Philhealth: Reporma sa Sistema o Paglaho ng Tiwala
sundan sa pahina 6
balitangkinipil
Enrolment
ng paaralan tumaas ng 10%
Tumaas ng sampung porsyento (10%) ang kabuuang enrolment ng paaralan ngayong school year 2024-2025. May kabuuang 172 ang bilang ng mga mag-aaral mula Kindergarten Class hanggang Grade 6 Classs na higit na mas mataas sa nakaraang taon. Sinasabing ang pagbabalik ng dating mga mag-aaral at transferred in mula sa ibang dibisyon at rehiyon ang nagpataas ng enrolment sa taong ito.
Ang Opisyal na Pahayagang Pangkampus ng MAMA ELEMENTARY SCHOOL
DIBISYON NG ZAMBOANGA DEL SUR TOMO II, BILANG 1 • June - December 2024
I-scan
Naglabas ng mga update ang Philippine Statistics Authority (PSA) para sa 2023 Full Year Official Poverty Statistics batay sa mga paunang resulta ng 2023 Family Income and Expenditure Survey.
11 sa 18
Rehiyon
ang nakapagtala ng malaking pagbaba sa Poverty Incidence noong 2023
Proyekto ng Probensya ikinasaya ng mga Mag-aaral
giti at galak ang sumalubong sa mga bisita mula sa Local Government Unit ng Zamboanga del Sur sa mga mag-aaral ng Mama Elementary School sa Inauguration ng dalawang building na ipinatayo para sa publiko noong Lunes ng umaga sa Barangay Hall ng Purok Mama, Dumalinao. na jud ko ani sa akoang mga assignment tungod sa internet nga naa sa barangay. Dili na jud ko maulahi sa klase” (Makagawa na talaga ako ng assignment nito dahil sa free wifi ng barangay. Hindi na ako mahuhuli nito sa klase).
Barangay Hall, covered court, solar streetlights, sementadong daan, free wifi, livelihood programs, classroom televisions at health center ang mga natanggap ng barangay sa taong 2023 hanggang sa kasalukuyang 2024.
Inosente at Mahirap ngunit Puno ng Pangarap
Si Jelica Perez Cal, magaaral sa unang baitang, ay isang halimbawa ng batang dama ang pagiging kapos...
sundan sa pahina 6
Kung kaya ay ganun na lamang ang suporta ng mga tao dahil sa labis-labis din na biyayang binibigay ng pamahalaang probinsya.
Ipinaabot ng mga mag-aaral ang kanilang pasasalamat sa pamamagitan ng
pagpresenta ng kanilang mga talento. Dahil sa mga proyektong katulad nito gagaan ang kanilang buhay sa pag-aaral lalo pa at may free wifi na sa kanilang barangay.
Ani ni Daisy Jane Pepito, mag-aaral ng Mama ES, “Makahimo
Cervical cancer ang sinasabing isa sa mga mabigat na problema ng mga kababaihan naging sanhi ito ng pagkamatay...
HPV Vax para sa Cervical Cancer ligtas… sundan sa pahina 10
at i-follow ang pisyal na Facebook Page ng Ang Sigay
ni JHOVEN P. CAPADA
ni AILAH U. MARUHOM
EduAksyon: 2 sagip teachers,
Sumabay sa pagbubukas ng pasukan sa taong 2024-2025 ay ang dagdag na dalawang guro sa paaralan mula sa Municipal Local Government Unit ng Dumalinao, Zamboanga del Sur bilang tugon nito sa pagpapataas ng kalidad ng edukasyon sa lahat ng paaralan sa lungsod lalong-lalo na sa reading skills at abilities ng mga mag-aaral.
Labis ang suporta ng kasalukuyang Mayor Junaflor “Sweet” Cerilles sa edukasyon ng mga kabataan. Sa patuloy na pagsisilbi ng kanilang adbokasiya na “Sagip Kamag-aral” ay isa sa mga paaralan ng DumZur ang Mama ES ang pinagkalooban ng dalawang guro na siyang tututok sa reading skills ng mga batang mas nangangailangan nito mula una hanggang ikatlong baitang. Mahalaga ang naitutulong ng Sagip Teachers dahil nagkaroon ng wasto at sapat na oras na matutong bumasa ang mga mag-aaral na kasali sa adbokasyang ito.
“Tuwa at pasasalamat ang aming nadarama sapagkat ang aming mga kabataan ay siguradong matutulungan silang mapataas ang antas ng kanilang skills sa pagbasa at hilig nito.” tugon ng isang magulang na kasali ang anak sa programa.
sa 1,308
na mga Elementary Teacher Applicants
ang hinirang na mga bagong guro sa Dibisyon ng Zamboanga del Sur ayon sa Division Memorandum No. 548, s, 2024 sa isinagawang Comparative Assessment ResultRegistry of Qualified Applicants noong June 27, 2024. 1,193 naman sa mga aplikante ang nag-aantay pa na mabigyan ng pagkakataon sa mga susunod na taon.
Basura sa karagatan, dagsa sa paaralan
ni DAISY JANE PEPITO
Rumagasa ang tubig dagat mula sa dalampasigan kasabay ng mga basura na nagmula sa mga kalapit at malalayong lugar. At isa itong pinakaunang suliranin sa paaralan na hanggang ngayon ay hindi pa rin matapos-tapos dahil sa kawalan ng maayos at kongkretong solusyon.
Matatagpuan sa tabi ng dagat, ang plastics, cellophane, diapers, mga naglalakihang kahoy at iba pang uri ng mga maruruming basura na naiipon sa harap na bahagi mismo ng paaralan. Tambak at sako-sakong mga basura ang naging sanhi ng kalat ang matatagpuan at pahirapan ang mga guro at mag-aaral upang makuha at
malinis ang mga ito lalong-lalo na kapag panahon ng high tide at malakas ang alon.
Mula noon pa man hanggang sa kasalukuyan ay ganun pa din ang sitwasyon at lalo pa itong lumala dahil sa sapilitang pagkasira ng bakod dulot ng malakas na hampas ng alon tuwing amihan at may bagyo. “Ang suliraning ito ay hindi pa
masosolusyonan hanggang ngayon. Kung meron man, ito ay pansamantala lamang. Talagang
mahirap at nakakapagod din minsan ang paglilinis nito. At ang nakakalungkot pa ay hindi
naman ito galing sa paaralan ang mga basurang ito.” tugon ni Supreme Pupils’ Government President Jhoven P. Capada.
BAYANIHAN. Tulong-tulong ang mga magulang at opisyales na malinis ang mga nagkalat na basura gaya ng mga plastik sa pinangyarihang pagbaha sa Mama ES.
Bakhaw tree planting sagot sa siguridad ng paaralan
ni EMJIE A. CONTINEDO
Matagumpay na naisagawa ng pamahalaang local ng Mama ang “Bakhaw Tree Planting” sa pangunguna ng LGU officials at barangay functionaries. Ang programang ito ay malaki ang naitutulong sa siguridad ng paaralan laban sa pagdagsa ng malaking alon mula sa dagat. Sinuportahan naman ito ng paaralan sa pamamagitan ng pakikisali ng mga SPG officers at Boy Scouts ng paaralan. Aabot sa mahigit 200 na bakhaw ang naitanim sa harap mismo
SBFP, patuloy pa rin ang pangangalaga
ni AHMADJAN P. SAPAR
Patuloy sa pagbabahagi ng iba’t-ibang food packs, gatas at bigas ang programang School-Based Feeding Program ng paaralan na may 21 benefeciaries na nanggagaling mula sa Kindergarten hanggang Baitang 3 na mga mag-aaral sa taong 2024-2025. Mariing tinitutukan ang bawat batang kasali sa feeding program na ito upang malaman ang pagpapabuti ng kanilang nutritional status.
N HIGH TIDE ERA, NAKABABAHALA NA
ababahala ngayon ang paaralan ng Mama ES dahil sa palagiang pagtaas ng tubig-dagat na pumasok na sa loob ng paaralan at maging resulta ng paglubog ng ilan sa mga silid-aralan.
Kamakailan lang sa pagsisimula ng taunang pasukan sa 2024-2025 ay bumungad sa pagbubukas ng klase ang pagtaas ng tubig-dagat tuwing high-tide na pumasok na sa
paaralan. Kumpara noon, makikitang nasa ibaba lamang ng bakod ng paaralan at likod ng kabahayan ang taas ng tubig at hindi ito pumapasok sa paaralan. Ngayon, labis na ikinababahala ito dahil nagdudulot ng problema at hirap sa mga mag-aaral at maging sa loob ng mga silid-aralan.
Napipilitan silang limasin ang tubig na pumasok na may taas na hanggang tuhod. Nagdudulot din ito ng pagkaantala ng mga klase at pagkasira ng mga gamit ng paaralan.
Nasa anim na silid-aralan ang kasalukuyang pinapasok ng tubigdagat tuwing high tide. At maging ang playground ng
paaralan ay parang palaisdaan at nasisira ang mga tanim dulot ng mabagal na pagdaloy ng tubig pabalik sa dagat.
Sa ngayon, tanging paglilimas at paglilinis na lamang ang solusyon ng paaralan sapagkat ito ay nasa tabi ng dalampasigan o dagat ang kinaroroonan ng paaralang MES.
