Evlilik çatişmasi, nedensellik sorumluluk yüklemeleri, eşlerin evlilik ilişkisinden sağladiklari

T.C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ PSİKOLOJİ (SOSYAL PSİKOLOJİ) ANABİLİM DALI

EVLİLİK ÇATIŞMASI, NEDENSELLİK-SORUMLULUK YÜKLEMELERİ, EŞLERİN EVLİLİK İLİŞKİSİNDEN SAĞLADIKLARI GENEL DOYUMA İLİŞKİN GÖRÜŞLERİ VE EVLİLİĞE İLİŞKİN DEĞERLENDİRMELER ARASINDAKİ İLİŞKİLER

Yüksek Lisans Tezi

Serra Günay

Ankara-2007

T.C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ PSİKOLOJİ (SOSYAL PSİKOLOJİ) ANABİLİM DALI

EVLİLİK ÇATIŞMASI, NEDENSELLİK-SORUMLULUK YÜKLEMELERİ, EŞLERİN EVLİLİK İLİŞKİSİNDEN SAĞLADIKLARI GENEL DOYUMA İLİŞKİN GÖRÜŞLERİ VE EVLİLİĞE İLİŞKİN DEĞERLENDİRMELER ARASINDAKİ İLİŞKİLER

Yüksek Lisans Tezi

Serra Günay

Tez Danışmanı Prof. Dr. Selim Hovardaoğlu

Ankara-2007

TEŞEKKÜR

Uzun ve yorucu bir dönemden sonra tezin yazması en zevkli kısmı bu olsa gerek!

Öncelikle yüksek lisans öğrenimimi tamamlamamda emeği geçen bütün Ankara Üniversitesi Psikoloji Bölümü hocalarıma teşekkür etmek isterim. Özellikle de danışmanım olan ve özel öğrenciliğim zamanımdan beri bilgisini, emeğini ve sabrını esirgemeyen sevgili hocam Prof. Dr. Selim Hovardaoğlu’na çok teşekkür ederim. Ayrıca yine değerli bilgilerini esirgemeyen jüri hocalarım Prof.Dr. Nuray Sakallı-Uğurlu ve Doç.Dr. Şennur Tutarel-Kışlak’a vakitlerini ayırdıkları için ve önerileri için teşekkür ederim.

Gerçekten yorucu olan bu süreçte fikir alışverişinde olduğum dönem arkadaşlarımın ve çok değerli arkadaşım Arş. Gör. Haydar Demirhan’ın yardımlarını unutmayacağım.

Son olarak sevgili ailem ve nişanlım sizler olmasanız bugünlere ulaşamazdım, iyi ki vardınız ve beni hep desteklediniz, teşekkürler!!!

İÇİNDEKİLER

BÖLÜM I GİRİŞ

1

I.1. Etkileşim Sonuçları Kuramı ........................................................................

2

I.1.1. İlişkinin Değerlendirilmesi ..........................................................

6

I.1.2. Bazı Sosyal Mübadele Değişkenleri ve İlişkiden Alınan Doyum Arasındaki İlişkiler ………………………………......................

8

I.1.3. Türkiye’de Evlilikte Doyum Çalışmaları ……………………….

10

I.2. Evlilik Çatışması .........................................................................................

12

I.2.1. Evlilik Çatışması, İlişkiden Alınan Doyum ve Yüklemeler Arasındaki İlişkiler ……………………………………………..

19

I.2.2. Evlilik Çatışması Araştırmalarında Cinsiyet Farklılıkları............... 20 I.2.3. Türkiye’de Evlilik Çatışması Çalışmaları ………………………. 24 I.3. Yükleme ……............................................................................................... 27 I.3.1. Yüklemeler ve İlişkiden Alınan Doyum Arasındaki İlişkiler …… 34 I.3.2. Türkiye’de Evlilikte Yükleme Çalışmaları ……..........................

37

Araştırmanın Amacı …………………………………………………………...

40

i

BÖLÜM II YÖNTEM

43

II.1. Katılımcılar ................................................................................................... 43 II.2. Veri Toplama Araçları .................................................................................. 45 II.2.1. Bilgi Toplama Formu ..................................................................... 45 II.2.2. Evlilik Yaşamı Ölçeği (EYÖ) ........................................................ 45 II.2.3. İlişkilerde Yükleme Ölçeği (İYÖ) ................................................. 46 II.2.4. Evlilik İçin Karşılaştırma Düzeyi Ölçeği (EKDÖ) ........................ 47 II.2.5. Evlilik Çatışma Ölçeği (EÇÖ) ……………………....................... 49 II.3. İşlem ............................................................................................................... 51

BÖLÜM III BULGULAR

52

III.1. Evlilik Çatışması, Nedensellik – Sorumluluk Yüklemeleri, Evlilik Doyumu ve Karşılaştırma Düzeyine İlişkin t-Testi Bulguları .................................. 52 III.2. Evlilik Çatışması, Nedensellik – Sorumluluk Yüklemeleri, Evlilik Doyumu ve Karşılaştırma Düzeyleri Arasındaki İlişkilere Ait Bulgular .................. 55 III.3. Karşılaştırma Düzeyinin Yordanmasına İlişkin Bulgular .......................... 56

BÖLÜM IV TARTIŞMA

58

IV.1. Araştırmada Yer Alan Değişkenlere Ait t-Testi Bulgularının ve Karşılaştırma Düzeyine Ait Bulguların Tartışılması ………

ii

59

SONUÇ

63

ÖZET

64

SUMMARY

65

KAYNAKLAR

66

EK-1

74

EK-2

75

EK-3

77

EK-4

78

EK-5

79

EK-6

82

EK-7

89

iii

ÇİZELGELER

Çizelge I.1.

Tüm Deneklerin Demografik Özelliklerine Göre Genel Ortalama ve Yüzdeleri ........………............................................ 44

Çizelge III.2. Cinsiyete Göre Her Değişken İçin Alınan Toplam Puanlara Ait Ortalama, Standart Sapma ve t Değerleri .................................... 54 Çizelge III.3. EKDÖ’nin Faktör 1 Puanına Uygulanan Regresyon Analizi Sonucu........................................................................................... 56

iv

BÖLÜM I

GİRİŞ

İkili ilişkiler ve yakın ilişkiler, sosyal psikolojinin farklı boyutlarıyla ele alınan araştırma konularıdır. Genel anlamda, ikili ilişki iki insan arasındaki ilişkidir (Berscheid, Snyder ve Omoto, 1989). Buna karşılık ikili ilişkilerdeki yakınlığın ise, tarafların birbirleri üzerindeki etkisinin, başka bir ifade ile karşılıklı bağımlılığın, güçlü, sık, yaygın ve uzun süreli oluş özelliklerini içerdiği belirtilmektedir (akt.

Fincham, 1985a). Bu noktada aşk ya da evlilik ilişkilerinin yakın ilişki kapsamında değerlendirildiği söylenebilir.

Bu çalışmada evlilik ilişkisi, araştırmaya temel olan etkileşim sonuçları kuramı (theory of interaction outcomes) çerçevesinde ele alınmaya çalışılacaktır.

Temel olarak evli bireylerin evlilik için karşılaştırma düzeyleri ile ilgilenilmektedir.

Etkileşim sonuçları kuramına göre karşılaştırma düzeyi, ilişkinin değerlendirilmesi için kullanılan bir standarttır ve ilişkiden ne denli doyum sağlandığı konusundaki karar üzerinde etkili olan bir kavramdır. Türkiye’de evli çiftlerde karşılaştırma düzeyi ile ilgili çalışmalar bulunmaktadır (Azizoğlu-Binici 2000; Hovardaoğlu, 1996). Hovardaoğlu çalışmasında, Thibaut ve Kelley’nin (1959) kuramındaki doyum, istikrar, bağlılık ve mutluluk algılarını evli ve bekar deneklerde incelemiştir.

Azizoğlu ise, psikolojik yardım için başvuran ve başvurmayan evli çiftlerin karşılaştırma düzeylerini karşılaştırmıştır. Bu çalışmaların ışığında bu araştırmada, evli bireylerin evlilik için karşılaştırma düzeyleri ile evlilik çatışması, nedensellik-

1

sorumluluk yüklemeleri ve evlilik doyumu arasındaki ilişkilerin incelenmesi planlanmaktadır.

Seçilen tüm değişkenlerin evlilik niteliği ile (doyumlu, mutlu ya da uyumlu evlilikler) ve birbirleriyle ilişkili olduğu düşünülmektedir. Son yıllarda, evliliklerin niteliklerinin nasıl değiştiğini anlama çabasının önem kazandığı literatürde yer alan araştırmaların gözden geçirilmesiyle görülmüştür (örn. Bradbury ve Fincham, 1990; Bradbury, Fincham ve Beach, 2000; Faulkner, Davey ve Davey, 2005). Ayrıca Bradbury, Fincham ve Beach’e (2000) göre davranış etkileşimlerinin oluşumunda daha geniş bağlam göz önüne alınmadan, davranış etkileşimlerinin anlamı tam olarak anlaşılamamaktadır.

Bütün bu nedenlerle araştırmada yer alan değişkenler biraraya getirilmiştir. İlk olarak araştırmaya temel olan kuramla ilgili, daha sonra araştırma için seçilen diğer değişkenlerle ilgili kuramsal açıklamalar ve araştırma örnekleri sırayla aktarılacaktır.

I.1. Etkileşim Sonuçları Kuramı (Theory of Interaction Outcomes)

Thibaut ve Kelley’nin (1959) geliştirmiş oldukları etkileşim sonuçları kuramı ikili ilişkilerin kurulması, sürdürülmesi ve sonlandırılmasına ilişkin model olarak kabul edilmektedir (Hovardaoğlu, 1996). Thibaut ve Kelley’nin geliştirmiş oldukları kuramın diğer sosyal mübadele kuramları gibi bazı sayıtlılara dayandığı belirtilmektedir. İfade edilen sayıltılar ana hatlarıyla şöyledir: İlk olarak insanların

2

temel güdüsü hazzı yaşamak, elemden uzaklaşmaktır. Diğer bireylerin davranışları haz ve elem kaynağıdır, bağlantılı olarak bireyin kendi davranışları da başkaları için haz ve elem kaynağı olacağından birey kendi davranışlarını başka bireyler için haz ve elem kaynağı olarak kullanabilir. Haz ödül, elem ise bedel olarak tanımlanmıştır.

Haz ve elemin hem bireyden bireye hem de aynı birey için zamana göre değişebileceğine işaret edilmiştir. Haz ve elem kaynaklarının genetik yolla aktarılabileceği gibi bir bölümünün de yaşantılar yoluyla (öğrenme) etki gücü kazanacağı aktarılmıştır. İnsanların bedeli en düşük, ödülü en yüksek düzeyde tutma eğilimleri vardır ve son olarak da bu kuramlar ikili ilişkileri sosyal ilişkilerin birimi olarak ele almaktadırlar (akt. Bilgin, 1991).

Thibaut ve Kelley de kişilerarası ilişkilerin ödül-bedel mübadelesine dayandığını ve insanların, ödülü yüksek, bedeli düşük ilişkileri tercih ettiklerini ifade etmektedir. Ödül, bir bireyin ilişkiden aldığı haz ve doyum; bedel ise bireyin performansını ketlemeye yönelik faktörlerdir. Bu durumda, sonuç ise, ödül ve bedel arasındaki fark olarak tanımlanabilir. Kuramın yordamalarından birine göre, sonuç pozitif olduğunda, birey ilişkiyi sürdürme, negatif olduğunda da, ilişkiyi değiştirme veya sonlandırma eğilimi gösterecektir.

Kuram, ödül ve bedel arasındaki farkı gösteren sonucun iki temel belirleyicisi olduğunu ileri sürmektedir. Bunlar, bireyin ihtiyaçları, değerleri, eşinin (partner) çekicilik düzeyi gibi faktörleri kapsayan dışsal faktörlerdir. Sonucun belirleyicisi olan ikinci faktör ise iki birey arasındaki ilişkinin kendine özgü koşullarıdır. Bu faktörler, etkileşim sürecinin bir sonucu olarak, etkileşim sırasında ortaya çıkar. İçsel

3

belirleyiciler, ikili ilişkilerdeki üyelerin davranış zincirlerinin birbirleriyle çatışır olup olmamasına bağlı olarak en uygun ödül-bedel olasılıklarının ortaya çıkmasına yol açmaktadır (Thibaut ve Kelley, 1959).

Thibaut ve Kelley’nin Sosyal Mübadele Kuramı’nda önemle üzerinde durdukları temel kavramlardan diğer ikisi de işbirliği ve rekabettir. Kurama göre ilişkide bulunan bireyler, kendi ödüllerinin yanı sıra eşlerinin (partner) ödüllerini de en yüksek düzeye çıkarma eğilimdeyseler buna işbirliği adı verilmektedir. İlişkiye giren bireyler, kendi ödüllerini en yükseğe çıkarırken, eşlerinin bedelini arttırmaya ve/veya ödüllerini azaltmaya yönelmişlerse bu ilişkiye de rekabet ilişkisi adı verilmektedir. Thibaut ve Kelley, ilişkide olan iki bireyin, eşleşmiş davranış seçeneklerindeki

ödül

ve

bedellerini

göstermek

için

matris

kavramından

yararlanmışlar ve farklı nitelikte matrisler önererek araştırmalara yol göstermişlerdir (akt. Binici ve Hovardaoğlu, 1996).

Thibaut ve Kelley’nin kuramlarında yer alan bir diğer kavram güç (power) kontrolüdür. İlişkilerdeki güç farklılıkları kişilerin ilişkilere farklı derecelerde bağımlı olmalarından kaynaklanmaktadır. Bir ilişkideki iki kişiden birinin bu ilişki dışında gereksinimlerini karşılayabileceği başka bir seçenek yok, diğerinin varsa birinci kişi ikinci kişiye bağımlı olmakta, onun isteklerini yerine getirme durumunda kalmaktadır (akt. Hortaçsu, 1998). Kuramda güç, ilişkideki her bireyin diğerinin davranışlarını etkileme olanağı olarak ele alınmaktadır. Thibaut ve Kelley, ikili ilişkideki güç türlerinden söz ederken, kader kontrolü (fate control), davranış kontrolü (behavior control)

ve karşılıklı bağımlılık örüntüsü (pattern of

4

interdependence) konuları üzerinde önemle durmuşlardır. Kader kontrolü, ilişkideki bireylerden birinin, diğerine ait ödül ve bedel kontrolünü tamamen elinde tutmasına karşılık, diğer bireyin, ilişkide herhangi bir kontrol gücünün olmamasını betimlemektedir. Davranış kontrolünde ise güç kontrolü yine tek taraflıdır ama kontrolü elinde tutan birey, diğer bireye, ödülünü arttırması ya da bedelini azaltması için davranış seçeneği vermektedir. Bununla birlikte, pek çok ikili ilişkide güç kontrolü bu biçimde tek yönlü değildir. Genelde her iki birey, diğerinin ödül ve bedeli üzerinde bir kontrol gücüne sahiptir. Bu durum karşılıklı bağımlılık olarak adlandırılmaktadır. Yazarlara göre karşılıklı bağımlılık ilişkisi, iki tarafa da ödüllerini en yükseğe çıkarma olanağı verdiğinden, karşılıklı bağımlılık arttıkça eşlerin daha sargın (cohesive) olması beklenir. Sargınlığın artması, ilişkideki bireylere daha fazla güç sağlarken, değer ve tutumlarda benzerliğe yol açarak bedelin azalmasına da neden olmaktadır. Bunun yanı sıra, güç kontrolü, ilişkideki her birey için kendi ödül-bedel konumunu belirleme ve daha iyi bir konuma gelmek için davranış örüntüsünde ne tür değişiklikler yapabileceği konusunda fikir vermektedir.

Bunlara ek olarak, ilişkide daha fazla güç sahibi olan birey, kendi tutum ve değerlerinde daha az değişme gereği duyduğundan bedelini azaltmakta; diğer bireyin tutum

ve

değerleri

üzerinde

değişme

baskısı

yaratarak

onun

bedelini

yükseltmektedir. Böylesine bir bedel yükselmesi karşılığında, daha fazla güç sahibi olan bireyin verdiği ödüller, diğer bireyin bağımlılığının artmasına yol açmaktadır (akt. Binici, 2000).

5

I.1.1. İlişkinin Değerlendirilmesi

Thibaut ve Kelley’e göre bir bireyin, halen yaşadığı ilişkiden elde ettiği sonuçları değerlendirebilmesi için iki standartı bulunmaktadır. Bunlar karşılaştırma düzeyi (comparison level-KD) ile seçenekler için karşılaştırma düzeyi (comparison level for alternatives-KDseç) adını almaktadır. Kuramın, üzerinde önemle durduğu kavram olan KD, doyum-doyumsuzluk boyutunun nötr noktası olarak ele alınabilir ve bireyin bugüne kadar elde ettiği sonuçlar, bu nötr noktanın üstünde ise birey, ilişkiyi, doyum verici ve çekici olarak değerlendirecektir. Buna karşılık, sonuçlar KD’nin altında kalıyorsa birey ilişkiyi, doyumsuz ve itici olarak değerlendirecektir.

Thibaut ve Kelley’e göre KD’nin oluşmasına her sonuç eşit ağırlıklı olarak katılmaz.

Bireyin önem verdiği bazı sonuçların ağırlığı fazla iken, bazı sonuçların ağırlığı daha azdır. Bu durumda, KD, bireyin yaşantılarla elde ettiği sonuçların ağırlıklı bir ortalaması olarak tanımlanmaktadır. Ayrıca bireyin yeni yaşantılarına ve elde ettiği yeni sonuçlara bağlı olarak, KD, ortamdan ortama değişebileceği gibi zamandan zamana da değişebilmektedir. Böylece KD’ni etkileyen iki faktör, bireyin geçmiş yaşantıları ile şu andaki ilişkisi olmaktadır. Bu iki faktörün KD ile olan yakın ilişkisi nedeniyle kuram, KD’ni, pozitif sonuçların ağırlıklı ortalaması olarak da tanımlamaktadır (Thibaut ve Kelley, 1959).

Böylece diğer koşullar sabit kaldığı takdirde, yaşanan her ilişki KD’ni yükseltme eğiliminde olacaktır ve birey, bunu sağlayacağını tahmin ettiği ilişkileri daha çekici bulacaktır (Chadwick-Jones, 1976).

6

İlişkiye ait sonuçları değerlendirebilmek için kullanılan ikinci standart, KDseç kavramıdır ve uygun seçenekler için kabul edilebilecek en düşük doyum düzeyi olarak tanımlanabilir (Chadwick-Jones, 1976). Dolayısıyla KDseç, bireyin mevcut ilişkisine bağımlı kalıp kalmayacağı konusunda karar verirken kullandığı ölçüttür (Drigotas ve Rusbult, 1992; Thibaut ve Kelley, 1959). Diğer anlamıyla KDseç, bireyin girebileceği diğer ilişkiler hakkında neler bildiği ile ilgilidir. Kurama göre bireyin, şu andaki ilişkisinden elde ettiği sonuçlar KDseç’in altına indiği takdirde, birey, ilişkiyi değiştirme ya da sonlandırmaya yönelecektir.

Bu iki standart açısından ele alındığında, karşılaştırma düzeyi kavramı, bir ilişkinin ne denli doyum sağladığı; seçenekler için karşılaştırma düzeyi kavramının ise ilişkinin istikrarı konusundaki karar üzerinde etkili olduğu ileri sürülebilir.

Dolayısıyla, ilişkiden elde edilen sonuç bu iki standartın üstündeyse, ilişki doyum verici ve istikrarlı; her iki standartın altında ise doyumsuz ve istikrarsız olarak değerlendirilecektir

(Chadwick-Jones,

1976;

Drigotas

ve

Rusbult,

1992;

Hovardaoğlu, 1996; Thibaut ve Kelley, 1959). Buna karşılık, karşılaştırma düzeyinin altındaki ilişkiler doyumsuz; fakat seçenekler için karşılaştırma düzeyinin üstündeki ilişkiler istikrarlı olarak algılanmaktadır (Drigotas ve Rusbult, 1992; Hovardaoğlu, 1996). Burada belirtilen son koşul insanların doyum almadıkları bir ilişkiyi hala niçin sürdürdükleri sorusuna cevap niteliği taşımaktadır.

Son olarak kuramın, araştırmanın inceleme birimi olan evlilik ilişkisi ile ilgili açıklamaları şöyledir. Kuramın kavramlarıyla, evlilik ilişkisindeki doyum, eşlerin evlilik ilişkilerinden aldıkları ödüller ile ödedikleri bedeller arasındaki fark olarak

7

tanımlanmaktadır (Sabatelli, 1984; 1988). Eşlerin, evlilik ilişkisinden elde ettikleri sonuçlar, beklentilerinin üstünde olduğu zaman ilişki doyum verici, beklenenin altında olduğu zaman ise doyumsuz olarak tanımlanmaktadır. Thibaut ve Kelley’nin kuramındaki yaklaşım temel alınarak, eşlerin evlilik ilişkisinden elde ettikleri sonuçları, evlilikle ilgili beklentilerini ifade eden karşılaştırma düzeyi kavramı ile değerlendirdiklerini söylemek mümkündür. Bu durumda eşlerin evlilik ilişkisinde beklentileri düzeyinde veya onun üstünde sonuçlarla karşılaştıkları zaman evliliklerini “mutlu” olarak tanımlayacakları yordaması yapılabilir (Binici ve Hovardaoğlu, 1996).

Bu araştırmada, kullanılan değişkenlerle (çatışma, yüklemeler ve evlilik doyumu), evli bireylerin evliliğe ilişkin değerlendirmeleri yordanmaya çalışılacaktır.

Kuramın evlilik ilişkisi ile ilgili açıklamalarına destek niteliğindeki bulgulara ulaşılıp ulaşılmadığı aktarılacaktır.

