DE VOLKSKRANT WOENSDAG 21 NOVEMBER 2012
27
Wetenschap Gerucht: leven op Mars ontdekt Van onze verslaggever Maarten Keulemans
amsterdam En weer gonst het van de geruchten rondom buitenaards leven. De robot Curiosity, sinds augustus op Mars, zou op de rode planeet een ‘wereldschokkende’ ontdekking ‘voor in de geschiedenisboeken’ hebben gedaan.
Verkoop van dranken, wortels en boomschors met veronderstelde medicinale krachten in Gabon, West-Afrika
Foto C. van der Hoeven
‘Wortel vertelt slavenverleden’ Interview Tinde van Andel Afrikaanse slaven pasten zich razendsnel aan in nieuwe bossen, blijkt uit analyse van hun liefdesdranken.
N
a de boottocht over de Atlantische Oceaan moesten Afrikaanse slaven hun complete medicijnarsenaal opnieuw uitvinden. Ze hadden immers geen beschikking meer over de planten, wortels en kruiden die ze kenden uit hun land van herkomst. Etnobota-
nicus Tinde van Andel van het Naturalis Biodiversity Center in Leiden onderzocht lustopwekkende dranken op markten in onder meer Suriname en Ghana. De cocktail van ingrediënten zegt veel over het aanpassingsvermogen van de slaven. Welke drankjes kocht u op de lokale markt? ‘Ze hadden veelzeggende namen als front end lifter of demarreur noir, wat zoiets betekent als zwarte startmotor. Ik wilde achterhalen in hoeverre de drankjes uit de Caribische gebieden lijken op die in West-Afrika, waar de slaven vandaan kwamen. Met de flessen alleen kon ik weinig: er drijven kleine schilfers hout en wortels in die je moeilijk kunt determineren.
Daarom gaf ik de marktvrouwen een dagsalaris om me mee de jungle in te nemen. Zo zag ik precies welke wortels en vruchten ze verzamelden.’ Wat zegt een bes in een Surinaams erectiedrankje over oude slaven? ‘Veel. Het eerste wat opvalt is de smaak: de liefdesdrankjes zijn in zowel Afrika als Suriname bitter. Waarschijnlijk gingen de slaven bij aankomst in Suriname dus op zoek naar bittere vruchten en wortels. De slaven letten ook op uiterlijke overeenkomsten. Zo kenden ze uit Afrika de Xylopia aethiopica, een plant met zwarte vruchtjes die wordt gebruikt in liefdesdrankjes. In Surinaamse drankjes zit de vrucht van de Xylopia
ABC van denkfouten
discreta, een soortgelijke plant.’ Surinaamse liefdesdrankjes zijn dus behoorlijk multiculti? ‘Nogal. En die ontwikkeling gaat door. In een Surinaamse winkel in Amsterdam-Zuid kocht ik laatst een fles afrodisiacum met gele schilfers. Er bleek goudsbloem in te zitten, een Nederlands kruid. Zo blijft men oude kennis met nieuwe kruiden mixen.’ Zelf wel eens een slok genomen? ‘Af en toe. Ik vond het vooral erg bitter, van de beloofde werking merkte ik weinig. Maar de drankjes zijn eigenlijk bestemd voor mannen, dus misschien dat het bij hen wel het gewenste effect heeft.’ Tonie Mudde
Dat heeft hoofdonderzoeker John Grotzinger gezegd tegen de Amerikaanse publieke zender NPR. Vermoedelijk gaat het om de vondst van organische moleculen, de bouwsteentjes voor leven. Maar de wetenschappers houden de kaarten voor zich: nader onderzoek moet uitwijzen of de ontdekking stand houdt, of dat er wellicht gewoon sprake is van een meetfout. De ophef komt op een veelzeggend moment: Curiosity is net bezig met de analyse van bodemmonsters met het instrument SAM, dat concentraties van de elementen zuurstof, koolstof, waterstof en stikstof meet. Uit de onderlinge verhoudingen van die stoffen valt af te leiden of er sprake is van organische verbindingen. ‘De gegevens die we binnenkrijgen zien er interessant uit’, aldus Grotzinger. Naar verwachting over enkele weken volgen pas de details. NASA is door schade en schande wijzer geworden. Een paar weken geleden dacht het Curiosity-team nog even het ‘aardgas’ methaan te hebben gemeten, totdat duidelijk werd dat het ging om een beetje gas dat vanaf de aarde was meegekomen. En twee jaar geleden draaide het geruchtencircuit overuren nadat NASA een ontdekking aankondigde met ‘grote gevolgen voor de zoektocht naar bewijs voor buitenaards leven’. Het bleek te gaan om een op aarde gevonden nieuwe bacterie die arseen als bouwsteen zou gebruiken – totdat vorige maand kwam vast te staan dat zelfs dat niet klopte, maar was gebaseerd op slordige metingen.
