Neony 3

tożsamość

3(3)

KWARTALNIK ARTYSTYCZNO HISTORYCZNY

lipiec – wrzesień 2016 powiat gdański bezpłatny ISSN 2450-6419

W numerze m.in.:

Wiesław Grzech Malarstwo

Andrzej Maciejewski Fotografia

Zygmunt Bukowski Wiersze

Bożena Grzenia Las pełen niespodzianek

Marcin Kamola

Trzy razy... Pruszcz w „Blaszanym bębenku” Güntera Grassa

Kazimierz Babiński Mnemosyne

Tomasz Jagielski

Leszkowy. Wieś żuławska (...)

E. G. Hirschfeld

Pruszcz. Lazaret Pruszczański cz.2 tłum. Marek Kozłow

Dariusz Dolatowski

Prowokacje niemieckie na pograniczu Polski z Wolnym Miastem Gdańskiem (...)

Krzysztof Grynder

Z kolekcji przedwojennych pocztówek Kiezmark, Rokitnica, Sobowidz

Partnerzy wydania

2

lipiec – wrzesień 2016

w numerze

Wiesław Grzech „Nenufary”, olej.

Ewa, Zbigniew Boduch „Wodnica”, rzeźba w granicie.

* Andrzej Tuźnik „Lato” - 5 * Zygmunt Bukowski - wiersze - 6 * Wiesław Grzech - malarstwo - 8 * Tomasz Dunajski, Bogdan Groth fotografia - 10 * Bożena Grzenia - proza - 11 * Daniel Kufel „Apokalipsa” - 14 * Dorota Ignatowicz-Wiśniewska, Danuta Kraszewska - malarstwo - 15 * Wiersze - 16 * Maria Wojnicka „Panoramy” - 17 * Andrzej Maciejewski - fotografia - 18 * Teresa Piotrowska, Cezary Paszkowski - grafika - 20 * Wiersze - 21 * Agnieszka Czernomord, Agnieszka Michalczyk - malarstwo - 22 * Marcin Kamola „Pruszcz w „Blaszanym bębenku” - 23 * „Pruszcz zatrzymany w kadrze” fotografia - 25 * Kazimierz Babiński „Mnemosyne” - 27 * Gagik Parsamjan „Ogrody” - 31 * Ewa, Zbigniew Boduch - rzeźba - 32 * Rzeźba - 33 * Krystyna Bichowska, Grażyna Weyna - haft, tkanina - 34 * Wiersze - 35 * Henryka Lisiecka, Daria Selka-Bonna - malarstwo - 36 * Krzysztof Grynder „Z kolekcji przedwojennych pocztówek” - 37 * Tomasz Jagielski „Leszkowy ...” - 38 * Dariusz Dolatowski „Prowokacje ...” - 42 * E. G. Hirschfeld „Lazaret pruszczański” cz.2, tłum. Marek Kozłow - 44 * 10. rocznica śmierci prof. Zdzisława Pidka - 51 * Mariusz Czerwiński „Projekty szlaku ks. Jana Pawła Aeltermanna” - 52 * Kronika kulturalna - 54 * Noty o autorach - 57 * Książki nadesłane - 58

Ołtarz Antwerpski, ok. 1515 r.

Fot. Andrzej Maciejewski

Jean Gabin jako Jean Valjean w ekranizacji „Nędzinków” Wiktora Hugo

Prof. Zdzisław Pidek. 10. rocznica śmierci. autorzy numeru:

Dr Hugo Wiedemann. Lekarz naczelny, dyrektor pruszczańskiego lazaretu.

Babiński, Bichowska, Boduch, Boetcher, Borzęcka, Borzęcki, Brodowski, Bukowski, Ciesielski, Czernomord, Czerwiński, Czychowski, Dolatowski, Dunajski, Falkowska, Fryckowski, Flis, Glok-Lejk, Goral-Rybkowska, Górecka, Groth, Grynder, Grzech, Grzenia, Hirschfeld, Ignatowicz-Wiśniewska, Jackowicz-Korczyński, Jagielski, Kamola, Karmazyn, Kosater, Kozłow, Kraszewska, Kruglik, Kufel, Kuśmirek, Lisiecka, Maciejewski, Michalczyk, Mikos, Paszkowski, Parsamjan, Piotrowska, Prill, Roszak, Selke-Bonna, Sikorski, Sokół, Tomczak, Tuźnik, Weyna, Wojnicka, Zdrojewski.

Na okładce: Katarzyna Falkowska „Miasto”, olej

3

od redakcji tożsamość

KWARTALNIK ARTYSTYCZNO HISTORYCZNY

ISSN 2450-6419

Adres redakcji: ul. Obrońców Wybrzeża 2B 83-000 Pruszcz Gdański tel. 607 977 437 redakcja.neony@wp.pl www.neony.pruszcz.com Redaguje zespół: Roman Ciesielski - redaktor naczelny Stale współpracują: Halina Goral-Rybkowska Anna Górecka Magdalena Kuśmirek Kazimierz Babiński Dariusz Dolatowski

Drodzy Czytelnicy Witam Was serdecznie na łamach 3. numeru kwartalnika artystyczno-historycznego „Neony-tożsamość”. Od lipca br. „Neony-tożsamość” są dostępne również w wersji elektronicznej na stronie - http://www.neony.pruszcz.com/ . Można nas znaleźć także na portalu www.pruszcz.com z którym podjęliśmy właśnie współpracę.

Witam kolejnych twórców związanych z powiatem gdańskim. Bożena Grzenia – fragment powieści „Niemy Świadek”. Mieczysław Czychowski, Henryka Lisiecka, Andrzej Tuźnik, Daria Selke-Bonna, Edyta Skrzypek, Barbara Chudyba - malarstwo. Maria Wojnicka, Cezary Paszkowski, Robert Boetcher – grafika. Aleksander Tomczak - rzeźba. Andrzej Maciejewski – fotografia. Krystyna Bichowska – haft krzyżykowy. Grażyna Weyna - tkanina. Tadeusz Karmazyn, Ryszard Borzęcki, Daria Selke-Bonna – wiersze. Tomasz Jagielski pisze o Leszkowach w okresie Wolnego Miasta Gdańska. Marcin Kamola wskazuje nam pruszczańskie tropy w „Blaszanym bębenku” Guntera Grassa a znany kolekcjoner Krzysztof Grynder prezentuje przedwojenne pocztówki z naszego powiatu. Oczywiście są obecni również twórcy, których przedstawiliśmy w po­przednich numerach.

Polecam Państwu wiersze Zygmunta Bukowskiego, laureata wielu konkursów i nagród dla twórców ludowych. M.in. prestiżowego Konkursu Literackiego im. Jana Pocka, interesujące malarstwo Wiesława Grzecha oraz artykuł Dariusza Dolatowskiego o planowanych w sierpniu 1939 r., na granicy Polski i Wolnego Miasta Gdańska, prowokacjach niemieckich. Życzę Państwu miłej lektury! Zapraszam na kolejne spotkanie z twórcami i historykami naszego powiatu.

Roman Ciesielski

Wydawca: Stowarzyszenie Przyjaciół Pruszcza Gd. i Okolicznych Gmin ul. Obrońców Wybrzeża 2B 83-000 Pruszcz Gdański

Druk: AGNI www.agni.net.pl Przygotowanie do druku: 1.2.1 STUDIO GRAFICZNE www.121studio.pl Poglądy wyrażane przez autorów nie zawsze sa zgodne z pogladami redakcji.

Za treść reklam i ogłoszeń redakcja nie ponosi odpowiedzialności.

4

Mieczysław Czychowski „Stogi”, pastel olejny

lipiec – wrzesień 2016

malarstwo Andrzej Tuźnik

Lato

„Lato”, olej na płótnie

„Plaża”, olej na płótnie

5

poezja Zygmunt Bukowski Kompozycja

Jak powiedzieć...

Lipową kłodę przenikam wzrokiem Szkicując pierwsze kontury, Zadrżało serce na kształt objawienia, Rodząc bojaźń, że nie zdołam dłutem Ożywić natchnienie tego cudu.

Lasy bukowe Dyszące dojrzałym liściem czerwca Jak powiedzieć wam Co serce moje czuje Urzeczone waszym czarem Faliste pola moreny Pojone czystym jeziorem Jak powiedzieć wam O waszej wonności przed burzą Doliny jasne od brzóz Jak powiedzieć wam Że wy dałyście mi słowa Ponad biel znaczące Chabry na skraju żyta Jak powiedzieć wam Że waszym błękitem Obsiewam swe wiersze Wierzby na łąkach Jak powiedzieć wam Że wasze gałązki zemdlone Jak dłonie Maryi Na Ołtarzu Stwosza

Uchwycić, dogonić, spamiętać, Ręka nie czyni tego, czym oczy zachwycone, Biegam w rozpaczy po całej głowie Na wszystkie zmysły alarm ogłoszony.

Krzyczę niemy: zamykajcie szlabany, Spuszczajcie namiot horyzontu, By nie uciekło za światy, A błysło z łożyska wiórów Pierwsze olśnienie.

Krzyż w Kleszczewie

Robert Boetcher „Święta Rodzina”, wg A. Dürera, linoryt

Stoi na wzgórzu Przy cmentarzyku z chruścianej tarniny Gdzie wieś z trudem Wyniosła ostatnią chałupę Lubię tam siadać Na owocach borówki Odmawiać pacierze W poczuciu i mojej winy Patrzeć na oblicze Stwórcy Zbite gradem Wypłukane deszczem Na rany zasklepione żywicą I na drogę Wskazaną jego ramieniem

Kuropatwy Szare plamki Wtopione w śnieg Giną w tumanie A potem drepczą W pustce bezbrzeżnej Jak babunie zziebnięte Jak zesłańcy na Sybir Powiązani swym śladem W łańcuchy

6

lipiec – wrzesień 2016

Reknica

Jesienne refleksje

Reknico - poetycka rzeko Tyś jak ja ciągle w pośpiechu Zdążasz przez dzikie wąwozy Czy lodowiec żłobił ci korytarz Czy sama ziemię zniosłaś w dolinę By złączyć się z Radunią Gdy byłem jesienią Liście kolorowe niosłaś bez końca Zwijając je W barwne bukiety By znów je wartkim nurtem rozproszyć Dzisiaj ukwiecona wiosną Płyniesz pod zwieńczeniem zielonym Pozwalającym słońcu przeciekać Przez liście jeno zrodzone By złoto kłaść na wody Jakaż władczyni Może stroić się w tak cenne klejnoty Jak ty kaszubska Tyle tu mostów kładek Z drzew powalonych Że i Wenecja tyle ich nie ma Boże! Daj duszy tu wieczne mieszkanie Niech kołysze się w gniazdku Jak wikłacz Nad tą śpiewną wodą

Rozmodlone w płomień klony jesieni Ile razy jeszcze was zobaczę Nim mierzeszyńska ziemia zasypie mi oczy Dzikie gęsi płynące szlakiem błękitnym Ile razy jeszcze usłyszę wasz klangor Cichnący w oddali Żeglowne babie lato Ile razy jeszcze w przestrzeń wyciągnę ramiona By uchwycić cię w przelocie Śnieguliczki obsypane gradem wielkim Ile razy jeszcze usiądę w waszym zaciszu By do woli chłonąć jesienny zapach

Gdy za oknem mkną tumany Lubię patrzeć Gdy za oknem mkną tumany Wciąż odmienne I wydęte niczym żagle To skłębione tłumem bieżą Wypiętrzając się w kolumny Taranują mury Troi Łukiem spiętym nacierają Groźne strzały ślą na wroga Że aż wyją ich cięciwy W kipiel lecą jak te fale W rulon grzywy zwijające A wnet stają się łagodne Niczym Marie Nad Dzieciną pochylone I znów mkną zakosami Jak kądziele wirujące

Ustronie Brzóz klawisze białe Grają marzenie Schumanna Mak w gorczycy Chce czerwienią zabić Gorejące pola złote Szczaw u drogi Rude wiechy wypiętrza do nieba Miedza pijana od ziół Śpi w upale słońca Krzyż pochylony wiekiem Modli się do własnego próchna Kartofle w śnieżnych kwiatach Szeregami idą przez pogór Tak tu cicho i nabożnie Jakby sam Bóg Zmęczony pieniem aniołów Przyjechał na wywczas

Tęsknota za chwilą Czasie mknący Gdzie zaniosłeś to południe Gdy biegliśmy w jar pachnący Aby z białych kwiatów głogu Obnażyć gniazdko uczepione w rozwidleniu By dotykać piskląt Chcących połknąć twój palec serdeczny By siedzieć w przegięciu brzozy I obłoki idące pod słońcem Okradać ze złotych obrzeży

7

malarstwo Wiesław Grzech

„Gdańsk. Motława”, olej

„Morze”, olej

8

lipiec – wrzesień 2016

Fot. Piotr Rychlicki

9

„Zaułek gdański”, olej

„Impresja z drogą”, akryl

„Droga”, akryl

„Droga”, akryl

„Nenufary”, olej

„Las”, akryl

fotografia

Tomasz Dunajski „Bogatka”, fotografia

Bogdan Groth „Motława. Wróblewo”, fotografia

10

lipiec – wrzesień 2016

proza Bożena Grzenia

Las pełen niespodzianek Dochodziła szósta po południu, a ja zamiast delektować się gorącymi tostami z serem, siedziałam w stajni szczotkując Demonara. Czynność doskonale mi znana, więc wykonywałam ją automatycznie, rozmyślając o wyjeździe w teren, do którego się przygotowywałam. Mimo jesieni, zamierzałam do końca wykorzystać sprzyjającą pogodę, zwłaszcza mając w perspektywie nadchodzące deszcze i chłody, a konna przejażdżka była idealnym sposobem uczczenia prawdopodobnie ostatnich ciepłych wieczorów.

Siodłałam konia, planując gdzie tym razem pojadę, mimo że doskonale wiedziałam, iż i tak nic z tego nie wyjdzie. Nigdy nie wychodziło. Byłam zbyt lekkomyślna i szalona, żeby trzymać się ściśle wytyczonego planu, dlatego większość życia spędziłam improwizując. Żyłam chwilą, byłam szczęśliwa i nie wychodziłam na tym źle. Przynajmniej zazwyczaj, bo raz na jakiś czas wpadałam przez to w niezłe tarapaty…

Tego dnia jednak nic nie zapowiadało nadciągających kłopotów, dlatego po kilkunastu minutach wyprowadziłam konia na podwórze i spokojnie się rozejrzałam. Wydawać by się mogło, że dookoła panowała cisza, od czasu do czasu przerywana jedynie gromkim śmiechem dochodzącym ze stołówki, jednak donośny świergot ptaków mieszał się z wieczornym rechotem żab i cykaniem świerszczy. Wsłuchując się w odgłosy natury, ponownie rozejrzałam się dookoła, spojrzałam w stronę stołówki, po czym wsiadłam na Demonara i ruszyłam przed siebie.

Skierowałam się w stronę lasu. Uwielbiałam galopować po pagórkach i dolinach, wdychać świeży zapach runa czy choćby stawać na rozwidleniu dróg wybierając dalszą trasę, a las stanowił w tej mierze niekończące się możliwości. Pełen był cudownych zakątków i nieodkrytych tajemnic, które przyciągały swym urokiem. Nic więc dziwnego, że podczas zwiedzania okolicznych terenów, natknęłam się na niezwykłe miejsce.

Las gęstniał tam bardziej, niż gdzie indziej, a ja stałam przed dość stromym zboczem. W dole płynął strumyk, a z góry, gdzie się znajdowałam, rozciągał się niezapomniany widok na coś w rodzaju leśnego wąwozu, porośniętego nad brzegami mnóstwem świerków i innych, bliżej nieokreślonych w zapadającym

zmroku, drzew. Częściowo pokryty był mchem, a środek przecinał szemrzący strumyk. Mimo kalendarzowej jesieni wszystko jeszcze lśniło zielenią, a błękit strumienia i melodyjny świergot ptaków sprawiał, że wąwóz wyglądał jak z bajki.

