ปลกูกลว้ยชว่ยโลก
โครงการพฒ ั นาการจดัการภยัพบิตัภิาคประชาชน มลูนธิกิระจกเงา
คำนำ ปจัจบุนัปญ ั หาเรอ่ืงสง่ิแวดลอ้มและภยัพบิตัไิดเ้ขา้มามบีทบาทสำคญ ั
ผสู้นนัสนนุ สำนกังานกองทนุสนบัสนนุการสรา้งเสรมิสขุภาพ (สสส.)
พมิพค์รง้ัท่ี 1 : จำนวน จดัพมิพโ์ดย พมิพท์่ี
เลม่
โครงการพฒ ั นาการจดัการภยัพบิตัภิาคประชาชน มลูนธิกิระจกเงา 8/12 ซอยวภิาวดี 44 ถนนวภิาวด-ี รงัสติ แขวงลาดยาว เขตจตจุกัร กรงุเทพ 10900 โทรศพ ั ท์ 02-941-4194 -5 ตอ่ 16 โทรสาร 02-941-4194-5 ตอ่ 18 เวบ็ไซด์ www.mirror.or.th อเีมล webmaster@mirror.or.th
และสง่ผลกระทบตอ่การดำรงชวีติมากขน้ึในรอบทศวรรษทผ่ีา่นมา เปน็ประจกัษแ์ลว้วา่ สถานการณด์า้นภยัพบิตัดิจูะทวคีวามรนุแรงยง่ิขน้ึเปน็ลำดบัในหลายพน้ืทต่ีอ้งประสพ กบัปญ ั หาภยัพบิตัอิยา่งซำ้ซากและหากยอ้นมาดตูน้ตอของปญ ั หาคงหลกีไมพ่น้เรอ่ืง ของทรพัยากรทางธรรมชาตทิถ่ีกูทำลายลงนน่ัเอง หนงัสอืชดุคมู่อื “ปลกูกลว้ยชว่ยโลก” เลม่นไ้ีดจ้ดัทำขน้ึเพอ่ืนำเสนอขอ้มลู ใน หลากหลายมติิ โดยการรวบรวมองคค์วามรทู้ส่ีามารถเขา้ใจและประยกุตส์กู่ารปฏบิตัไิด้ งา่ย ท้ังยงัเปน็การสรา้งความเขา้ใจในการปลกูปา่ทเ่ีหมาะสม อนัจะนำไปสกู่าร ตระหนกัและการมสีว่นรว่มในการรกัษาสง่ิแวดลอ้ม รวมถงึงานปอ้งกนัภยัพบิตัไิดเ้ปน็ อยา่งดี โดยหวงัวา่จะเปน็การสง่เสรมิใหเ้ยาวชนหรอืชมุชนทม่ีคีวามสนใจ ไดช้ว่ยกนั สงัเคราะหอ์งคค์วามรแู้ละเผยแพรต่อ่ไปในทกุระดบั เพอ่ืสรา้งประโยชนต์อ่งานดา้น สง่ิแวดลอ้มและการปอ้งกนัภยัพบิตัโิดยชมุชน หนา้ทข่ีองหนงัสอืชดุคมู่อื “ปลกูกลว้ยชว่ยโลก” เลม่น้ี จงึเปน็ดงัเขม็ทศินำทาง ใหผ้ทู้ม่ีคีวามสนใจ ไดเ้กดิความความตระหนกัรแู้ละเขา้ใจกระบวนการ อนันำไปสกู่าร รกัษาธรรมชาตแิละชว่ยลดระดบัปญ ั หาดา้นภยัพบิตัไิดอ้ยา่งมปีระสทิธภิาพตอ่ไปใน อนาคต
โครงการพฒ ั นาการจดัการภยัพบิตัภิาคประชาชน มลูนธิกิระจกเงา
สารบญ ั 1. ทำไมตอ้งกลว้ยปา่....................................................................................... 2. กลว้ยปา่คอือะไร......................................................................................... กลว้ยปา่ทส่ีอดคลอ้งกบังานภยัพบิตั.ิ .......................................................... o กลว้ยแข.้ ....................................................................................... o กลว้ยหก........................................................................................ o กลว้ยนำ้วา้.................................................................................... o กลว้ยนวล..................................................................................... 3. การขยายพนัธข์ุองกลว้ยปา่.......................................................................... การขยายพนัธโ์ุดยใชเ้มลด็.......................................................................... การขยายพนัธโ์ุดยใชห้นอ่........................................................................... 4. การเตรยีมเมลด็ การเตรยีมเมลด็เพอ่ืการเกบ็รกัษา............................................................... การเตรยีมเมลด็เพอ่ืนำไปปลกู....................................................................
