak met de Leerling. Apeldoorn: Garant 3 Faber, F., Voerman, L. (2016) Didactisch Coachen, Baarn: De Weijer

Kijk ook eens op onze site www.rml.nl Montessori Magazine

nummer 1 | jaargang 44

17

m Thema

Thema

Montessorileraar ontneemt geen kansen

De transformatie naar montessorile-

het vertrouwen om, eventueel met

dat kunnen opzoeken? Ik was altijd de

raar is bij Harrie Dupont dan ook niet

een lesje, het eerst zelf te proberen.

regisseur, had als vanzelfsprekend alles

als vanzelf gegaan, vertelt hij: ‘Het

Dat had mij als kind vroeger ook veel

in de hand en nam eigenlijk alle beslis-

montessorionderwijs is een moeilijk

fijner geleken.’

singen. Dat word je afgeleerd in het montessorionderwijs. Je legt het voor

concept, zeker als je heel lang in het reguliere onderwijs gewerkt hebt. Op

Dupont vindt het een sprekend voor-

het grootste deel terug bij de kinderen.

een reguliere school is de groep als het

beeld. Het lesgeven op een montes-

Hierdoor verdwijn je als leraar naar

ware van jou, jij bent er min of meer

sorischool heeft hem dan ook als

de achtergrond en komen kinderen

de baas, dus jij regelt het allemaal wel.

mens veranderd, zegt hij, niet alleen

zelf tot oplossingen. In feite zijn het

Op de montessorischool leerde ik: ‘we

als leraar. ‘Als vroeger een kind bij mij

allemaal vormen van vrijheid creëren,

regelen het hier samen’. Maar ik had

kwam en zei: meester, wat betekent

los durven laten, voor jezelf en voor de

De één maakte na 38 jaar in het regulier onderwijs de overstap naar montessori,

daar echt wel ondersteuning van mijn

dit woord?, antwoorde ik steevast: pak

kinderen, en een gedeelde verantwoor-

de ander kent niet anders. In gesprek met leerkrachten Harrie Dupont en Anke van

collega’s bij nodig, anders zou ik kopje

maar een woordenboek uit de kast,

delijkheid laten ontstaan.’

Well. ‘Montessori is een moeilijk concept, zeker als je lang in het regulier onderwijs

onder zijn gegaan.’

daar staat het in. Nu zeg ik: hoe zou je

Jaap de Brouwer

gewerkt hebt. Je moet leren kinderen geen kansen te ontnemen.’

Hoewel de montessoriwerkwijze voor haar vanzelfsprekend is, beaamt Anke

18

Al tijdens haar Pabo-opleiding dacht

gekregen, dat kinderen er zelf keuzes

over onderwijs zat ons in de weg. We

van Well dat het lastiger is dan vaak

Anke van Well na een paar stages: ‘is

kunnen maken en alle kinderen met

kregen het daardoor niet helemaal voor

gedacht wordt, om je die denk- en

dit het dan?’ Ze zag haar toekomst

iets anders bezig zijn. Ze had daarbij

elkaar. Op die montessorischool werd

werkwijze eigen te maken: ‘Ik zie het

niet naast een schoolbord en vóór een

het idee van vrijheid-blijheid gekregen,

allang zo gewerkt en was het vanzelf-

bij collega’s die starten. Mijn geluk was

groep, traditioneel docerend en aanwij-

‘ze doen daar maar wat’, zegt ze:

sprekend. Ik heb toen besloten om de

dat ik vanuit mijn stage op dezelfde

zingen gevend. Ze was er te nieuws-

‘Maar tijdens mijn stage ben ik het

laatste tien jaar van mijn onderwijscar-

school kon blijven. Ik heb gezien hoe

gierig voor om zich niet af te vragen of

heel anders gaan ervaren. Op de

rière op de montessorischool te gaan

een ervaren collega een groep draaide

onderwijs niet heel anders vormgege-

montessorischool in Venray heb ik

werken.’

en wat daar voor nodig is; onder haar

ven zou kunnen worden. Ze had toen

gezien dat onderwijs inderdaad heel

het geluk, zegt ze, dat de Pabo haar

anders kan.’

in haar derde leerjaar op een montes-

oefenen. Voor nieuwe collega’s is het

overdraagt. Maar de manier waarop je

aanzienlijk moeilijker: zij moeten zich-

sorischool plaatste. Op voorhand was

Dertig schaapjes

dat doet is op een montessorischool

zelf deze denkwijze eigen maken en

ze sceptisch; op de Pabo had ze maar

Die ervaring deed Harrie Dupont

heel anders, ontdekte hij de afgelopen

ondertussen de groep bezig houden.

één les over vernieuwingsonderwijs

van Montessorischool Maastricht

twee jaar. ‘Vroeger begon ik om half

Je gunt ze een stage bij een ervaren

ook op. Maar dan wel na 38 jaar in

negen met praten en hield om drie

collega om zo eerst een fundament te

het reguliere onderwijs gewerkt te

uur op. Tegenover mij zaten dertig

kunnen leggen voor het werken op de

hebben. Van die 38 jaar werkte hij er

schaapjes in rijtjes achter hun tafel. Ze

montessorimanier.’

ruim 25 op dezelfde basisschool. Een

maakten aantekeningen en gaven mij

prima school trouwens, zegt Dupont,

de indruk dat ze meededen met de les.