Postanowiłam, że muszę się tam jakoś dostać. Jechałam dość okrężną, nie należącą do najłatwiejszych drogą, ale dla Demonara nie było rzeczy niemożliwych, dlatego po jakimś czasie stanęłam nad brzegiem strumienia. Dałam koniowi chwilę na odpoczynek, a sama podziwiałam piękno przyrody. Wpatrywałam się w ciągle jeszcze zielony las, tylko gdzieniegdzie widząc lekko pożółkłe liście – pierwsze oznaki jesieni – kiedy nagle usłyszałam jakieś głosy.

Znieruchomiałam, starając się usłyszeć skąd pochodzą. Był późny wieczór, więc doskonale wiedziałam, że nie powinno tu nikogo być. Demonar zaczął nerwowo grzebać kopytem w ziemi, co jeszcze bardziej mnie zaniepokoiło. Powoli, starając się nie robić choćby najmniejszego hałasu, podeszłam do najbliższego wzniesienia i wychyliłam głowę, aby ujrzeć źródło odgłosów.

Zobaczyłam dwóch mężczyzn w średnim wieku, ubranych na czarno i zawzięcie coś zakopujących. Wychyliłam się jeszcze bardziej, żeby zobaczyć, co jest w dole, kiedy nagle obsunął się pode mną kawałek ziemi…

Głosy w jednej chwili ucichły, a ja zrozumiałam, że powinnam stamtąd zniknąć. I to jak najszybciej! Czym prędzej pognałam w stronę Demonara, żeby natychmiast wrócić do ośrodka.

Z uwagi na fakt, iż tajemniczy panowie nie byli zbyt zadowoleni odkryciem, że ktoś ich podglądał, ruszyli za mną w pościg.

Słyszałam pojedyncze wrzaski, które nie napawały mnie otuchą, ale nie był to odpowiedni czas ani miejsce na zastanawianie się nad ich sensem.

Wsiadłam na konia i ruszyłam najdzikszym galopem, na jaki było mnie stać. Ścigający dość szybko zorientowali się w moim przedsięwzięciu i podejrzewam, że bardzo się zdenerwowali, bo po chwili usłyszałam przeraźliwy huk. Za chwilę drugi, a potem trzeci. Przy czwartym poczułam silny ból w prawym ramieniu, ale nie zatrzymałam się ani na sekundę. Myślałam wtedy tylko o jednym – żeby jak najszybciej znaleźć się w stajni.

11

Edyta Skrzypek „Przyjaciele”, olej na płótnie

Byłam już niedaleko, ale niestety, nadjeżdżałam ze złej strony.

Przede mną rozciągał się jedynie wysoki żywopłot, stanowiący granicę ośrodka, ale nie pozostawało mi nic innego, jak tylko przeskoczyć ogrodzenie. Pędziłam jak szalona, zdając sobie sprawę, że znajduje się przede mną przeszkoda zdecydowanie wyższa niż okserki na parkurze . Jeszcze nigdy w życiu tak wysoko nie skakałam! Mimo to nie wahałam się ani przez sekundę, głęboko wierząc w umiejętności Demonara, który jak dotąd nigdy mnie nie zawiódł.

Gnałam jak szalona. Z zawrotną prędkością zbliżałam się do ogrodzenia, myśląc tylko i wyłącznie o dobrym najeździe na

12

lipiec – wrzesień 2016

przeszkodę. Jak w zwolnionym tempie widziałam chwilę wybicia w górę. Coraz wyżej i wyżej. Przeszkoda malała w oczach, ale chyba zbyt wolno. Serce waliło mi jak oszalałe, a czas niemalże stanął w miejscu. Nagle wszystko wróciło do normy, jakby ktoś znienacka wcisnął play, i zanim się obejrzałam, znalazłam się na terenie ośrodka. W chwilę później byłam już w stajni. W ekspresowym tempie rozsiodłałam konia, starając się maksymalnie go osuszyć, aby nie zwrócił niczyjej uwagi. Niestety nie zdążyłam na czas. Byłam jeszcze w boksie, kiedy usłyszałam, że ktoś wchodzi do środka. Okser – przeszkoda złożona z dwóch stacjonat, czyli przeszkód, które zbudowane

są ze stojaków i umieszczonych na nich drągach, zawieszonych jeden nad drugim. Parkur – ogrodzony plac, na którym znajdują się przeszkody, które należy pokonać w określonej kolejności i czasie. Oby to był tylko stajenny – modliłam się w duchu. – Oby to był tylko stajenny.

– Witam. Czym mogę służyć? – Rzeczywiście usłyszałam stajennego.

– Dobry wieczór panu. – Rozległ się jadowity głos, który przed chwilą słyszałam w lesie.

– Czy mógłbym porozmawiać z właścicielem? – kontynuował ze sztuczną uprzejmością.

– Z właścicielem? Nie, to niemożliwe! – warknął dość niegrzecznie stajenny.

– O tej godzinie już dawno wszyscy śpią! – burknął, chcąc się pozbyć natrętnego gościa.

– To bardzo dobrze się składa – rzekł tamten, a ton jego głosu był tak przerażający, że miałam ochotę zapaść się pod ziemię.

Nie widziałam, co działo się na korytarzu, ale usłyszałam złowrogi zgrzyt. W chwilę później ogłuszył mnie ogromny huk, a zaraz potem następny. Jeszcze nie pojmowałam tego, co się przed chwilą stało, ale oczyma wyobraźni ujrzałam stajennego, leżącego w kałuży krwi. Niemalże poczułam jej zapach. Przerażające obrazy zmasakrowanego ciała przewijały mi się przed oczyma, a usłyszane chrupnięcie wydało się otwartym złamaniem…

Jakby tego było mało ponad setka koni wpadła w panikę. Z każdej strony słyszałam niespokojne rżenie i parskanie. Te bardziej nadpobudliwe nerwowo kręciły się po boksach, uderzając kopytami w drzwi. Hałas narastał, wzmagając histeryczne zachowanie koni. Demonarowi także nie spodobał się ów huk. Zaczął złowrogo parskać i gorączkowo przestępować z nogi na nogę, co jakiś czas uderzając w drewniane drzwi. Byłam w potrzasku. Albo zabije mnie ten z lasu, albo zostanę stratowana przez przerażonego konia. Wybrałam drugi wariant, licząc na łaskę Demonara.

Skuliłam się w boksie jak tylko mogłam, starając się przy tym nawet nie oddychać. Czułam, jak ktoś myszkował po stajni. Wydawało mi się, że zbliżał się coraz bardziej, a mnie ogarnęła panika. Zaczęłam się bać o Demonara. O siebie zresztą też, bo nie zamierzałam jeszcze umierać! Na szczęście po chwili usłyszałam zbliżające się zewsząd odgłosy. Najwidoczniej huk wystrzałów nie tylko spłoszył konie, ale także postawił na nogi pół ośrodka, dzięki czemu bandyta, słysząc to samo, postanowił się wycofać.

I nagle wszystko się skończyło. Do stajni weszło kilkanaście osób, które zaczęły uspokajać konie. Po chwili zapadła głucha cisza. Nie zdawałam sobie sprawy jak może być straszna, dopóki nie zaczęła wwiercać się w bębenki i niemal zauważalnie gęstnieć. Nawet konie nie wydawały żadnych odgłosów, jakby

chciały oddać hołd zmarłemu stajennemu. Jednocześnie poczułam palące poczucie winy…

Wychyliłam się z boksu, dopiero gdy rozpoznałam głos trenera Adama.

– O mój Boże! – wrzasnął właściciel. – A co ty tu robisz?!

Musiałam wyglądać strasznie, bo już po sekundzie kazał mi nic nie mówić. Instynktownie starałam się nie patrzeć w stronę stajennego, jednak nie dało się nie zauważyć kałuży krwi, w której leżał. A czerwone ręce ratujących go lekarza i pielęgniarki z ośrodka, tylko potęgowały wrażenie jej wszechobecności.

Na szczęście szok dość szybko zaczął mijać. Napiłam się wody, łyknęłam aspirynę wygrzebaną z czeluści stajennej apteczki i starałam się zacząć normalnie myśleć i postępować. W chwilę później postanowiłam dokładnie obejrzeć Demonara, czy nie ma przypadkiem jakiejś rany lub skaleczenia. Wszyscy spoglądali na mnie z mieszaniną strachu i niedowierzania, ale ja, w obliczu śmierci stajennego, musiałam zająć się czymś przyziemnym.

Dlatego dopiero po upewnieniu się, że Demonarowi nic nie jest, powolutku i najciszej jak tylko potrafiłam, wyszłam ze stajni.

– Marta! – Usłyszałam głos trenera za plecami. Wybiegł za mną, pewnie bojąc się, że coś mi się stało. – Dobrze się czujesz?

– Taa – mruknęłam, idąc przed siebie. – Nie najgorzej. Muszę tylko zaczerpnąć świeżego powietrza.

– Nie wiem, czy wiesz, ale stajenny żyje – dodał znienacka.

Zatrzymałam się, nie dowierzając własnym uszom.

– Żyje – kontynuował – i najprawdopodobniej wyjdzie z tego – rzekł, a mnie spadł kamień z serca. – A teraz idź do mojego gabinetu, a ja zaraz do ciebie dołączę. Musimy poważnie porozmawiać.

Ile czasu spędziłam u trenera, wyjaśniając co się stało, nie mam pojęcia. Wiem tylko, że nie męczył mnie zbyt długo. Dowiedział się o co chodziło i nie żądając na raz wszystkich szczegółów, odprowadził do pokoju.

Natalia Brzozowska, Iza Nowak i Aneta Kiełbus na moje nieszczęście jeszcze nie spały, dlatego zanim weszłam do pokoju odwiedziłam łazienkę. Przemyłam twarz i pomoczyłam włosy, pozorując w ten sposób długi prysznic. Na krwawiącą ręką nałożyłam ręcznik i modliłam się, żeby nie przyglądały się mojemu ubraniu, które praktycznie krzyczało: „wcale nie byłam pod prysznicem!”.

– Gdzieś ty się znowu włóczyła? – Padło pytanie pod moim adresem, gdy tylko weszłam do pokoju.

– Brałam prysznic, ale albo pogłębia się moja skleroza, albo ktoś buchnął mi piżamę z łazienki – powiedziałam, siląc się na obojętność. Mój mózg zaczął w końcu normalnie funkcjonować i stwierdziłam, że nie powinnam rozpowiadać ludziom tego, co wydarzyło się w stajni.

13

– Hmm, jednak skleroza – rzekłam, wyciągając piżamę i chowając w nią plaster. – Zaraz wracam.

Patrzyły na mnie jak na idiotkę, dlatego przyśpieszyłam kroku i zniknęłam za drzwiami. Zresztą mniejsza o to, miałam ważniejsze sprawy na głowie. W łazience dokładniej obejrzałam ranę, ale na szczęście okazało się, że to tylko draśnięcie. Przykleiłam plaster, przebrałam się i wróciłam do pokoju.

Dziewczyny chyba nie uwierzyły w ten ponad dwugodzinny prysznic, bo wyglądały, jakby czekały na jakieś wyjaśnienia. Trochę je zawiodłam, bo położyłam się do łóżka i zgasiłam lampkę, nie odzywając się ani słowem. Zaczęłam analizować, co tak

właściwie się przed chwilą wydarzyło. Ciekawiło mnie kim byli ci ludzie i przede wszystkim, co zakopywali. Bo skarb, złoto lub pieniądze odrzuciłam od razu. Gdyby chodziło tylko o pieniądze, nikt by do mnie nie strzelał i nie zawracał sobie mną głowy. A już na pewno nie próbowałby mordować niewinnego stajennego.

Pomyślmy…

Dwóch podejrzanych facetów zakopuje coś w nocy, w środku lasu. Zauważają, że ktoś ich widział, więc postanawiają pozbyć się świadka definitywnie. Kosztowności to nie były, chociażby dlatego, że dół był zdecydowanie większy i raczej podłużny…

Jezus Mario! A jeśli to były zwłoki?!

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Fragment powieści „Niemy Świadek”, wyd. Nowy Świat, Warszawa 2014 r.

Daniel Kufel „Apokalipsa”, tempera

14

lipiec – wrzesień 2016

malarstwo

Danuta Kraszewska „Portret mężczyzny w samochodzie”, pastel sucha

Dorota Ignatowicz-Wiśniewska „Zaczekaj”, olej na płótnie

15

poezja Tadeusz Karmazyn

Jerzy Fryckowski

Radunia płynie.

Piszesz że pożyczyłaś „Ćwiczenia z utraty” Tuszyńskiej a przecież tracisz mnie każdej nocy niczego nie musisz się uczyć odpływam elektronicznym promem ze słowem Dobranoc bez pocałunku i uścisku kolan opanowałaś do perfekcji codzienne pożegnania od dawna nie używasz chusteczek także tych z monogramem dworce bez nas czują się porzucone chociaż tłumy grają melodie pożegnania na okarynę łez i plastikowe kółka bagaży utrata jest rzeką która nie wysycha rani oczy kantami widokówek i sympatycznym atramentem zapisuje je do końca ciepłem szyn i gorącem pocałunków

Spławik

Płynę z tobą, chowam swoją siwą głowę pod twoją mokrą twarzą i szpieguję sprytne śmigłe ryby.

Co za pośpiech, skręt, obrót.

Niektóre chowają się w algi, szczeliny, kamienne otwory. Czekają.

Wypryskują. Znowu.

Pod kamieniami, w piasku, małe raki kopią głębokie dołki, wyczekują aż do nocy żeby paradować wzdłuż dzikich brzegów.

Płynę.

Wiele lat temu na twoim antycznym brzegu, Naznaczonym odpływami, przypływami, Rzucam linkę, okrągły biało-czerwony korek.

Spławik drga, linka zwija się jasnoniebieska płotka, karmazynowe płetwy po bokach, złowiona dla głodnego kota.

Płynę.

Szkolni przyjaciele Jurek z Alą wiosłują w kajaku w moją stronę.

Zaciekawione promienie zaglądają, pieszczą Radunię pomalowaną w tysiące srebrnych zmarszczek.

Pochylone drzewa pilnują dzikiego koryta, niepewne liście spadają do wody. Całuję. Do zobaczenia.

Przychodzisz do mnie, Radunio, mój czar…

Cieniutka kreska na mapie.

Wciągnij mnie jeszcze raz.

***

W zimowe wieczory budzi się zazdrość wobec znaczków które skaleczone twoim językiem śpią już na zawsze wtulone w prawy róg koperty Z cyklu - Listy z ciepłych krajów

Andrzej Sikorski opowieść 3

przy kościele na Chopina przez ułamek sekundy lub krócej widziałem samochód prezydenta de Gaulle’a jechał z lotniska do Gdańska po południu nie zwolniono nas z lekcji starsze klasy tak w domu było lanie że kłamię nie przyniosłem żadnej chorągiewki

16

lipiec – wrzesień 2016

grafika Maria Wojnicka

Tczew

Supraśl

Ełk

Pruszcz Gdański

Panoramy

17

fotografia Andrzej Maciejewski

Kościół pw. Podwyższenia Krzyża Świętego w Pruszczu Gdańskim

Kościół gotycki wzniesiony w XIV w., 1367 r.

Prospekt organowy, 1728-1729 r. Dzieło organmistrza A. Hildebrandta i snycerza M. S. Krebsa

Prezbiterium z odkrytymi freskami, nawarstwionymi od XV w. do XVIII w.

Ambona ok. 1630-1640 r., na bramce data 1578 r.

18

lipiec – wrzesień 2016

Empora, 1630 - 1640 r.

Ołtarz Antwerpski, ok. 1515 r. Wg. J. Białostockiego jeden " z najokazalszych zabytków sztuki niderlandzkiej XVI w. zachowanych w Polsce" Czasowo w ekspozycji Muzeum Narodowego w Warszawie.

Empora, 1630 - 1640 r.

Nawa główna kościoła

Stalle czterosiedziskowe, 1669 r.

Brama cmentarna, 1648 r.

19

grafika Teresa Piotrowska „Hestia”, grafika komputerowa

Cezary Paszkowski „Steblewo”, akwaforta

20

lipiec – wrzesień 2016

poezja Halina Goral -Rybkowska ***

Spakowałam do plecaka marzenia wyniosę je o zmierzchu na śmietnik wspomnień Uwierają mnie zabierają miejsce należne peselowi i medycznym diagnozom pod tytułem przywilej wieku Plecak pęcznieje od wiecznie młodych myśli kolorowych snów zasuszonych konwalii aksamitnych bratków zatrzymam tylko kaczeńce zerwane przez ciebie od niechcenia i podarowane mi tamtej wiosny i ten walc z nenufarami...

