THƯ TÒA SOẠN
LUẬT KHOA VÀ VIỆT NAM CỘNG HÒA
Cái tên Luật Khoa tạp chí, như bạn có thể đoán ra, có liên quan tới Luật Khoa Đại học đường Sài Gòn, hay còn gọi là Đại học Luật Khoa Sài Gòn. Xuất phát điểm là một tạp chí về pháp luật, và có đến ba trong bốn thành viên sáng lập đã từng học luật, chúng tôi được truyền cảm hứng từ di sản tri thức mà Luật Khoa Đại học đường Sài Gòn cũng như các giáo sư của họ để lại.
Luật Khoa Đại học đường Sài Gòn tồn tại đúng 20 năm (30/4/195530/4/1975) và đại diện cho nền luật học rực rỡ nhất trong lịch sử Việt Nam. Số phận của nền luật học đó gắn liền với số phận của Việt Nam Cộng hòa.
Bởi vậy, ngay từ đầu, Việt Nam Cộng hòa đã có vị trí đặc biệt trong sự tồn tại và phát triển của Luật Khoa tạp chí. Nhìn lại sau gần tám năm hoạt động, tuyến đề tài Việt Nam Cộng hòa là một trong những lĩnh vực được khai thác thường xuyên nhất và sâu sắc nhất của chúng tôi.
Có hai lý do lớn khiến chúng tôi dành một nguồn lực lớn như vậy cho tuyến đề tài này.
Một, Việt Nam Cộng hòa bị báo chí nhà nước lẫn công chúng Việt Nam nói chung lãng quên hoặc cố tình bóp méo. Chuyện này chắc ai cũng biết và hiểu tại sao. Luật Khoa không chấp nhận chuyện đó.
Hai, Việt Nam Cộng hòa là ví dụ tham chiếu gần nhất có thể cho người Việt Nam về dân chủ (democracy) và pháp trị (rule of law). Hai mươi năm của Việt Nam Cộng hòa là khoảnh khắc lóe sáng của lịch sử Việt Nam, khi lần đầu tiên - và cũng là lần duy nhất - người Việt Nam trực tiếp áp dụng và vận hành các nguyên tắc quản trị quốc gia hiện đại đó. Có vô vàn bài học quý giá mà thế hệ người Việt Nam ngày nay và mai sau có thể học được từ những thể chế đã lụi tàn này.
Luật Khoa coi việc mình làm là bảo tồn lịch sử và những giá trị tri thức của Việt Nam Cộng hòa. Bởi vậy, không chỉ viết bài về Việt Nam Cộng hòa, chúng tôi còn đang dày công xây dựng một thư viện ở Đài Loan nhằm bảo tồn sách, báo, và văn hóa phẩm được xuất bản dưới thời Việt Nam Cộng hòa.
Luật Khoa tiếp cận đề tài Việt Nam Cộng hòa như những đứa trẻ tò mò về tri thức và như những người trưởng thành muốn bảo tồn di sản của cha ông. Chúng tôi không chọn phe trong hành trình này.
Chúng tôi đã hứng chịu những lời chỉ trích gay gắt từ phía chính quyền Việt Nam (hay phe cờ đỏ) lẫn từ những độc giả có gốc gác Việt Nam Cộng hòa (hay phe cờ vàng) vì những bài viết của mình. Chúng tôi đã từng giải thích về cách tiếp cận của Luật Khoa với đề tài này, xin trích: “[...] đa chiều, đa quan điểm, không vì điều gì mà tự kiểm duyệt nội dung. Bởi tự kiểm duyệt là cái chết từ bên trong của một tờ báo, là tế bào ung thư của một tờ báo”.
Luật Khoa sẽ giữ vững các nguyên tắc làm báo độc lập, trung thực và khoa học. Chúng tôi chắc chắn có nhiều hạn chế về kiến thức và tư duy, nhưng chúng tôi cũng chắc chắn sẽ không ngừng giúp độc giả có một bức tranh đầy đủ nhất và gần với sự thật nhất về Việt Nam Cộng hòa.
Số báo tháng Tư này là một nỗ lực như thế. Xin trân trọng giới thiệu cùng quý độc giả.
Luật Khoa Đại học đường Sài Gòn năm 1959.
