BUITENGEWOON | Jeroen van Westen & Haroen Martens

R I V I E R S TA D L A N D S C H A P

Buitengewoon

Jeroen van Westen - Haroen Martens

Veenoordkolk ‘Gelegenheid ...’

Prins Bernhardsluis ‘CHAOS’ Buitengracht e.o.

‘BUITENGEWOON’

Geschenk aan Deventer - 2015 Worpplantsoen

OV E RV LOE D

Prins Bernhardsluis ‘De Visuele Brug’

Het Rondeel biedt, in het kader van haar 20 jarig bestaan, Deventer een geschenk aan.

8 architecten en 8 beeldend kunstenaars geven als duo’s hun ontwerp en visie op de volgende locaties

Wellekade/Parkweg

in Deventer.

Ontwerpduo’s en locaties

Overijssels kanaal/

Aukje Grouwstra & Nard Kools

Prins Bernhardsluis

Azra Didic & Viorica Cernica

Prins Bernhardsluis

Valerie Ardini & Tjeerd Hermsen

Douwelerkolk

Douwelerkolk/Overijssels kanaal ‘Lange lijnen in het Landschap’

Jeroen van Westen & Haroen Martens

Churchillplein/Handelskade/ Buitengracht

Oude IJsbaan

Worpplantsoen/IJssel

Huib Ribbens & Wanda Schaap

Veenoordkolk

Ronald de Ceuster & Floris Klunder

Wellekade/Parkweg

Marieke de Jong & Kor Zijnstra

Oude IJsbaan

Elise van der Linden & Erwin Schot

Deze uitgave bestaat uit deze ‘Index’ kaart plus acht ‘Locatie’ kaarten. Deze set kaarten is als geschenk aan Deventer aangeboden aan de burgemeester van Deventer, Andries Heidema.

Uitgave: 29 mei 2015 i.h.k.v. 20 jaar bestaan Architectuurcentrum Rondeel.

Ontwerp & lay out: Aukje Grouwstra & Nard Kools.

Buitengewoon

Jeroen van Westen - Haroen Martens

We hebben de uitnodiging van Het Rondeel opgevat als een uitdaging om te ontdekken wat de stad (lees de inwoners) zelf vraagt aan de ons toegewezen locatie. We hebben ons in eerste instantie opgesteld als inwoners en gebruikers van deze stad, en pas in tweede instantie als experts. Dit is een vorm van uitgesteld ontwerpen, en dan uiteindelijk een ontwerpen met wat al in de omgeving aanwezig is.

01 - locatie Buitengracht

ontwerp voorzijde Aukje Grauwstra

2

Buitengewoon

Jeroen van Westen - Haroen Martens

We hebben onze zintuigen wijd open gezet en ons niet laten begrenzen door de projectlijn als gebruikssporen van het gebied en of de geschiedenis van de stad daar aanleiding toe gaven. En daar is direct aanleiding toe omdat de Buitengracht onderdeel is van de oude vestingwerken die rond heel de oude stad lagen.

02 - gebruikssporen

4

Buitengewoon

Jeroen van Westen - Haroen Martens

Opvallend is dat we er al direct niet in slagen om routes, die wel door het gebied gesuggereerd worden, ook echt te volgen. Enerzijds in de vorm van aantrekkelijke ruimtes die afgeschermd worden met improviserende houtje touwtje maatregelen, en anderzijds door vreselijk onaantrekkelijke ‘hulpmiddelen, die door hun uitvoering en positionering eerder afwerend zijn.

03 - geen toegang

6

Buitengewoon

Jeroen van Westen - Haroen Martens

De reden voor die op het eerste gezicht vreemde situaties is dat er er ergens in de uitvoering van de stedenbouwkundige opvatting kennelijk in de uitwerking verschillen van inzicht zijn ontstaan over wat privĂŠ is en wat publiek. Dat is altijd lastig wanneer dat misverstand visueel opgewekt wordt: de ruimtes achter de woningen en tussen de woonblokken zijn voor het oog vrij toegankelijk, maar fysiek wordt de toegang geweigerd.