I.1.2. Bazı Sosyal Mübadele Değişkenleri ve İlişkiden Alınan Doyum Arasındaki İlişkiler

Önceki araştırmalar doyumun genel olarak ödüllerle yordandığını; fakat bedellerin daha az etkisi altında kaldığını göstermiştir. Yine önceki araştırmalar (Cate, 1982; Cate, 1988; Desmarais ve Lerner, 1989; Martin, 1985; Michaels, 1984; Michaels, 1986) ilişki niteliğini yordamada ödüllerin hakçalık, eşitlikten daha önemli olduğuna ilişkin kanıtları göstermektedir (Sprecher, 2001).

8

Rusbult ve diğerleri (1985a), değişik yaştaki evli ve bekar çiftlerde, kişilerin ilişkilerinden elde ettikleri olumlu ve olumsuz sonuçların doyumlarıyla ilişkili olduğunu göstermişlerdir. Berg ve McQuinn (1986) ise, ilişki ilerledikçe özel (kişiye özgü) ve sembolik (sevgi, saygı) ödüllerin önem kazandığını, devam eden ilişkilerde başlangıçta kadınların, biten ilişkilerde ise başlangıçta erkeklerin daha fazla ödül verdiklerini bulmuşlardır.

Bazı çalışmalarla (Buunk ve VanYperen, 1989; Drigotias ve Rusbult, 1992; Esterberg, Moen ve Demster-McCain, 1994; Rusbult, Johnson ve Morrow, 1986) ise, mevcut ilişki için seçenek olabilecek bireylerin çekicilik düzeylerinin, elde edilen doyumun yordanmasında önemli olduğuna işaret edilmiştir. Drigotias ve Rusbult (1993) çalışmasında, mevcut ilişki için seçenek olan birey yüksek çekiciliğe sahipken, bireyin önemli kabul ettiği sonuçları sağlama yönünden yetersiz durumda ise bireyin mevcut ilişkisine daha fazla bağlanmakta olduğu ve seçenek bireyin çekiciliğinin azaldığı gösterilmiştir (akt. Hovardaoğlu, 1996).

Levinger (1976, 1980) evlilikte başarı ve başarısızlığın, ilişkinin çekiciliğine, ödüllendirici özelliklerine, ilişkiyi sonlandırmanın engellerine ve çekici seçeneklerin varlığına bağlı olduğunu ileri sürmüştür. Kamo (1993) çalışmasında, ilişki eşit olarak algılandığında ve sıcaklık, kendini açma gibi algılanan ödüller arttığında ilişkiye ait doyumun da arttığına işaret etmiştir. Kurdek (1992) ve Lenthall (1977)’un çalışmalarında ise kişiler mevcut ilişkilerindeki ödül ve bedelleri başka alternatif ilişkilerdeki ödül ve bedellerle karşılaştırıyorlarsa bu durumun doyum üzerinde etkili olduğuna işaret ettiği belirtilmiştir. Buunk ve VanYperen (1991), benzer olarak,

9

özellikle ödül ve bedelin karşılaştırılmasını temel alan bir araştırmada, evli bireylerin, kendi sonuçlarını eşleriyle karşılaştırarak ilişkisel; evliliklerine ait sonuçları ise benzer evli çiftlerin sonuçlarıyla karşılaştırarak referans türü karşılaştırma yaptıklarını bulmuştur (akt. Azizoğlu-Binici, 2000).

Son olarak Sprecher (2001) ise, seçenekler için karşılaştırma düzeyinin doyumun anlamlı ve tek yordayıcısı ve devamlı ve negatif olarak doyumla ilişkili olduğunu bulmuştur.

Kuramsal açıklamada dile getirildiği gibi, karşılaştırma düzeyi kavramı ilişkinin değerlendirilmesi için kullanılan bir standart ve ilişkiden ne denli doyum sağlandığı konusundaki karar üzerinde etkili olan bir kavramdır. Bu nedenle Türkiye’deki tarama çalışmasında, evli çiftlerde karşılaştırma düzeyi ile ilgilenen çalışmalar (Azizoğlu-Binici, 2000; Hovardaoğlu, 1996) dışında evlilik doyumunu ele alan araştırmalar göz önüne alınmıştır.

I.1.3. Türkiye’de Evlilikte Doyum Çalışmaları

Türkiye’de evlilik doyumu ile ilgili çalışmalara bakıldığında; ev işi paylaşımında hakkaniyet algısı ve evlilik doyumu arasındaki ilişkiyi (Hasta, 1996), sosyal mübadele kuramının temel belirleyicilerinin evlilikle ilgili değerlendirmelere etkisini (Azizoğlu-Binici, 2000; Hovardaoğlu, 1996), çocuk yetiştirme konusunda ebeveynler arasındaki uzlaşma ve evlilik doyumu arasındaki ilişkiyi (Çelik, 1997), eşlerin bireysel özellikleri, evlilik yaşamlarına ait durumlar ve evlilik doyumu

10

arasındaki ilişkiyi (Acar, 1998), evli çiftlerde kontrolcülük, bağımlılık algıları ve evlilik doyumu arasındaki ilişkiyi (Gökmen, 2001), bağlanma stilleri ve evlilik doyumu arasındaki ilişkiyi (Ertan, 2002) ve son olarak dindarlık düzeyi ve evlilik doyumu arasındaki ilişkiyi (Hünler, 2002)

inceleyen çalışmaların olduğu

gözlenmiştir.

Bu araştırmanın konusu ile ilgili bazı araştırmaların daha detaylı olarak ele alınması gerekirse; ilk olarak Hovardaoğlu’nun (1996), Thibaut ve Kelley’nin kuramında yer alan doyum, istikrar, bağlılık ve mutluluk algılarını incelediği çalışma ele alınabilir. Araştırmada sözü edilen her koşul için 4 öykü hazırlanmış ve bunların her biri ile ilgili doyum ve istikrar algıları ölçülmüştür. Bulgular, sonucun, karşılaştırma ve seçenekler için karşılaştırma düzeyinin üstünde olduğu koşulda evliliğin doyumlu ve istikrarlı; sonucun, bu iki düzeyin de altında olduğu koşulda ise evliliğin doyumsuz ve istikrarsız olarak algılandığını göstermiştir. Sonuç, karşılaştırma düzeyine uygun ama seçenekler için karşılaştırma düzeyinin altında ise evlilik doyumlu ancak istikrarsız; sonuç, karşılaştırma düzeyinin altında ama seçenekler için karşılaştırma düzeyinin üstünde ise evlilik istikrarlı ama doyumsuz olarak algılanmıştır. Ayrıca bulguların, evli ve bekar deneklerin doyum ve istikrar algılarında fark olabileceğine de işaret ettiği belirtilmiştir.

Araştırmanın konusu ile ilgili ikinci çalışma Azizoğlu-Binici’nin (2000) çalışmasıdır. Binici çalışmasında, etkileşim sonuçları kuramının evlilik istikrarı ve doyumu konusundaki öngörülerini sınamak amacıyla psikolojik yardım için başvuran ve başvurmayan evli çiftleri, evlilik için karşılaştırma düzeyleri açısından

11

karşılaştırmıştır. Çalışmanın bulgularına göre, psikolojik yardım için başvuran evli çiftlerin, kadınların ve erkeklerin psikolojik yardım için başvurmayan evli çiftlerden, kadınlardan ve erkeklerden KD’leri daha düşüktür. Ayrıca psikolojik yardım için başvuran eşler arasında da anlamlı fark bulunmuştur. Buna göre psikolojik yardım için başvuran kadınların eşlerine göre KD’leri daha düşüktür.

I.2. Evlilik Çatışması

Acitelli, Douvan ve Veroff (1993), çatışmanın, çiftler için paylaşılan bir gerçekliğin gelişiminde kritik rol oynadığını belirtmişlerdir. Argyle ve Furnham (1983) da ise, anlaşmazlık ve çatışmanın evliliklerde yaygın olduğu belirtilmiştir. Bu açıdan psikolojik bir faktör olarak çatışmanın, girişte de söz edildiği şekliyle evlilik niteliği ile ilgili olduğu düşünülmektedir. Ayrıca evlilik iletişimi ve ilişki görüşmeleri için temel bir alan olması nedeniyle araştırmada yer alan bir değişkendir.

Kurt Lewin’in (1951) “hiçbir şey pratik kadar iyi bir teori değildir” gözleminin kısmen evlilik araştırmacılarına da hitap etmesinin gerekli olduğu dile getirilmiştir (Fincham ve Beach, 1999); çünkü evlilik çatışması araştırmalarının pratik problemlere cevap vermek için ortaya çıktığı vurgulanmaktadır.

Grych ve Fincham (2001), evlilik çatışmasına verilen önemin, zihinsel, fiziksel ve aile sağlığı ile ilgili unsurlar göz önüne alındığında anlaşılabilir olduğunu dile getirmiştir. Bu noktada insani katkı endişelerinin duyulmaya başlandığı ve uygulamanın öneminin ortaya çıktığı söylenebilir. Araştırmacılar evlilik çatışmasını

12

depresif semptomların başlangıcı, yeme bozukluğu, episodik içme ve ev dışı (out of home) içme ile ilişkilendirmektedirler. Evli bireyler ortalama olarak evli olmayan bireylerden daha sağlıklı olsalar da evlilik çatışması, çatışma esnasındaki düşmanca davranışlar,

bağışıklık

sistemi,

iç

salgı

ve

kalpdamar

fonksiyonlarındaki

değişikliklerle ilişkilendirildiği için kanser, kalp hastalığı ve kronik ağrı gibi spesifik hastalıklarla ilişkilidir. Son olarak, evlilik çatışması, kardeşler arasındaki çatışma, ebeveyn-çocuk çatışması gibi önemli aile içi problemlerle ilişkilidir (Fincham, 2003).

Bu ana hatlarla beraber, evlilik çatışması kavramının çalışmalarda aktarılan farklı tanımları vardır. Bu noktada, çalışmalarda kullanılan tanımlar aktarılacak ve bu araştırmada hangi tanımın temel alındığı belirtilecektir.

Tezer (1986), çatışmayı, bir tarafın kendi isteklerini diğerinin engellediğini veya engellemek üzere olduğunu algılamasıyla başlayan bir süreç olarak aktarmıştır.

Buna göre Tezer, evlilik çatışmasının, çatışma durumunda engellenen eş ile tanımlanacağını belirtmektedir. Yani eş o anda kendisinin ve eşinin isteklerini değerlendirir. Tezer’e göre değerlendirme bilinçli bir biçimde yapılmayabilir. Birçok durumda geçmiş yaşantılardan kazanılan deneyimler ve edinilen alışkanlıklar değerlendirmeyi etkiler. Tezer’in tanımında ana öğe bir eşin diğerinin isteğini algılamasıdır. Algılamaların da büyük ölçüde olayın nedeni ile ilişkili olduğu dile getirilmiştir. Nedenin açıklanması ile doğrudan ilişkili olan kavramın yükleme olduğu belirtilerek, Tezer’in çalışmasında da bu araştırmayla örtüşen biçimde iki unsur (çatışma ve yüklemeler) biraraya getirilmiştir.

13

Diğer çalışmalarda aktarılan evlilik çatışması tanımları ise şöyle özetlenebilir: Hatipoğlu (1993) çalışmasında evlilik çatışmasını, eşlerden biri diğerinin ilgilerine müdahale etmeye kalktığında ortaya çıkan kişilerarası bir süreç olarak tanımlamıştır.

Tümer (1998) ise çalışmasında farklı evlilik çatışması kavramlarına yer vermiştir. Bu tanımlardan birinde evlilik çatışması, eşlerden birinin diğerinin eylemlerine müdahale etmesiyle ortaya çıkan kişilerarası bir süreç olarak aktarılmıştır. Yine sunulan diğer bir tanımda ise evlilik çatışmaları, birbirine zıt ya da bağdaşmayan gereksinim, hedef ve beklentilerden kaynaklanan uyuşmazlık ya da anlaşmazlıklar bütünüdür. Profeta’nın (2002) çalışmasında ise evlilik çatışması, evli eşler arasında anlaşmazlık, uyuşmazlık ve karşıtlık çıkması durumu olarak sunulmuştur.

Uğurlu’nun (2003) çalışmasında ise evlilik çatışmasının, genellikle bir eşin diğerine keyifsiz bir şekilde davranması ile başlayacağı, bu durumda eşlerin ya tartışmaya girebileceği ya da tartışmadan kaçınabileceği aktarılmıştır. Son olarak Özen’in (2006) çalışmasında, çatışmanın, çiftler için mevcut çözümler tatmin edici olmadığında oluşabileceği aktarılmaktadır.

Bu çalışmada evlilik çatışması kavramı olarak, bu değişkeni ölçmek için Evlilik Çatışması Ölçeği’ni (Marital Conflict Questionnaire – MCQ) geliştiren Hatipoğlu’nun (1993) tanımı alınmıştır. Tanıma göre evlilik çatışması, eşlerden biri diğerinin ilgilerine müdahale etmeye kalktığında ortaya çıkan kişilerarası süreçtir. Bu noktada, ilgilerine müdahale olunan kişinin müdahale ile ilgili algıları önemli olabilmektedir. Tezer’in (1986) çalışmasında da aktarıldığı gibi, algılar büyük ölçüde olayın nedeni ile ilişkilidir, nedenin açıklanması ile doğrudan ilişkili olan kavram ise yüklemedir. Bu bağlantılarla çatışma ve yüklemeler arasında ilişki olabileceği

14

düşünülmektedir. Bu nedenle bu araştırmada çatışma ve yükleme değişkenleri yer almıştır.

Çatışma tanımlamalarında farklılaşmalara karşın evlilik çatışması hakkındaki bilgilerle ilgili olarak ortak gözlemler, görüşler dile getirilmektedir.

İlk olarak, evlilik çatışması partnerlerin biri tarafından fark edilmeden devam edebilir ve partnerler üzerinde minimal etkiye sahip olabilir. Gerçekte, evlilik öncesinde ve evliliğin erken dönemlerinde çatışma kendilik raporu (self-reported conflict) doyumla ilişkisizdir (Kelley, 1985) ve sıklıkla partnerler potansiyel çatışma tartışma kaynaklarını eriterek hatalardan seve seve kurtulabilmektedir (Holmes ve Murray, 1996). Bu gözlem kritiktir; çünkü (a) açık düşmanlığa gerek kalmadan çatışmayı tanımlama ihtiyacını, (b) çatışma sürecinin daha tamamlayıcı bir portresini zorunlu kılan bilişsel olayların değerlendirilmesinin önemini ve (c) çatışma davranışının taban ölçümü olarak problem çözme esnasındaki davranış yetersizliğini vurgulamaktadır. Çatışmanın daha tamamlayıcı olarak anlaşılmasını sağlayanın bilişsel olayların değerlendirilmesi olduğu söylenmiştir, bu araştırmada da bu nokta ile bütünlük sağlayacak biçimde yükleme değişkeni araştırmaya dahil edilmiş ve çatışma ile ilişkisinin olabileceği düşünülmüştür.

İkincisi, algılanan ilgi çatışması, birbirleriyle bağdaşmayan hedefler, beklentiler, umutlar ve amaca yönelik davranışta algılanan bozucu etki hepsi çatışma analizi için başlangıç noktaları sağlamaktadır. Bununla beraber, çatışma analizi için başlangıç

noktası

olabilecek,

sözü

edilen

15

durumların

hepsi

çatışma

ile

sonuçlanmamaktadır; fakat bunun yerine başarılı bir şekilde işbirliğine dayalı etkileşim için fırsatlara dönüştürülebilir (bkz. Kelly ve Thibaut, 1978). Bu gözlem önemlidir; çünkü (a) eşlerin potansiyel başlangıç reaksiyonlarını çeşitli yollarla düşmanlık dürtülerine dönüştürmemelerini ve (b) partnerlerin çeşitli hedef ve stratejilerle potansiyel olarak çatışmaya yaklaşımlarını vurgulamaktadır. Bireylerin çatışmaya yaklaşımlarını etkileyebilen durumlar bireylerin yükleme süreçleri ile ilişkili olabilir, bu noktada yine yükleme ve çatışma ilişkisinin var olabileceği düşünülmektedir.

Üçüncüsü, çatışma olayları zamana bağlı olarak değişmektedir. Çatışma sürecinin göze çarpan, dikkati çeken özellikleri, bakan kişinin bakma zamanına bağlı olarak değişir. Örneğin; muhtemelen yükleme aktivitesinden sonra negatif mübadeleler durdurulacaktır, halbuki negatif reaksiyonların çaba harcanarak ketlenmesi doyuma ulaşmış çiftler arasında negatif partner davranışına tepkide çok açık olabilir (Yovetich ve Rusbult 1994) ve birçok uyum sağlayıcı davranış herhangi bir çatışma etkileşimine öncül olarak oluşabilir (Rusbult, 1998). Aynı şekilde birçok çatışma açık uyuşmazlığı içermez ve sözel mübadelelere bağlı olmayan yollarla ele alınabilir (örn. endişe, merak ile davranma, Rusbult, 1993). Son olarak çatışma ile ilgilenme ya da kaçınma yoluyla yönlendirilse de evlilik çatışması negatif değerli davranışın bazı düzeylerini içerir.

Evlilik çatışması ile ilgili açıklamaların başında da dile getirildiği gibi, evlilik çatışması hakkındaki bilgiler araştırmalar yapıldıkça ortaya çıkmıştır. Araştırmalar sonucunda, evlilik çatışmalarında bazı örüntülerin oluştuğu dile getirilmiştir.

16

O’Leary ve Smith (1991), uyumsuz çiftlerin (distressed couples) daha az olarak pozitif durumları ve daha çok negatif durumları yaydıklarını ve problemçözme etkileşimleri esnasında daha çok negatif davranışların karşılıklılığını (negative reciprocity) gösterdiğini belirtmiştir.

Çatışma esnasında ortaya çıkan davranış ardışıklıkları uyumsuz evliliklerde uyumlu evliliklere (nondistressed marriages) göre daha yordanabilirdir ve sıklıkla çiftlerin durdurma için zorlandıkları ve genellikle yükselttikleri negatif davranış zincirleri tarafından idare edilmektedir. Negatif mübadeleler içine kitlenip kalan çiftler için en önemli, büyük meydan okumalardan birisi bu tür döngülerden çıkan uyum yolunu bulmaktır. Bu duruma genellikle etkileşimi onarma için yapılan tepkiler yoluyla girişimde bulunulur (örn. “beni dinlemiyorsun”) ve negatif duyuşla bırakılır (örn. öfke, üzüntü). Partnerler negatif duyuşa tepki vermeye eğilimlidir, böylece döngü devam eder. Bu durum etkileşimlerini yapılandırılmış ve yordanabilir yapar. Tersine uyumlu çiftler onarma girişimlerinde daha tepkisel gözükmektedir ve böylece negatif mübadelelerden erken dönemde çıkabilmektedirler. Böylece etkileşimleri daha seçkisiz ve daha az iddia edilebilirdir.

Evlilikte uyumsuz çiftler tarafından gösterilen bir diğer örüntü, bir eşin diğerine talepler, şikayetler ve eleştirilerle baskı yaparken, diğer eşin savunucu ve pasif hareketsizlikle geri çekildiği talep-geri çekme örüntüsüdür (demand-withdraw pattern). Özellikle erkeklerin geri çekildiği ve kadınların tepki verdiği düşmanca davranış ardışıklıkları, uyumsuz çiftlerde, doyuma ulaşmış çiftlerden daha yaygındır. İlgiyi kesme ve/veya geri çekilme evlilik doyumundaki daha sonraki düşüşle

17

ilişkilidir. Bununla beraber talep-geri çekme örüntülerinde sözü edilen şekilde cinsiyet farklılıklarının ortaya konması dışında; partnerin diğer partnerin arzuladığı değişikliğe göre çeşitlenen geri çekilmelerinin de olabileceği dile getirilmektedir.

Böylece, örneğin bir erkek değişikliği arzularken, kadın geri çekilendir. Son olarak çatışma örüntüleri göreli biçimde zamana bağlı olarak sabit gözükmektedir (Fincham, 2003).

Ek olarak, yine evlilik çatışmasına yönelik literatür gözden geçirildiğinde, evlilik çatışmasında negatif davranışların karşılıklılığı ve talep-geri çekme örüntüleri dışında evlilik çatışması yapısına özgü bazı ek açıklamalara rastlanmıştır: Algıların ve onların karşılıklı ilişkilerinin partnerlerin günlük etkileşimleri, ilişkilerindeki doyumları için önemli sonuçlara sahip olabileceği dile getirilmektedir. Yıkıcı davranışlar, yapıcı davranışlardan daha doğru olarak algılanmaktadır (ya da anlaşılmaktadır). Bu sonuç, sosyal biliş ve kişisel ilişkiler üzerine literatürde negatif davranışların daha kolay farkedildiği ve daha doğru hatırlandığının (Gaelick, 1985) gösterilmesi ile uyumludur. Yapıcı davranışlar sadece özel bir çaba ile dikkat edildiğinde fark edilmekte ya da hatırlanmaktadır. Bazıları duyuşsal olarak nötr bile geri çağrılabilir, hatırlanabilir (Sillars, 1985). Böylece partnerlerin, eşlerinin pozitif davranışlarından çok negatif davranışlarını daha iyi anladıkları görülmektedir. Bu durum ayrıca Gottman (1979) ve diğerlerinin uyumsuz çiftlerde dikkati çektiği negatif karşılıklılık örüntüsünü açıklamaya yardımcı olabilmektedir. İlişkili araştırmalar (örn. Gaelick, 1985; Noller ve Venardos, 1986) negatif davranışların daha kolay hatırlandığını ve pozitif ya da duyuşsal olarak nötr davranışlardan algılar üzerinde daha çok etkiye sahip gözüktüğünü göstermiştir. Ek olarak, Bradbury ve

18

Fincham (1987), doyuma ulaşmamış eşlerin, partnerlerinin negatif davranışlarına daha duyarlı olduklarını göstermiştir (akt.Acitelli, Douvan ve Veroff, 1993). Bu noktalarla sonuç olarak evlilik çatışmasının negatif değerli davranışın özelliklerini sergilediği kabul edilirse, evlilik çatışması gibi bir psikolojik faktörün çalışılması ve evlilik niteliği ile ilgili diğer değişkenlerle ilişkilendirilmeye çalışılması mantıklı gözükmektedir.