PAGHAHANDA SA PAPARATING NA BAHA
☑Maghanda ng Emergency Kit
☑Magplano ng Ligtas na Paglikas
☑Paglinis ng mga Drainage System
☑I-check ang mga social media pages at mga apps na nagbibigay ng real-time na updates tungkol sa mga kondisyon ng panahon at mga babala ng baha.
MGA
ni AHMADJAN P. SAPAR
SILIP SA KALAMIDAD. Ikinabahala ng mga guro ang pagtaas ng tubig sa ilang classroom ng paaralan dahil sa high tide o tubig dagat.
Matatandaang makalipas lamang ang dalawang araw na pagbubukas ng kantina ng paaralan ay walang pag-aalinlangan itong sinira ang pintuan at tinangkang kunin ang mga gamit sa loob. At maging nakakaranas din sapilitang pagsira sa mga kagamitan at ninanakaw pa ang mga ito gaya na lamang ng pagkaubos ng mga kagam-
MES-pinaigting na seguridad tinutukan ng BLGU
ni AHMADJAN P. SAPAR
Dahil sa sunod-sunod na mga di-inaasahang masasamang pangyayari sa dinaranas ng paaralan – pagsira sa canteen, bakod, gate, pagnanakaw sa mga gamit at iba pang mga pasilidad ng paaralan ay labis na pagkadismaya ng pamunuang lokal ng barangay sapagkat ito’y isang malaking paglapastangan sa mga karapatan ng paaralan tungo sa pag-unlad at pagpaganda nito.
itan sa water system ng paaralan. Ang mga bakod naman ay pilit na sinisira upang gawing daanan ang loob mismo ng paaralan ng mga outsiders. Dahil dito, labis na ikinalulungkot ng paaralan ang mga ito kung kaya ay inilapit na ito sa lokal na pamahalaan ng Barangay Mama.
“Ang atong tulunghaan maoy nawung sa
atong barangay, maong ato kining amumahon, mahalon ug palabuon. Walay laing makatabang ug babag sa kalabuan niini kung dili kitang mga lumulupyo sa barangay” ang malungkot na pahayag ni Education Committee Chairman Acmad D. Tampugao. At bilang pagtugon sa mga isyung ito, kaagad na nagpadala ng mga
tauhan na tutulong o nagsisilbing tagapagbantay ng paaralan sa siguridad ng mga kabataan tuwing may pasok at gabi naman para sa mga pasilidad at gamit ng paaralan. Sa ngayon, ay naibsan naman ang mga pangyayari na maulit pa muli. 5 sets TV, handog ng DepEd Central office
October 10, 2024 – Labis ang pagkabigla ng paaralang Mama Elementary School sa pagdating ng 5 sets na 55 inches na mga telebisyon mula sa Central Office sa Programa nitong Deped Computerization Program.
Ang programang ito ay nakatuon sa pagpapataas ng dekalidad na pagkatuto ng mga mag-aaral gamit ang mga pinakabago at modernong mga teknolohiya sa loob ng classroom. Sinasabing ang mga ito ay makakatulong upang labis pang mabighani ang mga
mag-aral sa iba;t-ibang mga aralin at kasanayan sa tulong at gabay ng programang ito.
“Ang Mama ES po ay isa sa mga paaralan ng Region IX na masuwerteng beneficiary ng Programa ng Deped. Kami po sa Central Office ay umaasang itoy makakatulong sa mga guro at lalong-lalo na sa ating mga kabataan” ayon sa kinatawan ng DepEd sa araw ng paghatid nito sa paaralan. Masaya naming tinanggap ng mga guro ang mga ito sa pangununa ng School Officer-in-Charge na Gng. Nhor B. Camatua.
Bagong kalsada, umusad patungong paaralan
Sinimulan na ang pagpapagawa ng sementadong daan patungo sa paaralan ng Mama ES. Ang proyektong ito ay galing sa panlalawigang pamahalaan ng Zamboanga del Sur na siyang magpapatuloy sa barangay road hanggang sa likurang bahagi ng paaralan patungo sa baybaying dagat.
Tinatayang aabot sa 2 milyon ang badyet nito na posibleng matapos sa Abril 2025. Sa ngayon, da-
hil sa puspusang pagpapagawa sa daan ay labis na pagkaabala at perwisyo ang dulot nito sa lahat ng mga mag-aaral at gurong dumadaan dito dahailan ng makapal na putik na nakatambak sa gitna ng daadanan mismo patungo sa paaralan. Naging pahirapan ang pagdaan sapagkat patuloy ang paghahakot at pagtatambak ng lupa ang ginagawa ng DPWH sa malalim na bahagi ng daanan ng kalsada.
Kahit maputik at nagdudulot ito ng abala ay buo naman ang pag-asang maging maayos at maganda ang daan papuntang paaralan kung sakaling matapos ang proyektong.
ni AILAH U. MARUHOM
ni EMJIE A. CONTINEDO
Q4 Athletic Meet tampok sa Dumalinao
ni AILAH U. MARUHOM
“Harmony and Unity Amidst Diversity through Sports” ang tema ng Qualci 4 Athletic Association Meet 2025 na umarangkada sa Dumalinao District, Zamboanga del Sur – Enero 2-5, 2025.
Ang naturang patimpalak sa larangan ng iba’t-ibang isports ay sinalihan ng limang distrito na mula sa Kumalarang, Bayog, Tigbao, Dumalinao at Lakewood na kilala sa tawag bilang KumBaTigDuLa. Ang layunin nito ay para makakuha ng mga magagaling na mga manlalaro na sasabak para sa Provincial Meet 2025 at ibandera ang Qualci 4.
Binuksan ang pagtitipon ng isang Opening Program bago simulan ang labanan ng mga atleta. Sabay na dumalo ang mga alkalde mula sa 5 munisipyo na bumubuo sa Qualci 4. Nagsimula kaagad
ang mga laro matapos ideklara ni Mayor Junaflor Cerilles ang pormal na pagbubukas ng athlete meet.
Labis labis ang determinasyon ng mga manlalaro ubang makapasok para sa provincial meet na gaganapin sa Dao, Pagadian City – Enero 17-21, 2025. Matapos ang 3 araw na bakbakan sa iba’t-ibang laro ay nasungkit ng Kumalarang District ang Over-all na Kampeonato. Pumangalawa naman ang Bayog na sinundan ng Tigbao at pang-apat ang Dumalinao pagkatapos panglima naman ang Lakewood.
Donald Trump, nagbabalik bilang US President
Sa isang nakakagulat na pagbabalik sa pulitika, idineklara si Donald Trump bilang panalo sa 2024 halalan sa pagkapangulo ng United States of America. Tinalo ang kanyang demokratikong kalaban sa isang mahigpit na labanan. Sa pamamagitan ng malakas na suporta mula sa mga mahalagang swing states, muling nakabalik si Trump sa White House matapos ang kanyang unang termino noong 2021.
Sa kanyang talumpati ng tagumpay sa harap ng mga masigasig na tagasuporta, sinabi ni Trump, “Hindi lang ito tagumpay ko - ito ay tagumpay ng Amerika. Sama-sama nating ibabalik ang kadakilaan at kasaganaan ng bansang ito.” Binanggit din niya ang kanyang mga plano na tugunan ang ekonomiya, tiyakin ang seguridad sa timog na hangganan, at magdala ng kapayapaan sa pamamagitan ng lakas sa pandaigdigang entablado.
Ang tagumpay ni Trump ay nagmula sa kampanyang puno ng maiinit na rally, matinding pokus sa mga isyung pang-ekonomiya, at matalas na kritisismo sa mga polisiya ng kasalukuyang administrasyon. Ang kanyang mensaheng “America First” ay tumal-
ab sa milyon-milyon, lalo na sa mga kanayunan at suburban na lugar kung saan nakatanggap siya ng napakalaking suporta. Ang halalan, na nagtala ng rekord sa dami ng mga botante, ay nagpakita rin ng matinding pagkakabahagi sa bansa, na may mga seryosong hamon na darating ukol sa pagkakaisa at pamamahala.
“Ang pagbabalik ni Trump sa kapangyarihan ay nagpapahiwatig ng pagpapatuloy ng ideolohikal na dibisyon sa pulitika ng Amerika, habang parehong naghahanda ang kanyang mga tagasuporta at kritiko sa epekto ng kanyang mga polisiya sa mga darating na taon.” ani ni Jhoven P. Capada, ang president ng Supreme Pupil’s Government.
snworksceo.imgix.net
ni DAISY JANE PEPITO
S.Y. 2024-2025
Philhealth: Reporma sa Sistema o Paglaho ng Tiwala
Katapusan ng 2024, muling umigting sa sentro ng kontrobersiya ang Philippine Health Insurance Corporation (PhilHealth), ang pangunahing ahensya na nangangasiwa sa kalusugan ng sambayanang Pilipino. Ipinakita ng mga kamakailang insidente ng katiwalian at kakulangan sa serbisyo na may mga seryosong butas sa sistema ng ahensya.
