Neony 7

tożsamość

3(7)

KWARTALNIK ARTYSTYCZNO HISTORYCZNY

lipiec-wrzesień 2017 powiat gdański bezpłatny ISSN 2450-6419

W numerze m.in.:

Danuta Kraszewska Malarstwo

Andrzej Dąbek Fotografia

Magdalena Kuśmirek Wiersze

Magda Bielicka To tylko wakacje 2

Halina Goral-Rybkowska

Reżyserzy zwolnieni. O wierszach Tadeusza Karmazyna

Kazimierz Babiński Wyznania łowcy

Jan Hlebowicz, Bartosz Gondek

Rok ks. prałata Józefa Waląga

Dariusz Dolatowski Głośne sprawy kryminalne na Wyżynie Gdańskiej

Marek Kozłow

Ruch obywatelski w przedwojennym Pruszczu

Tomasz Jagielski

Praca więźniów obozu Stutthof na Żuławach Gdańskich

Krzysztof Grynder Z kolekcji starych pocztówek Kiezmark, Pruszcz, Wocławy

Partnerzy wydania

Powiatowa i Miejska Biblioteka Publiczna w Pruszczu Gd. powstała w październiku 1946 r. Na mocy Porozumienia z 30 października 2003 r. zawartego pomiędzy Burmistrzem Miasta Pruszcz Gd. a Zarządem Powiatu Gdańskiego powierzono Bibliotece Miejskiej obowiązki biblioteki powiatowej. Obejmuje ona opieką merytoryczną biblioteki gminne: w Kolbudach i filią w Pręgowie, Cieplewie z filiami w Wiślinie i Straszynie, Trąbkach Wlk. z filiami w Mierzeszynie i Sobowidzu oraz w Cedrach Wlk., Pszczółkach, Przywidzu i Suchym Dębie.

związanymi z naszym regionem. W przeszłości gościli tu m.in.: Stanisława Fleszerowa-Muskat, Lech Bądkowski, Róża Ostrowska, Jerzy Samp, Marta Fox, Stanisław Goszczurny. W ostatnich latach: Stefan Chwin, Jerzy Pilch, Andrzej Sapkowski, Janusz Głowacki, Ryszard Kapuściński, Stanisław Gostkowski, Katarzyna Grochola, Daniel Passent a także Krzysztof Zanussi, Chris Niedenthal, Maria Czubaszek, Krzysztof Baranowski, Elżbieta Dzikowska, Stanisława Celińska. Twórcy z terenu powiatu: Józefa Krośnicka, Roman Ciesielski, Zofia Sokół, Marek

„Europejska Noc Muzeów 2017” - recital Marcina Żurawieckiego

Stanisława Celińska. Spotkanie w PiMBP

Biblioteka mieści się w budynku dawnej plebanii z 1775 r. Podczas remontu w 2010 r. odkryto najlepiej zachowaną w województwie pomorskim XVIII- wieczną polichromię. Warta uwagi jest również 250 –letnia podłoga, tej długości i szerokości deski, są charakterystyczne dla typowej podłogi pałacowej.

Adamkowicz, Tadeusz Jałoszyński. W tym roku w bibliotece gościli m.in. Ewa Kasprzyk, Ewa Błaszczyk, Anna Seniuk, Ewa Wiśniewska.

Biblioteka organizuje również wypoczynek dzieci i młodzieży w ramach Akcji Lato i Zima z biblioteką. Odbywają się cyklicznie imprezy w ramach „Europejskiej Nocy Muzeów”, „Narodowego czytania”, „Pik-

Spotkanie „Rozmowy o książce” z Anną Seniuk

„Akcja Lato w Bibliotece 2017”, zajęcia plastyczne w galerii „Szary ganek” z Oleną Ulianovą.

Obecnie z biblioteki korzysta 4252 stałych czytelników. Godna zauważenia jest prowadzona na wysokim poziomie, praca z czytelnikiem.

Spotkania z pisarzami, poetami, recitale poezji śpiewanej, wystawy malarstwa, rzeźby, fotografii. Spotkania ze znanymi polskimi aktorami, reżyserami, podróżnikami, twórcami sztuki, także z twórcami

niku czytelniczego”, „Nocy bibliotek”. Od 10 lat działa tu Dyskusyjny Klub Książki dla dorosłych, młodzieży i dzieci. Odbywają się także promocje kwartalnika artystyczno-historycznego „Neony-tożsamość”, ukazującego się w powiecie gdańskim.

w numerze

Andriy Gaiduk – Kościół pw. Podwyższenia Krzyża Świętego.

Andrzej Dąbek „Gorzelnia z 1912 r. w Żelisławkach”, fotografia.

Zespół Pieśni i Tańca „Jagódki” na „Żuławskim Tulipanie 2017”.

• Andrzej Tuźnik, Daniel Kufel – malarstwo – 5 • Magdalena Kuśmirek – wiersze – 6 • Wojciech Kostiuk – grafika – 6 • Danuta Kraszewska „Portrety” – malarstwo – 8 • Bogan Groth, Wojciech Jung – fotografia - 10 • Magda Bielicka „To tylko wakacje 2” – 11 • Przemysław Pancer – fotografia – 14 • Dagmara Weyna, Maja Chrostowska-Gucwa – malarstwo – 15 • Dorota Ignatowicz-Wiśniewska, Edyta Skrzypek, Henryka Lisiecka, Agnieszka Czernomord – malarstwo – 16 • Wiersze – 17 • Andrzej Dąbek „Pszczółki i okolice” – fotografia – 18 • Elma Grzech, Urszula Cwalińska – malarstwo – 20 • Vasyl Netsko, Włodzimierz Rybacki, Agnieszka Michalczyk, Ewa Kruglik – malarstwo – 21 • Wiersze – 22 • Halina Goral-Rybkowska „Reżyserzy zwolnieni. O wierszach Tadeusza Karmazyna – 23 • Teresa Piotrowska – grafika cyfrowa – 24 • Wiesław Grzech, Regina Kłosińska – malarstwo – 25 • Genowefa Latocha, Elżbieta Gut Szymecka - malarstwo, Olena Uljanova – tkanina, Elżbieta Laskowska – technika własna, Magdalena Tuźnik – ręcznie malowana porcelana – 26 • Zenon Kosater, Anna, Ryszard Prill, Anna Flis, Aleksander Tomczak, Ewa, Zbigniew Boduch – rzeźba – 27 • Maria Wojnicka „Grecja” – 28 • Robert Boetcher, Cezary Paszkowski – grafika, Henryka Lisiecka - rysunek – 29 • Kazimierz Babiński „Wyznania łowcy” – 30 • Barbara Jankowska, Magdalena Zaremba – malarstwo – 32 • „Jagódki”. Żuławski Tulipan 2017” – 33 • Wiersze – 34 • Julia Mazur, Agnieszka Ciesielska – rysunek, collage – 35 • Krzysztof Grynder „Z kolekcji starych pocztówek” – 38 • Marek Kozłow „Ruch obywatelski w /…/ – 39 • Aleksander Dardzyński – malarstwo – 40 • Tomasz Jagielski „Praca więźniów obozu Stutthof na Żuławach Gdańskich” – 41 • Bartosz Bielicki – fotomontaż – 42 • Dariusz Dolatowski „Głośne sprawy kryminalne w okresie Wolnego Miasta Gdańska /…/” – 43 • Wojciech Kostiuk – grafika – 46 • Jan Hlebowicz, Bartosz Gondek „Rok ks. prałata Józefa Waląga” – 47 • „Strój Żuławski. Ryciny gdańskich grafików /…/” – 50 • „Strój Żuławski. Projekty Daniela Kufla” – 51 • Emilia Grzyb „Żuławy Gdańskie /…/ – 52 • Roman Ciesielski „Kalendarium imprez literackich /…/ cz. 3.

Klub „M-6” w Pruszczu Gd. – 54 • Iwona Deptuch-Dymowska – rysunek, Gagik Parsamjan – malarstwo, Agnieszka Curzytek – fotografia – 55 • Kronika kulturalna – 58 • Noty o autorach – 60

Ks. prałat Józef Waląg, proboszcz parafii MBNP w Pruszczu Gd., 9. lipca1983 r.

Danuta Kraszewska „Jesienna miłość”, olej na płótnie

Endersch – Żuławiacy w 1753 r.

autorzy numeru:

Daniel Kufel – projekt stroju żuławskiego, 2011 r.

Babiński, Bielicka, Bielicki, Boduch, Boetcher, Borzęcka, Bukowski, Ciesielska, Ciesielski, Chomicz, Chrostowska-Gucwa, Curzytek, Cwalińska, Czernomord, Czychowski, Dardzyński, Dąbek, Deptuch-Dymowska, Dolatowski, Flis, Fryckowski, Glok-Lejk, Gondek, Goral-Rybkowska, Groth, Grynder, Grzech, Grzyb, Gut Szymecka, Hlebowicz, Ignatowicz-Wiśniewska, Jackowicz-Korczyński, Jagielski, Jałoszyński, Jankowska, Jung, Karmazyn, Kłosińska, Kosater, Kostiuk, Kozłow, Kraszewska, Kruglik, Kufel, Kuśmirek, Laskowska, Laskowska-Mróz, Latocha, Lisiecka, Mazur, Michalczyk, Mikos, Netsko, Pancer, Paszkowski, Piotrowska, Prill, Roszak, Rybacki, Selka-Bonna, Sikorski, Skrzypek, Sokół, Tomczak, Tuźnik, Ulianova, Weyna, Wojnicka, Zaremba.

Na okładce: Teresa Piotrowska „Król życia”, grafika cyfrowa

3

od redakcji tożsamość

KWARTALNIK ARTYSTYCZNO HISTORYCZNY

ISSN 2450-6419

Adres redakcji: ul. Obrońców Wybrzeża 2B 83-000 Pruszcz Gdański tel. 607 977 437 redakcja.neony@wp.pl

Drodzy Czytelnicy Przed Wami kolejny numer kwartalnika „Neony-tożsamość”. Witam serdecznie debiutujących w „Neonach-tożsamość” artystów związanych z powiatem gdańskim. Olena Ulianova – tkanina artystyczna, Daria Selka-Bonna – poezja, Agnieszka Curzytek, Przemysław Pancer – fotografia. Polecam malarstwo Danuty Kraszewskiej, wiersze Magdaleny Kuśmirek, fotografie Andrzeja Dąbka i fragment nowej powieści Magdy Bielickiej „To tylko wakacje”. Bardzo interesująco przedstawiają się kolejne prezentacje twórczości artystów związanych z naszym kwartalnikiem od dłuższego już czasu.

W części historycznej kwartalnika Jan Hlebowicz i Bartosz Gondek przedstawiają losy ks. Józefa Waląga przed 1957 r. Trwa bowiem, uchwalony przez Radę Miasta Pruszcz Gdański, Rok ks. prałata Józefa Waląga. Dariusz Dolatowski pisze o głośnych sprawach kryminalnych na Wyżynie Gdańskiej w okresie Wolnego Miasta Gdańska. Podpalenia, morderstwa, afery finansowe, przemyt bydła z Polski … Marek Kozłow pokazuje Ruch Obywatelski w przedwojennym Pruszczu. Prezentujemy Państwu również zaprojektowany przez Daniela Kufla strój żuławski oraz ryciny i sztychy przedstawiające ubiór i stroje mieszkańców Żuław Gdańskich, które wybrał z dokumentów historycznych Andrzej Januszajtis. Już tradycyjnie polecam lekturę kroniki kulturalnej i not o autorach. Nasz kwartalnik objął patronat medialny nad festiwalem objazdowych teatrów lalkowych młodego widza FOTEL – Juszkowo, który odbędzie się w dniach 25-27 sierpnia. Serdecznie zapraszamy nie tylko młodych widzów. Życzę Państwu miłej lektury!

Redaguje zespół: Roman Ciesielski - redaktor naczelny Halina Goral-Rybkowska Anna Górecka Magdalena Kuśmirek Dariusz Dolatowski

Roman Ciesielski

Wydawca: Stowarzyszenie Przyjaciół Pruszcza Gd. i Okolicznych Gmin ul. Obrońców Wybrzeża 2B 83-000 Pruszcz Gdański

Mieczysław Czychowski Prowincja

Miasto pożera wiśniowy sad.

Osypuje się skarpa gotyckiej katedry.

Pęka fundament pod omszałym klęcznikiem.

Nostalgiczny proboszcz jest starszy o mszę.

Pszczoły mszalne koncertują w świecznikach.

Fugi schodzą w ostrza sklepień.

Savonarola i Marks mają sny ciężkie i czaszki Darwina.

Osaczeni halucynacją otwierają małże.

Druk: AGNI www.agni.net.pl Przygotowanie do druku: 1.2.1 STUDIO GRAFICZNE www.121studio.pl Poglądy wyrażane przez autorów nie zawsze sa zgodne z pogladami redakcji.

Za treść reklam i ogłoszeń redakcja nie ponosi odpowiedzialności.

4

Zygmunt Bukowski „Madonna zatroskana”, rzeźba w drewnie, fot. Henryk Kleinzeller

lipiec – wrzesień 2017

malarstwo

Andrzej Tuźnik „Chłopiec i morze”, olej na płótnie

Daniel Kufel „Oczekiwanie”, tempera

5

poezja Magdalena Kuśmirek Marcjanna wyrusza na wojnę

Marcjanna szuka

Czasem jest tak że trzeba się uzbroić po szyję po zęby po koniec ciemnej kosy czasem jest tak że nie ma odwrotu

Od samego ranka do późnego wieczora trwają poszukiwania klucz od poddasza wełniana rękawiczka niecierpliwość zderza się z lustrem w przedpokoju rozkładane po mieszkaniu obrazki ostatnio widzianych przedmiotów coraz bardziej rozmazane

Marcjanna wyrusza z domu z sercem na ramieniu bo nie spakowała wszystkiego albowiem wszystkiego się nie da bo nie wie z kim się pożegnać najpierw z kim wcale Wszyscy chłopcy jacy mieli się dzisiaj narodzić są już na porodówkach obok spuchniętych ze szczęścia matek sypie się proch z ich białych rąk co nie poznały pracy Wszyscy chłopcy już tam są czekają aż się położy aż się rozdwoi jej świat i rozdźwięczy krzykiem aż pęknie w pół i trzeba będzie go zszywać Minuty stukają w parapet starego szpitala ciemnieje świat za oknem w pokoju jest głucho i biało od środka zaś ból pęcznieje i rośnie Wszyscy chłopcy czekają w kole pod lampą każdy ze swoim kubkiem kawy pochyla się nad Marcjanną w akcie pierwszej chłopięcej ciekawości Czasem jest tak że nie ma odwrotu

Poddani! padnijcie na kolana bo u podnóżków waszych w szczelinie między fotelami znajdziecie haftkę od sukienki dwa eurocenty i zagubiony przed rokiem pilot do wieży Porządek nie może się rozgościć wśród książek i poduszek Marcjanna szuka kawałka zagubionej siebie

Marcjanna chciałaby zostać dobrze zrozumianą Marcjanna chciałaby zostać dobrze zrozumianą że miejsce w którym jest zostało przez nią wybrane Niejeden jej męski odpowiednik byłby uciemiężony a ona przeciwnie czuje radość

Wojciech Kostiuk „Szaleństwo Don Kichota”, akwaforta

Marcjanna chciałaby móc więcej ale nie może i to nie jest tragedią małe dłonie mało uniosą choć mogą tysiąc razy

6

I jest jej tysiąc wstaje co dnia spopiela słabość formuje człowieka lodu ostrym dłutem słów Marcjanna chciałaby zostać dobrze zrozumianą to nie tak miało być

lipiec – wrzesień 2017

Marcjanna boi się poezji

Marcjanna nosi w sobie samotność

Marcjanna boi się bywać z poezją sam na sam ta chce od niej takich rzeczy, że… zatrzymuje ją na środku jezdni każe dłonie moczyć w kałuży i patrzeć prosto w oczy gwiazdom a potem ciągnie ją w deszcz i śnieg w uliczki ciemne poprzekłuwane światłem kocich oczu

Marcjanna nosi w sobie samotność Bóg jeden wie gdzie ona ją upycha w jej płynnych ruchach przelewa się esencja więc może to tam

Marcjanna boi się poezji bo ta chce wciąż więcej i więcej zeszłego roku oddała jej swoje dziecko i poświęciła nowy artykuł miał być o atomach ale nie był nie zmieścił się na pogryzdanych piórem kartkach

Z Bogiem wiecznie w konszachtach bierze za niego zastępstwa i kłóci się kłóci słyszano ponoć szlochanie nad brzegiem nocą w sztormową pogodę

Marcjanna boi się kiedy przychodzi zmrok poezja szepcze jej że jest wielką artystką a ona wie że to nieprawda poeci potrafią umierać na wielu stronach jednocześnie więc kiedy stają się już ich nie ma a Marcjanna wciąż jest i boi się sypiać z poezją

Marcjanna kolekcjonerka Zbierała ich do torby układała w sztaple i stosy pod pachą mieściło się trzech i jeden gruby

Z uśmiechem w zaspanych oczach nie wiadomo gdzie bywa kiedy jest to pies to siatka kartofli pełna pędów jak bardzo mają nadzieję w jej rękach

A potem znów słoneczne ranki łaszą się do jej nóg kopiują krok za krokiem za gestem gest samotność za cenę srebra i złota kiedy jest się Marcjanną

Marcjanna wdaje się w rozmowy Mówi niedużo acz mądrze do słów podaje przykłady wnioski wynosi do kuchni i miesza nimi spaghetti Kiedy rozchlapuje na podłogę nie są to łzy na pewno nie są myje i wyciera długo dłonie układa talerze na wznak Wszystko ma swoje miejsce chociaż nie każda to rozumie niektóre przekraczają pojęcie Marcjanna lubi mówić do rzeczy

Cóż oni sobie w ogóle myślą? że znają wzór na piernik? albo przepis na strój krasnalka?

