Toon 1 - 2008

maart 2008

4

delta psychiatrisch centrum

de brug gaat ‘back to basics’

6 don linszen wint ria van der heijdenprijs 10 transparantie en dynamiek in de bestuurskamer

van Delta Psychiatrisch Centrum

Redactie Brenda Bootsma Joke van Gelder (eindredacteur)

INHOUD

colofon

Toon is een uitgave voor medewerkers

maart 2008

Marjolein van Lunteren Corry Plooster

cursus nederlands vijzelt

7

Annemiek de Rooij (hoofdredacteur) René Schaap

zelfvertrouwen op

Gerard Vonk

Aan dit nummer werkten mee Michael Bergman Rowan du Burck

inluisterapparatuur:

9

Marco van Es Paul van Heugten

vloek of zegen?

de Ondernemingsraad Hans van der Ploeg Stefan Teijn

column

Fotografie Mariëtte de Blois afdeling Interne en Externe Communicatie

3 12

Ontwerp

PH-waarde op ORde

M/vG Ontwerpers, Breda Berry van Gerwen, Jan Treffers

rubriek

Druk PlantijnCasparie Capelle aan den IJssel

4

maatschappelijk abc

8

muziek en psychiatrie – te gekke muziek!!!

8

ongecensureerd

16

nieuwe boeken

18

mensen

20

het tweede gezicht van…

Informatie Inzenden kopij naar afdeling Interne en Externe Communicatie

Postadres Postbus 800 3170 DZ Poortugaal

Internetsite www.deltapsy.nl

E-mailadres Wilt u reageren op een artikel of meepraten

artikel

over een onderwerp, stuur dan een mail naar toon@deltapsy.nl

4

de brug gaat ‘back to basics’

6

don linszen winnaar ria van der heijden prijs

nummer 1

10

transparantie en dynamiek in de bestuurskamer

11

kunstenaars blij, winnaars blij

13

pre-mpu pakt zowel lichamelijke als geestelijke klachten aan

14 ria van der heijdenprijs 2007, zie pag.6

2

MAART 2008

opleiding ggz vs in delta een feit

zingeving idin In deze Toon geen Zingeving vanwege ziekte van Ds. Ineke Clement

PH-waarde

Column van Paul van Heugten

het konijnenprincipe Er was eens een meisje dat op een boerderij woonde. Aan de beschutte zijmuur van de boerderij stond een rij konijnenhokken. Het meisje zorgde voor de konijnen die daarin huisden. Elk jaar met Kerstmis werd één van de konijnen geslacht. Voor een boerderij is dit een normale zaak. Het meisje kon dit accepteren maar wel onder de volgende belangrijke voorwaarde. Een konijn kon alleen dán geslacht worden wanneer het nog geen naam had. Had het konijn een keer een naam gekregen, dan mocht het nooit meer worden opgegeten. Een naam maakt van een konijn een levend wezen met een eigen individualiteit. Daarmee is de eigenheid van het diertje even tastbaar als kwetsbaar geworden. Luister maar eens naar het liedje Flappie van Youp van ’t Hek. Dit noemen we wel het konijnenprincipe, maar dat is eigenlijk een veel te plat woord voor een zo diep in ons mensen verankerde ethiek. Het principe werkt, overal en altijd. Zeker niet alleen tussen mens en dier, maar ook tussen mensen onderling. Denk bijvoorbeeld aan de acties van Amnesty International.

Politieke gevangenen een naam geven door publiciteit te zoeken is vaak de enige effectieve manier om hun lot te kunnen beïnvloeden. En wat te denken van het prachtige gedicht van Neeltje Maria Min: mijn moeder is mijn naam vergeten Mijn moeder is mijn naam vergeten.

Mijn kind weet nog niet hoe ik heet.

Hoe moet ik mij geborgen weten?

Noem mij, bevestig mijn bestaan, Laat mijn naam zijn als een keten.

Noem mij, noem mij, spreek mij aan, o, noem mij bij mijn diepste naam.

Voor wie ik liefheb, wil ik heten.

We zijn het ons niet zo bewust, maar in de psychiatrie worstelen we dikwijls met het konijnenprincipe. Dan gaat het om de namen van patiënten. Patiënten hebben uiteraard allen een naam, maar in het gebruik van die naam maken we een groot onderscheid tussen de binnenen buitenwereld.

De buitenwereld wil vaak de naam weten van patiënten om redenen die niet zozeer met die persoon zelf te maken hebben: justitiële,

verzekeringstechnische, relationele en publicitaire (of beter gezegd: sensationele). Wij geven die namen niet.

Namen bekend maken heet formeel schending van de privacy, maar feitelijk is het kwetsbaar maken van mensen die aan onze zorg zijn toevertrouwd. Soms maken patiënten zichzelf bekend door met naam (!) en toenaam de publiciteit te zoeken. Dit maakt altijd veel indruk op de hulpverlening. Maar ook dan geven wij geen informatie.

In de binnenwereld gaat het anders.

Er zijn patiënten van wie heel Delta de naam kent. Die patiënten hebben betekenis voor ons. Er zijn ook patiënten van wie de naam in Delta bekend wordt gemaakt, zoals bijvoorbeeld na hun overlijden. En dat is heel mooi.

Het publiceren van een naam en een foto markeren de unieke identiteit van deze patiënt. Het maakt van ‘een casus’ weer een mens.

En dat is een verademing in een tijd van DiagnoseBehandelCombinaties en ZorgZwaartePakketten. Dat zijn konijnen zonder naam.

MAART 2008

3

de brug gaat ‘back to basics’ door Gerard Vonk

Psychiatrie en het gebruik van drugs. De vraag of deze samen kunnen gaan is al jaren een onderwerp van gesprek en discussie maar heeft nimmer een sluitend antwoord gekregen. Op de Brug, een afdeling die werkt aan doorbehandeling, resocialisatie en rehabilitatie, is een duidelijk standpunt ingenomen: geen drugsgebruik. De ervaringen zijn positief, een reden om hun werkwijze te presenteren.

In het Duinhuis in Oostvoorne nemen unithoofd Frits Verpoort, eindverantwoordelijk psychiater Hanneke van Zoonen en patiënt Erik van der Griend (zie kader) plaats aan tafel. “In zijn algemeenheid is normaliseren hét verhaal van de Brug”, neemt Verpoort het voortouw.

“Zeg maar ‘back to basics’. We proberen voor de patiënt een pakket op maat te maken, een mix van doelen vaststellen, medicatie en duidelijke regels. De tijd is in ons voordeel; we kunnen er een jaar voor uittrekken waarin de patiënt stap voor stap kan werken aan het normaliseren en verbeteren van zijn situatie. Dus niet alles tegelijk aanpakken maar faseren.” Het programma van de Brug omvat onderdelen als activering in de vorm van sport en activiteitenbegeleiding, budgettering, Health4You, gezinsgesprekken, een acceptatiegroep en cognitieve gedragstherapie (G-training).

om drugsvrij te zijn maken we aan het begin van het traject direct kenbaar en we doen daarbij een beroep op de eigen verantwoordelijkheid van de patiënt”, legt Verpoort uit. “Want als de patiënt op dezelfde voet verder gaat, is de kans groot dat hij aan lager wal raakt.

Op de Brug kan hij er iets aan doen. Aan die opgeworpen drempel houden wij ons strikt maar ik voeg er aan

drugsvrij Reeds aan de voordeur maakt het team van de Brug duidelijk dat er grenzen en regels zijn. “De voorwaarde Frits Verpoort en Hanneke van Zoonen: “normaliseren is hét verhaal van de Brug.”

maatschappelijk

abc p

patiëntengelden

Veel patiënten van Delta Psychiatrisch Centrum hebben moeite om hun financiële zaken te regelen, dit mede door hun psychiatrisch ziektebeeld. Daarom is het erg belangrijk om hier oog voor te hebben. Er kunnen problemen ontstaan rondom budgetteren, uitkeringen, geldbeheer, subsidies, schulden, afbetalingsregelingen en schuldsanering. De maatschappelijk werker kan de patiënt hierbij helpen.

Een mogelijkheid is de patiënt bij geldbeheer onder te brengen, indien hij niet onder bewind of curatele staat.

Er bestaat een stichting die uitsluitend voor de patiënten van Delta Psychiatrisch Centrum werkt, namelijk Stichting Patiëntengelden. Dit is niet alleen prettig vanwege de goede samenwerking met het ziekenhuis, maar ook is er bijna geen wachtlijst. Groot voordeel is ook dat de stichting op het terrein van de hoofdlocatie in Poortugaal gevestigd is.

4

MAART 2008

Indien de patiënt het wenst wordt er eerst een kennismakingsgesprek gehouden. Zodoende kan overwogen worden of de patiënt nog wil. Nadat de volmacht is ondertekend opent de stichting een rekening bij de Fortisbank. Het duurt ongeveer twee maanden voordat alle inkomsten en uitgaven via deze rekening gemuteerd zijn.

De volmacht kan uiteraard te allen tijde worden ingetrokken.

Er geldt wel een opzegtermijn van twee maanden. Voor de werkzaamheden van de stichting wordt een kleine bijdrage gevraagd.

Verder ontvangt de rekeninghouder jaarlijks een bepaald percentage rente.

Veel patiënten ervaren Patiëntengelden als wenselijk, omdat ze zich geen zorgen meer hoeven te maken over hun financiën.

Dit komt hun behandeling ten goede. (Michael Bergman)

toe dat als iemand met drugs in de fout gaat dit niet direct betekent dat het einde verhaal is. Nee, het is niet fout als je in de fout gaat. Deze werkwijze bevalt goed.”

