Türk Psikoloji Dergisi 2002, 17 (50), 93 - 102
Türkiye’de Psikoloji Uygulama, Araflt›rma ve Yay›nlar›nda Etik ‹lkeler, Tart›flma IX: Adli Psikologlar ‹çin Etik ‹lkeler ve Standartlar Mithat Durak* Adli T›p Kurumu Baflkanl›¤›
Gülçin Demir Emre fienol Adalet Bakanl›¤›
Psikolojinin bir alt alan› olan adli psikoloji; psikoloji bilgisinin ve becerisinin yasal sorunlara uygulanmas› ve psiko-yasal süreçlerle ilgili yeni bilgilerin elde edilmesi amac›yla araflt›rmalar yap›lmas› olarak tan›mlanabilir. Son on y›ld›r h›zla geliflmekte olan adli psikoloji oldukça genifl ve kapsaml› bir alan haline gelmifl (Wrisghtsman, 2001), özellikle suçlu profili konusunda medyan›n ilgisi hukuk-psikoloji iliflkisini ön plana ç›kartm›flt›r (Ogloff ve Finkelman, 1999). Adli psikoloji uygulamalar› ülkeleraras› farkl›l›klar göstermektedir (Gudjonsson ve Haward, 1999). Adli psikolojinin tan›m› da bu farkl›l›klara göre de¤iflebilmektedir. Ülkemizde daha çok Adalet Bakanl›¤›’na ba¤l› çeflitli kurum ve kurulufllarda adli psikolojik de¤erlendirme ve iyilefltirici psikolojik hizmetlerin sa¤lanmas› gibi adli psikolojik hizmetler sunulmakta iken, bat› ülkelerinde adli psikolojinin ilgi alan› içindeki konular çok daha kapsaml› ve ayr›nt›l› olarak ele al›nmakta ve adli psikolojik hizmetler kamu kurum ve kurulufllar›n›n yan›nda özel bürolarda da verilmektedir. Haward (1981) adli psikolojiyi, uygulamal› psikolojinin bir alt alan› olarak görmüfl; kan›t toplama, kan›tlar› inceleme ve mahkemeye sunma gibi konular›n adli psikolojinin kapsam›nda yer ald›¤›n› belirtmifltir (akt. Gudjonsson ve Haward, 1999). Bu tan›m, Gudjonsson ve Haward’a (1999) göre ‹ngiltere’deki adli psikoloji uygulamalar› için uygun iken, ABD’deki uygulamalar için yetersiz kalmaktad›r. ABD’de, psikoloji-hukuk iliflkisini içeren herhangi bir uygulama adli psikoloji ta-
n›m› içinde ele al›nmaktad›r. Bu tan›ma göre adli psikoloji; yasal süreçlerdeki problemler, hukuki zorunluluklar (law enforcement), kriminoloji, penoloji (ceza bilimi), uzman tan›kl›¤› gibi psiko-yasal alanlarda kan›t toplanmas›n› ve araflt›rmalar yap›lmas›n› içermektedir. Benzer flekilde Wrisghtsman (2001), adli psikolojinin ilgi alan›n›n sadece suçlular›n de¤erlendirilmesi ve tedavisi ile s›n›rland›r›lamayaca¤›n›; ak›l sa¤l›¤› ve yeterlilik gibi konular›n yan›nda jürinin seçimi ve jüriye bilimsel veriler sa¤lanmas›, suçlunun sorgulanmas›, aralar›nda anlaflmazl›k bulunan taraflar›n aras›n›n bulunmas› ve bu taraflar› mahkemeye haz›rlama (mediator role), polislerin seçimi ve hizmet içi e¤itimden geçirilmesi, uzman tan›kl›¤›, ayr›mc›l›k, suçlu profilinin ç›kar›lmas› gibi çok farkl› konularda adli psikologlar›n hizmet verdi¤ini ifade etmektedir. Adli psikolojik hizmetlerin sa¤lanmas›nda psikolojinin di¤er alt alanlar›ndaki bilgi ve becerinin önemi s›kl›kla vurgulanmaktad›r. Son y›llara kadar adli psikoloji alan›na en yak›n alan›n klinik psikoloji oldu¤u ve klinik psikoloji e¤itiminin tamamlanmas› ile elde edilen bilgi ve klinik becerilerin adli psikoloji için önemli oldu¤u kabul edilmekle beraber; günümüzde, bu bilgi ve becerilerin adli psikolojide yeterli olmayaca¤›, e¤itim psikolojisi, ifl psikolojisi, çocuk psikolojisi ve sosyal psikoloji gibi di¤er alanlardaki temel e¤itimin de adli uygulamalara önemli katk›lar sa¤layaca¤› belirtilmektedir (Gudjonsson ve Haward, 1999). Adli psikolojinin kendine özgü bir do¤as› vard›r.
*Yaz›flma adresi: Psk. Mithat Durak, Adli T›p Kurumu Baflkanl›¤›, Cerrahpafla, Fatih, ‹stanbul. E-posta: mithatdurak@yahoo.com