Marcjanna upada pod ciężarem siatki po raz pierwszy

Dostała na nich alergii żółkli kurzyli się kurczyli dopiero kiedy rozkładała ich do A4 odzyskiwali głos

Nie wiedziała, że będzie tak ciężko dopóki nie było choć mówiły jej o tym wszystkie babki i ciotki Ja będę inna, myślała

Okupację nosi jednak w sobie odkąd pojawił się najeźdźca Teraz tylko tajne komplety wieczorami i godzina policyjna

Nie jest to problem, konstatuje, wyrwę się do biblioteki publicznej ale cichej, będę czytać wszystkie zakazane książki świata

Tylko sieć zarzucona na jej wrażliwe sumienie nie pozwala wracać po zmroku Upada na schodach

Ustawiała ich w równe rządki żeby łatwo było czytać tytuły głaskała ściereczką pieściła wzrokiem Kiedy nadchodziła noc wybierała tylko jednego z tysiąca a niech ją! dla jej czułości wydali się całkiem

7

malarstwo Danuta Kraszewska

portrety

8

lipiec – wrzesień 2017

9

malarstwo

Bogdan Groth „Kłodawa w Rusocinie”, fotografia

Wojciech Jung „Żniwa”, fotografia

10

lipiec – wrzesień 2017

proza Magda Bielicka

To tylko wakacje 2 Jest wtorek siedzę w pracy jak na igłach. O ile jeszcze w sobotę miałam wątpliwości, czy powinnam brać urlop na czwartek i przedłużać sobie weekend, o tyle dziś nie mogę się doczekać powrotu do domu i pakowania. Z wydawnictwa wychodzę punkt 17, czym pozytywnie zaskakuję pana Edzia, który dla odmiany obdarza mnie radosnym uśmiechem. Postanawiam zrobić dziadkom prezenty i jadę do galerii. Nie mam zielonego pojęcia, czego mogliby potrzebować i ostatecznie udaję się do Piotra i Pawła po jakieś dobre kawy i herbaty. W mieszkaniu pakuję do walizki przypadkowe ubrania i buty. Na drogę szykuję sobie jeansy, szarą bluzę i trampki. Jest 23:00, a ja chętnie bym wyjechała już teraz. Szukam sobie zajęcia, a kiedy nie mogę się skupić ani na książce ani na filmie, a tym bardziej na spaniu, robię termos kawy, przerzucam plecak przez ramię, chwytam walizkę oraz torebkę, zamykam mieszkanie i uśmiechając się do siebie zjeżdżam windą do garażu.

Już zapomniałam jak bardzo lubię prowadzić nocą. Wprawdzie często wracam późnym wieczorem z pracy do domu, ale tętniący życiem nocnym Sopot i Gdynia, która nigdy nie zasypia, to nie to samo co długa i mało ruchliwa o tej porze trasa wśród pól i lasów. Prowadzę spokojniej niż mam to w zwyczaju i śmieje się do siebie, bo chyba pierwszy raz używam długich świateł w Suzi.

Wyłączam radio i GPS, bo odgłosy jednego i drugiego mnie denerwują i w ciszy przemierzam kolejne kilometry. Czasami mija mnie jakiś tir. Z długich przechodzę na krótkie, by zaraz z powrotem wrzucić długie, ciesząc się przy tym jak dziecko. Jeżdżenie po mieście ssie. Jeżdżenie w trasie to dopiero przyjemność! Cieszę się, że zrezygnowałam z autostrady na rzecz dróg lokalnych, bo choć zrobię dużo więcej niż zakładane przez moją nawigację 600 km, zobaczę Polskę by night. Przed Warszawą zatrzymuję się zatankować. Jest 4 nad ranem, a ja nie czuję zmęczenia. Płacę za paliwo i daje się namówić na hot-doga. Tłumacząc sobie, że parówka to nie mięso, zamawiam dwa i herbatę. Korzystam z wolnego stolika (w zasadzie to wszystkie są wolne), bo nie chcę pobrudzić tapicerki w samochodzie. Zresztą, nie muszę się spieszyć. Babcia pewnie wstaje rano, ale głupio tak kogoś zaskoczyć o brzasku. Hot – dogi są przepyszne i pożeram je z prędkością światła. Parzę język herbatą i niecierpliwie dmucham, by ostygła.

Podejrzewam, że mam musztardę na twarzy, ale nie chce mi się iść do łazienki. Powoli dopijam wciąż upiornie gorący napój, z roztargnienia zostawiam napiwek i wychodzę, nie bardzo wiedząc, czy powiedzieć dobranoc, czy do widzenia i ostatecznie nie mówię nic.

Warszawa o świcie mile mnie zaskakuje płynnością przejazdu i opuszczając stolicę dowiaduję się z drogowych tablic, że mam przed sobą mniej niż 200 km. Czuję się dziwnie dumna, że nie korzystam z GPS-a. Za Lublinem, do którego wjeżdżam w godzinach szczytu i opuszczam półtorej godziny później, przepraszam się nawigacją, bo nie znam drogi do maleńkiej wsi Dąbrówka, w której mieszkają dziadkowie i która, co trudno mi sobie wyobrazić, była kiedyś domem mojej nowoczesnej mamy.

Pilnie słucham wskazówek pokładowego komputera Suzi, która teraz ma niespotykaną dotąd okazję przemierzać leśne ostępy, polne drogi i prawdziwe błotne koleiny. Cieszę się razem z nią i stwierdzam, że dawno nie zaznałam takiej frajdy.

Dom dziadków poznaję zanim GPS powie „jesteś u celu”. Czuję się podekscytowana, ale też stremowana. Wstydzę się, że tak dawno tu nie byłam. Parkuję samochód przed drewnianym płotkiem, nie zabieram jeszcze swoich rzeczy, tylko wysiadam, by jak najszybciej znaleźć się w domu dziadków. Zdejmuję sznurek z furtki, a ścieżka prowadzi mnie na ganek. Drzwi wejściowe są otwarte, a na ganku zastaję odpoczywające na przykrytym ceratą stole trzy koty. Na mój widok przeciągają się leniwie jeden po drugim. Odwracam się, bo słyszę psa. Odruchowo spoglądam na koty, ale te już śpią dalej. Rudy kundelek skacze na mnie jakbym była jego panią. Głaszczę go za uchem, a on liże mi rękę. Nigdy wcześniej nie widziałam tak beztroskich zwierząt.

Psy moich znajomych są mikroskopijne i noszą sweterki. Przy tym wszystkim sprawiają wrażenie upośledzonych. Kundelek staje ze mną pod drzwiami prowadzącymi już do domu, ale żadne z nas nie puka. Wreszcie biorę głęboki oddech, ale kiedy podnoszę rękę, drzwi się otwierają i radosnym okrzykiem wita mnie dziadek, szybko dołącza do niego babcia, a w końcu na ponowne powitanie decyduje się także kundelek, który wabi się po prostu Przybłęda.

11

Dziadkowie posunęli się w latach, skurczyli i pomarszczyli, ale wciąż bije od nich wielka pogoda ducha. Babcia ma krótkie, przerzedzone włosy, które, jak zauważam farbuje na jasny brąz i dodatkowo onduluje. Dziadek ma włosy białe jak śnieg i nosi okulary dalekowidza.

Mówię, że muszę wziąć rzeczy z samochodu i po chwili oboje podziwiają moje auto.

- Piękny. Pewnie pieruńsko drogi – stwierdza dziadek.

- Nie za duży dla młodej dziewczyny? - martwi się babcia.

Wracamy z moim bagażem do domu, który także w środku wygląda dokładnie tak jak go zapamiętałam. Meble i sprzęty są w większości nowe, ale zapach ciasta drożdżowego i pierogów ruskich jest ten sam. Jestem rozkojarzona, ale babcia bierze mnie w obroty, sadzając przy stole i stawiając śniadanie: jajecznicę z jajek od własnych kur, chleb, który sama piecze raz na tydzień, twarożek ze śmietaną od krowy niejakich Frontków, marmoladę z jabłek z własnego sadu oraz kawę zbożową z mlekiem. Jem wszystko, bo nagle dostaję wilczego apetytu i opowiadam co u mnie. Dziadkowie wydają się nie mieć najmniejszego pojęcia o mojej pracy, która jest całym moim życiem i nie potrafię znaleźć innego tematu rozmowy, ale i tak uśmiechają się serdecznie, cali szczęśliwi, że ich odwiedziłam. Przypominają mi się prezenty i wyjmuję je na stół. Babcia biadoli po co wydawałam pieniądze i chowa wszystko dla gości. W pewnym momencie do kuchni, w której siedzi nasza trójka, wpada kilkuletni chłopiec. Zauważa mnie i chowa się zawstydzony za babcię.

- Piotruś, nie wstydź się. To twoja ciocia Asia – przemawia do niego babcia, a więc Piotrusiowa prababcia i domyślam się, że to syn mojej kuzynki Beaty.

Babcia tłumaczy mi szeptem, że Piotruś tu mieszka, bo mąż Beaty jest w więzieniu, a ona sama wyjechała do pracy za granicę. Rodzice Beaty nie interesują się jej losem, a teściowie to alkoholicy. Nie mieści mi się to w głowie, ale babcia najwyraźniej nie żartuje. Piotruś spogląda na mnie nieśmiało, trzymając w buźce paluszek. Babcia zwraca mu uwagę, by tak nie robił.

Jest mi wstyd, że nie pomyślałam kupić jakiś słodyczy. Muszę to nadrobić.

- Jest tu jakiś sklep? - pytam babcię.

- A czego ci potrzeba? - jest zatrwożona faktem, że może nie przychyliła mi nieba jak planowała.

- Nie, nie. Mam wszystko co mi trzeba. Dziękuję bardzo. Tak pytam tylko – tłumaczę się pośpiesznie.

- Mamy obwoźny sklep, ale w święta nie przyjeżdża – wyjaśnia babcia i znów nie wiem, czy sobie żartuje, czy mówi poważnie.

12

lipiec – wrzesień 2017

Postanawiam nie wnikać, żeby jej przypadkiem nie urazić. Babcia tymczasem bierze Piotrusia na kolana.

- Pójdziemy pokazać cioci jej pokój? – pyta chłopca.

Ten spogląda na mnie wyraźnie przestraszony. Posyłam mu uśmiech, ale niczego to nie zmienia.

We czwórkę, a właściwie piątkę, bo Przybłęda idzie z nami, udajemy się do małego pokoju z piecem kaflowym, wersalką, stolikiem przykrytym koronkową serwetą (najpewniej produkcji babci) i szafą obklejoną naklejkami z gum do życia lub z czegoś innego, co zbierają tylko dzieci.

- Dziadek przepalił w piecu, żebyś nie zmarzła. Niby pierwszy maj, ale noce jeszcze zimne – wyjaśnia babcia.

Piotruś trzyma ją za nogę i obserwuje mnie z niepokojem pomieszanym z ciekawością. Znów posyłam mu uśmiech, ale w odpowiedzi chowa się całkiem za babcię. Łóżko jest już pościelone i nagle czuję się strasznie zmęczona.

- Zdrzemnij się po podroży – zachęca babcia.

Kiedy wychodzą, rozbieram się i na samej bieliźnie wskakuję pod chłodną pierzynę. Po jakiejś minucie robi mi się gorąco i dosłownie odpływam.

Budzi mnie słońce wpadające do pokoju. Mija chwila, gdy przyzwyczajam oczy do światła. Zastanawiam się gdzie właściwie jestem. Dostrzegam piec kaflowy i powoli sobie przypominam.

Jestem u dziadków w Dąbrówce, w pokoju, który dla mnie przygotowali. Spoglądam na telefon i doznaję szoku. Położyłam się wczoraj po śniadaniu. Spałam ponad 20 godzin! Nic dziwnego, że jestem taka skołowana. Znów mi wstyd, bo strasznie niewdzięczny ze mnie gość. Ubieram to samo co wczoraj, po czym wygrzebuję z nierozpakowanej jeszcze walizki swój kuferek z przyborami toaletowymi i ruszam w poszukiwaniu łazienki.

Okazuje się czysta, ale bardzo spartańska. Nie ma tu umywalki, więc twarz i zęby myję nad wanną. W lusterku powieszonym na drzwiach zauważam, że od tego spania opuchła mi twarz. Wciąż dziwnie zakręcona drepczę do kuchni, gdzie babcia krząta się jakby to był środek dnia, a nie siódma rano. Nie komentuje mojego dwudziestogodzinnego snu, tylko usadza za stołem, gdzie czeka na mnie duże śniadanie. Pochłaniam jajka sadzone przepraszając, że tak bezceremonialnie przespałam dobę.

- Widocznie twój organizm tego bardzo potrzebował – mówi mądrze babcia. - Zaparzyć ci kawy?

Uśmiecham się w odpowiedzi. Jeśli to jest sen, to mam nadzieję nigdy się nie obudzić.

Nadal siedzę przy stole w kuchni i piję zaparzoną po turecku mocną kawę. Towarzyszą mi dziadkowie (preferują osobiście zebraną i ususzoną pokrzywę), Piotruś (obecnie nieśmiało na mnie spogląda znad szklanki kompotu) i Przybłęda (siedzi na moich

kolanach i entuzjastycznie liże mnie po twarzy, ale, o dziwo, nikt mu nie zwraca uwagi). Rozmawiamy o tym, że jest czwartek, a więc przyjedzie obwoźny sklep. Jestem strasznie ciekawa jak wygląda, ale mam dziś za dużo energii, by bezczynnie na niego czekać, więc proponuję wszystkim przejażdżkę do Lublina. Dziadek mówi, że nie ma po co jeździć do miasta, a zresztą ostatnio był na targu w Miłowie, babcia woli, bym odpoczywała, bo, jak zauważa, wychudłam niemożliwie. Poza tym nie ma czasu, bo będzie skubać kurę. Pytam, czy mogę zabrać Piotrusia i nie mają nic przeciwko.

- Pojedziesz z ciocią? - pytam go więc. Robi wielkie oczy i kiwa, że tak.

Babcia ubiera Piotrusia, a ja zostaję w tym co mam na sobie.

Wkładam tylko trampki. Przed domem biorę dziecko na ręce i pakuję do Suzi. Nie bardzo się orientuję, czy taki maluch może siedzieć z przodu, więc na wszelki wypadek sadzam go z tyłu i zapinam pas. Potem dochodzę do wniosku, że lepiej, bym miała go na oku i przenoszę do przodu. Ruszamy w stronę Lublina.

Piotruś ogląda się na wszystkie strony, niewątpliwie nie podróżował takim dużym samochodem.

Ciągle unika mojego spojrzenia, a więc wciąż trochę się mnie boi.

- Lubisz jeździć do Lublina? - zagaduję go?

- Tak – odpowiada po dłuższej chwili.

Przed nami jakieś czterdzieści minut jazdy, a mi się właśnie skończyły pytania do mojego małego towarzysza podróży.

Włączam GPS i chłopiec z zaciekawieniem słucha głosu z kokpitu. Co chwila spogląda na mnie z niedowierzaniem. Jest rumianym, dobrze odżywionym maluchem, o co zapewne zadbała babcia. Ma jasne włosy i niebieskie oczy po Beacie. Nie chcę go wypytywać o mamę i tatę, bo nie wiem jak zaistniałą sytuację przedstawili mu dorośli. Milczę więc, a Piotruś obserwuje drogę przez szybę.

W Lublinie zatrzymuję się na parkingu pierwszego marketu, do którego można było zjechać z głównej drogi. Pomagam dziecku wysiąść, biorę za małą rączkę i powoli idziemy do sklepu.

- Często jeździsz do dużych sklepów? - pytam.

- Tak – odpowiada znów po chwili wahania.