“Je ziet dat het lukt en dat de patiënt meer helder en aanspreekbaar is”, vult Van Zoonen aan. “De cannabis heeft een slechte invloed op mensen die gevoelig zijn voor psychoses. Het is daarom zaak dat ze niet gebruiken, ook niet in het weekend. Om het al of niet gebruiken te volgen, is de urine-drugsscreening ingevoerd. Ik denk dat bij vertrek van de Brug 90% van de patiënten is gestopt dan wel sterk is verminderd met drugsgebruik.”

uniek Aan de Brug is een time-out voorziening gekoppeld. Een laagdrempelige voorziening waar mensen die bijvoorbeeld uit huis zijn gezet, schulden hebben en verder dreigen

Voor bewoner Erik van der Griend spelen harddrugs inmiddels geen rol meer.

af te glijden voor een korte periode een plaats kunnen krijgen. Verpoort roemt het project. De medewerkers van het time-outteam BAVO Europoort Parnassia zijn nu eens geen concurrent maar trekken gezamenlijk met Delta op. “Iedere donderdag zitten we met hen aan één tafel en houden ons bezig met de knelpunten, aanmeldingen en de behandelinhoudelijke zaken. De deur staat flink open.

Echt waar, een unieke samenwerking!”

‘moeilijk om te erkennen dat ik trek heb’ Het weerzien is hartelijk. Erik en schrijver dezes kennen elkaar van de deeltijdbehandeling op zuid en hadden in Feyenoord en Ierland gemeenschappelijke delers.

Een vriendelijke en humorvolle man met een gevoeligheid voor drugs en psychose, zo kende ik hem. “In de afgelopen jaren ben ik diverse keren opgenomen geweest op de Laurenshof (de Blaak) en het MFC Rotterdam-zuid.

De laatste twee opnames waren voor mij fataal en ik vond dat het zo niet langer door kon gaan. Ik gebruikte harddrugs en kreeg daar hele verhalen aan stemmen van in mijn hoofd. Om van die stemmen af te komen, nam ik teveel pillen in.”

voorbeeld Een opname volgde. De route ging vervolgens niet naar zijn eigen huis maar naar de time-outvoorziening van de Brug. “Als dat maar wat wordt”, vroeg Frits Verpoort zich bij aanmelding af. “Ik kende Erik uit zijn slechte dagen en wist dat hij door middelengebruik flink kon ‘stuiteren’. Maar zoals het nu is gegaan, kan ik niet anders zeggen dat Erik een fantastisch voorbeeld is!”

Van de harddrugs afblijven was het eerste doel waar Erik aan werkte. Een periode van zes weken werd hiervoor uitgetrokken, ook om aan de structuur van de time-out te wennen. Erik begon zich meer op zijn gemak te voelen en kon vervolgens doorstromen naar het zogeheten wachtbed om zoals Verpoort het omschrijft ’met beide benen terug op aarde te keren’.

Dit lukte en de weg naar het Beschermd Wonen kon worden ingezet. Maar niet voordat er een stuk behandeling in de vorm van een Detox was toegevoegd met onder meer de door Henk Spoor gegeven cursus ’blow in, blow uit’.

Erik kon voor twee weken naar de Loodds met de afspraak dat zijn plaats in de Brug behouden bleef.

De harddrugs spelen geen rol, wel kost het Erik soms moeite om de trek in een blow te weerstaan.

Het is een volgende, uitdagende stap om tijdig aan te geven dat er ’trek is in’ en te leren hoe hier mee om te gaan: “Dat vind ik nog wel moeilijk om te erkennen.”

sporten Momenteel verblijft Erik in één van de woonhuizen van de Brug. Hij werkt aan een goede weekinvulling en pakt tijdens zijn verblijf de cursussen budgetteren en koken mee. Als fervent sporter komt hij drie tot vier per week aan zijn trekken. Op de fiets rijdt Erik van zuid naar de locatie Poortugaal en sluit aan bij de sportblokken van Paul van der Duyn Schouten.

“Het gebeurt dat ik geen zin heb maar weet dan toch mijn grens te verleggen door wel te gaan. Zowel dat toch gaan als het sporten geeft me een kick.”

Erik ziet dit interview en zijn huidige situatie als een stuk vooruitgang en heeft er daarom geen moeite mee dat zijn volledige naam bekend is. Hij zet zijn weg voort en kijkt uit naar plaatsing in de BW Polderlaan. De sportieve en niet van enige zelfspot gespeende Rotterdammer sluit onze ontmoeting treffend af: “Gerard, weet je dat een wielrenner de enige verslaafde is die zijn fiets niet verkoopt.”

MAART 2008

5

don linszen winnaar ria van der heijdenprijs Psychiater en hoogleraar Don Linszen van de Universiteit van Amsterdam heeft de Ria van der Heijdenprijs 2007 gewonnen. Deze prijs wordt jaarlijks toegekend aan een persoon of personen die iets bijzonders hebben gepresteerd op het gebied van de chronische psychiatrische patiënt.

Don Linszen toonde zich verrast en geroerd door de toekenning van de prijs. Hij beloofde de prijs, een kunstwerk en een bedrag van 5000 euro, te zullen aanwenden om het welzijn en de kwaliteit van leven van chronisch psychiatrische patiënten te verbeteren. roadshow De rockband Electric Space Cowboys en de Stichting Huisjes kregen beide een eervolle vermelding ter waarde van ` 750,-.

De rockband Electric Space Cowboys onder leiding van Jules Tielens is in de ogen van de jury baanbrekend, omdat de activiteiten uitgaan van de talenten van deelnemers en niet van vermeende handicaps. De Electric Space Cowboys treden jaarlijks zo’n dertig keer op in psychiatrische instellingen. Hulpverleners en cliënten helpen bij de voorbereidingen van optredens en de inrichting van de zaal, maar doen ook mee aan het optreden. Nieuw is de Roadshow, een cyclus van twaalf workshops waarbij cliënten het managementbureau bemannen en allerhande functies op zich nemen, die variëren van roadie tot webmaster.

veilige plek

Voorzitter Jaap Bakker feliciteert Don Linszen met de Ria van der Heijdenprijs 2007.

Don Linszen werkt sinds 1983 bij de Adolescentenkliniek van het Academisch Psychiatrisch Centrum AMC de Meren in Amsterdam, de kliniek voor jongvolwassenen met een eerste psychotische episode.

Vanuit deze kliniek deed hij 25 jaar onderzoek naar eerste psychoses. Daarmee heeft hij deze eerste fase van schizofrenie op de psychiatrische kaart gezet en bracht hij de behandeling van jonge mensen met een psychotische stoornis op een hoger plan.

De wijze waarop onder zijn leiding de ondersteuning en betrokkenheid van familieleden bij de behandeling vorm krijgt, is tot op de dag van vandaag nog steeds als best practice en vernieuwend te beschouwen. “Hij paart veelzijdigheid in onderzoek en overdraagbare behandeling aan een niet-aflatende drang oude paden te innoveren en nieuwe paden te bewandelen”, aldus de voorzitter van de commissie Jaap Bakker.

6

MAART 2008

De Stichting Huisjes is het geesteskind van Ria van der Heijden en oud-voorzitter van Anoiksis, Gijs Francken.

De stichting wil dat ernstige psychiatrische patiënten kunnen wonen in een eigen huis, op een mooie en veilige plek. Het is de bedoeling dat woningcorporaties de huisjes bouwen, beheren en verhuren en dat ggz-instellingen de zorg op maat leveren. Daartoe lobbyt de stichting bij overheden en volksvertegenwoordigers. Diverse instellingen hebben toezeggingen gedaan voor de bouw van 1500 huisjes. De eerste daarvan werden in 2006 in Rosmalen opgeleverd.

Voorafgaand aan de uitreiking gaf emeritus hoogleraar Herman van Praag een openbare les, waarin hij de ontwikkelingen schetste die zich de afgelopen vijftig jaar voordeden in het vakgebied van de psychiatrie; een boeiend verhaal over een boeiende periode in de psychiatriegeschiedenis.

Een periode waar ook Ria van der Heijden haar stempel op heeft gedrukt.

Ria’s zoon Bas van Raaij zorgde voor hilariteit zowel als consternatie door als slottoespraak een oude speech van zijn moeder uit de kast te trekken. Helaas bleken haar woorden ook na 15 jaar nog altijd pijnlijk actueel.

cursus

nederlands vijzelt zelfvertrouwen op

door Joke van Gelder

Sinds een half jaar wordt er in de rode zaal van de activiteitenbegeleiding in het WAC druk geoefend op het Nederlands. Het is geen ‘aap – noot – mies’ wat er klinkt of ‘boom – roos – vis’ zoals de meer eigentijds versie luidt, maar er wordt gewerkt met een systeem dat aan ieders behoefte kan worden aangepast en al behoorlijk zijn vruchten afwerpt. “Je ziet zelfs het medicijngebruik afnemen, omdat mensen mondiger worden en meer zelfvertrouwen krijgen”, vertelt cursusleidster Anne Westendorp.

“Zelf een kaart kunnen schrijven, dat is de reden waarom ik hier zit”, zegt Piet. ”Ik wil zelfstandig alle brieven van thuis kunnen oplossen”, noemt M. Toba als belangrijkste motief. Bashkim hoopt uiteindelijk niet alleen gewone kruiswoordpuzzels op te kunnen lossen maar ook de raadsels van het leven te ontrafelen: “Het is moeilijk om te leven en je bewust te zijn van al het positieve en negatieve. Dat wil ik leren.”

op de computer gemaakt worden doet een cursist meteen computerervaring op. Grote voordeel is ook dat het systeem gericht is op volwassenen en dus niet kinderachtig is. Alle cursisten houden een dagboek bij en daarnaast is er op de afdeling zelf altijd een contactpersoon die de mensen probeert te stimuleren. De wil om Nederlands te leren is in ieder geval bij iedereen aanwezig.”

schoolgevoel breekijzer Unaniem zijn de – meest allochtone – cursisten van mening dat ze op de cursus enorm veel leren en er uiteindelijk ook enorm mee geholpen zijn. “Een stap vooruit in mijn toekomstplan”, noemt Edward het.