Ang pagkakaroon ng isang maayos at tapat na ahensya ay hindi lamang isang karapatan, kundi isang pangangailangan
Ang mga pondo na inilalaan para sa mga benepisyo ng mga miyembro ay nauurong sa mga isyung administratibo at hindi wastong pamamahala at pamamahagi sa bawat kasapi nito. Hindi maikakaila na ang mga ganitong isyu ay nagpapalaho sa tiwala ng taumbayan sa ahensya lalo na’t pangkasulugang hinaing ang nakasalalay dito.
Ngunit higit pa sa mga kontrob-
ersiya, ang bawat Pilipino ay umaasa sa isang mas maayos na sistema na magbibigay ng proteksyon sa oras ng pangangailangan. Ang pagkakaroon ng isang maayos at tapat na ahensya ay hindi lamang isang karapatan, kundi isang pangangailangan upang tiyakin ang kalusugan at kapakanan ng bawat isa. Hindi sapat na magpatuloy ang PhilHealth sa pagtanggap ng mga pondo mula sa buwis ng mamamayan nang hindi natutugunan ng matiwasay ang pangangailangan ng mga benepisyaryo. Kung kaya ay nararapat ding makaroon ng mahalagang reporma sa sistema nito para sa ika-
bubuti ng ahensya at mga miyembro nito.
Sa kasalukuyang sitwasyong ito ay isang paalala na ang bawat ahensya ng gobyerno ay dapat na patuloy na magtrabaho upang mapabuti ang sistema at pamamaraan lalo na sa ganitong mga aspeto. Ang administrasyon ng PhilHealth ay kailangang magsagawa ng mga konkretong hakbang upang maiwasan ang mga
katiwalian, at tiyakin na ang tunay na serbisyo ay talagang umaabot sa mga mahihirap at nangangailangan ng tulong. Ang pagkakaroon ng isang malinis, tapat, at episyenteng PhilHealth ay pakikinabangan ng bawat miyembro at maging ang lahat ng mamamayang Pilipino.
Jhoven P. Capada
Punong Patnugot
Emjie A. Continedo Kawaksing Punong Patnugot
Ailah U. Maruhom Balita
Bainisan S. Sanday Lathalain
Kent P. Duhaylungsod Isports
Farhan Liam G. Camatua Editoryal
Adnan T. Enca
Tagakuha ng Larawan
Azraf U. Alim
Clint Angelou A. Bergado Taga-guhit
Ahmadjan P. Sapar
Daisy Jane Pepito Taga-ambag
NHOR B. CAMATUA, Ed. D Tagapayo OIC - Mama ES
Disiplina sa Pagitan ng Magulang at Guro
ni FARHAN LIAM G.
Sa kasalukuyang panahon, marami ang nakakapansin ng tila nagbabagong pananaw ng ilang magulang pagdating sa pakikitungo ng mga guro sa kanilang mga anak. Kapansin-pansin ang mabilis na pag-akto ng mga magulang upang kampihan ang kanilang mga anak sa bawat di-pagkakaintindihan sa loob ng paaralan, kadalasan ay hindi muna tinatanong o pinapakinggan ang panig ng mga guro. Ang ganitong reaksyon ay nagbubunga ng lamat sa samahan ng mga guro at magulang, na minsan ay humahantong sa pagkatakot ng mga guro sa pagdisiplina at pagtutuwid ng mali ng mga mag-aaral.
Isa sa mga posibleng ugat ng ganitong pag-uugali ay ang pagmamahal ng mga magulang sa kanilang mga anak, isang bagay na likas at hindi maikakaila.
Ngunit, sa kabila nito, may mga pagkakataong ang sobrang pagkakampihan ay nagiging hadlang sa pagkakaroon ng maayos at disiplinadong edukasyon.
Mahalagang tandaan na may pananagutan ang mga guro na hubugin ang kabataan, hindi lamang sa laran-
gan ng akademiko kundi pati na rin sa tamang asal at pananaw sa buhay.
Ayon sa mga eksperto, ang pagiging balanse
“
sa kanilang mga tagapagturo at sa sistema ng edukasyon.
Sa tuwing kinakampihan ng magulang ang bata sa mga pag-
Mahalagang tandaan na may pananagutan ang mga guro na hubugin ang kabataan...
sa pagitan ng pagiging magulang at ang pagtitiwala sa kakayahan ng mga guro ay kinakailangan upang lumaki ang mga bata na may respeto
kakataong mayroong tunggalian o pagtutuwid mula sa guro, may posibilidad na magresulta ito sa pagkawala ng tiwala sa awtoridad ng guro
at maging sa kanilang kredibilidad sa mata ng mag-aaral. Nakikita natin ito sa ilang kaso kung saan ang mga bata ay natututo na maghanap ng laging kampi at hindi na natututong umako ng responsibilidad.
Marahil ay panahon na upang balikan at pag-isipan ng mga magulang at guro ang kanilang responsibilidad sa paghubog ng mga kabataan. Kailangang magtulungan at magkaisa upang matiyak na ang kanilang mga
Ayuda sa Sakuna: Paano Mapapabuti ang Sistema ng Tulong sa Mga Biktima?
anak ay natututo hindi lamang ng akademikong kaalaman kundi ng tamang pag-uugali. Sa ganitong paraan, magiging mas handa silang harapin ang mas malaking mundo—isang mundo na hindi palaging may kampi sa kanilang bawat hakbang.
Mahalagang tandaan ng bawat isa na ang paaralan ay hindi labanan ng pagkampi kundi isang lugar para sa pagtutulungan sa disiplina at edukasyon.
Mas mabuti bang magkaroon ng mahigpit
o maluwag na magulang?
Mas mabuting magkaroon ng mahigpit na magulang dahil dito, naitutuwid nila ang ating pagkatao...
ni The Good Daughter
Mas mabuting magkaroon ng maluwag na magulang kasi natutoto tayong tumayo sa sarili nating mga paa...
ni Malaya Boy
Strikto man o hindi mga magulang natin, nakadepende parin yan sa atin kung paano natin yan i-aases para maging mabuti tayo...
ni Chiller Pupil
Sa Pilipinas, madalas may malalaking bagyo at lindol na maaaring magdulot ng maraming problema sa mga tao. Ang mga sakuna na ito ay maaaring mawalan ng tahanan at trabaho ang mga tao, at kung minsan ay nakakasakit pa sa kanila. Sinisikap ng gobyerno na tulungan ang mga tao kapag nangyari ang mga bagay na ito, ngunit kung minsan ang tulong ay hindi dumarating nang mabilis o hindi sapat upang matugunan ang mga pangangailangan ng lahat. Kaya, mahalagang pag-isipan kung paano natin matitiyak na mas mabilis at mas mahusay na makukuha ng mga tao ang tulong na kailangan kapag may mga sakuna.
Kapag may nangyari na isang malaking bagyo o lindol, maraming tao ang nangangailangan ng tulong. Ito ay tinatawag na tulong sa kalamidad. Gusto naming humanap ng mga paraan para matiyak na kapag kailangan ng mga tao
ng tulong, makukuha ito nang mabilis at madali.
Kapag may nangyaring masama sa isang lugar, napakaimportante na tulungan ang mga tao nang mabilis. Sa mga unang araw, kailangan ng pagkain, tubig, gamot, at iba
pang bagay upang manatiling ligtas at malusog. Pero minsan, nagkakagulo ang mga tao dahil matagal dumating ang tulong mula sa gobyerno. Sa balita, madalas makikita na maaaring tumagal ng mga araw o kahit na linggo para makuha ng mga komunidad ang tulong na kailangan nila.
Kapag ang tulong ay tumatagal ng mahabang panahon upang makarating sa mga taong nangangailangan nito, mas lumalala ang mga bagay para sa kanila. Kung ang pagkain at gamot ay hindi mabilis na du-
ni JHOVEN P. CAPADA
aralingpamumuno
CAMATUA
payongkaibigan
One Sweet Day
Inspirasyon ng Bagong Henerasyon
Sa isang lungsod na luntian at puno ng pangarap, ang pangalang Mayor Junaflor “Sweet” Cerilles ay naging simbolo ng dedikasyon, pag-asa at pagmamalasakit. Nakilala si Mayora Sweet sa kanyang walang sawang pagtulong at pagkalinga sa kapakanan ng mga kabataan sa Lungsod ng Dumalinao sa pamamagitan ng kanyang pangunguna sa iba’t-ibang programa at adbokasiya.
Isa na dito ang pagpapalaganap ng mga gawain sa pagpapataas ng literacy at numeracy ng mga mag-aaral sa lahat ng mababang paaralan ng DumZur.
Bilang tugon, ay nanatili hanggang ang “Sagip Ka
mag-aaral na may kahirapang maiangat ang kanilang kakayahan sa pagbasa at pagbilang. Dahil dito ay isa ang paaralan ng Mama ang pinagkalooban ng dalawang locally paid teachers upang tutukan ang kasanayan ng mga mag-aaral sa reading skills nila. Tuwing Nobyembre din, laging binibigyang-diin ng lungsod ang pagdiriwang ng National Children’s Month na idinadaos sa mga paaralan kasabay ang pamimigay ng mga libreng kagamitan sa paaralan tulad ng papel, kwaderno, lapis, at krayola, bag at uniporme, tsinelas, laruan, feeding program, dental mission at palatuntunan para sa mga kabataan. Isa ang Mama ES sa mga piling paaralan na nakapagdiwang nito noong taong 2023 sa pangunguna ni Mayor Sweet.