Ritsen dichten

‘traditioneel werkend, met in 2018 het

Inmiddels ben ik getransformeerd naar

Van Well herinnert zich haar kleuter-

predicaat excellente school’. Toch was

een leraar die de groep rond gaat op

stage: ‘Het was tegen de herfst. Ik

hij er gaandeweg achter gekomen dat

een kruk, van wie de kinderen iets le-

dacht daar gaan we weer: ik kan als

zolang op eenzelfde school werken niet

ren, hij iets van hen en de kinderen van

stagiaire straks alle jassen dicht staan

goed voor je persoonlijke ontwikke-

elkaar. Ik luister, we stemmen af, ik leg

ritsen. Maar de leerkracht bij wie ik

ling is. Compleet tegen zijn natuur in

individueel uit en we zorgen er samen

stage liep, besloot anders. Ze zei tegen

besloot hij iets heel anders te gaan

voor dat we van alles leren.’

de kinderen: probeer eerst maar eens zelf de rits dicht te krijgen en als het

doen en ging eens kijken op de lokale

Harrie Dupont

Montessori Magazine

19

vleugels kon ik de montessoriwerkwijze Dupont is iemand die graag kennis

montessorischool. Daar zag hij dat ze

Transformatie

niet lukt geef ik wel een lesje. Zo kan

precies die dingen deden die zijn oude

Van Well weet als leerkracht niet beter:

het dus ook, dacht ik toen, want als

school probeerde te bewerkstelligen:

‘Als ik hoor hoe Harrie eerst les gaf,

jij al die ritsen dichtmaakt, ontneem

ieder kind op zijn eigen niveau laten

dan denk ik: dát is pas een bijzonder

je daarmee kinderen een kans het zelf

werken, vakkenintegratie, groep door-

concept. Zo lang aan het woord zijn,

te leren. Het is iets kleins, maar zo’n

brekend en kinderen met materialen

kinderen die in rijtjes zitten, die al-

voorbeeld sterkte mij in mijn overtui-

laten werken. Dupont: ‘Op mijn oude

lemaal hetzelfde doen. Ik kan me

ging dat we als volwassenen kinderen

school waren we altijd aan het zoeken

dat gewoon niet voorstellen. Voor mij

te vaak kansen ontnemen. Elke poging

naar manieren om dat voor elkaar te

is juist de montessoriwerkwijze van-

die een kind doet om zelf iets te pro-

krijgen, maar het traditionele denken

zelfsprekend.’

beren, is een leerervaring. Wij geven ze

nummer 1 | jaargang 44

Montessori Magazine

Anke van Well

nummer 1 | jaargang 44

z

De Kwestie

De Kwestie

Zijn we ons in ons dagelijks werk voldoende bewust van het perspectief van het kind?

Een zoete geur, pluizig haar en ontelbare grimassen. Afgelopen maand werd ik voor het eerst vader. Alle gouden beloftes van vrienden en collega’s waren uitgekomen; een buitengewoon bijzonder moment. Een draaiende baby die recht in de wereld kijkt, met ogen die nog zullen veranderen van kleur. In gedachten dwaal ik af: wat voor wereld kijkt deze baby in? Wat houdt ons dezer dagen bezig? Wat heeft deze lieve baby nodig om het verschil te kunnen maken en zichzelf te leren kennen in relatie tot de bijzondere wereld waar we in leven? Ik kijk diep in de nu nog donkerblauwe ogen van mijn dochter en vraag me hardop af: wat zie je?

Als montessorileerkrachten stemmen wij voortdurend af op de kinderen in onze groep.

We volgen het individu, geven lesjes, observeren en stellen onze ondersteuning en aanpak waar nodig bij. Steeds weer vanuit de invalshoek van het kind. Het kind staat centraal. Door steeds af te stemmen, te kijken en te onderzoeken, proberen we het kind te laten groeien in zijn of haar ontwikkeling. Dit door als leerkrachten een zo objectief mogelijke houding aan te nemen, door open te staan voor wat we zien en door het beeld van het kind te durven bij stellen als dat nodig lijkt. Dat vraagt een zelfstandige, professionele houding van de montessorileerkracht, vanuit de montessorivisie, waarin kosmisch onderwijs niet een op zichzelf staand iets is, maar verweven is met taal en mathematiek.

Zo kan het kind in zijn of haar creativiteit groeien. Dus niet alleen groeien op kwalificaties maar ook op socialisatie en persoonsvorming.

Annemieke Eshuis Leerkracht, taal- en middenbouwcoördinator op Montessori Kindcentrum de Plotter Lid ontwikkelgroep en audit commissie NMV

20

Een dichtgetimmerde dagplanning, een volle agenda en te algemene groepsinstructies komen dan in een ander daglicht te staan. Want zijn die dan nog wel passend? Moet het kind in zijn of haar ontwikkeling werkelijk alle gestelde doelen beheersen? Is een ontwikkeling in attitude van kinderen naast verworven vaardigheden niet minstens zo belangrijk? Vragen waar we het met elkaar als docenten over hebben. Spreken we dezelfde taal? Kijken we als team vanuit hetzelfde perspectief naar het ontwikkelproces van onze kinderen? En borgen we een doorgaande lijn in de onder midden- en bovenbouw, met steeds andere opbrengsten?

Als we ons deze vragen blijven stellen, blijven we ons er allicht van bewust dat we uitgaan van het perspectief van het kind. En kan ons onderwijs een geoliede machine zijn met meerwaarde, omdat we onze kinderen goed voorbereid naar het voortgezet onderwijs kunnen laten gaan. Hoe mooi is het dan als ook daar nog vanuit het perspectief van het kind gekeken wordt, tot aan zelfstandig wereldburgerschap toe.

Maarten Stuifbergen Directeur-bestuurder Montessorischool Leidschenveen Opleider Haagse Hogeschool

Als we nadenken over een nieuwe wereld en over een kind dat daar een belangrijke rol in zou moeten gaan vervullen, is het een onmisbare en belangwekkende eigenschap van een opvoeder om te willen weten wat er in het hoofd van het kind klinkt, gonst en leeft.

21

Het perspectief van een kind, vooral dat van een baby, is volledig anders dan dat van een volwassene. Om volwassenen een beetje zicht te geven op zo’n perspectief werken ervaringsoefeningen vaak wonderbaarlijk. Tijdens trainingen en workshops laat ik leidsters en stagiaires daartoe plaats nemen op de grond: liggend op de rug met speelmaterialen bij zich om mee te spelen. Ik loop eerst met drukke bewegingen, met leren zolen en hakken hardop en snel pratend rond in de ruimte om hen heen. Ik herhaal het rondlopen vervolgens met juist langzame tred, op pantoffels, met gedempt stemvolume en een langzamer spreektempo.