A BC D E FG HIJK LMNO PQ RSTUV WXYZ
Magisch denken: Gedachten bepalen geen gebeurtenissen en vriendin fietste als meisje dagelijks van huis naar school en terug. Op de terugweg, steeds op dezelfde splitsing van wegen, mocht ze van zichzelf niet kijken naar de zijweg die naar rechts afboog. Met haar ogen strak gericht op de hoofdweg, racete ze langs de splitsing, om opgelucht adem te halen als ze de afslag voorbij was. ‘Waarom?’, vraag ik verbaasd, want mijn vriendin is beslist geen bijgelovig type. ‘Waarom mocht je niet naar die zijweg kijken?’ Mijn vriendin haalt glimlachend haar schouders op. ‘Het klinkt idioot, maar als ik naar de zijweg keek, zwaaide er wat als ik thuiskwam, dan was mijn moeder boos. Lukte het me om de weg te negeren, dan had mijn moeder een goed humeur.’ Mijn vriendin maakte een fout die bekend staat als magisch denken en die in zijn extreme vorm een obsessieve stoornis is. Wie denkt dat hij met zijn gedachten, woorden of handelingen een bepaalde gebeurtenis kan oproepen of voorkomen, is irratio-
E
neel en negeert de wetten van de causaliteit. Elk kind heeft een periode dat het een primitief geloof heeft in de kracht van zijn gedachten. Volgens de Zwitserse ontwikkelingspsycholoog Jean Piaget loopt deze fase tot ongeveer een jaar of zeven; tot die tijd geloven kinderen ook in Sinterklaas. Magisch denken komt niet alleen voor bij kinderen. De meeste mensen proberen wel eens met hun gedachten de loop der dingen te beïnvloeden. Als ik heel sterk aan dit lot denk, win ik misschien de prijs; als ik mijn gedachten concentreer op deze man, wordt hij mijn geliefde. Of, zoals een lezer me mailt: ‘Wanneer het heel goed met me gaat, denk ik dat er zeker iets fout moet gaan. Ik heb het overigens ook als er van alles mis is gegaan. Dan weet ik zeker dat er nu wel iets goeds gaat gebeuren.’ Soms groeien de gedachten uit tot bezweringen. Zo voert Rafael Nadal steeds een uitgebreid ritueel op. Voordat hij gaat tennissen, plaatst hij twee flesjes drank naast zijn stoel. Bij elke wissel van helft neemt hij een
slokje uit beide flesjes en zet de flesjes precies zo terug als ze stonden. En van oud-tennisser Goran Ivanisevic doet het verhaal de ronde dat hij zich zolang hij won niet schoor en elke dag in hetzelfde Londense restaurant hetzelfde menu at: vissoep, lamsvlees met friet, en als toetje ijs met chocoladesaus. In een onderzoek zagen twee groepen
hoe een collega, een geoefende speler, acht ballen in een korf probeerde te gooien. Voordat de man de bal gooide, kreeg de helft van de groep de opdracht om te visualiseren dat hij doel trof; de andere helft moest zich voorstellen dat de werper miste. Na afloop bleek dat de eerste groep vaker dan de tweede groep het idee had dat ze had bijgedragen aan het succes van de werper. Magisch denken is naïef en kan gevaarlijk zijn, omdat we onszelf een grotere rol geven in de loop der gebeurtenissen dan we in werkelijkheid hebben. Er is een remedie. Realiseer je dat toeval een grotere rol speelt dan je zou willen. En houd jezelf niet voor de gek. Dit is de dertiende aflevering van een 26-delige serie over denkfouten.
Suzanne Weusten is directeur van De Argumentenfabriek Denkacademie.