ESKEMAK

4. ESKEMAK ETA KONZEPTU-MAPAK

39 Ikas teknikak

Beni Iturrioz

1. SARRERA Eskema ikasten ari garen testua ulertzeko eta gogoratzeko modurik onena izan daiteke. Ikasketetan baliabiderik eraginkorrenetarikoa da. Batez ere, gaiaren zailtasuna oso handia denean. Testuaren ideia nagusiak nabarmendu behar ditugunez, testua zehatz-mehats ulertzen behartzen gaitu eta geure barne eskema ongi antolatzen laguntzen gaitu.

Eskema egiteak aktiboki ikastea eta aktiboki irakurtzea esan nahi du. Arreta mantentzeko modurik onena, testuari, papera eta boligrafoa eskuan aurre egitea da. Horrela eskemak ikasketa errazten du eta, bide batez, ikasitakoaren gogoratzea ere bai.

Eskemak guztiz elementu baliagarriak dira birpasatzeko. Liburu osoa errepasatzea ez da jokaerarik egokiena.

Eskemek oso folio gutxitan laburbil diezazukete eduki osoa.

2. ESKEMA EGITEKO FASEAK Eskema ondo egiteak bere praktika eta denbora eskatzen ditu. Hona hemen eskema bat egiteko jarrai daitezken urratsak: 1. Testu eta paragrafo bakoitzeko ideia nagusiak aurkitu.

2. Azpimarratu ideia nagusi horiek adierazten dituzten hitzak. Ideia ulertzeko funtsezko hitzak bakarrik azpimarratu behar dira.

3. Bazterrean idatzi testuaren eta lerroaldi bakoitzaren ideia muina, funtsezko berbaren baten bidez, testuaren hezurdura logikoari jarraituz.

4. Liburuaren bazterrean barrena agertzen joan den lehenengo testu-eskema hori paperera pasatu, esaldi laburrekin eta bigarren mailako baina garrantzizko ideia batzuekin zabalduz eta osatuz.

3. ZER EMAN BEHAR DU ESKEMAK? Eskema ona bada, honako hauek eman behar ditu: 1. Testuko ideia muinak, argi nabarmenduta.

2. Testuaren egitura logikoa, ideia nagusien eta bigarren mailakoen arteko lotura eta menpekotasun egokiekin.

40 Ikas teknikak

Beni Iturrioz

3. Aurkezpen argia eta garbia: Horrela edukia azkar ulertu ahal izango dugu.

4. Berba zehatzak. Eskema hizkera telegrafikoaz idazten da.

4. NON EGIN DAITEZKE ESKEMAK? Edozein motatako papera erabil daiteke: folioa, orri laurdena, koadernoa, bloka, eta abar. Baina sistemarik praktikoena, gai guztien eskema guztietarako paper mota bera erabiltzea da; haiek artxibatzeko paper-motarik egokiena orri aldagarridun bloka da, bai folio tamainakoa, bai orri laurdenekoa.

5. ESKEMA ONDO IDAZTEKO ARAUAK 1.

Esaldi labur, zehatz, telegrafikoak idatzi behar dira. Testua ahalik eta gehien errazteko eta transkripzio lanak gutxitzeko, ikur konbentzionalak erabil daitezke.

2.

3.

Eskemak testuaren eta beronen edukiaren ideia osoa eman behar du.

Era argiz nabarmendu behar dira atal nagusien, bigarren mailako lerroaldeen, zatien, azpizatien, etabarren izenburuak; eta izenburu-mota bakoitza beste tipografia bat erabiliz nabarmendu behar da. Horretarako egokiro erabili behar dira: - letra maiuskulak eta minuskulak.

- azpimarraketak; - kolore desberdinak, kolorinak larregi erabili barik: kolore bi nahiko dira; - testuaren lerro-barneratzeak: zatiak eta azpizatiak adierazteko, bazterra eskuinerantz lerro-barneratu

4. Ordena eta argitasuna lortzeko eta ideia nagusien eta bigarren mailakoen hurrenkera, zatiak, azpizatiak, eta horrelakoak ondo egiteko, zera gogoratu: - maila bereko zeinuek, testuaren eskeman balio berdineko ideiei dagozkienek, bertikalki ondo lerroturik egon behar dutela; - garrantzi berdineko izenburuak era berean nabarmendu behar direla; -

komenigarria da nahikoa bazterrik uztea orrialdearen alde bietan eta goi-beheetan, geroagoko idaz41 Ikas teknikak

Beni Iturrioz

oharretarako.