Manja Haze Directeur Montessori Kinderopvang Mickey, Hengelo

Dat wat in de eerste scene wordt ervaren, zo wordt verteld, is niet mals: licht dat fel in hun ogen scheen, stevig en luidruchtig lopen, snelle en flitsende bewegingen. Het leidde tot ongemakkelijke reacties, ook waarneembaar: zichtbare innerlijke rusteloosheid en uitdrukkingen van onveiligheid. Het concentreren op het eigen spel was moeilijk, vanwege de harde stemmen en het voortdurend worden gestoord.

jonge kind

Montessori Magazine

Gabriël Enkelaar Teamleider onderbouw (havovwo) scholengemeenschap Pantarijn in Wageningen

Montessoritrainer en -coach Gelukkig kan het ook anders, zoals in de tweede scene: het licht wat meer gedimd, de vloer onbewogen door de rustige en zachte passen. Het gedemptere volume van de stemmen zorgde voor een harmonieuze ambiance waarin ‘het kind’ ongestoord kon ontdekken met het voor handen zijnde materiaal dat was afgestemd op zijn of haar behoeften en interesses. Als ‘de leidster’ een materiaaldeel wilde toevoegen, ging ze zacht door haar knieën. Als het kind opkeek maakte zij contact met het kind. Als het kind gefocust bleef op het materiaal werd het in zijn spel gelaten. Respectvol en rustig vervolgde de leidster haar pad om iets anders te gaan doen. Wat een rust, wat een ruimte.

Het kind werd écht gezien en gehoord. Het kon rustig ademhalen en zich ontwikkelen.

Alles afgestemd op zijn of haar perspectief.

nummer 1 | jaargang 44

Onlangs kwam ik op een school waar het team met de handen in het haar zat. Er was een kind in de middenbouw dat zich zeer moeilijk en beperkt verbaal kon uiten. Vele specialisten waren de revue gepasseerd met nul op het rekest. Ik sprak de leerkracht en die was hopeloos en gelaten. Hij probeerde zijn aandacht nu maar te richten op de kinderen die wel in staat waren om te communiceren, aldus de leerkracht. Ik mocht even een kort moment met het kind in het bijzijn van de leerkracht. Nog wat verbouwereerd door de uitspraak van de leerkracht van zonet keek ik diep in de donkerbruine ogen van dit kind en vroeg me hardop af: wat zie je?

Perspectief heeft te maken met ‘lichtbreking’. Het is ‘de kunst van het doorzicht’: vooruitzicht naar wat zich openbaart aan de horizon, wellicht nog niet concreet zichtbaar, maar wel al een ‘hoopvolle verwachting’ van wat mogelijk gaat komen.

Dit schooljaar is mijn laatste op Pantarijn. Ik maak de veertig jaren vol, geïnspireerd door veel verschillende ‘perspectieven’ die mij op deze prachtige school aangereikt werden. In 1978 begon ik mijn onderwijsloopbaan aan de Universiteit van Utrecht, met onderzoek naar Projectonderwijs op het gebied van Mondiale Vorming. Ik maakte ook kennis met het Open Projektonderwijs, aan het Wagenings Lyceum. Ik greep mijn kans in februari 1981 door op deze school les te gaan geven in het vak Cultuurgeschiedenis. Zo kon ik ook meedraaien in het Open Projektonderwijs. Essentieel hierbij was dat leerlingen zelf konden kiezen welk thema en welke vragen ze met elkaar wilden onderzoeken. Na veertig jaren herinner ik mij nog hoe intrinsiek gemotiveerd zij waren, tijdens het onderzoek en de discussies er om heen. Het had maar weinig te maken met ‘vakonderwijs’, wel alles met ‘leren voor het leven’, rondom thema’s die leerlingen zelf aandroegen.

Ik had gehoopt dat ons onderwijs zich sneller zou ontwikkelen, als een leerproces waarin de leerling zelf het stuur in handen hebben. Dat er meer samenhang zou komen tussen schoolvakken. Maar zelfs op het Pantarijn is dat nauwelijks gelukt. Hoewel……. er zijn nu wel twee lokalen van waaruit een groep van 30 leerlingen (10–14 jaar) met elkaar de ruimte krijgt om eigen ‘challenges’ te onderzoeken. Waarbij we ons best doen om hun intrinsieke motivatie intact te laten en zelfs te stimuleren. Zo bezien vind ik het toch een voorrecht om in mijn laatste jaar als ‘Coach bij Pantagora’ mee te mogen werken aan een eigentijds perspectief op onderwijs.

Meer weten? Kijk op https://www.verenigingagoraonderwijs.nl/

Montessori Magazine

nummer 1 | jaargang 44

Thema

Thema

k

‘Kosmische educatie als slagader van montessorionderwijs’

de Hunebedden wel. Waar komen die stenen vandaan? Je maakt via de tijdlijn van het leven de sprong naar de IJstijd, bespreekt het ontstaan van de stuwwallen van de Veluwe en dan blijkt Hengelo in een kom te liggen, gemaakt door een stuwwal. Drie beken komen bij elkaar op het laagste punt, bij Huys Hengelo. Vanuit het onderwerp land en water kom je bij een van de 7

Paul Op Heij

Hoofdlijnen in de vernieuwde Canon: de Romeinse limes, de Hanzesteden, de Beemster, de VOC, de haven van Rotterdam en de watersnoodramp van

Onderwerpen in perspectief van tijd en ruimte bezien en patronen en samenhang

1953.’

leren herkennen. André Gilara probeert die manier van denken, leren en delen te

Onlangs kreeg hij de prachtige vraag

promoten, bij montessoricollega’s en via zijn website.1 ‘In feite wissel je voortdu-

van een kind: hoe water ontstaan is.

rend van perspectief, zoom je in en uit, integreer je kernvakken en zaakvakken.’

