C. Ü. Tıp Fakültesi Dergisi 25 (4), 2003 Özel Eki
ÖZÜRLÜLERLE SOSYAL HİZMET UYGULAMALARI Prof. Dr. Gönül Erkan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Hizmetler Yüksekokulu Öğretim Üyesi Sosyal hizmet uzmanlarının uygulama yaptığı alanlardan biri de “özürlülük”tür. Özürlülerle çalışan sosyal hizmet uzmanlarının koruyucu-önleyici, iyileştirici-geliştirici fonksiyonları vardır.
ve rehabilite edici
Sosyal hizmet uzmanları özürlülerle hastanelerde, rehabilitasyon merkezlerinde, ana-çocuk sağlığı merkezlerinde, özel eğitim ve rehabilitasyon merkezlerinde, mesleki rehabilitasyon merkezlerinde, özürlü danışma merkezlerinde, özel eğitim okullarında vb. çalışır. Sosyal hizmet uzmanları özürlülerle çalışmalarını üç boyutta yürütür: 1. Özürlü bireyler ve aileleri ile sosyal hizmet uygulamaları 2. Özürlü grupları ve aileleri ile sosyal hizmet uygulamaları 3. Özürlüler ve ailelerine yönelik toplum düzeyinde sosyal hizmet uygulamaları ÖZÜRLÜ BİREYLER VE AİLELERİ İLE SOSYAL HİZMET UYGULAMALARI Özürlü bireyler ve aileleri ile sosyal hizmet uygulamaları genelde görüşmeler yoluyla gerçekleşir. Sosyal Destek Sistemleri Özürlü bireyler ve aileleri ile sürdürülen çalışmalarda “sosyal destek” özellikle ağırlık taşır. Sosyal destek kavramı, son yıllarda sosyal hizmet araştırmalarında ve uygulamalarında giderek önem kazanmaya başlamıştır. (El-Bassel, Duan-Rung ve Cooper, 1998). Sosyal destek, “insanın stresli bir olaya egemen olmasını ve onunla başa çıkmasını koylaştıran sosyal çevreden gelen bir geri bildirim”dir. (Caplan ve Killilea, 1976). Özürlüler için gerekli olan sosyal desteği aile üyeleri, yakın arkadaşları ve meslek sahibi kişiler sağlar. Meslek sahibi kişiler arasında sosyal hizmet uzmanları da yer almaktadır. Sosyal hizmet uzmanları özürlülere yardımcı olduğu kadar, ailelerine de yardımcı olur. Aileler, özürlü üyelerinin bağımsız yaşamalarında çok kritik bir rol oynar. Bazı aileler resmi bir destek almadan özürlü üyelerinin bakımını sağlar; bazıları ise sosyal hizmet uzmanlarının yardımına ihtiyaç duyar (McCallion ve Toseland, 1993). Sosyal destek türlerini sınıflandırma konusunda çeşitli görüşler vardır. Bu yazıda duygusal sosyal destek, bilgisel sosyal destek ve elle tutulur sosyal destek (Tufan, 1994) türleri üzerinde durulacaktır. Bu destek türleri zaman zaman birbirini kapsayan nitelikleri taşır. Duygusal Sosyal Destek Duygusal sosyal destek, bir bireyin sevildiğini ve insan olarak değerli bulunduğunu hissetmesine yol açan davranışları içerir (Bloom, 1982 akt. Tufan, 1994). Duygusal sosyal destek hem özürlülerin hem de ailelerinin yaşam kalitesinin düşmesini engellemek ve onlara değer verildiğini hissettirmek bakımından önemlidir. Sosyal hizmet uzmanları, bu destek kapsamı içinde ele alınabilecek şu işlevleri yerine getirir:
34
*
Özürlülerin ve ailelerinin özürlülük ile ilgili duygularından söz etmesini sağlar.
*
Özürlülerin ve ailelerinin üzüntülerini, sıkıntılarını uyumsuzluğa yol açmayacak biçimde yaşamaları için yardımcı olur (Erkan ve Koçyıldırım, 1996).