Pruszcz Gd. 3 stycznia 2015

Hanna Glok-Lejk

Roman Ciesielski

po długim wahaniu zerwała mosty łączące ją z latem

to tylko poganie wyłaniają się z gęstej mgły na wyspie pełnej krzyży obsypanych monetami i chlebem wydartym z trumny chodzę od domu do domu od trumny do trumny niosę ogień nocą ubieram przydrożne krzyże obsypuję lniane ręczniki kwiatami zaplatam warkocze dziejów rozcinam pługiem nurt rzeki w poszukiwaniu deszczu w poszukiwaniu siebie

układanka

liście które spadły zbiera w myśli w pokoju przy świecach układa z nich puzzle motyw do zdarcia byle przeczekać noce dłuższe od cienia

Ilona Roszak

Anna Górecka

Jest trud, co pasję z niemocą chce swatać.

Jest taki trud.

Jest wzrok, co każdą paletę zaklina.

Jest taki wzrok.

A one się budzą czaru nieświadome Z burego kobierca zerkają spłoszone Nie do rozpoznania na żadnej palecie Najtkliwsze, zuchwałe, niepohamowane...

Skuteczne

Przepraszam za bluźnierstwa Konrada.

Przepraszam za moje zawołanie jesteś carem.

Utonęłam, lecz może powstanę.

Jestem tylko człowiekiem.

Panie, nie podpiszę listu: Twoja.

Nie napiszę: Mój drogi.

Nie teraz.

Jeszcze się miotam.

Jeszcze nie wiem gdzie jestem, gdzie Ty jesteś.

Może kiedyś przestanę.

Dziś przepraszam, że nie wiem, że zawieszam, że płaszcz tylko zakładam.

Przylaszczki

Krzysztof Zdrojewski Prośba

Zofia Sokół

Znikający punkt Zajrzeć w głąb nieprzejednanej chwili odczytać ostatnie słowa jeszcze nie jestem gotowa by uciec od przeznaczenia otworzyć odrzwia innego świata gdzie ulotna myśl zostawia cień zgubiłam ostatnie spojrzenie za dniem odchodzi dzień czerwiec 2010

to tylko poganie

Daj mi pozostać tu jeszcze czas jakiś bym mógł odznaczać miejsca zostawiając po sobie pieczęć obecności przez myślą i wolą wydobyte twory - co jednak Twoje niech i dziś się staje a daj mi na co dzień światło rozeznania i pewność ducha bym szedł dalej bez molestowania w mgle dezorientacji

List

21

malarstwo Agnieszka Czernomord „Motyli uścisk”, akryl, tusz

Agnieszka Michalczyk „Paw”, olej na płótnie

22

lipiec – wrzesień 2016

esej Marcin Kamola

Trzy razy ...

Pruszcz w „Blaszanym bębenku” Güntera Grassa Pruszcz nie należy do miejsc, które by nagminnie portretowano w literaturze pięknej. Co prawda od zawsze leżał przy najważniejszych szlakach handlowych ( i to się nie zmieniło), mury gotyckiego kościoła p.w. Podwyższenia Krzyża Świętego widziały wielkich swoich epok, pruszczańskie domostwa były mijane przez armie (zwykle nie kończyło się to zbyt dobrze dla tych domostw), ale zawsze miało to związek z Gdańskiem. Ci wielcy, te armie - oni wszyscy podążali do Gdańska. Pruszcz służył im co najwyżej za miejsce noclegu, albo - co w tym przypadku można potraktować za nobilitację - punktem dowodzenia podczas oblężenia Gdańska. W trakcie II wojny światowej wielcy (ujmijmy tym razem to słowo w cudzysłów) unieśmiertelnili Pruszcz jako miejsce kaźni. O tym wszystkim pisali kronikarze, ale kroniki zwykle nie zaprzątają głowy ludzi. Ile procent mieszkańców Pruszcza wie kim był rycerz Stefan? Poza tymi, którzy przeczytali monumentalną historię Pruszcza autorstwa Józefy Krośnickiej.

Jednym z tych, którzy sprawili, że słowo Pruszcz (zwykle jako Praust) przemknęło przed oczyma ludzi ze wszystkich stron świata był Günter Grass. Zrobił to m.in. na kartach „Blaszanego bębenka”, wydanego w 1959 r. Dla przypomnienia - główny wątek książki toczy się od drugiej połowy lat 20. do końca II wojny światowej. Miejsce akcji - Wolne Miasto Gdańsk; głównie zaś gdański Wrzeszcz. Wzmianka o Pruszczu pojawia się w „Blaszanym bębenku” trzykrotnie. Czego można się o przedwojennym Pruszczu dowiedzieć?

Przemawiali albo (Arthur) Greiser, albo gauleiter do spraw szkolenia (Wilhelm) Löbsack. Na Greisera nigdy nie zwracałem specjalnej uwagi. Był zbyt umiarkowany i później zastąpił go bardziej energiczny przybysz z Bawarii, który nazywał się (Albert) Forster i został

gauleiterem. Lobsack zaś był człowiekiem, który mógłby zastąpić Forstera. Tak, gdyby Löbsack nie miał garbu, przybyszowi z Furth trudno byłoby zagrzać miejsce w portowym mieście. Właściwie oceniając Lobsacka, widząc w jego garbie znak wysokiej inteligencji, partia zrobiła go gauleiterem do spraw szkolenia. Gość znał swoje rzemiosło. Podczas gdy Forster z brzydką bawarską wymową krzyczał w kółko: - Z powrotem do Rzeszy! - Löbsack bardziej wdawał się w szczegóły, mówił wszystkimi odmianami gdańskiej gwary, opowiadał kawały o Bollermannie i Wullsutzkim, umiał przemówić do robotników portowych u Schichaua, do ludności Oruni, do mieszkańców Emaus, Siedlec, Błoni i Pruszcza1.

Grass zaznaczył, że osoby i akcja „Blaszanego bębenka” są zmyślone, ale właśnie te fikcyjne postaci poruszały się wśród osób i miejsc prawdziwych. W powyższym fragmencie Oskar, główny bohater książki, przywołuje z pamięci swoje obserwacje najważniejszych postaci gdańskiego ruchu narodowo-socjalistycznego - Arthura Greisera ( m.in. prezydenta Senatu Wolnego Miasta Gdańska, a w czasie wojny gauleitera Kraju Warty), Alberta Forstera (gauleitera NSDAP w Gdańsku) a także Wilhelma Lobsacka (był on między innymi biografem Forstera). Dwaj pierwsi, jako zbrodniarze wojenni zostali skazani na śmierć i straceni, odpowiednio w 1946 i 1952 roku. „Blaszany bębenek” potwierdza, że 3,5-tysięczny, zamieszkały głównie przez Niemców, Pruszcz był ważnym miejscem agitacji dla działaczy NSDAP. Szefem miejscowej struktury partii był sam burmistrz Milz2, a agitował w Pruszczu jeden z najważniejszych gdańskich nazistów.

Drugi fragment w którym pojawia się Pruszcz jest już znacznie bardziej fikcyjny.

23

Można się domyślić, że Greff nie był synem rybaka, chociaż w Brzeźnie i Nowym Porcie wielu rybaków nosiło nazwisko Greff. Greff, handlarz warzyw, pochodził Nowego Dworu Gdańskiego, natomiast Lina Greff, z domu Bartsch, poznała swojego męża w Pruszczu Gdańskim. Pomagał tam młodemu, rzutkiemu wikaremu prowadzić koło katolickiego związku młodzieży rzemieślniczej, a Lina z powodu tego samego wikarego przychodziła co sobota do domu parafialnego. (...) Jej ojciec miał spory zakład ogrodniczy w Świętym Wojciechu. Wyszła za mąż jako dwudziestoletnia dziewczyna, zupełnie, jak stale później zapewniała, niedoświadczona, za radą wikarego, wyszła za Greffa i za pieniądze ojca otworzyła sklep warzywniczy we Wrzeszczu3 Lina Greff (z domu Bartsch) i jej mąż prowadzili sklep warzywniczy we Wrzeszczu. Są to postacie fikcyjne, więc nie wiemy, czy ojciec Liny istniał i prowadził zakład ogrodniczy w Świętym Wojciechu i czy ona sama romansowała z pruszczańskim wikarym (i któż nim był). Jedyne co jest pewne, to to, że w Pruszczu byli katolicy i od lat 20 budowali swój własny kościół. W 1930 roku biskup gdański Edward O'Rourke konsekrował go i od tego momentu funkcjonował on pod wezwaniem Matki Boskiej Nieustającej Pomocy. Załużmy jednak, że prawdziwe jest tylko to, że istniały trzy wymienione w tym fragmencie miejscowości - Święty Wojciech, Pruszcz i Nowy Dwór. Bogatsi o inne źródła wiemy również, że katolicy w Pruszczu mieszkali.

Ostatni z fragmentów nie wnosi praktycznie żadnej wiedzy o Pruszczu. Ot, informacja o tym, że nieistniejąca siostra Lotta (pielęgniarka), która zajmowała się Oskarem po tym jak upadł ze schodów, pochodziła z Pruszcza. W Pruszczu

znajdował się szpital, ale czy owa Lotta miała z nim jakiś związek?

Zaczęło się od upadku z piwnicznych schodów w dzień moich trzecich urodzin. Zdaje się, że nazywała się siostra Lotta i pochodziła z Pruszcza4.

Czy wobec tego jest sens zwracać uwagę w „Blaszanym bębenku” na te szczupłe wzmianki o Pruszczu? Być może niewiele wnoszą one do dziejów miasta, ale dają satysfakcję, że noblista wspominał o Pruszczu w swoich książkach.

Wielkim nadużyciem byłoby napisać, że Pruszcz został upamiętniony, albo - co więcej - unieśmiertelniony. Bo nie był - służył autorowi jako topograficzne tło dla opowieści, dla uwiarygodnienia istnienia Gdańska. Gdańsk nie istniał bowiem w próżni. Był otoczony wianuszkiem miejscowości, wśród których był Pruszcz. Czy jednak ktoś kiedyś opisze nasze miasto tak jak Grass robił to o swoim rodzinnym mieście w innej swojej powieści - „Psich latach”?

Było sobie kiedyś miasto, które obok przedmieść Orunia, Siedlce, Oliwa, Emaus, Pruszcz, Święty Wojciech, Młyniska i Nowy Port miało przedmieście o nazwie Wrzeszcz.

Wrzeszcz był tak duży i tak mały, że wszystko, co na tym świecie wydarza się, lub mogłoby się wydarzyć, wydarzyło się też lub mogło byłoby się wydarzyć we Wrzeszczu5.

I czy zabrzmi to tak: Było sobie kiedyś miasto, które otaczał wianuszek wsi takich jak Juszkowo, Rotmanka, Straszyn, Radunica, Roszkowo, Cieplewo, Rusocin, Jagatowo?

___________________________________________________________________________ Günter Grass, „Blaszany bębenek”, Gdańsk 1994, s.109.

Józefa Krośnicka, „W cieniu Gdańska”, t.3, s.320.

3.

Ibidem, s.283.

4.

Ibidem, s.468.

5.

Günter Grass „Psie lata”.

1.

2.

24

lipiec – wrzesień 2016

Pruszcz zatrzymany w kadrze – 2016 r.

Fot. Julia Deszczyńska

Fot. Dariusz Pischke

Fot. Marcin Siwowski

Fot. Michał Grzyb

Fot. Kamil Szymański

Fot. Angelika Krystaszek

Konkurs fotograficzny

I miejsce Angelika Krystaszek, II miejsce - Michał Grzyb, III miejsce ex aequo - Julia Deszczyńska, Kamil Szymański, wyróżnienia - Jakub Bąk, Joanna Sałata, Dawid Sałata, Dariusz Pischke, Milena Siwowska, Marcin Siwowski, Jolanta Lassak-Szymerska, Ariel Mariusz Płotka.

26

lipiec – wrzesień 2016

kino Kazimierz Babiński

MNEMOSYNE Splot okoliczności, których dziś nie jestem w stanie dokładnie odtworzyć, sprawił, że pod koniec lat pięćdziesiątych film „wszedł mi w krew”.

Kino „Zorza” przyjeżdżało wówczas na gdański Chełm dwa albo trzy razy w tygodniu do drewnianego, rozpadającego się baraku przy ul. Buczka, zwanego, co paradoksalne, dumnie i - jak pokazał czas - skądinąd zasłużenie, domem kultury.

Placówka, mająca być pomnikiem czynu kongresowego Zjednoczeniowego Polskiej Partii Robotniczej (15 – 21 listopada 1948 roku) i z założenia, jak jej podobne - miejscem ideologicznego oddziaływania na mieszkańców, okazała się autentycznym domem kultury, a raczej - społecznym w szerokim znaczeniu tego słowa.

Tam, na przełomie lat 50. i 60., złapałem trudną do wyleczenia chorobę: kinofilię. Na przekór dość nędznym warunkom lokalowym, które X Muzę przyprawiłyby o kolkę ze śmiechu, sala w czasie seansów rzadko, o dziwo, świeciła pustkami! Nikomu nie przeszkadzało, że nowości, grane wcześniej w kinach śródmieścia, docierały tu z kilkutygodniowym, a czasami i kwartalnym opóźnieniem.

Niewątpliwie na frekwencję wpływał brak w okolicy innych rozrywek, ale i możliwość wtajemniczenia za jedyne ówczesne 2 złote, co nie było kwotą zbyt wygórowaną w porównaniu z kosztami wyprawy do dowolnego kina w centrum. Leniwie płynący czas odmierzano więc wyczekiwaniem na kolejny seans objazdowego kina Zorza, które również obsługiwało Przeróbkę.

Sala swojsko pachniała drewnem, pastą do podłogi i kurzem, a przez postrzępione, nieszczelne i dziurawe zasłony przedzierały się różnej grubości wiązki światła słonecznego.

Była miejscem magicznym, umożliwiającym, niczym borgesowski Alef, podglądanie innych światów. A światy były różne: od budzących bezkrytyczny zachwyt do przerażających, rzadko - obojętnych, co pomagało w ich zapamiętywaniu i późniejszej mitologizacji, niestety.

W tym czasie na ekranach naszych kin pojawiły się nieliczne filmy z Zachodu, głównie z Francji, wśród których dominowały obrazy twórców nurtu zwanego populizmem francuskim,

szczególnie miłe władzy, bowiem jego reprezentanci byli uwiedzeni ideologią marksistowską i zauroczeni Krajem Rad, w istocie - ofiarami „ukąszenia heglowskiego”. Jednak w twórczości wyraźnie akcentowali, co chwalebne wątki, socjalistyczne, postępowe, hołdowali idei równości i sprawiedliwości społecznej.

Jednym ze sztandarowym filmów z tamtych lat, który pojawił się na naszych ekranach, sporządzonym zgodnie z założeniami programowymi nurtu, była adaptacja arcydzieła Wiktora Hugo Nędznicy; w tym jednym, jedynym momencie dziejowym tytuł filmu wyjątkowo odzwierciedlał wszystkie (bez wyjątku) cechy miejsca i warunki, w jakich po raz pierwszy zetknąłem się

Plakat do ekranizacji J.-P. Le Chanois, 1958r.

27

(chronologicznie) 19. w powszechnych dziejach kina próbą zmierzenia się z powieścią Hugo. Po raz pierwszy podjął się jej w roku 1909 Amerykanin J. Stuart Blackton rozpoczynając serię 33 filmów powstałych do roku 2012 włącznie. Spośród bardziej znanych reżyserów warto wymienić populistę H. Fe-

Jean Gabin jako Jean Valjean.

z kinem, i jednoznacznie określał nas -widzów, poupychanych na sali jak śledzie w ładowni kutra, ale nie przeszkadzało mi to.

Film przetrwał w mojej pamięci dzięki wykreowanej przez charyzmatycznego i fascynującego Jeana Gabina, aktora o powierzchowności proletariackiej, jak zwykli określać go biografowie, postaci katorżnika Jeana Valjeana. Jego wielka, wprost magnetyczna siła oddziaływania wpłynęła znacząco na moje wyobrażenie Valjeana podczas lektury powieści i jej kolejne adaptacje, który od tego czasu miał twarz i posturę Gabina.