“Misschien wel een diploma, een opstap naar een goeie baan”, vullen overige cursisten in.

“Het mooie aan deze cursus is dat hij helemaal op maat te maken is, op ieders niveau valt aan te passen”, vervolgt Anne Westendorp. “Het niveau van de cursisten varieert van analfabeet tot vwo-niveau maar met dit systeem, Breekijzer, dat ook bij de inburgeringscursussen wordt gebruikt, is dat geen probleem. De een heeft wat meer training nodig bij schrijven, een ander werkt wat harder aan tekstbegrip, het kan allemaal. Omdat de oefeningen

Samen met Theo Metz van het Albeda draait Westendorp nu twee dagdelen per week de cursus voor alle patiënten die hun Nederlands graag willen bijspijkeren. In september zijn ze begonnen, met geld vanuit de gemeente. Grote vraag is of de cursus ook in de toekomst te financieren is. “Het valt te hopen dat we door kunnen gaan, omdat deze cursus al zo snel resultaten afwerpt. Mensen voelen zich zekerder en leren de dingen beter onder woorden te brengen, en dus zie je dat het ook psychisch beter met hen gaat: het medicijngebruik neemt af ”, aldus Anne Westendorp.

“Ik krijg helemaal het schoolgevoel terug”, meldt M. Cramer trots. “En ik kan nu weer aan elkaar schrijven.”

Voor de cursisten Nederlands is het dus te hopen dat zij voorlopig nog even door kunnen gaan!

Het enthousiasme over de cursus is groot.

De cursisten doen meteen ook computerervaring op.

MAART 2008

7

Een rubriek met nieuwsflitsen die de redactie uit krant, internet en andere media plukte.

lachtherapie voor thaise agent Door de luchtvervuiling van Bangkok wordt het beroep van verkeersagent gezien als een van de meest ongezonde banen in de Thaise hoofdstad.

Verkeersagenten krijgen nu lachtherapie als middel tegen stress. Het lachen helpt agenten meer zuurstof op te nemen om het koolstofdioxide te vervangen, die zij de hele dag inademen. Dit verbetert ook hun alertheid.

anti-psychotica niet nodig bij leerproblemen Kinderen met leerproblemen hebben weinig baat bij anti-psychotica. Toch krijgen zij deze middelen vaak voorge-

schreven. Niet alleen doen de medicijnen bij deze groep weinig, ook krijgen kinderen er vaak bijwerkingen van als gewichtstoename en hartproblemen.

Woede-uitbarstingen zijn bij moeilijk lerende kinderen ook zonder medicijnen onder controle te krijgen, zo laten de onderzoekers weten.

psychose vroegtijdig signaleren Volgens Amerikaanse onderzoekers kunnen bij jongeren die schizofreen worden een tot twee jaar voor hun eerste psychose al duidelijke signalen worden waargenomen.

Een ouder met schizofrenie, drugsgebruik, paranoïde ideeën of vreemde gedachten

ontwikkelen, in een isolement raken en steeds slechter functioneren kunnen wijzen op een naderende psychose.

Hoe meer criteria tegelijk optreden, hoe groter de kans op schizofrenie.

aspirine helpt niet tegen dementie Helaas, het idee dat aspirine het dementeringsproces zou vertragen klopt niet. The Lancet bericht over een groep patiënten die dagelijks aspirine slikt en er geestelijk niet beter aan toe is dan dementerenden die dat niet deden.

Aspirine slikken bleek zelfs gevaarlijker: acht van de honderd ouderen kregen bloedingen als bijwerking.

muziek en psychiatrie – te gekke muziek!!!

they’re coming to

take me

away, ha haaa! door Rowan du Burck

Je staat er niet bij stil, maar in de popmuziek gaat het niet alleen maar over de liefde. Soms gaat het ook over de psychiatrie. Er zijn van die liedjes waarbij dat heel duidelijk is en als je je er wat meer in verdiept wordt het nog veel gekker.

Zo is er een single uit 1966 die inmiddels een heuse cultstatus heeft opgebouwd.

Platenproducer Jerry Samuels heeft hiervoor een voor de handliggende alias gebruikt, namelijk Napoleon XIV. Ook heeft hij bijna alle clichés meegenomen in They’re coming to take me away, ha haaa!.

Zo zijn er verwijzingen naar nice young men in clean white coats die hem meenemen naar de funny farm, where life is beautiful all the time. Eigenlijk gaat het verhaal over het feit dat hij helemaal gek wordt als zijn vriendin hem verlaat.

Je zou zeggen dat het vrij veel ophef moet hebben veroorzaakt, gezien de gebruikte teksten. Dat is inderdaad wel gebeurd, maar niet in eerste instantie over de manier waarop de psychiatrie werd beschreven. De opkomende vrouwenbeweging viel massaal over het feit dat de schrijver de vriendin in kwestie in het nummer een mangy mutt (schurftige hond) noemt.

Dat het nummer door een grote platenmaatschappij als Warner Bros is uitgegeven is een wonder te noemen en dat het ook nog de Amerikaanse Billboard top 5 haalt en in Nederland op nummer 13 van de top 40 terechtkomt, is helemaal wonderlijk. Er zijn zelfs Nederlandse versies uit gebracht, Ze nemen me eindelijk mee, hahaaa! door Floris IV op Decca en door Hugo de Groot (d.j. en platenproducer Cees de Man) op het Havoc label.

8

MAART 2008

Als je het originele vinyl singletje te pakken krijgt val je van de ene verbazing in de andere. De auteur van het nummer is ene N. Bonaparte en zo is de achterkant van de hoes grappig genoeg in spiegelbeeld. Op de b-kant van de single staat dan ook als titel, !aaaH-aH ,yawA eM ekaT oT gnimoC er'yehT en het is inderdaad een terugspeelversie van de a-kant!

Wie denkt dat het daarbij blijft komt bedrogen uit.

De single staat niet op zich, maar komt van een kompleet album. Vol nummers die verwijzen naar de psychiatrie, zoals Photogenic, Schizophrenic You en Dr. Psyche, the Cut-Rate Head-Shrinker en die op e-bay overigens een kleine honderd euro moet kosten.

Een vervolgalbum zat er gezien de ontstane commotie en de controverse niet in, dus werd Samuels door Warner Bros vrijgesteld van zijn contractuele verplichtingen. Volgens Samuels was ophef over het album of het onderwerp niet nodig. Zijn vroegere kamergenoten uit de kliniek waar hij (9 jaar voordat hij het album opnam) korte tijd was opgenomen zouden wel om de nummers hebben kunnen lachen.

inluisterapparatuur:

vloek of zegen?

door Joke van Gelder

Een probaat middel tegen valincidenten of een verkapte bezuiniging?

De inzet van zogeheten inluisterapparatuur op de Aanloop is al jaren een heet hangijzer. Nu de subsidie eindelijk is afgegeven kon de pilot met deze omstreden apparatuur onlangs geruisloos van start gaan.

wordt de camera alleen geïnstalleerd bij mensen die een extra risico lopen, bijvoorbeeld bij mensen die erg onrustig zijn. De privacy is gewaarborgd, want meldingen worden wel opgeslagen, maar de beelden niet.

De patiënten en hun familieleden zijn ingelicht over het project en in principe doen mensen er vrijwillig aan mee. Alleen in geval van daadwerkelijke valdreiging kan de apparatuur tegen de wil van de patiënt worden geïnstalleerd.” Negatieve reacties vanuit de patiënten zijn dan ook nog niet gehoord. “Wel had iemand een prullenbak voor de bewegingsmelder gezet, omdat hij het irritant vond dat dat ding afentoe een klikje gaf.

Maar verder zijn er nog geen klachten binnen gekomen.”

menselijk gevoel

De verpleegkundige kan ’s nachts op scherm de gedragingen van de patiënt volgen.

“Groot voordeel van het gebruik van inluisterapparatuur is de toegenomen veiligheid”, steekt unithoofd van Aanloop 1-2 Theo van Dis van wal. “Vooral ’s nachts is er onder de oudere patiënten sprake van onrust en verwardheid, waardoor het risico op valincidenten groot is. Als verpleegkundige loop je ’s nachts je rondes, maar tussen de rondes door of onderweg naar de volgende unit kan er van alles gebeuren. Bij de MIP-commissie (de commissie die toeziet op val- en andere incidenten, red.) waren wij wel bekend; met name met valincidenten scoorden we hoog. Door meer observatie, door middel van camera’s, bewegingsmelders en geluiddetectie, heb je in de nachtelijke uren veel meer kijk op wat er gebeurt en kan je indien nodig vroegtijdig ingrijpen.”

privacy Het idee dat onschuldige ouderen als ware het Big Brother kandidaten 24 uur per etmaal worden begluurd verwijst Van Dis naar het rijk der fabelen. “Sowieso

De reacties vanuit de zorg zelf zijn gematigd positief.

“Natuurlijk was men bang dat het alleen maar een verkapte bezuiniging zou zijn. Dankzij de apparatuur zijn de nachtelijke rondes komen te vervallen. De verpleegkundige observeert nu in plaats daarvan gedurende maximaal een uur de beelden en wordt dan weer afgelost.