Ảnh: Tư liệu cá nhân từ aihuuluatkhoa.com
Số tháng Tư 2022 Thư tòa soạn: Luật Khoa và Việt Nam Cộng hòa
5
6
7 Số tháng Tư 2022 Xâm lược hay giải phóng, từ góc nhìn công pháp quốc tế 30/4 Xâm lược hay giải phóng, từ góc nhìn công pháp quốc tế Nguyễn Quốc Tấn Trung TÁC GIẢ: Bài đăng trên luatkhoa.org ngày 28/04/2017
Có
đủ căn cứ và cơ sở để cho rằng tồn tại hai quốc gia tách biệt trên lãnh thổ Việt Nam từ năm 1955 cho đến năm 1975.
Số tháng Tư 2022 Xâm lược hay giải phóng, từ góc nhìn công pháp quốc tế
Đây là một bài viết mà người đọc cần đi đến cuối bài.
Một cách khách quan, để nhận định một cuộc chiến là một cuộc xung đột nội địa hay quốc tế, trước tiên phải xác định được danh nghĩa pháp lý của các bên tham gia. Cụ thể hơn, họ có được xem là quốc gia (state) theo quy định của pháp luật quốc tế hay không?
: Tư cách quốc gia:: Sự công nhận của cộng đồng quốc tế quan trọng đến đâu?
Pháp luật quốc tế vẫn chưa có một định nghĩa hay tiêu chuẩn chính thức để xác định danh tính quốc gia. Cho đến nay, các quốc gia, các tổ chức và các học giả quốc tế đều dựa vào bốn tiêu chuẩn từ Điều ước Montevideo về Quyền và Trách nhiệm của Quốc gia (Montevideo Convention on the Rights and Duties of States), ký kết vào năm 1933.
Đây vốn chỉ là một điều ước khu vực giữa các quốc gia thuộc châu Mỹ. Tuy nhiên, theo cân nhắc của nhiều học giả, các tổ chức học thuật có thẩm quyền (như International Law Association hay International Law Commission) và thực hành của nhiều quốc gia khác nhau, bốn tiêu chuẩn này thật sự chỉ pháp điển hóa tập quán pháp quốc tế. Vì vậy, chúng được xem là căn cứ hợp pháp để xác định tư cách quốc gia.
Bốn tiêu chuẩn được ghi nhận gồm:
(1) Lãnh thổ xác định, (2) Dân cư xác định (cả hai tiêu chuẩn này không cần thiết phải tuân thủ theo một số lượng cụ thể), (3) Chính phủ có năng lực kiểm soát hiệu quả và (4) Năng lực tham gia vào điều ước với quốc gia khác.
Có ba điểm cần chú ý trong bộ tiêu chuẩn nói trên.
Một là, khái niệm dân cư không đồng nghĩa với việc nó phải thuộc một nhóm dân tộc, màu da hay tôn giáo
nhất định. Theo đó, một quốc gia không nhất thiết chỉ có dân cư thuộc một nhóm dân tộc, màu da hay tôn giáo. Ngược lại, không nhất thiết hai nhóm dân cư cùng thuộc một dân tộc, màu da hay tôn giáo thì phải cùng một quốc gia với nhau.
Hai là, dù năng lực kiểm soát hiệu quả của chính phủ có ý nghĩa đặc biệt quan trọng trong việc hình thành quốc gia, điều này không nên được hiểu rằng chính phủ, chính quyền đương thời tương đồng với sự tồn tại của chính quốc gia đó. Ta có thể hiểu rõ hơn vấn đề này thông qua vài ví dụ như Somalia, Palestine, và Đài Loan. Somalia, tính cho đến nay, có thể đã được xem là “failed state” – “một quốc gia thất bại”, nơi mà chính quyền trung ương biến mất (hoặc không đủ năng lực kiểm soát quốc gia) và được thay thế bởi chủ nghĩa bộ tộc và lãnh chúa địa phương. Tuy nhiên, điều này không có nghĩa là quốc gia Somalia không còn tồn tại và ai cũng có thể xâm chiếm vùng lãnh thổ nói trên.
Tương tự, có thể nói rằng Palestine vẫn chưa có được một chính phủ hiệu quả lãnh đạo một cách thống nhất. Tổ chức Giải phóng Palestine (PLO) được xem là một đại diện lý tưởng cho Palestine, nhưng tranh chấp bạo lực giữa các phe phái như Hamas hay Fatah vẫn còn đó. Mặc dù vậy, việc không có một chính phủ hiệu quả đại diện cho nhóm dân cư này cũng không
đồng nghĩa với việc quốc gia Palestine không tồn tại.