Jan Słodowski pisał o nim w szkicu pod znamiennym tytułem Jean Gabin - ponad wszystkim!, iż ... można nie pamiętać ich tytułów czy reżyserów, ale pamięta się twarz Gabina. Zwykle była najmocniejszym punktem ekranu, widz oczekiwał jej z ufnością, bowiem wnosiła aurę bezpieczeństwa, stawała się (...) ekwiwalentem „słusznego” życiowego wyboru, głęboko ludzkiej postawy.

Co ciekawe, ten film i rolę pominięto w większości różnych historii sztuki filmowej, kompendiach, leksykonach i encyklopediach, nie tylko w języku polskim, ale również - francuskim, czego klasycznym przykładem jest prestiżowa Lencyclopedie du cinema (1982) Rogera Boussinot`a, w której autor zamieścił dość obszerny biogram aktora, lecz niestety fragmentaryczną filmografię, podsumowaną stwierdzeniem, iż wystąpił on w ponad siedemdziesięciu rolach; zainteresowanych postacią wielkiego maga sceny i ekranu odsyłam do nieocenionego kwartalnika Filmoteki Polskiej Iluzjon nr 2 z roku 1986, który zawiera pełną i solidnie opracowaną filmografię Gabina.

W tym miejscu należy wspomnieć, że krążąca wówczas po naszych ekranach adaptacja, o której w dalszej części, była

28

lipiec – wrzesień 2016

scourta (1925), naszego rodaka R. Bolesławskiego (1934/35), A. Bridgesa (1967), G. Jordana (1978), aktora R. Hosseina (1982), C. Leloucha (1995) i B. Augusta (1998), a spośród aktorów (poza Gabinem) odtwarzających postać Waljeana - F. Marcha (w filmie Bolesławskiego), J. P. Belmondo (w filmie Leloucha), L. Neesona (w filmie B. Augusta), G. Depardieu (w niewymienionym wyżej miniserialu z roku 2000 w reż. J. Dayana) i Richarda Jordana (w filmie tegoż).

Przyjrzyjmy się na początek ekranizacji dokonanej przez Bolesławskiego. Na początku lat trzydziestych wygasły do powieści prawa spadkobierców pisarza, co wywołało amok amerykańskich producentów filmowych. Szefowie 20th Century Pictures, wówczas jednej z największych na świecie fabryk snów, zlecili reżyserię R. Bolesławskiemu, mającemu w Hollywood już wówczas ugruntowaną pozycję (wcześniej wyreżyserował m. in. komedię Tu rządzi humor z Flipem i Flapem). Rolę Valjeana powierzono Fredricowi Marchowi, wówczas już gwieździe pierwszej wielkości, zaś w rolę inspektora Javert’a - Charlesowi Laughtonowi, aktorowi wybitnego i wielce utytułowanemu (Oscar’34 za rolę Henryka VIII w Życiu prywatnym Henryka VIII). Film ukończono na przełomie roku 1934/35. M. Kulesza w biografii Bolesławskiego Umrzeć w Hollywood (1989) podaje za źródłami amerykańskimi, że obraz, pomimo dojrzałości artystycznej, znakomitej obsady, entuzjastycznych recenzji, piątego miejsca wśród najwybitniejszych dokonań sezonu i nominacji do Oscara, został pominięty we wszystkich kategoriach tej prestiżowej nagrody przynosząc jego twórcom jedynie bolesne rozczarowanie. Później dzieło jeszcze przez kilka miesięcy cieszyło się sporym powodzeniem w Europie, po czym pokrył je kurz zapomnienia.

Poza Kuleszą pisze o nim również Jerzy Toeplitz w autorskiej fundamentalnej Historii sztuki filmowej (1969) wymieniając je wśród kilkunastu innych obrazów z lat 30., m. in. wśród Dróg do sławy H. Hawksa, Ślepego zaułka W. Wylera, Nocy weselnej K. Vidora jako nie wybijających się jeszcze ponad przeciętny hollywoodzki poziom (techniczny - K. B.).

Można tu jedynie snuć przypuszczenia, że gdyby nie postać Bolesławskiego, zapewne ta adaptacja w rodzimym piśmiennictwie podzieliłaby los innych, nie wartych wspomnienia. Jej stylistyka wydaje się bowiem przesadnie ekspresjonistyczna, przywodząca na myśl wczesne filmy niemieckie tego kierunku.

W czarno-białym obrazie Bolesławskiego, podobnie jak w nich, wielką rolę odgrywa mistrzowskie operowanie światłem

(zdjęcia robił Gregg Toland, wówczas bodaj najlepszy operator w Ameryce) tworząc niepowtarzalny i tak charakterystyczny dla kina niemieckiego tamtego okresu niepokojący i przytłaczający nastrój. Z opisów kuchni operatorskiej wynika, że Toland dla wzmocnienia napięcia „zagrał” światłem zderzając na przemian jasność z ciemnością, co ożywiło, usamodzielniło i wydłużyło cienie i tym zabiegiem podkreślił osamotnienie Valjeana wydobywając patos jego tragedii, ale, uwaga!, sztuczność (chyba nie zamierzenie?) natury i architektury.

Kuleszą pisze, że podziemne labirynty Paryża skomponowano nie tyle ze ścian i betonu, co z umiejętnie użytego światła. Korytarze ścieków co jakiś czas zbliżały się do powierzchni i z wmontowanych w sklepienia krat padało ostrzejsze, dzienne światło. Z bocznych odnóg czasem uderzał przypadkowy promień. Nagłe interwencje górnego i bocznego świata w zamgloną, pełną wyziewów atmosferę korytarzy odbierały scenie dosłowność: postacie wyglądały jakby przeniesione w inny wymiar, jakby przekraczały granice między poszczególnymi kręgami dantejskiego piekła. Odwołam się tu do jeszcze jednego autorytetu. Lotte H. Eisner, wybitna specjalistka od ekspresjonizmu, pisze w Ekranie demonicznym, że dla Francuzów są to tylko pejzaże z atelier, zrobione ze sztucznych materiałów, w których czuje się brak autentycznej przestrzeni, choć równocześnie przyznają oni, że te sztuczne konstrukcje mogą ze względu na pomysłowe użycie świateł, dać pozór życia i atmosfery.

Właśnie z tego ostatniego powodu nigdy nie zdołałem polubić amerykańskiego kina historyczno-kostiumowego (może z wyjątkiem kina gatunkowego: westernów, fantasy i komiksów), choć przyznaję, że jego twórcy kompensując brak oryginałów tworzyli z czasem coraz bardziej perfekcyjnie spreparowane scenografie do wirtualnych włącznie według, niestety, własnego wyobrażenia, czego dowodem różne Kleopatry, Spartakusy, Beny Hury i Amerykanie w Paryżu; w tym ostatnim przypadku MGM dla ekipy V. Minnelliego wybudowała w Culver City w Kalifornii paryskie dekoracje, co wyszło taniej, niż wyjazd do Paryża i organizowanie tam planów filmowych.

Takich problemów nie mieli i nie musieli z oczywistych względów rozwiązywać Francuzi adaptując Nędzników i mając pod ręką naturalne, niezmienione od ponad stu lat miejsca opisane przez Hugo, choć i tu zdarzył się wyjątek, o którym dalej. Badacze kina są zgodni, że w historii sztuki filmowej, zwłaszcza od czasu ekspresjonizmu, zgoda na umowność i symboliczność dekoracji, będąca niepisanym układem, porozumieniem, czy też szczególnym kompromisem między twórcą dzieła filmowego a odbiorcą zawsze dotyczyła światów niedookreślonych, czasów i miejsc mogących istnieć wszędzie i nigdzie, rzeczywistości w ogóle. O ile konwencje adaptacji filmowej dają

prawie nieograniczone możliwości indywidualnych rozwiązań w podejściu adaptatora do tekstu literackiego (od wierności po luźne związki), o tyle realia w tego rodzaju obrazach jak na przykład Nędznicy powinny być odzwierciedleniem tej konkretnej rzeczywistości; dla Hollywood historia, a zwłaszcza historia Europy, zawsze była, niestety, czystą abstrakcją.

10 lat wcześniej dzieło Hugo wziął na warsztat Marcellin Henry Fescourt, reżyser m. in. Monte Christo, zaliczany przez historyków sztuki filmowej do szerokiego grona twórców zwanych umownie populistami. Filmy przez nich tworzone miały głównie dostarczać, jak pisze J. Płażewski w Historii filmu francuskiego 1895 -1989, popularnej, często godziwej rozrywki. Populiści kierowali się starą handlową zasadą „popyt –podaż”. Według nich filmy były specyficznym towarem, ale towarem, więc jako takie powinny się sprzedawać, zaś jedynym problemem, który należało rozwiązać, było wynalezienie czegoś, co można doń włożyć, aby dzieło się spodobało publiczności.

Adaptacja (7-godzinna!) dokonana przez Fescourta była doskonałym przykładem odzwierciedlającym tę prostą, jak kontrukcja cepa, filozofię. Nie należy jednakże lekceważyć populizmu, gdyż ewoluował on od czystej rozrywki (towaru) poprzez dzieła o tematyce ludowej (w latach 30.) opisujące, zresztą dość powierzchownie, życie mieszkańców paryskich przedmieść, w stronę kina społecznego, postępowego, kina bezkompromisowo diagnozującego ówczesną rzeczywistość, kina mówiącego prostymi środkami o życiu przeciętnych Francuzów i wpływie wielkiej polityki, która coraz bardziej się odciskała się na zawartości talerza i szafy; po wojnie jego reprezentanci nie godząc się z wewnętrzną sytuacją społeczno-gospodarczą (kryzys, wielkie strajki na przełomie roku 1947/48, represje wobec komunistów), wielkomocarstwową polityką zagraniczną (uwikłanie się Francji w wojny w Indochinach, Algierii, Egipcie) i nieprzyjazne gesty wobec ZSRR pozostającego w zimnowojennym konflikcie z USA oraz wprowadzeniem cenzury prewencyjnej w środowisku filmowym (zakaz informowania o przebiegu strajków) wyraźnie skręcili na lewo.

Wpływów, ech i piętna (w szlachetnym znaczeniu tego słowa) populizmu można się doszukać w powojennych dziełach (nawet bardzo późnych) Clouzof a, Dassina, Bressorfa, Melville’a, Autant - Lara’y, Clementa, Clair`a czy Carne’a, co jest wystarczającym powodem uzasadniającym jego nobilitację i trwałe miejsce w historii sztuki filmowej.

Pełny wyraz znalazło to właśnie we wspominanej przeze mnie na wstępie adaptacji, która powstała w roku 1958. Jej twórcą jest Jean-Paul Le Chanois, reżyser, scenarzysta, montażysta, krytyk i teoretyk filmu w jednym. Ta adaptacja była nie tylko, jak mi się wydaje, spóźnioną o wiele, wiele lat odpowiedzią na „przygodowy” film Bolesławskiego (trudno bowiem tu założyć,

29

Jean Gabin i Bernard Blier jako inspektor Jawert

że jego dzieło podczas kilkumiesięcznego tryumfalnego marszu po Europie nie było prezentowane we francuskich kinach), lecz przede wszystkim nawiązaniem do Nędzników Fescourta z roku 1925, ale z wyraźnym położeniem akcentów na rewolucję, socjalizm, postęp, równość i sprawiedliwość społeczną; obaj byli populistami, z tym, że apogeum twórczości tego pierwszego przypadło na lata powojenne pełne zamętu politycznego i społecznego, co bardzo mocno wzmocniło wymowę filmu.

Wcześniej Chanois wpisał się trwale w powszechną historię filmu w zasadzie tylko dwoma dziełami: Wagarami (1948/49) i autorskim Bez adresu (1950). Ten drugi, będącymi szczytowym osiągnięciem populizmu francuskiego, jest zaliczany obok Rashomona Kurosawy, Cudu w Mediolanie de Siki, czy Zapomnianych Bunuela, powstałych również w tym okresie, do kilkunastu najlepszych na świecie. Nic dziwnego, bowiem Bez adresu, poza oryginalnym scenariuszem, klarownym przesłaniem i prostotą narracji wyróżnia się na tle innych filmów nurtu także genialną grą aktorów, wśród których na uwagę zasługują późniejsi wielcy i wybitni kina francuskiego, m. in.

B. Blier (rola inspektora Javerta w Nędznikach Chanois), L. De Funes, G. Oury i J. Greco.

Chanois zrealizował Nędzników w koprodukcji z trzema krajami: Francją, NRD i Włochami. O skali przedsięwzięcia świadczy udział aż czterech wytwórni filmowych: Societe Nouvelle Pathe Cinema, Deutsche Film (DEFA), P.A.C. i Serena. Jednakże to DEFA, co znaczące, odegrała w nim pierwszoplanową rolę.

Tygodnik Film (nr 16 z dnia 28 kwietnia 1958 roku) w miesiąc

30

lipiec – wrzesień 2016

po światowej premierze Nędzników zamieścił odredakcyjną informację o filmie i kulisach jego powstania: Na ekranach paryskich kin ukazała się nowa adaptacja „Nędzników” Victora Hugo, reżyserii Jeana-Paula Le Chanois. Film ten jest wielkim wydarzeniem w świecie filmowym Francji. Jak już informowaliśmy - liczne jego sekwencje realizowane były w wytwórni DEFY, gdzie m. in. zostały odtworzone ulice, place, oberże Paryża z lat trzydziestych (XIX wieku - K. B.), a także sceny w kanałach. J.-P. Chanois w rozmowach z prasą podkreśla, że do zrealizowania jeszcze jednej adaptacji klasycznego dzieła Victora Hugo skłoniły go przede wszystkim żarliwy humanizm „Nędzników”, bogata akcja i ciekawy koloryt epoki. Wierny oryginalnym dialogom usiłuje Le Chanois odtworzyć wielkie sceny rewolucyjne, zachowując jednocześnie szczegóły, drobne epizody powieści (obraz zmontowano na 210 minut projekcji - K. B.). Film, podobnie jak powieść, jest dziełem stworzonym na cześć Paryża i paryskiego ludu - mówi Le Chanois – I to właśnie starałem się w filmie podkreślić. Prezentacja Nędzników miała miejsce też na łamach Ekranu. Magazynu Filmowo-Telewizyjnego dla Dyskusyjnych Klubów Filmowych. W wydaniu nr 27/58 redakcyjną notkę wzbogacono fotografiami Gabina i Bliera. Jednakże na prawdziwą prezentację filmu musieliśmy poczekać jeszcze półtora roku. Informacja o jego zakupie przez Centralę Wynajmu Filmów została opublikowana dopiero w jednym z wrześniowych wydań Filmu (nr 36 z 06 września 1959 roku).

Po wejściu na ekrany obraz został poddany dość surowej weryfikacji. W Filmie (nr 41 z 09 października 1960 roku), w którym półtora roku wcześniej zachwycano się adaptacją (podejrzewam, że piszący nie miał wówczas okazji go obejrzeć), pojawiła się bardzo zdystansowana ocena utworu Le Chanois.

W komentarzu odredakcyjnym napisano, że Adaptacja znanej powieści Victora Hugo (...) Bardzo dosłowna i ilustracyjna.

Sporo zamieszania w scenariuszu i konwencjonalna realizacja.

Miesiąc później dziewięciu gniewnych ludzi oceniło go w tym tygodniku (nr 46 z 13 listopada 1960) w skali od 1 do 6 (zły, słaby, przeciętny, dobry, b. dobry, znakomity) na 2,3 pktu (średnia), a więc sytuując na skali między słabym a przeciętnym, jednakże bliżej słabego. W skład „gniewnych” wchodzili m. in. Z. Pitera (dał „1”), J. Toeplitz, J. Płażewski, B. Michałek, Z. Kałużyński, A. Jackiewicz.

Film, pomimo wspanialej kreacji Gabina, dzięki której zapisał się w mojej pamięci, nie wytrzymał próby czasu.

2013/14 Tekst pochodzi z będącej w przygotowaniu do druku, w Wydawnictwie „Marpress”, książki Kazimierza Babińskiego „Zapiski kinofila”.

malarstwo Gagik Parsamjan

Ogrody

„Keukenhof I”, olej na płótnie

„Keukenhof II”, olej na płótnie

31

rzeźba Ewa, Zbigniew Boduch

„Gejsza”, rzeźba w granicie

„Fernando”, rzeźba w granicie

„Olimpijczyk”, rzeźba w granicie

„Wodnica”, rzeźba w granicie

Fot. Michał Boduch

32

lipiec – wrzesień 2016

Aleksander Tomczak „Jezus frasobliwy”, rzeźba w drewnie. Fot. A. T.