Vanuit de oerflits associeerde hij via supernova, zwarte gaten in het heelal naar het allerkleinste, het waterstof-

22

Kosmische educatie is onderwijs in

De inlegkaarten komen tot leven door

en zuurstofatoom. Kinderen stelden

samenhang. Er worden vragen gesteld

er een verhaal bij te vertellen. Met de

vragen over die gaten. Wat er zou

over wie we zijn, waar we vandaan

machten van 10: Powers of ten, kun je

gebeuren als je met een raket in zo’n

komen en wat ons verbindt. Dezelfde

inzoomen in het lichaam en uitzoomen

gat gezogen zou worden? Daar moch-

manier van denken kun je doortrekken

naar het heelal en lijkt de structuur

ten ze een verhaal bij bedenken met

naar de dieren- en plantenwereld: je

van het allerkleinste op die van het

een oorzaak-gevolg en een probleem-

kunt verbindingen leggen tussen mam-

allergrootste. De hiërarchie van de

oplossing structuur. Hun antwoord, de

moeten en olifanten, tussen wilde gra-

getallen kun je inzichtelijk maken met

fantasie geprikkeld met de trailer van

nen en het voedsel dat wij eten. Overal

het montessorimateriaal en met clipjes

de film Interstellar, moest een inlei-

in de natuur en cultuur zijn lijnen en

op het internet.’

ding, een kern en een slot hebben. ‘Zo

patronen zichtbaar: je ziet vertakkingen

23

probeer ik te inspireren en bied tege-

bij zowel bomen, rivieren als in de

Curriculum.nu

lijkertijd structuur. Nee, liever geen in

longen. En mannetjesolifanten spelen

De mens is onderdeel van de wereld

te vullen werkbladen; ze mochten zelf

een belangrijke rol bij migratie: zij her-

en heeft daarmee verantwoordelijkheid

bepalen wat ze er van wilden maken op

kennen patronen in hun omgeving en

voor de aarde, meende Maria Montes-

een leeg blad. Je creëert iets vanuit het

weten daardoor de weg. Deze kennis

sori al. Zij heeft tijdens haar verblijf in

niets. Zo maak je kinderen medever-

dragen zij over op jongere olifanten.

India en ook met haar idee van vredes-

antwoordelijk voor de kennis die we

In menselijke culturen zien we patro-

opvoeding in feite het fundament ge-

samen opbouwen, echt montessori.

de oude naam kosmische opvoeding

schappelijke kennis, ondersteund door

nen als migratie, maar ook de relatie

legd, meent Gilara. ‘Deze visie bestaat

Het werden geweldige verhalen.’

en onderwijs (KOO) te vervangen. Dat

universiteiten. Big History en World

tussen water en het ontstaan van

dus al heel lang, maar in het onderwijs

werd bekrachtigd maar niet geïmple-

History Project heten nu OER PROJECT,

steden en handel is zo’n patroon, zegt

wisten we er nog niet goed vorm aan

Deskundigheid

menteerd, terwijl internationaal de

zij verbinden het verleden met het

André Gilara, leerkracht bovenbouw

te geven. Met curriculum.nu kunnen

Om kosmische educatie goed in te

term Cosmic Education heel gebruikelijk

heden en de toekomst. Een boek als

Anninksschool te Hengelo. Gilara: ‘Om

we dichterbij komen. Het nieuwe cur-

Een andere aanpak zijn die Grote Ver-

voeren, is deskundigheid en draagvlak

is. Wellicht dat het in Nederland toch

die patronen te leren zien, gebruiken

riculum bestaat uit 9 domeinen en is

tellingen, ‘impressionistische sleutel-

nodig. Je moet eerst een brede alge-

wij Grote Vertellingen aangevuld

meer gericht op samenhang. Er komen

verhalen’ die inzicht geven in samen-

mene ontwikkeling voor de zaakvakken

nog gaat lukken nu in oktober Montessori Portaal Nederland3 gelanceerd is

Een kleine geschiedenis van bijna alles6 van Bill Bryson is een bestseller. We

met materialen. Vertakkingen kun

vraagstukken aan bod als globalisering,

hangen binnen de natuur en cultuur.

opbouwen, die je vervolgens koppelt

waarop kosmische educatie ook een

je inzichtelijk maken met de boom

gezondheid en technologische ontwik-

Sinds kort worden de montessoriverha-

aan het taal- en rekenonderwijs. ‘Ga

prominente rol krijgt.

van Pythagoras en met de metalen

kelingen. Globalisering lijkt van onze

op onderzoek uit, lees veel en maak

Gilara: ‘Ik ben blij met dat Portaal, het

inlegfiguren. Maria Montessori heeft

tijd, maar gebeurde ook al in de mid-

len in kleine boekjes uitgegeven door Nienhuis Montessori2. Deze verhalen

gebruik van de bibliotheek en het inter-

kan de zaak kracht bijzetten. Die werk-

goed nagedacht over haar materialen,

deleeuwen, via de zijderoutes bijvoor-

kun je koppelen aan de 7 hoofdlijnen

net. Het is geen cursus van tien weken

groep destijds verdiepte zich in het

in feite gematerialiseerde abstracties.

beeld. Denkwijzen als oorzaak-gevolg,

van de canon van Nederland, zegt

waarmee je het je eigen kunt maken’,

overeenkomsten en verschillen, kijken

Gilara. Grote onderwerpen als ‘land en

aldus Gilara. Ook binnen de montes-

concept vanuit boeken als Children Of The Universe4 en Big History5 van David

vanuit meerdere perspectieven en

water’, ‘zingeving’, ‘beschavingen’ en

sorivereniging is er nog onvoldoende

Christian. Big History sluit goed aan

werkwijzen als onderzoeken, verwerken

‘migratie’ dagen kinderen uit tot het

draagvlak, meent hij. Er werd een

op kosmische educatie. Het voordeel

en ontwerpen, het past allemaal goed

stellen van onderzoeksvragen, is zijn

werkgroep opgericht en weer afge-

is dat je als leerkracht zo ook gebruik

bij kosmische educatie.’

ervaring. ‘De meeste kinderen kennen

schaft; er werd een voorstel gedaan om

kunt maken van de nieuwste weten-

1 http://www.kosmisch-concreet.nl/ 2 https://www.heutink.com/int/en/nienhuismontessori/page/1068/

Montessori Magazine

Voorbereide leeromgeving

nummer 1 | jaargang 44

Montessori Magazine

André Gilara met leerlingen

hebben toen met die werkgroep ook

3 https://montessori-portaal.nl 4 Duffy, Michael en D’Neil (2006), Children Of The Universe. Cosmic Education in the Montessori Elementary Classroom, Parent Child Pr 5 Christian, David (2017), Big History, Het waanzinnige wetenschappelijke ontstaansverhaal van de mens, de wereld en het universum, Maven Publishing 6 Bryson, Bill (2006), Een kleine geschiedenis van bijna alles. Geïllustreerde editie, Uitgeverij Atlas

nummer 1 | jaargang 44

Thema

een gesprek gehad met kinderboekenschrijfster Bouwine Bergsma die er een graphic novel over wilde schrijven, onlangs verschenen als Hoe alles begon7.