Bộ đội Bắc Việt chiếm lĩnh Sài Gòn, ngày 30/4/1975. Ảnh: Herve GLOAGUEN/ Getty Images.
Đài Loan, xét mọi mặt, ở một mức độ mạnh mẽ và rõ ràng hơn, có thể xem là một quốc gia độc lập – đáp ứng đầy đủ các yêu cầu của Montevideo. Tuy nhiên, Đài Loan cũng đang đẩy mình vào thế khó theo mặt pháp lý, với nhiều điểm tương đồng với miền Nam Việt Nam mà bài viết sẽ phân tích ở phần sau.
Ba là, dù yêu cầu thứ tư có nhắc đến việc tham gia vào điều ước quốc tế với quốc gia khác, điều này không đồng nghĩa với việc chính phủ đó phải được cộng đồng quốc tế công nhận.
9
Xâm lược hay giải phóng, từ góc nhìn công pháp quốc tế
Yêu cầu này nhằm nói đến quyền hạn và năng lực thực thi điều ước nếu được ký kết, không phải nhằm ám chỉ rằng quốc gia đó phải được cộng đồng quốc tế chấp nhận. Hiển nhiên, điều này cũng chỉ mang tính tương đối.
Nhiều học giả đã và đang cân nhắc sức nặng của yếu tố cộng đồng quốc tế, hay cụ thể nhất là việc được tiếp nhận trở thành thành viên của Liên
Hiệp Quốc (United Nations – UN).
Trên thực tế, được UN hay các cường quốc công nhận là một bước đệm quan trọng, nhưng cộng đồng học thuật và các tổ chức học thuật có thẩm quyền trên thế giới đã đi đến đồng thuận rằng đây không phải, và không nên là một yêu cầu bắt buộc.
Với những thông tin như trên, chúng ta có thể tập hợp lại và tạo nên một bức tranh chung về “statehood” - tư cách quốc gia của hai miền Nam – Bắc Việt Nam.
Trước tiên, có đủ căn cứ và cơ sở để cho rằng tồn tại hai quốc gia tách biệt trên lãnh thổ Việt Nam từ năm 1955 cho đến năm 1975.
Cả hai quốc gia đều có lãnh thổ và dân cư xác định, có chính phủ có năng lực kiểm soát hiệu quả; đều từng tham gia vào các hiệp ước, hiệp định quốc tế.
Vì vậy, dù chính phủ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa (VNDCCH) và các đồng minh có tuyên bố chính phủ Việt Nam Cộng hòa là ngụy quân, ngụy quyền, bù nhìn của Mỹ; hay ngược lại, dù chính quyền Việt Nam Cộng hòa có lên án chính quyền miền Bắc là quân cờ của cộng sản, quên lịch sử cha ông, v.v. thì cũng không làm thay đổi danh tính pháp lý của họ theo quy chuẩn pháp luật quốc tế.
Tuy nhiên, cách nhìn nhận này cũng không hẳn là hoàn toàn không có kẽ hở.
Đầu tiên, cả hai quốc gia đều cho rằng mình là đại diện hợp pháp cho toàn Việt Nam; tương tự như vấn đề “Một Trung Quốc” (One China) giữa Đài Loan và Trung Quốc hiện tại. Điều này cũng đồng nghĩa với việc tranh chấp hai miền mang dáng dấp của một cuộc nội chiến hơn là tranh chấp liên quốc gia. Tuy nhiên, theo người viết, điều này không làm mất đi bản chất nhà nước của hai quốc gia theo tiêu chuẩn của Montevideo.
Thứ hai, phải tính đến luận điểm cho rằng Ngô Đình Diệm, chính quyền Bảo Đại và Hoa Kỳ đã không tôn trọng Hiệp định Geneva và không tuân thủ việc thi hành cuộc tổng tuyển cử 1956 như dự định.
Nhưng nếu cho rằng Hiệp định Geneva giải quyết được vấn đề Việt Nam thì điều này đồng nghĩa với việc không tôn trọng quyền dân tộc tự quyết (self-determination) của một bộ phận người dân Việt Nam, một quyền được quy định tại Khoản 2, Điều 1, Hiến chương Liên Hiệp Quốc. Đặc biệt, bối cảnh pháp lý của hai chính quyền tồn tại song song ở thời điểm này tương đối phức tạp.