Dat was voor sommigen wel wennen, ze zijn zo gewend om die rondes te lopen. Voor de patiënten is het trouwens veel rustiger, die werden nogal eens wakker van die klik van de deur. Maar het menselijk gevoel mag nooit worden uitgeschakeld. Als iets je niet lekker zit, moet je er op af. De apparatuur is geen vervanging van de mens, maar een hulpmiddel om de zorg te optimaliseren.

Bovendien”, zo voert hij aan, “moeten bepaalde werkzaamheden toch gedaan worden. Als je ’s nachts met een verpleegkundige minder werkt dan blijven klussen die normaal ’s nachts werden gedaan liggen tot de volgende dag. En stel dat er iemand ziek wordt, dan zit je meteen met een wel zéér klein clubje.”

zwakzinnigenzorg In de pilot wordt het systeem uitvoerig getest. “In de zwakzinnigenzorg is het al heel gebruikelijk om met deze apparatuur te werken, maar wij gaan zeker niet over één nacht ijs. Het belangrijkste is, dat de apparatuur betrouwbaar blijkt te zijn. Samen met het clusterhoofd draai ik nog een nachtdienst mee om te kijken hoe het in de praktijk werkt. Dat zal overigens wel wennen zijn”, vertelt Van Dis met een grijns, “want het is zeker 20 jaar geleden dat ik een nachtdienst heb gedraaid.”

MAART 2008

9

transparantie en dynamiek in de bestuurskamer verslag van drie weken stage bij paul van heugten Als onderdeel van mijn opleiding tot klinisch psycholoog die ik van maart 2004 tot en met december 2007 in Delta heb gevolgd, behoorde ik een deel van mijn tijd te besteden aan Beleid & Management. De theorie bestond uit onderwerpen als organisatie van de GGz, financiering, personeelsbeleid, leiding geven aan professionals en projectmanagement.

Zaken waar ik als psycholoog in Delta weinig mee te maken heb en die zich, tot voor kort, achter gesloten (management)deuren afspeelden.

“Veel werk voor Delta om mee te kunnen doen op de nieuwe zorgmarkt”

Stefan Teijn: “Opgetrokken wenkbrauwen bij sommige collega’s toen ik vertelde dat ik stage ging lopen bij het bestuur.” De wind van transparantie is nog niet overal doorgedrongen.

Maar… er waait een andere wind in Delta met de komst van een nieuw bestuur, namelijk transparantie in plaats van gesloten deuren.

Hoewel ik deze wind al meerdere keren heb gevoeld in het afgelopen jaar werd hij voor mij het meest voelbaar met de uitnodiging van Paul van Heugten om in het kader van mijn opleiding drie weken ‘stage’ te komen lopen in de bestuurskamer. Een uitnodiging die ik maar al te graag aannam.

“Er is minder tijd om over de inhoud van het werk te praten”

weken waarin ik mij zowel door het bestuur als door de staf zeer welkom voelde en van dichtbij het reilen en zeilen in de bestuurskamer heb mogen aanschouwen.

Ik woonde vrijwel alle vergaderingen bij, bestuursoverleg, stafvergaderingen, clusterbeleidsoverleg, zorgbeleidoverleg en veel meer. Ik ging op pad, naar de afdelingen toe of buiten het ziekenhuis. De werkzaamheden waren dynamisch en afwisselend. ’s Morgens kon er een beslissing genomen worden met grote financiële gevolgen en ’s middag moest er een work-out jumpen in het Plein worden gevolgd, in het kader van de gezondheidsweek.

Koffie drinken bij de bestuurder van de Kijvelanden en onderhandelen over grond voor de toekomstige FPA, naar Utrecht om de première van de film ‘De verhuizing, 15 jaar later’ bij te wonen, overleg met GGz Nederland, ontvangen van de regiodirecteur van de ARBO die kennis komt maken, overleg met de ondernemingsraad. Voor het bijwonen van het bezoek van de commissaris van de koningin in Rhoon kreeg ik echter geen toestemming van de gemeente, niet overal is de wind van transparantie doorgedrongen…

Tussendoor steeds het bijhouden van ontwikkelingen in de organisatie en ontwikkelingen op de zorgmarkt. En koffie drinken, bij elke vergadering opnieuw koffie drinken!

geld speelt een cruciale rol Dat dit niet gebruikelijk was in Delta bleek uit de opgetrokken wenkbrauwen die ik daarna zag als ik sommige collega’s hierover vertelde.

koffie drinken…

Op 27 september klopte ik voor mijn eerste stagedag aan op de deur van Paul van Heugten en daarmee ook op die van Wouter Teer. Er volgden drie boeiende en leerzame 10

MAART 2008

Wat mij het meest is opgevallen tijdens deze stage is hoeveel werk er momenteel ligt voor Delta om mee te kunnen doen op de nieuwe zorgmarkt.

Meer nog dan ik al besefte is de zorg een commerciële wereld geworden waarin ontwikkelingen zich in een hoog tempo opvolgen en geld een cruciale rol speelt.

Dit vereist van bestuur en staf flexibiliteit, snel kunnen anticiperen, beslissen en vervolgens weer bijstellen.

Op de hoogte zijn van ontwikkelingen op de markt, zicht hebben op de concurrentie, een breed netwerk hebben, goede onderlinge communicatie en samenwerking zijn anno 2008 absoluut vereisten voor een gezonde GGzorganisatie. Delta moet als organisatie veranderen om zich op deze markt staande te kunnen houden en dat veranderingsproces is in volle gang terwijl de markt gewoon doorgaat.

“Zorg is een commerciële wereld geworden” op de agenda Gevolg daarvan is dat de inhoud van het werk van onze instelling, namelijk zorg voor de patiënt, veel minder vaak op de agenda staat dan de structuur van de organisatie en zaken rondom zorgmarkt en financiering. Hoewel de agenda van Wouter Teer wat dat betreft meer gaat over de inhoud, lijkt de tendens wel te zijn dat er minder tijd is om over de inhoud te praten. De vragen die beantwoord moeten worden zijn immers: wanneer moeten de nieuwe afspraken gemaakt worden met verzekeraars?

Welke samenwerkingsverbanden gaan we aan? Welke potentiële partners zijn er? Wat doen de concurrenten?

Waar liggen nieuwe kansen voor Delta? Wanneer spelen we wel of niet in op een zorgvraag? Maar ook onroerend goed, verkopen of huren van gebouwen en grond zijn zaken die op de bestuurstafel liggen.

Onze digitale infrastructuur is daarin ook een belangrijke factor die regelmatig ter sprake kwam.

kloof Kortom, ik kreeg als behandelaar een kijkje in de zeer complexe en dynamische keuken boven en achter het primaire proces.

Enerzijds verbaasde het mij hoe het gesprek over de inhoud in de knel komt door het (ook noodzakelijke) gesprek over de financiën en hoe groot de kloof is tussen de bestuurstafel en het primaire proces. Anderzijds werd mij ook duidelijke hoe belangrijk en noodzakelijk het is wat er in de bestuurskamer en in ‘het kantoor’ gebeurt om als instelling goed te kunnen functioneren en goede zorg te kunnen leveren en hoe belangrijk het is dat ik als behandelaar goed registreer wat ik doe. Dus eigenlijk: hoe klein diezelfde kloof ook weer is.

Ik heb deze drie weken als zeer leerzaam en vooral ook leuk ervaren. Ik heb meer begrip voor mijn collega’s in ‘het kantoor’ nu ik hen van dichtbij aan het werk heb gezien en mijn inzicht in het besturen van een instelling als Delta is toegenomen. Ik zou iedereen dezelfde ervaring gunnen.

Met dank aan het nieuwe ‘transparante’ bestuur.

Stefan Teijn Klinisch Psycholoog / Psychotherapeut Cluster Ouderen en Ziekenhuispsychiatrie

kunstenaars blij, winnaars blij “Dit zijn kunstenaars met een hoofdletter K”, zegt winnares Yvonne Oster, terwijl ze het kunstwerk van José dos Santos stevig omklemt. In de laatste editie van Toon werden vier kunstwerken verloot en Yvonne reageerde direct. Uit handen van de voorzitter van de Kunstcommissie Hubert Jan de With ontvingen de vier winnaars hun kleurrijke prijs.

“Ik heb altijd graag kunst willen maken, maar het is er nooit van gekomen. Kunst is mijn lust en mijn leven. Wat ben ik blij als ik zie dat mensen dat kunnen/durven. Ik kan én durf het niet. Ik heb zo'n bewondering voor de kunstenaars. Daar waar dingen te bekijken zijn en ik mag er komen, zal je mij ook vinden. Dit kunstwerk inspireert en stimuleert mij, het brengt kleur in mijn huis en mijn leven.”

Zo bloemrijk als Yvonne Oster het onder woorden wist te brengen deden de overige winnaars het niet, maar toch waren ze allen erg gelukkig met

hun schilderij.

Els van Zaanen, die een werk van kunstenaar Bart Koppenol won en op de Albrandswaardsedijk woont, toonde zich erg verguld. “Dit past prachtig bij mij thuis aan de muur.

Het hoort gewoon in zo’n voormalige Deltawoning.”

Ook Deltamedewerkers Meta Top en Agnes de Lenne waren tevreden.

Meta wil met de prachtige mandala van Johan van Putten haar werkkamer opfleuren en Agnes de Lenne had alvast een mooi plaatsje uitgezocht voor ‘Duivels en Demonen’ van Michel Lucouw. (JvG) MAART 2008

11

op ORde Column van de ondernemingsraad

betrokken zijn en betrokken worden - over medezeggenschap en directe medewerkersparticipatie Delta is druk. Druk met veranderen en moderniseren.