Bouwine Bergsma & adriaan Bijloo

Geïllustreerde tijdlijn van het leven

Kosmische educatie is de slagader van Hoe alles begon van Bouwine

het montessorionderwijs.’

Bergsma is een rijk geïllustreerde

Hoe begon

alles

K

‘Kennis laat zich niet zomaar overdragen’ Paul Op Heij

van oerflits tot nu

Je noemt op je website de mogelijkheden van de planten- en dierenwereld, om te onderzoeken en te experimenteren. Wat zijn mogelijkheden voor moderne techniek binnen montessorionderwijs?

graphic novel met tekeningen van

Gilara: ‘Ik wijs op mijn website op

Voordat je het weet ben je bij de

David van der Kooijs boek Het grote

oerknal en realiseer je je dat die ei-

Louise Fresco, bestuursvoorzitter van

belangrijk in een samenleving waarin

vindingrijkboek8. Techniek, wetenschap

genlijk oerflits moet heten, want in de ruimte is er geen geluid. Kinderen

Wageningen University & Research

en creativiteit hangen op allerlei ma-

lezen en leren ook op een speelse manier over de evolutiet-heorie. Als

traditionele verbindingen tussen mensen deels verdwenen zijn2 en

nieren samen. Eén van de hoofdlijnen

tegenhanger kun je in de klas de natuur- en wereldgodsdiensten aanbie-

Centre, opent haar boek Kruisbestuiving1 met een lofzang op nieuwsgierig-

collectieve belangen voor de langere

van de canon is kennis, wetenschap

den. Zo krijgen kinderen een verhaal vanuit verschillende perspectieven.

heid en belangeloze kennis. Ze koppelt

termijn minder belangrijk werden dan

en innovatie. Bij het verhaal van de

Verhalen vertellen en goede kinderboeken promoten, dat stimuleert ook

die opvatting van kennis aan het

individuele op korte termijn.

oerknal en het ontstaan van de zon en

het lezen. (André Gilara)

Duitse begrip Lernen: onbeperkt willen

Adriaan Bijloo. Dit boek past goed

Meestal worden nieuwe boeken afzonderlijk gerecenseerd. Ze worden niet of

bij de tijdlijn van het leven. Weten-

nauwelijks (expliciet) in perspectief geplaatst, bijvoorbeeld van de tijd en samen-

schappelijke woorden als quarks,

leving waarin ze verschijnen. Als je dat wel doet, komen ze vaak in een ander dag-

atomen en moleculen worden

licht te staan en veranderen onze kijk, op kennis en onderwijs bijvoorbeeld.

op een heldere manier uitgelegd.

blijven leren, blijven lezen en vragen

Emoties-gevoelens

Newton en Eise Eisinga aanbieden.

Meer informatie en zelfs lesmateriaal is te vinden op

stellen, om er mondiger, onafhanke-

Jelle Jolles’ nieuwe boek Leer je kind

Via proefjes.nl kun je kinderen laten

https://lnkd.in/gvf3sFR

lijker en wereldburger mee te worden.

kennen3 staat vol praktische, nuttige

onderzoeken. Hoe verplaatsten de hu-

Waarbij beheersing van vreemde talen

kennis over hoe onze sociale omgeving

nebedbouwers die enorme zwerfkeien?

gebruikelijk zou moeten zijn, meent

en onze ervaringen de ontwikkeling

Hoe werden piramides gebouwd? Dan

zij, want ‘de beheersing van andere

van ons brein beïnvloeden. Waarom

planeten kun je Christiaan Huygens,

24

Thema

talen helpt vanzelfsprekendheden in je

tieners opvoeders nodig hebben ‘als

Bekijk de verhalen van Maria Montes-

eigen taal overhoop halen en andere

een soort plaatsvervangende prefron-

sori dus ook kritisch; door technolo-

gezichtspunten te ontwikkelen’. Fresco

tale schors’, om te helpen sturen,

gische ontwikkelingen is er veel ver-

noemt het besef van perspectief ‘de

structureren en steunen, omdat hun

anderd. Pas ze aan, voeg toe en zorg

capaciteit een afstand te creëren om

hersenen nog niet uitgerijpt zijn en

dat je ze meerdere keren aanbiedt. In

overzicht te houden’. Dat besef is

bovendien op het ene onderdeel

blijkt dat het katrollensysteem al vroeg

schilder Mondriaan en aan geometrie.

Volgen kosmische educatie en Big History alleen de lijnen van de wetenschap of ook andere, zoals in de antroposofie, die van geheime genootschappen als Rozenkruisers en Vrijmetselaars en überhaupt die weidse wereld van esoterie?

Maak gebruik van beeldaspecten zoals lijnen en kleuren. Waarom heeft rood

werd gebruikt. Dergelijke vragen passen ook bij het verhaal van beschavingen. En het basispatroon van de Beemster-polder in de 17e eeuw kun je weer koppelen aan de rechthoe-

25 Jelle Jolles © Merlijn Doomernik

de middenbouw van de basisschool

verder dan op het andere. Opvoeders

kun je zeggen dat bij de oerflits al-

moeten adolescenten helpen afstand te

‘Kosmische educatie gaat uit van de

lerlei deeltjes door het heelal vlogen,

nemen tot zichzelf, meent Jolles, hun

ren. En op basis daarvan, vanuit dat

wetenschap waarbij verbeeldingskracht

in de bovenbouw kun je dat verhaal

taalvaardigheid stimuleren door hen

perspectief, kunnen denken en han-

die uitstraling? Hoe worden kleu-

gestimuleerd wordt. Als didactisch

verdiepen door ook atomen en quarks

hun gedachten en beleving te helpen

delen. Juist op dat onderdeel schieten

ren bewust ingezet bij reclame, hoe

middel worden verhalen gebruikt. Je

te noemen. Je kunt vertellen over het

formuleren en de consequenties van

adolescenten nog regelmatig tekort,

geraffineerd reclameteksten geschre-

bekijkt een onderwerp vanuit meerdere

splitsen van atomen en waartoe dat

hun gedrag te helpen overwegen.