“Edukasyon ang pangunahing foundation para sa mga pangarap at kinabukasan ng mga kabataan. Sapagkat ang branding na “Go Dream Dumalinao” ay
nakasentro rin sa ating kabataan na magkaroon ng maunlad na pamumuhay, kaya kailangan natin silang unahin.” sabi ng mayora sa kanyang talumpati. Naniniwala din ang alkalde na ang pagbabasa ay ang pinakamatibay na sandata na dapat hubugin dahil magagamit ito ng mga kabataan. Masaya at malaki ang pasasalamat ng mga mag-aaral, guro at maging ang mga magulang dahil sa dedikasyon at pagmamahal ni Mayor Sweet sa edukasyon ng mga kabataan. Hindi lamang kagamitan o anong materyal na bagay ang handog ng mayora kundi inspirasyon sa mga kabataan upang makapagtapos ng kanilang pag-aaral at maging isang tunay na lider o mamamayan balang araw kagaya niya.
ang walang access sa maiinom na tubig. 5k 10k
Ayon sa ulat ng Department of Education noong 2023, humigit-kumulang 5,000 paaralan sa Pilipinas ang walang access sa kuryente, habang 10,000 ang walang access sa maiinom na tubig. Marami pa ring naitalang paaralan ang kulang sa sapat na mga silid-aralan, aklat-aralin, at mga materyales sa pagtuturo, na ginagawang hamon para sa mga mag-aaral na matuto nang mabisa. Ang kakulangan ng mga pangunahing pangangailangan ay nakakaapekto sa kalidad ng edukasyon ng mga mag-aaral at guro.
paaralan sa Pilipinas ang walang access sa kuryente.
ni DAISY JANE PEPITO
Vlogging: Bagong.. Mukha ng Libangan..
ni AHMADJAN P. SAPAR
“Essentially, I’m a 21-year-old who’s a millionaire through gaming, vlogging, and my online experience. Yo, I’ll take it!” ayon kay KSI, isang sikat at kilalang Youtuber. Sa nagdaang dekada, ang *vlogging* o video blogging ay naging isa sa mga pinakaimpluwensiyal na anyo ng content creation sa digital na mundo. Dati, ang pagsusulat ng blog o paggawa ng simpleng mga post sa social media ay sapat na para makuha ang atensyon ng mga tao, ngunit ngayon, mas inaasahan ng mga manonood ang mas personal at visual na koneksyon mula sa mga vloggers. Hindi maikakaila na ang pagsibol ng mga platform tulad ng YouTube, TikTok, at Instagram ay nagbigay daan para sa isang *content revolution* kung saan kahit sino ay pwedeng maging tagapagbahagi ng impormasyon at kasiyahan.
Sabi ni Zoe Sugg na isang vlogger at author mula sa Britanya, “Vlogging lets you take your fans on a journey and show them things in your own unique way. It’s more personal and connects people across the world.” konsepto ng vlogging ay nagsimula bilang isang anyo ng personal na journal, kung saan ang mga indibidwal ay nagbabahagi ng kanilang pang-araw-araw na karanasan, opinyon, o mga pananaw sa pamamagitan ng video. Sa Pilipinas, ang mga personalidad tulad ni *Wil Dasovich* at *Cong TV* ay ilan sa mga kilalang vloggers na unang nakilala sa paggawa ng nakakatuwa at relatable na content. Sa paglipas ng panahon, ang format na ito ay nag-evolve mula sa simpleng "day-in-the-life" na mga video patungo sa mas malalim na diskusyon tungkol sa iba’t ibang paksa—
mula sa edukasyon, pagluluto, travel, teknolohiya, hanggang sa mga pampamilyang usapan at lifestyle.
Isa sa mga dahilan kung bakit patok ang vlogging ay ang kakayahan nitong makapagbigay ng mas personal na ugnayan sa pagitan ng creator at ng kanilang mga manonood. Dahil nakikita at naririnig ng mga tao ang kanilang mga idolo sa vlog, mas nararamdaman nilang tunay at totoo ang mga ito. May malalim na koneksyon na nabubuo na tila kaibigan mo mismo ang mga creator. Ito ang tinatawag na *parasocial interaction*, kung saan nararamdaman ng mga manonood na bahagi sila ng buhay ng kanilang sinusundan.
Sa pag-usbong ng teknolohiya, mas madali na rin ngayon para sa isang tao na maging vlogger. Kahit gamit lamang ang smartphone, maari ka
nang gumawa ng video content na may kalidad. Bukod dito, ang mga platform gaya ng YouTube ay nag-aalok ng iba’t ibang tools upang tulungan ang mga creators na mapaunlad ang kanilang mga video, mula sa simpleng pag-edit hanggang sa analytics na nagpapakita kung paano tinatangkilik ng mga tao ang kanilang mga nilalaman.
Ang vlogging ay hindi na lamang libangan para sa marami; ito’y naging isa nang propesyon. Maraming vloggers ang kumikita na ngayon sa pamamagitan ng mga ads, sponsorships, at *brand deals*. Sa Pilipinas, kilala ang mga vloggers tulad nina Ivana Alawi, Alex Gonzaga, at Bretman Rock, na kumikita hindi lamang mula sa kanilang mga video kundi pati na rin mula sa mga partnerships sa iba’t ibang kompanya.
Inosente at Mahirap ngunit Puno ng Pangarap
ni JHOVEN P. CAPADA
Sa pinakamalayong kanlurang bahagi ng barangay, nagmumula ang kwento ng isang maliit na batang babaeng hindi natututo at inosente sa maraming bagay na kanyang kailangan sa pang-araw-araw na buhay.
Si Jelica Perez Cal, magaaral sa unang baitang, ay isang halimbawa ng batang dama ang pagiging kapos sa buhay – isang batang kulang sa karunungan sa pagbasa, nutrisyon at walang sapat na atensyon sa iba pang mga pangangailangan.
Makikitang si Jelica ay isang batang puno ng mga munting pangarap sa buhay at katanungan tungkol sa mga bagay sa mundo. Mapapansing wala siyang kamalayan sa lahat at nais ng mga kasagutan sa mga nangyayari sa kanyang paligid lalo na sa paaralan. Sa lahat ng araw na siya ay pumapasok, napapansin ng guro ang kanyang pagnanais na matutuo sa lahat ng mga aralin bagamat ang kanyang kakayahan ay tila kulang at hindi sapat para makasabay sa iba niyang mga kaklase. Naging matamlay din ang
kanyang pangangatawan dulot ng malnutrisyon. Hindi sapat ang kanyang lakas upang magawa ang iba’tibang gawain sa loob ng classroom na naging sanhi kung bakit siya ay laging huli sa mga gawain at mababang lebel ng kasanayan sa pagbasa. Kadalasan, wala siyang konsentrasyon sa klase laging nahihirapan sa pakikipagsabayan at pakikitungo sa kanyang mga kamag-aral.
Ngunit ang pinakamalu pit na hamon na hinaharap ni Jelica ay ang kakulangan ng pag-aaruga at pagkaka roon ng mga pangangail angan na hindi gaanong naibibigay ng mga magulang dahilan din ng kahirapan sa paghahanapbuhay. Sa kabila ng pagmamahal ng kanyang mga magulang ay hindi pa rin sapat ang hanapbuhay upang maibigay ang lahat ng kanilang pangangailan gan maging sa edukasyon man o kalusugan.
Sa 42.8 milyong populasyon ng sambahayan na may edad lima hanggang 24 taong gulang, sinabi ng PSA na 10.7 milyon o 25 porsiyento ay out-of-school children and youth (OSCY).
Balik-Eskwela:
Liwanag ng Pangarap Ko
ni DAISY JANE PEPITO
Dahil sa katayuan ni Jel ay naging marami ang nagmalasakit at patuloy na tumutulong na mga guro sa paaralan. Mga simpleng hakbang na matugu nan ang kanyang mga pangangailangan at naibibigay din minsan. Isa din siya sa beneficiaries sa school feeding at kasali sa reading sessions ng Sagip Kamag-aral Teach ers. Kahit papaano natu tulungan si Jelica upang maibsan ang hamon at hirap na kanyang dinad anas sa murang edad. Kapalit ng mga tulong sa kanya ay ang maliit na ngiti at malambing na boses ng kanyang pasasalamat.
ni Bai na huminto 2022 lalo na bilang pupil at dalawang ang natitira bago tatapos. “Ang malungkot na bilang isang mag-aaral.” san. Dahil sa hindi kagaya ng kanyang niyang manatili mula ng araw sa kalagitnaang
ng 2 taon, ay parang ang pangarap sa elementarya.
kirot sa tuwing ang ibang mga pumapasok sa Sa paglipas
taong pagtigil ni Bainisan ang na muling bumukas ng daan na tapusin pagkakataong 6. Sa pagbubukas
%
huminto sa pag-aaral noong bilang isang graduating dalawang buwan na lamang bago ang araw ng pagaraw na iyon ang isa sa bahagi ng aking buhay mag-aaral.” sabi ni Bainihindi siya naka graduate kanyang mga kaklase ay pinili manatili na lamang sa bahay na tumigil siya hanggang kalagitnaang taon ng 2024. Sa loob parang bulang naglaho niya na makagraduate elementarya. Laging nanatili ang tuwing pinagmamasdan niya mga bata na araw-araw na sa klase. paglipas ng dalawang sa pag-aaral, nakita ang panibagong liwanag bumukas para magkaroon tapusin ang naudlot na makapagtapos sa Grade pagbubukas ng taonang pasukan
sa 2024-2025 ay muli siyang nag-enrol sa pag-aaral kahit hindi naging madali ang kanyang pagbabalik-eskwela dahil tila napag-iwanan na siya ng mga kamag-aral niya dati na nasa Grade 8 na ngayon. Dagdag pa nito na kailangan din niyang pagsabayin ang pag-aaral at mga gawain sa bahay bilang pagtulong sa mga magulang araw-araw. “Kahit po nakakahiya dahil ako po ang pinakamatanda sa klase ay ok lang dahil para naman po ito sa aking pangarap” determinadong tugon ni Bainisan.