6.

NOLA LAN EGIN DAITEKE IKASLEEKIN?

6.1. Teknikaren ikaskuntzan eman beharreko urratsak: a) Aldez aurreko urratsak: Eskemaren teknikak ondorengo gaitasunak eskatzen ditu: — Irakurketako ulermen gaitasuna.

— Testu baten egitura logikoaz jabetzeko analisi eta sintesi gaitasuna — Azpimarraketa teknika menperatzea. b) Burutzea: 1. Testuko ideia nagusiak eta bigarren mailakoak Lekutu.

2. Testua zuzen azpimarratu.

3. Batzutan oso adierazgarria izan daiteke paragrafo bakoitzeko ideia nagusia nabarmenduko lukeen hitzklabea margenean ezartzea.

4. Testuaren eskema paperean idatzi, ideia nagusiak eta bigarren mailakoak jasoz.

6.2. Lan metodologia: 1.

Ikasleek erabiltzen dituzten liburuetako testuak landu. Ikasi behar dituzten gaiak batez ere. Arlo

desberdinetako testuak erabiltzea gomendatzen dugu.

2. Eskemaren teknika irakasteko, lan-saio batzuk honetara dedikatu.

3. Lan-saio baten garapena: 1. Ikasgai edo testua norberak ikastea.

2.Ikasleek eskema egitea. Antolaketa desberdinak erabiliz egin daiteke: banaka, binaka,hirunaka,...

3. Ikasleek egindako zenbait ariketa denon artean aztertzea, orientabide metodologiko hauetan eskainitako irizpideak jarraituz: “Eskemak ondo egiteko arauak” . Metodologia desberdinez egin daiteke: arbelean eskemak idatziz, opakuen proiektagailuan proiektatuz, errektroproiekzio laminetan egin eta bertan proiektatuz.

—“Eskemak ondo egiteko arauak” puntuan emandako irizpideak gela guztiaren aurrean komentatzea garrantzitsua da. Gero, ikasle edo talde bakoitzari irizpide hauen arabera autoebaluatzea eska dakieke.

42 Ikas teknikak

Beni Iturrioz

— Irakasleak testuaren eskema eredua ematen du.

4. Oso garrantzitsua da ikasleak ikasten ari direnean, eskemak eginez ikasten ohitzea.

Bitarteko didaktiko ona izan daiteke irakasleak noizean behin eskema hauek, erabilitako teknikaren arabera ebaluatzea. Ikasleak bere eskemak autoebaluatzen ohitzea ere komenigarria da.

43 Ikas teknikak

Beni Iturrioz

7. ESKEMA MOTAK. -Eskemak egiteko modu asko daude. Praktikoenak eta erabilienak kontutan hartuz, guztiak bi multzotan sar ditzakegu, gutxi gorabehera, horrela: 1.1.- Ezkerretik eskuinera doazenak: Ezker aldean abiapuntua emanda eskuineratz edukiak zabaltzen joaten dira.

- Gauzak erraz eta argi adierazteko erabiltzen dira, azkenean gai bat eman ondoren laburtzeko, ...

-Bi eratakoak izaten dira erabilienak: A) Giltzadunak: (edukiaren banaketa honela da: izenburua + ideia nagusia + xehetasunak). (izenburua)

(ideia nagusiak)

(xehetasunak) - edukiak espazialki sailkatu - edukiak mailakatu - giltzak ezkerretik hasi

- Ezaugarriak - ideiak nagusiak ezkerrean

- bigarren mailakoak eskuinean G ILTZA eskema

- edukiak labur adierazi - deiak ongi sailkatu -Onak

- testua agudo ¡kusi - erraz ikasi eta errepaso erraza - erabilpen erraza

-Aldeak

- datuak eta giltzak eskuinean pilatu - Akatsak - eduki askorekin zailagoa

B) Gezien bidez: .