Anna, Ryszard Prill „Adam i Ewa”, płaskorzeźba w drewnie Fot. Marcin Samaruk.

Zenon Kosater „Św.Franciszek”, rzeźba w drewnie.

Fot. Roman Ciesielski.

Anna Flis „Muzyk”, reźba w drewnie Fot. A. F.

33

haft, takanina

Krystyna Bichowska, haft krzyżykowy. Fot. Kamila Chomicz

Grażyna Weyna „Ryba”, tkanina typu mola, aplikacja odwrócona. Fot. G. W..

34

lipiec – wrzesień 2016

poezja Ryszard Borzęcki

Magdalena Kuśmirek

Odnajdziesz mnie Na łysej polanie Gdzie krew wypływa Spod korzeni A stopy zranione Kochanymi miejscami Na brzegu Coraz mocniej Pachnie ziemią A za plecami Zimny deszcz Karmi słodkie gałęzie

niesamowite że można tyle odnaleźć w jesiennej pustce ostrzenie ciszy jest jak przygotowywanie zasieków na lepiej przystosowanych przemawia do mnie chór kasztanów polifoniczne głosy lasu upadłe liście pogodzone z losem płaczą i trzymają się razem ja też się trzymam z nikim tak nie pragnęłam ciszy jak z tobą

***

krawędź ciszy

środa, 24 października 2012 r.

Roman Brodowski Magdalena Mikos Elegia (pieśń)

wstrząs

Kiedy odejdę starym kalendarzem Zapięty klamrą niespełnienia Zamilkną usta spraw codziennych Czekając swego przebudzenia

zaciskam powieki i zatykam uszy nie powiem ani słowa wrzaski świata doszły do głosu wszystko ukradły wszystko ukradły nie zostawiły nawet okruszka małego zaciskam powieki by zagłuszyć te światła dzikie nie powiem już nic w mojej głowie trzęsienie ziemi

W szufladzie usną żółte kartki.

Pokryte kurzem i… tęsknotą, Nie przeczytane jeszcze wiersze.

I to pytanie – komu, po co?

A na pianinie, od lat już niemym Chopina zagra ktoś nokturny.

Lecz tej melodii nie usłyszą Prochy mej szklisto-czarnej urny.

Aleksandra Borzęcka

I tylko pamięć gdzieś zapuka W sercu przypadkiem się obudzi Chwile zostanie w tym niebycie Pośród bytowych jeszcze ludzi.

Nagle powiało Siłą wiatru splątałeś moje włosy Pięści moich rąk zamknąłeś w swoich Usta milczeniem przysłoniłeś

Tyle zostaje nas dla innych Ile nas w myślach swoich noszą, Jakaś elegia, krzyż lub kamień I to pytanie – komu, po co?

Poszarpane łany zbóż Połamane łodygi kwiatów Płacząca rosa na płatkach powiek Krzyk rozkwitających pąków Tylko Echo niosło Twoje imię daleko

Kiedy odejdę starym kalendarzem Odziany w zgrzebny strój przeszłości To pozostawię w pustym miejscu…, Tak! te pytania dla potomności.

Berlin 1.10.2011

Elżbieta Kruglik

Znaczenia bezramienny krzyżu jednostronne okno chromy metronomie za późno dwustrunowe gardło trójgłowa gwiazdo niemy parapecie już teraz czteroraki świecie pięciolinio deszczu ślepy oczekujący na zmianę sześcienna ziemio siedmiorga grzechów martwa twarzy znaczeń za późno już teraz na zmianę znaczeń

Z Pamiętnika Chloris

A potem bukiet mi ofiarowałeś Trawy zielone w kolory przystroiłeś Kwiaty we włosy wplotłeś A w myśli moje obietnice Jednym szeptem na wszystko się zgodziłam Jednym powiewem wszystko we mnie zmieniłeś

35

malarstwo

Henryka Lisiecka „Tulipany Lucyny”, olej na płótnie

Daria Selke-Bonna „Towarzystwo”, pastel suchy

36

lipiec – wrzesień 2016

historia Krzysztof Grynder

Z kolekcji przedwojennych pocztรณwek Kiezmark (Kasemark)

Rokitnica (Muggenhahl)

Sobowidz (Sobbowitz), 1898 r.

37

historia Tomasz Jagielski

Leszkowy. Wieś żuławska w okresie Wolnego Miasta Gdańska w latach 1920 – 1939 Żuławy Gdańskie są obszarem pełnym cichych zakątków i nie tak łatwo zauważalnych piękności, których nie można odnaleźć podczas pobieżnego zwiedzania. Jedną z takich osad jest wieś Leszkowy, położona trochę na uboczu od głównych traktów i szlaków turystycznych. Przeszłość Leszkowa była ciekawa, interesująca, często także dramatyczna.

Trudno ustalić początek dziejów wsi Leszkowy na kartach średniowiecznej historii. Bardzo cennym źródłem osadnictwa na Żuławach Steblewskich jest dokument wystawiony 31 maja 1308 roku w Krakowie przez Władysława Łokietka

Leszkowy (Letzkau), 1902 r. Pocztówka z kolekcji Krzysztofa Gryndera.

38

lipiec – wrzesień 2016

dla kasztelana tczewskiego Jakuba i podkomorzego tczewskiego Jana, synów kasztelana gdańskiego Unisawa. Jedną z nich Sedlisko uznawano za wieś zaginioną, bądź identyfikują ją z Leszkowami, lub Koszwałami.

Nazwa osady w postaci dzierżawnej z formą –ov od imienia Leszek, która związana jest z nazwiskiem burmistrza miasta Gdańska Konrada Leczkowa. Na przestrzeni wieków nazwa przybierała różne formy w roku 1399 Letzkow czy Leczkow (1399), Leczkaw (1402 – 1415), Leczkow (1534), Leczkowy (1583), Leczkaw (1594), Letzkau (1733), Letschkow (1749),

Leszkowy (Letzkau). Pocztówka z kolekcji Krzysztofa Gryndera.

Leczkow (1749), Letzkau (ok. 1790), Leszkowy czy Leczkowy (1884), Leszkowy niem. Letzkau (1941). Niemiecka nazwa Letzkau jest substytucją ze wzmocnieniem zwarcia s > ts, co dało polską resubstytucję Leczkowy.

18 lutego 1310 roku w Malborku, bracia Jakub kasztelan tczewski i Jan podkomorzy tczewski wystawili dwa dokumenty o sprzedaży Zakonowi swych dóbr, wśród których mogła być również wieś Leszkowy.

Kościół w Leszkowach został zbudowany jak można przypuszczać już w XIV wieku, gdyż budowanie drewnianych kościołów szkieletowych charakteryzuje wcześniejszą fazę osadnictwa krzyżackiego na Żuławach. Średniowieczny kościół w Leszkowach był drewnianą, szkieletową budowlą salową założoną na planie prostokąta o wymiarach 8,50 x 17,50 m, z prosto zamkniętą, nie wyodrębnioną częścią prezbiterialną.

Nazwa wsi – Leszkowy – związana jest z nazwiskiem Konrada Leczkowa. Urodził się około 1350 roku w okręgu Wieringen koło Alkmaar w Niderlandach. Leczkow wraz z matką przybył na Żuławy Gdańskie z Holandii na zaproszenie wójta z Grabin – miało to miejsce zapewne przed 1387 ( w tym roku został członkiem Rady Miejskiej w Gdańsku ) i osiedlił się we wsi, od której miana przyjął nazwisko on i jego rodzina.

W 1552 roku król Zygmunt August odnowił przywilej lokacyjny wsi Leszkowy. Dokument ten pozwalał zakładać nową

wieś lub miasto, określał również prawa i obowiązki osadników. Leszkowy nadaniem króla otrzymały ponownie nadanie sześćdziesięciu włók, w tym sześciu wolnych [włóka chełmińska = 17,9 ha].

W 1677 roku król Jan III Sobieski z małżonką Marią Ludwiką wybrał się do Gdańska, a podróż z Warszawy odbył Wisłą, statkiem wiślanym. Wyprawa trwała ponad dwa miesiące, a po drodze para królewska wstępowała do miast nadwiślańskich. Jednym z etapów podróży był Malbork , skąd król wybrał się na Żuławy Gdańskie. Z Malborka do Gdańska znów płynął statkiem, budząc wielkie zainteresowanie mieszkańców wsi nadwiślańskich. Król Jan III z 10-letnim synem Jakubem i w towarzystwie dygnitarzy dworskich wysiadł na przystani w Leszkowach, a królowa z córeczkami popłynęła dalej, do Gdańska. Król z Leszkowych jechał przez Żuławy i przez Pruszcz do Lipiec, gdzie zatrzymał się na nocleg w dworze burmistrza gdańskiego Ferbera.

W 1914 roku wybuchła I wojna światowa, nazywana wówczas „wielka wojną”. Mieszkańcy Leszkowa również walczyli i ginęli na frontach tej wojny. Na ich cześć i pamiątkę wzniesiono w Gdańsku na obecnym Targu Drzewnym pomnik, a jeden z jego fragmentów zawierał napis: „Żołnierzom poległym w wojnie światowej 1914 – 1918 ofiaruje Związek Wojaków – upamiętniono żołnierzy z gminy Leszkowy”.

39

Wolne Miasto Gdańsk 1920 – 1939.

Mocą postanowień zwycięskich mocarstw w wyniku Traktatu Wersalskiego 15 listopada 1920 roku utworzono Wolne Miasto Gdańsk, w skład którego weszły również Leszkowy.

Podstawą ustroju była konstytucja, uchwalona w 1920 roku i zatwierdzona przez Radę Ligi Narodów. Władzę ustawodawczą sprawował parlament (niem. Volkstag), a wykonawczą Senat, który pełnił funkcje głowy państwa, rządu oraz organu administracji samorządowej. Powiaty i gminy wiejskie, otrzymały na podstawie konstytucji prawa samorządu, mającego działać pod ogólnym nadzorem Senatu.

Gmina wiejska Leszkowy weszła w skład obwodu obejmującego cztery gminy wiejskie: Giemlice, Cedry Wielkie, Długie Pole i Leszkowy. Był on zarządzany od 5 listopada 1917 roku przez Gustava Ellerwald zamieszkałego w Leszkowach.

Swój urząd sprawował przez sześć lat, by ponownie, 5 listopada 1923 roku, zostać wybranym na kolejną kadencję. 1 grudnia 1930 roku zastąpił go na tym stanowisku Friedrich Iberlein zamieszkały w Leszkowach. Swój urząd sprawował do 27 lipca 1932 roku, kiedy to został zastąpiony przez swojego poprzednika Gustava Ellerwald. 1 września 1933 roku Gustav Ellerwald rozpoczął kolejną kadencję zarządzającego obwodem tym razem na czteroletnią kadencję.

1 kwietnia 1936 roku, kolejna reforma administracyjna powołała do życia obwód w Cedrach Wielkich z gminami wiejskimi: Giemlice, Długie Pole, Trutnowy, Cedry Wielkie i Leszkowy.

8 sierpnia 1925 roku na mocy decyzji Senatu Wolnego Miasta Gdańska gmina wiejska Leszkowy otrzymała własny herb. Wyobraża on tarczę, dwupolową, mającą w pierwszym polu herb gdański, to jest dwa białe krzyże na tle czerwonym. W drugim polu herb zamordowanego burmistrza Konrada Leczkowa: pół lilii czerwonej na białym tle i drugie pół lilii białej na tle czerwonym.

W latach 20 i 30 tych XX wieku wieś Leszkowy na Żuławach Gdańskich stała się popularnym miejscem wypoczynku dla mieszkańców Gdańska. W osadzie istniały zajazdy prowadzone przez Gustawa Görgensa i M. Schaetzke. Bliskie położenie względem Wisły sprzyjało plażowaniu i kąpielom.

Przeprawa promowa czyniła Leszkowy bardziej rozpoznawalnym miejscem na terenie Wolnego Miasta Gdańska.

Podczas przygotowań do Świąt Bożego Narodzenia powszechnym zwyczajem, począwszy od drugiej niedzieli Adwentu, zwanej miedzianą, było znane dzisiaj chodzenie z szopką. Z reguły brała w tym udział młodzież, w niektórych

40

lipiec – wrzesień 2016

wsiach, np. w Leszkowach – także dorośli. Chodząc z szopką śpiewali kolędy i wypraszali sobie dary lub poczęstunek.

Główną grupą wyznaniową w Wolnym Mieście Gdańsk byli ewangelicy, którzy stanowili 62% wierzących, nie inaczej było w Leszkowach. Podział organizacyjny sytuował Leszkowy w Okręgu Gdańsk – Niziny wraz z innymi jedenastoma gminami.

Właścicielami okazałych domów we wsi byli m.in. Ellerwald, Regier, Görgens, Schaetzke.

1 września 1939 roku wybuchła II wojna światowa, jednocześnie Wolne Miasto Gdańsk wraz z Leszkowami zostało włączone w granice III Rzeszy. Dla wielu Polaków był to początek niekończących się tragedii. Wielu zatrzymanych przewożono do obozów koncentracyjnych. Już 2 września 1939 roku, na obrzeżach Żuław, w miejscowości Sztutowo, utworzono taki obóz. Więźniów często zatrudniano u niemieckich gospodarzy, wykorzystując ich jako tanią siłę roboczą.

Pracowali oni także na polach gospodarzy w Leszkowach.

Z Gdańska transportowano więźniów statkiem do przeprawy pontonowej w Kiezmarku. Mieczysław Szymański wspomina jak po dobiciu do brzegu: „spoglądaliśmy na ciągnący się na wale długi sznur furmanek należących do okolicznych niemieckich gospodarzy. Oczekiwali nas na przybrzeżnej łące. Macając nasze umięśnienie wyszukiwali sobie najodpowiedniejszych dla siebie Polaków”.

Przejęcie przez Polaków władzy nastąpiło w połowie kwietnia 1945 roku. Niebawem przystąpiono do organizowania sieci administracji państwowej. Dekretem z 30 marca 1945 roku utworzono województwo gdańskie, w skład którego weszło również całe terytorium byłego Wolnego Miasta Gdańska, z którego powstał Powiat Gdański.

Edmund Niedźwiecki, przyjechał z rodzicami na Żuławy Gdańskie w 1946 roku. Jego ojciec zajmował się remontem, a potem obsługą pompy wodnej nr 35 położonej przy kanale we wsi Leszkowy. Zapamiętał, że wieś wyglądała dobrze, budynki nie były zniszczone. Dużych gburskich gospodarstw powyżej 50 ha zachowało się sześć i kilka mniejszych.

Kościół wyposażony był w ołtarz, dywany i inne wyposażenie. Podobnie jak jego rodzina nowi osadnicy pochodzili z lubelskiego i kieleckiego. W szybkim tempie przybywało mieszkańców, a zwłaszcza dzieci. Mali mieszkańcy wsi bawili się nad Wisłą i niewypałami, których dużo zostało po wojnie.

Wśród mieszkańców Leszkowa po wojnie została jedna rodzina autochtonów państwo Liza, obywatele Wolnego Miasta Gdańska, którzy w 1953 roku wyjechali do Republiki Federalnej Niemiec.

Januszajtis A., Boże Narodzenie na Żuławach, Ga-

Bugalska H., Toponimia byłych powiatów gdańskich i tczewskiego, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk – Łódź 1985, Chodurski A., Obraz wyznaniowości w wolnym mieście Gdańsku, [w:] „Rocznik Gdański”, Gdańsk 1991, Ciarkowski J., Ambros – Zezula M., Pierwszy był Pruszcz, Pruszcz Gdański 2002, Gumowski M., Pieczęcie i herby miast pomorskich, Toruń 1939, Iżewska T., Przeobrażenia kościoła w Leszkowach na Żuławach Gdańskich, [w:] „Zeszyty Naukowe Politechniki Gdańskiej”, Architektura XX, nr 321, Gdańsk 1981,

zeta Trójmiasto: http://trojmiasto.gazeta.pl/ trojmiasto/1,35635,8830260,Andrzej_Januszajtis__Boze_ Narodzenie_na_Zulawach.html [dostępne w dniu 25 października 2014 r.], Katalog zabytków sztuki, województwo pomorskie. Pruszcz Gdański i okolice, pod. red. B. Rol, I. Strzelecka, Warszawa 1986, Krośnicka J., Żuławy Gdańskie w historię Pomorza Gdańskiego wpisane, Pruszcz Gdański 2010, Kufel D. Powiat gdański tak blisko, tak pięknie, Pruszcz Gdański 2005, Orski M., Filie obozu koncentracyjnego Stutthof w latach 1939 – 1945, Gdańsk 2004.