Sa mga kabataang kagaya ni Bainisan, ang pagpapatuloy sa pagaaral ay hindi batayan ang gulang at kahirapan. Ang mahalaga ay patuloy ang mga hakbang para itoy makamit at mapagtagumpayan. Sa kasalukuyan, siya ay isa mga achievers ng
Sipag at talino: Susi sa munting pangarap
ni AILAH U. MARUHOM
makatulong na maingat ang estado ng aming pamumuhay dahil naaawa po ako a aking mga kapatid.” ani ni Jemar.
ang kinikita ng pamilya ngunit nagagawang suportahan ng mga magulang ang kanilang pag-aaral at pangangailangan. Sa kabila ng kahirapan, si Jemar ay isang masunurin, masipag at maalalahanin na anak. Nagawa niyang tumulong sa kanyang mga magulang kasabay ng pag-aaral niya sa ika-6 na baitang sa kasalukuyang taon.
Sa kanyang edad, naranasan ni Jemar kung gaano kahirap ang pamumuhay ng kanilang pamilya. Araw-araw silang naglalakad na magkakapatid papunta sa paaralan - apat na kilometro ang layo. Madalas simple lang ang kanilang baon dahil pilit na pinagkakasya ang kakarampot na kinikita ng kanyang mga magulang para sa kanilang gastusin sa bahay. Pero hindi ito dahilan upang tumigil siya sa pagpasok sa paaralan.“Ayaw ko pong mabuhay sa kahirapan habangbuhay. Gusto kong makapagtapos ng pagaaral at magiging pulis para
Dahil sa kanyang kasipagan, madalas siyang mahuli sa klase at minsan ay umaabsent pa. “Pasensya na po sir, kailangan pa po kasi magpakain ng mga alagang hayop sa bukid. Saka medyo malayo din po kasi yung lalakarin namin tapos mabagal po ang lakad ng mga maliliit kong kapatid kasi po madulas po ang daan.” Ang mahinang sagot ni Jemar sa tuwing tinatanong siya ng kanyang guro kung bakit lagi siyang huli na dumadating sa paaralan. Matinik at nangunguna ang kanyang galing lalong-lalo na sa asignaturang matematika. Hangang-hanga ang kanyang guro at mga kaklase niya dahil sa kakaibang diskarte at talino niya sa mga numbers maging problem solving man ito. Tinaguriang “Little Mathematician” sa Grade 6 class dahil sa bilis ng kanyang numeracy skills. Bagay na naging kakaiba sa lahat ng kanyang mga kaibigan at kamag-aral.
Sa kabila ng pagsubok, hamon at hirap ng buhay na kanyang tinatamasa sa kasalukuyan, buo ang kanyang loob na malampasan ang lahat.
klase na laging nakakakuha ng award
TEACHnologies sure sa Sur!
September 14, 2024 – Kasabay ng paggunita ng Educators’ Day sa selebrasyon ng 72nd Araw ng Zamboanga del Sur ang paglunsad ng programang “Integrating Technology for Effective Classroom and Hybrid” o I-TECH para sa mga asigna turang English, Science at Mathematics.
We are so very thankful that our Local Government of the Province supports this program for the betterment of our learners in the field of Science and Technologies
Ang programang I-Tech na ito ng ZamboSur Division ay naglalayong mapataas ang antas ng kaalaman, kasanayan at pagkatuto ng mga magaaral na Zambosurian sa tatlong pangunahing asignatura. Ito ay mahigpit na sinusuportahan ng probinsya ng Zamboanga del Sur sa pamumuno ni Gov. Victor J. Yu. Kung kaya’t sa araw ng launching nito bilang suporta ay namigay ng mga laptops, tablets,
Ang mangrove o “bakhaw” sa bisaya ay isang uri ng tanim na nakapaligid sa harap mismo ng paaralan ng Mama. Sinasabing ito ay mahalaga sa ating ecosystem dahil sa pagbibigay nito ng maraming mga pakinabang sa kalikasan at komunidad. Ang tanim na ito ay tumutubo sa mga coastal areas kagaya ng barangay Mama.
Tumutulong ito bilang panangga ng paaralan laban sa malalakas na hampas
ng alon at upang pigilan ang pagguho ng lupa sa tabi ng dagat. Ang maraming ugat nito ang nagsisilbing lakas ng mga baybayin sakaling mag-iba ang panahon at takbo ng tubig tuwing may mga kalamidad. Ang natural na pagbibigay ng proteksyon nito ay mahalaga sa ating lugar lalong-lalo na sa paaralan ng MES kung saan nasa dalampasigan mismo ito nakaharap.
Ang mga bakhaw na ito ay tumutubo lamang at patuloy pa ang pagdami. Ganun pa man, labis itong nagdudulot ng magandang seguridad sa paaralan tuwing may bagyo, malakas ang hangin at tumataas ang tubig-dagat. Hanggang ngayon ay patuloy itong pinapahalagahan ng paaralan at maging ng lokal na pamahalaan ng barangay.
television sets at comput ers sa lahat ng paaralan sa Dibisyon ng ZamboSur. “We are so very thankful that our Local Govern ment of the Province sup ports this program for the betterment of our learners in the field of Science and Technologies” ilan sa mga pahayag ni Maam Jeanelyn A. Aleman, ang Superintendent ng Zambo sur Division.
HPV Vax para sa Cervical Cancer ligtas…
Cervical cancer ang sinasabing isa sa mga mabigat na problema ng mga kababaihan at ang matindi pa ay nagiging sanhi ito ng maagang pagkamatay. Kung kaya’t mariing gumawa ng programa ang Department of Health sa pakikiisa nito sa DepEd upang maibsan o maiwasan ang ganitong mga sakuna.
Sa edad na 10 hanggang 14 taong gulang ay maaaring mabakunahan ang isang babaeng magaaral laban sa nakakamatay na cervical cancer sa pamamagitan ng HPV Vaccine. Ang Mama Elementary School ay isa sa mga paaralang nabiyayaan ng libreng bakuna para a mga mag-aaral na nasa ika-apat na baitang. Tinatayang nasa aabot ng 100 mag-aaral ang nabakunahan mula 2016 hanggang sa kasalukuyan. Ang Human Papillomavirus o HPV vaccination ay isang programa ng pamahalaan at DOH
na sa murang edad pa lamang ay makaiwas na ang mga kabataan laban sa naturang kanser. Aabot sa halagang 5,000 kung ito ay nasa pribadong mga pagamutan ngunit ito ay libre lamang sa mga pampublikong paaralan.
ni JHOVEN P. CAPADA
ni KENT P. DUHAYLUNGSOD
ni AILAH U. MARUHOM
AI para sa Teknolohiyang Hinaharap
Isipin kung mayroon kang isang robot na kaibigan na maaaring tumulong sa iyong araling-bahay, makipaglaro sa iyo, o magkuwento. Iyan ang tinatawag nating artificial intelligence, o AI para sa maikli. Ito ay tulad ng pagbibigay ng utak ng mga makina upang sila ay matuto at gumawa ng mga bagay tulad ng nagagawa ng tao o higit pa. Sa hinaharap, ang mga matalinong makina na ito ay nasa lahat ng dako, na tutulong sa maraming paraan at ginagawang mas madali at masaya ang buhay sa mga bagay-bagay.
Ang Artificial Intelligence, o AI, ay isang cool na apps ng teknolohiya na nagbabago ng maraming bagay. Sa madaling salita, nangangahulugan ito na ang mga makina o kompyuter ay maaaring mag-isip at kumilos tulad ng mga tao. Salamat sa AI, nagiging mas mabuti at mas madali ang mga bagay-bagay sa maraming lugar, tulad ng pagtulong sa mga doktor na malaman kung ano ang mali sa mga pasyente, paggawa ng mga sasakyan na maaaring magmaneho ng kanilang sarili, at paggawa ng mga kapaki-pakinabang na virtual assistant tulad ng Siri at Google Assistant.