5. วธิกีารปลกูกลว้ยปา่ดว้ยเมลด็...................................................................... 6. ประโยชนข์องกลว้ยปา่................................................................................. 7. ภาระกจิของโครงการ................................................................................... 8. ทม่ีาของโครงการ......................................................................................... 9. บรรณานกุรม...............................................................................................
จากการศกึษาคน้ควา้ทำใหเ้ราคน้พบ “กลว้ยปา่” พชืทม่ีคีวามสามารถในการอมุ้นำ้ ขยายพนัธไ์ุดง้า่ยและรวดเรว็ สรา้งประโยชนต์อ่มนษุย์ สตัวแ์ละพชือน่ื ๆ ดงันน้ัการสง่ เสรมิใหป้ลกูกลว้ยปา่ในพน้ืทเ่ีสอ่ืมโทรมและพน้ืทภ่ียัพบิตัิ จงึกลายเปน็กญ ุ แจดอก สำคญ ั สคู่วามสำเรจ็ในการฟน้ืฟปูา่และการแกป้ญ ั หาภยัพบิตัซิำ้ซาก มติขิองกลว้ยปา่กบัสตัวน์กัปลกู ผลของกลว้ยปา่ เปน็อาหารอนัโอชะของนก อเีหน็ ตวัอน้ กระรอก คา้งคาว ววั หมู ฯลฯ เมอ่ืมอีาหาร จำนวนสตัวก์จ็ะเพม่ิมากขน้ึไมใ่ช่ เฉพาะ สตัวป์า่เทา่นน้ั สตัวเ์ลย้ีงในบา้นกอ็ม่ิหนำไปตามกนัผลของกลว้ยปา่มเีมลด็ จำนวนมาก อยทู่ป่ีระมาณ 100 เมลด็ตอ่ 1 ผล หรอื 5,000 เมลด็ตอ่1 ตน้ เมอ่ืมสีตัวม์า กนิกลว้ยปา่ มลูทข่ีบัถา่ยออกมาจะมเีมลด็ของกลว้ยปา่พรอ้มกบัเมลด็ของพชืชนดิอน่ื ดว้ย กระบวนการดงักลา่วนบัเปน็กระบวนการขยายพนัธก์ุลว้ยปา่และตน้ไมห้ลากชนดิ ตามธรรมชาตทิส่ีมบรูณท์ส่ีดุ ตอ่มามติขิองกลว้ยปา่ตอ่การปอ้งกนัภยัพบิตัิ ปา่กลว้ยชว่ยดดูซบัและชะลอนำ้ ปอ้งกนั ภยันำ้หลากทเ่ีกดิขน้ึจำนวนมากในทกุๆปี ทำใหช้มุชนมนีำ้ใช้ สามารถแกป้ญ ั หาภยัแลง้ ซง่ึอาจกลา่วไดว้า่ ปา่กลว้ยมสีถานะเปน็ฝายแมว้ตามธรรมชาตทิม่ีคีณ ุ ภาพเพราะไม่ ตอ้งตามไปซอ่มแซมทกุปี และการเพม่ิจำนวนของปา่กลว้ยเปรยีบเสมอืนการเพม่ิ จำนวนฝายอยา่งตอ่เนอ่ืง นอกจากนน้ัการปลกูกลว้ยเปน็แนวยงัชว่ยลดปญ ั หาไฟปา่ได้ เนอ่ืงจากลกัษณะของพชือมุ้นำ้ หรอืภาษาชาวบา้นเรยีกวา่พชืเยน็ จะทำหนา้ทเ่ีปน็แนว กนัไฟเปยีก ดงันน้ัเมอ่ืไฟมาไฟกจ็ะดบั กลว้ยปา่กบัชมุชน กลว้ยนบัเปน็พชืเศรษฐกจิทส่ีำคญ ั ของบางชมุชน จงึสง่ผลให้ ปรมิาณลดลงอยา่งรวดเรว็ในชว่ง 3-5 ปทีผ่ีา่นมา ใบกลว้ยสามารถนำไปขายเพอ่ืนำไป ทำทห่ีอ่แหนม หอ่หมยูอ กระทงใสอ่าหาร เปน็ตน้ ปจัจบุนับนดอยรบัซอ้ืใบกลว้ยรวม กบัปลกีลว้ย ในราคา 4 บาทตอ่ 1 กก. แตใ่นตลาดทว่ัไปรบัซอ้ืทร่ีาคา 3 ใบ 5 บาท แต่ บางพน้ืทใ่ีหร้าคาทส่ีงูมาก ถงึ 15 บาทตอ่ 1 กก. ปลกีกลว้ยและหยวกกลว้ยเปน็อาหาร ของคนและสตัว์ โดยเฉพาะหมบูนดอย
กลว้ยปา่คอือะไร กลว้ยปา่เปน็ไมล้ม้ลกุขนาดใหญ่ มอีายหุลายปี เมอ่ืโตเตม็ทอ่ีาจ มคีวามสงู 2-9 เมตร โดยทว่ัไปเรยีกวา่ กลว้ยปา่ หรอื กลว้ยเถอ่ืน หรอืเรยีกชอ่ือน่ืตามลกัษณะในแตล่ะทอ้งถน่ิเชน่ พนัธท์ุม่ีแีปง้นวล ตามตน้และทอ้งใบมาก ทางภาคเหนอืเรยีกวา่ กลว้ยหมน่ ทม่ีกีา้น ใบและใบชกัสแีดงจะเรยีกวา่ กลว้ยแดง เปน็ตน้ กลว้ยปา่มลีกัษณะเหมอืนกลว้ยทอ่ียตู่ามบา้นทว่ัไปตา่งกนัตรงท่ี กลว้ยปา่จะมเีมลด็ สามารถพบเหน็ไดท้ว่ัไปตามปา่เบญจพรรณ ปา่ ดบิเขา ปา่ดบิชน้ื หรอืแมใ้นปา่ทถ่ีกูทำลายกส็ามารถพบกลว้ยปา่ได้ เชน่กนั แตก่ลว้ยปา่จะไมพ่บในพน้ืทส่ีงู 1800 เมตรขน้ึไป เนอ่ืงจากมี สภาพอากาศทเ่ียน็ไมเ่หมาะแกก่ารเจรญ ิ เตบิโตของกลว้ยปา่
กลว้ยปา่ทส่ีอดคลอ้งกบังานภยัพบิตัิ กลว้ยปา่มอียทู่ว่ัไปตามภาคตา่ง ๆ ของประเทศ ตามบรเิวณหบุเขา รมิลำหว้ย และสบหว้ยตา่งๆ โดยเฉพาะทางภาคเหนอืของประเทศ ในปา่ทม่ีพีน้ืทป่ีา่ชน้ัลา่งไมห่นาแนน่และคอ่นขา้งโลง่เตยีน พนัธไ์ุมท้่ี สามารถพบในปา่ประเภทนไ้ีดแ้ก่ ยางปาย ยางแดง ยางนา ตะเคยีน ทอง กอ่เดอืย กอ่หยมุ กอ่ลม้ิ ประดสู่ม้ มะไฟปา่ ชมพนู่ำ้ ไทรยอ้ย เดอ่ื หกูวาง ซง่ึกลว้ยปา่จดัอยใู่นประเภทพชืพน้ืลา่ง เปน็พชืทช่ีอบขน้ึในท่ี มคีวามชน้ืสงู และนบัเปน็ไมเ้บกินำทโ่ีตงา่ย ขยายพนัธเ์ุรว็ นอกจาก กลว้ยปา่แลว้พชืทจ่ีดัอยใู่นประเภทเดยีวกนัไดแ้ก่ หญา้สองปลอ้ง เหมอืดปลาซวิ ตองสาด กระชายปา่ ขา่ลงิ ผกัเปด็ไทย ออสมนัดา้ กดู เฟนิด์ ปาลม์ หวายไสไ้ก่ หมากปา่ และเขอืง เปน็ตน้
สบืเนอ่ืงจากภาระกจิของโครงการทท่ีำการ ศกึษาและลงพน้ืทเ่ีพอ่ืสำรวจหาวธิกีารแกไ้ข ปญ ั หาภยัพบิตัซิำ้ซากทางภาคเหนอืของ ประเทศ ประกอบกบัการศกึษากลว้ยปา่ชนดิ ตา่งๆ ทำใหไ้ดข้อ้สรปุวา่กลว้ยปา่ทเ่ีหมาะสมกบั พน้ืทแ่ีละสอดคลอ้งกบัการแกป้ญ ั หาภยัพบิตัมิี จำนวน 4 พนัธ์ุ ไดแ้ก่ 1.