8

04 - publiek/prive

Buitengewoon

Jeroen van Westen - Haroen Martens

De wortels voor het misverstand zitten misschien wel in de geschiedenis van het gebied. Het was onderdeel van de vestingwerken, een aaneengesloten -open- ruimte. Om die geschiedenis leesbaar te houden heeft de stad ervoor gekozen om de bebouwing er op te laten inspireren, en om de open ruimte van de oude vestinggrachten te behouden. Huizen in de open ruimte aan de buitenzijde zijn in gebruik strijdig met dat idee van landschappelijke -publieke- ruimte.

05 - vestingstad

10

Buitengewoon

06 - singelroute

Jeroen van Westen - Haroen Martens

We volgden de route, probeerden die te volgen, want dat is dus nog niet zo makkelijk. En dan onderkennen we drie verschillende sferen. Het ons toegewezen deel is wat harder, je kunt zeggen stedelijker, maar misschien ook wel, nog helderder de vesting. Dan de IJssel, de natuurlijke barrière, en de natuurlijke verbinding, ooit dÊ levensader van de stad. En ten derde het romantische deel, groen en goed ontworpen, mooi bijgehouden.

12

Buitengewoon

Jeroen van Westen - Haroen Martens

Je kunt zeggen dat de oude vestingwerken zijn doorontwikkeld in twee richtingen die, misschien per ongeluk, maar dan toch beeldend sterk, prachtig uitdrukken wat de essentie is van een vesting. Hard en stedelijk ligt de vesting in het zachtere en groenere ommeland.

14

07 - hard/zacht = binnen/buiten

Buitengewoon

Jeroen van Westen - Haroen Martens

Op onze tocht door de stad zo dicht mogelijk de singels volgend zijn we onder de indruk van muren en trappen, stoer en helder tegelijk waardoor het een architectonische eigenheid heeft: de beeldtaal van een vesting die op het water is georiĂŤnteerd. We zoeken in onder andere het prachtige in twee delen verschenen boek Geschiedenis van Deventer en zien dan dat we toch ook iets missen: de prachtige voorkades. Langs de IJssel is die intact, langs de singels verdwenen!

08 - beeldtaal: vestingwerken

16

Buitengewoon

Jeroen van Westen - Haroen Martens

Als we dan toch de geschiedenis induiken omdat een stad als ieder landschap uiteindelijk een stapeling is van verhalen, vinden we ook dat het raakpunt van de zuidelijke helft van vestingwerken via de haven het raakpunt is met de rivier, de levensader. Hier kwamen schepen met graan aan uit heel de wereld, en daarmee arriveerden uit heel de wereld zaden van planten als ‘verstekelingen’. Sommige hebben zich hier in Nederland gevestigd. In de biologie heten deze adventieven ook wel Pothoofdplanten.

Het zou mooi zijn om uit de ruim 400 soorten die daartoe behoren te putten voor de beplanting voor deze zuidelijke helft. Deventer als gastvrije stad, product van vele culturen.

09 - beeldtaal: graanhandel = Pothoofdplanten

18

Buitengewoon

Jeroen van Westen - Haroen Martens

10 - beeldtaal: dag/nacht We dwalen niet alleen overdag door de stad bij goed weer, maar ook met regen en ’s avonds. Juist een stad heeft een heel andere taak in de avond en de nacht als overdag. “Onze’ hoek is dag en nacht aan- en afvoerroute, maar ’s avonds ook een echt uitgaansgebied met de bioscoop als trekpleister. Toch zijn juist de routes voor voetgangers en fietsers ’s avonds niet aantrekkelijk, en niet makkelijk herkenbaar in het glinsterende tegenlicht van de lampen die het verkeer begeleiden en de gebouwen tentoonstellen.