Mede daartoe gedwongen door de veranderende wereld van de zorg: de concurrentie groeit, de financiering wordt onzekerder, de nadruk ligt steeds meer op productie etc.

Het bestuur tracht dit alles het hoofd te bieden door de organisatie zó te veranderen dat de mensen in de zorg het voor het zeggen hebben. Het managementteam van Delta bestaat nu grotendeels uit het clustermanagement.

De ondernemingsraad denkt dat hier van onderaf – lees: de werkvloer – veel aan bijgedragen kan worden.

Deltamedewerkers zijn rijk aan ervaring, kennis, ideeën en hebben genoeg lef om uitdagingen aan te gaan. De kunst is deze te vinden, aan te boren en in te zetten. Dat kan door de dialoog aan te gaan ofwel regelmatig met elkaar praten.

Dat is dé manier om elkaar te vinden, van elkaar te leren en zaken aan te pakken.

Het draait hier om directe participatie van medewerkers bij de ontwikkelingen in de eigen afdeling, cluster of dienst. Bij directe participatie gaat het er uiteindelijk om dat iedereen betrokken is en zich betrokken voelt bij de besluitvorming.

Niet alleen omdat je dan zoveel prettiger werkt, maar ook de organisatie heeft er baat bij. Medewerkers die betrokken zijn bij hun werk en hun organisatie, willen ook verantwoordelijkheid nemen voor dat werk. In die verantwoordelijkheid zit een deel van het enthousiasme voor het werk in de zorg. Het is tevens een erkenning van professionaliteit en mondigheid.

over democratie Deze inleiding over directie participatie gaat in feite over democratie. Directe medewerkersparticipatie leidt tot anders met elkaar omgaan. Het gaat erom, dat medewerkers van de werkvloer regelmatig met de eigen leidinggevenden om de tafel gaat zitten en worden ‘bijgepraat’ over de stand van zaken, toekomstontwikkelingen etc. Maar daarna ook invloed krijgen op de besluitvoering van diezelfde leidinggevenden.

Dit betekent, dat arbeidsverhoudingen gaan wijzigen; deze worden meer gedemocratiseerd en de medewerker wordt meer adviseur van de organisatie.

Met zijn initiatiefvoorstel tot het verplicht instellen van werkoverleg heeft de ondernemingsraad een eerste, voorzichtige stap gemaakt tot het bevorderen van de betrokkenheid van medewerkers.

naar nieuwe medezeggenschap Als medewerkers meer betrokken worden en meer invloed krijgen op de besluitvorming, dan betekent dat ook iets voor de medezeggenschap die de ondernemingsraad uitoefent.

Het uitoefenen van invloed op beleid wordt daar neergelegd waar dat beleid gaat gelden. Als de medewerkers van het cluster dat het aangaat tevreden zijn, dan kan de OR ook tevreden zijn. Rechtstreeks contact tussen ondernemingsraad en werkvloer is daarbij een vereiste.

De ondernemingsraad ontwikkelt zich dan meer tot een bewaker van medezeggenschap en wordt kenniscentrum op het gebied van medezeggenschap. De OR gaat zich dan voornamelijk bezighouden met strategische kwesties en organisatiebrede aangelegenheden, zoals arbeidsvoorwaarden.

citaat Tot slot een citaat van Bertrand Rusell (1872-1970) een Engels filosoof en wiskundige: Verandering is wetenschappelijk, vooruitgang is ethisch.

Verandering is onbetwijfelbaar, terwijl vooruitgang een zaak is van debat.

Bettina Zwetsloot

12

MAART 2008

pre-mpu pakt zowel lichamelijke als geestelijke klachten aan

door Marco van Es

Toekomstmuziek: De heer A. de G. is 70 jaar. Hij was altijd behoorlijk vitaal en kon zich uitstekend redden. Sinds kort heeft hij een kwaadaardige bloedziekte. Op de chemokuren reageert de heer De G. goed. Vanwege bijwerkingen van deze kuur is hij afhankelijk geworden van anderen en depressief geworden. De depressie is van ernstige aard en mede door een bloedarmoede is hij in de war geraakt. Hij kan geen beslissingen meer nemen en is door dit alles wilsonbekwaam. De heer A. de G. wil stoppen met de ingezette behandeling, terwijl de oncoloog doorgaan noodzakelijk acht.

Hij wordt opgenomen op de Medisch Psychiatrische Unit (MPU) in de Zorgboulevard Rotterdam, waar zowel zijn depressie als zijn verwardheid behandeld wordt en waarbij hij ook steun krijgt bij het aanvaarden van zijn ziekte en de ingezette behandeling.

Dit alles met als doel zijn bloedziekte zo goed mogelijk te behandelen.

In het MCRZ locatie Clara staat nu een verpleegafdeling (C5) leeg. Delta opent medio dit jaar, vooruitlopend op de nieuwbouw in de Zorgboulevard, een pre-MPU van 12 bedden.

Door dit kleinschalige begin wordt al de nodige ervaring en kennis met deze nieuwe doelgroep opgedaan. Ook krijgt de samenwerking met medisch specialisten en andere zorgprofessionals van het MCRZ verder vorm. De komende jaren worden gebruikt voor de opbouw van de organisatie, structuur, patiëntenstromen en medewerkers, zodat de nieuwbouw makkelijk kan worden uitgebreid naar 24 bedden.

In de zomervakantie wordt naast de 12 bedden pre-MPU op verpleegafdeling C5 ook de polikliniek gecombineerde problematiek gehuisvest. Deze polikliniek zit momenteel nog aan het Metroplein.

Het streven is de eerste patiënten per 1 september 2008 te ontvangen.

Vragen over de pre-MPU? Neem contact op met Marco van Es (projectleider) of Anne Marie Weggelaar via info@deltapsy.nl.

In 2010 opent Delta Psychiatrisch Centrum een nieuwe regionale functie in de Zorgboulevard Rotterdam: een Medisch Psychiatrische Unit (MPU) met 24 bedden.

Een MPU is een voorziening voor patiënten waarbij sprake is van een gecombineerde somatische en psychiatrische problematiek ofwel psychiatrische co-morbiditeit. Vaak worden in ziekenhuizen psychiatrische aandoeningen onvoldoende onderkend en is behandeling niet mogelijk. RIAGG’s en psychiatrische ziekenhuizen merken lichamelijke klachten niet altijd op. De MPU biedt een geïntegreerde behandeling voor zowel somatische als psychiatrische klachten. De patiënten worden poliklinisch, in dagbehandeling of klinisch behandeld, afhankelijk van de ernst van zowel het somatisch als psychiatrisch lijden. Door de MPU te situeren in de Medimall naast de nieuwbouw van het Ziekenhuis Rotterdam (nu nog Medisch Centrum Rijnmond Zuid - MCRZ) is het ook mogelijk dat verschillende medisch specialisten de patiënten behandelen. Delta beoogt vanuit een gedeelde behandelverantwoordelijkheid een geïntegreerd beleid voor de patiënt op te stellen. We willen de schotten tussen de instellingen slechten, zodat de continuïteit van zorg en de afstemming tussen verschillende professionals voor de patiënt optimaal geregeld is.

Ter rechterzijde van de woontoren verrijst in 2010 de Medimall, het nieuwe zorgverzamelgebouw waarbij Delta tekent voor de psychiatrische behandeling van patiënten. Vooruitlopend op de opening van een Medisch Psychiatrische Unit wordt medio 2008 in het oude Claraziekenhuis een pre-MPU geopend.

MAART 2008

13

opleiding ggz vs in delta een feit door Brenda Bootsma

Met trots stellen wij de eerste drie assistenten in opleiding (aio) ggz vs in Delta voor: Antoinet Kabbedijk, Harrie Siebelink en Digna van der Kellen.

Zij zijn per 1 januari respectievelijk 1 februari aan de slag gegaan in hun nieuwe rol als aio. Antoinet heeft een stageplaats in het cluster ouderen- en ziekenhuispsychiatrie. Harrie loopt stage in het cluster Rijnmond. Tot slot gaat Digna het cluster langdurende vervolgbehandeling versterken.

De opleiding voor verpleegkundig specialist duurt in totaal drie jaar. In deze drie jaar doorlopen de studenten drie stages van een jaar. Ieder jaar is er plaats voor drie nieuwe studenten. Delta heeft hierdoor maximaal 9 studenten in opleiding.

Aio bekwaamt zich in verschillende beroepsrollen In Delta worden uitdagende werkervaringsplaatsen gerealiseerd en omgevingen of contexten aangeboden waarin de aio zich moet laten zien én bewijzen. Deze stageplaatsen worden, in de verschillende RVE’s, op zowel klinische als ambulante settings en met verschillende doelgroepen aangeboden.

De aio bekwaamt zich in verschillende beroepsrollen.

Zo zijn er per domein rollen te onderscheiden. In het domein directe zorg de rol van bijvoorbeeld behandel verantwoordelijke, (coördinerend) behandelaar, belangenbehartiger of zorgcoördinator. In het domein preventie/ consultatie de rol van indicatiesteller of consultant. In het domein van innovatie/zorgbeleid de rol van onderzoeker, innovator of adviseur en in het domein van coaching/ deskundigheidsbevordering de rol van coach of inhoudsdeskundige.

