SUÇA YÖNELEN VE YÖNELMEYEN ERGENLER‹N STRES BEL‹RT‹LER‹ VE STRESLE BAfiA ÇIKMA ÖRÜNTÜLER‹ YÖNÜNDEN ‹NCELENMES‹ Ebru Basut*, Gülsen Erden**
ÖZET Amaç: Bu çal›flman›n amac›, suç giriflimi olan ve olmayan ergenlerin stres belirtilerinin ve stresle bafla ç›kma örüntülerinin belirlenmesidir. Yöntem: Çal›flmaya suça yönelen 60 ergen ile Ç›rakl›k E¤itim Merkezlerinden herhangi bir suç yaflant›s› olmayan 60 ergen kat›lm›flt›r. Çal›flmaya kat›lan ergenlere Stres Belirti Listesi, Stresle Bafla Ç›kma Yollar› Ölçe¤i ve Kiflisel Bilgi Formu uygulanm›flt›r. Elde edilen verilere varyans analizi uygulanm›flt›r. Bulgular: ‹statistik analiz sonucunda, suça yönelen ergenlerin stres belirtilerini daha yüksek düzeyde bildirdi¤i ve etkili bafla ç›kma örüntülerini daha az kulland›klar› belirlenmifltir. Tart›flma: Araflt›rma sonucunda çocuk suçlulu¤unu önleme ve suçlu çocuklar›n yeniden toplumsallaflt›r›lmas› sürecinde etkili bafla ç›kma örüntülerinin edindirilmesinin önemli bir uygulama olaca¤› sonucuna ulafl›lm›flt›r. Anahtar Sözcükler: Bafla ç›kma, çocuk suçlulu¤u, ergenlik, stres SUMMARY: EVALUATION OF STRESS SYMPTOMS AND COPING PATTERNS OF ADOLESCENTS WITH AND WITHOUT CRIMINAL ATTEMPTS Objective: The aim of this study is to evaluate the stress symptoms and coping patterns of adolescents with and without criminal attempts. Method: Sixty adolescents from Ankara Elmada¤ Juvenile Detention House and 60 adolescents from Apprenticeship Training Centers without any criminal attempt included to this study. Stress Self-Assessment Checklist, Ways of Coping Scale and Personal Information Forms were applied to the participants. The obtained data were analyzed by analysis of variance. Results: As a result of the statistical analysis, it was found that, adolescents with criminal attempts notify stress symptoms in a higher level and rarely use effective coping patterns. Discussion: Consequently, it is concluded that, concerning the prevention of juvenile delinquency and the process of re-socialization, it is important to teach effective coping strategies. Key Words: Adolescence, coping, juvenile delinquency, stress
(Folkman 1984, Folkman ve Lazarus 1985, Folkman ve Lazarus 1986, Lazarus 1976, Lazarus 1993).
GİRİŞ ‹nsanlar yaflamlar› boyunca sadece hofl ve mutluluk verici olaylarla karfl›laflmazlar. ‹stenmese de karfl›lafl›lan olumsuz olaylar sonucu kifli duydu¤u s›k›nt› ve zorlanmay› hafifletmek ve sorunun üstesinden gelerek eski uyum düzeyine ulaflmak için çeflitli yollar deneyecektir. ‹flte bu noktada stres ve bafla ç›kma kavramlar›ndan söz edilmektedir.
Folkman (1984), Folkman ve Lazarus (1985) ve Folkman ve Lazarus (1986)’a göre bafla ç›kma, bireyin d›fl ve iç dünyan›n yaratt›¤› gereksinim ve zorluklar› gidermek, onlar› kontrol alt›nda tutmak, gerginlikleri azaltmak için gösterdi¤i biliflsel ve davran›flsal çabay› tan›mlar. Bafla ç›kman›n ifllevi ise genel olarak, bireyi olumsuz fiziksel ya da psikolojik sonuçlardan korumakt›r.
Folkman ve Lazarus taraf›ndan gelifltirilen etkileflimsel stres ve bafla ç›kma kuram›na göre stres, bireyin zorlay›c› bir durumla karfl›laflt›¤›nda varolan kaynaklar› ile söz konusu durumun gereklilikleri aras›nda dengesizlik olmas› halinde ortaya ç›kmaktad›r. Yani di¤er bir ifadeyle stres, bireyin huzur ya da genel iyilik durumuna yönelik bir tehdit olarak de¤erlendirdi¤i ve/veya varolan kiflisel kaynaklar›n› aflan ya da zorlayan “kifliçevre etkileflimi” sonucunda yaflanmaktad›r
Yaz›n içerisinde stresle bafla ç›kma davran›fllar›n›n iki genel isim alt›nda topland›¤› görülmektedir. Bunlar, sorunlu insan-çevre iliflkisinin, problem çözme, karar oluflturma ve/veya hareket yoluyla kontrol edilmesi için kullan›lan problem odakl› bafla ç›kma ve duygular›n ya da s›k›nt›n›n düzenlenmesini, karfl›lafl›lan taleplerin sonucu olarak hissedilen gerginli¤in azalt›lmas›n› amaçlayan duygu odakl› bafla ç›kma örüntüleridir (Folkman 1984, Folkman ve Lazarus 1986, Coyne ve Downey 1991). Asl›nda hiçbir bafla ç›kma
* Psk., T.C. Sa¤l›k Bakanl›¤› Ankara E¤itim ve Araflt›rma Hastanesi, Ankara. ** Psk., Doç. Dr., Ankara Üniv. Dil ve Tarih Co¤rafya Fak. Psikoloji Bl., Ankara.
Çocuk ve Gençlik Ruh Sa¤l›¤› Dergisi : 12 (2) 2005
48