Chwytam koszyk i prowadzę chłopca do działu słodyczy. Mówię, żeby wybrał co tylko chce i z satysfakcją obserwuję jego zdziwienie. Ogląda wszystko po kolei i w końcu nieśmiało sięga po jednego batonika. Spogląda na mnie, a ja zachęcam, by wziął więcej. W końcu mu pomagam i sięgamy po słodycze na wyścigi. Koszyk jest pełen i kiedy zastanawiam się, czy nie lepiej było wziąć wózek, oczami wyobraźni widzę babcię kręcącą głową z

dezaprobatą. Koszyk wystarczy. Idziemy do kasy i pierwszy raz mam satysfakcję z faktu posiadania pieniędzy.

W drodze powrotnej Piotruś jest bardziej rozmowny. Zajadamy batoniki i lepiej się poznajemy.

- Ciocia, a mas wujka? - chce wiedzieć mały i stwierdzam, że dzieci są równie złośliwe co dorośli.

- Nie mam, Piotrusiu.

- A cemu?

- Jeszcze go nie poznałam.

- A kiedy poznas?

- Mam nadzieję, że wkrótce.

- A gdzie będziecie mieskać?

- Nie wiem. Pewnie w Gdyni. Byłeś kiedyś w Gdyni?

- Nie wiem. To daleko?

- Nad morzem. Byłeś kiedyś nad morzem?

- Nie. A ty?

- Mieszkam nad morzem. Jak chcesz to cię kiedyś zaproszę. Możesz przyjechać z mamą i dziadkami.

- A mama wlóci?

- Oczywiście, że wróci – zapewniam go, siląc się na lekki ton. Pojechała zarobić pieniążki. Na pewno za tobą tęskni.

Piotruś zastanawia się nad tym, a ja zmieniam temat.

- Ile masz lat?

- Ctely – odpowiedź ilustruje czterema paluszkami. - A ty?

- Trzydzieści.

- Tyle co babcia?

Co te dzieci? Jestem pewna, że jak byłam mała, to miałam więcej taktu.

- Nie. Babcia ma więcej – mówię i zastanawiam się ile właściwie lat ma babcia. Po skomplikowanych obliczeniach wychodzi mi, że mogła skończyć 80.

Podjeżdżamy pod dom dziadków i oznajmiam koniec wycieczki.

Wychodzę, otwieram drzwi od strony Piotrusia i pomagam mu wygramolić się z samochodu.

- Następnym razem zabiezemy Psybłęde? – pyta.

- Oczywiście - mówię i znów mi wstyd, że o tym wcześniej nie pomyślałam. To nie Gdynia: chłopiec i jego niania. Tu jest chłopiec i jego pies.

Wchodzimy z Piotrusiem do kuchni, a ten puszcza moją rękę i biegnie przywitać się z gościem dziadków. Mężczyzna bierze małego na ręce i podrzuca, wywołując tym okrzyk niepohamowanej radości. Początkowo myślę, że mąż Beaty wyszedł właśnie z więzienia, ale facet nie wygląda na kryminalistę. Wręcz przeciwnie. Jest wysokim i dobrze zbudowanym brunetem.

Uwagę zwracają duże brązowy oczy i ładny uśmiech. Jest ubrany na sportowo, w bluzę z kapturem i spodnie od dresu.

13

- Pamiętasz Asię? Córka naszej Marzenki – babcia dokonuje prezentacji - A to Marek, syn Marianów. Chyba ich nie znasz.

Marek podaje mi wolną rękę. Jest wyluzowany i naturalny. Ja nie wiedzieć czemu się spinam. No, dobrze, wiem, czemu się spinam. Chcę zrobić dobre wrażenie. Jak zawsze.

- Jak tam w wielkim świecie? – pyta, bardziej grzecznościowo niż z ciekawości. Cały czas trzyma Piotrusia, który bawi się jego włosami. Ciemnymi, ze skłonnością do kręcenia. Ile bym dała, żeby takie mieć.

- A nic ciekawego – odpowiadam mało elokwentnie, bo nic innego nie przychodzi mi do głowy.

- Asia ma urlop. Przyjechała na wieś odpocząć – wtrąca babcia.

Ja stoję jak słup z torbą słodyczy, bo jakoś głupio mi je wypakować przy wszystkich.

- Co tam masz? - docieka jednak babcia.

- Piotruś wybrał sobie trochę słodyczy – pokazuję pokaźną reklamówkę pełną batoników, czekolad, pianek, żelków, galaretek, cukierków i ciasteczek.

Wszyscy wybuchają śmiechem, a ja nie wiem, czy to dobrze, czy źle. Czy śmieją się, bo to zabawny widok, czy śmieją się ze mnie jako wielkomiejskiej panny z kasą wkupującej się w łaski wiejskich dzieci.

Marek żegna się z dziadkami, mówi do mnie, że miło było poznać i w asyście Piotrusia oraz Przybłędy kieruje się do wyjścia.

Jeszcze słyszę jak na ganku rozmawia z kotami. Piotruś wraca i chce zanieść słodycze do swojego pokoju i zagospodarować po swojemu. Babcia każe mu rozdzielić je na cały miesiąc. Czterolatek chyba nie wie, jak duży to okres czasu, bo się zgadza.

Deklaruję mu pomoc i teraz siedzimy robiąc kupki złożone z jednego batonika lub czekolady, z jednego opakowania żelków lub pianek i z jednego opakowania cukierków lub ciastek. Wychodzi nam ponad 20 słodkich kombinacji. Piotruś obiecuje nie przekraczać dziennej porcji.

Babcia woła wszystkich na obiad. Na stole w kuchni czeka już waza z zupą ogórkową. Nalewam sobie trochę, żeby mieć miejsce na drugie danie, które mi tak ładnie pachnie. Okazuje się, że to gołąbki. Babcia nakłada je na mój talerz z taką dumą, że nie mam serca powiedzieć, iż nie jadam mięsa, zarówno ze względów zdrowotnych, jak i światopoglądowych. Zdaje sobie sprawę, że nie mam żadnych szans w dyskusji na wsi, gdzie każdy chowa kury, kaczki i świnie na ubój, więc polewam danie keczupem i zjadam ze smakiem. Ot, cała ja, wierna swym ideałom aż po grób.

Część pierwsza powieści ukazała się w nr 1(5), 2017 r. „Neony-tożsamość

Przemysław Pancer „Otomin”, fotografia

14

lipiec – wrzesień 2017

malarstwo

Dagmara Weyna „Chrzest Jezusa, Zesłanie Ducha Świętego, Wniebowzięcie NMP” - na podstawie ikony z Synaju z XII w.; akryl na desce lipowej, złocenie -złoto 22k

Dagmara Weyna „Zwiastowanie NMP, Przemienienie Pańskie, Wskrzeszenie Łazarza” - na podstawie ikony z Synaju z XII w.; akryl na desce lipowej, złocenie - złoto 22k

Maja Chrostowska-Gucwa „Martwa natura”, akryl

15

Dorota Ignatowicz-Wiśniewska „Bez tytułu”, olej na płótnie

Edyta Skrzypek „Przywidz”, olej na płótnie

Henryka Lisiecka „Pejzaż 1”, akryl

Agnieszka Czernomord „Pulsacja”, akryl na płótnie

16

lipiec – wrzesień 2017

poezja Roman Ciesielski zamykasz oczy przed błyskiem

zamykasz oczy przed błyskiem i uśmiechasz się do słońca mam adres i trafimy tam na pewno to była chyba ulica krótka nigdy nie spotkałem na niej człowieka ale często słyszałem śpiew dlatego musimy tam dojść przed nimi by zanucić cicho wszystkie chwile najkrótsze by znaleźć klucz do nieznanego musimy tam dojść przed sobą

Hanna Glok-Lejk

List Alberta Pierrepointa do Jamesa Corbitta Drogi i jedyny przyjacielu.

Odkąd cię zabiłem, codziennie przychodzisz się pożegnać, potem śpiewasz naszą piosenkę.

Andrzej Sikorski

zamiast ars poetica Godziny przy piórze – one leczą rany, One też wstrzymują od ran zadawania.

Stanisław Grochowiak

ustało już leczenie śmiertelnych ran zadanych w nocy potem w dni pogodne

wokół pamięć i ćwiczenie dobroci w każdym kiedy dajemy sobie znak pokoju - tak chce ks. prał. J. Waląg

kolejna szarża przed zachodem rozkładają na kocu swoje nawoskowane koniki

ołowiane tarabany i trąbka z przodu powietrza drga przyśpieszonym czarno to widzę: nacięte przedramię nie robi na nikim wrażenia

Wierz mi, sam Johnny nie wykonał lepiej ,,Danny Boy’’, ale od dawna nie śpię, więc przydałoby się choć trochę ciszy, gdy nocami przemierzam cele, dopasowując sznur do duszy.

Tadeusz Jałoszyński

Do tego to twoje dziękuję.

(W imieniu tamtych czy tych, co zostają?)

Wiele razy rozbierałem słowo na części, nijak nie mieści się między katem a ofiarą.

Rapsod pierwszy

Jutro składam ostateczne podanie.

Mówią, że mam ogromny dorobek.

Chyba zaczynają od niego boleć plecy.

Albert Pierrepoint (ur. 30 marca 1905 r.) w Bradford, w dzielnicy Clayton, zm. 10 lipca 1992 w Southport) – brytyjski kat, Naczelny Kat Zjednoczonego Królestwa w latach 1941-1956.

James Corbitt – powieszony 28 listopada 1950 w więzieniu Strangeways w Manchesterze – bliski znajomy Alberta Pierrepointa i stały klient prowadzonego przez niego wraz z żoną Anne pubu „Help The Poor Struggler” w Oldham, gdzie Pierrepoint organizował dla stałych bywalców śpiewane wieczory. Skazany na karę śmierci za zamordowanie w przypływie zazdrości swojej przyjaciółki. Noc zabójstwa Corbitt spędził w pubie Pierrepointa, z którym w duecie śpiewali „Danny Boy”. Słowa: Fred Weatherly, adaptacja melodii ludowej „Londonderry Air” (tekst-1913, pierwsze nagranie-1915).

Piosenka popularna podczas pogrzebów. Została zagrana m.in. na pogrzebie Elvisa Presleya 18 sierpnia 1977 r.

Motto: „Niech zgasnę - czym prędzej zgasnę bym mógł tylko w potędze wrócić wrócę - wrócę...»

Siedzę na brzegach skał patrzę na morze myślę o Tobie morze się pieni pod moimi stopami załamują się fale z głuchym łoskotem uderzając o brzeg noc jest ciemna i mglista zadumałem się, zamykam oczy i słucham słyszę jakiś tajemny szum wzmaga się i opada jak zbłąkane echo z oddali nie wiem czy to we mnie czy poza mną, słyszę głos burzy, który staje się jękiem mej duszy zapuszcza korzenie w głębi mego serca rośnie i rozkwita kwiat boleści śmieję się a jednocześnie smucę sam jestem, sam nade mną burza i ból pozostaje cisza.

17

fotografia Andrzej Dąbek

Pszczółki i okolice

Współczesny obiekt usługowo-handlowy i kościół poewangelicki

Widok z Żelisławek na Pszczółki

Klasycystyczny pałac z 1830 r. w Żelisławkach

Droga polna do Żelisławek

Wiatrak holenderski z XIX w.

18

lipiec – wrzesień 2017

Dom podcieniowy z XVIII w. w Różynach

Szereg domów

Droga do Sobowidza

Zachód słońca na promenadzie

Gorzelnia z 1912 r. w Żelisławkach

19

malarstwo

Urszula Cwalińska „Wierzby”, akryl

Elma Grzech „Fala”, olej na płótnie

20

lipiec – wrzesień 2017

Vasyl Netsko „Bez tytułu”, olej/akryl

Agnieszka Michalczyk „Goryl”, akryl

Włodzimierz Rybacki „Sierra Leone”, olej na płótnie

Ewa Kruglik „Brodnica Dolna”, akryl

21

poezja Jerzy Fryckowski

Aleksandra Borzęcka

Już się nawchodziliśmy nanosiliśmy piachu i dobrych wiadomości odkąd wprowadzili konta przestaliśmy przynosić banknoty o wysokich nominałach teraz tylko reszta ze sklepów wielkopowierzchniowych

Zagubione mewy we mgle szukają powrotu krzyczą w słuchawki lecąc pod wiatr bo zwiodły je drogowskazy błędnych decyzji i ślepe uliczki marzeń pokusy wielkich miast gdzie wszystko można i trzeba spróbować zbyt daleko się posunęły bez pamięci rozwinęły swe skrzydła zapomniały swych imion

Drzwi.Epilog.

***

od emocji wysłanego totka ważnych gości za progiem pociły się nam dłonie farba na klamce starła się do połysku pomnikowej Julii Kapulet w Weronie lub nosa Nikifora we Lwowie

zagubione dusze we mgle wiecznie w ruchu bez biletów powrotnych

a jednak za tymi drzwiami powstało życie gościliśmy odświętnie ubranego boga który po naszej rocznicy ślubu stworzył syna chłopa na schwał o czym świadczą fotki na fejsie drzwi od miesiąca leżą na trawie można by rzec że twarzą do ziemi wystarczy podejść chwycić za klamkę ale pod spodem najwyżej robaki dobre na przynętę żadnego spojrzenia matki żadnej zadumy ojca a przecież weszli do ziemi gdzieś tam powinni być

Janina Laskowska-Mróz Życie

Poza Meritum

Jemioło, ach jemioło wypasiona na cudzym i wieczna z dawnych chybionych sposobów cię rozliczę za niespełnienie drugiej po pierwszej, trzeciej po drugiej nadziei rozetrę pieczołowicie.

Mrzonki przycupnięte w 42 kątach domu opite twoim sokiem mają się należycie.

Małgorzata Mikos

Życie gna przed siebie pędzone nutami wiatru

labirynt tajemnic

Poranki w kolorach tęczy witane uśmiechem nieba Dnie wypełnione czytaniem ludzkich twarzy poznawaniem świata barw odczuć i uczuć Noce rozmarzony czas pod płaszczem z gwiazd Życie magiczna podróż przez świat na skrzydłach Aniołów

22

Ilona Roszak

lipiec – wrzesień 2017

głosy odbijają się echem od nieba i ziemi nie rozpoznaję żadnego ze słów nawet cienia wspomnienia czuję lęk przed nieznanym miało być łatwo miało być przyjemnie jest niekończąca się ciemność czasu zamiast patrzeć na drogę przed sobą patrzę na stopy blask cień światło mrok wyobraźnia i wspomnienia ziarnem piasku błądzę nie znając siebie po omacku stawiam niepewnie kroki wysłużona włóczka mym przewodnikiem prowadzi naprzód tętno przyśpiesza dłonie odnajdują drzwi w ogrodzie

recenzja Halina Goral-Rybkowska

Reżyserzy zwolnieni.

O wierszach Tadeusza Karmazyna Tadeusz Karmazyn - gdańszczanin, były mieszkaniec Pruszcza Gd. Piosenkarz, poeta. Na początku lat osiemdziesiątych wyemigrował za ocean. Osiadł z rodziną w słonecznej Kalifornii. Odwiedza kraj, wydaje swoje tomiki poetyckie pełne tęsknoty za rodzinnym miastem i rzeką Radunią, która jest kanwą w jego twórczości, odwiedza znajome miejsca i spotyka się z przyjaciółmi. Jest poetą dwujęzycznym: pisze w języku polskim i angielskim.

Tadeusz Karmazyn to poeta nietuzinkowy. Ostatnie jego utwory są wyjątkowe ze względu na nieprzemijające wartości i ukryte w treści idee piękna. Pisze bez zabiegania o poklask, a zatem nie wszyscy fani poezji będą czytelnikami najnowszych utworów. Za to zwolennicy niebanalnej poezji będą szukać klucza do odgadnięcia myśli poety, błądząc w labiryncie jego osobowości. Z kilku publikowanych przez kwartalnik „Neony-tożsamość” wierszy T. Karmazyna wybrałam dwa, moim zdaniem najciekawsze, zachęcając czytelników do pochylenia się nad ich treścią. Są to „Spotkanie z Szekspirem” i „Faustyno” w przekładzie poetki Hanny

prawdziwymi potrzebami czasu [...]”. / tamże /. Prawdziwe potrzeby czasu - to pieniądze. Bezlitosna ekonomia wkroczyła do świątyni sztuki, nastąpiło globalne, czyli całościowe obliczanie kosztów, które świat zaakceptował. Nie wrócą złote czasy epoki elżbietańskiej, kiedy to na widowni zasiadali widzowie wszystkich stanów. Królowa Elżbieta w teatrze widziała nie tylko rozrywkę, ale i siłę. Sztuki nie były publikowane w wersji papierowej ze względu na obawę, że czytelnik znający treść utworu nie przyjdzie żeby obejrzeć ją na scenie. W tym czasie żył, tworzył i reformował teatr narodowy poeta Anglii - William Szekspir. Dlatego tym boleśniej brzmi pytanie wnuka, co znaczą słowa wypisane na relikcie odchodzących czasów - budce suflera, „być albo nie być”. Słowa wypowiedziane przez księcia Danii - Hamleta stojącego przed strategicznym wyborem między czynną i bierną postawą. Rozterki duchowe bohatera I sceny III aktu dramatu są ponadczasowe, nieprzemijające, dlatego warto pamiętać je przy wyborze drogi życiowej i nie tylko.