กลว้ยแข้ หรอื กลว้ยหมน่ มชีอ่ือน่ื ดงัตอ่ไปน้ี กลว้ยแข้ กลว้ยลงิ กลว้ยหมน่ ปซิงัอตูงั กลว้ย เถอ่ืน กลว้ยเถอ่ืนนำ้มนั พบทว่ัไปใน ปา่ดบิเขต รอ้นในประเทศไทยจดัเปน็ไมเ้บกินำทด่ีตีามทช่ีน้ื ชายปา่ และหบุเขา ออกดอก ตดิผล ตลอดปี สามารถปลกูเพอ่ืใชเ้ปน็ฝายธรรมชาตแิละแนว กนัไฟเปยีกไดเ้ปน็อยา่งดี ลกัษณะลำตน้สงู 2.5 – 3.5 เมตร ลำตน้ดา้นนอกมปีน้ืดำ มนีวลเลก็นอ้ย สว่นดา้น ในมสีแีดง กา้นใบสชีมพอูมแดงมจีดุดำ มคีรบี กลางใบสเีขยีว ใบชขูน้ึคอ่นขา้งตรง รปูใบคอ่น ขา้งยาวปลายแหลมทโ่ีคนดา้นลา่งมสีแีดงจดั เมอ่ืใบกางขน้ึจะเอนไปดา้นหลงัและมว้นงอเหน็ ไดช้ดั ผลมเีนอ้ืนอ้ย สขีาว รสหวาน มี เมลด็สดีำจำนวนมาก ผนงัหนาและแขง็
2.กลว้ยหก กลว้ยอา่งขางหรอืกลว้ยแดง เปน็กลว้ยปา่ ทข่ีน้ึตามบรเิวณหบุเขาทช่ีน้ืรมินำ้ กลว้ยหกมผีลสเีขยีว ผลเลก็ สว่นกลว้ยแดงมผีลใหญก่วา่นดิหนอ่ยและมี เปลอืกสแีดง พบมากในปา่ทางภาคเหนอื เชน่ ทจ่ีงัหวดั เพชรบรูณ์ พจิติร พษิณโุลก และทด่ีอยอา่งขาง จงัหวดั เชยีงใหม่ สามารถปลกูตามบรเิวณรอ่งนำ้ทว่ัไป เพอ่ื สรา้งความชมุ่ชน้ืและเปน็ฝายตามธรรมชาตทิด่ีทีส่ีดุ ลกัษณะลำตน้สงูประมาณ 2.5 เมตร ลำตน้ดา้นนอกสี เขยีวอมเหลอืงมปีระดำเลก็นอ้ย ดา้นในสเีหลอืงออ่น กา้นใบสเีขยีวอมเหลอืง เสน้กลางใบสเีขยีว เครอืหนง่ึมี 5-7 หวี หวหีนง่ึมี 9-13 ผล ผลปอ้ม ปลายทู่ โคนเรยีว กา้นผลยาวเกอืบเทา่ความยาวของผล เนอ้ืสเีหลอืงและ มเีมลด็มาก ทง้ันก้ีารเลอืกพนัธข์ุองกลว้ยปา่เพอ่ืนำไปปลกูใหเ้กดิ ประสทิธภิาพสงูสดุนน้ั ควรพจิารณาสภาพของพน้ืท่ี ชนดิพนัธท์ุอ้งถน่ิ และประโยชนใ์นการใชส้อย เพอ่ื ความสอดคลอ้งกบัการเจรญ ิ เตบิโตของกลว้ยพนัธ์ุ นน้ั ๆ
3.กลว้ยนำ้วา้ เปน็กลว้ยสายพนัธท์ุเ่ีราคนุ้เคยกนัอยา่งมาก เนอ่ืงจากมรีสอรอ่ย หวาน และทท่ีำคญ ั เปน็ กลว้ยทป่ีลกูขน้ึงา่ย ทนทานตอ่โรคแมลงกลว้ย นำ้วา้ทน่ียิมปลกูกนัไดแ้ก่ พนัธม์ุะลอิอ่ง ซง่ึเปน็ พนัธท์ุม่ีรีสหวานอรอ่ย กลว้ยนำ้วา้มลีกัษณะท่ี ไมส่งูใหญน่กั สงูประมาณ 3-4 เมตร ขน้ึอยกู่บั สภาพความอดุมสมบรูณข์องดนิ กลว้ยนำ้วา้ ขยายพนัธโ์ุดยการแตกหนอ่โดยจะแตกรอบๆ โคนตน้ ประมาณ 3-6 หนอ่ซง่ึสามารถนำไป ขยายพนัธไ์ุด้ กลว้ยนำ้วา้จะใหผ้ลผลติดตีอ้งมี อายุ 1 ปขีน้ึไป และเมอ่ืถงึ 10 ปี กจ็ะนยิมโคน่ กอกลว้ยเดมิทง้ิเนอ่ืงจากจะให้ ผลผลตินอ้ยลง ในมติขิองดา้นการปอ้งกนัภยัพบิตัิ กลว้ยนำ้วา้ สามารถปลกูเปน็แนวกนัไฟ ตามหวัไรป่ลายนา ไดซ้ง่ึนบัเปน็คณ ุ คา่ในดา้นปอ้งกนัภยัพบิตัดิว้ย