Ayrıca ters etkiler, bazı negatif davranışların uzun süreli evlilik sağlığı için yararlı ve belki de gerekli bile olabileceğini önermektedir. Benzer şekilde, çatışma davranışının anlamı ve fonksiyonu değiştirilebilir: problemle ilgilenmeyi ya da problemden geri çekilmeyi yansıtabilir ve ilişkiyi sürdürme hizmetinde olabilir ya da ilişkiden vazgeçmeyi yansıtabilir (Fincham ve Beach, 1999).

Braiker ve Kelley (1979), sıklıkla daha derin bağlılığa sahip bir yakın ilişkinin çatışmalardan sakınma yerine onların işleyişini istediğini önermiştir. Sözü edilen duruma karşı sağduyu görüşüne göre çatışma, bütünüyle ilişkilerde negatif bir özelliktir (Argyle ve Furnham, 1983).

I.2.1. Evlilik Çatışması, İlişkiden Alınan Doyum ve Yüklemeler Arasındaki İlişkiler

Madden ve Janoff-Bulman (1981), kadınların tanımlanan potansiyel evlilik çatışmaları için eşlerini suçlama eğilimli olduğunu, ayrıca eşlerini kendilerinden daha fazla suçlayan kadınların evliliklerinde daha fazla doyuma ulaştığını

19

belirtmişlerdir. Harvey, Wells ve Alvarez (1978) ise, yine tanımlanan potansiyel evlilik çatışmaları için, hem kadınların hem de erkeklerin, eşlerinin görüşlerini kendi görüşlerine gerçekte olduğundan daha yakın olarak değerlendirdiklerini ifade etmişlerdir.

Evlilik çatışması ve yüklemeler arasındaki ilişkileri ortaya koyan çalışmalara bakıldığında ise; Stein (1984), klinik yardım alan bireylerin hipotetik evlilik çatışma durumları için yüklemelerini incelemiş ve klinik yardım alan bireylerin eşlerini suçlama yönelimi göstermediğini bulmuştur (akt.Thompson ve Snyder, 1986).

Schriber, Larwood ve Peterson (1985) ise, evli ve boşanmış bireylerin yer aldığı çalışmasında, iyimserlik yanlılığı yükleme tipini çatışma düzeyi yüksek ve boşanmış bireylerde daha düşük bulmuştur. Ayrıca çalışmada etkisi incelenen diğer bir yükleme yanlılığı tipi, sorumluluk yanlılığı, evlilik çatışma düzeyi ile ilişkisiz bulunmuştur.

I.2.2. Evlilik Çatışması Araştırmalarında Cinsiyet Farklılıkları

Araştırmalar geleneksel evliliklerde kadınların daha çok ev işleri ve çocuk büyütme ile uğraşırken, erkeklerin ekonomik olarak katkıda bulunduğunu göstermiştir. Albrecht (1979) genç kadınların daha fazla para kazanması ve genç erkeklerin çocuklarıyla daha fazla zaman geçirmesine rağmen, bu geleneksel resimde sadece küçük değişiklikler olduğunu ileri sürmüştür. Hawkins’e (1980) göre önceki araştırmalar erkek ve kadınların, farklı roller ve aktivite alanları ve farklı akrabalık

20

gruplarına ait olma ihtiyacı nedeniyle kadınların daha fazla gücü arzu etmesine bağlı olarak çatışmaya sahip olabileceklerini önermiştir (akt.Argyle ve Furnham, 1983).

Komarovsky (1962, 1976) ve Rubin (1976, 1983) tarafından yapılan çiftlerin görüşme çalışmalarında, kadınlarda daha fazla duygusal ifade edicilik ve erkeklerde daha fazla çatışmadan geri çekilme önerilmiştir. Kelley (1978) tarafından flört ilişkisi olan çiftlerle yapılan bir çatışma çalışması anketinde, kadınların çatışma ile karşı karşıya getirici (conflict-confronting), erkeklerinse çatışmadan kaçınan (conflictavoiding) olduğu gösterilmiştir. Birçok gözlemsel evlilik çatışması çalışması kadınların erkeklerden daha çok negatif duyuş ve davranış oluşturduğunu göstermiştir (Margolin ve Wampold, 1981; Notarius ve Johnson, 1982; Raush, Barry, Hertel ve Swain, 1974; Schaap, 1982).

Christensen (1987, 1988), sosyalleşme türlerinin farklılıklarının evlilikte yakınlığı ilgilendiren temel bir çatışmayı oluşturduğunu tartışmıştır (bkz. ayrıca Jacobson, 1989; Jacobson ve Margolin, 1979): kadınların muhtemelen daha fazla yakınlık, erkeklerinse daha fazla otonomi (özerklik, kendi kendine yönetme) istemesi. Christensen, yakınlık hakkındaki bu çatışmanın etkileşim sürecinde gözlemlenen farklılıklara yol açtığını önermektedir. Kadınlar daha fazla yakınlık ister ve şikayetler ve talepler yoluyla etkileşimde baskı yaparken; erkekler daha fazla otonomi ister ve etkileşimde geri çekilme ile ısrarlıdır. Bu duruma kanıt olarak, Christensen (1987), evli ve birlikte yaşayan çiftlerle yaptığı çalışmada, kadınların talep eden olmaya ve daha fazla yakınlık istemeye, erkeklerinse geri çekilen olmaya

21

ve daha fazla otonomi istemeye eğilimli olduğunu göstermiştir. Ayrıca Christensen ve Heavey ‘in (1990) çalışması da bu araştırma ile tutarlı sonuçları vermiştir.

Gottiren ve Levenson (1988) ise, erkekler ve kadınlardaki çatışma davranışlarında gözlemlenen farklılıklar için bir bireysel farklılıklar açıklamasını uygun bulmuştur. Bununla beraber araştırmacılar, farklılıkların nedeni olarak sosyalizasyondan ziyade fizyolojik stres tepkiselliğindeki cinsiyet farklılıklarını ima etmiştir. Erkeklerin kadınlardan stresli uyarıcılara karşı fizyolojik olarak daha fazla tepki verdiğini ve erkeklerin çatışmadan kaçınmasını ve çatışmayı uzlaşma ile çözme girişimlerini gösteren, erkeklerin çatışmadan daha fazla genel uyarılmışlık hali ile (ve böylece rahatsızlık, sıkıntı) sonuç aldığını öneren bulgular özetlenmiştir. Benzer şekilde kadınlar strese karşı daha az tepkili olduğu için, çatışmayı yükseltmeleri daha muhtemeldir.

Eğer kadınlar erkeklerden ilişkiden daha fazlasını istiyorsa ve erkeklere göre ilişki doyumuna daha fazla bağımlıysa, sonuç olarak kadınlar göreli olarak erkeklere göre güç dezavantajında bulunabilir. Jacobson (1989, s.31), erkeklerin yakınlıktan kaçınma eğiliminin “doğuştan kendilerine daha fazla, özellikle yakınlık isteyen partnerleriyle mücadeleye giriştiğinde yetki verdiğini” belirtmiştir. Bu tür güç farklılıkları çatışma davranışındaki cinsiyet farklılıklarını açıklayabilir. Kadınlar istedikleri ilişki türünü yaratmada yeterli olamadıkları için şikayetlere ve taleplere başvurmaktadır. Erkekler ise göreli olarak istedikleri ilişki türünü yaratmada daha yeterli olmaktadır ve daha fazla müzakere ile durumu karışıklık içine itmeyi istemez, böylece geri çekilme ve pasif eylemsizlikle cevap verir.

22

Raush (1974) ise, kendi çalışmasındaki cinsiyet farklılıklarını ”düşük bir güç grubu olarak kadınların, erkek partnerlerinin davranışını etkilemek için bir psikolojik baskı diplomasisini öğrenebildiklerini” önerme yoluyla açıklamıştır. John Thibaut, Kelley (1979) tarafından işaret edilen bir gözlemde, erkeklerin ve kadınların çatışmaya farklı yaklaşımlarının, erkeklerin ödüllerin tahsisi üzerindeki daha fazla kontrolüyle sonuçlanabildiği önerilmiştir. Peplau ve Gordon (1985, s.275), “eğer erkekler bir ilişkide daha fazla güce sahipse, partnerleri ile problemleri tartışma yoluyla kazanacak hiçbir şeyleri olmadığını ve kaçınmadan kar sağlayabileceklerini”, “ayrıca eğer kadınlar daha az güce sahipse de, kendi pozisyonlarını zenginleştirme ya da

korumanın

tek

yolu

olarak

yüzleşmeyi

görebildiklerini”

tartışmıştır

(akt.Christensen ve Heavey, 1990).

Son olarak Allen ve Thompson (1984) ise, erkekler ve kadınlar arasındaki güçteki farklılıkların erkekleri anlamada kadınlar için, kadınları anlamada erkekler için olduğundan daha önemli yapan noktaya işaret etmiştir. Daha fazla güce sahip pozisyonda olan kişi (bu durumda erkek) daha az güce sahip pozisyondaki bireyi (kadın) anlamaya büyük bir ihtiyaç göstermemektedir. Kadınların eşlerini anlaması kadınlara duyu kontrolü verebilir, ayrıca belki de kadınların anlayışını kadınların mutluluğuyla

(fakat

eşlerinin

değil)

neden

(akt.Acitelli, Douvan ve Veroff, 1993)

23

ilişkilendirildiğini

açıklayabilir

I.2.3. Türkiye’de Evlilik Çatışması Çalışmaları

Türkiye’de evlilikte çatışma durumunu konu alan çalışmalara bakıldığında ise; Tezer’in (1986, 1994) evli çiftlerde çatışma, yüklemeler ve doyumla ilgilendiği iki çalışmayı, Hatipoğlu’nun (1993) evlilik çatışması, evlilik doyumu ve demografik değişkenler arası ilişkilerle ilgilendiği çalışmayı, Taştan’ın (1996) evli çiftlerde eşlerarası iletişimi incelediği çalışmayı, Tümer’in (1998) evli çiftlerin yaşadıkları çatışma odakları ile ilgilendiği çalışmayı, Uğurlu’nun (2003) çelişik duygulu cinsiyetçilik, çatışma yönetimi biçimleri ve evlilik uyumu arasındaki ilişkileri incelediği çalışmayı ve Özen’in (2006) kadın ve erkek eşlerin değer uyumları, çatışma çözüm stilleri ve evlilik uyumları arasındaki ilişkileri incelediği çalışmayı görebiliriz.

Ek olarak, Türkiye’de evlilikte çatışma durumu ile ilgili çalışmaların büyük çoğunluğunda, genel olarak ifade edilmek istenirse, evlilik çatışması ve çocuklarda görülebilen psikolojik durumlar arasındaki ilişkilerin incelendiği görülmektedir. Bu çalışmalar özetle şöyledir: Şirvanlı-Özen (1998) eşlerarası çatışma ve boşanmanın çocukların davranış, uyum problemleri ve aldıkları sosyal destek üzerine etkilerini incelemiştir.

Öz (1999) ve Profeta (2002) çocukların evlilik çatışmalarını

algılamaları ve gösterdikleri uyum ve davranış problemleri arasındaki ilişkileri incelemişlerdir. Şendil (1999) ise çocukların ebeveynlerinin evlilik çatışmalarını algılayışları ile ve bu algılayışları sözel ve sözel olmayan yollarla nasıl ifade ettikleri ile ilgilenmiştir. Son olarak Kızıldağ (2003), evlilik çatışması ve çocuklardaki

24

davranış problemleri arasındaki ilişkiyi bilişsel-bağlamsal çerçeve açısından incelemiştir.

Yine bu araştırmanın konusu ile ilgili çalışmaların daha detaylı olarak aktarılması gerekirse; Türkiye’de evlilikte çatışma durumunu içeren ilk çalışmayı gerçekleştiren Tezer (1986) öncelikle sunulabilir. Tezer çalışmasında; eşlerarasında çıkan çatışmaların yaygınlığı, sıklığı, yarattığı gerginlik, eşlerin çatışma durumlarının nedenlerini kendilerine ve eşlerine yüklemeleri ve çatışmayı ele alış davranışları ile evlilik ilişkisinden sağladıkları genel doyum arasındaki ilişkileri incelemiştir. Eşler arasındaki çatışmaların yaygınlığı, sıklığı ve yarattığı gerginlik düzeyinin, eşlerin evlilik ilişkisinden sağladıkları genel doyumla ilişkili olduğu gösterilmiştir.

Kadınlarda evlilik doyumunun, çatışmayı her iki eş de kendine yüklemedikçe azaldığı, erkeklerde ise çatışmanın nedenini kendilerine yüklediklerinde doyumun arttığı görülmüştür. Çatışmayı ele alış davranışları ile ilgili olarak, kadınların eşlerinde uzlaşma çatışmayı ele alış davranışını algıladıkları zaman doyumlarının yükseldiği, erkeklerinse eşlerinde zorlama çatışmayı ele alış davranışını algıladıkları zaman doyumlarının düştüğü gösterilmiştir. Tezer’in (1994) ikinci çalışmasında ise, evli eşler arasındaki çatışmalar ile çeşitli demografik değişkenlerin evlilik doyumuna etkisi kadın eşin bir işte çalıştığı ve çalışmadığı çiftler üzerinde araştırılmıştır.

Araştırmada,

bir

işte

çalışmayan

kadınların

evlilik

doyumunu

yordayan

değişkenlerin, çatışmanın nedenini eşine yükleme, kendine yükleme ve eğitim durumu olduğu görülmüştür. Ayrıca çalışan kadınların evlilik doyumları çalışmayan kadınlardan daha yüksek bulunmuştur. Çalışan kadının evlilik doyumunu büyük

25

ölçüde yordayanın, çalışmanın çalışan kadınlar için başlı başına bir doyum kaynağı olması olarak aktarılmıştır.

Ek olarak, Hatipoğlu’nun (1993) çalışmasında, erkeklerin ve kadınların evlilik doyumunda evlilik çatışması ve bazı demografik değişkenlerin rolü incelenmiştir. Evlilik çatışmasının yaygınlığının erkeklerin evlilik doyumunu; evlilik çatışmasının yaygınlığı ve demografik değişkenlerden eğitim düzeyinin kadınların evlilik doyumunu yordadığının gösterilmesiyle, kadın ve erkek eşlerin evlilik doyumlarını farklı değişkenlerin yordadığı sonucuna ulaşılmıştır.

Bu çalışmada evlilik çatışması değişkeni, evliliğin en önemli, fonksiyonel etkileşim örüntülerinden birisi olduğu ve evlilik niteliği, evliliğe ilişkin olarak yapılan genel değerlendirmelerde evlilik doyumu ile açığa çıkarılan ilişkisi nedeniyle önemli bir yordayıcı değişken olduğu düşünülerek seçilmiştir. Evlilik çatışması ile ilgili yapılan araştırmalar (Davey, Fincham, Beach ve Brody, 2001; Madden ve Janoff-Bulman, 1981; Scriber, Larwood ve Peterson, 1985; Stein, 1984; Tezer, 1986) gözden geçirildiğinde; bilişlerin (yüklemeler); evlilik niteliği, evlilik doyumu hakkında yordamalar yapılırken seçilen evlilik çatışması davranış örüntüsü ile birlikte yer aldığı gözlenmiştir. Bu nedenle araştırmada yükleme değişkeni yer almıştır. İzleyen bölümde yükleme ile ilgili açıklamalara yer verilecektir.

26

I.3. Yükleme

Literatürde, evlilikte yüklemelerin önemi belirtilmiştir (tarama için, bkz.

Bradbury ve Fincham, 1990; Epstein ve Baucom, 1993; Fincham, 1998). Örneğin; hem eşlerin evlilik olayları için yaptığı yüklemeler ve çiftlerin evlilik doyumu arasında bir ilişki olduğu hem de bu ilişkinin evliliğe ait depresyonun (Bauserman, Arias ve Craighead, 1995), kızgınlığın (Senchak ve Leonard, 1993), genel negatif duyuşsallığın (Karney, Bradbury, Fincham ve Sullivan, 1994) ya da evlilik şiddetinin (Fincham, Bradbury, Arias, Byrne ve Karney, 1997) yan ürünü olmadığı aktarılmıştır. Bununla beraber bu ilişkinin evlilik uyumsuzluğunu başlatabileceğini ya da sürdürebileceğini (örn. Fincham, Harold, Gano-Philips, 2000; Karney ve Bradbury, 2000) ve eş davranışını etkileyebileceğini (örn. Bradbury, Beach, Fincham ve Nelson, 1996; Bradbury ve Fincham, 1992) öneren bulgular mevcuttur (Davey, Fincham, Beach ve Brody, 2001). Evlilik çatışması ile ilgili bilgiler aktarılırken çeşitli noktalarda ve en son sunulan araştırmalarda evlilik çatışmasının hem evlilik niteliği ile ilişkisi hem de evlilik çatışması çalışılırken bireylerin bilişlerine yönelik ölçümün de var olabileceği vurgulanmıştı, yükleme ile ilgili literatüre de girildiğinde yüklemelerin de evlilik niteliği ile ilişkisi ve eş davranışlarını (çatışma davranışı) etkileyebileceği vurgulanmaktadır.

Bireylerin o anki ruhsal durumu ve hislerini tam olarak bilmek çoğu zaman çok faydalıdır. Genellikle bireyin kişilik özellikleri, davranışlarının arkasındaki nedenler gibi daha birçok bilgi öğrenilmek istenir. Sosyal psikologlar, bu tip sorulara olan

ilginin

sosyal dünyadaki

neden-sonuç

27

ilişkilerini

anlama

isteğinden

kaynaklandığını belirtmektedir (Pittman, 1993; Van Overwalle, 1998). Bireylerin neden o şekilde davrandıkları önemlidir. Bu tür bilgileri araştırmak için kullanılan yöntemler yükleme olarak adlandırılır. Başka bir ifade ile yükleme, bireylerin başkalarının davranışlarının ve hatta kendi davranışlarının arkasındaki nedenleri anlamak için harcadığı efora karşılık gelmektedir (Baron ve Byrne, 2000).

Bireylerinin

davranışlarının

arkasındaki

nedenleri,

insanları algılama

bireylerin iç durumlarına ilişkin çıkarsamaları gerektirmektedir. Çıkarsamalar konusunda kuram geliştiren, gerçekte olgusal nedensellikle ilgilenen Heider (1958) ile başlamıştır. Heider, günlük yaşamda insanların neyin neye neden olduğuna nasıl karar verdikleri ile ilgilenmiştir. Ona göre bütün insanlarda iki temel güdü vardır.

Bunlar çevremizdeki dünyaya ilişkin tutarlı, parçaları birbirine uyan bir görüş oluşturma ve çevremizi kontrol etme güdüleridir. Bu güdülerden her birini doyurmanın gereklerinden biri; insanların nasıl davranacaklarını kestirebilme yeteneğidir. Eğer insanların nasıl davranacakları kestirilemezse insanların kendilerini çevreleyen dünyaya ilişkin görüşleri rastlantısal, şaşırtıcı, tutarsız ve düzensiz olmak durumundadır. Başka insanların davranışları hakkında kestirmeler yapmak (bu kesin bir şey olmaktan çok, yalnızca bir olasılık bile olsa) bireylerin çevresindekilere ilişkin kararlı ve tutarlı bir görüş için gereklidir.

Benzer biçimde, başkalarının davranışlarını kestirebilme yeteneği olmaksızın, çevre üzerinde doyurucu bir denetim kurabilmenin olanağı yoktur. Çevreyi kontrol edebilmede anahtar etmen o çevre içindeki başkalarının nasıl davranacaklarını kestirebilmedir. Bunu yapabilmek için de, insan davranışına ilişkin temel bir kuramın

28

olması gerekmektedir. Bu nedenle Heider, yalnızca psikologların değil, herkesin başkalarının davranışları için nedensel açıklamalar bulmaya oldukça büyük bir enerji yatırımı yaptığını ileri sürmüş ve bunun sonucunun bir sağduyu psikolojisi olduğuna işaret etmiştir; yani her ortalama insan, insan davranışına ilişkin genel bir kurama sahiptir.

Böyle bir sağduyu psikolojisinde anahtar öğe, başkalarının davranışları altında hangi kararlı eğilimlerin yattığını kimlikleyebilme yeteneğidir. Çevrede olup bitecekleri kestirebilmek ve kontrol edebilmek için, başka insanların içsel eğilimlerine ilişkin her türden yargıya gereksinim vardır (Freedman, Sears ve Carlsmith, 2003).

Heider’dan sonra yükleme kavramını açıklayan, özellikle etkili olan iki klasik görüş vardır.

Klasik kuramlardan birincisi Jones ve Davis (1965)’in uyuşan vardamalar (karşılıklı çıkarsama) modelidir. Bu model, bireylerin sahip oldukları kişilik özelliklerinden yola çıkarak o bireylerin davranışları hakkındaki bilgiler nasıl kullanılır sorusunu sormaktadır. Diğer bir deyişle, kuram bireylerin sahip olduğu spesifik kişilik özellikleri ya da yatkınlıklarını temel alarak nasıl karar verildiği ile ilgilenmektedir. Diğer bireylerin davranışları yoğun bir kaynak sağlar; ancak bireyler sık sık dış etkenler kendilerine çok az seçenek bıraktığı için kendi tercihlerini ve kişilik özelliklerini yansıtamamaktadırlar. Bu nedenle bireylerin davranışlarının onların kişilik özelliklerini tarif ettiğini düşünmek yanıltıcı olabilmektedir. Bu tip

29

durumlarla ilgilenmek için Jones ve Davis’in kuramına göre (Jones ve Davis, 1965; Jones ve McGills, 1976) bazı davranış tiplerine dikkati odaklamak gerekmektedir.