Leszkowy (Letzkau). Pocztówka z kolekcji Krzysztofa Gryndera.

Bibliografia:

41

historia Dariusz Dolatowski

Prowokacje niemieckie na pograniczu Polski z Wolnym Miastem Gdańskiem latem 1939 roku Latem 1939 roku w zaciszu gabinetów Głównego Urzędu Bezpieczeństwa Rzeszy (RSHA) zrodziły się plany dokonania przez podporządkowany mu Urząd VI szeregu prowokacji w ramach planu nazwanego Fall Weiss między innymi na terenie Wolnego Miasta Gdańska będących w zamyśle pretekstami do wszczęcia wojny.

Po zakończeniu wojny plany te szczęśliwie ocalały w jednym z berlińskich sądów i w 1950 roku zostały przekazane polskiemu dziennikarzowi przez niemieckiego prawnika, który je opublikował. Niestety ze względów technicznych tylko niektóre z planów zostały przezeń szczegółowo opracowane.

Miały one mieć miejsce we wsiach i osadach sąsiadujących z granicą Polski i dotyczyły spalenia głównie niemieckich obiektów gospodarczych – stodół, kuźni, spichrzów, stajni,

Plan sytuacyjny folwarku w Rościszewku i stajnia przewidziana do spalenia.

42

lipiec – wrzesień 2016

chlewów oraz schroniska, które co znamienne przeważnie były opuszczone i w złym stanie technicznym. Tym samym ich wartość materialna była znikoma.

W granicach obecnego powiatu gdańskiego graniczącego z Wolnym Miastem Gdańskiem prowokacje na obszarze pięciu gmin: Przywidz, Trąbki Wielkie i Suchy Dąb, Pszczółki oraz Kolbudy.

W gminie Przywidz: - podpalenie pustego spichrza w Borowinie - podpalenie starego schroniska młodzieżowego („wymagającego odbudowy”) w Przywidzu W gminie Trąbki Wielkie: - w majątku Rościszewko położonym w odległości około 500 metrów od granicy polskiej i należącym do majora

Formularz operacyjny dotyczący prowokacji w Rościszewku

von Arnoldiego, a administrowanym przez miejscowego przywódcę SS-Scharführera Büttnera celem ataku miała być należąca do majątku zbudowana z muru pruskiego stajnia umiejscowiona na kamiennym fundamencie i pokryta słomą, która sąsiadowała ze starą stodołą. Wcześniej sporządzono dla uczestników i sprawców prowokacji stosowny formularz, szkic i fotografię obiektu. Skuteczność prowokacji przewidziano na 100 % - w Sobowidzu spaleniu miała ulec stodoła należąca również do majora von Arnoldiego. W dołączonych do dokumentu uwagach zapisano notkę o treści „W S. mniejszość polska w sile około 100 osób (rodziny kolejarzy - w Trąbkach Wielkich planowano spalenie spichrza należącego do kapitana rezerwy Burandta. W uwagach do dokumentu zapisano: „W Gr. Tr. najsilniejsza mniejszość polska w całym powiecie. Polska szkoła i przedszkole we wsi” - zamordowanie Niemca znanego z nienawiści do Polaków, co dałoby pretekst do wszczęcia zamieszek, masowych mordów Polaków i ewentualną reakcję strony polskiej, o co głównie chodziło - podpalenie stodoły w majątku Zaskoczyn należącym do grafa von Kanitza - podpalenie stodoły w folwarku Domachowo należącym do grafa von Kanitza - podpalenie w Mierzeszynie kuźni wiejskiej (naprzeciw poczty i przy skrzyżowaniu z drogą prowadzącą do Gdańska). i pomnik poległych przy kościele ewangelickim.

W uwagach do dokumentu zawarto notki o treści „Mniejszość polska w M.” i „Ludność całkowicie katolicka w M.”

Zabudowania gospodarza Bietaua w Ptasznikach

- wysadzenie w powietrze pomnika poległych żołnierzy niemieckich w Ełganowie, w którym była stosunkowo dość silna mniejszość polska. Zniszczenie pomnika musiało być uznane przez ludność niemiecką za prowokację Polaków. Za najkorzystniejszy sposób prowokacji uznano ustawienie bomby na cokole tuż przy obelisku W gminie Suchy Dąb: - podpalenie stodoły i stajni w Ptasznikach (Vogelgreif ) należącej do gospodarza Bietaua, który był kierownikiem NSDAP na region W gminie Pszczółki: - podpalenie stodoły gospodarza Schindlera we wsi Rębielcz - podpalenie chlewa należącego do burmistrza Pszczółek Daua, który był też SS-Obersturmführerem. W przypadku zajęcia Gdańska przez Polskę obiecano mu, że będzie jako pierwszy aresztowany. Ponadto był porucznikiem rezerwy - podpalenie pustej stajni gospodarza Brenka we wsi Kolnik znajdującej się około 50 metrów od granicy. Brenk został aresztowany 15 lipca 1939 roku rzekomo za szpiegostwo na rzecz Niemiec i miał być znienawidzony przez Polaków, ale ze strony władz gdańskich również nie był uważany za człowieka pewnego W gminie Kolbudy: - wysadzenie w powietrze pomnika zastrzelonego w 1932 roku SA-mana Horsta Hoffmanna (pomnik znajdował się w sąsiedztwie obecnego Urzędu Gminy). W formularzu zapisano, że w Kolbudach żyją liczni Polacy.

Stodoła von Arnoldiego w Rościszewku

43

historia

Kronika Pruszczańskiego Lazaretu bezcennym dokumentem epoki Druga część Kroniki Pruszczańskiego Lazaretu, to przede wszystkim ciąg dalszy zmagań z biurokracją Rejencji Królewskiej, ale także działalności gospodarczej stowarzyszenia (dzierżawa zakupionymi parcelami), zmianami lokalizacji, co wiązało się z nabywaniem nowych i zbywaniem starych gruntów. Szczególną uwagę radzę zwrócić na fakt, że gdy w końcu przystąpiono do budowy obiektu, to powstał on w rekordowo, nawet na dzisiejsze realia, czasie. Interesujący jest także opis samego obiektu oraz możliwości porównań kosztów leczenia, w stosunku do ówczesnych możliwości finansowych mieszkańców. Życzymy pasjonującej lektury.

Marek Kozłow

E. G. Hirschfeld

Pruszcz. Lazaret Pruszczański cz.2 Tłumaczenie – Marek Kozłow

Jesienią 1874 roku zakupiono od Pana v. Kries – Będzieszyn, położoną w Pruszczu parcelę o powierzchni 11 ½ morgi oraz, od innego sprzedawcy mniejszą parcelę o powierzchni ½ morgi za łączną kwotę 7500 Marek, przy czym nie można pominąć, że w zasługującym na nasze uznanie akcie szczodrości, w uznaniu dobroczynnego celu naszej działalności, zarówno Pan v. Kries, z ceny kupna kwotą 900 Marek, jak i Pan adwokat Martins ponieśli wszelkie opłaty, związane z umowami kupna.

Te parcele, przeznaczone pierwotnie na plac budowy naszego lazaretu, zostały wydzierżawione z zyskiem, a następnie, gdy nadarzyła się okazja, by nabyć coś bardziej przydatnego, zostały sprzedane. W tych transakcjach kupna i sprzedaży ujawnił się talent handlowy naszego przewodniczącego, dzięki któremu nie podejmował on nigdy decyzji na niekorzyść, lecz stale ze znaczną dla naszego funduszu korzyścią.

Przy tych transakcjach ujawniły się za to niestety braki naszego statutu – mianowicie brakujące naszemu konsorcjum prawa korporacyjne (w tym przypadku praw do posiadania – przyp.

Marek Kozłow). Dlatego też dnia 18 października 1874 złożyliśmy u naczelnika powiatu obszernie uzasadniony wniosek do Królewskiej Rejencji w Gdańsku o zgodę na udzielenie nam, jako zarządowi Pruszczańskiego Funduszu Budowy Lazaretu, uprawnień osoby prawnej.

44

lipiec – wrzesień 2016

Okładka Kroniki

Wniosek nasz został przez Rejencję Królewską oddalony, a gwarancje z ich strony zaoferowane dopiero w sytuacji, „gdy szpital rzeczywiście powstanie, a jego zdolność do funkcjonowania zostanie udowodniona”.

Także następny wniosek z 15 listopada 1875, który złożyliśmy już bezpośrednio u Generalnego Prezydenta Prowincji Królewskiej został niestety oddalony pismem z dnia 1 lutego 1876, w którym określony został, jako niezasługujący na polecenie, „przyznania zakładowi praw korporacyjnych a kompletną administrację oddania w ręce uzupełniającego się poprzez kooptację zarządu”.

Królewska Rejencja w Gdańsku, która w związku ze złożeniem wniosku bezpośrednio u Prezydenta uznała się za pominiętą, w piśmie z 19 lutego 1876 zaleciła nam przyłączenie się do Ojczyźnianego Zrzeszenia Kobiet, jako posiadającego prawa korporacyjne. Nawiązując do pierwszej odmownej decyzji Rejencji Królewskiej wyjaśniliśmy ich błędne założenie, jakoby mieliśmy pominąć ich, odrzucając jednocześnie zdecydowanie związanie się z innym stowarzyszeniem, jako czynnik hamujący – a czas przyznał rację słowom naszego przewodniczącego – nawet bez praw korporacyjnych dostarczyliśmy wielu dowodów na naszą zdolność do samodzielnej działalności, mimo wszelkich związanych w tym przeszkód i dodatkowej konieczności zintensyfikowania naszych działań.

Powróćmy jednak do chronologicznego rozwoju naszego instytutu.

23 stycznia 1875 roku członek zarządu, pan Neumann z Pruszcza ogłosił rezygnację z członkostwa w zarządzie, (ponieważ, jak się wyraził, nie mógł już służyć swoją pomocą przy wyrzucaniu pieniędzy w błoto!) i dnia 13 lutego 1875, zgodnie z § 3 naszego statutu, na członka zarządu przyjęto jednogłośnie właściciela apteki Pana H. Wernera z Pruszcza, który wybór przyjął i objął funkcję prowadzenia finansów.

W celu ponownego wyjścia do społeczności postanowiliśmy zorganizować bazar, a ten, dzięki szczodrym datkom w postaci prezentów (fantów) ze strony dam Gdańska, Pruszcza i okolic, w dniach 9 i 10 maja 1875 roku, w sali Kucksa w Pruszczu przyniósł naszemu funduszowi 1186 marek i 95 fenigów czystego zysku. Do sukcesu tego przyczyniły się przede wszystkim panie: panna Selma Drewke – Pruszcz, obydwie Panny Schwarz – Łęgowo, Panna Dreckmeier – Grabiny, panna Johanna Hildebrandt – Dolina Schwabego Panna Gertrud Widemann – Nowy Dwór i inne, dzięki ich osobistemu oddaniu już sama sprzedaż przedmiotów przyniosła tak szczodry zysk.

Dzięki temu oraz reszcie z naszej kolekty, wpływom z odsetek, pieniądzom z dzierżawy stan naszego funduszu, wraz z nabytymi parcelami, wzrósł na dzień 1 lipca 1875 roku do 17 300 marek.

Już 27 września 1874 złożyliśmy w Urzędzie Prezydialnym Prowincji wniosek o zorganizowanie i przeprowadzenie loterii fantowej, w którym to wniosku przedstawiliśmy obszernie naszą sytuację. Naszym planem było wydanie 60 000 losów po 3 marki, za połowę uzyskanej ze sprzedaży losów sumy (planowaliśmy) zakup przydatnych nagród: 1 nagroda główna za 15 000 marek 2 nagrody główne po 3 000 marek 4 nagrody główne po 1 500 marek 6 nagród głównych po 750 marek i tak dalej, 2850 nagród po 6 marek tak, by na dziesięć losów przypadła jedna nagroda, przy czym jako główną nagrodę rozważałoby się willę w Sopocie. Na prowizję i wydatki organizacyjne przewidywano 20 do 21 procent, a o rozprowadzenie losów planowaliśmy prosić całą prowincję.

23 grudnia 1874 Generalny Prezydent przekazał, że zgodnie z decyzją z 11 grudnia 1874 minister zdystansował się od wydania zezwolenia, gdyż w tym przypadku mamy do czynienia z przedsięwzięciem wyrażającym jedynie regionalny interes.

Za to sam Pan Prezydent von Horn, który od zawsze wyrażał się bardzo ciepło o naszym przedsięwzięciu, złożył deklarację wydania zezwolenia na loterię o zasięgu Prowincji Pruskiej.

Konieczne byłoby jednak zmodyfikowanie planu losowania, gdyż sprzedaż 60 000 losów na terenie prowincji uznał on za nierealną, oraz ustalenie wydatków organizacyjnych na poziomie 20 procent przychodów. Stąd też, dnia 4 stycznia 1875 wystosowaliśmy prośbę do Rejencji Królewskiej w Gdańsku o wstawienie się u prezydenta za naszym pierwotnym planem rozprowadzenia losów, wskazując na fakt, że właśnie w tych czasach panuje do tego stopnia wielka moda na udział w grach, że ubiegłoroczne losy w Kolońskiej Loterii Budowy Katedry zostały wyprzedane, a na chwilę obecną w innych prowincjach nie jest planowana żadna podobna loteria. Jako ewentualność prosiliśmy również o wydanie nam zezwolenia na loterię ze zredukowaną do 50 000 sztuk ilością losów i wskazaliśmy na ustaloną z naszym przedsiębiorcą, Panem Theodorem Breitlingiem redukcję wydatków organizacyjnych do poziomu 18% realnie sprzedanych losów.

Po ponownym zapytaniu oraz po naszym zapewnieniu o pozyskaniu nagród za co najmniej 75 000 marek przy sprzedaży 50 000 losów, dnia 8 marca 1875 uzyskaliśmy zezwolenie.

Na dzień losowania wyznaczono 18 sierpnia, jednakże ustalono późniejszą datę, mianowicie 18 października, jako definitywną, jako że do sierpnia nie sprzedano jeszcze odpowiedniej ilości losów.

45

Nagrody główne: willa w Sopocie za 15 000 marek, meble z drzewa orzechowego za 6 000 marek, meble z mahoniu za 5000 marek, dwa fortepiany za 1800 oraz 1500 marek zakupione zostały do dnia 2 sierpnia, tak samo jak większa ilość mniejszych wygranych o wartości od 750 do 6 marek. Nabycie tych ostatnich, które odbywało się oczywiście w adekwatnych proporcjach do ilości sprzedawanych losów, nie było łatwe, gdyż brano pod uwagę zarówno użyteczność jak i wartość odpowiednią do ceny zakupu, a także rolę odegrał tu rabat udzielany przez sprzedawców przy ich zakupie. Dzięki niespożytej energii naszego przewodniczącego udało się nam uporać również z tymi trudnościami i to z dużą korzyścią dla naszego funduszu. Krótko przed losowaniem przydarzył nam się całkiem nieoczekiwany problem, który mógł zniweczyć naszą uzasadnioną nadzieję na udany wynik loterii.

W wyniku rozporządzenia Rejencji Królewskiej z dnia 8 października 1875 zabroniono nam losowania nagrody w postaci willi, wbrew rozporządzeniu z 31 marca 1812, i zalecono, wybór innej pierwszej nagrody głównej, ewentualnie zalecono rozważenie przesunięcia terminu losowania.