Ang mga AI system ay kagaya ng mga matatalinong computer na gumagamit ng mga espesyal na panuntunan at pattern upang matuto mula sa maraming impormasyon. Tulad ng kung paano nagiging mas mahusay sa isang bagay
kapag mas nagsasanay, nagiging mas mahusay ang AI sa pag-unawa sa mga bagay at paglutas ng mga problema sa pamamagitan ng pag-aaral mula sa mga karanasan nito.
Ang AI ay mayroon ding ilang mga problema. Ang mga tao ay nag-aalala tungkol sa mga bagay tulad ng pananatiling pribado ng mga lihim at kung paano nito maaaring alisin ang mga trabaho. Habang bumubuti ang AI, kailangan naman ng mga panuntunan para matiyak na ginagamit ito sa mabuti at patas na paraan para sa lahat.
Ang AI ay maaaring gumawa ng maraming kamangha-manghang bagay para sa hinaharap, ngunit kailangang gamitin ito nang maingat upang makatulong ito sa lahat at gawing mas magandang lugar ang mundo.
“JUST GIVE IT A SHOT”. Ipinatupad ng dibisyon ng Zamboanga del Sur ang pagpapabakuna sa mga mag-aaral ng probinsya kasama na rito ang mga mag-aaral ng MES upang maiwasan ang pagkakaroon ng cervical cancer.
ChatGPT ay nananatiling pinakakaraniwang tool na ginagamit
25 % %
Grammarly at Microsoft Copilot
Sa isang kamakailang survey mula sa Digital Education Council, isang pandaigdigang alyansa ng mga unibersidad at mga kinatawan ng industriya na nakatuon sa pagbabago sa edukasyon, karamihan sa mga mag-aaral (86%) ay nagsabing gumagamit sila ng artificial intelligence sa kanilang pag-aaral
ni DAISY JANE PEPITO
ag-tek
Ayon sa mga eksperto, ang embryo ay nagmula sa isang oviraptorosaur, isang grupo ng mga theropod dinosaur na malapit na kamag-anak ng mga modernong ibon. Ang posisyon ng embryo sa loob ng itlog ay kahalintulad sa posisyon ng mga embryo ng ibon bago mapisa, na nagpapakita ng koneksyon sa pagitan ng mga dinosaur at ng kasalukuyang mga ibon.
Isang Sulyap sa Milyong Taong Nakalipas
Isang pambihirang tuklas ang naiulat ng mga paleontologist matapos madiskubre ang isang halos perpektong na-preserbang embryo ng dinosaur. Ang embryo, na tinawag na “Baby Yingliang,” ay natagpuan sa loob ng isang fossilized na itlog na tinatayang nasa 66 milyong taon na ang tanda.
Ang itlog ay unang natagpuan noong 2000’s sa timog Tsina ngunit nanatiling hindi napansin sa loob ng maraming taon hanggang sa ito ay muling suriin kamakailan. Ang perpektong pagkakapreserba nito ay dahil sa mga ideal na kondisyon kung saan ito natagpuan, tulad ng mabilis na pagkakabaon nito sa lupa matapos ang isang natural na sakuna.
Modernong Pag-unlad sa Tulong ng AI
Patuloy na nagiging mahalagang bahagi ng modernong lipunan sa Pilipinas ang Artificial Intelligence o AI, na nagdadala ng inobasyon sa iba’t ibang sektor tulad ng edukasyon, negosyo, agrikultura, at pangangalaga ng kalusugan.
Ayon sa isang ulat mula sa Department of Information and Communications Technology (DICT), ang AI ay inaasahang makakabawas ng operasyonal na gastos ng mga kompanya habang pinapabuti ang kalidad ng kanilang serbisyo. Sa sektor ng agrikultura, ginagamit ang AI upang mapabuti ang ani sa pamamagitan ng pagtukoy sa tamang panahon ng pagtatanim at pag-ani gamit ang data analytics.
“Napakahalaga ng AI para sa ating bansa, lalo na’t nakikita nating may
kakayahan itong pabilisin ang mga proseso at gawing mas episyente ang operasyon sa iba’t ibang industriya,” ayon kay DICT Secretary Ivan John Uy.
Gayunpaman, may ilang pangamba tungkol sa posibleng epekto ng AI sa trabaho. Ayon sa ilang mga pagsusuri, maaaring mawalan ng trabaho ang ilan sa mga manggagawa dahil sa automation, ngunit binibigyang-diin diin na maaaring makakalikha ito ng mga bagong oportunidad, lalo na sa larangan ng teknolohiya.
Upang masiguro ang balanse, isinusulong ng gobyerno ang mga programa sa skills training at edukasyon, tulad ng AI literacy programs, upang matulungan ang mga Pilipino na mag-adapt sa nagbabagong landscape
Ayon kay Dr. Lida Xing ng China University of Geosciences, “Ang fossil na ito ay nagpapakita ng ebidensya na ang mga dinosaur ay may mga katulad na pag-uugali sa mga ibon, partikular sa posisyon sa itlog. Ito ay napakahalaga upang maunawaan natin ang evolutionary link sa pagitan ng dalawang grupo.”
Sa kasalukuyan, ang fossil ay naka-display na sa Yingliang Stone Na-
ture History Museum sa Tsina, kung saan maaaring makita ng publiko ang detalyado at kahanga-hangang hitsura ng embryo. Ang natuklasang “Baby Yingliang” ay hindi lamang isang patunay sa galing ng siyensya kundi isa ring paalala kung gaano kalawak ang kasaysayan ng buhay sa ating planeta sa milyon-milyong taong nakalipas.
ng trabaho.
Samantala, ang mga unibersidad sa bansa ay nagsisimula nang magturo ng mga kurso ukol sa AI at machine learning upang ihanda ang bagong henerasyon ng mga propesyonal sa hamon at oportunidad na dala ng makabagong teknolohiya.
Ayon kay Dr. Maria Santos, isang eksperto sa teknolohiya mula sa University of the Philip-
pines, “Kung magagamit nang tama, ang AI ay hindi lamang makakatulong sa pagpapabuti ng ating ekonomiya kundi pati na rin sa pagresolba ng mga isyung panlipunan tulad ng kahirapan at kakulangan sa edukasyon.”
Sa kabila ng mga hamon, nananatiling positibo ang pananaw ng mga Pilipino sa potensyal ng AI na maging kasangkapan para sa mas maunlad na kinabukasan ng bansa.
ni EMJIE A. CONTINEDO
ni AHMADJAN P. SAPAR
DOH bigay-todo kontra Measles, Rubella, at Polio
ni AHMADJAN P. SAPAR
Patuloy na pinalalakas ng Department of Health (DOH) ang kanilang kampanya laban sa measles, rubella, at polio upang maiwasan ang posibleng paglaganap ng mga sakit na ito. Ayon sa DOH, layunin nilang mapataas ang immunization coverage sa mga bata na edad limang taon pababa, na itinuturing na pinakabulnerable sa mga naturang sakit.
Ipinaalala ng DOH na ang measles at rubella ay maaaring magdulot ng malubhang komplikasyon tulad ng pneumonia at encephalitis, habang ang polio ay maaaring magresulta sa permanenteng pagkaparalisa. Ang pagba-
bakuna ay libre at madaling ma-access sa mga health centers sa buong bansa.
Bilang bahagi ng kampanya, naglulunsad ang DOH ng malawakang information drive upang ipaalam ang kahalagahan
Pagkalat ng Kanser sa Suso: Sanhi ng Gene Mutations
Ang kanser sa suso ay isang uri ng kanser na nagsisimula sa mga selula ng suso at maaaring kumalat sa ibang bahagi ng katawan. Ang pagkalat ng kanser ay tinatawag na metastasis, at ito ay isang pangunahing sanhi ng pagkamatay sa mga pasyenteng mayroon nito.
Ayon sa isang pagaaral na inilathala sa Science News, natuklasan ng mga mananaliksik na ang ilang mga namamanang gene mutations ay maaaring magpataas ng panganib ng kanser at magdulot ng mas mabilis na pagkalat ng sakit. Ang mga genes tulad ng BRCA1 at BRCA2 ay kilala sa kanilang papel sa pagtaas ng panganib ng kanser sa suso at obaryo.
Ang mga mutations sa mga gene na ito ay maaaring magdulot ng hindi tamang pag-andar ng mga protina na tumutulong sa pag-aayos ng DNA na nagreresulta sa pagbuo ng
kanser.
Ang pag-unawa sa papel ng mga namamanang gene mutations sa pagkalat ng kanser sa suso ay mahalaga upang mapabuti ang mga estratehiya sa pag-diagnose at paggamot. Sa pamamagitan ng genetic testing, maaaring matukoy ang mga indibidwal na may mataas na panganib at mabigyan sila ng angkop na pangangalaga at monitoring.
Gayunpaman, hindi lahat ng kaso ng kanser sa suso ay dulot ng namamanang mutations. Maraming iba pang mga salik, tulad ng edad, kasaysayan ng pamilya,
ng pagbabakuna. Hinimok din nila ang mga magulang at tagapag-alaga na samantalahin ang serbisyong ito upang masiguro ang kalusugan ng kanilang mga anak.