Wiele pozytywnej emocji przysparza odbiorcy liryk uję-

Glok-Lejk.

Oba utwory zalicza się do liryki refleksyjnej z elementami liryki osobistej, bezpośredniej a nawet do liryki w narracji podmiotu indywidualnego.

W „Spotkaniu z Szekspirem” bohaterem jest osoba obcująca z kulturą, znająca jej zadania, biorąca udział w jej tworzeniu. O których mówi „teatr upada/ nikt nie chce oglądać/ dramatów w naszym mieście [...]”, / z „Spotkanie z Szekspirem”/. Geniusz, który „[...] zbudował nowy globalny teatr”. / tamże /, spowodował, że zostały sformalizowane działania mające zastosowanie w innych dziedzinach: handlu, giełdach i wszędzie gdzie ustala się koszt i cenę produktu. Wiersz jest krzykiem rozpaczy i protestu przeciwko takiej sytuacji, że „reżyserzy zwolnieni / aktorzy podążają / za

ty w formie apostrofy „Faustyna”. Tu podmiot liryczny jest wyrazisty. Jego monolog staje się lirycznym wyznaniem skierowanym do konkretnego adresata. Jest nim św. Faustyna Kowalska Nie jest to zapis chwilowej emocji. Forma wypowiedzi wskazuje na doświadczenia duchowe poety.

Wyznania wskazują na pewne okoliczności związane z wydarzeniami w życiu autora mającego bardzo swobodną postawę życiową wobec ogólnie przyjętych i szanowanych pojęć. „[...] wręcza twój pamiętnik / po polsku / pamiętnik klucz /do mojego cynicznego serca / [...]” / z, „Faustyno”/. W bardzo trudnym okresie swojego życia otrzymuje Dzienniczek św.

Faustyny - zakonnicy Zakonu Miłosierdzia Bożego: osoby, której krótkie, bo trzydziestotrzyletnie życie było jednym wielkim cierpieniem. Pamiętnik uznawany jest w katolicyźmie za

23

jedno z najpiękniejszych dzieł literatury mistycznej. Autorka zapisywała w nim objawienia, których doznała. Dotyczyły one przede wszystkim roli Miłosierdzia bożego w życiu człowieka. Okoliczności sprawiły, że po wielu latach podmiot liryczny przechodzi metamorfozę duchową „Faustyno, / szłaś wiele lat / dni, nocy, aby znaleźć mnie/ w Ameryce/”. / z „Faustyno”/.

Metamorfoza stała się możliwa dzięki Dzienniczkom św. Faustyny. Znalazł odpowiedź na wiele znaków zapytania, które towarzyszą człowiekowi w ziemskiej egzystencji.

Odnalazł siebie, „ [...] strona po stronie / droga do zaufania / stolarzowi / z Nazaretu”. / tamże/. Pamiętnik św. Faustyny to słowa-klucze do zrozumienia wydarzeń, jakie miały miejsce w życiu podmiotu lirycznego. Pamiętnik uruchomił ciąg skojarzeń i pozwolił na zrozumienie dotychczasowego życia. „Stolarz z Nazaretu” - słowa-klucze do zgłębienia tajemnicy Miłosierdzia. Poeta ma na myśli Jezusa z Nazaretu, bo tak nazywano młodego Boga parającego się ciesielstwem.

Teresa Piotrowska „Lato”, grafika cyfrowa

24

lipiec – wrzesień 2017

Jego opiekun, Józef, dbał o edukację podopiecznego. „Jezus z cała starannością wykonywał to rzemiosło, lecz po piętnastu latach porzucił zawód”. /Ew. ze św. Marka /.

Wiersze T. Karmazyna charakteryzują się oszczędnością słów, niewyszukanymi metaforami, są bezrymowe. Wyrażają uniwersalne przesłania, zmuszają do głębokich refleksji.

Utwory nie są możliwe do właściwego zrozumienia bez znajomości kontekstu historycznego, obyczajowego a nawet biograficznego Twórcy.

Zachęcam Czytelników do lektury wierszy Tadeusza Karmazyna. Tych wydanych już wcześniej, między innymi w tomiku „Powroty” wydanego w 2013 r. przez MARPRESS w Gdańsku, jak i ostatnio opublikowanych na łamach kwartalnika „Neony-tożsamość” nr 1(5) 2017r. Warto sięgnąć po nie, zanurzyć się w treści i zapamiętać przesłania, które są w naszej cywilizacji nieprzemijające …

malarstwo Wiesław Grzech „Nokturn”, olej na płótnie

Regina Kłosińska „Wierzby”, olej

25

tkanina / porcelana / malarstwo

Magdalena Tuźnik, ręcznie malowana porcelana

Olena Ulianova „Ich dwoje obserwuje”, bawełna / wosk / farba mineralna / złoty liść

Genowefa Latocha „Bez tytułu”, olej na płótnie

Elżbieta Gut Szymecka „Inny”, akryl

Elżbieta Laskowska „Żaglowiec w zatoce”, biała skałka/ rośliny / akryl

26

lipiec – wrzesień 2017

rzeźba

Zenon Kosater, „Rybak”, rzeźba w drewnie, fot. Roman Ciesielski

Anna, Ryszard Prill „Wenus z rybą”, rzeźba w marmurze carrara

Aleksander Tomczak „Góralski skrzypek”, rzeźba w drewnie

Anna Flis „Pani z kotem”, płaskorzeźba

Ewa, Zbigniew Boduch „Chrystus Frasobliwy”, rzeźba w granicie, fot.

Michał Boduch

27

grafika / rysunek MariaWojnicka

Żagiel

Wir

Olimpia

Delfy

Grecja

28

lipiec – wrzesień 2017

Robert Boetcher „Gdańsk”, wg fotografii z I poł. XX w., linoryt

Henryka Lisiecka „Róże”, rysunek

Cezary Paszkowski „Zamek w Grabiny Zameczek”, akwaforta

29

kino Kazimierz Babiński

WYZNANIA ŁOWCY Tytuł tego felietonu zdaje się przywodzić na myśl polowanie z nagonką i obraz leżącej pokotem zwierzyny, a czasem wśród niej i myśliwego ze śrutem poniżej pleców.

W najlepszym przypadku. Nic z tych rzeczy. Idea taka sama, ale trofea inne. Duchowe, chociaż materialne. Któż z nas nie zbierał, nie gromadził i nie kolekcjonował! Z reguły pamięta się początek. Intrygujący kolorami i napisami w obcym nam języku znaczek pocztowy, książka z niepokojącymi naszą wyobraźnię ilustracjami, komiks, pluszowe misie, plakat, zaproszenie lub bilet … W wielu przypadkach przeradzało się to w szlachetną pasję trwającą do końca życia. Zbieracze z czasem wyrastali na krajowych i światowych ekspertów pisujących uczone rozprawy, doradzających i opiniujących …

Niekiedy tworzyli małe prywatne muzea znajdując radość w dzieleniu się wiedzą z innymi.

Projektor „Ruś”, 8 mm

Pamiętam, jak przed prawie półwieczem przystawałem przed oknem wystawowym sklepu przy ul. Długiej w

30

lipiec – wrzesień 2017

Gdańsku ze sprzętem fotograficznym i filmowym. A były tam eksponowane radzieckie małe kamery na sprężynę i aparaty fotograficzne, projektory filmowe 8 mm i 16 mm, ekrany, różne mierniki, odczynniki fotograficzne, papier, oświetlenie studyjne i inne cuda ówczesnej techniki, jednakże zapóźnionej o co najmniej dwie dekady w odniesieniu do Zachodu, ale o tym dowiedziałem się dopiero po wielu latach. Jako bywalec okolicznych kin i namiętny oglądacz filmów „jak leci”, także w telewizji, byłem prawie na bieżąco z nowościami kina radzieckiego (również archiwalnego), które z dzisiejszej perspektywy wysoko oceniam, bułgarskiego (kto dziś pamięta wybitny „Kozi róg” An donowa?), węgierskiego (najlepsze wyświetlali w kinach studyjnych i w dyskusyjnym klubie filmowym „Żaka”, jugosłowiańskiego (to z niego Kustirica), a także z „nowościami” kina francuskiego, spóźnionymi o 3-4 lata od premier. Wiedziałem sporo o Chaplinie, Lloydzie, Keatonie, Flipie i Flapie (ci wydawali mi się prymitywami i głupkami na tle pierwszych), gdyż wówczas ich filmy telewizja serwowała dosyć często, bowiem były nieme i treściami nie godziły w pryncypia ustrojowe. Przed wystawą sklepową przychodziła mi do głowy jak mantra jedna myśl: mieć projektor i uniezależnić się od kin, ba!, od innych, którzy za mnie decydują, co i kiedy mam oglądać, zawsze wracać do ulubionych filmów lub ich fragmentów i rozkoszować się nimi.

Ulotność kinowa i telewizyjna już mi nie wystarczała.

Chciałem do nich wracać. Mieć filmotekę. Wiedziałem, że realizacja tego jest mało prawdopodobna, ale nie niemożliwa. Tylko skąd wziąć filmy w formacie „8” lub „16”? W tym sen o wolności zawsze się kończył. Dziesiątki lat musiały upłynąć, zanim na rynku pojawił się pierwszy magnetowid i kasety. Najpierw nagrane. Do wypożyczenia w osiedlowych budach, adaptowanych piwnicach, pralniach i jakichś schronach. Mających w ofercie od kilkudziesięciu do prawie tysiąca tytułów. Zachwiało to potężnie kinami i telewizją.

Dyktat zanikał. Ludzie mieli namiastkę wolności w doborze treści. Kwitło podziemie. Powstawały studia dubbingujące i lektorskie. Kopiarki wypluwały dziennie kilkaset sztuk. Życie

Magnetowid VHS „Panasonic”

towarzyskie koncentrowało się wokół kaset i odtwarzacza.

Rynek powoli się sycił i … wymóżdżał odbiorców jakimiś kretyńskimi „akademiami policyjnymi” i „lodami na patyku”.

To, co dotychczas pojawiało się w kinie lub telewizji górowało jakością techniczną i treścią nad trzeciorzędnymi tanimi produkcjami sprowadzanymi z Zachodu i powielanymi z ni-

Dużo zmieniły odtwarzacze i nagrywarki DVD. Ale pozornie. Z entuzjasty indywidualnego wyboru tytułu powoli robię się sceptykiem. Wiarę tracę z prozaicznego powodu: braku pożądanych treści. Wydawało się, że wolny rynek i jego niewidzialna ręka ureguluje problem dostępu do określonych tytułów, zwłaszcza będących kanonem klasyki pol-

skiej jakości nośników. Wolałem kupić czystą taśmę i cierpliwie czekać na okazję w telewizji nie zaprzestając chodzenia jak kiedyś do kin. Z tego okresu do dzisiaj zostało mi już tylko około 200 kaset i 500 nagranych filmów, m. in. trudno dziś dostępnych dzieł Kurosawy, Bergmana, Boormana, Friedkina, Bertolucciego, von Sternberga, Fleichera i innych; rarytasem wśród nagrań jest „Pułkownik Redl” z roku 1925. Kasety likwiduję w przypadku pojawienia się danego tytułu na DVD lub możliwości jego skopiowania z różnych źródeł, także nielegalnych, na twardy dysk. Zresztą i tak wiele z nich jest już mało czytelnych, bowiem taśma magnetyczna nie nadaje się do docelowej archiwizacji ze względu na kruszenie się, rozciąganie, zdzieranie się powłoki, rozmagnesowanie itp. Z tego powodu zaniechałem jej przekopiowywanie na płyty i twardy dysk. Ponadto zabiera sporo cennego miejsca na półkach.

skiej i światowej, także klasyki dokumentu i animacji, płyta za cenę biletu ulgowego do kina. Piszę „problem”, bo taki rzeczywiście jest. I wydaje się nierozwiązywalny. I nie są to, jak kiedyś władza ludowa głosiła wszem wobec zaistniałe warunki wynikające z obiektywnych trudności. Dzisiaj wszystko jest dostępne, więc w tej materii pustka na półkach jest niezrozumiała. Nie wiem, jaka jest prawdziwa i jak złożona przyczyna tego stanu rzeczy, ale wygląda na to, że rynkiem rządzą ignoranci i dyletanci wychowani na różnych godzillach i spidermanach, którzy nie będą ryzykować kasy dla artefaktów, o których nigdy nie słyszeli i pewnie już nie usłyszą.

Od lat bezskutecznie czekam na pełne poprawione cyfrowo wydanie filmów Tarkowskiego i Tatiego. Z tego powodu podczas pobytów w innych krajach zamiast zwiedzać i pić piwo szukam księgarni i wyspecjalizowanych sklepów z płytami DVD. W Pradze w księgarni „Levne knihy” (tanie

Odtwarzacz DVD „Samsung”

31

książki) trafiłem na doskonałej jakości technicznej „Playtime” Tatiego i dwa dzieła Chaplina: „Brzdąc” i „Światła rampy”, czego świadkiem był kol. red. R. Ciesielski. Koszt zakupu, to ok.

30 zł. Nie gardzę też miejscami mniej cywilizowanymi, a więc różnym rynkami, pchlimi targami, jarmarkami, secondhandami, gdzie trafiają rzeczy z tzw. wystawek. Głównie z Niemiec i ze Szwecji. Z giełdy w Pruszczu Gd. pochodzi profesjonalne w każdym calu DVD: chaplinowska „Gorączka złota”, „Dzisiejsze czasy” i „Cyrk” w jednym za całe 3 zł. Wracam, jak kiedyś do telewizji. Przeglądam coraz bardziej opasłe tygodniki-informatory z programami, wyszukuję, to czego nie mam, a lubię, i nagrywam. Przeszukuję też wirtualnie filmoteki. Z francuskiej wydobyłem poprawione cyfrowo „Wakacje pana

Hulot” Tatiego i zrekonstruowaną pokolorowaną „Podróż na księżyc” (1902) Mélièsa, a z YouTube – najbardziej znaczące filmy niemieckiego ekspresjonizmu, w tym pełną autorską wersję „Metropolis” (1927) Langa. Zbiory ok. 1200 filmów uzupełnia duża biblioteka czasopism filmowych, książek, katalogów i plakatów.

Po pięciu dekadach wydaje mi się, że przeżywam déjà vu: znowu jestem przed szybą wystawową sklepu przy Długiej. Z tą różnicą, że potrzebne urządzenia już mam, ale potrzebnych mi treści, pomimo polowania, nie. Może czas na zmianę zainteresowań?

Magdalena Zaremba „Kura i kurczaki w piwoniach”, fragment obrazu, kredki

Barbara Jankowska „Żuławy”, olej

32

lipiec – wrzesień 2017

Czerwiec, 2017.

taniec

Jagódki

Zespół Pieśni i Tańca Gminy Pruszcz Gdański z siedzibą w Straszynie

Żuławski Tulipan 2017

ZAPRASZAMY SERDECZNIE DO ZESPOŁU Kontakt: Barbara Biedrzycka – 603-766-301; www.jagodki.com fot. Magdalena Bielicka/UG Pruszcz Gd.