Tính chính danh của chính phủ VNDCCH chủ yếu dựa vào cuộc tổng tuyển cử năm 1946. Tính chính danh này càng được tăng cường hơn sau khi vua Bảo Đại chính thức thoái vị và trao lại ấn tín, quốc bảo của hoàng triều Nguyễn cho đại diện chính phủ VNDCCH là Trần Huy Liệu vào ngày 25/8/1945.
Tuy nhiên, với Hiệp định Sơ bộ PhápViệt ngày 6/3/1946, được ký kết giữa ông Jean Sainteny, đại diện chính phủ Cộng hòa Pháp, và ông Hồ Chí Minh cùng ông Vũ Hồng Khanh, đại diện chính phủ VNDCCH, VNDCCH chỉ còn lại phía Bắc Việt Nam (và vẫn thuộc khối Liên hiệp Pháp), còn miền Nam Việt Nam vẫn thuộc nhà nước Cộng hòa Pháp với lời hứa hẹn cho một cuộc trưng cầu dân ý – thống nhất với VNDCCH trong tương lai. Ngày 1 tháng 6 cùng năm, người Pháp thành lập Nam Kỳ Quốc, đặt thủ phủ tại Sài Gòn.
Trong giai đoạn từ 1946 đến 1949, sự cứng đầu của cựu vương – tân Quốc trưởng Bảo Đại đối với các đại biểu Pháp cũng đã giúp Quốc gia Việt Nam thành lập trên cơ sở của Hiệp ước Elysée (8/3/1949). Trải qua nhiều biến cố với cuộc “đảo chính bằng phiếu” của ông Ngô Đình Diệm,
10 Số tháng Tư 2022
Một dân tộc hai quốc gia?
Khả dĩ. _
Chúng tôi làm báo độc lập. Không sợ ai.
Không nịnh ai.
Hãy đóng góp cho Luật Khoa để xây dựng báo chí độc lập Việt Nam: donorbox.org/luatkhoa
Luật Khoa là một dự án của tổ chức Sáng kiến Pháp lý Việt Nam (Legal Initiatives for Vietnam), một tổ chức phi lợi nhuận đăng ký ở California, Hoa Kỳ theo quy chế 501(c)(3). Mọi khoản đóng góp của độc giả ở Hoa Kỳ đều được khấu trừ thuế (tax deduction). Số EIN của chúng tôi: 81-5257301.
Luật Khoa được kiểm toán độc lập hàng năm. Tìm hiểu thêm tại: www.liv.ngo/2020-annual-report
Liên hệ: editor@mail.luatkhoa.org
TÁC GIẢ:
Nguyễn Hạnh
Một trong những
thảm kịch tị nạn
dai dẳng nhất trong
lịch sử thế giới.
Ảnh: Vietnamese Boat People Monument – Westminster, California.
Vào tháng 5/1975, một chiếc thuyền khởi hành từ Việt Nam chở theo 47 người đã dạt vào một bờ biển của Malaysia. Họ là những người đầu tiên mà thế giới sau đó gọi là thuyền nhân. [1]
Một trong những thảm kịch tị nạn dai dẳng nhất lịch sử bắt đầu.
Cuối năm 1978, có khoảng 62.000 thuyền nhân Việt Nam đang tạm trú trong các trại tị nạn ở khắp khu vực Đông Nam Á. [2] Những người sống sót khi đó cho biết ước chừng 50% số người ra đi đã chết trên biển, theo hãng tin AP. [3]
Tháng 12/1978, một chiếc thuyền khởi hành từ Việt Nam chở theo 120 người nhưng chỉ có 34 người cập bến tại Đài Loan. Trong một hành trình khác, một thuyền nhân cho biết những người vượt biển đã sống sót trong 42 ngày trên đảo hoang nhờ ăn xác những người thân của mình. [4] Có thuyền nhân đã bị hải tặc hãm hiếp đến chết. [5]
Đất nước sau năm 1975 hòa bình nhưng không yên bình. Hơn 800 nghìn người, gồm cả người miền Bắc, đã trở thành những thuyền nhân.
TÁC GIẢ:
Võ Văn Quản
Bài đăng trên luatkhoa.org
ngày 19/04/2020
Ở miền Nam Việt Nam giai đoạn 1954 - 1975, mọi người dân đều
bị xem là những “mục tiêu mềm”.