4.กลว้ยนวล เปน็กลว้ยปา่อกีชนดิหนง่ึทพ่ีบไดต้ามปา่ทางภาคเหนอืสามารถพบเหน็ไดย้ากกวา่ กลว้ยปา่ 2 ชนดิแรก เนอ่ืงจากเปน็กลว้ยทม่ีคีวามสวยงาม และเปน็ชนดิพนัธท์ุต่ีลาด ตอ้งการเพอ่ืใชใ้นการประดบัตกแตง่จงึทำใหล้ดจำนวนลงไปอยา่งรวดเรว็ ลกัษณะทว่ัไป เปน็กลว้ยทม่ีลีำตน้ใหญ่ ไมแ่ตกกอ จะพบเปน็ตน้เดย่ีวมคีวามสงูไมเ่กนิ 3-4 เมตร ลำตน้มสีเีขยีว อมดำ สดีำนน้ัจะอยบู่รเิวณโคนตน้ มผีงแปง้นวลตดิอยู่ บรเิวณลำตน้เทยีม (กาบใบ) มลีำตน้ใหญถ่งึ 40-50 ซม. ลกัษณะของปลไีมเ่หมอืน กลว้ยชนดิอน่ื คอืจะไมท่ง้ิกาบดอกทบ่ีานแลว้ โดยผลกลว้ยจะอยใู่นกาบดอก ปลนีน้ั จะบานและยาวเพม่ิขน้ึจนกวา่จะบานหมด กาบดอกเหลา่นท้ีำหนา้ทก่ีำบงัฝนและ แมลงทอ่ีาจจะมารบกวนผลกลว้ย ผลสกุจะมกีลน่ิหอมมากเปน็กลว้ยทม่ีเีมลด็ขนาด ใหญ่ 1 ผลจะมเีมลด็มากถงึ 15- 30 เมลด็ การขยายพนัธจ์ุะใชว้ธิเีพาะเมลด็ เนอ่ืงจากไมม่กีารแตกหนอ่ จงึทำใหก้ารขยายพนัธเ์ุปน็ไปไดย้าก เปน็สาเหตใุหป้รมิาณ ลดลงงา่ยกวา่กลว้ยชนดิอน่ื
กลว้ยทง้ั 4 ชนดิ ทก่ีลา่วมานน้ัมคีณ ุ คา่ดา้นการอนรุกัษด์นิและนำ้และยงัมคีณ ุ คา่ทาง
เศรษฐกจิอกีดว้ย การนำกลว้ยทง้ั 3 ชนดิเขา้มาจดัการภยัพบิตันิน้ัถอืวา่ยงัเปน็เรอ่ืงท่ี ใหม่ และยงัตอ้งเผยแพรเ่พอ่ืใหช้ดุความรนู้เ้ีขา้ถงึชมุชนทม่ีคีวามเสย่ีง เพอ่ืปอ้งกนัภยั ธรรมชาตทิเ่ีกดิจากนำ้ นน้ัไดอ้ยา่งมปีระสทิธภิาพ
การขยายพนัธข์ุองกลว้ยปา่ กลว้ยเปน็ไมล้ม้ลกุขนาดใหญท่ม่ีอีายหุลายฤดู มลีำตน้ใตด้นิทเ่ีรยีกวา่“หวั”หรอื“เหงา้” ปกติ การขยายพนัธก์ุลว้ยสามารถแบง่ออกไดเ้ปน็ 3 วธิใีหญ่ ๆ ดงัน้ี 1. การขยายพนัธโ์ุดยใชเ้มลด็ 2. การขยายพนัธโ์ุดยการใชห้นอ่ 3. การขยายพนัธโ์ุดยการเพาะเลย้ีงเนอ้ืเยอ่ื
วธิกีารขยายพนัธท์ุเ่ีหมาะสมในเชงิปรมิาณ การขยายพนัธก์ุลว้ยปา่จากทก่ีลา่วมาแลว้ขา้งตน้ มวีธิกีารทห่ีลากหลายแตล่ะวธิกีม็ทีง้ั ขอ้ดี ขอ้จำกดัทแ่ีตกตา่งกนัไป ซง่ึวธิกีารขยายพนัธท์ุน่ียิมโดยทว่ัไปคอืการขยายพนัธ์ุ ดว้ยการใชห้นอ่ สว่นการขยายพนัธ์ุ โดยใชเ้มลด็เปน็วธิธีรรมชาตดิง้ัเดมิของการขยาย พนัธก์ุลว้ยทม่ีเีมลด็มาก แตก่ารเพาะเมลด็ตอ้งใชเ้วลานานตง้ัแต่ 1-4 เดอืน จงึไมเ่ปน็ท่ี นยิมในการปลกูเพอ่ืการเกษตร รวมถงึอาจเกดิกลายพนัธข์ุน้ึได้ สว่น การขยายพนัธโ์ุดย การเพาะเลย้ีงเนอ้ืเยอ่ืไมเ่ปน็ ทน่ียิมเนอ่ืงจากมตีน้ทนุสงู และใชเ้วลาในการอนบุาลตน้ ออ่นยาวนานรวมถงึอาจมกีารตดิเชอ้ืไดง้า่ย