20

Buitengewoon

Jeroen van Westen - Haroen Martens

In verband met die routes is het natuurlijk van belang te kijken naar wat er nog níet is. Er wordt gewerkt aan de uitvoering van een nieuw stationsgebied met nieuwe aansluitingen op de belangrijkste routes door de stad op de rand van oude en nieuwe stad. De plannen beloven een heldere scheiding tussen fietsers en voetgangers dan het nu is, en meer ruimte voor sneller afwikkelen van autoverkeer. Met behulp van nieuwe ‘laanbeplanting’ worden de hoofdroutes gemarkeerd. Ze beloven een overzichtelijkere ruimte.

22

11 - herontwikkeling: entree binnenstad

Buitengewoon

Jeroen van Westen - Haroen Martens

De stedenbouwkundige visie die is gemaakt voor deze nieuwe verkeersafwikkeling rondom het nieuwe stationsplein wijst er wel al op dat het verstandig is om ook aandacht te besteden aan de Buitengracht.

De oostelijke oever wordt aan de stationszijde aangepast en ook zij zoeken naar een tegenwicht, naar een rustpunt ten opzichte van de drukke kruising. Zij kiezen daarvoor een  oplossing lijkend op het vogeleiland, inclusief twee bruggen. Maar de Handelskade wordt niet nader uitgewerkt en blijft een vreemde grens tussen ontoegankelijke singel en wand van kantoorgebouwen vol lunchwandelaars.

24

12 - herontwikkeling: continuiteit

Buitengewoon

Jeroen van Westen - Haroen Martens

IJssel x Hessenweg

handels- en vestingstad

13 - analyse

Op dit punt aangekomen kunnen we een aantal conclusies trekken en de opdracht gaan definiĂŤren die de stad ons stelt. De ingang van de stad heeft een lange, lange geschiedenis! Het is een echte handels- en vestingstad. De ontmanteling van de vesting paste in het doorgroeien van een handelsstad naar een industriestad. Toch herkennen de huidige bewoners en bezoekers de vestingstructuur nog, ze zoeken die op, en ook de stadsplanologen erkennen die vestingstructuur, maar er zitten haperingen in de route.

ontmanteling en groei

26

rondje stad en land

Buitengewoon

Jeroen van Westen - Haroen Martens

nieuwe entree

zon-schaduw

14 - aanzetten

De stad lijkt te vragen om er nog een stapje bovenop te doen en de Buitengracht serieus mee te nemen in de aandacht. We zien de behoefte om het grotere gat in de vestingwerken door het dempen van een deel te compenseren. Dat past in het uit ons sporenonderzoek opkomende beeld om te werken aan de problemen in het kennelijk door de bewoners gewenste rondje oude binnenstad. De Buitengracht heeft  heerlijk zonlicht te bieden op de buitenzijde, er kan ook daar ruimte aangebouwd worden, er kan gezocht worden naar een bijzondere doorkruising van de open ruimte.

ruimte aanbouwen

28

ruimte doorkruisen

Buitengewoon

BINNEN(stads)ZIJDE

Jeroen van Westen - Haroen Martens

15 - ruimte aanbouwen: kade-voet aan de muur

De Handelskade blijft een barrière voor de vele werknemers en studenten om te kunnen genieten van de stad en de Buitengracht als pauzeruimte. We willen buitenruimte met kwaliteit realiseren aan de Buitengracht.Voor overdag en voor de avond. Om kans van slagen te hebben moet er een goede route rond de Buitengracht lopen. Daar kunnen we conceptueel winst boeken door aan de stadszijde het idee vestingstad te versterken met een simpele, effectieve, lange kade voor de lange baksteen muren van de nieuwe bebouwing.