33

poezja Jan Elżbieta Jackowicz-Korczyński Kruglik Onieśmielenie

Stopem

Dziwne są pierwsze chwile naszych spotkań ze sobą gdy już naprzeciw siebie zażenowani jak dzieci

w każdym mieście mam swój dom adres, co nie wieje nudą drzwi otwarte dla mnie są chociaż czasem dotrzeć trudno

Z nagła rozebrani do gołego uśmiechu oboje i do gołej prawdy o sobie na co dzień jak kwiaty w chochołach a tu nagle sobą zażenowani przez moment powoli wkładamy na siebie promyki radości i czułość i ciepło a jedno drugiemu z czoła delikatnie wyciera ostatnie kropelki lęku Lubię te nasze spotkania dobre te same ciągle a nowe

Elżbieta Maria Laskowska ***

Myśl zawieszona między Tobą a mną muzyka czasem forte czasem piano szept słów taniec oczu delikatność dotyku a mimo to zastanawiam się czy to prawda czy żart drwina z uczuć rozbudzonych na nowo i choć mówiłeś kocham nie uwierzyłam słowom

34

w pociągu dusznym nie ma miejsc i tak nie mam gdzie się spóźnić poczekam, zasnę, dworzec, skwer lub wzdłuż białej linii pójdę nadzieją karmię każdy dzień i rozmową mętnym świtem nie mam czasu wciąż na sen odurzona zwykłym życiem

Zofia Sokół Między

Między słowami ukryte słowa lęk wysokości oddech nocy w cieniu wyblakłych snów zdziwione płonące oczy Ten sam na wieży zegar północ południe świt wprowadza w rytm codzienności nieubłagany czasu zgrzyt Zamiary w porę wstrzymane odwieczne sanktuarium ciszy w zakątku mrocznej nocy nikt nikogo nie słyszy kwiecień 2012

Daria Selka-Bonna ***

- dla Witolda

Przemierzam krajobrazy utkane Dziewannami w glinianych doniczkach Godziszowski kucyk na biegunach niesie na grzbiecie Moje zmęczenie życiem Tyle dni Cię szukam Zaklęty Królewiczu wśród tych cyrkowych pejzaży I choć słyszę Twój głos wyraźnie Nie mogę Cię zobaczyć

lipiec – wrzesień 2017

Tadeusz Karmazyn

Pomarańczowy księżyc stolik barowy wrośnięty w czas pochylony nad Absolutem promienie płyną posrebrzane ryby migocą krople marzeń na zewnątrz samochody gnają przechodnie śmieją się blask niebieskiego neonu bicie serca siedem księżyców w górze gwiazdy za wysoko aby dosięgnąć pijany czas wycieka zastaw hipoteczny niespłacony stracona miłość do Beatrice ze Split City oblany egzamin z filozofii zapomnij kieliszek w górę kaskada myśli rozproszonych na podłogowej ceramice jak sznur korali kelnerka przynosi następny kieliszek twarz Leslie Caron jej uśmiech widziany w magazynie Film mini suknia koktajlowa nieśmiała łezka na plecach porcelanowa filiżanka w ręku gwiazdy krzyczą siedem księżyców pędzi aby zerknąć przez intrygujące okno bar eksploduje promienną pomarańczą kręć się wokół niej po ognistej podłodze nie zapomnij tłum. Hanna Glok-Lejk

rysunek / collage

Julia Mazur, rysunek, ołówek / długopis

Agnieszka Ciesielska, collage

35

Pruszcz zatrzymany w kadrze – 2017 r. konkurs fotograficzny

36

lipiec – wrzesień 2017

Fot. Julia Deszczyńska

Fot. Przemysław Pancer

Fot. Sara Lipińska

Fot. Dariusz Pischke

Fot. Andriy Gaiduk

Fot. Kamil Szymański

Fot. Joanna Sałata

W Pruszczu Gdańskim odbywają się konkursy o zróżnicowanej tematyce skierowane do różnych grup społecznych. Konkurs fotograficzny „Pruszcz zatrzymany w kadrze” z roku na rok cieszy się coraz większą popularnością. Założeniem konkursu jest próba uchwycenia i zatrzymania w obiektywie różnych spojrzeń na miasto Pruszcz Gdański oraz pokazanie miasta takim, jakim widzą go mieszkańcy i turyści.

Co roku w okresie letnim odbywają się miejskie konkursy pod nazwą: „Rodzinny Ogród Działkowy oraz działka roku”, a także „Najpiękniejsza posesja, najpiękniejszy balkon Pruszcza Gdańskiego”. Ich celem jest propagowanie działań proekologicznych oraz pozytywne kształtowanie postaw mieszkańców Pruszcza Gdańskiego.

Wiele konkursów pod patronatem Burmistrza odbywa się w pruszczańskich szkołach. Wśród nich znajdują się m.in. Miejski Konkurs Matematyczny „Pruszcz się liczy”, Międzyszkolny Konkurs Plastyczny im. Jana Matejki, Międzyszkolny Konkurs Plastyczny organizowany przez Katolickie Szkoły Niepubliczne im. Jana Pawła II pod hasłem: „Św. Jan Paweł II (1920 – 2005) – Polak”.

I miejsce: Joanna Sałata, II miejsce: Kamil Szymański, III miejsce ex aequo: Sara Lipińska, Przemysław Pancer, Wyróżnienia: Dariusz Pischke, Kamil Lappe, Michał Narwojsz, Klaudia Kozłowska, Andriy Gaiduk, Julia Deszczyńska.

malarstwo

37

historia Krzysztof Grynder

Z kolekcji starych pocztówek

Wocławy (Wotzlaff ). Kościół gotycki z 1384 r., zniszczony przez pożar w 1729 r., odbudowany w 1736 r.

H. Reinicka „Praust. Kościół ewangelicki z XIV w.”, pocztówka z linorytem, 1933 r.

Kiezmark (Kasemark), 1903 r.

38

lipiec – wrzesień 2017

historia Marek Kozłow

Ruch Obywatelski w przedwojennym Pruszczu Na historycznej mapie Pruszcza i okolic, tak modne dzisiaj ruchy obywatelskie nie są wcale zjawiskiem nowym. Już w latach 30-tych XIX w. działało w Pruszczu Towarzystwo Trzeźwości Powiatu Gdańskiego. Była to wówczas bardzo powszechna forma dbałości o wstrzemięźliwość w spożywaniu alkoholu przez mężczyzn, w czasach gdy alkoholizm, jako pojęcie społeczne, jeszcze w ogóle nie istniał. Obok alkoholizmu poważnym problemem, trapiącym miejscową społeczność, była kwestia bezpieczeństwa. Z dostępnych źródeł wynika, że w dużej mierze zadbać o nie musieli sami mieszkańcy. W połowie XIX w. zaczęły działać w Pruszczu obywatelskie partole nocne. O dacie ich powołania nic bliżej nie wiadomo, ale wraz ze rosnącą ilością włamań, napadów i drobnych kradzieży, w roku 1869 postanowiono, po latach przerwy, wznowić ich działalność.

Po zjednoczeniu się Rzeszy Niemieckiej nastąpiła nowa era aktywności mieszkańców. Jak grzyby po deszczu tworzyły się organizacje kulturalne, sportowe i społeczne. Działalność tych grup wpływała na świadomość siły inicjatyw oddolnych. Najbardziej znaną taką inicjatywą w Pruszczu był plan budowy lazaretu. Początkowo była to zupełnie spontaniczna inicjatywa możniejszych mieszkańców Pruszcza i okolic, która doprowadziła do powstania Komitetu Budowy Szpitala, który to, ukonstytuował się 7 czerwca 1871 r. Przewodniczącym tej, jak i wielu innych inicjatyw tamtych lat, był dr Hugo Wiedemann. Stał on również na czele Pruszczańskiego Towarzystwa Oświatowego, utworzonego w roku 1879. Celem jego była organizacja życia kulturalnego rozwijającego się dynamicznie Pruszcza. Na obrzeżach tej organizacji powstawały inne, mniejsze grupy, takie jak „Towarzystwo śpiewacze Pruszcz” (Liedertafel Praust). Był to kilkunastoosobowy chór męski. Już wówczas organizowało się życie sportowe miejscowości. W roku 1909, do użytku miesz-

przeszło w ręce pozostałych w Pruszczu kobiet. W roku 1916 pojawia się w Pruszczu młoda Ilse Scheutzow. Z jej archiwalnych zapisków wynika, że zastała ona Miasto Kobiet, które w jakiś sposób musiały zorganizować sobie ten czas oczekiwania na swoich mężów. Życie towarzyskie kwitło. Spotykano się w prywatnych domach lub też w restauracji Kucksa. Organizowano wieczorki poetyckie, małe koncerty. Wszystko to miało przejściowo charakter niezrzeszony. Gdy skończyła się wojna i do Pruszcza powrócili mężczyźni, to zastali oni dobrze zgraną społeczność kobiet. Wsparte stałą obecnością partnerów zaczęły się pruszczańskie kobiety organizować. Już w 1919 r. powstało Pruszczańskie Towarzystwo Muzyczne (Musikalische Vereinigung Praust), na którego czele stanęła Ilse Scheutzow. Towarzystwo to napędzało życie kulturalne Pruszcza, motywowało też inne organizacje do podobnej działalności. Lata 20-te w Pruszczu to czas częstych „Imprez na Rzecz”. Obok samego programu kulturalnego imprezom tym przyświecał też zawsze jakiś szczytny cel. W związku z czym niemalże zawsze organizowano zbiórki pieniędzy. Oprócz Towarzystwa Muzycznego, wieczorki muzyczne organizowały także formacje polityczne np. Niemiecka Narodowa Partia Ludowa, jak i Pruszczańskie Towarzystwo Gimnastyczne i Sportowe, czy też miejski oddział Związku Wojaków.

(Kriegerverein). W latach 20-tych Towarzystwo Muzyczne coraz częściej organizowało przedstawienia teatralne. Opłaty za wstęp szły na utrzymanie grupy, głównie na finansowanie strojów, lecz przy każdej z inscenizacji przeprowadzano również kwesty.

Inicjatywą zupełnie oddolną była z początku akcja budowy kościoła katolickiego. Gotowość do wsparcia tego pomysłu zgłaszali nie tylko katoliccy mieszkańcy Pruszcza, których to przedstawiciele, rodzina Chill, podarowali działkę pod budowę świątyni, ale także ich ewangeliccy przyjaciele. Kwesto-

kańców oddano basen kąpielowy.

Lata pierwszej Wojny Światowej nie oznaczały zaprzestania życia społecznego Pruszcza. Ze względu jednak na powołanie większości mężczyzn na front, życie społeczne niemal całkowicie

wano w formie popularnych Bazarów, których to cały dochód przeznaczany był przez kilka lat na budowę świątyni. Głównymi wspierającymi rodzinę Chill były ewangeliczki Ilse Scheutzow oraz Dorothea Zindel. Obserwując pracę dzisiejszych organizacji

39

pruszczańskich, z ich charakterystyczną filozofią „Każdy sobie rzepkę skrobie” uwidacznia się jedna, jakże ważna cecha przedwojennych organizacji obywatelskich Pruszcza. To właśnie przy okazji akcji wspierania budowy katolickiej świątyni w Pruszczu gwarancją sukcesu, także finansowego tych działań, okazała się współpraca różnych grup aktywności społecznej. Z notatek i korespondencji Ilse Scheutzow wynika, że w budowę świątyni zaangażowane były wszelkie działające stowarzyszenia w miejscowości, zarówno kulturalne, sportowe, jak i polityczne.

Zupełnie inną formą aktywności mieszkańców Pruszcza były kwesty towarzyskie. Tak, jak teraz, a może jeszcze intensywniej, mieszkańcy z uwielbieniem odwiedzali się w domach z okazji mniejszych lub większych prywatek. Np. w domu Państwa Scheutzow, ale także u Państwa Chill i Zindel, modne było, przy okazji takich prywatek, zbieranie na zbożny cel. Państwo Scheutzow, jak chyba też inni gospodarze, prowadzili coś w rodzaju „Księgi gości”. Z wpisów do tej księgi wynika, że kwesty ta-

Dopiero w ostatnich latach można zaobserwować prawdziwą eksplozję różnego rodzaju organizacji, które nazywa się obecnie pozarządowymi. Na dzień dzisiejszy w samym Pruszczu i okolicach działa kilkadziesiąt fundacji, stowarzyszeń i różnego rodzaju innych form aktywności społecznej. W deklaracjach niektórych z tych grup słyszymy lub czytamy, że działalność ich jakoby otwiera nową kartę w Ruchu Obywatelskim naszego regionu.

Wszystkie te formy działalności mają charakter zorganizowany, to znaczy zarejestrowane w odpowiednim urzędzie, posiadające swoich członków. Trudno jednak dopatrzeć się w ostatnich latach spontanicznych ruchów, pojedynczych akcji indywidualnych osób, które swoim pomysłem zarazić mogły większą ilość mieszkańców. Wymownym może być tu akcja sprzed kilku miesięcy, gdy na indywidualny apel mieszkańca miasta o zbiórkę pieniędzy dla chorej mieszkanki Pruszcza zareagowały grupy zorganizowane nawołując do zbiórki w mediach elektronicznych i społecznościowych. Reakcja trzydziestotysięcznej spo-

kie organizowane były w zasadzie przy każdej okazji, a także to, że prowadzone były one też w innych domach Pruszcza. Datki te przeznaczano najczęściej na wsparcie biedniejszych rodzin lub pojedynczych Pruszczan. Nie zaznaczano tych osób z nazwiska, tylko, dyskretnie, ogólnie rozumianymi dla gości inicjałami.

Wybuch II Wojny Światowej brutalnie przerwał także wszelkie formy lokalnej aktywności społecznej. Dzieje powojenne Pruszcza to przede wszystkim kilka dziesięcioleci odgórnie sterowanego życia mieszkańców. Również aktywność obywatelska sterowana i organizowana była odgórnie.

łeczności przyniosła zaledwie nieco ponad 800 złotych. Trudno nawet porównywać tę akcję, ze spontaniczną zbiórką, zorganizowaną podczas festynu pożegnalnego Ilse Scheutzow w roku 1927, kiedy to w liczącym wówczas ledwie 3500 mieszkańców Pruszczu zebrano w spontanicznej kweście 3600 Guldenów. To, po różnych przeliczeniach odpowiadałoby zebraniu przez dzisiejszych mieszkańców kwoty 750 000 złotych!

Aleksander Dardzyński, ps. H. Melcer „ul. Chopina”, olej na płótnie

40

lipiec – wrzesień 2017

historia Tomasz Jagielski

Praca więźniów obozu Stutthof na Żuławach Gdańskich

Otwarcie mostu pontonowego w Kiezmarku, wrzesień 1939 r. Źródło - www.dawnygdansk.pl

Podczas II wojny światowej funkcjonowało wiele niemieckich obozów koncentracyjnych, a jednym z nich był Stutthof. Jego dzieje są utrwalone w wiedzy powszechnej. Ostatnio obchodziliśmy kolejną rocznicę „Marszu Śmierci”, którego początkiem była obozowa brama. Czy więźniowie pracowali na Żuławach Gdańskich i jakie były ich losy? Na to pytanie postaramy się poszukać odpowiedzi.

1 września 1939 r. wybuchła II wojna światowa, jednocześnie Wolne Miasto Gdańsk wraz z Żuławami zostały włączone w granice III Rzeszy. Dla wielu Polaków był to początek

niekończących się tragedii. Wielu zatrzymanych przewożono do obozów koncentracyjnych. Już 2 września 1939 r., na obrzeżach Żuław, w miejscowości Stutthof, utworzono taki obóz.

Więźniów często zatrudniano u niemieckich gospodarzy, wykorzystując ich jako tanią siłę roboczą. Z Gdańska transportowano więźniów statkiem do przeprawy pontonowej w Kiezmarku.

Mieczysław Szymański wspomina jak po dobiciu do brzegu: „spoglądaliśmy na ciągnący się na wale długi sznur furmanek należących do okolicznych niemieckich gospodarzy. Oczekiwali nas

41

na przybrzeżnej łące. Macając nasze umięśnienie wyszukiwali sobie najodpowiedniejszych dla siebie Polaków”.

Podobny rytuał, przypominający opis targu niewolników, przytacza Brunon Zwarra: „Gdy schodziliśmy na ląd, zaczęli wśród nas przebierać, poszukując najbardziej im odpowiadających robotników. Udało mi się stanąć na uboczu i wtedy, widząc ten ogromny harmider i słysząc te pokrzykiwania, przypomniała mi się scena z przeczytanej w latach dziecięcych książki. Gdy widziałem to macanie muskułów i zaglądanie do twarzy oraz szacowanie całej postawy poszczególnych ludzi naszła mnie myśl, że tak samo odbywał się zapewne opisany w Chacie Wuja Toma targ czarnych niewolników. Teraz wydzierano sobie białych niewolników, Polaków”.

Filia obozu Stutthof w Kiezmarku funkcjonowała od 21 października 1939 r. do 25 listopada 1939 r. Pracowało w niej 20 więźniów obozu koncentracyjnego. Jego likwidacja nie oznaczała, że więźniowie nie pojawiali się na Żuławach Gdańskich.

żuławskich glebach. Zatrudniał stałych pracowników, a także robotników sezonowych. Od jesieni korzystał ze znacznie tańszej siły roboczej – więźniów. Mógł być jednym z tych gospodarzy, którzy przyjeżdżali do Kiezmarku by ich wybierać. Za ciężką pracę zapewniał więźniom znośne warunki pobytu: łóżko z kocem, lepsze jakościowo i bez ograniczeń wyżywienie np. zacierka z chudego mleka, która wielu więźniom uratowała życie. Bowiem tłuszcz wszystkich zabijał. Jak wspomina Brzuszkiewicz, jeden z więźniów za posiadaną gotówkę kupił kostkę margaryny, zjadł ją, a rano znaleziono go nieżywego.

Praca trwała od świtu do wieczora, nie tylko na polu, ale także w ogrodzie warzywnym. Do najcięższych zajęć należało młócenie zboża: „ Po kilku dniach młócenia trzeba było worki z ziarnem nosić do bardzo wysokiego spichlerza. Wziąłem worek z beczki i wywróciłem się. Worek mnie nakrył. Całe szczęście pilnujący nas pracownik zaczął sypać mniej do worka i sprawę rozwiązał rozsądnie. Spichlerz

Jednak więźniowie dalej pracowali na żuławskich ziemiach.