Hieruit zijn drie hoofdrollen te onderscheiden die leidend zijn in het leerproces: - de rol van behandelverantwoordelijke; - de rol van innovator/onderzoeker; - de rol van coach.

evidence based Tijdens de opleiding leert de aio als behandelverantwoordelijke te functioneren (conform beroepsdeelprofiel verpleegkundig specialist, AVVV, 2004). Dat betekent dat hij kennis en ervaring heeft vergaard en opgedaan rond de behandeling/ begeleiding van de doelgroep(en). Verpleegkundige diagnoses en inter14

MAART 2008

venties komen aan de orde en er wordt getraind op de toepassing ervan. Nadat de GGZ-VS aio bekend is met de doelgroep en veel gebruikte recente diagnoses en actuele interventies kent, wordt het accent verlegd naar de rol van innovator/onderzoeker. In deze rol worden nieuwe vaardigheden ontwikkeld en kennis toegepast.

Dit komt onder andere tot uitdrukking in het toepassen van evidence based practice (EBP), projectmatig werken, onderzoeksvoorstellen ontwikkelen, nieuwe zorgmodulen ontwikkelen etc. Ook leert men om over inhoudelijke thema’s te adviseren aan bijvoorbeeld het unithoofd, het RVE management, de Raad van Bestuur of bij te dragen aan beroepsontwikkeling op landelijk niveau via beroepsverenigingen of de koepel van verpleegkundigen, de AVVV. Tot slot zal de GGZ-VS aio als coach naar andere professionals functioneren.

eigen leerroute In de visie van de opleiding staat het persoonlijk leerproces van de aio centraal. Zowel het praktijk- als het theoriedeel van de opleiding wordt vormgegeven vanuit het perspectief op het persoonlijk leerproces. De aio voert in sterke mate de regie over de eigen leerroute.

Men gaat een dag in de week naar de opleiding in Utrecht. In het theoretisch deel van het curriculum worden via verschillende modulen kennis en vaardigheden aangeboden. Onderdelen hiervan zijn:

Veel aandacht voor wetenschappelijk onderzoek directe patiëntenzorg, complexe casuïstiek, consultatie, farmacologie, behandelverantwoordelijkheid, positioneringsprisma, innovatie en zorgbeleid en coaching en deskundigheidsbevordering. Daarnaast hebben zij naast de uren op de werkvloer ook uren voor praktijkopdrachten, opzetten en ontwikkelen van project(en), individuele en groepssupervisie, geven van referaten etc.

Nog ietwat onwennig: Antoinet Kabbedijk, Harrie Siebelink en Digna van der Kellen zijn zojuist aan de slag gegaan in hun nieuwe rol als aio.

arena Van de aio wordt gevraagd complexe praktijkopdrachten uit te voeren die gericht zijn op de ontwikkeling van het persoonlijk functioneren, waarin de aio tegen zijn beperkingen aanloopt en zijn sterke punten ontdekt. Hij/ zij wordt daarbij ook nog door allerlei belanghebbenden beoordeeld. De aio bevindt zich als het ware in een ‘arena’, wordt begeleid door een opleider en ondervindt dat supervisie/zelfreflectie een belangrijke rol speelt.

Bij het toetsen en beoordelen van de student staan deze praktijkopdrachten centraal.

Opleiding moet zich nog uitkristalliseren Voorbeelden van deze opdrachten zijn het maken van een persoonlijk leerplan, werkplan, het maken van een zorgpad, behandelverantwoordelijkheid, een artikel leren schrijven en reflectief leren.

masterproef Gedurende de opleiding wordt ook veel aandacht aan wetenschappelijk onderzoek besteed met in het derde jaar de masterproef onderzoek.

Een belangrijke praktijkopdracht is het optimaliseren van zorg. Dit houdt een analyse van de werkplek in, participatie in beleid/ projectvoorstel en de uitvoering hiervan.

Deze praktijkopdracht loopt gedurende de hele stage. Dit kan een onderwerp zijn wat van te voren bekend is maar het kan ook zijn dat de aio een (sterkte/zwakte analyse)

SWOT analyse maakt en een voorstel voor een project op papier zet waarna in overleg met de opdrachtgever een keuze gemaakt wordt.

Antoinet zal zich in haar stage onder andere gaan bezig houden met valpreventie. Harrie gaat een bijdrage leveren aan het dwang en drang project. Bij Digna zal een analyse richting gaan geven aan haar opdracht. Daarnaast speelt zij een rol in de implementatie van de HONOS en de MANSA op de Grienden.

pionieren De positionering van de verpleegkundig specialist kristalliseert zich landelijk steeds meer uit.

In Delta is dit een nieuw gebied. Zowel op het niveau van de student (hoe geef ik aan wat mijn meerwaarde is), het niveau van het team (wat hebben wij aan een student, hoe verhoudt dit zich ten opzichte van het unithoofd, verpleegkundigen niveau 4 en 5, SPV?) het multidisciplinaire behandelteam (behandelverantwoordelijk waarover?, beoogd lid artikel 14, consequenties?) en het niveau van de managers (wat is de meerwaarde en hoe pas ik de GGZ-VS in?) Het jaar 2008 zal dan ook een jaar van pionieren worden, waarin we met elkaar hard aan de slag moeten om van de GGZ VS opleiding in Delta een succes te maken.

Binnenkort in Toon: een belichting van de andere verpleegkundig specialisten in Delta - de nurse practitioners.

MAART 2008

15

nieuwe de mooiste tijd van je leven

door Hans van der Ploeg

”Oud worden is interessant, maar niet op deze manier”, schreef een 81-jarige vriend op de achterzijde van de ansichtkaart met het sneeuwwitte geboortehuis van Frédéric Chopin in het Poolse Zelazowa Wola. “Ben wel met het laatste bezig, denk ik.” Die vriend lijdt aan een dodelijke ziekte. Het struikgewas voor Chopins geboortehuis is bedolven onder sneeuw. In De laatste verhalen van de Poolse schrijfster Olga Tokarczuk (1962) sneeuwt het onophoudelijk. Drie krachtige vrouwen dolen onzeker rond in Tokarczuks drieluik, in de schemer loert de dood. In Zonder beschrijft Elizabeth Nobel (1937) het verlangen van drie andere vrouwen naar een vermiste man, een kunstschilder van 51. Hij wordt nooit gevonden.

Het thema van de boekenweek 2008 gaat over oude mensen en dingen die voorbij gaan. Tokarczucs personages zeggen dingen die perfect zouden passen in De heimweefabriek van Douwe Draaisma (1953). “Wanneer begint een mens te sterven? Er moet zo’n moment in het leven zijn, vast en zeker is het kort en onopgemerkt, maar het moet er zijn. Is dat moment de luidste donder, waarmee de stilte begint?

Of is het vergelijkbaar met het heetste vuur, waarmee het doven aanvangt? Of de meest totale staat van dronkenschap, terwijl op dat moment het nuchter worden al begint. Er moet zo’n moment zijn, maar we kennen het niet”, denkt de bejaarde vrouw Paresceve – kortweg Parka genoemd – in het middenstuk van De laatste verhalen. Ineens droom je dat je doodgaat, is het zoiets. Of een ladder in je kous die omhoog loopt, recht als een lemmet? Parka heeft een hekel aan denken, ze houdt zich liever bezig met schoonmaken of een kast opruimen. Haar man Petro, de oude hoofdonderwijzer, is dood. “Is ouderdom de verrassingen van het nieuwe geheugen, dat in staat is om de kleur van de jurk van het eerste afspraakje en de smaak van het vooroorlogse vanille-ijsje op te roepen, maar basiswoorden vergeet?”

Uit onderzoek blijkt dat onze herinneringen zich concentreren omstreeks het twintigste levensjaar, wat Draaisma de reminiscentiehobbel noemt. De beste tijd van ons leven. Is dat misschien ook meteen het moment van de terugtocht?

doodsbed Sommige van Parka’s herinneringen zijn pijnlijk, zoals de liefde die ze bedrijft met een officier om haar gezin te redden, of de bijna psychotische affaire met een veel

16

MAART 2008

jongere politieagent. Tokarczuc is psycholoog, wat niet wegneemt dat ze trieste zaken luchtig beschrijft, met een knipoog, fluweelzacht én snoeihard. Parka heeft tenminste geleefd. Zonder aankondiging is de politieagent vertrokken, waarna Petro haar weer terugneemt. Ze verhuizen naar een woning op de helling hoog boven het dorp. Zeer tegen Parka’s zin bouwt Petro een veranda aan het huis. Het is de plaats van zijn latere doodsbed. Doordat de chronologie door elkaar loopt, begrijp je hoe de binnenwereld van Parka voelt. De sneeuw komt telkens terug, zelfs de stem van Petro kraakt als sneeuw.

In Hoe wij oud worden begint de Amerikaanse chirurg Sherwin Nuland (1930) met een incident in de metro, dat op het nippertje goed afloopt. In Altijd vandaag – Dementie in de literatuur staat onder meer een stuk uit Hersenschimmen, de roman waarin het almaar sneeuwt.

Wist u dat de beroemde Britse schrijfster Iris Murdoch in haar dementie zielsgelukkig naar de Teletubbies zat te kijken? De gekozen literaire teksten over dementie zijn soms geestig, maar vaker nog ontroerend. Oud worden op deze manier kun je moeilijk interessant noemen; het is een waar schrikbeeld.

flitsend De roman Zonder van Elizabeth Nobel is minder filosofisch, maar bepaald niet minder intrigerend. Jack Westra is ineens van de aardbodem verdwenen. Het maakt Dominique (16), Marian (40) en Natasja (59) gek van verlangen en verdriet.

Het wordt allemaal flitsend verteld, met messcherpe dialogen. Je zou er bijna stiekem tussen uit willen knijpen, om ergens op afstand te gaan kijken of ze jou ook zo missen.

boeken hem naar het hoofd zijn gestegen, ziet en voelt hij overal demonen die hem treiteren en uitlachen. Strindberg lijdt aan achtervolgingswaanzin. Hij vlucht de stad uit naar het Boheemse woud, waar de psychose hem bijna fataal wordt.