Zafundowana nam w ostatniej chwili (dziesięć dni przed terminem losowania) przeszkoda była o tyle niezrozumiała, że w naszym pierwszym planie losowania, jak wykazano powyżej, wyraźnie wskazaliśmy na willę w Sopocie, jako pierwszą nagrodę główną, co nie spotkało się swojego czasu z jakimkolwiek sprzeciwem. Gdyby pierwsza nagroda główna znana była szerszej grupie publiczności to z pewnością duża część losów zostałaby zwrócona. Wiele osób kupuje losy z nadzieją wygrania nagrody głównej. Szczęśliwy przypadek konieczności przesunięcia daty losowania zapobiegł upublicznieniu się całego tego zamieszania. Wielkiej uprzejmości Pana A. P. Muscate z Gdańska zawdzięczamy fakt, że w miejsce willi w Sopocie mogliśmy nabyć kombajn parowy Fowler`a za cenę 15 000 marek i zgłosić ten fakt w odpowiednim czasie do Rejencji Królewskiej, bez przesuwania daty losowania.

Publiczne losowanie odbyło się w Gdańskiej Gewerbehalle w dniach 18 i 19 października 1875, w obecności notariusza oraz świadków, a szczęśliwym posiadaczem losu z pierwszą nagrodą główną stał się sekretarz poczty Pan Kümmel z Gdańska, który jednakże zadecydował do odsprzedania nam kombajnu, a w miejsce tego nabył będącą jeszcze w naszym posiadaniu willę w Sopocie, natomiast Pan Muscate wyraził gotowość odkupienia od nas kombajnu bez prowizji. Chcielibyśmy w tym miejscu jeszcze raz wyrazić mu naszą wdzięczność, jako że tylko dzięki niemu możliwe było zażegnanie sytuacji w jakiej się znaleźliśmy i uniknięcie poniesienia grożących w tej sytuacji strat.

Ogólnie sprzedano 44 530 losów po 3 marki = 133 590 marek; na 4530 wygranych wydaliśmy 66 971 marek, 18% kosztów

46

lipiec – wrzesień 2016

organizacyjnych, które przekazaliśmy księgowemu Breitlingowi wyniosło 24 047 marek, tak więc całość przyniosła nam zwiększenie naszego stanu posiadania o 42 572 marki. Ponadto dzięki wspomnianemu wcześniej rabatowi, oraz w wyniku przychodów z odsetek z pieniędzy pochodzących ze sprzedaży losów, nasz przewodniczący zdołał powiększyć nasze konto jeszcze dodatkowo i to w znacznym stopniu, tak że w lipcu 1876 stan naszego funduszu wyniósłby niemal 70 000 marek, gdyby nie opisana poniżej sprawa nie przymusiła nas do większych wydatków.

Jesienią 1875, w związku z parcelacją działki Jul. Neumanna nadarzyła się okazja nabycia parceli, która wydała nam się w całym Pruszczu najlepszym miejscem na wybudowania szpitala. Niestety sprzedający nie chcieli dzielić powierzchni 112 mórg i nabyliśmy tę parcelę za, jak by nie było, dość wysoką cenę 420 marek za morgę, ponieważ ziemia była dość niskiej jakości. Nabyty areał, zbyt duży jak na nasze potrzeby, stał się jednak dla nas, dzięki operatywności naszego doktora, kolejnym źródłem dochodów. Dzieląc go na mniejsze kawałki odsprzedawaliśmy je z czasem. Jak można sobie wyobrazić wszystko to związane było z dużym nakładem prac, gdyż różne transakcje kupna, sprzedaży, dzierżawy ściągania opłat z dzierżawy, ze względu na brak praw korporacyjnych musiało odbywać się na nazwisko i poprzez naszego doktora Wiedemanna. Ale już w sierpniu 1877 z całego areału, który kosztował nas w chwili kupna 50 171 marek, odsprzedał on za 47678 marek, tak więc pozostałe 22 morgi kosztowały nas jedynie 113 marek za morgę (zamiast 420). Z tej ziemi sprzedano w późniejszym terminie jeszcze 12 mórg za tak korzystną cenę, że reszta, wielkości ok. 10 mórg, jako parcela budowlana przyszłego lazaretu pozostała dla nas bezkosztowo i na jakiś czas służyła przez jej dzierżawę powiększaniu stanu posiadania funduszu. Do lipca 1877 stan ten, bez ziemi wtedy jeszcze wielkości 34 mórg, powiększył się do 58 460 marek. Życzenie przyspieszonego osiągnięcia wyznaczonego celu powodowała nas do skierowania w dniu 17 września 1877 prośby do Pana Prezydenta o wydanie zezwolenia na ponowną loterie fantową. Złożyliśmy przy tym ten sam plan losowania, jak miało to miejsce przy pierwszej loterii. Jednocześnie określiliśmy zamiar realizowania budowy szpitala w połączeniu ze stacją zakaźną. Wniosek ten doprowadził do dłuższych negocjacji ze strony Rejencji w Gdańsku, podczas których brak praw korporacyjnych z początku wydawał się przeszkodą nie do pokonania. W celu ostatecznego usunięcia tego braku postanowiliśmy utworzyć Stowarzyszenie Szpitalne w Pruszczu, jako organ wyposażony w prawa korporacyjne i, by być całkowicie pewni, wnieśliśmy prośbę o poświadczenie przez Rejencję Królewska opracowanego na prędko przez pana Prezydenta projektu statutu.

Pocztówka z kolekcji Jacka Ciarkowskiego. Na zdjęciu widoczne ogrodzenie lazaretu.

Niestety nie otrzymaliśmy takowego zaświadczenia, tak samo jak nie zwrócono nam nigdy projektu naszego statutu.

Za to bardziej zaczęto wątpić w możliwość naszego samodzielnego funkcjonowania – w ciągu niespełna siedmiu lat działalności naszego funduszu powiększyliśmy go z 4500 do, licząc wraz z parcelą, 80 000 Marek – a na poczet ich zabezpieczenia przede wszystkim – wnioskowaliśmy o prawa korporacyjne. Ponadto zarzucano nam nasze działanie, jako pozbawione koncepcji oraz fakt, że szpital w dalszym ciągu nie został zbudowany.

No tak, co dałyby nam plany budowlane lub nawet sam szpital, jeśli posiadaliśmy tylko tyle, by ewentualnie, w razie konieczności, możliwa była jego budowa, ale nie mieliśmy nic więcej, co pozwoliłoby nam go utrzymać.

W końcu przyszły też propozycje przyłączenia się do Gdańskiego Powiatu Ziemskiego lub do Gminy Pruszczańskiej.

Pierwszy z nich, przy zwiększonym zaangażowaniu przez rozbudowę siatki dróg i w wyniku prowadzonego przez Miasto Gdańsk podziału geograficznego oznaczałby znikome zainteresowanie, czego mieliśmy całkowitą świadomość, jako że statutowo byliśmy powiązani z Pruszczem, z drugiej strony administracja gminna w Pruszczu, przy uwzględnieniu jej ówczesnego statutu nie dawała nam niczego ponad możliwość

powierzenia jej naszych, tak ciężko pozyskiwanych środków.

Na ten czas przypadł także podział prowincji, a mino to, dzięki uprzejmości Prezydenta Achenbacha moglibyśmy cieszyć się z przyznania nam zezwolenia na zorganizowanie loterii, gdyby nie to, że po krótkim czasie jego urzędowania został on zastąpiony przez Pana von Ernsthaufen, który 24 kwietnia 1879 oddalił nasz wniosek o zezwolenie na zorganizowanie wspomnianej loterii. Powodem był fakt, że celem nie jest wspomaganie istniejącego już zakładu, lecz powiększenie niemałego już wtedy kapitału, którego przeznaczenie na cele dobroczynne nie jest jeszcze zagwarantowane!

Tak więc uniemożliwiono nam szybsze osiągnięcie naszego ze wszech miar pożytecznego celu, a nasz wniosek, mający na celu zagwarantowanie sukcesu całego przedsięwzięcia – został po prostu zignorowany!

Jakie były tego powody? W roku 1890 z okazji ustnego sprawozdania w sprawie wydania koncesji na szpital u przewodniczącego Powiatowej Komisji, pana von Rickisch z Różyn, wyraził on wobec referującego swoje zdziwienie, że przedsięwzięcie, mające na celu nieodpłatne przekazanie regionowi szpitala, podczas gdy wszędzie indziej mamy do czynienia z przykładami pomocy, niesionej zarówno ze strony urzędów jak i instytucji prywatnych, w tym miejscu napotyka ono na

47

Dr Hugo Wiedemann. Lekarz naczelny, dyrektor pruszczańskiego lazaretu. Syn dr Hermanna Wiedemanna

nieskończenie wiele utrudnień. Zdziwienie to podzielać będzie każdy, kto śledził nasze poczynania do dnia dzisiejszego. Jeśli weźmiemy do tego wszystkiego pod uwagę fakt, że (jak mi się wydaje w Toruniu) prawa korporacyjne przyznane zostały bardzo małemu konsorcjum z bardzo skromnym kapitałem do celów czysto towarzyskich, a nam nie, gdyż nie pasujemy do szablonu, a teraz w końcu się do tych szablonów dopasowaliśmy – to się nam tym bardziej odmawia, to ciężko jest satiram non scribere (… nie potępiać takich działań – przyp. Marek Kozłow).

Powodem może być tu złość władz, że tak dużo udało się nam osiągnąć bez ich udziału. Być może istniał jakiś związek przyczynowo skutkowy w odniesieniu do czynionych ostatnio bardzo intensywnych starań, mających na celu odebranie gromadzonych przez nas funduszy i przekazanie ich jakiemuś gdańskiemu zakładowi. Ta procedura, która stoi w jawnej sprzeczności z naszym statutem nie mogło spotkać się z jakimkolwiek zrozumieniem z naszej strony i na szczęście nie można nam było niczego w tym względzie zarzucić.

48

lipiec – wrzesień 2016

Niezwykłe było to, że akurat najgłośniej krzyczeli ci, którzy nie dołożyli do naszych działań złamanego grosza. Poza tym jesteśmy zbyt dobrze wychowani by w tym miejscu korzystać z okazji do obrzucania się błotem.

Po tej niemiłej, jednakże koniecznej wycieczce, powróćmy do naszej historii. Wraz z posiadanym gruntem wielkości 18 mórg fundusz nasz powiększył się do lipca 1878 do 69 400 marek na czysto a do lipca 1879 do 77 300 marek na czysto.

Oprócz przyrostu z odsetek oraz sprzedaży ziemi, jak i przychodów z dzierżawy, do wzrostu stanu posiadania przyczyniły się także przedstawienia miłośników teatru z Pruszcza, które miały miejsce 30 marca oraz 27 listopada 1878 roku, 11 stycznia 1879, oraz, z pewnym wyprzedzeniem 17 kwietnia 1880.

Przedstawienia powiększyły stan naszego funduszu, przyszłego lazaretu o 637,30 marek.

W przedstawienia te zaangażowały się następujące panie: Pani dr Wiedemann sen. - Pruszcz, Pani dr Wiedemann jun. Pruszcz, Pani małżonka aptekarza Stechern – Pruszcz, Panny Emma, Martha i Agnes Schwarz – Łęgowo, Panna Kohß, Panna Liebig, Panna Schulz – Pszczółki, Panna Joh. Hildebrandt – Dolina Schwabego, Panna Gertrud Wiedemann – Nowy Dwór, oraz panowie: dr Wiedemann jun., aptekarz Stechern, Georg Jacobi, Rohleder z Pruszcza, Barenbruch – Różyny, Kluge i Dau – Pszczółki, Schwarz jun. - Łęgowo i Jährling – Gdańsk.

Zagrano: „Dzięki Bogu, nakryto do stołu (Gott sei Dank, der Tisch ist gedeckt)” Uhlego, „Niedzielne zabawy (Das Sonntagsräuschchen)” Wilhelma Floto, „Tato pozwolił (Papa hat`s erlaubt)” Mosera, „Rein” Benedixa, „Dwaj panowie i służący (Zwei Herren und ein Diener)” Goldoniego, „35 Minut w Grüneberg (35 Minuten in Grüneberg)“ Holtena i „Hektor (Hector)“ Mosera, wszystkie nagrodzone zasadnymi oklaskami. Należałoby wspomnieć także o koncercie Towarzystwa Śpiewaczego z Wrzeszcza z dnia 9 listopada 1879, nawet biorąc pod uwagę fakt, że wpływy z tego koncertu nie pokryły związanych z nim wydatków i starań w przygotowaniach tak bogatego programu.

Nasz kolega Werner, aptekarz pruszczański złożył 11 grudnia 1877 rezygnację z członkostwa w zarządzie, spowodowaną wyprowadzką z Pruszcza. Żałując jego wystąpienia z zarządu podziękowaliśmy mu za stałe zaangażowanie w osiągnięcie zamierzonego przez nas celu. W jego miejsce wybrany został jednogłośnie właściciel ogrodnictwa Pan A. Rathke z Pruszcza, który wybór przyjął i któremu powierzono opiekę nad finansami.

29 stycznia 1880 roku rezygnację z członkostwa w zarządzie złożył nasz członek J. Dörksen z Cedrów Wielkich. Otrzymał on od nas podziękowania za stałe zaangażowanie w osiągnięcie

Widok na Lazaret (szpital). Fragment pocztówki z kolekcji Jacka Ciarkowskiego.

zamierzonego przez nas celu. W jego miejsce wybrany został pan Gustav Popp z Rokietnicy, który wybór przyjął.

Tak samo, z powodu zmiany miejsca zamieszkania 4 sierpnia 1887 członkostwo w zarządzie złożył Pan Gustav Schwarz – Łęgowo, jego rezygnacji towarzyszyło, złożone na nasze ręce bardzo ciepłe pismo pełne uznania dla naszego przewodniczącego. Na jego miejsce jednogłośnie wybrany został właściciel browaru, Pan Wilhelm Penner ze Świętego Wojciecha, który wybór przyjął.

W następnym okresie 1880 do 1890 nie wydarzyło się nic wartego odnotowania, a powiększanie się stanu naszego funduszu odbywało się przeważnie w wyniku przychodów z odsetek, i tak: Lipiec 1880 na czysto 81 412 marek i 18 mórg ziemi Lipiec 1881 na czysto 89 969 marek i 12 mórg ziemi za cenę kupna w wysokości 360 marek = 4320 marek, to znaczy = 94 269 marek 1882 lipiec, jak wyżej . . . . . . . . 98 688 marek 1883 lipiec, jak wyżej . . . . . . . . 105 449 marek 1884 lipiec, jak wyżej . . . . . . . . 112 544 marek 1885 lipiec, jak wyżej . . . . . . . . 119 156 marek 1886 lipiec, jak wyżej . . . . . . . . 127 295 marek 1887 lipiec, jak wyżej . . . . . . . . 134 070 marek 1888 lipiec, jak wyżej . . . . . . . . 140 320 marek

1889 lipiec, jak wyżej . . . . . . . . 147 681 marek 1890 lipiec, jak wyżej . . . . . . . . 155 246 marek 1891 lipiec, jak wyżej . . . . . . . . 161 816 marek 1892 lipiec, jak wyżej . . . . . . . . 135 429 marek do tego zakup nowej parceli 12 000 marek koszty związane z budową . . . . . 22 080 marek Suma 169 509 marek 1893 lipiec, jak wyżej . . . . . . . . 106 732 marki na budowę i przygotowanie . . . . . 30 856 marek Suma 137 588 marek W styczniu 1890 złożyliśmy do komisji okręgowej w Gdańsku wniosek o wydanie koncesji na budowę oraz otwarcie prywatnego szpitala w Pruszczu. Z powodu dużych trudności, na jakie wskazywała komisja okręgowa ze względu na bliskość placu budowy z cukrownią oraz jej mokradeł, zdecydowaliśmy zakupić ogród wielkości 5 mórg, zaoferowany nam przez Pana Kucksa oraz pole pomiędzy stodołą Pennera a działkami Krolla, z dostępem do Szosy Gdańskiej szerokim na 52 metry, za obiecaną nam cenę kupna w wysokości 12 000 marek, a to w przypadku otrzymania przez nas koncesji, o którą wnioskowaliśmy. A wszystko to dlatego, że mimo ekspertyzy fizyka (geodety) okręgowego, Pana dr Freyhmutha, która nie podzielała wątpliwości komisji okręgowej, postawiliśmy na tę

49

bardziej oddaloną od fabryki parcelę, a także ze względu na po części porastający je drzewostan, jako bardziej odpowiadającą temu, czego od dawna szukaliśmy. Do tego doszedł fakt korzystnych transakcji naszego przewodniczącego, dzięki którym nie powstały po naszej stronie żadne koszty dodatkowe. Albowiem większa część naszej początkowej parceli budowlanej została sprzedana już jakiś czas temu cukrowni zbudowanej po części na tej parceli, a resztę z niej sprzedaliśmy w roku 1893 po 1200 marek za morgę, przez co suma ceny wyżej wymienionej działki została pokryta z nadwyżką.