Grupa 25 z nich opuściła Stutthof w eskorcie jednego z wachmanów w ciepły kwietniowy dzień 1940 r., by udać się do Trutnów. Jednym z nich był Kazimierz Brzuszkiewicz, który był tak osłabiony, że w drodze do gospodarstwa, co kilkadziesiąt kroków przystawał, aby złapać oddech. To z jego relacji wiemy, że właściciel gospodarstwa w Trutnowach był „wysoki, chudy zrzęda. Ponury i stały malkontent”. Posiadał duży majątek na dobrych

był na wysokości 3 piętra i nosiłem worki kilka dni z kimś na zmianę.

Po dwóch tygodniach nabrzmiałem jak dynia, koledzy podobnie”.

Ciężkie warunki pracy rekompensowała możliwość nawiązania kontaktu z rodziną, zezwolenie na prowadzenie korespondencji. Dzięki temu Brzuszkiewicz, pod koniec września 1940 r., opuścił gospodarstwo w Trutnowach. Wolność zapewniły mu matka i żona, wykupując go za pieniądze. Praca w tym komandzie funkcjonowała jeszcze do jesiennych omłotów.

Bartosz Bielicki „Wielka ucieczka”, fotomontaż

42

lipiec – wrzesień 2017

historia Dariusz Dolatowski

Głośne sprawy kryminalne w okresie Wolnego Miasta Gdańska na Wyżynie Gdańskiej Sprawa przestępczości na obszarze Wolnego Miasta Gdańska nie cieszyła się dotąd zainteresowaniem historyków regionalistów. Z tej przyczyny wydaje się zasadnym uzupełnienie tej luki w historiografii lokalnej, gdyż w okresie Wolnego Miasta Gdańska miało miejsce kilka spektakularnych wypadków przestępczych, z których większość zaszła na terenie Gdańskiej Wyżyny.

Chodzi tu o wieś Praust (Pruszcz), Meisterwalde (Mierzeszyn), Fünfgrenzen (Cząstkowo) i Klein Trampken (Trąbki Małe). Inną sprawą były przypadki podpaleń w celu wyłudzenia odszkodowania np. w Żukczynie, czy też przestępstwa pospolite.

19 czerwca 1920 roku „pawłowski” kompleks majątkowy trafił na łamy prasy gdańskiej, która donosiła, że sąd przysięgłych 22 czerwca będzie rozpatrywać sprawę rzeźnika Gustava Baumanna z wybudowania Fünfgrenzen oskarżonego o podpalenie. W dniu 7 sierpnia 1920 roku podpalacz znalazł się na ławie oskarżonych.

Według ustaleń przeprowadzonego śledztwa rzeźnik Baumann posiadał we wsi mały sklep, w którym, jak to często na wsi bywało można było nabyć wszelkie towary. Interes ten wraz z przyległym gruntem sprzedał niejakiemu Blokusowi jesienią ubiegłego roku. Tenże nabytek odsprzedał dalej ze znacznym zyskiem, przez co Baumannowi, który tymczasem nabył inną w pobliżu położoną parcelę przybyła nowa konkurencja. Odsprzedaż parceli należącej wcześniej do Baumanna nastąpiła 27 października 1919 roku, a poprzedzającej ją nocy spłonęła nagle znajdująca się na niej stajnia i stodoła z paszą dla bydła.

Gustav Baumann miał się już wcześniej nowemu nabywcy wydawać podejrzanym przez swe nieprzychylne słowa skierowane do niego. Dzięki psu policyjnemu należącemu do miejscowego żandarma ślad stopy Baumanna prowadzący z jego nowej

Podpalacz z Fünfgrenzen na ławie oskarżonych. Fragment artykułu z „Danziger Volksstimme”, z 10 sierpnia 1920 r., nr 236

parceli do dawnej posiadłości stał się bez wątpliwości dowodem w sprawie wskazującym na niego, jako sprawcę pożaru i powodem oskarżenia. Sprawa była rozpatrywana na poprzednim posiedzeniu sądu, ale ze względu na przeniesienie żandarma, który był przewodnikiem psa policyjnego musiała zostać odroczona.

Koniec końców oskarżony po złożeniu wyjaśnień, badaniu dowodów i dzięki wyrokowi przysięgłych został uniewinniony.

W połowie stycznia 1926 roku we wsi Praust wybuchła afera finansowa, której sprawcą był miejscowy biznesmen Feliks Kucks pełniący też funkcję kierownika kasy oszczędnościowo-pożyczkowej (mieściła się tu, gdzie dziś ma swą siedzibę Straż Miejska).

43

Sprawa nadużyć i oszustw Feliksa Kucksa. „Gazeta Gdańska”, 14 stycznia i 11 czerwca 1926 r.

28 września 1926 w wybudowaniu Kleinsee związanym z Mierzeszynem doszło do kradzieży z włamaniem, której ofiarą padł gospodarz Klatt, któremu z drewutni ukradziono żagiel, sieć, ubrania i sprzęt o znacznej wartości około 1000 guldenów.

Policja, która natychmiast wszczęła dochodzenie przy przeszukiwaniu domów w okolicy odnalazła kilka skradzionych wcześniej rzeczy. Gniazdo złodziejskie odkryto w buszkowskim lesie.

awantury i ciężkiego zranienia młodszego. Sprawa znalazła swój epilog w sądzie, który oskarżył starszego o uczestnictwo w bójce z użyciem niebezpiecznego narzędzia. Koniec końców, wskutek niejasnych okoliczności zdarzenia, sprzecznych zeznań świadków, między innymi syna karczmarza i uczestników bójki, oskarżony został uniewinniony.

Kradzież w wybudowaniu Kleinsee. 28 września 1926 r., nr 226

20 listopada 1928 roku w niedzielne popołudnie w Trąbkach Małych w karczmie Janzena przebywała grupa młodych ludzi śpiewająca pieśni „ojczyźniane” i czterdziestopięcioletni weteran wojenny, robotnik rolny Friedrich B., który na wojnie stracił prawą rękę. Nie spodobał się mu śpiew młodzieży, która w czasie wojny według niego była jeszcze „smarkata”. Na zwróconą im

15 lutego 1930 roku doszło do groźnego wypadku samochodowego w Pruszczu, którego sprawcą był kierowca samochodu marki „Opel” Franz Berg z Kaczek.

W trzy miesiące później sprawa znalazła swój finał w gdańskim sądzie ławniczym z rozszerzonym składem, gdzie oskarżony zeznał, że 13 lutego tego roku wiózł z polecenia karczmarza

uwagę odpowiedział dwudziestojednoletni młodzieniec, który wywołał Friedricha B. na pojedynek, na pięści. Po słownym sporze doszło do przepychanek. Spór przeniósł się na drogę, na której doszło do użycia noża przez starszego z uczestników

Krauzego z Trąbek Wielkich czterech nauczycieli powracających do domu z konferencji. Po drodze zatrzymali się w Trąbkach Małych, gdzie w karczmie Janzena wypili piwo. Oskarżony zeznał, że wypił koniak i dwie szklaneczki wina, po czym odwiózł

44

lipiec – wrzesień 2017

Awantura w Trąbkach Małych. „Danziger Volksstimme” z 20 listopada 1928 r., nr 273

trzech nauczycieli do domu, a następnie powrócił do karczmy.

Tu spożywał alkohol z miejscowymi gospodarzami i czwartym z nauczycieli.

Po powrocie do Trąbek Wielkich odwiedził po drodze syna posiedziciela Karla Englera i dwie córki posiedziciela Lietzkaua – Ernę i Friedę. Następnie zaprosił ich do samochodu i wspólnie pojechali do karczmy Lippkego, w której wspólnie spożywali wódkę, a następnie pojechali do ciotki dziewcząt w Rokitnicy.

Tu po spożyciu posiłku udali się w dalszą drogę do Pruszcza, gdzie zatrzymali się celem zabalowania w hotelu „Prauster Hof”, którego właściciel zaproponował Bergowi, aby zostawił samochód u niego do rana, z czego tenże zrezygnował i o godzinie

trzeciej w nocy wyruszył z Karlem Englerem i Friedą Lietzau w drogę powrotną do Trąbek Małych.

Jazda wężykiem po drodze zakończyła się w okolicy przejazdu kolejowego linii kolejowej Pruszcz-Kartuzy, gdzie w wyniku zderzenia ze słupkiem kilometrowym, a następnie słupem telegraficznym oboje pasażerowie wypadli z samochodu i uderzyli w brukowaną nawierzchnię drogi. W wyniku wypadku i odniesionych obrażeń Karl Engler zmarł następnej nocy po przewiezieniu do pruszczańskiego szpitala.. Sprawca wypadku trafił do aresztu.

W dniach 25-26 lipca 1935 roku w sądzie w Gdańsku toczyła się rozprawa przeciw weterynarzowi Grimmowi z Mierzeszyna oskarżonego o przemyt bydła z Polski na teren Wolnego Miasta Gdańska i fałszowanie dokumentacji.

29 sierpnia 1937 roku miejscowym i nie tylko społeczeństwem wstrząsnęła tragedia, jaka wydarzyła się w Mierzeszynie, w dzień odpustu parafialnego, który tradycyjnie przypadał 24 sierpnia, ale został przesunięty o cztery dni. W ten dzień zostało zamordowanych dwóch młodych mieszkańców wsi, którzy byli braćmi z rodziny Wróblów.

W nocy z 28 na 29 sierpnia 1937 roku obydwaj bracia wracali do domu z uroczystości odpustowych odbywających się w jednej z mierzeszyńskich karczm. Na drodze zostali zaczepieni przez dwóch młodych ludzi znajdujących się pod wpływem

Karczma Janzena, ulubione miejsce spotkań miejscowych myśliwych, w Trąbkach Małych. Stąd rozpoczął się pijacki rajd Franza Berga

45

Wypadek w Pruszczu. „Danziger Volksstimme” z 15 lutego 1930 r., nr 39

alkoholu. Jednym z nich był członek SS i rzeźnik z zawodu Alfons Lischnewski, który w wyniku wynikłego wcześniej sporu ugodził młodszego z braci nożem rzeźnickim i zaczął uciekać. W pościg ruszył starszy z braci Józef, który po dogonieniu Lischnewskiego został trzykrotnie zraniony przezeń nożem.

W wyniku odniesionych ran Józef zmarł na miejscu, a Bernard mimo operacji po trzech dniach w gdańskim szpitalu.

Sprawca nie przejął się swymi ofiarami i udał do domu, gdzie położył się spać. Wkrótce został aresztowany przez żandarmerię i osadzony w areszcie.

Tragedia nabrała charakteru politycznego i skutkowała demonstracjami politycznymi inicjowanymi przez członków miejscowych organizacji NSDAP, SA i SS oraz stała się przysłowiowym „gwoździem do trumny” proboszcza katolickiego księdza Johannesa Aeltermanna, który odmówił pogrzebu partyjnego z flagami nazistowskiej III Rzeszy. Przed terenem cmentarza wymusił zdjęcie z trumien hitlerowskich flag.

Zabójstwo braci Wróblów. „Danziger Vorposten” z 5 listopada 1937 r.

Wojciech Kostiuk „Sen o Gdańsku”, akwaforta, sucha igła

46

lipiec – wrzesień 2017

historia Jan Hlebowicz, Bartosz Gondek

2017 r. – Rok Ks. prałata Józefa Waląga Ks. prałat Józef Waląg, proboszcz parafii Matki Boskiej Nieustającej Pomocy. Pruszcz Gdański 1983 r., fot. Archiwum

Wieloletni charyzmatyczny duszpasterz Pruszczan, który przez cztery dziesięciolecia kształtował życie duchowe miasta.

Postać księdza prałata Józefa Waląga jest cały czas silnie osadzona w pamięci mieszkańców Pruszcza Gdańskiego, jednak jak dotąd niewiele było wiadomo o jego losach przed 1957 rokiem.

Wiosną w rodzinne strony księdza udało się dwóch historyków – Jan Hlebowicz i Bartosz Gondek.

Wyprawa, której elementem sprawczym było ogłoszenie przez Miasto Pruszcz Gdański roku 2017, Rokiem ks. Józefa Waląga, oraz w ramach obchodzonego 1 marca Narodowego Dnia Pamięci Żołnierzy Niezłomnych, pokierowała historyków na Lubelszczyznę i Podkarpacie. To właśnie tam znajdują się miejscowości związane z młodością i działalnością konspiracyjno – wojskową ks. Józefa -. Moszczenica, w której urodził i wychował. Łukawiec, gdzie na plebanii stacjonował sztab AK. I Tomaszów Lubelski, miejsce uwięzienia księdza przez UB. Moszczenica to położona na wzgórzach, całkiem spora wieś w województwie Małopolskim. Wokół miejscowości rozrzucone są cmentarze z I Wojny Światowej. Dwa kościoły, przedwojenne

miejsce spotkań młodzieży, duża szkoła z nowoczesnymi boiskami i rozbudowany urząd gminy. Patronem większości lokalnych instytucji jest ks. Arcybiskup Leon Wałęga, jeden z najlepiej rozpoznawalnych galicyjskich duchownych, syn ziemi Moszczeńskiej.

To właśnie tutaj 2 stycznia 1910 roku na świat przyszedł Józef Waląg. Był najmłodszym z dwanaściorga dzieci Jana i Katarzyny. Pozostał po nim biogram w leksykonie najważniejszych postaci gminy i ledwo zaznaczalna pamięć bytności księdza Józefa w rodzinnych stronach podczas wojny.

– Ks. Waląg? Mało o nim wiemy - mówi Jerzy Wałęga, Wójt Moszczenicy. Każda dodatkowa informacja jest dla nas cenna.

Taką jest na przykład dokument z 1946 roku, zachowany w archiwach IPN. Rolnicy z Moszczenicy dowiedzieli się, że „ich ksiądz Józef”, został aresztowany przez UB. Wystosowali więc list do władz z prośbą o zwolnienie kapłana. Napisali w nim: „Własnoręcznymi podpisami stwierdzamy, że ks. Waląg Józef pochodzący z niezamożnej rodziny chłopskiej (…) w czasie okupacji niemieckiej przebywał przez pewien czas wśród nas nakłaniając

47

do zbrojnego oporu przeciwko Niemcom (...). Namawiał nas zawsze do wytrwania. Do brania udziału w tajnych związkach ludowych. Dzięki niemu nie osłabł nasz duch oporu (…). Prosimy o jego uwolnienie”.

Tu rządziło UPA Nieco ponad 100 kilometrów od Moszczenicy, w województwie podkarpackim, znajduje się miejscowość Łukawiec. We wsi nowy kościół, zabytkowa cerkiew greckokatolicka i równie zabytkowy kościół katolicki pw. Objawienia Pańskiego. Przed wojną zamieszkujący miejscowość Polacy i Ukraińcy żyli w symbiozie.

do podobnej tragedii. Nawołuje ludzi do samoobrony. Mieszkańcy wsi wystawiają czujki. Uzbrajają się w widły, siekiery i tylko nielicznie w broń palną. Atak UPA następuje kilkanaście dni po masakrze dokonanej w Wielkich Oczach. Ginie trzech Polaków, w tym 16-letni chłopiec. Banderowcy opuszczają wieś. „Przed oddziałami UPA mieszkańcy chronili się w szkole. W tym krytycznym czasie wielką rolę w Łukawcu odegrał ks. Waląg” – czytamy w jednym z dokumentów.

Członek sztabu AK Dwóch pomorskich historyków dociera do Lubaczowa.

Kościółek parafialny w Łukawcu, w którym proboszczem był ks. Józef Waląg.

Znali się od pokoleń, mieszkali dom w dom, witali na ulicy. Pożyczali sól. Dzieci bawiły się razem na podwórku i chodziły do szkoły. Tuż obok drewnianej, XVIII-wiecznej katolickiej świątyni stoi do dziś, lekko przyciśnięty do ziemi oddziaływaniem czasu, budynek dawnej plebanii. To sztab obwodu lubaczowskiego AK. – Ks. Waląg? Tak, słyszałam – odpowiada na nasze pytanie Grażyna Żurawel, mieszkanka Łukawca. – U nas się w domu o nim mówiło. Babcia i mama wspominały, że w czasie wojny ludziom pomagał, a potem zabrało go UB. Noc z 19 na 20 lipca 1944 roku. Zaledwie siedem kilometrów stąd znajduje się wieś Wielkie Oczy. Tam oddział UPA morduje osiemnastu Polaków, w tym także dzieci. Do ks. Waląga docierają przerażające opowieści o zakrwawionych siekierach i rozrywanych na strzępy niemowlakach. Nie może dopuścić

48

lipiec – wrzesień 2017

W starym spichlerzu, pochodzącym jeszcze z czasów świetności tych terenów pod panowaniem polskich królów, znajduje się niezwykle bogate w zbiory muzeum. XVII wieczne malarstwo pałacowe, portrety nagrobne i wyposażenie rezydencji. Niezwykle rozbudowany dział traktujący od dwóch bitwach pod Tomaszowem Lubelskim, rozegranych we wrześniu 1939 roku.