Hij stuit op de boeken van zijn landgenoot Swedenborg en die betekenen zijn redding. De leestherapie brengt de hoofdpersoon weer bij zijn verstand. Volgens de Duitse psychiater Karl Jaspers leed Strindberg aan schizofrenie.

Of was het gebruik van absinth de boosdoener.

Maar stel je nu eens voor, dat je huisgenoten en minnaressen opgelucht adem halen. Dan zit je. Niet doen. Houd het liever maar bij fantaseren of lees deze roman. Zou Westra vermoord zijn?

zwavel Het dagboek van de Zweedse toneelschrijver August Strindberg (1849-1912) past qua thematiek misschien niet direct in dit rijtje. Inferno (1897) is een kraakhelder geschrift over het leven in een waan. Het was in 1968 in de Privé-domeinreeks verschenen. Dezelfde vertaalster, Cora Polet, heeft de tekst bijgeschaafd. Inferno is een fraai verzorgde uitgave, waarin je als lezer het gevoel krijgt dat je in een duivels pandemonium terecht bent gekomen.

Strindberg scheert rakelings langs ravijnen van helse ellende.

Het verhaal begint in Parijs, waardoor je aan de niet minder psychotische Franse dichter Gérard de Nerval moet denken.

Strindberg neemt afscheid van zijn tweede vrouw en dochtertje. Zwaar teleurgesteld in de liefde stort hij zich als een bezetene op de formules van zwavel en stikstof. Om goud te maken verdiept hij zich in alchemie. Alsof de zwaveldampen

betekenis

Foto van Liesbeth Kuipers.

Twee jaar vóór Inferno begon Freud zijn ontdekkingsreis naar de menselijke psyche met zijn studie over hysterie, in 1895. Hysterie is als concept uit de psychiatrie verdwenen. Toch kent hysterie eigentijdse uitingen, zoals somatoforme stoornis en de borderline persoonlijkheidsstoornis. Nel Draijer postuleert bij patiënten met borderline organisatie een razend verlangen naar betekenis. Draijers gevalsbeschrijving van de 25-jarige studente sociologie kan ik aanbevelen. Het is een voorbeeld van een geslaagde combinatie van medicijnen en spreektherapie.

Het geboortehuis van Frédéric Chopin in het Poolse Zelazowa Wola.

De Poolse schrijfster Olga Tokarczuk.

De heimweefabriek – Geheugen, tijd en ouderdom Douwe Draaisma Historische Uitgeverij, Groningen 2008 144 blz. ` 15,–

Altijd vandaag – Dementie in de literatuur Frans Meulenberg en Inez de Beaufort (red) Uitg. Meulenhoff, Amsterdam 2008 287 blz. ` 19,90

Inferno August Strindberg Vertaling Cora Polet Uitg.Hoogland & Van Klaveren 171 blz. ` 22,50

Luisterboek van De heimweefabriek Voorgelezen door Jan Donkers Uitg. Rubinstein, Amsterdam 2008 4 CD, ` 16,95

De laatste verhalen Olga Tokarczuk Vertaling Karol Lesman Uitg. De Geus, Breda 2008 387 blz. ` 18,95

Hysterie – Psychoanalytische beschouwingen J. Dirkx en W. Heuves (red.)

Uitg. Boom, Amsterdam 2008 112 blz. ` 16,50

Hoe wij oud worden Sherwin B. Nuland Vertaling Carola Kloos en Albert Witteveen Uitg.De Bezige Bij, Amsterdam 2008 270 blz. ` 18,90

Zonder Elizabeth Nobel Uitg. De Geus, Breda 2008 288 blz. ` 19,90

MAART 2008

17

mensen in dienst vanaf 1 december

uit dienst vanaf 1 december

C.J. Amelo, begeleider, Flexpool CLVB M.B. Ansjeliena, verpleegkundig assistent, Flexpool CLVB M.R. Anson, ziekenverzorgende, Flexpool CLVB I. van den Berg, bestuurssecretaris, bestuur P.C. van den Berg, psychiater (eindverantwoordelijk), CMVP E. Biesheuvel, weekendbandmedewerker, CD Warme Maaltijden C.W. Boerdam, medewerker bloedafname, Lab Klinisch Chemie R. de Bont, verpleegkundig assistent, Flexpool CLVB J. van Brakel-Bekkering, medewerker bloedafname,

P.J.P. Baart, bestuurssecretaris, Bestuur Y.S. Bakker, verpleegkundige, Dorpsblik K. Biharie, apothekersassistent, Apotheek M.C. Blok, psycholoog, Dorpsblik E.S. van Briemen-van de Voorde, verpleegkundige,

Lab Klinisch Chemie

Nanny van Brakel-Bekkering

Dimitri Dijkstra

Jean-Pierre van der Helm

M.E. Brodziak, maatschappelijk werker, Blaak 4-5 S.D. Buit, verpleegkundig assistent, Flexpool CLVB K. Conradi, psychomotore therapeut, MFC Hellevoetsluis unit 1 B. Deursen, psycholoog, CMVP W. Dijksman, analist, Lab Klinisch Chemie D.N. Dijkstra, onderhoudsvakman installatie, Technisch Onderhoud H.M.J. Eerzamen, verpleeghulp, Flexpool CZHE A.M. Felix-van den Berg, activiteitenbegeleider i.o., Flexpool CLVB L.L. van Gelder, tournant, Flexpool Service W.J.A.J. Goris, tournant, Flexpool CLVB K. Gouverneur, verpleegkundige, Nieuwehaven M.A. Groenewegen, verpleegkundige, Flexpool CLVB V. Gutman, cluster activiteitenbegeleider, Welhoek 4 G.M. Harderwijk, verpleegkundig assistent, Flexpool CLVB J.E. Heijboer-Perez Lopez, afdelingsassistent, FU Kijvelanden A.R.J. Heijman, medewerker, Werk- en activiteitencentrum J.P. van der Helm, medewerker, Frontoffice ICT S. Hofstede , anio, CLVB L.A. Jacobs, verpleegkundige, Flexpool CLVB I.A. Jakoba-Cristina, verpleegkundig assistent, Flexpool CLVB N.A. Jansen, cluster activiteitenbegeleider, Aanloop 5-6 J.R. de Jong, medewerker logistiek, Vervoer A.D. Klassie, verpleegkundige, Flexpool CLVB I. Kleinjan, secretaresse, CZHE C.J. Macfarlane, creatief therapeut, MFC Hellevoetsluis unit 1 Z.D. Mariana, verpleegkundige, Flexpool CLVB J.T. Martina, verpleegkundige, Flexpool CLVB W.A.M.M. Meeder, verpleegkundige, Flexpool CLVB A. van der Meer, verpleegkundige, Blaak 1-2 M.C. Meijer-Pedersen, cluster activiteitenbegeleider, MFC Rotterdam-zuid Deeltijd

M.J.H. Mertens, administratief medewerker, CD Warme Maaltijden J. van de Merwe, anio, CMVP M. Muller, onderhoudsvakman installatie, Technisch Onderhoud B.W. Oremus, anio, CR M.M. Pourier, cluster activiteitenbegeleider, De Brug L.G. Rooij, psycholoog, Duinhuis P.A. de Ruiter, verpleegkundige, Flexpool CLVB M. Schrammeijer, psycholoog, CZHE W.G. Stolk, medewerker logistiek, Vervoer C. Strijbos-Mensinga, analist, Lab Klinisch Chemie A.M.J. Stroo-Schneiders, psychodiagnostisch werker,

Flexpool CLVB

E. Bronscheer, sport- en spelleider, COZ Y.K. Chong, psychiater, Welhoek 1 J. van Doorn, weekendbandmedewerker, CD Warme Maaltijden M.A. van Driel, ziekenverzorgende, Flexpool CLVB K.M. Frigge, verpleegkundige, Blaak 4-5 A.M. Grau, analist, Lab Klinische Farmacie E. Hensing, verpleeghulp, Flexpool CZHE F.D.A. Herfkens, verpleegkundige, De Brug J.W. Huizer, analist, Lab Klinisch Chemie D.G. van den Hurk, medewerker sport & spel, Werk- en activiteitencentrum

M.J.M. Konings, begeleider, Flexpool CZHE H. Labari, maatschappelijk werker, CZHE Kliniek Unit 2 L. Lagerwaard-Baris, medewerker gastenverzorging, Restaurant & Overig

A.H.M. Lange, verpleegkundig assistent, Flexpool CLVB J.M.C. van Leijen, unithoofd/beheercoördinator, Grienden J.A. Looij, maatschappelijk werker, Zorg Stafbureau A.J.F. van der Lucht, sociaal psychiatrisch verpleegkundige, MFC Rotterdam-zuid Poli

I.M.K. Luijendijk, medewerker, Werk- en activiteitencentrum E.W.N. Luning, algemeen arts, COZ C.W.J. Mulleneers, algemeen stafmedewerker, Zorg Stafbureau S.F. Nieboer-Raaff, algemeen arts/psychotherapeut, MFC Rotterdam-zuid Poli