omdat zij nog niet het zelfinzicht heb-

ven en hoe verhouden die zich weer

perspectieven. Maar naast de evolutie

leidde in de Tweede Wereldoorlog,

Jolles maakt kernachtig duidelijk wat

ben ontwikkeld om het eigen gedrag te

tot de eerste tekst die we kennen in

komen ook ontstaansverhalen aan bod.

maar het hoeft niet.’

het verschil is tussen emoties en ge-

kunnen reguleren. Ze hebben nog niet

het Nederlands, Hebban olla vogala,

Hoe kijken wereldgodsdiensten tegen

voelens: ‘Emoties bij mens en dier zijn

de ervaringen opgedaan om zichzelf en

geschreven door een monnik met een

het ontstaan van de aarde aan? Hoe

Zie http://www.kosmisch-concreet.nl

af te lezen aan biologische veranderin-

de consequenties van hun woorden en

ganzenveer? Voor de hand liggende en

kijken verschillende volkeren naar de

en https://montessori-portaal.nl

gen: de bloeddoorstroming, versnelde

toch verrassende verbindingen, veel

schepping? Grote Vertellingen kunnen

inspirerender dan die losse geschiede-

kinderen stimuleren tot lezen. Een

nis- en aardrijkskundelessen.’

goed voorbeeld is Robbert Dijkgraaf,

Bezoek in deze zeker ook de

groepen. Onze belangrijkste emoties

hoogleraar theoretische natuurkunde

tentoonstelling van het werk van

behelzen vreugde en angst, boosheid

aan de Universiteit van Amsterdam.

Carlijn Kingma, Architectuur van

en verdriet. Gevoelens zijn iets heel

Hij heeft verschillende colleges gege-

het onzichtbare, in het Rijksmuseum

anders: dat zijn de innerlijke ervarin-

ven over de oerknal, het allerkleinste

Twenthe (RMT) in Enschede.

gen van emoties, en ze zijn subjectief.’

kige primaire kleurenvlakken van de

7 Bergsma, Bouwine (2020), Hoe alles begon. Van oerflits tot nu in 70 stappen, ISVW Uitgevers 8 Kooij, David van der (2014), Het grote vindingrijkboek, Edupub.Nl

Montessori Magazine

ademhaling, zweten, opwinding, en de spierspanning in bepaalde spier-

en Einstein.

Empathie is het kunnen invoelen van de emoties en bedoelingen van ande-

nummer 1 | jaargang 44

Montessori Magazine

1 Fresco, Louise (2018) Kruisbestuiving. Over kennis, kunst en het leven, Prometeus 2 Zie bijvoorbeeld de film Niemand in de stad (Michiel van Erp, 2018) naar de gelijknamige roman van Philip Huff 3 Jolles, Jelle (2020) Leer je kind kennen. Over ontplooiing, leren, denken en het brein, Uitgeverij Pluim

nummer 1 | jaargang 44

Thema

Thema

gedrag goed in te kunnen schatten. In

hebben gemeen dat ze het belang van

besteedt in Orde houden tientallen

Hij vergelijkt onderwijs - hoe eenvou-

neurologentaal: de benodigde hersen-

hoge verwachtingen door opvoeders

pagina’s aan effectief orde houden en

dig kan het zijn - met het succesvol

bedrading ontbreekt nog.

benadrukken - Kneyber denkt dat met

straffen, Berding leert met zijn boek

overgooien van een bal: oprechte

zijn tips 95% effectieve lestijd haalbaar

samenwerking met iemand die de bal

Zelfinzicht-zelfregulatie

is. Hij denkt dat het een misvatting is

Opvoeding en onderwijs tussen geduld en ongeduld 8 hoe rust en aandacht in het

Zelfinzicht is nodig voor zelfregulatie,

dat leraren voor de goede vrede ‘kleine

klaslokaal te organiseren. Die laatste

zal moeten proberen te vangen is een voorwaarde.10 Bransen bekritiseert het

schrijft Jolles. Opvoeders die het druk

misstappen’ door de vingers moeten

liet zich dan ook inspireren door

‘geestdodend klimaat’ op reguliere

hebben, besteden te weinig tijd en

zien. Hij adviseert dan ook: hoe minder

pedagogen als Luc Stevens en Janusz

scholen waar ‘oefenruimtes’ tot ‘re-

aandacht aan interactie met jongeren,

leerlingen nog in staat zijn zichzelf te

Korczac die ons ooit leerde dat we

petitiehokken’ werden. Al dat getoetst

meent hij. Jongeren hebben er baat bij

reguleren, des te meer moet je als do-

niet zó op de toekomst van kinderen

van uit een context losgezongen lesstof

als ze meer te horen krijgen dan dat ze

cent ‘kort op de bal’ zitten. En nog een

gefocust moeten zijn dat we geen oog

heeft bovendien ons idee van wat ken-

‘lui’, ‘super goed’ of ‘ongemotiveerd’

tip: daarbij duidelijk maken waarom

meer hebben voor hun heden.

nis is totaal vervormd.

zijn. Voor hun ontwikkeling is het beter

je een onderscheid hanteert tussen je

Berding pleit niet alleen voor opvoeden

Kennis is niet louter informatie, meent

als opvoeders met hen praten over hun

professionele grenzen als leraar en je

met geduld, maar ook voor opvoeden

hij, maar ‘een activiteit van een wezen

plek thuis en in de klas, de faciliteiten

persoonlijke grenzen en dat de eerste

de zich ontwikkelende identiteit van

tot geduld. Hij haalt Biesta aan als hij

dat weet hoe hij succesvol met zijn

die ze nodig hebben, een handige

eerder bereikt zijn dan de tweede.

hun kind.’ Wat nog maar eens duidelijk

volwassenheid niet als de uitkomst van

omgeving moet omgaan.’ Kennen en

maakt dat Jolles’ persoonsvorming niet

een proces ziet maar als een levens-

kunnen zijn daarmee twee innig met

houding: volwassen zijn betekent be-

elkaar verweven werkwoorden, en zo

seffen dat de wereld niet om jou draait.

bezien zal kennis minder makkelijk

aanpak voor wat er zoal op hun pad

26

Joop Berding

komt. Ook in het onderwijs zou meer

Twee persoonsvormen

aandacht besteed moeten worden aan

Zelfinzicht en zelfregulatie ontwikkelen

per se dezelfde is als die van pedagoog Gert Biesta6, die laatste geïnspireerd

dit soort persoonsvorming, meent Jolles.4

zich niet pas als de prefrontale schors

door de Franse filosoof Emmanuel

Berding maakt dat niet alleen duidelijk

over te dragen zijn dan vaak gedacht

uitgerijpt is, schrijft Jolles. Integendeel:

Levinas. Bij Jolles is ze ik-gericht en

door grote namen aan te halen, maar

wordt, filosofeert hij.