Wśród nich zachowały się pamiątki po synu tej ziemi wychowującym się po sąsiedzku z Łukawcem, w Dąbkach, płk Stanisławie Dąbku a także cel wyprawy - dokumenty Obwodu AK Lubaczów.

W 1944 roku niemal cały skład personalny Lubaczowskiej MO składał się z członków AK Obwodu Lubaczów, a komendant prowadził w milicyjnym budynku szkołę podoficerską dla „Leśnych”.

Pod rozkazami Tadeusza Żelechowskiego zakonspirowani milicjanci przeprowadzali udane zamachy na komunistycznych

dygnitarzy m.in. szefa lokalnej bezpieki Mikołaja Hasiuka. Przybywając do Lubaczowa ubek mówił o konieczności „tępienia zdrajców narodu polskiego”. Szybko rozpracowuje milicyjno-akowskie struktury. Likwidacja funkcjonariusza nastąpiła po imprezie sylwestrowej. Auto, którym jedzie szef powiatowej UB, zostaje ostrzelane z broni maszynowej. Hasiuk ginie na miejscu.

Kilka miesięcy później AK rozprawiło się także z oficerem Armii Czerwonej i doradcą NKWD majorem Bałyszowem. Komunistyczni decydenci zachodzili w głowę jak to możliwe, że „reakcyjne podziemie” kolejne akcje przeprowadza tak sprawnie. W tym czasie, kapelan Waląg, członek sztabu obwodu AK, awansowany zostaje do stopnia kapitana i odznaczony przez dowództwo AK i rząd RP w Londynie Srebrnym Krzyżem Zasługi z Mieczami.

Katownia UB Tomaszów Lubelski to miejsce szczególnie doświadczone przez wojnę. Wielka bitwa, a w zasadzie dwie, które odbyły się tutaj w 1939 roku. Mordy dokonywane przez Niemców i UPA a od 1944 roku komunistyczny terror. Tym silniejszy, że organy bezpieczeństwa licznie zasilili niedawni członkowie ukraińskich sotni, nienawidzący i zarazem dobrze znający miejscowych Polaków. W centrum Tomaszowa znajduje się zespół trzech budynków – duża żydowska willa, po właścicielach której słuch zaginął podczas okupacji, oraz dwie mniejsze kamienice. Cały

kompleks w pierwszych dniach po wejściu sowietów zamieniono na katownię sił bezpieczeństwa. Na niepozornym budynku przy bramie nietrudno dostrzec tablicę pamiątkowa i dziesiątki wiązanek kwiatów. Nad bramą wjazdową napis: „Izba Pamięci Terroru Komunistycznego”. Tutaj – nieco dalej w podwórku znajdowało się lokalne więzienie NKWD i UB, zwane potoczne „Smoczą Jamą”. W środku znajduje się siedem cel. Każda trzy na cztery metry. Panowało w nich krańcowe przepełnienie. Więźniowie nie mieli gdzie usiąść ani się położyć. Pozostawało jedynie klepisko. W suficie przebiegała rura kanalizacyjna, celowo uszkodzona. Chodziło o to, by fekalia nieustannie kapały na głowy aresztowanych. W środku żadnych okien. Drzwi obite blachą.

Ciemność, duchota i smród. W takich warunkach przebywał tutaj Ks. Józef Waląg, który trafił do „smoczej jamy” we wrześniu 1946 r. Waląg, oraz sześciu innych niezłomnych wpadli w trakcie obławy. Wkrótce potem ksiądz trafia do osławionego więzienia na zamku w Lublinie…

Do końca tego roku staraniem Burmistrza Pruszcza Gdańskiego, ukazać się ma publikacja autorstwa Jana Hlebowicza, traktująca o niepodległościowej działalności ks. Józefa Waląga, oraz o jego losach przed przybyciem do parafii w Pruszczu Gdańskim.

Tomaszów Lubelski. Izba Pamięci Terroru Komunistycznego. Miejsce uwięzienia ks. Józefa Waląga przez UB

49

historia

Strój Żuławski

Ryciny gdańskich grafików i rytowników z XVI – XVIII w. w wyborze Andrzeja Januszajtisa

Stroje ludowe 1575 r.

50

Endersch – Żuławiacy w 1753 r.

Służąca i gdańszczanka w 1575 r.

A. Möller Młodszy - „Trzej chłopi” 1606 r.

A. Möller -„Stary wieśniak”- ok. 1590 r.

A. Boy -Stroje robocze w 1637 r.

lipiec – wrzesień 2017

Weigel - „Gdańska panna”-1577 r.

Strój Żuławski Projekt Daniela Kufla

W 2011 r. na podstawie rycin gdańskich grafików i rytowników z XVI - XVIII w. Daniel Kufel ze wsi Trutnowy w gminie Cedry Wlk., wykonał projekty ludowego stroju żuławskiego.

Na podstawie tych projektów zostały uszyte stroje dla członków Stowarzyszenia „Żuławy Gdańskie” i kilku innych środowisk na Żuławach Gdańskich.

A.W. Brzezińska i M. Tymochowicz piszą: Jakiś czas temu pojawiła się jeszcze jedna propozycja względem stroju ludowego Żuławiaków.

Stowarzyszenie „Żuławy Gdańskie” ze wsi Trutnowy postanowiło stworzyć swój własny strój regionalny, który według nich jest najbliższy pierwowzorowi. Ma on jednak raczej formę kostiumu lub przebrania, niż stroju ludowego w pełnym rozumieniu tego słowa. Obecnie, stowarzyszenie dysponuje siedmioma kostiumami /…/ Projekty, na podstawie zachowanej ikonografii, wykonał Daniel Kufel, zaś ich profesjonalnym szyciem zajęła się pracowania artystki plastyk Małgorzaty Górskiej z Gdańska. W historyczne szaty ubierają się członkowie Stowarzyszenia podczas uroczystości, konkursów, targów, wystaw oraz oprowadzania grup turystów.

Kostiumy te charakteryzuje iście protestancka prostota i ciemna kolorystyka. Kostium kobiecy składa się z białej bluzki, krótkiej pelerynki wiązanej na troczki, długiej do kostek spódnicy (w kolorze pelerynki) u dołu ob-szytej kilkunastocentymetrowym pasem jaśniejszego materiału oraz ciemnego fartucha z materiału o ton jaśniejszego lub ciemniejszego od spódnicy. Kostium męski z kolei charakteryzuje się ciemnogranatową lub ciemnozieloną sukmaną do kolan (zapinaną na guziki obszyte materiałem) z wykładanymi mankietami, białą koszulą wiązaną na troczki pod szyją, szarymi spodniami oraz czarnym filcowym kapeluszem. 1

- „Czy strój żuławski może być tradycyjny?” W: A.W. Brzezińska, M. Tymochowicz (eds.), Stroje ludowe jako fenomen kulturowy, Atlas Polskich Strojów Ludowych (Numer Specjalny), Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, 2013, (pp. 79-88) 1

51

historia Emilia Grzyb

Żuławy Gdańskie – zapomniane dziedzictwo

Siedziba Lokalnej Grupy Działania „Trzy krajobrazy” w Lędowie, fot. LGD

Zdarza się, że tereny o ciekawej historii i kulturze na skutek dziejowych zawirowań pozostają w cieniu – niezauważalne i niedocenione, nawet przez mieszkańców. W takiej sytuacji znalazły się Żuławy Gdańskie, gdzie kolejne pokolenia osadników po 1945 r. i obecna ludność zasiedlająca ten region nie spotkały rdzennych mieszkańców tego obszaru, co w konsekwencji doprowadziło do powstania luki cywilizacyjnej oraz braku kontynuacji dziedzictwa kulturowego regionu.

Region ten ponad trzysta lat stanowił wiejskie dominium miasta Gdańska i był ściśle związany gospodarczo i kulturowo z tym miastem. Bogactwo i wysoka pozycja społeczna mieszkańców tej krainy i bliskość silnego centrum kultury, jakim był i jest Gdańsk przyczyniły się do wczesnego zaniku wielu elementów tradycyjnego folkloru wiejskiego i zastąpienia ich formami i zwyczajami miejskimi. Tak pisał o Żuławach jeden

52

lipiec – wrzesień 2017

z podróżników francuskich Charles Ogier, który odwiedził ten region w I połowie XVII w. „ Bogactwo chłopów zwanych gburami, pola urodzajne i przyjemne, zagrody porządne i wygodne z cegły zbudowane, wdzięczne ogrody i role najpiękniej uprawione.

Wszystko siecią strużek wodnych zamknięte.”

W swojej książce „Żuławy Gdańskie w XVII wieku” profesor Przemysław Szafran tak pisał o mieszkańcach Żuław: „W strojach nie respektowano zakazów miejskich, spotykało się zabronione jedwabie i aksamity, w domostwach złote monety jak i srebrne i pozłacane oraz miedziane naczynia (…) Dzięki swojemu bogactwu chłopi żuławscy osiągnęli pozycje społeczną odbiegającą znacznie od pozycji reprezentantów tej warstwy mieszkających w innych dobrach na terenie Prus Królewskich, nie mówiąc o reszcie ziem polskich.”

Taniec weselny z Panną Młodą, fot. Artur Wegner

Bogactwo chłopów , unikalna architektura oraz położenie w delcie Wisły to tylko niektóre z cech wyróżniających ten region spośród innych regionów Polski. Fascynacja tą historią i dziedzictwem kulturowym spowodowała, że Lokalna Grupa Działania „Trzy Krajobrazy” zdecydowała się wyprodukować profesjonalny spektakl teatralny w formie musicalu, w którym w atrakcyjnej formie pokazano obyczaje, tło historyczne, stroje z epoki, pieśni i muzykę, lokując akcję spektaklu w XVII w.

Dzięki współpracy wielu partnerów przedstawienie odbyło się w tak prestiżowych miejscach jak Teatr „Wybrzeże”, Teatr „Atelier”, Kościół św. Jana w Gdańsku, Międzynarodowe Bałtyckie Centrum Kulturowe Faktoria w Pruszczu Gd. oraz w Galerii „EL” w Elblągu.

Nagrania filmowe, scenografia i stroje historyczne z epoki pozwoliły na stworzenie w naszej siedzibie w Lędowie, w uroczym zakątku Żuław nad Motławą, miejsca, w którym można

zapoznać się z unikalną historią i ciekawostkami z życia dawnych mieszkańców Żuław Gdańskich. Prezentujemy to w postaci „żywych lekcji historii”, na których można się przenieść do XVII – wiecznego Gdańska jak wnętrza domu bogatego chłopa żuławskiego, przeżyć wesele żuławskie a nawet stać się panną lub panem młodym w tym czasie.

Mamy nadzieję, że ten artykuł zachęci i zainspiruje nauczycieli historii szkół z Trójmiasta jak i powiatu oraz organizatorów szkoleń i turystyki zorganizowanej do włączenia odwiedzin w Lędowie do swoich programów, jako jeden z atrakcyjnych punktów pobytu i edukacji.

Materiały filmowe oraz bogatą galerię zdjęć i aplikację pt. „Rowerowe Trzy Krajobrazy” ułatwiającą wędrówki po zabytkach i atrakcjach obszaru można zobaczyć na stronie internetowej: www.trzykrajobrazy.pl

Wnętrze domu bogatego chłopa żuławskiego, fot. LGD

53

kalendarium Roman Ciesielski

Kalendarium spotkań, imprez poetyckich i literackich w latach 1960-2016 na terenie powiatu gdańskiego cz.3 Klub „M-6”, Spółdzielni Mieszkaniowej „Radunia” w Pruszczu Gd. - prowadził działalność w latach 1970-2005 1977 • Spotkania autorskie: Bolesław Fac, Stanisława Fleszarowa-Muskat, • Recital poezji śpiewanej „Ściele się czas” Tadeusz Karmazyn i zespół „Styk”.

1978 • Występ Studio piosenki poetyckiej z MDK, • Spotkania autorskie: Zbigniew Jankowski, Teresa Ferenc, • Prezentacja polskiej poezji współczesnej Program w wykonaniu Haliny Winiarskiej.

• Spotkania autorskie w ramach IX Dekady Pisarzy Wybrzeża Jacek Kotlica, Bolesław Fac, Kazimierz Sopuch, Mirosław Stecewicz, Mieczysław Czychowski, Stanisław Dąbrowski.

• Recital poezji śpiewanej „Biała róża na jej piersi” Tadeusz Karmazyn i zespół „Styk”. Poezja Rafała Wojaczka do muzyki Jacka Stama.

1979 • Spotkania autorskie: Stanisław Goszczurny, Anna Janko, Kazimierz Nowosielski, Zbigniew Szymański, Stanisław Gostkowski.

1980 • Występ zespołu teatralnego „Miniatury” z MDK Występ odbył się podczas uroczystości „X-lecie działalności Klubu „M-6”.

• Recital poezji śpiewanej Elżbieta Adamiak i zespół „Wolna Grupa Bukowina”.

• Recital poezji śpiewanej Wystąpiła Elżbieta Wojnowska.

• Prelekcja Prelekcję „Młoda poezja gdańska” wygłosił Tadeusz Skutnik. c.d.n

IX Dekada Pisarzy Wybrzeża. Od lewej: Bolesław Fac, Kazimierz Sopuch, Jacek Kotlica, Klub „M-6”, 1978 r., fot. Jerzy Ossorya-Cierpicki

54

lipiec – wrzesień 2017

malarstwo / rysunek / fotografia

Iwona Deptuch-Dymowska „Trakt królewski”, rysunek piórkiem

Gagik Parsamjan „Armenia”, część 3 tryptyku, olej na płótnie

Agnieszka Curzytek „Kolory morza 2”, fotografia

55

malarstwo

56

lipiec – wrzesień 2017

malarstwo

57

kronika kulturalna 8 kwietnia, w Zespole Szkół w Suchym Dębie odbyła się VII sesja popularnonaukowa o tematyce żuławskiej. W sesji uczestniczyli uczniowie i absolwenci Zespołu Szkół w Suchym Dębie, młodzież z Zespołu Szkół Ogólnokształcących – Gimnazjum nr 1 w Pruszczu Gd., oraz miłośnicy Żuław z Tczewa, Pruszcza Gd. i Trójmiasta. Odbyła się wycieczka po Żuławach Gdańskich, podczas której poznawano obiekty kultury i pamiątki historyczne związane z tym regionem w Trutnowach, Osicach i Cedrach Wlk. 28 kwietnia, w sali koncertowej UG Kolbudy miał miejsce wyjątkowy koncert w wykonaniu Macieja Lipiny i muzyków Teatru Śląskiego. Zagrali utwory ze spektaklu „Skazany na Bluesa” opowiadającego historię Ryśka Riedla i grupy „Dżem”.

1

2

13-14 maja, w Mokrym Dworze odbył się IX „Żuławski Tulipan” pod hasłem przewodnim „Kraina Łagodności – Kochajmy Się”. Tulipanowy dywan został zaprojektowany po raz ósmy przez Bogusława Izdebskiego. Wystąpiły zespoły: „The King’s Friends”, „Taste”, „Lecimy”, Zespół Pieśni i Tańca Gminy Pruszcz Gdański „Jagódki”.

Zabawę taneczną poprowadził DJ Bartnikiewicz. Konkurs na najpiękniejszy dywan kwiatowy wygrała ekipa z Wyszkowa. Pokaz skoków ze spadochronem przygotował Aeroklub Gdański. Był także pokaz sztucznych ogni.

20 maja, Powiatowa i Miejska Biblioteka Publiczna w Pruszczu Gd. otworzyła wieczorem swoje podwoje dla zwiedzających w ramach Europejskiej Nocy Muzeów. Kilkadziesiąt osób z wielką przyjemnością wysłuchało koncertu Marcina Żurawieckiego do wierszy Edwarda Stachury i Jerzego Harasymowicza. Nie lada atrakcją były także dwie wystawy: malarstwa i grafiki Danuty Kraszewskiej oraz banknotów i monet XX wieku ze zbiorów Marcina Przybysia.

20 maja, Europejska Noc Muzeów w Starej Papierni w Łapinie. Uczestnicy zwiedzili pomieszczenia zakładu zgromadzone w nim eksponaty. Nie zabrakło pokazów czerpania papieru. Każdy mógł własnoręcznie wykonać swój arkusz. Były darmowe przejażdżki drezynami. Jednym z głównych punktów programu było odsłonięcie tablicy na peronie „Łapino Stara Papiernia”.

3

20-21 maja, w ramach Dni Otwartych Projektów Unijnych w Błotniku, w gminie Cedry Wlk. można było skorzystać z darmowego sprzętu wodnego i rekreacyjnego. Przystań w Błotniku bije rekordy popularności. Z roku na rok staje się ona coraz bardziej znaczącym portem żeglarskim Wybrzeża. Są tu doskonałe warunki do podstawowego szkolenia żeglarskiego, a także rekreacyjnego wykorzystywania dużego akwenu do sportów wodnych.