Goikoan bezala baina giltzak dauden lekuan geziak ezarriz

Adarrak Zuhaitzen zatiak

hostoak fruituak

Enborra Sustraiak

44 Ikas teknikak

Beni Iturrioz

- Ikusten denez, bi eskema mota hauek oso antzekoak dira.

45 Ikas teknikak

Beni Iturrioz

2.2.- Goitik behera doazenak - Zenbakiak eta/edo hizkiak erabiltzen dira. Gidoi txikia (-), batura zeinua(+) , asteriskoa (*), puntua (.) eta beste zenbait adierazle erabil daitezke ere.

A) Zenbakien bidez egindakoa: Liburuetako aurkibidean, lan monografikoak egiterakoan eta horrelakoetan erabiltzen da. Adibidez: Izenburua: Ekosistema.

1.- Lehen ideia nagusia: Definizioa: “Toki jakin baleko bizidunek dituzten harremanak” 2.-Bigarren ideia nagusia: Osagaiak.

2.1.-Bigarren mailako ideia: inguru fisikoa.

2.2.1.- xehetasunak: lurzorua 2.2.2.- xehetasunak: klima.

2.2.- Bigarren mailako ideia: izaki bizidunak 2.2.1- xehetasunak: landareak.

2.2.2.. xehetasunak: animaliak.

B).- Hizkiekin eta arrastoekin - Aurrekoa baino xumeagoa da. Hasieran ikasteko errazagoa egiten da.

- Apunteak hartzerakoan erabiltzen da.

-Zenbakiekin konbina daiteke (guk horrela egin dugu, konturatzen bazara).

Ekosistema A) Definizioa:”Toki jakin baleko animaliek dituzten harremanak”.

B) Osagaiak: a) inguru fisikoa: - lurzorua: maldak, hedadura, etab.

- klima: - euria - haizea - tenperatura b) izaki biziduna:

46 Ikas teknikak

Beni Iturrioz

- landareak: janaria eta babesa.

- animaliak: motak: - belar jaleak.

- orojaleak.

- haragijaleak.

2.3.- KOADRO SINOPTIKOA. •Kontutan hartu beharrekoak: - Koadro sinoptiko bat egiteko testu edo gai batzuk besteak baino errazagoak dira.

- Koadro hauek baliagarriak dira begirada batez, bi gai, kontzeptu edo elementuen arteko ezaugarriak ikusteko eta konparatzeko. Adibidez, kotxe baten edo bestearen arteko diferentziak ikusteko, bi nazio arteko desberdintasunak, historiako bi arloren artean edo Literaturako bi idazleren artean, alegia.

Adibidea:

KIIMA EPELAK Berezitasunak - Uda bero eta lehorra.

KLIMA MEDITERRANEARRA

- Negu bigunak.

- Euri gutxi - Uda eta negu bigunak.

KLIMA OZEANIKOA

Ibaiak - Erregimen erregularra

Landaretza - Baso argiak.

- Sastrapa.

- Estepa.

- Uretorri ugarikoak eta erregularrak.

- Beti berdea.

- Irregularrak.

- Taiga.

- Euri gutxi erregularra.

KLIMA KONTINENTALA

- Negu hotz eta lehorrak

- Belar zelaiak.

- Udan zenbait eurite.

Ikusten denez, sarrera bikoitzeko koadroa da. Oso baliagarria harreman konplexuak garbi ikusteko. Natur gaietan oso erabilia da. Baita ere Gizarte zientzietan, Linguistikan, Fisikan eta beste gaietan, batez ere zenbait datu ematerakoan eta bi sarrera edo datu mota ematen direnean: Adibidez, populazioa eta adina, biztanleak eta hizkuntzaren erabilera, etab. Orokorrean multzo batzuen artean ezaugarrien konparaketa egiteko oso egokia da.

47 Ikas teknikak

Beni Iturrioz

Historian koadro sinoptiko berezi bat egin daiteke ardatz kronologikoaren gainean kultura desberdinak konparatuz.

48 Ikas teknikak

Beni Iturrioz

2.4 .- KONTZEPTU-MAPAK: Mapa kontzeptuala zenbait kontzeptu eta euren arteko harremanak eskematikoki errepresentatzeko tresna bat da.