İlk olarak, rasgele seçilmiş gibi gözüken bir davranışla ilgilenilir. İkinci olarak, Jones ve Davis’in ortak olmayan etkilerini (sadece bir spesifik faktörden meydana gelen etki) içeren olaylara dikkat yöneltilir. Ortak olmayan etkileri sağlayan hareketler, diğer bireylerin davranışlarının nedenlerini tek bir noktaya toplamaya izin verdiği için daha bilgilendiricidir. Sonuç olarak, Jones ve Davis’in kuramına göre, insanlar olağan hareketler dışında bir hareket sergiledikleri zaman, o insanın kişilik özellikleri hakkında daha fazla bilgi sahibi olurlar. Kurama göre, bireylerin kişilik özelliklerini yansıtan davranışlar hakkında sonuca; davranış serbestçe seçildiyse, ortak olmayan ayırt edici etkiler varsa ve sosyal istenirlik düşük miktardaysa varılabilir.

Klasik kuramlardan ikincisi Kelley’nin Küp Kuramı’dır. Birçok durumda merkezi yükleme durumu ile karşı karşıya kalınmaktadır. Neden insanlar böyle davranır? Eğer insanların eylemlerinin arkasında yatan nedenler anlaşılırsa gelecekte bu durum bireyler için bilgilendirici olur ve eylemlerin arkasında yatan olaylar, oluşan durumlarla sosyal dünya anlam kazanır. Bireylerin davranışlarının arkasında yatan spesifik nedenler oldukça fazladır. Bireylerin davranışlarının nedenlerini içsel nedenlere (kişilik özellikleri, güdüleri, niyetler) mi, dışsal nedenlere (sosyal ya da fiziksel dünyanın yönleri) mi yoksa ikisine birden mi yüklemek gerekir?

30

Kelley’e (Kelley, 1972; Kelley ve Michela, 1980) göre bilginin üç ana kaynağına odaklanılır. İlki, yaygınlık ya da görüş birliğidir. Bu bağlamda yaygınlık ya da görüş birliği, bireylerin benzer uyaran ya da olaylara diğer insanların düşünebilecekleri gibi benzer yollarla tepkide bulunmasıdır. İkincisi, tutarlıktır.

Tutarlık, bireylerin uyaranlar ya da olaylara diğer durumlarda da benzer şekilde reaksiyon göstermesidir ve üçüncüsü de belirginlik ya da ayırıcılıktır. Belirginlik ya da ayırıcılık bireyin farklı yolla diğerlerine farklı uyaran ya da olaylara tepkide bulunmasıdır.

Bu tür bilgi nasıl kullanılmaktadır? Kelley’e göre görüş birliği ve ayırıcılığın düşük, tutarlığın yüksek olduğu koşulda başkalarının davranışları içsel nedenlere; ancak görüş birliği, tutarlık ve ayırıcılığın yüksek olduğu koşulda bireylerin davranışları dışsal nedenlere yüklenilir. Son olarak da görüş birliğinin düşük, tutarlık ve ayırıcılığın yüksek olduğu koşulda hem içsel hem de dışsal nedenlere yükleme yapılır (Baron ve Byrne, 2000).

Literatürde yükleme kavramı ile ilgili olarak ek açıklamalar, kavramlar yer almaktadır.

Kelley’nin bireylerin davranışlarının kaynağı içsel mi dışsal mı sorusuna ek olarak farklı iki soru daha ortaya çıkmış ve bu sorulara verilen yanıtlar nedensel yüklemenin diğer boyutlarını oluşturmuştur.

31

Sorulardan ilki bireyin davranışını etkileyen nedensel faktörler zamanla değişir mi yoksa sabit mi kalır? İkincisi de bu nedensel faktörler eğer birey isterse kişisel değişim ya da etkiyle kontrol edilebilir mi (Weiner, 1993; 1995)? Bu boyutlar daha önce sözü edilen içsel-dışsal nedenler boyutlarından bağımsızdır. Bireylerin davranışları arkasında yatan nedenleri anlama denemeleri üç boyuta (içsel-dışsal, sabit-değişebilir, kontrol edilebilir-edilemez) işaret etmektedir (Weiner, 1985; 1995).

Ek olarak düşünceler, ilgilenilen önemli olaylar bağlamında, bireylerin kendi eylemlerinden kişisel olarak sorumlu olup olmaması durumuna göre güçlü bir biçimde etkilenir (Baron ve Byrne, 2000).

Yükleme kuramı, özellikle Kelley tarafından geliştirilen biçimi özde mantıksal ve ussal bir süreci betimlemektedir. Kelley, sokaktaki insanla doğal olaylara nedensel açıklamalar getirebilmek için bilimsel yöntemi uygulayan sistemli bir bilim adamı arasında benzetme yapmıştır. Bu biçimi ile yükleme kuramı, insanların bilgileri mantıksal bir yöntemle işledikleri görüşündedir. Ancak bilinmektedir ki, insanlar her zaman mantıksal ve nesnel değildir (Freedman, Sears ve Carlsmith, 2003). Bu durum yükleme açıklamalarında bireylerin göstermiş oldukları yanlılıkları ifade etmektedir. Ross (1977)’un (temel yükleme hatası) ve Jones ve Nisbett (1972)’in (aktör-gözlemci yanlılığı) ifade ettikleri yanlılıklar dışında pozitif sonuçları içsel, negatif olanları ise dışsal faktörlere yükleme eğilimi, kendiliğe hizmet eden yanlılık olarak bilinen (Brown ve Rogers, 1975) bir yanlılık daha vardır (akt. Baron ve Byrne, 2000)

32

Evlilik ilişkisinde ise bireyin eşine veya evlilik olaylarına ilişkin açıklamalarının ya da yüklemelerinin evlilik niteliğini, evlilik doyumunu yordadığı düşünülen bilişsel süreçler olduğu daha önce de dile getirilmişti. Literatürde yüklemelerin evlilikteki rolünün ispatlandığı (Davey, Fincham, Beach ve Brody, 2001) aktarılmaktadır.

Evlilik ilişkisinde yükleme örüntüleri ile ilgili araştırmalar, eşin bir olayla ilgili açıklamalarını içeren (örn.eş davranışı) nedensellik yüklemeleri ile olayın sorumluluğu ile ilgili olan sorumluluk yüklemelerine odaklaşmaktadır (TutarelKışlak, 1997).

Nedensellik yüklemeleri, bir olaya kim ya da neyin neden olduğu ve sorumluluk yüklemeleri ise bir olay için kimin sorumlu olduğu (sorumluluk yüklemeleri; Fincham, 1998) ile ilgilidir. Bradbury ve Fincham’ın (1990) önerdiği entailment modele göre, sorumluluk yüklemeleri nedensel yüklemelerin önceden doğruluğunu kabul ettirir ya da gerektirir (kişiler neden oldukları sonuçlardan aynı zamanda sorumlu tutulurlar). Böylece ardışık olarak nedensel yüklemelerin sorumluluk yüklemelerine, sorumluluk yüklemelerinin de evlilik sonuçlarına yol açtığı hipotezleştirilmiştir. Yapılan bir çalışmanın verileri sorumluluk yüklemelerinin nedensel yüklemeleri önceden doğru olduğunu kabul ettirmesi ya da gerektirmesi yoluyla nedensel ve sorumluluk yüklemelerinin ardışık, sıralı hipotezleştirilmesini desteklemiştir (Davey, Fincham, Beach ve Brody, 2001). Sorumluluk kararlarının insanların sadece neden oldukları sonuçlar için sorumluluk kabul etmesi dolayısıyla nedensellik karalarını gerektirdiği dile getirilmiştir. Bu çıkarımla nedensellik ve

33

sorumluluk kararları arasında yüksek korelasyon beklenmesi doğal karşılanmaktadır; ancak iki karar sorumluluğun çok sayıda ek kriterlere (örn. standartları uygulama) ve işlemlere (örn. gerçek ya da beklenen davranış arasında uyuşmaya karar verme) dayanması nedeniyle kavramsal olarak farklı olmaları durumu vardır (Fincham ve Bradbury, 1988).

Bu noktada, nedensel yüklemelerin özellikleri; odak (nedenin eş ya da çevresel koşullarda yer alması), istikrarlılık (nedenin sabit, zamanla devam eden bir faktör ya da geçici olması) ve genellik (nedenin evliliğin diğer alanlarında etkili, genel olması ya da tek olayın içeriği ile sınırlı olması) boyutlarını göstermektedir.

Sorumluluk yüklemelerinin özellikleri ise; niyet (davranışın kasıtlı olma durumu), güdü (davranışın bencil güdülerle ilişkili olma durumu) ve suçlama (davranışın eş tarafından ayıplanmaya, suçlanmaya layık olma durumu) boyutlarını göstermektedir.

I.3.1. Yüklemeler ve İlişkiden Alınan Doyum Arasındaki İlişkiler

Evlilik uyumsuzluğu, eşlerin ve onların çocuklarının fiziksel ve duygusal sağlığı üzerinde derin ve sağlığa zararlı etkilere sahiptir (Bloom, Asher ve White, 1978). Bu nedenle sosyal bilimcilerin evlilik niteliğinin nedenleri ve sonuçlarına ilgi göstermesi doğaldır, evlilik niteliğini anlama çalışmalarının bir yönü de eşlerin evlilikte oluşan olaylar için yaptıkları yükleme ya da açıklama kavramlarıyla ilgilenmektir (Bradbury ve Fincham, 1990).

34

Ayrıca doyuma ulaşmış eşler ve uyumsuz evliliklerin, her bir eşin diğerinin davranışları için yaptığı yüklemeler yoluyla ayırt edilebileceği (örn. Fincham, 1985; Jacobson, McDonald, Follette ve Berley, 1985) dile getirilmiştir. Araştırmalarla doyuma ulaşmış eşlerin, partnerlerinin negatif davranışlarını geçici, dışsal nedenlerin bir sonucu gibi bertaraf etmeye ve pozitif davranışlarıysa sabit, içsel nedenlerin bir sonucu gibi görmeye eğilimli oldukları gösterilmiştir. Tersine uyumsuz eşlerin partnerlerinin negatif davranışlarının nedenini görmeye, pozitif davranışlar içinse geçici, dışsal nedenler bulmaya eğilimli oldukları bulunmuştur (Karney ve Bradbury, 2000).

Literatürde yer alan bazı çalışmaların, yukarıda sözü edilen, yüklemelerle ilgili ortak bilgileri destekler bulguları ortaya koyduğu görülmektedir (Jacobson, Mcdonald, Follette ve Berley, 1985; Orvis, Kelley ve Butler, 1976; Thompson ve Kelley, 1981). Jacobson, Mcdonald, Follette ve Berley (1985), uyumsuz çiftlerin uyumlu

çiftlere

göre

partnerlerinin

negatif

davranışlarını

içsel

nedenlere

yüklediklerini, tersine uyumlu çiftlerinse uyumsuz çiftlere göre partnerlerinin pozitif davranışlarını içsel nedenlere yüklediklerini belirtmişlerdir. Orvis, Kelley ve Butler (1976) ise heteroseksüel çiftlerin kendi davranışlarını açıklamada gerekli kararları ve geçici durumları dışsal nedenlere yükleme eğilimlerini, partnerlerinin davranışlarını açıklamada ise eşlerinin karakteristik özellikleri ya da negatif tutum gibi içsel faktörlere yükleme eğilimlerini göstermişlerdir. Son olarak Thompson ve Kelley (1981) de ilişkilerinden daha fazla doyum alan bireylerin, çalışmada sunulan aktivite örneklerinden daha çok pozitif aktiviteler için partnerlerinin sorumluluğuna işaret ettiklerini göstermişlerdir.

35

Ek olarak, evlilikte yüklemeler ile ilgili açıklamalarda, nedensel yüklemelere göre sorumluluk yüklemelerinin daha fazla tartışıldığı, evliliğin yürümemesinde de merkezde yer aldığı dile getirilmiştir (Fincham, 1985a); bu iddia evlilik doyumsuzluğuyla güçlü bir biçimde ilişkili olan sorumluluk yüklemelerini gösteren veri ile desteklenmiştir. Fincham’a (1987) göre daha özel olarak, uyumsuz eşler uyumlu eşlerle karşılaştırıldığında negatif eş davranışını ayıplanmaya layık, niyetli, bencil ilgileri yansıtıcı şekilde görmeye daha yatkındır. Ayrıca uyumsuz eşlerin uyumlu eşlerle karşılaştırıldığında negatif davranışlarla daha ilgili oldukları ve karşılığını vermeye daha yatkın oldukları belirtilmiştir (Fincham ve Bradbury, 1988).

Yine literatürde, yukarıda sözü edilen, araştırma sonuçlarıyla ulaşılan bilgileri destekleyici bulgu ve açıklamaların yer aldığı araştırmalar bulunmaktadır (Fincham ve Bradbury, 1990; 1997; Tutarel-Kışlak, 1997). Fincham ve Bradbury’nin (1990) tarama çalışmasında, evlilikte daha fazla dikkati çekenin sorumluluk yüklemeleri olduğunu ifade eden araştırmalar aktarılmıştır. Bu araştırmalara göre, uyumsuz eşler partnerlerini bencil olarak güdülenmiş ve negatif niyetle davranan olarak görmeye eğilimlidirler. Fincham ve Bradbury’nin (1997) diğer bir çalışmasında ise, evlilik doyumu ve yüklemeler arasındaki ilişki boylamsal olarak incelenmiş ve evlilik doyumunu yordayanın nedensel yüklemeler değil sorumluluk yüklemeleri olduğu ifade edilmiştir.

Literatür incelendiğinde bazı araştırmalarla ilgili olarak söylenebilecek bir ortak nokta daha vardır. Son yıllarda evlilik doyumu ve yüklemeler arasındaki ilişkileri inceleyen çalışmalar iki değişken arasındaki ilişkiyi boylamsal olarak ele

36

almaya başlamışlardır (Fincham ve Bradbury, 1987c; 1993; 1997; Fincham, Harold ve Gano-Philips, 2000; Karney ve Bradbury, 2000). Bazı çalışmalara göre önceki yüklemeler çiftlerin daha sonraki doyumlarını yordamaktadır (Fincham ve Bradbury, 1987c; Karney ve Bradbury, 2000). Diğer çalışmalara göre ise hem önceki yüklemeler çiftlerin daha sonraki doyumlarını hem de önceki doyum çiftlerin daha sonraki yüklemelerini yordamaktadır (Fincham ve Bradbury, 1993; Fincham, Harold ve Gano-Philips, 2000).

I.3.2. Türkiye’de Evlilikte Yükleme Çalışmaları

Akfırat (1995) çalışmasında, kadının çalışma durumu, evlilik doyumu ve eşlerin olumsuz hipotetik eş davranışları için yaptıkları nedensel ve sorumluluk yüklemeleri arasındaki ilişkileri araştırmıştır. Ayrıca bu yüklemeler ile evlilik doyumu arasındaki korelasyonlar incelenmiştir. Kadının evlilik doyumu nedensel ve sorumluluk yüklemelerini etkiler bulunmuştur. Kadının doyumsuz olduğu çiftler, olumsuz eş davranışının nedenini eşe yüklemekte ve nedeni istikrarlı, genel olarak ve aynı zamanda davranışı kasıtlı, bencilce ve suçlanmaya layık olarak; doyumsuz kadınlar eşlerine göre olumsuz eş davranışını daha bencilce güdülenmiş olarak; genel açıdan kadınlar eşlerine göre olumsuz eş davranışını daha çok suçlanmaya değer olarak algılamışlardır. Kadının çalışma durumu temel etki olarak anlamlı bulunmamıştır.

Tutarel-Kışlak (1995) çalışmasında, eşleriyle uyumlu olan ve olmayan kadın ve erkeklerin, eşlerinin olumsuz davranışına yaptıkları hem nedensel hem de

37

sorumluluk yüklemeleri ile depresyon puanları arasındaki ilişkiyi incelemiştir.

Kişilerin, eşlerinin davranışlarına yaptıkları yüklemelerin yanı sıra kendi davranışları üzerine yaptıkları yüklemeler de olumlu ve olumsuzluk boyutları üzerinde değerlendirilmiştir. Sonuçta eşleriyle uyumsuz olanlar, olumsuz eş davranışlarına karşı, uyumlulardan daha fazla yükleme yapmış olarak; depresifler, depresif olmayanlara göre, olumsuz eş davranışlarına karşı daha fazla yükleme yapmış olarak; eşleriyle uyumsuz veya depresif kişiler, sorumluluk yüklemelerini nedensel yüklemelerden daha fazla kullanmış olarak bulunmuştur. Uyum puanı arttıkça ve depresyon puanı düştükçe, eş olumsuz davransa bile, olumlu tepki verildiği ve gerilimin sürdürülmediği görülmüştür.

Yine Tutarel-Kışlak 1995 yılındaki çalışmasının yeni basımında (1997), cinsiyet ve evlilik uyumuna bağlı olarak, nedensellik-sorumluluk yüklemelerindeki nedensel ilişki değişmelerini ve yükleme boyutlarının evlilik uyumunu yordamadaki katkılarını incelemiştir. Genel olarak, olumsuz eş davranışına yapılan yüklemeler ile evlilikte yaşanan uyumsuzluğun birbirleriyle olan ters ilişkisi ortaya çıkmıştır.

Evlilik uyumunu yordayan tek anlamlı değişkenin güdü yüklemesi olduğu belirlenmiştir. Kadınların evlilik uyumundan bağımsız olarak nedensel yüklemeleri kullanma eğilimi gösterilmiştir. Ayrıca evlilik uyumunun daha iyi yordayıcısının sorumluluk yüklemeleri olduğu bulunmuştur.

Bu araştırmanın inceleme birimi olan evlilik ilişkisinde; yükleme değişkeni, evlilik ilişkisinde yükleme örüntülerinin en çok odaklandığı nedensellik-sorumluluk yüklemeleri kullanılarak çalışılmıştır. Yüklemelerin çatışma ve evlilik ilişkilerini

38

anlama yolunda kullanılmasıyla (yüklemelerin evlilik davranışını -çatışma- etkilediği bulunmuştur, Fincham ve Beach, 1999) bu çalışmada da hem yükleme hem de çatışma değişkenleri bir araya getirilmiştir. Daha önce sunulan araştırmalarda iki yapı arasındaki ilişki nedeniyle beraber ele alındıkları gözlenmiştir; ancak Türkiye’de sadece Tezer (1986, 1994) bu iki yapıyı çalışmalarında beraber ele almıştır. Ayrıca bu yapıların beraber ve ayrı olarak yer aldığı her çalışmada evlilik doyumunun ayrı olarak ölçüldüğü ya da bu yapılarla yordandığı dikkati çekmiştir. Bu nedenle bu çalışmada bireylerin evlilik ilişkisinden sağladıkları genel doyuma ilişkin görüşleri de alınmıştır.

Özetlenecek olursa; araştırmada yer alan her değişkenin (evlilik çatışması, nedensellik-sorumluluk yüklemeleri, evlilik doyumu, evlilik için karşılaştırma düzeyi) evlilik ilişkisinin niteliği ile ilgili olduğu düşünülmektedir. Bu değişkenlerin her birini çalışmanın mantığı, daha önce de ifade edildiği şekliyle, zihinsel, fiziksel birey ve aile sağlığı, ayrıca evlilik terapilerinde yer alan müdahalelere açıklayıcı kaynak oluşturması nedeniyledir.

39

Araştırmanın Amacı

Giriş kısmında belirtildiği gibi, bu araştırma evli bireylerin evlilik için karşılaştırma düzeyleri ile ilgilidir. Hatırlanacağı gibi, karşılaştırma düzeyi kavramı ilişkinin değerlendirilmesi için kullanılan bir standart ve ilişkiden ne denli doyum sağlandığı konusundaki karar üzerinde etkili olan bir kavramdı (Chadwick-Jones, 1976; Drigotas ve Rusbult, 1992; Hovardaoğlu, 1996; Thibaut ve Kelley, 1959).

Türkiye’de evli çiftlerin karşılaştırma düzeyleri ile ilgili çalışmaların yapıldığı aktarılmıştı (Azizoğlu-Binici, 2000; Hovardaoğlu, 1996). Hovardaoğlu’nun, Thibaut ve Kelley’nin (1959) kuramında yer alan doyum, istikrar, bağlılık ve mutluluk algılarını evli ve bekar deneklerde incelediği ve bulguların evli ve bekar deneklerin doyum ve istikrar algılarında fark olabileceğine işaret ettiği belirtilmişti. Binici’nin ise, psikolojik yardım için başvuran ve başvurmayan evli çiftlerin karşılaştırma düzeylerini karşılaştırdığı dile getirilmişti. Yurt dışında yapılan çalışmalara bakıldığında ise, genel olarak, doyumun ödüllerle yordandığı (akt. Sprecher, 2001) ve kişilerin ilişkilerinden elde ettikleri olumlu ve olumsuz sonuçların doyumlarıyla ilişkili olduğu (Rusbult ve diğ., 1985a) aktarılmıştı. Bu çalışmalar göz önüne alındığında, bu araştırmada, evli bireylerde karşılaştırma düzeyinin bazı psikolojik faktörlerle (evlilik çatışması, nedensellik-sorumluluk yüklemeleri, evlilik doyumu) ilişkili olup olmadığının incelenmesi amaçlanmıştır. Bu psikolojik faktörlerin, evli bireylerin karşılaştırma düzeylerini yordama gücüne sahip olup olmadığının sınanması da amaçlar arasında yer almaktadır. Bu çerçevede amaç; evlilik çatışması, nedensellik-sorumluluk yüklemeleri ve evlilik doyumu değişkenleriyle evli bireylerin

40

evlilik için karşılaştırma düzeylerini yordamaktır. Buraya kadar sözü edilenler göz önünde tutularak bu araştırmanın soru ve denenceleri şöyle belirtilebilir:

1. Evli bireyler arasında cinsiyete göre evlilik çatışması, nedenselliksorumluluk yüklemeleri, evlilik doyumu ve evlilik için karşılaştırma düzeyi açısından farklılık var mıdır?

Katılımcılar cinsiyet (kadın-erkek) ve evlilik çatışması (yaygınlık, sıklık) açısından karşılaştırıldıklarında; •

Kadın ve erkek katılımcıların evlilik çatışması düzeylerinin farklılık göstermesi ve evlilik çatışması puanlarının anlamlı olarak kadın katılımcılar için daha yüksek olması beklenmektedir.