3 czerwca, odbyło się otwarcie Galerii Sztuki „Szary Ganek” przy ul. Wojska Polskiego 52 w Pruszczu Gd., Otworzyła ją Olena Ulianova - uznana ukraińska artystka z międzynarodowym dorobkiem. „Szary Ganek” to galeria sztuki, warsztat tekstylny, studio, i miejsce spotkań artystów – zarówno profesjonalnych, jak i amatorów.

4

7 czerwca, w Szkole Podstawowej im. Marii Kownackiej w Kłodawie odbył się uroczysty finał VII Powiatowego Konkursu Czytelniczego „Z książką na ty”. Konkurs objęty został honorowym patronatem Starosty gdańskiego i Wójta Gminy Trąbki Wlk. Udział wzięło 19 szkół podstawowych z naszego powiatu, które rywalizowały w konkurencjach, takich jak piękne czytanie i test wiedzy z konkursowych lektur. Punktowane były także wyniki czytelnictwa w kończącym się roku szkolnym. Zwycięzcami konkursu w tym roku zostali: I miejsce Ex equo - Szkoła Podstawowa w Kłodawie i Szkoła Podstawowa nr 3 w Pruszczu Gd., II miejsce - Zespół Szkół w Łęgowie, III miejsce – Zespół Szkół nr 2 w Pruszczu Gd. W porównaniu do roku ubiegłego, w przeliczeniu na 1 ucznia wzrosło czytelnictwo w szkołach podstawowych w Przywidzu, Bielkówku, Lublewie, Czerniewie, Kłodawie oraz w Pruszczu Gd., w SP nr 2 i SP nr 3.

9 czerwca, w Gminnym Ośrodku Kultury, w teatrze „W garderobie”, w Przywidzu odbyła się premiera komedii dla dorosłych ”Epicentrum ukryte w pampersie”. Autor scenariusza i reżyser spektaklu - Arek Jaroń. Pomoc reżyserska: Wojciech Górecki.

Wystąpili - Agnieszka Bronk, Anna Flis, Arek Jaroń, Sylwia Dzieruk, Wojciech Górecki, Alicja Andrzejuk, Marta Łapińska. Aktorzy są mieszkańcami gminy Przywidz.

5

58

9 czerwca 2017 r. odbył się X Zlot Starszyzny Harcerskiej Hufca Pruszcz Gdański w Przywidzu. Komendantem Zlotu był hm. Teodor Cejrowski a oboźnym

lipiec – wrzesień 2017

6

– hm. Zbigniew Brągoszewski. Sześć osób z I Przywidzkiej Drużyny Harcerzy pod wodzą Ewy Bratke i Małgorzaty Cieszyńskiej, złożyła przyrzeczenie harcerskie na flagę polską, które odebrał wieloletni komendant Hufca ZHP Pruszcz Gd. Teodor Cejrowski. Drużynowa wręczyła krzyże harcerskie. Odbyła się tradycyjna nocna wędrówka po najbliższych okolicach Przywidza. Koncertowała Gminna Orkiestra Dęta z gminy Linia. Po koncercie orkiestra popłynęła łodzią z zadaszeniem „Tekla” na rejs po Jeziorze Przywidzkim w asyście hm. Stanisława Poniatowskiego. Zlotowe zastępy dokonały prezentacji teatrzyków samorodnych. Instruktorzy odwiedzili nowoczesną halę sportowo-widowiskową oraz uczestniczyli w przedstawieniu teatralnym „Epicentrum ukryte w pampersie”. Odbyła się msza św. w intencji tych, co odeszli. Furorę zrobiły wypieki Haliny Mazurek, Ewy Szpały i Urszuli Błażejak. Przewodniczący Kręgu hm.

Edward Pietek i Komendant Zlotu hm. Teodor Cejrowski wręczyli certyfikaty potwierdzające udział w X zlocie.

W tegorocznym Zlocie wzięło udział 49 stałych uczestników, 9 osób odwiedzających „na chwilę”, 18 osób orkiestry i 24 harcerzy I Przywidzkiej Drużyny Harcerzy, co dało razem: 100 osób!

7

10-11 czerwca, na Lotnisku 49 Bazy Lotniczej i stadionie CKiS odbyły się XXVIII Dni Pruszcza Gd. Na lotnisku w ramach obchodów 50-lecia powstania Jednostki Śmigłowcowej oraz święta 49 Bazy Lotniczej miały miejsce m.in.: dynamiczne pokazy statków powietrznych, uroczysta przysięga wojskowa i koncert zespołu „Radio Bagdad”. Na stadionie: koncerty zespołów- Muzyka Kaszubska w wykonaniu „Jagódek”, „GOORAL”, „O.S.T.R.”, pokazy – Fitness Klub „Bingo” i efektowne widowisko sztucznych ogni. Drugiego dnia odbyły się koncerty zespołów – „Classic” i „Boys”, pokazy – „Strongman”, Taekwon-do, ratownictwo medyczne po wypadku. Dodatkowo – Półmaraton Rolkarski i zawody wędkarskie.

17 czerwca, w Trąbkach Wlk. miała miejsce rekonstrukcja historyczna. Niemieckie prowokacje graniczne, zastrzelenie polskiego pogranicznika, zajęcie niemieckiej strażnicy. Rekonstruktorzy z grup SRH Fort i SRH Westpreussen, przypomnieli epizody z sierpnia i początku września 1939 na Gdańskich Wyżynach.

17 czerwca, w Gminnej Przystani Żeglarskiej w Kolbudach odbyła się impreza „Powitanie Lata 2017”. Z koncertami wystąpili – Robert Janowski i Krzysztof Krawczyk.

Dyskoteka „Non stop disco polo” potrwała do późnych godzin nocnych.

8

24 czerwca odbyły się obchody 700-lecia Kleszczewka. Odsłonięto pamiątkowy kamień „700 lat Kleszczewka 1317-2017”. 18 czerwca odbyła się uroczysta msza święta w kościele pw. Św. Wawrzyńca w Różynach. Miała miejsce wystawa fotograficzna Emilii Sowy oraz „Kleszczewko w obiektywie, w świetlicy wiejskiej. Na placu rekreacyjnym wystąpili: Kabaret Piotra Pręgowskiego, zespół „Alibi” oraz Krystyna Giżowska.

Linki źródłowe Kroniki Kulturalnej: www.kultura.kolbudy.pl; www.facebook.com/kolbudy/photos/pcb.19828065119425 84/1982802341943001/?type=3&theater http://ckis-pruszcz.pl; https://www.facebook.com/mediateka.straszyn; https://www.facebook.com/oksibp/; https://www.facebook.com/GminaTrabkiWielkie; http://www.biblioteka-pruszcz.pl/; http://zokis.eu/; https://www.suchy-dab.pl/; http://www.przywidz.pl; http://gokprzywidz.makoweb.pl/; http://pszczolki.pl/. ; www.facebook.com/kleszczewko.pszczolki/photos

9

10

1. Koncert Macieja Lipina „Skazany na Bluesa”, Maciej Lipina i muzycy Teatru Śląskiego, fot. Rafał Kulwiec 2. Europejska Noc Muzeów w Powiatowej i Miejskiej Bibliotece Publicznej w Pruszczu Gd., fot. Archiwum PiMBP 3. Europejska Noc Muzeów w Starej Papierni w Łapinie, fot. Archiwum 4. Dni Otwarte Projektów Unijnych w Błotniku, w gminie Cedry Wlk., fot. Archiwum ŻOKiS 5. Uroczyste otwarcie Galerii „Szary ganek”, od lewej: Janusz Wróbel – Burmistrz Pruszcza Gd., Olena Ulianova, Dmytro Ulianov, fot. Roman Ciesielski 6. Uroczysty finał VII Powiatowego Konkursu Czytelniczego, fot. Archiwum BP 7. Przyrzeczenie harcerskie I Przywidzkiej Drużyny Harcerzy, fot. Archiwum 8. XXVIII Dni Pruszcza Gd. - Koncert zespołu „Boys”, fot. CKiS 9. 31 sierpnia polscy ułani wzięli do niewoli samochód z 3 żołnierzami niemieckimi, którzy zabłądzili i w okolicach Gołębiewa przekroczyli polską granicę, fot. Polnocna.TV 10. Odsłonięcie pamiątkowego kamienia „700 lat Kleszczewka 1317-2017”, fot. Piąta Pora Roku,

59

noty o autorach Autorzy prezentacji Danuta Kraszewska ur. 1952 r. Mieszkanka Straszyna w gminie Pruszcz Gd. Malarka, graficzka. Absolwentka Państwowego Liceum Sztuk Plastycznych w Szczecinie z dyplomem Technik Dekorator. Pracowała w Nowym Jorku w galerii sztuki jako kopistka Starych Mistrzów, specjalizowała się w obrazach Renoira. Przez ponad rok w Nowym Orleanie malowała portrety w technice pastelu i węgla. Ukończyła ASP w Gdańsku na kierunku Grafika Projektowa. Dyplom obroniła u dr Zygmunta Okrassy. Najchętniej maluje portrety ludzi świetnie oddając nie tylko wygląd, ale i charakter człowieka. Portrety przez nią wykonane mają duszę. Maluje również zwierzęta, akty, kwiaty, martwą naturę. Wykonuje malarstwo ścienne. Brała udział w wielu wystawach zbiorowych m.in. Przeglądach Twórczości Powiatu Gdańskiego oraz wystawach indywidualnych m.in. w Pruszczu Gd., Straszynie, Cieplewie, Gdańsku. Jej obrazy znajdują się w domach prywatnych i kościołach w kraju i zagranicą. Interesuje się także fotografią. Była inicjatorką powołania Stowarzyszenia Twórców „Przystanek Sztuka”, którego jest prezesem. Jest także członkiem Stowarzyszenia „Dolina Raduni”.

Andrzej Dąbek ur. 1949 r. Jako gość, namiętnie fotografował Pszczółki i okolice. Owocem jego zdjęć była wystawa, pokaz slajdów i prelekcja w Gminnej Bibliotece Publicznej w Pszczółkach. Założył Klub Fotograficzny „7/77” w 1977 r. oraz Lęborski Klub Fotograficzny w 2008 r. w Lęborku.

W 2014 r. otrzymał główną nagrodę Certyfikatu Promocji Ziemi Lęborskiej „Twórczość Fotograficzna” Edycja 2013.

Najbardziej znana i prestiżowa indywidualna wystawa to „Pałace, Dworki i Folwarki Ziemi Lęborskiej”, która została rozpoczęta wernisażem przy udziale zaproszonych gości z 18 krajów Europy. Fotografuje Zespół Pieśni i Tańca „Ziemia Lęborska”. Swoje prace pokazywał m.in. na wystawach indywidualnych i zbiorowych w Gdańsku, Międzychodzie, Kamionnej k. Poznania, Strazlundzie w Niemczech.

Magdalena Kuśmirek ur. 1971 r. w Gdańsku. Ukończyła Szkołę Podstawową i Liceum w Zespole Szkół Ogólnokształcących nr 1 im. Marii Konopnickiej w Pruszczu Gd. Absolwentka Uniwersytetu Gdańskiego na kierunku fizyka.

Mieszka i pracuje w Gdańsku. Jest miłośniczką literatury

i fotografii. Współautorka tomików poetyckich: „Rękopisy z szuflady” - Gdańsk 2009, „Drugi brzeg” - Gdańsk 2010 oraz antologii haiku: „Haiku” - Poznań 2011, „Niebieskie trawy” Poznań 2012 i „Dajmy grać świerszczom” - 2013, „Pory roku w polskim haiku” - Poznań 2015. Inicjatorka warsztatów poetyckich i spotkań trójmiejskiej grupy miłośników haiku, a także redaktor ogólnopolskiego portalu poetyckiego poemax.pl. Pseudonim: Lena Pelowska.

Nowi autorzy Przemysław Pancer ur. 1980 r. Od zawsze mieszka w Pruszczu Gd. Lubi podróże, dobrze zjeść, dobrą muzykę, grać na gitarze, rysować, malować, fotografię - najbardziej analogową - choć z braku ciemni chwilowo nie praktykuje. Główne zainteresowania fotograficzne to portret - szeroko pojęty, fotografia przyrodnicza - głównie krajobrazy. Wystawy autorskie w 2011 roku „AKT + portret” odbyły się w Słupsku i Sopocie w „Zatoce Sztuki”. Publikacja zdjęć nadmorskich w piśmie «Turystyczna» promującym Polskę oraz w materiałach związanych z parafią Podwyższenia Krzyża Świętego w Pruszczu Gd. W 2016 r. brał udział w wystawie «Wiosna pruszczańskich artystów” w CKiS w Pruszczu Gd. W tym roku zajął 3 miejsce w konkursie „Pruszcz zatrzymany w kadrze”.

Olena Ulianova ur. 1971 r. Mieszka i tworzy w Pruszczu Gd. Jest członkiem Narodowego Związku Artystów-Plastyków Ukrainy. Została wyróżniona tytułem Artysty Roku 2014 w Chersoni, Ukraina. Jest członkiem międzynarodowych organizacji artystycznych: TAFA i SDA. Brała udział w wystawie Ukraina/Polska Tkanina Współczesna 15, towarzyszącej Międzynarodowemu Triennale Tkaniny- Łódź 2016, a także brała udział w konferencji naukowej Eco Fan, na której zaprezentowała swoją technikę „barwienia kontaktowego” oraz konferencji naukowej „Eksperyment”, która odbyła się w Gdańskiej ASP w 2014. Reprodukcje jej prac i artykuły zostały wydane w kilku międzynarodowych czasopismach: „Fiber Art. Now”, Australia 2012, „Altered Couture”, USA 2014, 2015, 2017.

Blog Oleny: pddblog.wordpress.com - Strona na FB: @FivePointsStudio

Nasi partnerzy:

Gminny Ośrodek Kultury Sportu i Rekreacji w Trąbkach Wielkich

Żuławski Ośrodek Kultury i Sportu w Cedrach Wielkich

60

lipiec – wrzesień 2017

Rodzinny festiwal dla dzieci i dorosłych Trzy dni zabawy w krainie teatrów lalkowych. Trzy dni niebanalnej sztuki, uśmiechu i refleksji. Wreszcie trzy dni rodzinnego wypoczynku nad uroczym rozlewiskiem Raduni w Juszkowie.

Tam bowiem, w dniach 25 – 27 sierpnia, na trzech scenach rozlokowanych na terenie Centrum Rekreacji, wystawiane będą przedstawienia w ramach Festiwalu Objazdowych Teatrów Lalkowych Młodego Widza „FOTEL - Juszkowo 2017”.

Lalkarze z całej Polski i z zagranicy zabiorą widzów do krainy familijnych bajek, gdzie z bliska, na wyciagnięcie dłoni, będzie można przyjrzeć się artystom animujących marionetki, pacynki, jawajki i kukły, wystąpią teatry parawanowe, lalki i aktora w żywym planie.

- Mamy nadzieję, że ten festiwal już na stałe wpisze się w kalendarz imprez kulturalnych organizowanych na terenie naszej gminy. Szczególnie, że Juszkowo ze swoim przepięknym rozlewiskiem Raduni, jest miejscem wręcz wymarzonym dla tego rodzaju wydarzeń. I choć wydawać by się mogło, że lalkowy festiwal to przede wszystkim gratka dla najmłodszych widzów, to jednak nic bardziej mylnego. To święto rodzinne, a same spektakle niosą ze sobą wartości uniwersalne, dzięki którym nie tylko dzieci ale i dorośli wychodzą z nich znacznie mądrzejsi i bogatsi o kolejne doświadczenia – przekonuje Magdalena Kołodziejczak, wójt gminy Pruszcz Gdański, która objęła festiwal patronatem honorowym.

W trakcie trzydniowej zabawy nie zabraknie również różnego rodzaju warsztatów i imprez towarzyszących oraz okazji do rodzinnego posiłku. Swoje wyroby kulinarne będą sprzedawać członkinie kół gospodyń wiejskich z gminy Pruszcz Gdański: Koło Gospodyń Wiejskich z Cieplewa, KGW „Cudawianki” z Łęgowa oraz KGW „Rzeczpospolita Babska” z Wiślinki.

Przy okazji warto podkreślić, że Gmina Pruszcz Gdański znana jest z wielu inicjatyw i programów mających na celu rozwijanie i zaspakajanie potrzeb kulturalnych, oświatowych czy czytelniczych swoich mieszkańców. „Sercem” tych działań jest, finansowany z jej budżetu, Ośrodek Kultury, Sportu i Biblioteka Publiczna w Cieplewie. To bardzo ważna placówka na mapie gminy. Nie tylko zaspokaja potrzeby kulturalne mieszkańców, ale także rozpowszechnia sport i rekreację, promuje sztukę lokalną, odkrywa młode talenty. Ponadto fantastycznie rozwija różne dyscypliny sportowe.

Ale tymczasem zapraszamy na…„FOTEL - Juszkowo 2017”.

61