Dat gaat niet lukken zolang het klas-

de betrokken hersennetwerken rijpen

succes verzekerd, als opvoeders het

ook met verhalen van mensen uit zijn

senmanagement van veel docenten

juist dankzij de ervaringen die jongeren

maar systematisch aanpakken (terwijl

eigen leven en carrière.

Lekker Lernen

niet beter is, meent René Kneyber in

opdoen in en met hun omgeving. Dus

zijn boek ook egocentrisme en ego-

Bransen gaat in feite een stap verder

de herziene uitgave van Orde houden 5 . Immers hoe meer tijd je als docent

hoe meer verschillende ervaringen

ïsme kan aanwakkeren - de uitspraak

Van Berding naar filosoof Jan Bransen

dan pedagoog Biesta: onderwijs dient

ze opdoen, hoe eerder en beter hun

‘ik en de ander’ werd al het nieuwe

hersenen zich ontwikkelen. Toch heeft

normaal, zeker bij jongeren). Bij Biesta

is ook maar een kleine stap. Die laatste kiest in Gevormd of vervormd 9 expliciet

niet alleen de doelen kwalificatie,

kwijt bent met orde handhaven of herstellen, hoe minder tijd er overblijft

Jolles’ boek ook iets ongemakkelijks,

is persoonsvorming juist wereld-

voor ‘onderwijs dat meer afgestemd

heeft al waarde in zichzelf. Hij legt dat

voor het opbouwen van een relatie

want er lijkt geen maat te staan op

gericht (‘verantwoordelijkheid voor

is op de existentiële levensvragen die

uit door het verschil tussen schilderen

en dat studenten financieel door de

met leerlingen. Kneyber en Jolles

het sturen, steunen en inleven - het

anderen’ bij Levinas) en is ze zeker niet

jongeren zich stellen’ en haalt daarbij

en dansen duidelijk te maken, waarbij

overheid zo veel meer ondersteund

boek is overduidelijk een reactie op

montessori, de vrijeschool en Demo-

je in het ene geval wel iets maakt en

worden dan jongeren die niet stude-

decennia dat jongeren juist alle vrijheid

gegarandeerd succesvol – ‘Het prachtige risico van onderwijs’ 7. Opvoeding

cratische scholen aan als voorbeelden.

in het andere niets. Dansen heeft een

ren. Waarom jongeren geen gelijke

en ruimte moesten krijgen om zich te

en onderwijs bieden überhaupt geen

doel in zichzelf en met onderwijs is het

kansen bieden, vraagt hij zich af, met

ontwikkelen. Jolles ziet meer heil in

garanties, schreef ook Louise Fresco

in wezen niet anders: het heeft geen

bijvoorbeeld een vouchersysteem voor

voorleven en als volwassene de regie

al, hoe efficiënt we ze ook aanpakken:

ander doel nodig. Waarmee we in feite

(gratis!) studierechten, waar iedereen

over de opvoeding houden. Als volwas-

‘Alles controleren is een illusie en staat

terug zijn bij dat ietwat ouderwetse

op een zelf gekozen moment in het le-

senen meer de regie houden, is de

haaks op het verkennende karakter van

woord Lernen waar Louise Fresco het

ven gebruik van kan maken. Wellicht is

redenering, hoeven ze ook minder vaak

wetenschap en onderwijs.’

al over had.

de coronatijd een uitgelezen kans om

voor ADHD te grijpen om de boel in de

Kennen-kunnen

Bransen noemt een school een

hand te houden.

Je ziet het verschil in uitgangspunt

leefgemeenschap voor kinderen, ‘en

Jolles’ pleidooi voor meer aandacht

ook terug bij René Kneyber en een

omdat leren leven is en leven leren is

voor persoonsvorming past ook in een

pedagoog als Joop Berding. Kneyber

een leefgemeenschap altijd ook een

zijn ideeën over onderwijs in praktijk te

naar paardenmiddelen als medicatie

tijd waarin een tijdschrift als Psycho-

leergemeenschap’. Voor menigeen

logie Magazine maandelijks meer dan

misschien wat abstract, toch verliest

100.000 lezers heeft. Praten over

hij de praktijk van alledag zelden uit

emoties, dat wat we gevoelens noe-

het oog en hamert hij bijvoorbeeld op

men, interpretaties dus, is populairder dan ooit. ‘Mijn kamer, dat ben ik zelf’, schrijft Jolles ergens. Hij meent dat het uiterst gevoelig ligt als ouders stellen dat die kamer nou eindelijk eens opgeruimd moet worden: ‘Daarmee ontkennen de ouders namelijk een stukje van

Montessori Magazine

27

socialisatie en persoonsvorming, maar

4 Zie ook wat Jelle Jolles in deze vertelt over zijn DenkPlaten in gesprek met Thijmen Sprakel op diens www.edukitchen.nl 5 Kneyber, René (2020) Orde houden. Vernieuwde editie, Uitgeverij Phronese 6 Biesta, Gert (2018) De terugkeer van het lesgeven, Uitgeverij Phronese 7 Biesta, Gert (2015) Het prachtige risico van onderwijs, Uitgeverij Phronese

nummer 1 | jaargang 44

het belang van automatiseren in het basisonderwijs, ‘het ontwikkelen van een stevige automatische pilot’. Hij schroomt ook niet heilige huisjes omver te halen. Zo vindt hij het principieel niet kloppen dat een mens per se in

Jan Bransen

Montessori Magazine

zijn jonge jaren zou moeten studeren

gaan brengen.