Chủ nghĩa khủng bố (terrorism) bao gồm những hành vi vi phạm pháp luật hình sự, nhưng được tính toán hoặc có chủ đích nhắm đến việc làm hoang mang, khủng hoảng tinh thần của công chúng, của một nhóm dân cư hoặc của một nhóm các cá nhân nhất định vì các mục tiêu chính trị.
Các hành vi khủng bố đều không thể được biện hộ ở bất kỳ ngữ cảnh chính trị, triết học, tư tưởng, sắc tộc, chủng tộc hay tôn giáo nào.
(Nghị quyết 49/60, Đại Hội đồng Liên Hiệp Quốc, 1994) [1]
Gần 20 năm sau khi Chiến tranh Việt Nam kết thúc, pháp luật quốc tế mới dần quan tâm đến việc kiểm soát, khống chế và từ đó loại trừ hoàn toàn những hành vi mang tính chất khủng bố khỏi nền chính trị thế giới, thứ mà một thế lực ở Việt Nam đã dùng như là công cụ duy nhất để vận hành toàn bộ cuộc kháng chiến ở vùng đất xấu số này. [2]
Khi nhắc đến Chiến tranh Việt Nam (bắt đầu từ 1964 đến 1975) và cả giai đoạn kèn cựa trước đó (từ 1954 đến 1963), nhiều người phương Tây lẫn người Việt Nam đều có định kiến tự động rằng Hoa Kỳ và chính quyền
Việt Nam Cộng hòa là bên thực hiện nhiều hành vi quân sự phi pháp nhắm
đến thường dân hơn, hay là chủ thể thực hiện nhiều tội ác chiến tranh.
Luật Khoa từng có rất nhiều bài viết liên quan đến những tội ác này, cụ thể là loạt bài về Thảm sát Mỹ Lai. [3]
Song rất nhiều người đọc, nhà nghiên cứu có vẻ hơi “hồn nhiên” khi bỏ
qua những nguồn tư liệu dồi dào liên
quan đến những hành vi khủng bố
có tổ chức, nhắm đến một số lượng lớn thường dân và gây ra những đau
thương lớn do Mặt trận Giải phóng Dân tộc miền Nam Việt Nam (thường được biết đến với tên gọi Việt Cộng) thực hiện, được đỡ đầu, vận hành dưới trướng chính quyền nhà nước Việt Nam Dân Chủ Cộng hòa phía Bắc.
69 Số tháng Tư 2022 Những cuộc khủng bố không còn ai nhớ
Những cuộc khủng bố không còn ai nhớ
Tàn dư của một cuộc khủng bố. Chiếc taxi trên đường phố Sài Gòn bị hư hại hoàn toàn sau khi một quả bom phát nổ ở ghế sau.
Ảnh: AP Wire photo.
70 Số tháng Tư 2022
“Kho báu” của Luật Khoa tạp chí là đây: gần 1.000 cuốn sách tiếng Việt và tiếng Anh, chủ yếu là sách về Việt Nam học.
Trong số đó, có khoảng
250 đầu sách được xuất bản dưới thời Việt Nam
Cộng hòa, nay đã ố vàng.
Chúng tôi đã số hóa và in mỗi cuốn một bản sao để phục vụ công tác bảo tồn.
Một phần kinh phí mua
số sách này đến từ khoản
đóng góp của bạn đọc.
Thư viện được đặt tại văn phòng của Luật Khoa tại khuôn viên trường Đại học
Chính trị Quốc lập Đài
Loan (NCCU) và hướng tới phục vụ không những Luật Khoa mà cả sinh viên, giáo sư, nghiên cứu viên ở Đài Loan quan tâm đến Việt Nam.
Trong tương lai, Luật Khoa muốn mở rộng thư viện này và ưu tiên đầu tư cho sách xuất bản dưới thời Việt Nam Cộng hòa.
Nếu muốn tặng sách hoặc hợp tác với Luật Khoa, xin liên hệ: lib@liv.ngo.
***
Phát hành ngày 26/04/2022
Giá bán: US$5
Doanh thu được dùng để bảo tồn tài liệu thời Việt Nam Cộng hòa và phát triển nội dung chuyên sâu.
tại store.luatkhoa.com
MUA
NGAY