30

Buitengewoon

BUITENZIJDE

Jeroen van Westen - Haroen Martens

SPRINGER-romantiek

16 - ruimte aanbouwen: variant Springer + Pothoofd

Aan de buitenzijde van de singel zou dan een vergroening passen. Dat kan door de oever aan de Handelskade uit te breiden en aantrekkelijk in te richten met een mooie selectie uit de ‘Pothoofdplanten’. Dat kan in de Romantische stijl van de zich ook in het Rijsterborghpark bewezen hebbende Springer, maar de ruimte is dan weer vrij klein om voldoende maat te hebben voor die stijl.

POTHOOFD-adventieven

32

Buitengewoon

Jeroen van Westen - Haroen Martens

17 - ruimte aanbouwen: bolwerk

Een andere mogelijkheid die past in het versterken van de identiteit van Deventer als vestingstad en het scheppen van recreatieve ruimte, is te denken vanuit de fase dat de vesting scherpe bolwerken en vrij liggende ravelijnen had die via lange loopbruggen verbonden waren met de stad.

Het principe daarvan is een in elkaar grijpende wederzijdse zig-zag.

Die zig-zag kan zo gekozen worden dat de hoofduitgangen langs de Handelskade direct toegang geven tot prettige verblijfsruimten buiten die ook nog eens verbonden zijn met de stad via brug en bolwerk.

34

Buitengewoon

Jeroen van Westen - Haroen Martens

18- singelruimtes verbinden: dag en nacht = bomen en licht

In de uitwerkingen van het stationsgebied is een mooi lichtplan opgenomen dat helpt de verbinding tussen de singels te herstellen. Wij willen dat tot in de singels uitbreiden. Overdag zie je licht reflecteren op de kringen en kern van de zacht opbollende fonteinen in de singels. ’s Nachts lichten deze fonteinen van binnen uit op, een lichtpatroon dat op maaiveld doorgezet kan worden tot in de singel van het Rijsterborghpark.

De laanbeplanting langs Handelskade,Verzetslaan en voor Station/ Leeuwenbrug begeleidt overdag de doorlopende lijn van de singels. ’s Nachts helpen de bomen ook de glinstering van lantaarnpalen en ander licht op het water af te schermen.Â

36

Buitengewoon

19 - bolwerk: De Buitenplaats

Jeroen van Westen - Haroen Martens

Het bolwerk kan flink maat krijgen en echt een bijzondere ruimte in de stad worden die op veel manieren gebruikt kan worden: van zonneweide, locatie voor Deventer op Stelten, tot openlucht film of muziek. De exotische beplanting van de tegenoverliggende landpunten zal jaarrond een fantastisch uitzicht vormen. De materialisering van het bolwerk kan gevonden worden in andere mooie voorbeelden in de stad. De namen van de Pothoofdplanten opgevat als een poĂŤtische ode aan de multiculturele stad gehakt in de natuurstenen deksloof van de bolwerkmuur.

38

Buitengewoon

20 - Buitengewoon verbonden

Jeroen van Westen - Haroen Martens

Ideaal was geweest om te kunnen werken met de inwoners, en de gebruikers van de stad, maar we hebben helemaal vanuit de stad gedacht en denken we dat we hiermee een tot nu toe verborgen wens expliciet kenbaar hebben gemaakt in voorstellen die kansen bieden, ten eerste voor de Buitengracht, maar uiteindelijk ook een benadering om naar het hele rondje Deventer te kijken. Met name rondom het Pothoofd zitten er nog wel knelpunten die echt aandacht verdienen. Hier aan de Buitengracht liggen nĂş de kansen voor het grijpen in het verlengde van de lopende werkzaamheden.

40

Jeroen van Westen Haroen Martens

Overmeenweg 12

8111PE Heeten NL

T: 06 21 58 70 46

jeroen@jeroenvanwesten.nl

www.jeroenvanwesten.nl

2e Kruisstraat 16

7413VH Deventer

T: 06 12 70 81 83

haroenmartens@gmail.com

www.haroenmartens.com

OVERVLOED is een geschenk aan de stad Deventer ter gelegenheid van 20 jaar Architectuurcentrum Rondeel

Stromarkt 18c

7411 PK Deventer T 0570 - 611 901