2. Evlilik çatışması, nedensellik-sorumluluk yüklemeleri ve evlilik doyumu değişkenleriyle evli bireylerin evlilik için karşılaştırma düzeyleri yordanabilir mi?

Evlilik İçin Karşılaştırma Düzeyi Ölçeği’nin faktörleri; olumlu sonuçlar için karşılaştırma düzeyi ve olumsuz sonuçlar için karşılaştırma düzeyi puanlarını yordaması beklenen değişkenler açısından bakıldığında; •

Evlilik

çatışmasının

(yaygınlık-sıklık)

olumlu

sonuçlar

için

karşılaştırma düzeyini negatif, olumsuz sonuçlar için karşılaştırma düzeyini pozitif olarak yordaması beklenmektedir.

41

•

Nedensellik (odak, istikrarlılık, genellik) ve sorumluluk (kasıt, güdü, suçlama) yüklemelerinin olumlu sonuçlar için karşılaştırma düzeyini negatif, olumsuz sonuçlar için karşılaştırma düzeyini pozitif olarak yordaması beklenmektedir.

•

Evlilik doyumunun olumlu sonuçlar için karşılaştırma düzeyini pozitif, olumsuz sonuçlar için karşılaştırma düzeyini negatif olarak yordaması beklenmektedir.

42

BÖLÜM II

YÖNTEM

II.1. Katılımcılar

Bu araştırmada gönüllü 134 evli bireyden (72 kadın-62 erkek) veri toplanmıştır. Tezer’in (1994) çalışmasında ifade ettiği durumla tam olarak örtüşen biçimde, örneklem oluşturulurken, örneklem seçimi yöntemlerinden herhangi birisi izlenememiştir. Bu durumun en önemli nedeni, araştırmanın evlilik gibi özellikle bizim toplumumuzda gizliliğin korunmasının beklendiği bir ilişki olmasıdır. 72 kadın, 62 erkek deneğin cinsiyet, yaş, öğrenim durumu, kaç yıllık evli oldukları, çocuklarının olup olmadığı ve adedi, nasıl evlendikleri (anlaşarak, görücü usulü ve diğer) ve eşleriyle yakınlık dereceleri (yakın akraba, uzak akraba ve akrabalığımız yok) ile ilgili bilgiler alınmıştır.

43

Çizelge I.1. Tüm deneklerin demografik özelliklerine göre genel ortalama ve yüzdeleri.

Kadın n=72

Erkek n=62

Toplam n=134

35,04

38,64

36,71

Orta n(%) Lise n(%) Üniv. n(%) Y.L. n(%) _ X

6 (8.45) 19 (26.76) 42 (59.15) 4 (5.63)

2 (3.23) 14 (22.58) 37 (59.68) 9 (14.52)

8 (6.02) 33 (24.81) 79 (59.40) 13 (9.77)

11,19

11,57

11,37

Evet n(%) Hayır n(%) _ X

49 (68.06) 23 (31.94)

43 (69.35) 19 (30.65)

92 (68.66) 42 (31.34)

1,08

1,13

1,10

Anlaşarak n(%)

56 (77.78) 12 (16.67) 4 (5.56) 2 (2.78) 4 (5.56) 66 (91.67)

46 (74.19) 11 (17.74) 5 (8.06) 4 (6.45) 5 (8.06) 53 (85.48)

102 (76.12) 23 (17.16) 9 (6.72) 6 (4.48) 9 (6.72) 119 (88.81)

Denekler

Yaş

Öğrenim Düzeyi

Evlilik Süresi

Çocuk

Çocuk Sayısı

Evlenme Şekli

Yakınlık Derecesi

_ X

Görücü Usulü

n(%) Diğer n(%) Yakın akraba n(%) Uzak akraba n(%) Akrabalık yok n(%)

44

II.2. Veri Toplama Araçları

Araştırmada veri toplamak amacıyla; bilgi toplama formu (BTF), Evlilik Yaşamı Ölçeği (EYÖ), İlişkilerde Yükleme Ölçeği (İYÖ), Evlilik İçin Karşılaştırma Düzeyi Ölçeği (EKDÖ) ve Evlilik Çatışma Ölçeği (EÇÖ) kullanılmıştır.

II.2.1. Bilgi Toplama Formu

Bireylerin

çeşitli

demografik

bilgilerinin

toplanabilmesi

amacıyla

oluşturulmuş bir formdur. Formda bireylerin cinsiyet, yaş, öğrenim durumu, kaç yıllık evli oldukları, çocuklarının olup olmadığı ve varsa adedi, nasıl evlendikleri (anlaşarak, görücü usulü ve diğer) ve yakınlık derecelerini (yakın akraba, uzak akraba ve akrabalığımız yok) belirleyebilmeye yönelik 8 soru vardır (bilgi toplama formu için bkz. Ek1).

II.2.2. Evlilik Yaşamı Ölçeği-EYÖ (Marital Life Scale-MLS)

EYÖ, Tezer (1986) tarafından evlilik ilişkisinden sağlanan genel doyum düzeyini ölçmek amacıyla geliştirilmiştir. Ölçek, “evlilikten beklediklerimin çoğu gerçekleşti” ve “evliliğimizdeki engellerin aşılamaz olduğunu düşünüyorum” türü ifadelerin yer aldığı 10 soruluk, 5’li Likert tipindeki bir ölçektir. Ölçekteki seçenekler, 1=kesinlikle katılmıyorum ile 5=kesinlikle katılıyorum arasında yer almaktadır ve puanlar 10 ile 50 arasındadır. Ölçekte daha yüksek puan daha fazla evlilik doyumunu göstermektedir.

45

Ölçeğin Cronbach alfa güvenirlik katsayısı .91, test-tekrar test yöntemiyle elde edilen güvenirlik katsayısı .85’tir. Evli ve boşanmış deneklerden elde edilen puanlar arasındaki fark anlamlı düzeydedir (t=6.23, p<.01) ve ölçeğin sosyal beğenirlik etkisinden kısmen arınık olduğu (r=.21) söylenebilir (Tezer, 1994) (EYÖ için bkz. Ek2).

II.2.3. İlişkilerde Yükleme Ölçeği-İYÖ (The Relationship Attribution Measure)

İYÖ, Fincham ve Bradbury (1992) tarafından, kuramsal olarak tartışılan farklı yükleme boyutlarını ölçebilmek amacıyla geliştirilmiştir. İYÖ’de yüklemeler, 4 olumsuz hipotetik eş davranışı ile değerlendirilmekte (örn. eşiniz söylediğiniz bir şeyi eleştiriyor ya da eşiniz size karşı soğuk ve mesafeli davranıyor) ve her bir davranış 6 farklı ifade (örn. eşimin bu davranışı kendi ile ilgili bir nedene bağlıydı ya da eşim beni eleştirdiği için suçlanmayı hak etmiştir) içermektedir. İfadelerin üçü (odak, istikrarlılık, genellik) nedensellik yükleme boyutunu değerlendirmekte olup, kalan diğer üç ifade ise sorumluluk boyutunu (kasıt, güdü, suçlama) içermektedir.

Toplam 24 ifade bulunmaktadır. Davranışlarla ilişkili alt ifadelerin her biri, 6’lı Likert tipi bir derecelendirmeyle değerlendirilmekte ve her bir davranış sırayla 1 ile 6 puan arsında (örn. 1=tamamen yanlış, 6=tamamen doğru) puan almaktadır. Farklı yükleme boyutlarını değerlendiren ifadelere verilen puanlar ayrı ayrı toplanarak yükleme alt boyutlarına ait puanlar elde edilmektedir. Elde edilen bu puanlar ile nedensellik yüklemesi toplam ve sorumluluk yüklemesi toplam puanlarına ulaşılmaktadır. 4 olumsuz davranışın altında yer alan yükleme boyutları seçkisiz sırada verilmektedir.

46

İYÖ’nin Türkçeye uyarlanması ve geçerlik ve güvenirlik çalışmaları TutarelKışlak (1999) gerçekleştirilmiştir. Buna göre İYÖ’nin güvenirliği, yüksek iç tutarlık (.71 ile .91 arası) ve test-tekrar test (.56 ile .82 arası) korelasyonları ile saptanmış ve anlamlı olduğu (p<.01) bulunmuştur. İYÖ’nin geçerlik çalışmasında ise İYÖ ve Aile Yapısını Değerlendirme Aracı (AYDA) toplam puanları arasında elde edilmiş negatif korelasyon değerinin (-.66, p<.01) ölçeğin geçerliğine katkı sağladığı dile getirilmiştir (Kışlak-Tutarel, 1999) (İYÖ için bkz. Ek3).

II.2.4. Evlilik İçin Karşılaştırma Düzeyi Ölçeği-EKDÖ (Marital Comparison Level

Index-MCLI)

EKDÖ, Thibaut ve Kelley’nin (1959) kuramındaki mübadele yaklaşımı çerçevesinde geliştirilmiştir (Sabatelli, 1984). Ölçek, 36 maddeden oluşmaktadır. Her maddenin iki ayrı değerlendirme boyutu bulunmaktadır. Bunlardan ilki, beklenti düzeyine uygunluk değerlendirmesidir. Bu değerlendirme 7 basamaklı ölçek üzerinde yapılmaktadır. Bunlar, 1=beklentinin çok altında, 7=çok üstünde biçiminde gösterilen basamaklardır. Bu basamaklar 1 ile 7 arasında puanlanmıştır. Her maddenin altında bulunan ikinci değerlendirme, maddelerdeki durumların önem derecesini saptamak amacıyla hazırlanmıştır. Bu değerlendirmeye ait basamaklar 1=hiç önemli değil, 7=çok önemli arasında değişmekte ve yine 1 ile 7 arasında puanlanmaktadır (Binici ve Hovardaoğlu, 1996).

Evlilik İçin Karşılaştırma Düzeyi Ölçeği, bireylerin elde ettikleri sonuçların beklentilerine ne kadar uygun olduğunu değerlendirmelerini sağlayan ve evlilik

47

ilişkisinde hangi konulara önem verildiğini gösteren bir ölçektir. Ölçeğin beklenti değerlendirmesi iki farklı faktör yapısı göstermektedir. Bu faktörler, olumlu sonuçları değerlendirmek için kullanılan karşılaştırma düzeyi ile olumsuz sonuçları değerlendirmek için kullanılan karşılaştırma düzeyi olarak adlandırılmaktadır. Ölçeğin önem değerlendirmesi ise faktöryel olarak saf bir yapı göstermektedir (Binici ve Hovardaoğlu, 1996). Ölçeğin geçerlik ve güvenirliğini saptayan Binici ve Hovardaoğlu’nun (1996) faktör analizlerine göre iki farklı faktör puanı elde edilmektedir. Puanlar elde edilirken, önce her bireyin beklenti değerlendirmesi kendi önem değerlendirmesi ile çarpılır, bulunan puanlar 1. ve 2. faktörde yer alan maddeler doğrultusunda toplanır ve faktörlerdeki madde sayısına bölünerek, o faktörlere ait ağırlıklı ortalamalar hesaplanır.

Ölçeğin geçerliğinin belirlenmesi amacıyla, ölçüt geçerliği madde yapısı ve faktör yapısı incelenmiştir. Ölçüt geçerliği için Evlilikte Uyum Ölçeği (EUÖ) ile Aile Değerlendirme Ölçeği (ADÖ) kullanılmıştır. EKDÖ maddelerinin beklentiye uygunluk faktör analizi sonucu iki faktör elde edilmiştir. Madde-toplam puan korelasyonları sonuçlarına bakılarak eşle uyum düzeyini ölçmeye yönelik maddelerin birinci faktörde, eşle çatışma düzeyini ölçmeye yönelik maddelerin de ikinci faktörde toplandığı saptanmıştır. Ölçeğin faktör puanları ayrı ayrı bulunarak ölçüt geçerliği incelenmiş ve iki alt test toplam puanı elde edilmiştir. Bulgulara göre, beklentiye uygunluk değerlendirmesine ait 1. alt test toplam puanları ile EUÖ puanları arasındaki korelasyon .57’dir ve bu değer anlamlıdır (s.d=98, p<.05). Buna karşılık 2. alt test toplam puanı ile EUÖ arasındaki korelasyon -.31 olarak bulunmuştur ve bu da anlamlı bir ilişkiyi yansıtmaktadır (s.d=98, p<.05). Ölçüt geçerliğinde kullanılan

48

diğer bir ölçek olan ADÖ’ndeki puan artışları, uyumsuzluğun artışı anlamına geldiğinden, beklendiği gibi bu ölçeğin alt ölçekleri ile EKDÖ, negatif ve anlamlı korelasyonlar göstermiştir. Ölçeğin madde-test korelasyonları da, bir madde hariç yeterli düzeydedir. Ölçeğin önem değerlendirmesi ise faktöryel olarak saf bir yapı gösterdiğinden tek bir puan elde edilmiştir. Bunun da ölçüt geçerliği yeterlidir ve madde-test korelasyonları da bir madde hariç yeterli düzeydedir.

Diğer yandan EKDÖ’nin beklentiye uygunluk ve önem değerlendirmesinin güvenirliğini belirlemek amacıyla, iç tutarlık katysayısı, iki yarım güvenirliği, her madde için eşler arası korelasyonlar ve tüm denekler için madde-toplam puan korelasyonları hesaplanmıştır. Beklentiye uygunluk değerlendirmesine ait iç tutarlık katsayısı .89, iki yarım güvenirliği .70’tir ve bu anlamlı bir değerdir (t=1.96; s.d=98; p<.05). Önem değerlendirmesine ait iç tutarlık katsayısı ise .90, iki yarım güvenirliği .64’tür ve bu da anlamlı bir değerdir (t=10.73; s.d=98; p<.05). Ayrıca beklenti düzeyi değerlendirmesi yönünden her madde için eşler arasındaki korelasyonlar .70 ile .88 arasında, önem değerlendirmesi yönünden de korelasyonlar .80 ile .93 arasında bulunmuştur. Bunların tamamı anlamlı ilişkiler yansıtmaktadır (s.d=48; p<.05) (Binici, 2000). Sunulan bu bulgularla ölçeğin psikometrik özellikler yönünden yeterli düzeyde olduğu dile getirilmiştir (EKDÖ için bkz. Ek4).

II.2.5. Evlilik Çatışma Ölçeği-EÇÖ (Marital Conflict Ouestionnaire-MCQ)

EÇÖ, Hatipoğlu (1993) tarafından evlilik çatışmalarını ölçebilmek amacıyla geliştirilmiştir. Ölçek, yapılan çalışmalar ışığında evliliklerde çatışma yaratma

49

ihtimalinin yüksek olduğu saptanmış olan; iletişim, arkadaş ve akrabalarla ilişkiler, çocuklar, iş, ekonomik konular, cinsellik gibi konulardaki 70 maddeden oluşmaktadır. Her madde için cevap seçenekleri (örn. böyle bir durum yok ya da haftada 1-2 kez gerginlik yaratıyor) 6 tanedir. Ölçekten iki farklı puan elde edilmektedir. Çatışma Yaygınlık Puanı (Conflict Expansion Score); “böyle bir durum yok” ve “var ama hiç gerginlik yaratmıyor” cevaplarının dışında kalan cevap sayısı ile belirlenmektedir. Sözü edilen ifadeler dışındaki ifadelere cevap verilmişse 1 puan, verilmemişse 0 puan verilmektedir. Puanlar 0 ile 70 arasında değişmektedir. Elde edilen diğer puan Çatışma Sıklık Puanı’dır (Frequency of Conflict Score). Çatışma yarattığı söylenen maddelere karşılık gelen puanların (1=yılda 1-2 kez gerginlik yaratıyor, 2=ayda 1-2 kez gerginlik yaratıyor, 3=haftada 1-2 kez gerginlik yaratıyor ve 4=günde 1-2 kez gerginlik yaratıyor) toplanıp çatışma yaygınlık puanına bölümünden elde edilmektedir. Puanlar 1 ile 4 arasında değişmektedir.

Ölçeğin geçerliği ile ilgili olarak yapılan çalışma sonucunda Cronbach alfa .91 olarak bulunmuştur. Ölçeğin görünürde güvenirliği ile ilgili olarak da, ölçek alan uzmanları ve çiftlere verilerek, maddelerin evlilik çatışması kavramına nasıl uygun olduğuna ve maddelerin netliğine karar vermeleri istenmiştir ve bundan sonra gerekli değişiklikler yapılmıştır. Ölçeğin yapı güvenirliği için ise mevcut araştırmada yer alan (Hatipoğlu,1993) 35 evli ve 10 boşanmış çift kullanılmıştır. Çatışma yaygınlık puanlarında evli ve boşanmış çiftlerin ortalama puanları arasındaki fark anlamlı bulunmuştur (evli s.d=10.15; boşanmış s.d=10.75; t=3.14; p<.05). Çatışma sıklık puanlarında da evli ve boşanmış çiftlerin ortalama puanları arasındaki fark anlamlı

50

bulunmuştur (evli s.d=.87; boşanmış s.d=.67; t=3.03; p<.05) (Hatipoğlu, 1993) (EÇÖ için bkz. Ek5).

II.3. İşlem

Araştırmaya başta 150 kişinin (75 kadın, 75 erkek) katılımı planlanmıştır; ancak denek kaybı nedeniyle (ya ölçeklerin tam olarak doldurulamaması ya da araştırmaya katılmaya gönüllü olmama) verileri analize tabi tutulan bireylerin sayısı 134 olmuştur. Ölçekler bireylere dosya içinde elden ulaştırılmış ve ölçeklerin 1-2 gün içinde geri alınacağı söylenmiştir. Araştırma için genel açıklayıcı ifade, ölçeklere geçmeden araştırmacı tarafından yazılan yazıda aktarılmıştır (bkz. EK1).

51

BÖLÜM III

BULGULAR

Araştırmanın amacında da belirtildiği gibi bu araştırmada amaç, evli bireylerin evlilik için karşılaştırma düzeylerini, evlilik niteliği ile ilgili olan evlilik doyumu değişkeni ile ve evlilik niteliğine karar vermede sıklıkla kullanılan evlilik çatışması ve nedensellik-sorumluluk yüklemeleri değişkenleriyle yordamaktır. Bu amaçla evli bireylerin cinsiyete göre araştırmada yer alan değişkenler açısından farklılık gösterip göstermediğine, araştırmada yer alan değişkenler arasındaki ilişkilere ve çatışma, yükleme ve doyumun bireylerin karşılaştırma düzeylerini yordayıp yordamadığına bakılmıştır.

Bu bölümde amaç ve problemler doğrultusunda verilere uygulanan analiz sonuçları yer alacaktır. Analizle ortaya çıkan bulgular, amaç çerçevesinde belirtilen problemler dikkate alınarak arka arkaya sunulacaktır.

III.1. Evlilik Çatışması, Nedensellik-Sorumluluk Yüklemeleri, Evlilik Doyumu ve Karşılaştırma Düzeyine İlişkin t-Testi Bulguları

Araştırmada yer alan her değişken için kullanılan veri toplama araçları, daha önce yöntem bölümünde de belirtildiği gibi, geçerlik ve güvenirlikleri saptanmış ölçüm araçlarıdır. Bu ölçüm araçlarından Evlilik Çatışma Ölçeği ile kadın ve erkek evli bireylerin evliliklerinde yaşadıkları çatışmalar için iki ayrı puan türü, çatışma

52

yaygınlık ve çatışma sıklık puan türü elde edilmiştir. İlişkilerde Yükleme Ölçeği ölçüm aracı ile evli bireylerin, alt boyutları ile beraber nedensellik (odak, istikrarlılık, genellik) ve sorumluluk (kasıt, güdü, suçlama) yüklemeleri puanları elde edilmiştir.

Evlilik Yaşamı Ölçeği ile evli bireylerin evlilik ilişkisinden sağladıkları genel doyum puanları bulunmuştur. Evlilik İçin Karşılaştırma Düzeyi Ölçeği ile de evli bireylerin olumlu sonuçlar için karşılaştırma düzeyi olan 1.faktör ve olumsuz sonuçlar için karşılaştırma düzeyi olan 2.faktör puanları elde edilmiştir.

53

Çizelge III.2. Cinsiyete göre her değişken için alınan toplam puanlara ait ortalama, standart sapma ve t değerleri

Evlilik Doyumu Olumlu sonuçlar için karşılaştırma düzeyi Olumsuz sonuçlar için karşılaştırma düzeyi Odak İstikrarlılık Genellik Nedensellik Yüklemeleri Kasıt Güdü Suçlama Sorumluluk Yüklemeleri Çatışma Yaygınlık Çatışma Sıklık

Cinsiyet

N

kadın erkek

72 62

Ortalama _ (X) 37,06 36,82

kadın

71

27,59

S. Sapma (s)

t

s.d.

5,87 6,27

0,22

132

1,54

130

1,30

131

0,69

132

0,31

132

-0,31

132

0,31

132

0,22

132

-0,21

132

0,91

132

0,34

132

1,44

132

-0,69

132

7,14

erkek

61

25,76

6,34

kadın

71

20,93

6,10

erkek

62

19,69

4,76

kadın erkek kadın erkek kadın erkek kadın erkek kadın erkek kadın erkek kadın erkek kadın erkek kadın erkek kadın erkek

72 62 72 62 72 62 72 62 72 62 72 62 72 62 72 62 72 62 72 62

15,32 14,81 11,53 11,31 10,72 10,94 37,57 37,05 9,71 9,56 10,49 10,63 10,90 10,31 31,10 30,50 8,40 6,23 1,14 1,23

4,21 4,36 4,06 4,12 3,86 4,10 9,26 9,93 3,74 3,70 4,15 3,86 3,96 3,61 10,37 10,15 9,05 8,34 0,76 0,74

Elde edilen toplam puanlarla, kadın ve erkek evli bireylerin cinsiyete göre araştırmada yer alan değişkenler yönünden farklılık gösterip göstermediğine bağımsız gruplar için t-testi analizi ile bakılmıştır. Cinsiyet temel etkisine göre kadın

54

ve erkek evli bireyler arasında, araştırmada yer alan değişkenler açısından fark bulunamamıştır (evlilik doyumu toplam; odak, istikrarlılık, genellik, nedensellik yüklemeleri toplam; kasıt, güdü, suçlama, sorumluluk yüklemeleri toplam puanları ve çatışma yaygınlık, çatışma sıklık puanları için s.d=132; olumlu sonuçlar için karşılaştırma düzeyi puanı için s.d=130 ve olumsuz sonuçlar için karşılaştırma düzeyi puanı için s.d=131; p<.05).