การขยายพนัธโ์ุดยใชเ้มลด็
ขอ้ดขีองการขยายพนัธโ์ุดยใชเ้มลด็
กลว้ยสว่นใหญไ่มม่เีมลด็ สามารถเกดิขน้ึไดโ้ดยไมต่อ้งผสมพนัธ์ุ แตม่กีลว้ย บางชนดิมเีมลด็เปน็จำนวนมาก เชน่ กลว้ยปา่ กลว้ยตานี และกลว้ยนำ้วา้ เมลด็กลว้ยเปน็เมลด็ทม่ีเีปลอืกแขง็ สดีำ มเีอน็โดสเปอรม์ใหญ่ การเพาะ เมลด็มกัประสบปญ ั หาเพราะเมลด็มเีปลอืกหนาจงึทำใหเ้มลด็งอกชา้นน่ั เอง การเพาะเมลด็ปกตจิะใชเ้วลา 26-28 วนัในการงอก
มโีอกาสกลายพนัธใ์ุนลกัษณะทด่ีกีวา่ตน้แมไ่ม่ ตดิโรคไวรสัจากตน้แม่ เพราะเชอ้ืไวรสัไมถ่า่ย ทอดจากตน้แมไ่ปยงัลกูโดยอาศยัเมลด็เปน็ พาหะ
ดงันน้ัเพอ่ืใหก้ารงอกของเมลด็กลว้ยเรว็ขน้ึ จงึควรทำใหเ้ปลอืกของเมลด็ บางลงโดยแชน่ำ้เปลา่ทง้ิไว้ 2 สปัดาห์ ทส่ีำคญ ั ควรตง้ัไวใ้นบรเิวณทม่ีแีสง แดดสอ่งถงึ หรอืโดยการลวกนำ้รอ้นและแชท่ง้ิไว้ 1 คนื แตด่ว้ยวธิใีดกต็าม ควรจะคดัเมลด็ใหไ้ดเ้มลด็ทด่ีเีสยีกอ่น กลา่วคอื เมลด็ทด่ีนีน้ัควรมาจากผล ทแ่ีกเ่ตม็ทแ่ีละสกุ เมลด็จะมนีำ้หนกัดแีละเตง่ เมอ่ืนำมาเพาะจะทำใหเ้มลด็ นน้ัมคีวามงอกดี วสัดทุใ่ีชเ้พาะนน้ัควรจะเปน็ดนิผสมทอ่ีมุ้ความชน้ืไดด้แีละ เพาะทอ่ีณ ุ หภมูปิระมาณ 35 องศาสเซลเซยีส จะทำใหเ้มลด็งอกดขีน้ึกวา่ ปกติ เมลด็จะงอกมากตง้ัแต่ 1 เดอืนขน้ึไปและงอกไดเ้ตม็ทใ่ีนเวลา 4 เดอืน
ขอ้จำกดัของการขยายพนัธโ์ุดยใชเ้มลด็ ใชเ้วลาในการงอกนานถงึ 4 เดอืน มกีารกลาย พนัธไ์ุดง้า่ย และการขยายพนัธโ์ุดยใชเ้มลด็ของ กลว้ย มวีตัถปุระสงคเ์พอ่ืเพม่ิปรมิาณตน้กลา้ใน งานผสมพนัธก์ุลว้ยเทา่นน้ั ไมน่ยิมใชใ้นการปลกู เพอ่ืการเกษตรทว่ัไป
การขยายพนัธโ์ุดยการใชห้นอ่ เปน็วธิทีน่ียิมขยายพนัธโ์ุดยทว่ัไป เพราะปกติ ตามสวนกลว้ยมหีนอ่กลว้ยมากอยแู่ลว้ เพยีงแต่ ขดุหนอ่ทแ่ีตกออกมาจากตน้แมม่าปลกูใหมก่ใ็ช้ ได้ วธิทีจ่ีะขดุหนอ่หรอืแยกออกจากตน้แมข่น้ึมา ควรตดัหนอ่ใหช้ดิกบัตน้เหงา้ของตน้แมแ่ละอยา่ ใหต้น้แมก่ระทบกระเทอืน