Ikasten ikasteko estrategia bat, ikasle batek dakien eta ikasi behar duenaren artean harremanak sortzen eta kontzeptuak argitzen saiatzen baita. a)

Zertarako balio dute Kontzeptu-mapek

Bere zeregin nabariena, gai baten inguruan ditugun kontzeptu edo proposizioak garbiago edo bere dimentsio osoan adieraztea izango litzateke. Teknika honen bidez, pertsona bakoitzak bere buruan kontzeptuak edo ideiak nola antolatzen dituen ikus dezakegu. Beraz, ekintza kreatibotzat hartu daiteke. Baina irakasleontzat oso tresna baliogarria izan daiteke hainbat erabilera desberdin izan ditzakelako: 1.-. Mapa kontzeptuala tresnatzat hartuz, ikaste esanguratsua bere ikasgaian aplikatzeko aukera izango du; hau da, kontzeptuen eraikuntza progresiboa lor dezake, ikaslearen intuizioan oinarriturik, gaiak exijitzen duen eremuetara eramanez.

2.- Ikasleekin gaiaren hasierako ebaluaketa egiteko edo kontzeptualki non dauden kokatuta ikusteko balio handia dauka, ikasleak dakiena ateratzen baitu. Irakasleari aukera ematen dio, ikasleak dituen ideiak eta bereak, nolabait kontrastatzeko eta baita ere, zuzenak ez direnak agertzeko eta bere kasuan emendatzeko.

3.- Beste aldetik ere, gai, kontzeptu, instituzio, estamentu, etabarren arteko inplikazioak eta loturak azaltzeko oso garbia da.

4.- Gauzak planifikatzeko ere interesgarria izan daiteke, beti hierarkizatuta azaldu behar baitira, goitik behera, bere garrantzi edo zabaltasunaren arabera.

5.- Balio handia du, gure gelako giroa dinamizatzeko ere. Hasieran kostatzen bazaie, gero erraz erabiltzera heltzen dira; ikasleak motibatuta sentitzen dira horrelako lan tresnarekin eta taldean lantzeko garaian sortzen diren harremanekin.

6.- Azkenik, emandako ikasgaiak edo unitateak ebaluatzeko aprobetxa daiteke; gai batez ikasleak dakiena jakiteko. Dena den, lan hau egiterakoan, kasu batzuetan komeniko litzateke bakoitzak bere mapa ateratzea (benetan bakoitzaren ikuspuntua edo abiapuntua ikusteko). b) Kontzeptu-mapak egiten irakasteko urratsak: Kontzeptu-maparen ideia ez da oso konplexua, baina askotan ikasleei asko kostatzen zaie teknika hau menperatzea. Interesgarriena bakoitzak bere mapa atera dezala izaten da eta gero agian talde txikian edo gela guztiaren artean orokor bat egitea. Baina hasieran zaila egiten denez, praktika hartu arte, hobe litzateke lantaldetan aritzea.

Mapak egiten ikasteko zenbait urrats eman daitezke prozedura logiko bat jarraituz:

49 Ikas teknikak

Beni Iturrioz

1.- Kontzeptuak atera: -

Lehenengo gauza, ikasleak mapa bat bisualizatzea izan daiteke. Horretarako, irakasleak gai baten kontzeptumapa aurkeztu behar du arbelean edo paper batean. Hemen proposatzen duguna edo beste edozein hartuta, ikasleei ematen zaie analizatzeko. Poliki poliki azaldu.

Hurrengo urratsa, irakasleak gai berri bat aurkeztea litzateke, edo bestela fotokopiatutako edo liburuko gairen bat eman, ikasleek irakur dezaten. Ondoren mapa egitera pasatuko gara. Lehen esan bezala, hasieran banaka egitea zaila bada, agian talde txikitan egitea errazago egingo zaie.

Ikasleak testuan aurkitzen dituen hitz edo ideia garrantzitsuak (kontzeptuak zein lotura hitzak) jaso behar ditu paperean, bata bestearen atzetik. Hau da, testu edo gai hori hustu egin behar da. Adibidez, amaieran eskainitako adibidean hauek aterako lirateke, gutxi gorabehera: - Kontzeptuak (borobilean sartutakoak): arraina, garraioak, ura, gatza, kolorea, fotosintesia, industria, etab.