III.2. Evlilik Çatışması, Nedensellik-Sorumluluk Yüklemeleri, Evlilik Doyumu ve

Karşılaştırma Düzeyleri Arasındaki İlişkilere Ait Bulgular

Araştırmada yer alan evlilik için karşılaştırma düzeyi değişkeninin olumlu sonuçlar için karşılaştırma düzeyi alt faktörü ile evlilik çatışması (yaygınlık,sıklık), yüklemeler (alt boyutları ile beraber nedensellik ve sorumluluk yüklemeleri) ve evlilik doyumu arasında anlamlı ilişkiler gözlenmiştir (p<.05). Korelasyon değerleri EK-1‘de gösterilmektedir.

Evlilik için karşılaştırma düzeyi değişkeninin diğer alt faktörü olumsuz sonuçlar için karşılaştırma düzeyi ve araştırmada yer alan evlilik çatışması, nedensellik-sorumluluk yüklemeleri ve evlilik doyumu değişkenleri arasında ise anlamlı ilişki gözlenememiştir. Korelasyon değerleri EK-2’de gösterilmektedir.

Araştırmanın amacı için önemli görülen korelasyon değerlerine bakılacak olursa; ilk olarak olumlu sonuçlar için karşılaştırma düzeyi ve evlilik doyumu arasındaki olumlu yöndeki anlamlı ilişki aktarılabilir (r = .65, p<.05). Olumlu

55

sonuçlar için karşılaştırma düzeyi ve nedensellik yüklemeleri arasında olumsuz yönde anlamlı bir ilişki vardır (r = -.51, p<.05). Olumlu sonuçlar için karşılaştırma düzeyi ve sorumluluk yüklemeleri arasında olumsuz yönde anlamlı bir ilişki vardır (r = -.53, p<.05). Son olarak yine olumlu sonuçlar için karşılaştırma düzeyi ve evlilik çatışması yaygınlık ve sıklık puanları arasında olumsuz yönde anlamlı ilişki görülmüştür. (r = -.41, p<.05 ve r = -.24, p<.05).

III.3. Karşılaştırma Düzeyinin Yordanması

Araştırmada yer alan değişkenlerle (evlilik çatışması, nedensellik-sorumluluk yüklemeleri ve evlilik doyumu) bireylerin evliliğe ilişkin değerlendirmelerini içeren evlilik için karşılaştırma düzeyleri yordanması istenmiştir. Bu amaçla öncelikle EKDÖ’nden elde edilen iki faklı faktör puanına regresyon analizi uygulanmıştır. Bu analiz için katılımcıların odak, istikrarlılık ve genellik nedensellik yüklemeleri alt boyutları ile toplam nedensellik yüklemeleri, kasıt, güdü ve suçlama sorumluluk yüklemeleri alt boyutları ile toplam sorumluluk yüklemeleri, çatışma yaygınlık ve sıklık puanları ve son olarak evlilik doyumu puanları ile ilgili bilgiler sırasıyla alınmış ve aşamalı çözüm uygulanmıştır.

Evlilik İçin Karşılaştırma Düzeyi Ölçeği’nin faktör1 puanını yani olumlu sonuçlar için karşılaştırma düzeyini yordayan değişkenleri gösteren regresyon analizi sonuçları aşağıdaki çizelgede gösterilmiştir. Evlilik İçin Karşılaştırma Düzeyi Ölçeği’nin faktör 2 puanını yani olumsuz sonuçlar için karşılaştırma düzeyini yordayan değişken görülememiştir.

56

Çizelge III.3. EKDÖ’nin olumlu sonuçlar için karşılaştırma düzeyi (faktör1) puanına uygulanan regresyon analizi sonuçları.

Değişken (Regresyon denklemine giriş sırasına göre) Olumlu sonuçlar için karşılaştırma düzeyi

Beta

t

Odak

0,09

0,95

İstikrarlılık

0,00

0,02

Genellik

-0,10

-1,06

Kasıt

-0,09

-1,03

Güdü

-0,13

-1,47

Suçlama

0,14

1,57

Sorumluluk yüklemeleri

-0,05

-0,43

Çatışma yaygınlık

-0,06

-0,77

Çatışma sıklık

-0,05

-0,10

0,54 -0,31

8,05 -4,60

Evlilik Doyumu ve Nedensellik Yüklemeleri

B

0,61 -0,22

R2 değ

Uyarlan mış R2

0,51

0,50

Hata Varyansı (s.d.)

F

23,22 (1-129) 66,56*

* p < 0,05.

Çizelge III.3.’de görüldüğü gibi, olumlu sonuçlar için karşılaştırma düzeyi yani faktör1 puanlarına uygulanan analiz sonucunda, evlilik doyumu ve nedensellik yüklemelerinin yordamada yer aldığı görülmüştür. Sözü edilen değişkenlerin bağlantılı olduğu varyans %51’dir ve bu da anlamlıdır (F1-129 = 66.56; p<.05).

57

BÖLÜM IV

TARTIŞMA

Daha önce de belirtildiği gibi, bu araştırmanın çıkış noktası etkileşim sonuçları kuramıdır. Bu nedenle temelde evli bireylerin karşılaştırma düzeyleri ile ilgilenilmektedir.

Yine

dile

getirildiği

gibi

karşılaştırma

düzeyi

evliliği

değerlendirme için kullanılan bir standarttır ve evlilik niteliği ile ilişkilidir. Bu açıdan araştırmaya evlilik niteliğine karar vermede sıklıkla kullanılan evlilik çatışması ve nedensellik-sorumluluk yüklemeleri değişkenleri ile evlilik niteliğinin “anahtarı” olan (Tezer, 1994) evlilik doyumu değişkeni dahil edilmiştir. Evli bireylerin karşılaştırma

düzeylerini

yordayan

değişkenler

hakkında

bilgi

edinilmesi

amaçlanmıştır. Ek olarak araştırmada yer alan değişkenler arasındaki ilişkilerin ve araştırmada yer alan evli bireylerin cinsiyete göre araştırmada yer alan değişkenler yönünden farklılık gösterip göstermediklerinin incelenmesi hedeflenmiştir.

Bu bölümde amaç ve problemler için yapılan analizler doğrultusunda bulgular tartışılacaktır.

IV.1. Araştırmada Yer Alan Değişkenlere Ait t-Testi Bulgularının ve Karşılaştırma Düzeyine Ait Bulguların Tartışılması

Daha önce çeşitli noktalarda aktarıldığı gibi, bu araştırmada evli bireylerin evlilik için karşılaştırma düzeylerini yordayan değişkenler hakkında bilgi edinilmesi

58

amaçlanmıştır. Ek olarak, kadın ve erkek evli bireylerin evlilik çatışması, nedensellik-sorumluluk yüklemeleri, evlilik doyumu ve evlilik için karşılaştırma düzeyleri

açısından

farklılık

gösterip

göstermediklerinin

de

incelenmesi

hedeflenmiştir. Bu bölümde araştırmanın amacı çerçevesinde elde edilen bulguların tartışması yer almıştır. Bu çerçevede aşağıda önce, karşılaştırma düzeyini yordayan değişkenler ele alınacaktır. Ardından, cinsiyete göre grupların karşılaştırılmasına ilişkin tartışmalar aktarılacaktır.

EKDÖ’nden iki faktör puanı elde edilmektedir. Çizelge III.3.’e göre, olumlu sonuçlar için karşılaştırma düzeyini, evlilik doyumu ve nedensellik yüklemeleri toplam puanı anlamlı olarak yordamaktadır. Bu iki değişkenden evlilik doyumu pozitif, nedensellik yüklemeleri toplam puanı ise negatif olarak yordamaktadır. Bu sonuçlar, evlilik doyumunun olumlu sonuçlar için karşılaştırma düzeyini pozitif, nedensellik yüklemelerinin ise olumlu sonuçlar için karşılaştırma düzeyini negatif olarak yordayacağı şeklindeki beklentilerle tutarlıdır.

Bu bulgularla, araştırmanın temelini oluşturan kurama ait öngörüler arasında ilişki kurulabilir. İlk olarak, karşılaştırma düzeyi bireylerin evlilik doyumları ile ilgili değerlendirmelerini içerir şeklindeki kuramsal açıklama desteklenmiş olmaktadır.

Ayrıca bu bulgu diğer bulgularla (Rusbult, 1985a; Binici ve Hovardaoğlu, 1996; Binici, 2000) tutarlıdır. Daha önce girişte kuramsal açıklamalarda vurgulandığı gibi, KD, bireyin devam eden ilişkisindeki doyum-doyumsuzluk boyutunun nötr noktası olarak aktarılmaktadır. Bu nötr nokta, bireyin şu andaki ve geçmiş ilişkilerindeki ağırlığı ve önemi farklı kazançlarının ağırlıklı ortalamasını temsil etmektedir. Ayrıca

59

KD’nin sadece elde edilen kazançlara bağlı olmadığı, bireyin gözlediği ilişkiyi nasıl değerlendirdiğinin de önemli olduğu belirtilmiştir. Bireyin yeni yaşantıları, ilişkileri ve eşinden elde ettiği kazançlar doğrultusunda KD sürekli değişebilmekte ve genelde yükselme eğilimi göstermektedir (Hovardaoğlu, 1996). Bu noktada bulgu ile ilişki kurulursa, evlilik doyumunun KD’ni pozitif olarak yordaması, diğer bir deyişle evlilik

doyumu

yükseldikçe

KD’nin

yükselmesi

kuram

açıklamaları

ile

uyuşmaktadır; çünkü bireyin mevcut ilişkisinden aldığı doyum düzeyi yükseldikçe, ilişkiyi değerlendirmek için kullandığı karşılaştırma düzeyi de yükselir.

Çizelge III.3.’e göre, nedensellik yüklemeleri toplam puanı olumlu sonuçlar için karşılaştırma düzeyini negatif olarak yordamaktadır, diğer bir deyişle nedensellik yüklemeleri olumlu sonuçlar için karşılaştırma düzeyini düşürmektedir.

Literatürde hem nedensellik hem de sorumluluk yüklemelerinin evlilik doyumu ve/veya uyumu ile ilişkili olduğu gösterilmiştir (Fincham ve Bardbury, 1987c; Fincham ve Bardbury, 1990; Fincham ve Bardbury; 1993; Akfırat, 1995; TutarelKışlak, 1995, 1997; Fincham ve Bradbury, 1997). Bu ilişkiler de genel anlamda yüklemelerin; eşin, partnerinin olumsuz davranışını eşinin değişmez özelliklerinde, sürekli, evliliğin diğer alanlarında da geçerli (nedensel yüklemeler) ve kasıtlı, bencil güdülerle yapılmış, suçlanmaya değer görmesine (sorumluluk yüklemeleri) bağlı olarak evlilik doyumu ve/veya uyumu ile ters ilişkisini göstermektedir. Bu noktada literatür ile araştırmada yer alan bulgu arasında ilişki kurulabilir. Araştırmada yükleme değişkeni evlilik niteliğini yordamada karar verilirken sıklıkla kullanılan bir değişken olduğu için ve bu araştırmada evlilik için değerlendirmelerde de yordamaya katılabileceği düşüncesiyle seçilmişti. Bu noktada nedensellik yüklemeleri KD’ni

60

yordamaya katılmıştır ve literatür ile tutarlı olarak evlilik doyumunu negatif olarak yordamıştır. Araştırmaya temel olan kuram açısından bakılacak olursa, KD ile ilgili olarak, KD’nin sadece bireyin şu andaki ve geçmiş ilişkilerindeki elde ettiği kazançlara bağlı olmadığı, bireyin gözlediği ilişkiyi nasıl değerlendirdiğinin de önemli olduğu ve yeni yaşantılar, ilişkiler ve elde edilen kazançlarla “genelde” yükselme eğiliminde olduğu vurgulanmıştı. Elde edilen bulgunun aktarılan kuramsal açıklamaya destek niteliğinde olduğu söylenebilir.

EKDÖ’nin iki faktör puanının yordanması için regresyon analizleri yapılmıştır. Etkileşim Sonuçları Kuramı’na göre, bireyler etkileşimleri süresince ödül ve bedellerle karşılaşmakta, bu ödül ve bedeller bireyler için dışsal (etkileşim süreci dışında da değeri olan) ve içsel (etkileşim süreci içinde doğan) ödül ve bedeller olarak yer almaktadır. Bu kuramı temel alan bir araştırmaya göre (Binici, 2000) karşılaştırma düzeyinin oluşumunda içsel faktörler belirleyici rol oynamaktadır.

Regresyon analizine göre (çizelge III.3.), olumlu sonuçlar için karşılaştırma düzeyinin ,51’lik kısmının evlilik doyumu ve nedensel yüklemeler ile bağlantılı olduğu görülmektedir. Kuramın ilişkide eşlerin etkileşimini temel alması ve etkileşimde de içsel belirleyicilerin daha önemli olması yorumu yapılırsa (Binici, 2000), bu araştırmada evlilik doyumu ve nedensellik yüklemelerinin araştırmaya katılan denekler için karşılaştırma düzeyi ile ilişkili içsel faktörler olduğu söylenebilir.

Araştırmaya

katılan

deneklerin

karşılaştırma

düzeylerini

yordayan

değişkenler bu şekilde yorumlanabilir; ancak tartışmaya girerken de değinildiği gibi

61

evli bireylerin araştırmada yer alan değişkenler açısından cinsiyete göre farklılık gösterip göstermedikleri de incelenmiştir. Ek olarak araştırmada yer alan değişkenler arasındaki ilişkilere bakılmıştır.

Araştırmada evlilik çatışması değişkeni yönünden cinsiyete göre evli bireyler arasında farklılık beklenirken, bu yönde bulgu elde edilememiştir. Girişte değişkenlerle ilgili kuramsal açıklamalar ve araştırmalar sunulurken, genel anlamda, hem evlilik çatışmasının hem de nedensellik-sorumluluk yüklemelerinin evlilik niteliği ile ters yöndeki ilişkileri göze çarpmaktadır. Bu çalışmada korelasyon analizinde (EK-1) hem evlilik çatışmasının hem de nedensellik-sorumluluk yüklemelerinin, evliliği değerlendirme için bu araştırmada kullanılan evlilik için karşılaştırma düzeyinin alt faktörü olumlu sonuçlar için karşılaştırma düzeyi ile literatürle tutarlı sonuçları gözlenebilmiştir. Ayrıca evlilik çatışması, nedenselliksorumluk yüklemeleri değişkenlerinin olumsuz sonuçlar için karşılaştırma düzeyini pozitif yordaması beklenirken, beklentilerin doğrulanmaması, bu yönde bir bulgu olmamasına rağmen, bireylerin evliliklerinden hoşnut olma durumlarına işaret ediyor olabilir. Bu nedenle çatışma ve yükleme değişkenlerinin bireylerin evlilik niteliği ile ilgili değerlendirmelerinde ayırt edici rolleri ortaya çıkmamış olabilir. Ek olarak, araştırmaya katılan hem erkek hem de kadın denekler için evlilik çatışması değişkeni açısından beklenen farklılık dışında, evlilik doyumu ve evlilik için karşılaştırma düzeyleri açılarından da farklılık çıkmaması, araştırmaya katılan bireylerin evliliğe ilişkin değerlendirmelerinin, yine bu yönde bir bulgu olmamasına rağmen, benzeşiyor olma durumuna işaret ediyor olabilir.

62

Sonuç

Araştırmada yer alan veriler Ankara ilinde yaşayan, gönüllü evli bireylerin katılımı ile elde edilmiştir, bu nedenle elde edilen sonuçların genellenebilirliği sınırlıdır.

Girişte de belirtildiği gibi artık psikolojik araştırmaların ilgilendiği konulara göre birey, aile, toplum sağlığını da göz önünde bulundurduğu, uygulanabilir sonuçları olan araştırmaları ortaya çıkardığı söylenebilir. Bu nedenle bu araştırmada da seçilen değişkenler (evlilik niteliği ile ilişkili) ve sonuçlarla birey ve aile sağlığı için evlilik terapilerine katkı yapabilme düşünülmüştür; bu doğrultuda bazı noktalarda araştırma için seçilen değişkenler arasında anlamlı ilişkiler çıkmıştır.

Ek olarak bu çalışma, araştırmaya temel olan kuramın açıklamalarını bazı noktalarda destekleyen sonuçları verebilmiştir. Bu yönüyle de araştırmanın kuram sınama, geliştirme çalışmalarına katılabildiği söylenebilir.

Sözü edilen nedenlerle ilgilenilen kuram açısından bakılacak olursa evli çiftlerde karşılaştırma düzeyini yordayacağı düşünülen farklı psikolojik faktörlerin araştırılması ve ek olarak evlilik değerlendirmeleri ile ilgili olduğu düşünülen farklı psikolojik faktörler arasındaki ilişkilerin açığa çıkarılması önerilebilir.

63

ÖZET

Bu araştırmada, ikili ilişkilerin kurulması, sürdürülmesi ve sonlandırılmasına ilişkin model olarak kabul edilen (Hovardaoğlu, 1996) Etkileşim Sonuçları Kuramı’nın, evlilik doyumu konusundaki öngörülerini sınamak amacıyla, evli bireylerin evliliğe ilişkin değerlendirmeleri, çalışılan evlilik çatışması, nedenselliksorumluluk yüklemeleri ve evlilik doyumu değişkenleriyle yordanmak istenmiştir.

Araştırmaya 134 evli birey (72 kadın, 62 erkek) katılmıştır. Ölçme araçları olarak; demografik bilgi formu, Evlilik Yaşamı Ölçeği (Tezer, 1986), İlişkilerde Yükleme Ölçeği (Fincham ve Bradbury, 1992), Evlilik Çatışma Ölçeği (Hatipoğlu, 1993) ve Evlilik İçin Karşılaştırma Düzeyi Ölçeği (Sabatelli, 1984) kullanılmıştır.

Uygulanan istatistiksel analizler sonucu elde edilen bulgulara göre, evlilik doyumu ve nedensellik yüklemeleri olumlu sonuçlar için karşılaştırma düzeyini yordar bulunmuştur. Araştırmada yer alan değişkenler arasında anlamlı ilişkiler gözlenebilmiştir. Son olarak araştırmada yer alan değişkenler arasında cinsiyete göre farklılık gözlenememiştir.

Bu çalışmadan elde edilen bulgular, araştırmada yer alan kuramsal açıklamalar ve daha önce yapılan araştırmalar dikkate alınarak tartışılmıştır.

64

SUMMARY

This study struggles to demonstrate the assessments of married couples on marriage based on marital conflict, causal-responsibility attributions and marital satisfaction variables for the purpose of testing the projections of Theory of Interaction of Outcome, which is accepted as a model for the establishment, sustenance and conclusion of relationships (HovardaoÄ&#x;lu, 1996), on marital satisfaction. 134 married person (72 female, 62 male) were included in the study.

Demographic data form, Marital Life Scale (Tezer, 1986), The Relationship Attribution Measure (Fincham and Bradbury, 1992), Marital Conflict Questionnaire (HatipoÄ&#x;lu, 1993) and Marital Comparison Level Index (Sabatelli, 1984) were used as measurement tools.

Based on the findings obtained from applied statistical analyses, it has been found that the marital satisfaction and causal attributions predict comparison levels for positive results. Meaningful correlations were found between the variables measured in the study. Finally, no differences based on gender were found among variables measured in the study.

Findings obtained from this study have been discussed in consideration of theoretical explanations in the study and previous studies.

65

KAYNAKLAR

Acar, H. (1998). Ankara’da Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Genel Müdürlüğü’ne bağlı sosyal hizmet kuruluşlarında çalışan üniversite mezunu evli personelin evlilik doyumları.

Yayınlanmamış yüksek lisans tezi,

Hacettepe Üniversitesi, Ankara.

Acitelli, L.K., Douvan E., & Veroff J. (1993). Perceptions of conflict in the first year of

marriage: how important are similarity and understanding? Journal of

Social and Personal Relationships, 10 (2), 5-19.

Akfırat, F. (1995).

Çalışan ve çalışmayan kadınlarla eşlerinin nedensellik ve

sorumluluk yüklemeleri ve evlilik doyumları. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara.

Argyle, M., & Furnham, A. (1983). Sources of satisfaction and conflict in longterm relationships . Journal of Marriage and The Family, 45, 481-493.

Baron, R.A., & Byrne, D. (2000). Social psyhology. Boston: Allyn and Bacon.

Berg, J.H., & McQuinn, R.D. (1986). Attraction and exchange in continuing and noncontinuining dating relationships. Journal of Personality and Social Psychology, 50, 942-952.

66

Berscheid, E., Snyder, M., Omoto, A.M. (1989). relationships:

Conceptualizing

and

Issues in studying close

measuring

closeness.

Review of

Personality and Social Psychology, 10, 63-91.

Bilgin, N. (1991) Sosyal psikolojiye giriş. İzmir: Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.

Binici-Azizoğlu, S. (2000). bulunmayan

evli

Psikolojik yardım için başvuruda bulunan ve çiftlerin

evlilik

ilişkilerini

değerlendirmelerinin

karşılaştırılması. Yayınlanmamış doktora tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara.

Bradbury, T.N., Fincham, F.D., & Beach, S.R.H. (2000). Research on the nature and determinants of marital satisfaction: a decade in review. Journal of Marriage and The Family, 62, 964-980.

Buunk, B.P. (1996). Introduction to social psychology. Oxford: Blackwell.

Chadwick-Jones, J.K. (1976). Social exchange theory: It’s structure and influence in social psychology. London: Academic Press.

Christensen, A., & Christopher, L.H. (1990). Gender and social structure in the demand/withdraw pattern of marital conflict. Journal of Personality and Social Psychology, 59 (1), 73-81.