ถา้จำนวนหนอ่ทไ่ีดไ้มเ่พยีงพอ สามารถขดุลำตน้หรอื เหงา้ของตน้แมข่น้ึมาและผา่ออกเปน็ชน้ิ ๆ โดยใหแ้ตล่ะ ชน้ิมตีาทพ่ีรอ้มจะแตกเปน็ตน้ใหม่ จากนน้ัฝงัชน้ิสว่น เหลา่นใ้ีนทรายลกึประมาณ 30 เซนตเิมตร ตาทอ่ียบู่น ชน้ิสว่นเหลา่นจ้ีะแตกเจรญ ิ เปน็ตน้ใหมแ่ละพรอ้มทจ่ีะ นำไปปลกูไดเ้มอ่ืมขีนาดทพ่ีอดี ถา้ชน้ิสว่นนน้ัมขีนาด ใหญอ่าจใชป้ลกูไดเ้ลย นอกจากการผา่ลำตน้แลว้ อาจใชเ้หงา้ มาเจาะเอาสว่น ของจดุเจรญ ิ ออก และนำมาชำเชน่เดยีวกนั ตน้ใหมท่่ี เกดิ จะเกดิจากตาทอ่ียรู่ะหวา่งซอกใบ และสามารถท่ี จะแยกตน้ออ่นไปปลกูใหมเ่มอ่ืมขีนาดทเ่ีหมาะสม
หนอ่ทเ่ีกดิจากตน้แมม่ี 3 ชนดิ คอื 1. หนอ่ออ่น คอื หนอ่ทเ่ีกดิจากตน้แมแ่ตม่ขีนาดเลก็ยงั มสีว่นตา่งๆไมค่รบ ออ่นแอไมเ่หมาะในการนำไปปลกู 2. หนอ่ใบแคบ เปน็หนอ่ทเ่ีกดิจากลำตน้แม่ หนอ่มี ขนาดใหญ่ มอีาหารสะสมมาก ใบของหนอ่ชนดินย้ีงัไม่ คลอ่ีอกเปน็หนอ่ทด่ีเีหมาะในการนำไปปลกูเพราะจะให้ ตน้ทแ่ีขง็แรงและใหผ้ลผลติดี
3. หนอ่ใบกวา้ง เปน็หนอ่ทเ่ีกดิจากตน้ทเ่ีกบ็ เกย่ีวผลผลติแลว้ หรอืจากตน้ทต่ีดัทง้ิแลว้ หนอ่ พวกนแ้ีมจ้ะมขีนาดเลก็ แตล่ะใบจะคลแ่ีผก่วา้ง ไมเ่หมาะในการนำไปปลกูและถา้พบตดิอยกู่บั ตน้แมค่วรจะทำลายเสยีหนอ่ชนดินม้ีอีาหาร สะสมในหนอ่นอ้ย ถา้นำหนอ่ชนดินไ้ีปปลกูจะได้ ตน้ทอ่ีอ่นแอ และผลมขีนาดเลก็ ขอ้ดขีองการขยายพนัธด์ุว้ยการใชห้นอ่ เปน็วธิทีใ่ีชใ้นการเพม่ิปรมิาณตน้กลว้ยในการ เพาะปลกู ซง่ึจะไมเ่กดิการกลายพนัธ์ุ โดยมี ลกัษณะทว่ัไปเชน่เดยีวกบัตน้แม่ รวมทง้ัคา่ใช้ จา่ยในการขยายพนัธถ์ุกูทส่ีดุ การขยายพนัธ์ุ ดว้ยหนอ่นน้ัเปน็การขยายพนัธท์ุน่ียิมกนัมากท่ี สดุ ซง่ึไมเ่ปลอืงทง้ัเวลา และคา่ใชจ้า่ย ขอ้จำกดัของการขยายพนัธด์ุว้ยการใชห้นอ่ ถา้ตน้แมเ่ปน็โรค หนอ่ทน่ีำไปปลกูกจ็ะตดิโรค ดว้ยเชน่กนั เทคนคิวธิกีารในการขยายพนัธจ์ุะ ตอ้งอาศยัความชำนาญจงึจะประสบผลสำเรจ็
เมอ่ืพจิารณาขอ้ดี ขอ้เสยี และขอ้จำกดัในการขยาย พนัธใ์ุนแตล่ะวธิี รวมถงึวตัถปุระสงคข์องโครงการใน การปลกูกลว้ยเพอ่ืการอนรุกัษแ์ละฟน้ืปา่ตามขอ้สงัเกตุ หลกั 2 ประการ คอื ตอ้งการขยายพนัธก์ุลว้ยใหไ้ด้ ปรมิาณมาก และความสะดวกในการพกพาแมพ่นัธเ์ุพอ่ื นำไปปลกู ทำใหเ้หน็วา่การขยายพนัธก์ุลว้ยปา่ดว้ย เมลด็เปน็วธิทีเ่ีหมาะสมทส่ีดุแมใ้ชร้ะยะเวลานานกวา่ก็ ตาม ดงัรายละเอยีดทไ่ีดอ้ธบิายไวแ้ลว้ขา้งตน้