- Lotura hitzak (borobiletik kanpo): ekoizten du, dira, sortzen du, du, egina da, eman, etab.

Ongi bereiztu behar dituzte zeintzuk diren hitzak (itsaso hitza), kontzeptuak (itsasoaren irudi mentala) eta adibideak (Kantauri itsasoa), gero denak ez nahasteko.

Kontzeptuak edozein hitzak gure pentsamenduan sortzen dituen irudi mentalak izaten dira. Pertsona bakoitzak, nahiz eta hitz berdin batez esan, ez du errepresentazio mental berdina edukiko, bakoitzak bere esperientziaren arabera sortzen joan delako (adibidez erregalo hitzaren bidez, ziur denok ideia mental desberdinak ditugula).

Lotura hitzak berriz, hitzen arteko harremanak adierazteko erabiltzen dira. Irudi mentala sortzen ez dutenak alegia: ditu, du, daude, non, nola, eta beste zenbait atzizki edo hitz.

2.- Sailkapenak egin: - Orain, ateratako kontzeptuen kategoria ordenatu egin behar da. Orokorrenak edo zabalenak lehenago jarri, (gero goialdean geldituko dira) eta gero konkretuagoak (beheko aldean geldituko direnak). Eremu honetan praktika pixka bat hartzeko aurretik orden logikoz osatutako zerrendak egin ditzakegu. Adibidez: kontinente, nazio, hiri, auzo, kale, etxebizitza, gela.

- Komenigarria da hasieran, denok ezagutzen ditugun gaiekin lan egitea. Ikasle bakoitzari galdetu diezaiokegu zein den bere ikastetxeko edo herriko organizazio sistema edo organigrama. Hori halere zail samarra gertatuko da, eta egin daiteke eskolako mapa fisikoa, gelak, dependentziak, etab. izendatuz eta hierarkizazio soil bat eginez. Gero, lotura hizkiak erabiliz, mapa egitera pasatu behar da. Beti hasieran gai ezaguna eta erraza aukeratu behar da.

3.- Mapa marraztu eta osatu:

50 Ikas teknikak

Beni Iturrioz

Gai apropos bat aukeratu ondoren eta gai honek besarkatzen dituen ideiak, hitzak, harremanak, eta abar azaldu eta gero; goitik behera ordenatzen joango gara kontzeptu orokorrenetatik hasita eta gero bere loturazko hitzak jartzen joan gezien bidez (kontzeptu horiek egin edo eragiten dutena adieraziz), kontzeptu guztiak bukatu arte.

Ikasle bakoitza bere kontzeptuak atera eta sailkatzen saiatu beharko da lehenengo momentuan. Gero talde txikiak eginez, talde bakoitzak mapa bana burutu beharko du. Azkenik talde handian, talde txiki bakoitzak berea aurkeztu eta besteekin kontrastatu.

- Kontzeptu-mapa, eskema guztiak bezala, ikasgai gehienetan landu daiteke. Adibidez:

-

-

Gizarte gaietan: Feudalismoa, iraultza frantsesa, Neolitikoa, etab.

-

Natur gaietan: Zelula, Erosioa, itsasoa, Sumendiak, etab.

-

Hizkuntzan: Perpausa, Komunikazioa, Monfologia, etab.

Fisika-Kimikan: Elektrizitatea, Grabitatea, Atomoa, Likidoak, etab.

- Hasteko gai erraz asko badaude: landareak, giza gorputza, garraioak, ura, artzaintza, hitza, musika, etab.

- Adibidea:

ITSAS OA Ditu

Elementu guz. erdia

Ekoizten du mineral ura, gatza

sortzen du

besarkatzen ditu

Fotosinte egina da

bizidunak

Dira

eguzkiak

ematen du

Lurraren 3/4 bihurtuz

plaktonak

Gizatiar bizileku

sortuz

51 Ikas teknikak

Beni Iturrioz

Ugaztunak

arrainak

algak

kolore Urdina

kolore berdea

merkata ritza

industria

garraioak

gudak

52 Ikas teknikak

Beni Iturrioz