67

Çelik, M. (1997).

Evlilikten sağlanan doyum, çocuk yetiştirme konusunda

ebeveynler arasındaki uzlaşma ve çocuğun uyumunun ebeveynler tarafından algılanması.

Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Orta Doğu Teknik

Üniversitesi, Ankara.

Davey, A., Fincham, F.D., Beach, S.R.H., & Brody, G.H. (2001). Attributions in marriage: examining the entailment model in dyadic context. Journal of Family Psychology, 15 (4), 721-734.

Drigotas, S.M., & Rusbult, C.E. (1992). Should I stay or should I go? A dependence model of breakups. Journal of Personality and Social Psychology, 62, 62-87.

Ertan, Ö. (2002). Bağlanma stillerinin eş seçimi ile kritik ve kritik olmayan evlilik dönemlerindeki doyum üzerindeki rolü. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara.

Fincham, F.D. (1985a).

Attribution: basic issues and applications. Florida:

Academic Press.

Fincham, F.D., & Bradbury, T.N. (1988). The impact of attributions in marriage: empirical and conceptual foundations.

Psychology, 27, 77-90.

68

British Journal of Clinical

Fincham, F.D., & Bradbury, T.N. (1990). Attributions in marriage: review and critique. Psychological Bulletin, 107 (1), 3-33.

Fincham, F.D., & Bradbury, T.N. (1993). attributions: a longitudinal analysis.

Marital satisfaction, depression, and Journal of Personality and Social

Psychology, 64 (3), 442-452.

Fincham, F.D., & Beach, S.R.H. (1999). Conflict in marriage: implications for working with couples. Annual Review Psycholoy, 50, 47-77.

Fincham, F.D., Harold, G.T., & Gano-Phillips, S. (2000).

The longitudinal

association between attributions and marital satisfaction: direction of effects and role of efficacy expectations. Journal of Family Psychology, 14 (2), 267285.

Fincham, F.D. (2003). Marital conflict: correlates, structure, and context. American Psychological Society, 14, 23-27.

Freedman, J.L., Sears, D.O., & Carlsmith, J.M. (2003). Sosyal psikoloji. (Çev: Ali Dönmez). Ankara: İmge Kitabevi.

Glenn, N.D. (1990). Quantitative research on marital quality in the 1980s: Acritical review. Journal of Marriage and the Family, 52, 818-831.

69

Gökmen, A. (2001). Evli eşlerin birbirlerine yönelik kontrolcülük ve bağımlılık algılarının evlilik doyumu üzerindeki rolü. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara.

Hasta, D. (1996). Ev işi paylaşımı ve ev işi paylaşımında hakkaniyet algısı ve evlilik doyumu ilişkisi.

Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Ankara Üniversitesi,

Ankara.

Hatipoğlu, Z. (1993). Kadın ve erkeklerin evlilik doyumlarında evlilik çatışmasının ve bazı demografik değişkenlerin rolü. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara.

Hovardaoğlu, S. (1996). Sosyal mübadele: evlilikle ilgili değerlendirmelere etkisi.

Türk Psikoloji Dergisi, 11 (36), 12-24.

Hovardaoğlu, S. ve Binici-Azizoğlu, S. (1996). Evlilik için karşılaştırma düzeyi ölçeğinin (EKDÖ) geçerlik ve güvenirlik çalışması. Türk Psikoloji Dergisi, 11 (38), 66-76.

Hortaçsu, N. (1997). İnsan ilişkileri. Ankara: İmge Kitabevi.

Hortaçsu, N. (1998). Grup içi ve gruplar arası süreçler. Ankara: İmge Kitabevi.

70

Hünler, O. S. (2002). Dindarlığın evlilik doyumu üzerindeki etkileri ve algılanan evlilik sorunları çözümü becerilerinin, dindarlık ve evlilik doyumu ilişkisi üzerindeki arabulucu rolü. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara.

Kağıtçıbaşı, Ç. (1999). Yeni insan ve insanlar. İstanbul: Evrim Yayınevi.

Karney, B.R., & Bradbury, T.N. (2000). Attributions in marriage: state or trate? A growth curve analysis. Journal of Personality and Social Psycholoy, 78 (2), 295-309.

Kışlak-Tutarel, Ş. (1995).

Cinsiyet, evlilik uyumu, depresyon ile nedensel ve

sorumluluk yüklemeleri arası ilişkiler üzerine bir araştırma. Yayınlanmamış doktora tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara.

Kışlak-Tutarel, Ş. (1997). Evlilik uyumu ile nedensellik ve sorumluluk yüklemeleri arasındaki ilişkiler. Türk Psikoloji Dergisi, 12 (40), 55-64.

Kışlak-Tutarel, Ş. (1999). İlişkilerde yükleme ölçeğinin (İYÖ) güvenirlik ve geçerlik çalışması. 3P Psikiyatri Psikoloji Psikofarmakoloji Dergisi, 7 (3), 193-199.

71

Kızıldağ, Ö. (2003).

Evlilik çatışması ile çocuklardaki davranış problemleri

arasındaki ilişkinin bilişsel-bağlamsal çerçeve açısından incelenmesi.

Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul.

Öz, İ. P. (1999). Çocukların uyum problemleri ile evlilik çatışmasını algılamaları arasındaki ilişki.

Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Orta Doğu Teknik

Üniversitesi, Ankara.

Özen, A. (2006). Evlilik uyumunun yordayıcıları olarak karı ve kocaların değer uyumları ve eşlerin çatışma çözüm stilleri. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara.

Profeta, Y. (2002). Çocuğun davranış problemleri ile ebeveyn çatışmasını algılayışı arasındaki ilişki. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul.

Rusbult, C.E., Johnson, D.J., & Morrow, G.D. (1985a). Predicting satisfaction and commitment in adult romantic involvements: an assessment of the generalizability of the

investment model. Journal of Personality and Social

Psychology, 48, 81-89.

Schriber, J.B., Larwood, L., & Peterson, J.L. (1985). Bias in the attribution of marital conflict. Journal of Marriage and The Family, 47, 717-721.

72

Sprecher, S. (2001). Equity and social exchange in dating couples: associations with satisfaction, commitment, and stability. Journal of Marriage and Family, 63, 599-613.

Şendil, G. (1999).

Çocukların anne babanın evlilik çatışmasını algılayışı.

Yayınlanmamış doktora tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul.

Şirvanlı-Özen, D. (1998).

Eşlerarası çatışma ve boşanmanın farklı yaş ve

cinsiyetteki çocukların davranış ve uyum problemleri ile algıladıkları sosyal destek üzerindeki rolü. Yayınlanmamış doktora tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara.

Taştan, N. (1996).

Bir problem çözme durumunda eşlerarası iletişim.

Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara.

Tezer, E. (1986). Evli eşler arasındaki çatışma davranışları: algılama ve doyum.

Yayınlanmamış doktora tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara.

Tezer, E. (1994). Evli eşler arasındaki çatışmalar ile çeşitli demografik değişkenlerin evlilik doyumuna etkisi: kadının bir işte çalıştığı ve çalışmadığı eşler üzerinde bir araştırma. 3P Psikiyatri Psikoloji Psikofarmakoloji Dergisi, 2 (3), 209-217.

73

Thibaut, J.W., & Kelley, H.H. (1959). Social psychology of groups. New York: Willey.

Thompson, J.S., & Snyder, D.K. (1986). Attribution theory in intimate relationships: a methodological review. The American Journal of Family Therapy, 14 (2), 123-138.

Tümer, A.B. (1998). sorunları.

Evli çiftlerde gözlenebilen çatışma odakları ve iletişim

Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi,

İzmir.

Uğurlu, O. (2003). Evli çiftlerde cinsiyet ayrımına ilişkin tutumlar, çatışma yönetimi biçimleri ve evlilik uyumu arasındaki ilişki. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara.

74

EK-1 Evlilik Çatışması, Nedensellik-Sorumluluk Yüklemeleri, Evlilik Doyumu ve Olumlu Sonuçlar için Karşılaştırma Düzeyi Arasındaki Korelasyonlar (n=134)

1 1. Olumlu son. k. d.

2. Odak 3. İstikrarlılık 4. Genellik

1.000

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

-0.23*

-0.49*

-0.49*

-0.51*

-0.50*

-0.53*

-0.38*

-0.53*

-0.41*

-0.24*

0.65*

1.000

0.39*

0.29*

0.74*

0.31*

0.33*

0.37*

0.38*

0.21*

0.24*

-0.07

1.000

0.53*

0.82*

0.57*

0.57*

0.57*

0.64*

0.39*

0.22*

-0.44*

1.000

0.77*

0.77*

0.68*

0.67*

0.80*

0.54*

0.22*

-0.39*

1.000

0.71*

0.67*

0.69*

0.77*

0.48*

0.29*

-0.38*

1.000

0.71*

0.67*

0.89*

0.47*

0.19*

-0.45*

1.000

0.69*

0.90*

0.50*

0.28*

-0.48*

1.000

0.88*

0.36*

0.15*

-0.43*

1.000

0.50*

0.23*

-0.51*

1.000

0.50*

-0.41*

1.000

-0.26*

5. Nedensellik y.

6. Kasıt 7. Güdü 8. Suçlama 9. Sorumluluk y.

10. Çatışma yay.

11. Çatışma sıklık 12. Evlilik doyumu

1.000

* Korelasyon değerleri p<.05 düzeyinde anlamlıdır.

75

EK-2 Evlilik Çatışması, Nedensellik-Sorumluluk Yüklemeleri, Evlilik Doyumu ve Olumsuz Sonuçlar için Karşılaştırma Düzeyi Arasındaki Korelasyonlar (n=134)

1 1. Olumsuz son. k. d.

2. Odak 3. İstikrarlılık 4. Genellik

1.000

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

-0.06

-0.03

0.00

-0.04

0.07

-0.04

-0.04

-0.00

0.11

0.07

0.13

1.000

0.39*

0.29*

0.74*

0.32*

0.33*

0.37*

0.38*

0.20*

0.24*

-0.07

1.000

0.53*

0.82*

0.58*

0.57*

0.57*

0.64*

0.39*

0.22*

-0.43*

1.000

0.77*

0.77*

0.68*

0.67*

0.79*

0.54*

0.22*

-0.39*

1.000

0.71*

0.67*

0.69*

0.77*

0.48*

0.29*

-0.38*

1.000

0.71*

0.67*

0.89*

0.47*

0.19*

-0.44*

1.000

0.69*

0.90*

0.49*

0.28*

-0.47*

1.000

0.88*

0.36*

0.15*

-0.43*

1.000

0.49*

0.23*

-0.50*

1.000

0.49*

-0.41*

1.000

-0.26*

5. Nedensellik y.

6. Kasıt 7. Güdü 8. Suçlama 9. Sorumluluk y.

10. Çatışma yay.

11. Çatışma sıklık 12. Evlilik doyumu

1.000

* Korelasyon değerleri p<.05 düzeyinde anlamlıdır.

76

EK-3 Aşağıda sunulan ölçekler, evlilik ilişkisini anlamaya yönelik olarak yürütülen bugüne kadar ki bilimsel çalışmalardan birine daha katkı sağlaması amacıyla sizlere ulaştırılmıştır. Sunulan ölçeklere isminizi yazmanız gerekmemektedir. Vereceğiniz yanıtlar sadece araştırmacı tarafından bilimsel veri amacıyla kullanılacaktır. Sunulan ölçeklerin eşler tarafından ayrı ayrı doldurulması gerekmektedir. Her bir ölçeği yanıtlamaya geçmeden önce ölçek başlarında sunulan kısa açıklamaları dikkatlice okuyunuz. Lütfen ölçeklerdeki her cümleyi cevapladığınızdan emin olunuz.Yapılan bilimsel çalışmanın geçerliği ve güvenirliği vereceğiniz samimi cevaplara bağlıdır. Katkılarınız için şimdiden teşekkür ederim.

Psk. Serra Günay A.Ü., Dil ve Tarih, Coğrafya Fakültesi Sosyal Psikoloji Anabilim Dalı

BİLGİ TOPLAMA FORMU

Cinsiyetiniz

:

Yaşınız

:

Öğrenim Durumunuz

:

Ortaokul ( )

Kaç Yıllık Evlisiniz?

:

-----

Çocuğunuz var mı?

:

Varsa kaç tane?

:

-----

Nasıl evlendiniz?

:

Anlaşarak ( )

Eşinizle yakınlık dereceniz :

Kadın ( )

Erkek ( )

Lise ( )

Evet ( )

Üniversite ( )

Lisansüstü ( )

Hayır ( )

Görücü usulü ( )

Yakın akraba ( )

77

Uzak akraba ( )

Diğer ( )

Akrabalığımız yok ( )

EK-4 EYÖ Aşağıda evlilik yaşamına ilişkin 10 cümle bu1unmaktadır. Bu cümlelerden her birinin altında da “kesinlikle katılmıyorum”, “katılmıyorum”, “kararsızım”, “katılıyorum” ve “kesinlikle katılıyorum” seçenekleri yer almaktadır. Her cümleyi dikkatle okuyunuz ve sizin evlilik yaşamınıza uyan seçeneği çarpı (X) koyarak işaretleyiniz.

1. Evlilikten beklediklerimin çoğu gerçekleşti. ( ) ( ) ( ) Kesinlikle Katılmıyorum Kararsızım Katılmıyorum

( ) Katılıyorum

2. Evliliğimizdeki engellerin aşılamaz olduğunu düşünüyorum. ( ) ( ) ( ) ( ) Kesinlikle Katılmıyorum Kararsızım Katılıyorum Katılmıyorum 3. Evliliğimizi çok anlamlı buluyorum. ( ) ( ) ( ) ( ) Kesinlikle Katılmıyorum Kararsızım Katılıyorum Katılmıyorum 4. Evliliğimizde giderek eksilen heyecan beni rahatsız ediyor. ( ) ( ) ( ) ( ) Kesinlikle Katılmıyorum Kararsızım Katılıyorum Katılmıyorum 5. Ev1i1iğimiz zaman zaman bana bir yük gibi geliyor. ( ) ( ) ( ) ( ) Kesinlikle Katılmıyorum Kararsızım Katılıyorum Katılmıyorum 6. Huzurlu bir ev yaşamım var. ( ) ( ) ( ) ( ) Kesinlikle Katılmıyorum Kararsızım Katılıyorum Katılmıyorum 7. Evliliğimiz her geçen gün daha iyiye doğru gitti. ( ) ( ) ( ) ( ) Kesinlikle Katılmıyorum Kararsızım Katılıyorum Katılmıyorum 8. Bizim ilişkimiz ideal bir karı-koca ilişkisidir. ( ) ( ) ( ) ( ) Kesinlikle Katılmıyorum Kararsızım Katılıyorum Katılmıyorum 9. Eşim benim için aynı zamanda iyi bir arkadaştır. ( ) ( ) ( ) ( ) Kesinlikle Katılmıyorum Kararsızım Katılıyorum Katılmıyorum 10. Başbaşa kaldığımız zaman benim canım hiç sıkılmaz. ( ) ( ) ( ) ( ) Kesinlikle Katılmıyorum Kararsızım Katılıyorum Katılmıyorum

78

( ) Kesinlikle Katılıyorum

( ) Kesinlikle Katılıyorum ( ) Kesinlikle Katılıyorum ( ) Kesinlikle Katılıyorum ( ) Kesinlikle Katılıyorum ( ) Kesinlikle Katılıyorum ( ) Kesinlikle Katılıyorum ( ) Kesinlikle Katılıyorum ( ) Kesinlikle Katılıyorum ( ) Kesinlikle Katılıyorum

EK-5 İYÖ Bu ölçek eşinizin çeşitli davranışları hakkında bilgi toplamak için geliştirilmiştir. Ölçek eşinizin yapması muhtemel olan bazı davranışları içermektedir. Lütfen, önce eşinizin belirtilen her bir davranışı yapıyor olduğunu farzediniz ve sonra bu davranış tanımlamasını izleyen ifadeleri okuyunuz.

Her bir ifadenin ne kadar doğru veya yanlış olduğunu ifadenin altında yeralan ölçek üzerinde işaretleyiniz.

EŞİNİZ SÖYLEDİĞİNİZ BİR ŞEYİ ELEŞTİRİYOR: Eşimin bu davranışı kendi ile ilgili (Örn., kendi kişilik yapısı, içinde bulunduğu ruh hali).

1 2 3 4 Tamamen Yanlış Kısmen Kısmen Yanlış Yanlış Doğru --

--

_

_

_

_

Eşim beni eleştirdiği için suçlanmayı haketmiştir.

1 2 3 Tamamen Yanlış Kısmen Yanlış Yanlış

4 Kısmen Doğru

bir

nedene

bağlıydı.

5 Doğru

6 Tamamen Doğru

5 Doğru

6 Tamamen Doğru

Eşimin beni eleştirme nedeni evliliğimizin diğer yönleri için de geçerlidir.

1 2 3 4 5 Tamamen Yanlış Kısmen Kısmen Doğru Yanlış Yanlış Doğru

6 Tamamen Doğru

Eşim beni istemeden değil, kasıtlı olarak eleştirdi.

1 2 3 Tamamen Yanlış Kısmen Yanlış Yanlış

5 Doğru

6 Tamamen Doğru

Eşimin bu davranışı bencilce nedenlerden kaynaklanmaktadır.

1 2 3 4 Tamamen Yanlış Kısmen Kısmen Yanlış Yanlış Doğru

5 Doğru

6 Tamamen Doğru

Eşimin beni eleştirme nedeni muhtemelen değişmez.

1 2 3 Tamamen Yanlış Kısmen Yanlış Yanlış

5 Doğru

6 Tamamen Doğru

4 Kısmen Doğru

4 Kısmen Doğru

EŞİNİZ SİZİNLE DAHA AZ ZAMAN GEÇİRMEYE BAŞLIYOR: _

_

Eşimin daha az zaman geçirme nedeni evliliğimizin diğer yönleri için de geçerlidir.

1 2 3 4 5 Tamamen Yanlış Kısmen Kısmen Doğru Yanlış Yanlış Doğru

6 Tamamen Doğru

Eşim benimle daha az zaman geçirdiği için suçlanmayı haketmiştir.

1 2 3 4 Tamamen Yanlış Kısmen Kısmen Yanlış Yanlış Doğru

6 Tamamen Doğru

79

5 Doğru

Eşimin bu davranışı kendi ile ilgili (Öm., kendi kişilik yapısı, içinde bulunduğu ruh hali).

1 2 3 4 Tamamen Yanlış Kısmen Kısmen Yanlış Yanlış Doğru

_

_

_

_

bir

nedene

bağlıydı.

5 Doğru

6 Tamamen Doğru

Eşimin daha az zaman geçirme nedeni muhtemelen değişmez.

1 2 3 4 Tamamen Yanlış Kısmen Kısmen Yanlış Yanlış Doğru

5 Doğru

6 Tamamen Doğru

Eşimin bu davranışı bencilce nedenlerden kaynaklanmaktadır.

1 2 3 4 Tamamen Yanlış Kısmen Kısmen Yanlış Yanlış Doğru

5 Doğru

6 Tamamen Doğru

Eşim benimle istemeden değil, kasıtlı olarak daha az zaman geçirdi.

1 2 3 4 Tamamen Yanlış Kısmen Kısmen Yanlış Yanlış Doğru

5 Doğru

6 Tamamen Doğru

5 Doğru

6 Tamamen Doğru

EŞİNİZ SÖYLEDİĞİNİZ ŞEYE DİKKAT ETMİYOR: _

_

Eşimin bu davranışı bencilce nedenlerden kaynaklanmaktadır.

1 2 3 4 Tamamen Yanlış Kısmen Kısmen Yanlış Yanlış Doğru

Eşimin söylediğim şeye dikkat etmeme nedeni evliliğimizin diğer yönleri için de geçerlidir.

1 2 3 4 5 6 Tamamen Yanlış Kısmen Kısmen Doğru Tamamen Yanlış Yanlış Doğru Doğru

Eşimin bu davranışı kendi ile ilgili bir nedene bağlıydı. (Örn., kendi kişilik yapısı, içinde bulunduğu ruh hali).

1 2 3 4 Tamamen Yanlış Kısmen Kısmen Yanlış Yanlış Doğru

_

_

_

_

5 Doğru

6 Tamamen Doğru

Eşim istemeden değil kasıtlı olarak söylediğim şeye dikkat etmedi.

1 2 3 4 Tamamen Yanlış Kısmen Kısmen Yanlış Yanlış Doğru

5 Doğru

6 Tamamen Doğru

Eşim söylediğim şeye dikkat etmediği için suçlanmayı haketmiştir.

1 2 3 4 Tamamen Yanlış Kısmen Kısmen Yanlış Yanlış Doğru

5 Doğru

6 Tamamen Doğru

Eşimin söylediğim şeye dikkat etmeme nedeni muhtemelen değişmez.

1 2 3 4 5 Tamamen Yanlış Kısmen Kısmen Doğru Yanlış Yanlış Doğru

80

6 Tamamen Doğru

EŞİNİZ SOĞUK VE UZAK DAVRANIYOR: _

_

_

_

Eşim bana istemeden değil kasıtlı olarak soğuk ve uzak davrandı.

1 2 3 4 Tamamen Yanlış Kısmen Kısmen Yanlış Yanlış Doğru

5 Doğru

6 Tamamen Doğru

Eşimin soğuk ve uzak davranma nedeni evliliğimizin diğer yönleri için de geçerlidir.

1 2 3 4 5 Tamamen Yanlış Kısmen Kısmen Doğru Yanlış Yanlış Doğru

6 Tamamen Doğru

Eşim bana soğuk ve uzak davrandığı için suçlanmayı haketmiştir.

1 2 3 4 Tamamen Yanlış Kısmen Kısmen Yanlış Yanlış Doğru

5 Doğru

6 Tamamen Doğru

Eşimin bu davranışı bencilce nedenlerden kaynaklanmaktadır.