Pinapaalalahanan ang publiko na ang malakas
�� ch-api.healthhub.sg
at pamumuhay, ang maaaring mag-ambag sa pagbuo ng sakit. Kaya’t mahalaga ang regular na pagsusuri at konsultasyon sa doktor upang matukoy ang pinakamahusay na hakbang sa pag-iwas at paggamot.
Sa kabuuan, ang pagaaral na ito ay nagpapakita ng kahalagahan ng genetic factors sa pag-unawa sa mekanismo ng pagkalat ng kanser at nagbibigay ng bagong pananaw sa mga posibleng interbensyon upang mapabuti ang kaligtasan ng buhay ng mga pasyente.
na immunization program ay mahalaga hindi lamang para sa kalusugan ng bawat bata kundi para rin sa kaligtasan ng buong komunidad laban sa mga sakit na maaaring maiwasan.
Ayon sa ulat ng Copernicus Climate Change Service (C3S) ang 2024 ay naging pinakamainit na taon sa kasaysayan ng daigdig, na may
1.6°C
average na temperatura, higit sa pre-industrial na antas.
Ang pagtaas ng temperatura ay nagdulot ng mas madalas at matinding mga kaganapan sa klima, tulad ng heatwaves at malalakas na pag-ulan. Sa Pilipinas, umaabot hanggang 42°C ang naitalang heat index noong Abril 2024.
ni AHMADJAN P. SAPAR
isportseditoryal
Carlos Yulo: Pamilya vs Social media
SNagsimula ito nang ipahayag ng ina ni Carlos ang kanyang nararamdaman para kay Chloe San Jose, ang kasintahan ng atleta. Ayon sa kanyang ina, si Chloe ang dahilan kung bakit nahiwalay si Carlos sa kanyang pamilya. Bukod pa rito, lumabas ang mga
Para sa dagdag na balita kay Carlos Yulo, i-click lang ang QR code na ito at pangako sa isport.
alegasyon na si Angelica ay may hawak na pondo na dapat ay talagang mapupunta kay Carlos mula sa mga insentibo ni Carlos matapos manalo sa isang naunang paligsahan.
Nag-post ang page ni Yuro ng video sa social media para
i Carlos Yulo, isang pambansang bayani sa himnastiko - nahaharap hindi lamang sa mga hamon bilang isang atleta, kundi pati na rin sa mga personal na pagsubok mula sa kanyang pamilya. Matapos manalo si Carlos ng dalawang gintong medalya sa 2024 Paris Olympics, naging mainit na paksa ang hindi pagkakaunawaan sa pagitan ni Carlos at ng kanyang ina na si Angelica Yulo.
linawin ang isyu. Kinikilala niya ang mga sakripisyong ginawa ng kanyang ina para sa kanyang karera, pinatawad siya, at umaasa na maaayos pa ang kanilang relasyon. Nanawagan si Carlos na wakasan na ang mga isyung ito at igalang ang mga nagawa ng
lahat ng mga atletang Pilipino. Hindi maiiwasan na maraming tao ang magkakaroon ng sariling opinyon, at tataas ang tensyon para sa lahat ng kasangkot. Sa kabila ng lahat ng ito, si Carlos Yulo ay patuloy na nagpapakita ng propesyonalismo
Sa huli, ang mga isyu sa pamilya ay dapat lutasin nang pribado hangga’t maaari. Ang mga ganitong isyu ay hindi dapat palakihin ng mga kritiko o media, ngunit dapat igalang ang personal na
espasyo ng bawat pamilya. Inaasahan namin na si Carlos ay maging inspirasyon sa lahat, hindi lamang sa kanyang tagumpay sa palakasan, kundi pati na rin sa kanyang hangarin ng kapatawaran at kapayapaan sa kanyang pamilya.
Coach na guro, Hardcourt
KENT P. DUHAYLUNGSOD
Sa paaralan ng Mama, kilala si Sir Reyco James Bertoldo Faustorilla basketball coach. Sa kabila ng sangkatutak na mga gawain bilang atletang basketbolista ng paaralan.
Nagsimula ang kanyang coaching journey nang maitalaga siya bilang School Sports Coordinator noong Enero 9, 2024. Dahil sa hilig niya sa larong basketball, nakita niya ang potensyal at talent ng mga mag-aaral ng paaralan. Sa kanyang pangunguna, nakasungkit ang koponan ng Mama ES ng dalawang kampeonato nito sa District Meet sa taong 2022 at 2023.
Para kay Coach James, hindi lamang
pagsasanay sa laro ang kanyang ginagawa para sa mga kabataan ng paaralan. “Ang basketball ay isang larong kailangan ng disiplina, teamwork at dedikasyon” aniya. Ayon pa sa kanya, layunin din niyang makakuha sa kanya ng mga inspirasyon ang mga manlalaro sapagkat sa murang edad din niya kagaya nila nagsimula kanyang pangarap at hilig sa larong basketball.
Isa sa magagaling manlalaro na kanyang hinubog simula pa noong 2022 ay si
TAKBO NG PANGARAP.
Pursegidong kakayanin ng labindalawang taong gulang na si Lemar A. Judaya na pagsabayin ang paglalaro at pag-aaral upang makamit nya ang kanyang mithiing makapasok sa matataas na paaralan gaya ng mga atleta na naging matagumpay na sa kanilang larangan.
Kwento ng Tapang at Determinasyon: Talo pero panalo
ni AHMADJAN P. SAPAR
Hindi lahat ng panalo at tagumpay ay nakukuha o nasusukat sa dami ng gintong medalyang isasabit sa isang atleta, at ito ang patunay sa kwento ng tapang at determinasyon ni Jhon
Lemar A. Judaya, isang 12 taong gulang na runner ng Mama Elementary School na tampok sa nakaraang Dumalinao District Athletes Meet 2024 noong Nobyembre 8, 2024 na ginanap sa Dumalinao Regional Pilot School. Sa nasabing palakasan, kasali siya bilang nag-iisang atleta ng Mama ES sa larong Athletics Men.
Pumasok
si Lemar sa palakasan bilang first timer dala lamang ang tiwala sa sarili at kaba dahil sa kakulangan ng pagsasanay. Ngunit sa araw ng kanyang laban ay hindi naging maayos ang kanyang takbo sa unang sabak niya sa 100-meter dash at bigo na makukuha ng pwesto - kaba ang naging hadlang upang mahuli siya papunta sa finish line. Sa 1000-meter dash na takbo niya ay pangatlo siya sa 10 runners ngunit siya ang unang atleta sa paaralan na nag-uwi ng karangalan sa paaralan sa larangan ng athletics. Sa kabila ng hindi niya pag-qualify sa Qualci Meet, nanatili pa rin ang kanyang pambihirang tapang at determinasyon. Sa halip na
Hardcourt hero
panghinaan ng loob, nanatili siyang positibo at magalak niyang niyakap ang kanyang coach dahil sa suporta at gabay nito sa kanya. “Hindi basihan ang pagkatalo sa laban. Ang mahalaga ay ginagawa ko ang lahat ng aking kaya at maraming matutunan sa palakasang ito. Ang pag-improve bilang isang atleta at higit sa lahat, kakayahang lumaban ulit.”
Bumuhos ang paghanga at suporta ng kanyang mga kaklase, mag-aaral at guro ng paaralan. Sapagkat naipakita niya ang halimbawa ng isang tunay na sports enthusiast –atletang bukas ang loob ng pagtanggap sa pagkatalo na may disiplina at pagpapakumbaba.
Si Jhon Lemar Judaya ay isang inspirasyon ng marami sa paaralan kahit walang gintong
Faustorilla hindi lamang isang bata at magaling na guro sa ikalimang baitang kundi bilang isang matinik na bilang isang classroom adviser, pinagsasabay ni Sir James ang araw-araw na pagtuturo at pagsasanay sa mga
kanyang kabataan basketball ngmanlalaro din ang sa na hinubog
Clark Jhon Bente na captain ball ng koponan na laging tumitingala sa kakayahan at sakrispisyo ni Coach James sa koponan. “Si Sir Coach ang nagtuturo ng magagaling na diskarte para manalo sa laro. Kasabay nito ay ang positibong mga advises niya na naging paraan namin para magtiwala sa aming sariling kakayahan sa paglalaro sa loob ng court.”
Bukod sa mga tagumpay ng koponan sa laro, pinangungunahan din ni Sir James ang paglikom
ng pundo upang makabili ng maayos na mga kagamitan sa sports sa paaralan. Dahil sa kanyang malasakit, nagbigay-daan ito upang ang karamihan sa mga magaaral ng MES ay maengganyo at sumali sa ibat’-ibang larangan ng sports.
Sa darating na Qualci at Division Meet, si Coach James ay magsisilbi bilang Technical Offcial sa basketball. Dahil nakita ng distrito ang kanyang kakayahan at pagsasakrispiyo
sa larangan ng palakasan. Pero para sa kanya ang pinakamahalagang panalo niya bilang isang gurong coach ay makita niya na ang mga atleta na natututo o nagtatagumpay sa larangan ng sports at sa buhay. Aniya “Ang panalo sa laro ay pansamantala lamang pero ang paghubog ng isang buhay ay mananatili kailanman.”
medalyang naiuwi kundi dahil sa malawak na determinasyon niya at hindi natitibag na sportsmanship sapagkat para sa kanya ang kahulugan ng sports ay ang patuloy na pagtakbo para lumaban ulit sa kabila ng pagkatalo.