8 Berding, Joop (2019) Opvoeding en onderwijs tussen geduld en ongeduld. Uitgeverij Cyclus 9 Bransen, Jan (2020) Gevormd of vervormd?

Een pleidooi voor ander onderwijs, ISVW Uitgevers. Bransen blogt op www. pleidooivooranderonderwijs.nl 10 Lees in deze ook de column van Han van Krieken, rector magnificus van Radboud Universiteit Nijmegen: https://www. radboudrecharge.nl/nl/artikel/leerkracht-heb-jeeen-leven-lang

nummer 1 | jaargang 44

Colofon Montessori Magazine is een uitgave van de Nederlandse Montessori Vereniging en verschijnt drie keer per jaar.

Redactie Jaap de Brouwer, Joëlle Meijer, Elena Ramil (eindredacteur), Paul Op Heij (hoofdredacteur) Redactieadres (voor artikelen en inhoudelijke mededelingen) E-mail: redactie@montessori.nl parel@montessori.nl piazza@montessori.nl Kaaisjouwerskade 132, 6541 EW Nijmegen – Telefoon: 0615408130

Grafische vormgeving en advertentieverkoop Elma Media BV

Perspectieven op montessori Het gedachtegoed van Maria Montessori gaat inmiddels meer dan 100 jaar mee en is nog springlevend. Wereldwijd zijn er meer dan twin-

28

tigduizend montessorischolen waar kinderen zich ontwikkelen in een voorbereide omgeving.

Ook in Nederland maken montessorischolen een wezenlijk deel uit van het onderwijslandschap: ongeveer een op de vijftig scholen is een montessorischool. Dé montessorischool lijkt echter niet te bestaan. In Nederland verschillen montessorischolen in hoe ze invulling (willen) geven aan het concept; ze nemen de ruimte om zelf beslissingen te nemen. Er wordt dus verschillend gedacht over hoe het gedachtegoed van Maria Montessori in praktijk te brengen.

In het jaar dat we stilstaan bij de 150ste geboortedag van Maria Montessori verschijnt vanuit het lectoraat Vernieuwingsonderwijs een nieuwe publicatie waarin ook aandacht besteed wordt aan die verschillende interpretaties. In Perspectieven op Montessori (2020) komen tien ervaren montessoriprofessionals aan het woord over hun persoonlijke perspectief op montessorionderwijs. De auteurs gaan uiteraard ook in op wat, volgens hen, de kern van het montessorionderwijs is, wat de rollen van de leerkracht en de montessoriopleider zijn en wat montessorionderwijs nadrukkelijk niet zou moeten zijn.

Keizelbos 1, 1721 PJ Broek op Langedijk Postbus 18, 1720 AA Broek op Langedijk Telefoon: (0226) 331600 Fax: (0226) 331601 E-mail: info@elma.nl Website: www.elma.nl

Abonnementen Leden van de NMV ontvangen Montessori Magazine gratis.

De kosten van het NMV-lidmaatschap bedragen € 35,00.

De abonnementsprijs voor niet-leden bedraagt € 35,00.

Aanmelding per e-mail aan nmv-secretariaat@montessori.nl Losse nummers zijn verkrijgbaar bij het secretariaat.

Centraal Secretariaat NMV (voor informatie over abonnementen) Boerhaavelaan 40, 2713 HX Zoetermeer Telefoon: 06-40233698 E-mail: nmv-secretariaat@montessori.nl Websites NMV: www.montessori.nl – www.montessorinet.nl Sluitingsdatum kopij Montessori Magazine 44-2 (mrt 2021): 11 jan. 2021 De redactie behoudt zich het recht voor om artikelen te redigeren en in

Verkeersborden leren?

Zo gaat dat effectief:

te korten, dan wel te weigeren of te laten plaatsen op Montessorinet.

 liedjes en posters voor de betekenis van de Gehele of gedeeltelijke overname van artikelen uitsluitend na schriftelijke toestemming van de uitgever.

De redactie tracht bij alle gebruikte afbeeldingen de eigenaar te achterhalen.

Waar dit niet is gelukt, vragen wij de rechthebbende om contact op te nemen.

ISSN nummer Koninklijke Bibliotheek: ISSN 2352-2623

basisborden  de Bokabox Verkeer voor systematische

kennis van de betekenissen  het Bokabox Bordenkwartet voor het

automatiseren

Tien perspectieven op montessori, plus een vooruitblik, gebundeld in éen boek.

Gecertificeerd door de NMV

Patrick Sins, lector Vernieuwingsonderwijs

www.bokabox.nl

bij Saxion Hogeschool en Thomas More Hogeschool

Montessori Magazine

nummer 1 | jaargang 44

www.medilexonderwijs.nl/abo

MEESTERS IN SCHOLING

4 weken

gratiesf op pro

Altijd en overal leren

Met het nieuwe e-learning abonnement voor po en vo

Je kennis opfrissen of je verdiepen in een onderwerp? Met het e-learningabonnement kun je leren zoals jíj dat wilt: interactief, praktisch en actueel. Volg zoveel modules als je wilt en profiteer als eerste van ons nieuwe aanbod.

Ook beschikbaar als teamabonnement én als gratis proefabonnement!

Hoogbegaafde leerlingen in beeld Herken de specifieke onderwijsbehoeften van hoogbegaafde leerlingen

Groepsdynamica als het niet lekker loopt Groepsdynamisch observeren, normdragers en interventies

Jongens en meisjes in de klas Inspelen op de verschillen in ontwikkeling, motivatie en leervoorkeuren

www.medilexonderwijs.nl/ hbvo-online

www.medilexonderwijs.nl/ e-lastige-klas

www.medilexonderwijs.nl/ jmpo

Nieuw!

speciaal voor vo

Nieuw!

Situationeel leidinggeven Leer leidinggeven met oog voor de situatie en de leerkracht

Executieve functies uitgelegd Leg de basis voor het begrijp en stimuleren van de executieve functies van je leerlingen

Oudergesprekken Stappenplan voor effectieve gespreksvoering

www.medilexonderwijs.nl/ situationeelpo

www.medilexonderwijs.nl/ e-efvo

www.medilexonderwijs.nl/ oudergesprekpo

www.medilexonderwijs.nl/e-learning-abonnement