การเตรยีมเมลด็ การเตรยีมเมลด็เพอ่ืการเก็บรกัษา ขน้ัตอนท่ี 1 นำกลว้ยทส่ีกุเตม็ทม่ีาปลอกเปลอืกออก แลว้ใสล่ง ตระกรา้เพอ่ืปบีคดัแยกเนอ้ืออกจากเมลด็ หากมทีราย ละเอยีดผสมจะชว่ยใหก้ารขดัถแูละรอ่นเนอ้ืทำได้ สะดวกขน้ึ ปบีขยำจนกระทง่ัเนอ้ืหลดุออกจากเมลด็จน หมดจงึจะใชไ้ด้ ขน้ัตอนท่ี 2 นำเมลด็ทร่ีอ่นเนอ้ืออกแลว้ไปตากจนแหง้สนทิ จากนน้ั บรรจใุนภาชนะทแ่ีหง้และปดิสนทิ สามารถเกบ็รกัษาได้ นานถงึ 10 ปี
การเตรยีมเมลด็เพอ่ืนำไปปลกู แบง่ออกเปน็ 2 วธิี วธิแีรก : การเตรยีมเมลด็ โดยใชน้ำ้เปลา่ นำเมลด็ทร่ีอ่นเนอ้ืออกเรยีบรอ้ยแลว้ไปแชใ่นนำ้ เปลา่ทอ่ีณ ุ ภมูปิกติ โดยทง้ิไวน้าน 2 สปัดาห์ ท่ี สำคญ ั ควรตง้ัภาชนะไวใ้นบรเิวณทแ่ีสงแดด สอ่งถงึเมอ่ืแชเ่มลด็ทง้ิไวต้ามเวลาทก่ีำหนดแลว้ กส็ามารถนำไปปลกูได้ วธิทีส่ีอง : การนำเมลด็ไปลวกนำ้รอ้น นำเมลด็ทร่ีอ่นเนอ้ืออกเรยีบรอ้ยแลว้ไปลวกใน นำ้รอ้นอณ ุ ภมูิ 90 องศา ทง้ิไวน้าน 1 คนื เพอ่ืให้ เมลด็อม่ินำ้และมโีอกาสงอกไดม้ากขน้ึ หมายเหตุ กอ่นจะนำเมลด็ลงไปลวกควรยกนำ้ เดอืดลงจากเตาทง้ิไวป้ระมาน 2 – 3 นาทกีอ่น เพอ่ืใหอ้ณ ุ หภมูลิดลงจาก 100 องศา
วธิกีารปลกูกลว้ยปา่ดว้ยเมลด็ สามารถปฏบิตัไิด้ 3 วธิดีงัน้ี 1. โรยหวา่นในพน้ืทท่ีเ่ีหมาะสมกบัชนดิพนัธ์ุ จำนวน 500-1000 เมลด็ตอ่ตารางเมตร 2. กดลงดนิหลมุละ 5-10 เมลด็ โดยหา่งจากบรเิวณรอ่ง นำ้ประมาณ 5-10 เมตร และแตล่ะหลมุตอ้งหา่งกนั อยา่งนอ้ย 30 ซม. วธินีเ้ีหมาะกบักลว้ยพนัธท์ุต่ีอ้งอาศยั ความชมุ่ชน้ืในการเจรญ ิ เตบิโต 3. ทำเปน็กระสนุดนิและยงิไปบนเขาหรอืบรเิวณทต่ีอ้ง การ โดยกระสนุ 1 ลกู ประกอบดว้ยเมลด็กลว้ยอยา่ง นอ้ย 5-10 เมลด็ ซง่ึวธินีเ้ีหมาะกบักลว้ยพนัธท์ุส่ีามารถ เจรญ ิ เตบิโตไดใ้นบรเิวณหบุเขา
24
บรรณานกุรม เบญจมาศ ศลิายอ้ย. (2545). กลว้ย. พมิพค์รง้ัท่ี 3. กรงุเทพฯ: สำนกัพมิพม์หาวทิยาลยัเกษตรศาสตร.์ พานชิย์ ยศปญ ั ญา. (2541). กลว้ยในเมอืงไทย. กรงุเทพฯ: มตชิน. สำนกังานเสรมิสรา้งเอกลกัษณข์องชาต.ิ คณะอนกุรรมการสง่เสรมิการพฒ ั นาประชาธปิไตยใน คณะกรรมการเอกลกัษณข์องชาต.ิ (2534). กลว้ยเพอ่ืนสนทิของคนไทย. พมิพค์รง้ัท่ี 2. กรงุเทพฯ: สำนกังานฯ. โชติ สวุตัถิ. (2505). กลว้ยปา่และกลว้ยปลกูในเมอืงไทย. กรงุเทพฯ: มหาวทิยาลยัเกษตรศาสตร.์