A. Nijhuis, algemeen stafmedewerker, Zorg Stafbureau A.A.D. Oemraw, psycholoog, Duinhuis D.T.J.M. van Overveld, maatschappelijk werker i.o., CLVB R.W. Pronk, verpleegkundige, Brink 12-13 I.L.E. Quist, woonbegeleider, CR BZW/IBW P.C. van Rheenen, technisch applicatiebeheerder, ICT L.C. Roekx, algemeen arts, COZ E.J. Rovers, controller a.i., Financiën R.G. Scafidi, cluster activiteitenbegeleider, De Brug A. Schultz, ziekenverzorgende, Welhoek 3 M. Sla, weekendbandmedewerker, CD Warme Maaltijden K.I.A. van Slooten, creatief therapeut, MFC Spijkenisse unit 2 S. Soebhag, medewerker textielverzorging, Textiel M.H.J. Steenderen, anio, CRZ R. Stilkenboom-Dhanikasing, verpleegkundige, Loodds 1-2-3 J. Strijdonck-Platschorre, verpleegkundige, Loodds J.H. van der Velde, verpleegkundige, Flexpool CLVB N.I. van Vliet, psycholoog, MFC Spijkenisse unit 2 F. Vos, medewerker voedingsadministratie, CD Warme Maaltijden J.J. Walhout, sociaal dienstverlener, Goudesteinstraat 3 G.A.G. Wilbers, portier, FU Kijvelanden

Psychodiagnostiek

René de Jong

18

MAART 2008

C.L. Strooband , secretaresse, CZHE R. Tolsma, begeleider, Nieuwehaven K.C. Toorop, ziekenverzorgende, Brink 9-10-11 N.E. Verkaik, verpleeghulp, Flexpool CZHE J.D.W. van Voorst, medewerker bloedafname, Lab Klinisch Chemie T.E. van der Voort, sport- en spelleider, COZ S. Weeda-Scheringa, anio, CLVB C. Westerduin, begeleider, Nieuwehaven D.E.S. Westhoff, medewerker gastenverzorging, Restaurant & Overig L.C. Wilhelm, portier, FU Kijvelanden J.W. de Witte, verpleegkundig assistent, Flexpool CLVB Y.T. Witteveen, ondersteuner patiëntenraad P.S. Wulff, apothekersassistent, Apotheek K. Zerhane, verpleeghulp, Flexpool CLVB

De informatie voor deze rubriek wordt aangeleverd door de afdeling Informatievoorziening. Tenzij anders aangegeven wordt per adres één exemplaar van Toon verstuurd.

de man van de rm Psychiater Peter van den Berg is een man met een uitzonderlijke staat van dienst in de verslavingszorg. Bovenal weet hij boeiend en bevlogen over zijn werk te vertellen.

Peter van den Berg

Via Opo Hoso (Open huis, een project voor met name Surinaamse en Antilliaanse verslaafden) en het crisiscentrum Bouman kwam hij in ’83 naar Delta, waar hij onder meer met Els Noorlander en Hans van der Ploeg onder supervisie van Van Epen opgeleid werd. “Daar heb ik veel van geleerd, vooral om in alle rust mensen te observeren.”

Na de basisopleiding zette hij zijn carrière voort bij het RIAGG en begon tevens – hoe kan het ook anders als zoon uit een middenstandersgezin – een eigen praktijk. En dan nu, via de Karl Hormanstichting en wederom Bouman weer terug op Delta, in het cluster maatschappelijke en verslavingspsychiatrie.

“Tot een paar jaar geleden was er bijna niets voor ernstig psychiatrische patiënten met een verslaving”, zegt Van den Berg. “De mensen konden een beetje slapen bij de Pauluskerk, wat rondhangen bij Van Speijk of Havenzicht en dat was het wel. Mensen liepen rond met open wonden, hepatitis. De meesten gingen dan ook vroegtijdig dood.

Gelukkig wordt er sinds een paar jaar anders over gedacht én gedaan en zo zie je bijvoorbeeld voor het eerst de gemiddelde leeftijd van de patiënten stijgen. Mensen zijn soms huiverig voor patiënten in de buurt, maar opvallend genoeg blijkt uit cijfers dat juist rondom beschermd wonen projecten het veiliger is dan elders!

Mijn werk boeit mij nog steeds, ook na al die jaren. Patiënten met een verslaving zijn complexer, maar ook verrassender. Hun situatie kan ineens met sprongen vooruit gaan, maar ook plots dramatisch verslechteren. Het is mooi als je daar iets in kunt betekenen.

Ik ken mijn pappenheimers zo langzamerhand wel, en zij kennen mij ook: die man van de RM (rechterlijke maatregel) noemen ze me.” (JvG)

“alles komt samen in dit werk”

Yke Witteveen

Hij zit er nog maar een paar weken, maar toch voelt hij zich er al helemaal thuis: Yke Witteveen, van oorsprong een volbloed Fries, volgde in februari de vorig jaar overleden Ruben Walenbergh op als ondersteuner Patiëntenraad. “Ik ben zes jaar lang maatschappelijk werker geweest in Zoetermeer en was daar tevens voorzitter van de ondernemingsraad. Het mooie van dit werk is, dat het alles in zich verenigt waar ik mee bezig ben geweest en wat ik belangrijk vind: je probeert uit een groep mensen positieve dingen te halen zodat ze zich verder kunnen ontwikkelen, en daarnaast ben je bezig met de medezeggenschap van de cliënt.”

Witteveen ervaart vooral de eerlijkheid en rechtstreekse communicatie van zijn cliënten als een warm bad. En met de nieuwe organisatiestructuur, de indeling in RVE’s, ziet hij volop kansen voor de patiëntenraad in het verschiet. “Iedere RVE krijgt zijn eigen patiëntenraad en dat betekent dat je ook lager in de organisatie, op het niveau waar het toe doet, kunt meepraten.”

De nieuwe structuur betekent vooral ook een nieuwe impuls voor de patiëntenraad: “We krabbelen langzaam maar zeker weer op. Voorlopig is er volop werk aan de winkel en daar heb ik heel veel zin in. De kloof tussen patiënt en Delta is nog te groot, die moeten we overbruggen. Daarin is een belangrijke taak voor mij weggelegd.”

Bang dat het hem soms boven het hoofd zal groeien is Witteveen niet: als rasecht buitenmens mag hij graag een wandeling maken over het terrein van Delta, langs de Maas ‘om de kop weer leeg te maken.’ (JvG)

MAART 2008

19

het

2

e

gezicht van…

evert jan mookhoek Hij werkt al bijna 22 jaar op Delta, als algemeen arts.

Dat blijkt niet zijn enige roeping te zijn. Evert Jan Mookhoek mag graag een riedeltje zingen, is fanatiek lange afstandenloper en bovenal een begenadigd en fervent beeldhouwer.

“Sinds tien jaar durf ik mezelf hardop kunstenaar te noemen”, zegt hij met pretlichtjes in de ogen.

“Zo’n tien jaar geleden realiseerde ik me dat het beeldhouwen meer voor me betekent dan een vrijblijvende hobby; het maakt een essentieel deel uit van mijn leven. Ik heb dan weliswaar geen opleiding in die richting genoten, maar kom wel uit een kunstzinnige familie en heb ook in mijn vriendenkring veel kunstenaars. Door heel goed te kijken naar handslieden heb ik me de kunst eigen gemaakt.”

de boom volgen Mookhoek vervaardigt zijn beelden van hout, voor een deel vanwege het gemak (‘hout is redelijk makkelijk verkrijgbaar’). Of hij zich bij het vooruitzicht van een flinke storm alweer verkneukelt op de potentiële aanwas van nieuwe stukken prachthout is niet bekend, maar feit is dat hij het dicht bij ‘de bron’ zoekt. “Van de meeste beelden weet ik nog precies waar ze hebben gestaan. Van tevoren weet ik al wat ik wil maken, maar probeer ik wel ‘de boom te volgen’ als ik bezig ben.

Uiteindelijk zijn het allemaal menselijke of dierlijke figuren die ik maak, de een wat abstracter dan de ander.”

20

MAART 2008

versnipperd figuur Omdat de kunst toch een flink deel van zijn tijd opslokt vroeg Mookhoek zich ooit vertwijfeld af ‘ben ik nu zo’n versnipperd figuur, dat ik niets voor de volle 100% doe maar altijd met verschillende dingen tegelijk bezig ben?’

“Het antwoord dat ik zelf heb gevonden luidt ‘nee, het valt toch wel mee met mij, omdat mijn centrale thema toch de mens blijft. Dat komt naar voren zowel in mijn werk als in mijn hobby, het een kan niet zonder het ander. Ik ben een overtuigd generalist, hou van mensen die méér doen dan één dingetje en niet op maar een enkel gebied supergoed zijn.”

extremer Zijn werk met patiënten blijft heel belangrijk: “Psychiatrische patiënten zijn net dat beetje meer voor een arts, ze zijn anders, een beetje ‘raar’ zelfs.

Daar moet je doorheen leren kijken, het psychische als het ware wegfilteren om naar het lichamelijke te kijken. Dat betekent dus ook: meer tijd voor iemand

uittrekken. Het ziektepatroon bij psychiatrische patiënten is anders, de uitersten zijn extremer. Ze kunnen klagen over niets of rustig door blijven lopen op een gebroken voet.”

heilig moeten De werkzaamheden naast zijn werk op Delta staan dit jaar overigens op een lager pitje. Geen deelname aan de Roparun, het zingen beperkt tot de badkamer en het hout voorlopig opgestapeld in zijn werkplaats, want Mookhoek wil eind dit jaar promoveren tot doctor met zijn onderzoek naar comorbiditeit, lichamelijke aandoeningen bij psychiatrische patiënten. “Het is heel leuk om je naast je gebruikelijke werk ook nog vragen te stellen en daar zelf de antwoorden bij te zoeken”, motiveert hij de reden van zijn onderzoek.

Voorlopig neemt hij daar alle tijd voor, al moet het niet al te lang gaan duren, omdat dan zijn hobby’s teveel in het nauw komen. “Beelden maken is voor mij toch wel een heilig moeten. Zonder dingen maken is er geen leven, zeg ik weleens. Het leven wordt in ieder geval erg leeg, zonder beelden.” (JvG)