Ang wrestling ay ang pinakalumang isport lamangangalam
Ang mga ukit at mga guhit na matatagpuan sa timog na mga kuweba ng Europa ay tinatayang nasa pagitan ng 15,000 at 20,000 taong gulang, at naglalarawan ng mga wrestler sa iba't ibang posisyon ng paghawak at pagkilos.
Rain or Shine, Converge target ang Mahabang Panalo
ni AHMADJAN P. SAPAR
Patuloy na nag-aalab ang kumpiyansa ng Rain or Shine Elasto Painters at Converge FiberXers habang pareho nilang hinahangad na mapalawig ang kanilang winning streak sa PBA Season 48. Ang Rain or Shine, na kasalukuyang nasa magandang porma, ay naghahanda laban sa Phoenix Super LPG Fuel Masters. Ayon sa coaching staff, pinagtutuunan nila ng pansin ang pagpapabuti sa kanilang depensa at pagbibigay-diin sa teamwork upang mapanatili ang kanilang momentum.
Samantala, ang
Converge FiberXers ay handang ipakita ang kanilang lakas sa laban kontra Blackwater Bossing. Ang koponan ay nagpakita ng matatag na laro sa kanilang mga nakaraang laban, salamat sa kanilang mabilis na opensa at epektibong
koordinasyon sa loob ng court.
Bukod sa individual na talento ng kanilang mga manlalaro, ang parehong koponan ay umaasa sa diskarte ng kanilang mga coach upang makuha ang panalo at mapalapit sa posisyon para sa playoffs. Ang mga susunod
na laban ay inaasahang magiging mas matindi habang papalapit ang pagtatapos ng eliminations, na siyang magpapasya kung sino ang makakapasok sa susunod na yugto ng torneo.
Naging bahagi na ng makabagong panahon ng edukasyon ang iba’tibang online platform na nagbibigay ng kakaibang libangan at kasanayan, isa dito ang mundo ng Roblox na naging bahagi ng pagkakatuto at karanasan ng mga kabataan sa sports skills sa mga paaralan. Isang online game na naging pamamaraan na kinahihiligan ngayon sa
paglikha ng sariling laro, at maging mula sa ibang tao. Interactive learning ito, kung kaya’t posibleng makipag-collaborate ang mga mag-aaral sa pamamagitan ng pagbabahagi ng sariling ideya at gumawa ng bagong kakayahan sa tulong ng ibang mga magaaral na nahuhumaling nito.
Kinahihiligan ito ng mga mag-aaral mula
unang hanggang anim na baitang sa paaralan ng Mama ES. Isang magandang paraan sa pagtataguyod ng mabuting kompetisyon sa aspeto ng sports. Dahil dito ang mga pupils ay nagkakaroon ng chance na makilahok at mag-explore sa mga palakasan sa mundo ng online platform. Sa murang edad din ay nalilinang ang kanilang malikhaing
pag-iisip at kasanayan sa mga teknolohiya. Maliban bilang isang gaming platform, ito rin ay isang mabisang paraan sa sports development ng mga mag-aaral sa paaralan. Maaaring magbukas ang mga kakaibang mga pagkakataon para sa kanila na maging daan upang lubos na maibahagi ang mga skills at ideya na naidudulot ng Roblox sa mabuting pamamaraan.
ni KENT P. DUHAYLUNGSOD
MES athletes noon, Varsity idols ngayon
ni DAISY JANE PEPITO
Sa paglipas ng panahon, ay di maikakailang may maraming mga mag-aaral ng paaralan na patuloy ang kanilang pagpapakitang-gilas sa larangan ng sports. Nag ing isang munting atleta sila noon na nagrepresenta ng Mama ES sa iba’t-ibang athletic meets. Maging hanggang ngayon ay patuloy pa rin sila sa pamamayagpag sa mga nakagisnang mga laro at naging varsity players pa.
Almaser Bacsal Sanday – binansagang “Popoy” ng MES na kasalukuyang naglalaro sa Basketball Men Varsity Team ng JHCSC Main Campus. Ilang beses ng naglalaro sa National Games. Laging nangingibabaw ang mga shots niya sa court dahil sa kanyang taas, bangis at liksi sa paglalaro. Tiyak na malayo pa ang kanyang mararating sapagkat labis ang kanyang dedikasyon upang makapaglaro pa sa iba’tibang mga national games sa ngalan ng kanilang paaralan.
Shairene Dela Peña
Al-os – kasalukuyang Criminology student ng SMC- Pagadian City. First year college pa lang siya ay nakapasok na sa Volleyball Varsity Team ng paaralan. Sa una niyang pagkakataon ay nakapaglaro siya kaagad sa taonang National PRISAA Games na ginanap sa Albay. Patuloy ang kanyang pamamayagpag sa larong
Volleyball hanggang sa kasalukuyan.
Zairyl Rondina Campaner – graduate ng Business Administration at isang basketball varsity player ng SMC. Naglaro din sa team hanggang makat apos sa kanyang kurso.
Natatangi din ang kanyang hilig sa larong basketball na patuloy ang pagbibigay ng training at inspirasyon sa mga batang mahilig sa larong basketball.
“Live with Purpose, Not Just Exist”. Larawang nagpapakita ng diterminasyon, disiplina at pangarap, iyan ang daladala nina Shairene (kanan), Zairyl (kaliwa) at Almaser (baba) habang ipinagpatuloy ang mga hamon sa buhay.
Coach na guro, Hardcourt hero
kilala si Sir Reyco James Bertoldo Faustorilla hindi lamang isang bata at magaling na guro sa ikalimang baitang kundi bilang isang matinik na basketball coach.
Pahina 12
“Bakhaw”
lang sakalam…
Sinasabing ito ay mahalaga sa ating ecosystem dahil sa pagbibigay nito ng maraming mga pakinabang sa kalikasan at komunidad.
sundan sa pahina 10
AG-TEK
Sapar, nadali ang pangalawang pwesto
ni KENT P. DUHAYLUNGSOD
“Harnessing Scientific Innovation to Build a Resilient and Sustainable Future” – ang tema ng 2024 Qualci Level Science Quest and Technology Fair na umarangkada sa Antonio NHS, Tigbao, Zamboanga del Sur – ika 25 ng Octobre 2024, Biyernes.
Ang naturang patimpalak sa larangan ng agham at teknolohiya ay sinalihan ng 5 distrito sa Qualci 4 – Kumalarang, Bayog, Tigbao, Dumalinao at Lakewood (KumBaTigDuLa). Ang layunin nito ay para makakuha ng mga magagaling na mga Aghamista na sasabak para sa sa pangdibisyong lebel at ibandera ang Qualci 4 sa larangan ng agham.
Masayang nadali at naiuwi ni Ahmadjan P. Sapar, grade 6 mag-aaral, ang pangalawang pwesto sa larang ng Sci-Damath Power Patrol matapos ang kanilang mainit na final game ng Kumalarang. Di man mapalad na makapasok para sa susunod na lebel ay siya naman ang kauna-unahang mag-aaral ng MES na nag-uwi ng medalya at sertipiko sa larangan ng Sci-Dama sa tulong ng kanyang coach at adviser na si Sir Nhor B. Camatua.
“Harnessing Scientific Innovation to Build a Resilient and Sustainable Future” “
Covered court ng paaralan, bigong maitayo
ni EMJIE A. CONTINEDO
Pagkadismaya at panghihinayang ng mga atleta, mag-aaral at guro ng paaralan ang nangibabaw pagkatapos na maudlot ang planong pagpapatayo ng covered court sa loob ng paaralan ng Mama Elementary School.
ISPORTS
Sisimulan sana ang proyekto sa pangalawang quarter ng taong 2024 ng biglang sabihin ng local na pamunuan ng barangay sa hindi pagpapatuloy ng pagtatayo nito kaugnay ng lupang pagpapatayuan sana nito.
Ayon kay Hon. Casim B. Tinggalong, barangay captain ng Mama “Ang covered court ay magdudulot sana ng malaking tulong at benepisyo sapagkat magisisilbing lugar ito para sa mga programa
at gawain ng paaralan katulad ng pagtitipon, paligsahan at sports events.”
Sinasabing ang lokasyon ng paaralan ang pinakadahilan kung bakit hindi ito natuloy.
Dagdag pa ang kawalan ng sea-wall ng paaralan sa tabi ng dalampasigan.
“Malaking kawalan ito sa mga mag-aaral na makaranas ng magandang pagdadarausan ng kanilang sports activities” ayon kay Alladin M. Maruhom, PTA
President ng paaralan.
Hiling ng mga atletang mag-aaral, magulang at guro na bigyang-solusyon at hakbang upang matuloy ang pagkaudlot sa pagpapatayo ng proyektong ito. Dahil isa itong pasilidad na magbibigay ng dekalidad na venue sa lahat ng activities ng paaralan.
para sa karagdagang kaalaman tungkol sa “Damath”, mangyaring i-scan lang ang QR code na ito