Derleme
Hemşire Çalışma Grubu /
KADIN CİNSEL SAĞLIĞI
Multipl skleroz (MS) ve seksüel disfonksiyon Araş. Gör. Zeliha Tülek1, Öğr. Gör. Zeynep Kurtuluş2 İÜ Florence Nightingale Hemşirelik Yüksekokulu, 2Marmara Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu
1
Santral sinir sistemindeki inflamasyon ve demiyelinizasyon süreçlerine ba¤l› aksonal hasar ile karakterize kronik ve progresif bir hastal›k olan multipl skleroz (MS), yaflam süresinin önemli bir bölümünü etkileyen, bireyin fiziksel, emosyonel, sosyal ve biliflsel fonksiyonlar›nda s›n›rl›l›klara neden olan önemli bir sa¤l›k sorunudur (1). Kad›nlarda erkeklere göre iki kat daha fazla görülmektedir. MS’in bafllama yafl› genellikle 15-50 yafl aras›d›r. Beyaz ›rkta daha s›k görülmekte ve insidans› özellikle ›l›man kuflakta (45-65. paraleller aras›nda - Kuzey Avrupa, Kanada ve ABD’nin kuzeyi) maksimuma ulaflmaktad›r (1). Etyolojisi tam olarak bilinmemekle birlikte, genetik yatk›nl›¤› olan kiflilerde viral bir enfeksiyona verilen otoimmün yan›t sonucunda hastal›¤›n ortaya ç›kt›¤› düflünülmektedir. Baz› kaynaklarda çevrenin de hastal›k oluflumunda etkili oldu¤u belirtilmekle beraber, üvey kardefllerde ve evlatl›k edinilen çocuklarda yap›lan çal›flmalar ile hastal›ktaki ailevi s›kl›ktan çevrenin de¤il, genotipin sorumlu oldu¤u sonucuna var›lm›flt›r (1,2). Relaps varl›¤› ve progresyon durumuna göre s›n›fland›r›lan MS’te, tutulan bölgeye göre de¤ifliklik gösteren serebellar, motor, duyusal, emosyonel, seksüel ve eliminasyona iliflkin semptomlar görülür. Semptomlar primer, sekonder ve tersiyer olmak üzere üçe ayr›labilir: Primer semptomlar, demiyelinizasyonun direkt sonucu olarak görülen yorgunluk, tremor, a¤r›, mesane/barsak disfonksiyonu, parezi, spastisite, görmede bozulma ve seksüel disfonksiyondur. Sekonder semptomlar altta yatan bozuklu¤un neden oldu¤u komplikasyonlar olan travma, günlük yaflam aktivitelerinde s›n›rl›l›k, uyku sorunlar›, üriner enfeksiyon, inkontinans, kontraktür ve ortam güvenli¤ine iliflkin sorunlard›r. Tersiyer semptomlar ise iflini kaybetme, rol de¤iflikli¤i, evlilik sorunlar›, finansal, sosyal sorunlar, depresyon gibi psikososyal ve rekreasyonel sorunlard›r (1-3). Semptom spektrumu oldukça genifl olan MS’te tedavi, ataklar s›ras›nda kullan›lan methylprednisolonedan; hastal›k seyrini de¤ifltirme, relaps oran›n› ve dizabilite
progresyonunu azaltmada kullan›lan immunmodülatör ilaçlardan (interferonlar, glatiramer acetate); ve inkontinans, yorgunluk, depresyon, spastisite gibi semptomlar›n tedavisinde kullan›lan multivitamin, antiinflamatuvar, antikolinerjik vs ilaçlardan oluflmaktad›r (1,2,4). MS VE SEKSÜEL D‹SFONKS‹YON Bilindi¤i gibi, seksüel siklus endokrin ve vasküler faktörlerin yan›s›ra birçok santral ve periferal nöral sistemin kontrolü alt›ndad›r. Seksüalitenin nörofizyolojisinde etkili santral supraspinal sistemler limbik sistem (olfaktöryel çekirdek, medial preoptik alan, nucleus accumbens, amygdala, hippocampus), hipotalamus ve onun paraventriküler ve ventromedial çekirdekleridir. Nöral enformasyon beyin sap›, spinal kord ve otonom sinir sistemi (hipogastrik ve pelvik sinirler) ile pudendal sinirlerle inerve olan genital bölgeye tafl›n›r (5). MS’te bu nöral yap›larda meydana gelen hasar seksüel sa¤l›¤› etkilemekte ve hastalarda tedavi gerektiren düzeyde seksüel disfonksiyon görülebilmektedir. MS’te seksüel disfonksiyon primer, sekonder ve tersiyer olmak üzere üç flekilde görülebilmektedir (6): Primer → MS’in genital sinirlerde meydana getirdi¤i hasara ba¤l› olarak görülen sorunlard›r. Sekonder → MS’in neden oldu¤u fiziksel de¤ifliklikleri ve ilaçlar›n yan etkilerini ifade eder. Tersiyer → Seksüel fonksiyon üzerindeki psikososyal ve kültürel etkileri iflaret eder. Ço¤u kez disfonksiyonun nedenini izole olarak belirlemek güç olsa da, bu hastalarda disfonksiyon s›k görülmektedir. Birçok çal›flmada farkl› sonuçlar rapor edilse de genel olarak kad›nlarda seksüel ilgide azalma %29-86, genital duyuda azalma %43-62, orgazm kapasitesinde azalma %24-58, vaginal kuruluk %12-40, disparoni %640 oran›nda; erkeklerde libidoda azalma %37-86, ereksiyon sorunlar› %34-80, ejakülasyon sorunlar› %34-61 oran›ndad›r (7). Yap›lan çal›flmalar seksüel disfonksiyon ile di357