1 2 3 4 Tamamen Yanlış Kısmen Kısmen Yanlış Yanlış Doğru

5 Doğru

6 Tamamen Doğru

5 Doğru

6 Tamamen Doğru

5 Doğru

6 Tamamen Doğru

Eşimin bu davranışı kendi ile ilgili bir nedene bağlıydı. (Öm., kendi kişilik yapısı, içinde bulunduğu ruh hali).

1 2 3 4 Tamamen Yanlış Kısmen Kısmen Yanlış Yanlış Doğru _

_

Eşimin Soğuk ve uzak davranma nedeni muhtemelen değişmez.

1 2 3 4 Tamamen Yanlış Kısmen Kısmen Yanlış Yanlış Doğru

81

EK-6 EKDÖ Bu ölçekte her bir madde iki ayrı şekilde değerlendirilmektedir. Birinci değerlendirmede (A), sizden, bu maddelerin belirtilen olayların evlilikle ilgili beklentinize uygunluk derecesini, ikinci değerlendirmede (B), bunların sizin için önem derecesini değerlendirmeniz istenmektedir.

1- Eşinizle yaşadığınız sevginin düzeyi.

A- çok altında ( ) B- çok önemsiz ( )

oldukça altında ( ) oldukça önemsiz ( )

biraz altında ( ) biraz önemsiz ( )

beklentime uygun ( ) kararsızım ( )

biraz üstünde ( ) biraz önemli ( )

oldukça üstünde ( ) oldukça önemli ( )

çok üstünde ( ) çok önemli ( )

biraz üstünde ( ) biraz önemli ( )

oldukça üstünde ( ) oldukça önemli ( )

çok üstünde ( ) çok önemli ( )

oldukça üstünde ( ) oldukça önemli ( )

çok üstünde ( ) çok önemli ( )

biraz üstünde ( ) biraz önemli ( )

oldukça üstünde ( ) oldukça önemli ( )

çok üstünde ( ) çok önemli ( )

biraz üstünde ( )

oldukça üstünde ( )

çok üstünde ( )

2- Eşinizle yaşadığınız uyumluluk derecesi.

A- çok altında ( ) B- çok önemsiz ( )

oldukça altında ( ) oldukça önemsiz ( )

biraz altında ( ) biraz önemsiz ( )

beklentime uygun ( ) kararsızım ( )

3- Eşinizle birbirinize karşı gösterdiğiniz saygının düzeyi.

A- çok altında ( ) B- çok önemsiz ( )

oldukça altında ( ) oldukça önemsiz ( )

biraz altında ( ) biraz önemsiz ( )

beklentime uygun ( ) kararsızım ( )

biraz üstünde ( ) biraz önemli ( )

4- Siz ve eşinizin birbirinizin ihtiyaçlarını karşılama düzeyi.

A- çok altında ( ) B- çok önemsiz ( )

oldukça altında ( ) oldukça önemsiz ( )

biraz altında ( ) biraz önemsiz ( )

beklentime uygun ( ) kararsızım ( )

5- Eşinizin gösterdiği duygusal yakınlık düzeyi.

A- çok altında ( )

oldukça altında ( )

biraz altında ( )

beklentime uygun ( )

82

B- çok önemsiz ( )

oldukça önemsiz ( )

biraz önemsiz ( )

kararsızım ( )

biraz önemli ( )

oldukça önemli ( )

çok önemli ( )

biraz üstünde ( ) biraz önemli ( )

oldukça üstünde ( ) oldukça önemli ( )

çok üstünde ( ) çok önemli ( )

biraz üstünde ( ) biraz önemli ( )

oldukça üstünde ( ) oldukça önemli ( )

çok üstünde ( ) çok önemli ( )

biraz üstünde ( ) biraz önemli ( )

oldukça üstünde ( ) oldukça önemli ( )

çok üstünde ( ) çok önemli ( )

6- Eşinizin size bağlılık derecesi.

A- çok altında ( ) B- çok önemsiz ( )

oldukça altında ( ) oldukça önemsiz ( )

biraz altında ( ) biraz önemsiz ( )

beklentime uygun ( ) kararsızım ( )

7- Eşinizin sizi dinlemeye istekli olma derecesi.

A- çok altında ( ) B- çok önemsiz ( )

oldukça altında ( ) oldukça önemsiz ( )

biraz altında ( ) biraz önemsiz ( )

beklentime uygun ( ) kararsızım ( )

8- Kişilerarası iletişiminizin etkililik derecesi.

A- çok altında ( ) B- çok önemsiz ( )

oldukça altında ( ) oldukça önemsiz ( )

biraz altında ( ) biraz önemsiz ( )

beklentime uygun ( ) kararsızım ( )

9- Eşinizle yaşadığınız dostluk, arkadaşlık ve yakınlığın derecesi.

A- çok altında ( ) B- çok önemsiz ( )

oldukça altında ( ) oldukça önemsiz ( )

biraz altında ( ) biraz önemsiz ( )

beklentime uygun ( ) kararsızım ( )

biraz üstünde ( ) biraz önemli ( )

oldukça üstünde ( ) oldukça önemli ( )

çok üstünde ( ) çok önemli ( )

10- Eşinizle ilişkinizdeki eşitlik derecesi (ekonomik, ortak kararlar alma, cinsellik vb).

A- çok altında ( )

oldukça altında ( )

biraz altında ( )

beklentime uygun ( )

83

biraz üstünde ( )

oldukça üstünde ( )

çok üstünde ( )

B- çok önemsiz ( )

oldukça önemsiz ( )

biraz önemsiz ( )

kararsızım ( )

biraz önemli ( )

oldukça önemli ( )

çok önemli ( )

biraz üstünde ( ) biraz önemli ( )

oldukça üstünde ( ) oldukça önemli ( )

çok üstünde ( ) çok önemli ( )

biraz üstünde ( ) biraz önemli ( )

oldukça üstünde ( ) oldukça önemli ( )

çok üstünde ( ) çok önemli ( )

biraz üstünde ( ) biraz önemli ( )

oldukça üstünde ( ) oldukça önemli ( )

çok üstünde ( ) çok önemli ( )

biraz üstünde ( ) biraz önemli ( )

oldukça üstünde ( ) oldukça önemli ( )

çok üstünde ( ) çok önemli ( )

biraz üstünde ( )

oldukça üstünde ( )

çok üstünde ( )

11- Eşinizle aranızdaki sırdaşlık derecesi.

A- çok altında ( ) B- çok önemsiz ( )

oldukça altında ( ) oldukça önemsiz ( )

biraz altında ( ) biraz önemsiz ( )

beklentime uygun ( ) kararsızım ( )

12- Eşinizin size güvenme derecesi.

A- çok altında ( ) B- çok önemsiz ( )

oldukça altında ( ) oldukça önemsiz ( )

biraz altında ( ) biraz önemsiz ( )

beklentime uygun ( ) kararsızım ( )

13- Evde paranın adil harcanma derecesi.

A- çok altında ( ) B- çok önemsiz ( )

oldukça altında ( ) oldukça önemsiz ( )

biraz altında ( ) biraz önemsiz ( )

beklentime uygun ( ) kararsızım ( )

14- Eşinizle birlikte geçirdiğiniz zaman miktarı.

A- çok altında ( ) B- çok önemsiz ( )

oldukça altında ( ) oldukça önemsiz ( )

biraz altında ( ) biraz önemsiz ( )

beklentime uygun ( ) kararsızım ( )

15- Eşinizin fiziksel çekicilik düzeyi.

A- çok altında ( )

oldukça altında ( )

biraz altında ( )

beklentime uygun ( )

84

B- çok önemsiz ( )

oldukça önemsiz ( )

biraz önemsiz ( )

kararsızım ( )

biraz önemli ( )

oldukça önemli ( )

çok önemli ( )

oldukça üstünde ( ) oldukça önemli ( )

çok üstünde ( ) çok önemli ( )

oldukça üstünde ( ) oldukça önemli ( )

çok üstünde ( ) çok önemli ( )

16- Gündelik karalarda eşinizle aranızdaki anlaşmazlık düzeyi.

A- çok altında ( ) B- çok önemsiz ( )

oldukça altında ( ) oldukça önemsiz ( )

biraz altında ( ) biraz önemsiz ( )

beklentime uygun ( ) kararsızım ( )

biraz üstünde ( ) biraz önemli ( )

17- Eşinizin cinselliğe karşı gösterdiği ilginin derecesi.

A- çok altında ( ) B- çok önemsiz ( )

oldukça altında ( ) oldukça önemsiz ( )

biraz altında ( ) biraz önemsiz ( )

beklentime uygun ( ) kararsızım ( )

biraz üstünde ( ) biraz önemli ( )

18- Eşinizle önemsiz konular üzerinde tartışmalarınızın miktarı.

A- çok altında ( ) B- çok önemsiz ( )

oldukça altında ( ) oldukça önemsiz ( )

biraz altında ( ) biraz önemsiz ( )

beklentime uygun ( ) kararsızım ( )

biraz üstünde ( ) biraz önemli ( )

oldukça üstünde ( ) oldukça önemli ( )

çok üstünde ( ) çok önemli ( )

biraz üstünde ( ) biraz önemli ( )

oldukça üstünde ( ) oldukça önemli ( )

çok üstünde ( ) çok önemli ( )

19- Eşinizle yaşadığınız cinsel faaliyet düzeyi.

A- çok altında ( ) B- çok önemsiz ( )

oldukça altında ( ) oldukça önemsiz ( )

biraz altında ( ) biraz önemsiz ( )

beklentime uygun ( ) kararsızım ( )

20- Boş zamanları kullanma konusunda eşinizle yaşadığınız çatışma derecesi.

A- çok altında ( ) B- çok önemsiz ( )

oldukça altında ( ) oldukça önemsiz ( )

biraz altında ( ) biraz önemsiz ( )

beklentime uygun ( ) kararsızım ( )

85

biraz üstünde ( ) biraz önemli ( )

oldukça üstünde ( ) oldukça önemli ( )

çok üstünde ( ) çok önemli ( )

21- Eşinizin dile getirdiği eleştiri düzeyi.

A- çok altında ( ) B- çok önemsiz ( )

oldukça altında ( ) oldukça önemsiz ( )

biraz altında ( ) biraz önemsiz ( )

beklentime uygun ( ) kararsızım ( )

biraz üstünde ( ) biraz önemli ( )

oldukça üstünde ( ) oldukça önemli ( )

çok üstünde ( ) çok önemli ( )

biraz üstünde ( ) biraz önemli ( )

oldukça üstünde ( ) oldukça önemli ( )

çok üstünde ( ) çok önemli ( )

22- Siz ve eşinizin cinselliği tartışma düzeyi.

A- çok altında ( ) B- çok önemsiz ( )

oldukça altında ( ) oldukça önemsiz ( )

biraz altında ( ) biraz önemsiz ( )

beklentime uygun ( ) kararsızım ( )

23- Yaşam biçiminiz konusunda eşinizle aranızdaki anlaşma dereceniz.

A- çok altında ( ) B- çok önemsiz ( )

oldukça altında ( ) oldukça önemsiz ( )

biraz altında ( ) biraz önemsiz ( )

beklentime uygun ( ) kararsızım ( )

biraz üstünde ( ) biraz önemli ( )

oldukça üstünde ( ) oldukça önemli ( )

çok üstünde ( ) çok önemli ( )

24- Arkadaşlarınız konusunda eşinizle yaşadığınız anlaşmazlık derecesi.

A- çok altında ( ) B- çok önemsiz ( )

oldukça altında ( ) oldukça önemsiz ( )

biraz altında ( ) biraz önemsiz ( )

beklentime uygun ( ) kararsızım ( )

biraz üstünde ( ) biraz önemli ( )

oldukça üstünde ( ) oldukça önemli ( )

çok üstünde ( ) çok önemli ( )

25- Kendi arkadaşlıklarınızı sürdürme konusunda eşinizin derecesi.

A- çok oldukça biraz beklentime biraz altında altında altında uygun üstünde ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) B- çok oldukça biraz kararsızım biraz önemsiz önemsiz önemsiz önemli ( ) ( ) ( ) ( ) ( )

oldukça üstünde ( ) oldukça önemli ( )

çok üstünde ( ) çok önemli ( )

26- Bir mesleği seçiminizde eşinizin sizi destekleme derecesi.

A- çok oldukça biraz beklentime biraz altında altında altında uygun üstünde ( ) ( ) ( ) ( ) ( )

oldukça üstünde ( )

çok üstünde ( )

86

size tanıdığı özgürlük

B- çok önemsiz ( )

oldukça önemsiz ( )

biraz önemsiz ( )

kararsızım ( )

biraz önemli ( )

oldukça önemli ( )

çok önemli ( )

27- Ev işleri ile ilgili olarak eşinizle paylaştığınız sorumluluk miktarı.

A- çok oldukça biraz beklentime biraz oldukça altında altında altında uygun üstünde üstünde ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) B- çok oldukça biraz kararsızım biraz oldukça önemsiz önemsiz önemsiz önemli önemli ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( )

çok üstünde ( ) çok önemli ( )

28- Para konusunda eşinizle yaşadığınız anlaşmazlık derecesi.

A- çok oldukça biraz beklentime biraz altında altında altında uygun üstünde ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) B- çok oldukça biraz kararsızım biraz önemsiz önemsiz önemsiz önemli ( ) ( ) ( ) ( ) ( )

oldukça üstünde ( ) oldukça önemli ( )

çok üstünde ( ) çok önemli ( )

oldukça üstünde ( ) oldukça önemli ( )

çok üstünde ( ) çok önemli ( )

oldukça üstünde ( ) oldukça önemli ( )

çok üstünde ( ) çok önemli ( )

29- Eşinizin size karşı gösterdiği kıskançlık düzeyi.

A- çok altında ( ) B- çok önemsiz ( )

oldukça altında ( ) oldukça önemsiz ( )

biraz altında ( ) biraz önemsiz ( )

beklentime uygun ( ) kararsızım ( )

biraz üstünde ( ) biraz önemli ( )

30- Eşinizle birlikte yaşadığınız mahremiyetin (gizlilik) derecesi.

A- çok altında ( ) B- çok önemsiz ( )

oldukça altında ( ) oldukça önemsiz ( )

biraz altında ( ) biraz önemsiz ( )

beklentime uygun ( ) kararsızım ( )

biraz üstünde ( ) biraz önemli ( )

31- Sahip olacağınız çocuk sayısı konusunda siz ve eşinizin fikir birliği derecesi.

A- çok oldukça biraz beklentime biraz oldukça çok altında altında altında uygun üstünde üstünde üstünde ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) B- çok oldukça biraz kararsızım biraz oldukça çok önemsiz önemsiz önemsiz önemli önemli önemli ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) 32- Ev işleri konusunda eşinizin yüklendiği sorumluluğun miktarı.

A- çok oldukça biraz beklentime biraz oldukça altında altında altında uygun üstünde üstünde ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( )

87

çok üstünde ( )

B- çok önemsiz ( )

oldukça önemsiz ( )

biraz önemsiz ( )

kararsızım ( )

biraz önemli ( )

oldukça önemli ( )

çok önemli ( )

biraz üstünde ( ) biraz önemli ( )

oldukça üstünde ( ) oldukça önemli ( )

çok üstünde ( ) çok önemli ( )

biraz üstünde ( ) biraz önemli ( )

oldukça üstünde ( ) oldukça önemli ( )

çok üstünde ( ) çok önemli ( )

biraz üstünde ( ) biraz önemli ( )

oldukça üstünde ( ) oldukça önemli ( )

çok üstünde ( ) çok önemli ( )

biraz üstünde ( ) biraz önemli ( )

oldukça üstünde ( ) oldukça önemli ( )

çok üstünde ( ) çok önemli ( )

33- Eşinizle birlikte sahip olduğunuz para miktarı.

A- çok altında ( ) B- çok önemsiz ( )

oldukça altında ( ) oldukça önemsiz ( )

biraz altında ( ) biraz önemsiz ( )

beklentime uygun ( ) kararsızım ( )

34-Ailenizin evliliğinizi onaylama düzeyi.

A- çok altında ( ) B- çok önemsiz ( )

oldukça altında ( ) oldukça önemsiz ( )

biraz altında ( ) biraz önemsiz ( )

beklentime uygun ( ) kararsızım ( )

35- Arkadaşlarınızdan gördüğünüz duygusal desteğin derecesi.

A- çok altında ( ) B- çok önemsiz ( )

oldukça altında ( ) oldukça önemsiz ( )

biraz altında ( ) biraz önemsiz ( )

beklentime uygun ( ) kararsızım ( )

36- Ailelerinizle görüşme miktarı.

A- çok altında ( ) B- çok önemsiz ( )

oldukça altında ( ) oldukça önemsiz ( )

biraz altında ( ) biraz önemsiz ( )

beklentime uygun ( ) kararsızım ( )

88

EK-7 EÇÖ

Bu anket evli eşler arasındaki anlaşmazlık konularını saptamak amacıyla hazırlanmıştır. Sizden istenen, ankette yer alan konuların herbiri için eşinizle aranızda bu konuda bir anlaşmazlık olup olmadığına karar vermeniz ve eşinizle aranızda böyle bir durum yok ise "böyle bir durum yok" seçeneğini, var ama bu durum aranızda gerginlik yaratmıyor ise "var ama hiç gerginlik yaratmıyor" seçeneğini, var ve bu durum eşinizle aranızda bir gerginlik yaratıyor ise, ne sıklıkta gerginlik yarattığını "yılda 1-2 kez gerginlik yaratıyor", "ayda 1-2 kez gerginlik yaratıyor", "haftada 1-2 kez gerginlik yaratıyor" ve "günde 1-2 kez gerginlik yaratıyor" seçeneklerinden sizin için en uygun olanına çarpı işareti (x) koyarak belirtmenizdir.

KONULAR

Böyle bir durum yok

Var ama hiç gerginlik yaratmıyor

1) Bir yere giderken geç hazırlanma 2) Buluşma saatlerine geç kalma 3) Özel günleri (doğum günü, evlilik yıl dönümü vb.) unutma 4) Giyim biçimine ve saç şekline karışma 5) Verdiği sözü tutmama 6) Yapılan bir işi veya davranışı beğendiğini söylememe 7) İsteklere ve ihtiyaçlara karşı duyarsız olma ve aldırmama 8) Sürekli olarak alaycı bir tonda konuşma ve alay etme 9) Davranışları yönetmeye ve düzenlemeye çalışma 10) Eşe hükmetmeye çalışma 11) Kendi isteklerini hep ön plana çıkarma

89

Yılda 1-2 kez Ayda 1-2 kez Haftada 1-2 Günde 1-2 gerginlik gerginlik kez gerginlik kez gerginlik yaratıyor yaratıyor yaratıyor yaratıyor

12) Tartışmalarda davranışlarını ve söylediklerini kontrol edememe 13) Dövme, tartaklama, küfretme vb. girişimlerde bulunma 14) Yakın ve sıcak davranmama 15) Zor anlarda duygusal destek sağlamama 16) Sigara içme.

17) Alkol kullanma 18) Uyuşturucu kullanma 19) Kumar oynama 20) Farklı politik görüşü benimseme 21) Dinsel inanç konularında anlaşamama 22) Sadakatinden şüphe etme 23) Birlikte sinema, tiyatro veya arkadaş toplantısı gibi yerlere gitmeyi reddetme 24) Temiz ve düzenli olmama 25) Evde üstüne düşen görevleri yerine getirmeme 26) Ufak tefek konuları bile abartarak sürekli olarak tartışma çıkarmaya çalışma 27) Boş zamaları tek başına değerlendirmeyi isteme

90

28) Evde başka bir şeyle ilgilenmeyip, sürekli kitap, gazete vb. şeyleri okuma, tv seyretme veya uyuma 29) Anlatılan konuya ilgisiz kalma ve dinlememe 30) Evlilik ilişkisinin aksayan yönlerini konuşamama 31) Evlilik ilişkisinde yeterince açık ve dürüst olmama 32) Sürekli olarak eşini olumsuz yönde eleştirme 33) Aile mahremiyetinde kalması gereken olayları başkasına anlatma 34) Toplantılarda, davetlerde vb. yerlerde karşı cinsten kişilerle fazla ilgilenme, sohbet etme 35) Diğer kişilere daha ilgili ve sıcak davranma 36) Kayınvalidekayınpeder vb. yakınlar ile sık görüşmeyi isteme 37) Başka bir kişiyle eşi aldatma 38) Çocuk sahibi olmayı istememe 39) Çocukların okul hayatı ile ilgilenmeme 40) Çocukların ihtiyaçları ile ilgilenmeme 41) Çok sayıda çocuk sahibi olmayı isteme

42) Çocuklarla herhangi bir konuyu tartışamama

91

43) Çocuklara sevgi ve şefkat göstermeme 44) Çocukları şımartma 45) Çocuklara gerçekleştirilemeyecek sözler verme 46) Kız veya erkek çocuk isteme 47) Çocuklardan birini kayırma 48) Çocukları dövme, tartaklama vb. girişimlerde bulunma 49) İş hayatında eşinin kazandığı başarıyı kıskanma 50) Eşinin işinde terfi edememesi 51) İşe daha çok zaman ayırma 52) Çok sık iş seyahatlerine çıkma 53) İş problemlerini eve taşıma 54) İş saatlerinin belirli olmaması 55) Paranın kullanımını elde tutma ve eşe para vermeme 56) Fazla ya da gereksiz harcama yapmayı isteme 57) Aşırı cimri olma 58) Sürekli parasal sorunları dile getirme

59) Düzenli bir gelire sahip olmama

92

60) Kayınvalidekayınpeder vb. akrabalardan maddi destek alma veya verme 61) Cinsel bilgisizlik ve yanlış bilgi sahibi olma 62) Cinsel soğukluk, iktidarsızlık 63) Cinsel ilişkiden zevk alamama 64) Çok sık cinsel ilişki isteği 65) Çok az cinsel ilişki isteği 66) Farklı cinsel isteklerde bulunma 67) Doğum kontrolü yöntemi konusunda anlaşamama 68) Doğum kontrolü yöntemine dikkat etmeme 69) Kısırlık 70) Cinsel konularda konuşmadan kaçınma

93