Komisja okręgowa zażądała ekspertyzę geodety również dla nowej działki, a dr Freyhmuth wydał ją nam nieodpłatnie, za co wyrażamy także w tym miejscu naszą wielką wdzięczność, szczególnie dlatego, że właśnie ze strony urzędów, z małymi wyjątkami, nie zaznawaliśmy tej miary uprzejmości. Miało to miejsce w sierpniu 1890 roku. W kwietniu 1891 – do tego czasu miało miejsce wiele przesunięć terminowych, spowodowanych koniecznością dokonania zmian w projekcie budowlanym – komisja okręgowa oznajmiła nam, że nie może udzielić nam koncesji, gdyż jesteśmy formą prawną bez praw korporacyjnych i dlatego też musielibyśmy desygnować przed władzami osobę w funkcji przedsiębiorcy w myśl § 30 Ordynacji Przemysłowej Rzeszy, która byłaby odpowiednio wiarygodna i odpowiedzialna do kierowania i administrowania szpitalem. Taką osobą został nasz dr Wiedemann sen. i przedstawiony komisji okręgowej. W końcu, w dniach 5 czerwca oraz 21 sierpnia 1891 wszelkie dotychczasowe trudności zostały usunięte do tego stopnia, że weszliśmy w posiadanie koncesji na budowę. Za późno co prawda, by jeszcze w tym samym roku wybudować więcej niż mury graniczne oraz niektóre budynki pomniejszej wagi.

Na rzecz budowy zarząd powołał specjalną komisję, składającą się z kolegów Rathke, Penner i przewodniczącego, której powierzono zadanie nadzorowania budowy. Budowa w stanie surowym została oddana w roku 1892. W lutym 1893 komisja ta została poszerzona o zaangażowanego przez nas dr Hugo Wiedemanna jun. z Pruszcza w celu wyposażenia wnętrz odpowiednio do ich funkcji.

W listopadzie 1893 nasz przewodniczący poinformował nas, że lazaret został ukończony i kosztował 64 000 marek oraz że stan naszego posiadania, oprócz zabudowanej parceli wynosi jeszcze 111 000 marek, tak więc, jako że wyposażenie lazaretu miałoby kosztować około 11 000 marek, pozostałyby jeszcze 100 000 marek, z których odsetki miałyby zostać przeznaczone na utrzymanie lazaretu, o ile przychody lazaretu miałyby okazać się niewystarczające, a reszta miałaby służyć powiększaniu stanu posiadania funduszu, w celu realizacji założenia, połączenia w późniejszym czasie lazaretu ze stacją zakaźną. 31 grudnia 1893 zarząd ustalił stawki zaopatrzenia dla chorych I. Klasy 4,00 marki dziennie, dla chorych II. Klasy 2,25 marki dziennie, dla chorych III. Klasy 0,90 marki dziennie a otwarcie szpitala z 22 łóżkami oraz 2 łóżkami w izolatkach ustalono 22 stycznia tego roku na dzień 1 lutego 1894.

Tak więc cel, tak często określany przez szyderców jako nierealny, został osiągnięty mimo wszystko, a sukces przyznał rację nam. Miejmy nadzieję, że także wrogowie naszego obiektu użyteczności publicznej zaczną postrzegać go przyjaźnie.

Samemu szpitalowi życzymy radosnego początku, rozwoju i rozkwitu, z nadzieją, że jego założyciel, nasz wielce szanowny Pan dr Wiedemann sen. będzie jeszcze przez wiele lat mógł radować się pożytkiem swojego najbardziej osobistego dzieła.

W styczniu 1894.

Nasi partnerzy:

Gminny Ośrodek Kultury Sportu i Rekreacji w Trąbkach Wielkich

Żuławski Ośrodek Kultury i Sportu w Cedrach Wielkich

50

lipiec – wrzesień 2016

historia

10. rocznica śmierci prof. Zdzisława Pidka Zdzisław Pidek był wybitnym rzeźbiarzem polskim. Urodził się w Bychawie w 1954 r.

Był profesorem Akademii Sztuk Pięknych w Gdańsku. Ukończył Państwowe Liceum Sztuk Plastycznych w Nałęczowie. Studiował na Wydziale Rzeźby Państwowej Wyższej Szkoły Sztuk Plastycznych w Gdańsku, dyplom ukończył w pracowni prof. Franciszka Duszeńki. Od 1980 r. był wykładowcą ASP w Gdańsku, gdzie od 1990 r. kierował Pracownią Podstaw Rzeźby dla Wydziału Malarstwa i Grafiki. Od 1996 r. kierował Pracownią Podstaw Projektowania Plastycznego Wydziału Rzeźby. Brał udział w ok. 20 wystawach, zdobył wiele nagród i wyróżnień, m.in. w 1995 r. wraz z zespołem wygrał Międzynarodowy Konkurs na Koncepcję i realizację Polskich Cmentarzy Wojennych w Katyniu, Miednoje i Charkowie.

W 1997 r. wraz z zespołem otrzymał nagrodę na Międzynarodowym Konkursie na Upamiętnienie Terenu byłego Hitlerowskiego Obozu Zagłady Żydów w Bełżcu. Zrealizował Polskie cmentarze wojenne: Polski Cmentarz Wojenny w Katyniu, Polski Cmentarz Wojenny w Miednoje, Cmentarz Ofiar Totalitaryzmu w Charkowie oraz Pomnik Holokaustu w Bełżcu. Tablice do tych pomników z nazwiskami osób pomordowanych były realizowane w Straszynie - wywożone do hut i odlewni a następnie umieszczane na cmentarzach zagłady. W historii powojennej rzeźby polskiej jego realizacje są największymi pomnikami kaźni narodu polskiego. Upamiętniają one tragizm i męczeństwo Polaków. Znacząco różnią się od tych tradycyjnych. Główny akcent twórczy skierowany jest na odbiorcę, na kształtowanie jego przeżyć i emocji. W związku z tak znaczącymi dokonaniami rzeźbiarza Radni Gminy Pruszcz Gdański postanowili jedną z ulic w Straszynie nazwać

Zdzisław Pidek, Polski Cmentarz Wojenny w Katyniu.

Pracownia Zdzisława Pidka w Straszynie. Fot. Archiwum prywatne.

jego imieniem. Prof. Zdzisław Pidek, dla przyjaciół „Zdzichu” był mieszkańcem Straszyna, wybudował dom wraz z pracownią przy ulicy Chabrowej 30. Był osobą ciepłą, wrażliwą i bezinteresowną, ale bezkompromisową w sztuce. Szkoda, że nie wszyscy mieszkańcy zdążyli go poznać. Umarł nagle 11 kwietnia 2006 r. Zbyt wcześnie zabrano go na niebiańską akademię sztuk pięknych. Widocznie tam też ma coś do zrobienia.

BBI

51

historia Mariusz Czerwiński

Projekty obiektów na szlaku ks. Jana Pawła Aeltermanna W sali obrad Senatu Akademii Sztuk Pięknych w Gdańsku, w tzw.

Baszcie, Włodarze z trzech gmin współpracujących przy realizacji projektu szlaku pieszo-rowerowego poświęconego ks. Janowi Pawłowi Aeltermannowi. Burmistrz Skarszew Jacek Pauli, Wójt Gminy Trąbki Wlk. Błażej Konkol oraz Wójt Gminy Przywidz Marek Zimakowski podpisali z Akademią Sztuk Pięknych w Gdańsku bilateralne umowy o współpracy w zakresie dotyczącym szlaku.

Studentki z kierunku Architektura Przestrzeni Kulturowych pracujące pod opieką dr hab. Iwony Dzierżko-Bukal i dr hab. Marty Branickiej przedstawiły projekty koncepcyjne dla obiektów mających upamiętnić postać ks. Jana Pawła Aeltermanna na szlaku pieszo-rowerowym Jego imienia, który połączy Mierzeszyn, Przywidz i Nowy Wiec. W sumie dla każdej lokalizacji przedstawionych zostało 5 rozwiązań architektonicznych. Dla dobra sprawy należy wybrać projekty, które będą atrakcyjne wizualnie, sprzyjać będą przyjemnemu przebywaniu w ich otoczeniu a jednocześnie w należyty sposób opowiedzą dramatyczną historię świętości, męstwa i bohaterstwa ks. Aeltermanna. Kwestie finansowe, praktyczność w użytkowaniu i jasność przekazu to kolejne kryteria grające istotną rolę w ocenie projektów. Uczestnicy spotkania po prezentacji projektów przyznali, że przedstawione propozycje przebudowały ich myślenie o pomnikach i miejscach pamięci. Studentki z kierunku Architektura Przestrzeni Kulturowych na nowo zdefiniowały pojęcie pomnika. W ich rozumieniu, jak wynika to z projektów, pomnikiem jest już zagospodarowanie dedykowanego miejsca poprzez wykorzystanie elementów

Agnieszka Kaiser, Beata Różalska - koncepcja „Wstążki".

52

lipiec – wrzesień 2016

roślinnych (np. krzewy, trawy, kwiaty, drzewa i ich kształty oraz kolor) i małej architektury (np. ławki, manipulacja poziomem terenu, podświetlenie). W żadnym projekcie nie pojawiła się rzeźba ks. Aeltermanna, w zamian za to zaproponowano modernistyczną fontannę, krzyże wkomponowane w podłoże wypełnione wodą lub trzy granitowe krzyże, których połączone ramiona tworzą zamknięty okrąg. Uwagę włodarzy przykuły również „pisane ławeczki” czyli ławki ze stali nierdzewnej z wyciętymi laserowo dowolnie wybranymi cytatami np. ze słynnego „kazania przedwyborczego” ks. Aeltermanna, z Biblii lub z informacjami na temat szlaku, liczbą kilometrów itp. Duży potencjał dostrzeżono w projekcie przewidującym pojawianie się co jakiś czas na trasie szlaku motywu czerwonej wstążki z wypiętrzeniami wykonanymi z czerwonej kostki lub betonu. „Wstążka” pełniłaby rolę kierunkowskazu, dawałaby miejsce na umieszczenie potrzebnych informacji i logo szlaku oraz mogłaby stanowić element spajający szlak w całość. Wójt Gminy Przywidz Marek Zimakowski wyraził również nadzieję, że realizacja projektu szlaku pamięci ks.

Aeltermanna będzie katalizatorem przyspieszającym realizację szlaku Hymnu Narodowego przebiegającego z Będomina do Gdańska czyli drugiego szlaku mającego przebiegać przez Przywidz. Podejmowane są kolejne działania. W planach jest już III rodzinny rajd rowerowy śladami ks. Jana Pawła Aeltermanna oraz przyjęcie grupy rowerowej odwiedzającej Jego grób . Z przyjemnością będziemy Państwa o wszystkim informować na łamach naszego kwartalnika.

Aneta Lewonik, Monika Marciniak - Mierzeszyn.

53

kronika kulturalna 4 kwietnia, w Gminnej Bibliotece Publicznej w Trąbkach Wlk. rozdano nagrody w XVIII Gminnym Konkursie Kronikarskim „O gęsie pióro” im. Lidii Orzechowskiej. Spośród kronik organizacji pozarządowych 1. miejsce zdobyła Kronika Klubu Seniora „Zawsze Młodzi” w Trąbkach Wlk. W kategorii kronik szkolnych i organizacji samorządowych 1.miejsce zdobyła Szkoła Podstawowa w Trąbkach Wlk. Wśród kronik sołeckich najlepsza była kronika sołectwa Trąbki Wlk. W kategorii najpiękniejsza kronika nagrodzona została kronika ze Szkoły Podstawowej w Czerniewie, zaś najciekawszy element umieszczono w kronice sołectwa Trąbki Wlk. Na koniec gali, spośród autorów kronik, wylosowany został czerwony rower miejski.

5 kwietnia - 10 czerwca, w Powiatowej i Miejskiej bibliotece Publicznej w Pruszczu Gd. odbyła się wystawa „Z Pruszczańskiej Szuflady – półki, strychy, piwnice”. Inicjatorami byli Pruszczańscy historycy: Bartosz Gondek i Marek Kozłow wraz ze znajomymi. Wśród eksponatów m.in. pisany po niemiecku i po łacinie list łęgowskiego proboszcza do biskupa, z połowy XIX wieku, przedwojenny zeszyt pruszczańskiego ucznia, ślad korespondencji sądowej właściciela tutejszego hotelu, kule muszkietowe, starte monety, zaproszenie na bal z okazji rocznicy przedwojennej pruszczańskiej straży pożarnej.

6 kwietnia, w Gminnej Bibliotece Publicznej w Cedrach Wlk. odbyło się spotkanie autorskie Grzegorza Kasdepke, autora książek dla dzieci i młodzieży, scenarzysty i współautora programów telewizyjnych, laureata wielu nagród i wyróżnień za twórczość literacką. Spotkania autorskie odbyły się w Żuławskim Ośrodku Kultury i Sportu w Cedrach Wlk. i w Zespole Szkół w Cedrach Małych.

1

7 kwietnia,, w Miejskim Ośrdoku Kultury w Gnieźnie odbyła się pokonkursowa wystawa Ogólnopolskiego Konkursu fotograficznego „Chrzest Polski – kronikarze piszą, fotografowie interpretują”. Drugie miejsce w konkursie zajął Bogdan Groth z Pruszcza Gd. Celem Konkursu było zinterpretowanie tekstów znanych polskich kronikarzy opisujących początki polskiej państwowości w kontekście 1050. rocznicy Chrztu Polski. ...kruszono bałwany i posągi bogów fałszywych, palono ich świątynie, a czcicieli i wyznawców wskazywano na utratę majątków i karę miecza. Jan Długosz 7 kwietnia, odbył się 9. Ogólnopolski konkurs o Gdyńską Nagrodę Dramaturgiczną. Do pierwszego etapu zakwalifikowało się 215 sztuk, z czego Komisja Artystyczna wybrała 40 tytułów do drugiego etapu. Teatr Miejski im. Witolda Gombrowicza w Gdyni poinformował, że na posiedzeniu w Warszawie, Kapituła Gdyńskiej Nagrody Dramaturgicznej, obradująca pod przewodnictwem Jerzego Stuhra, po przeczytaniu czterdziestu sztuk zakwalifikowanych do drugiego etapu konkursu nominowała do finału 5 autorów. Wśród nich znalazła się mieszkanka Pruszcza Gd. Iwona Korszańska za sztukę „Pawi tren”.

2

15 kwietnia, w Bibliotece Publicznej w Trąbkach Wlk. otwarta została wystawa malarstwa Genowefy Latochy pt. „Spełnianie marzeń”. Były to głównie pejzaże, kwiaty i portrety. O wystawie mówili: Błażej Konkol Wójt Gminy Trąbki Wlk. oraz Ryszard Kul prowadzący zajęcia z malarstwa w Stowarzyszeniu Nadbałtyckim Plastyków w Gdańsku. Od koleżanek i kolegów z Klubu Seniora „Zawsze Młodzi”, w dowód uznania, otrzymała pięknego storczyka oraz gromkie „sto lat”.

16 kwietnia, w sali Koncertowej Urzędu Gminy Kolbudy, wystąpiła grupa „Dr Blues & Soul Re Vision”. Odkrycie Roku 2012, Bluesowa Osobowość Roku 2014, Bluesowy Gitarzysta Roku 2015, należy do grona amerykańskiej galerii sław bluesa „BLUES HALL OF FAME. Mowa oczywiście o Krzysztofie „Dr Blues” Rybarczyku, który wystąpił z gitarzystką basową Joanną Dudkowską.

21 kwietnia, w Powiatowej i Miejskiej Bibliotece Publicznej w Pruszczu Gd. odbyło się spotkanie z mieszkańcem Juszkowa - Wawrzyńcem Rozenbergiem, dziennikarzem lokalnej gazety, autorem książek ,,Wojsko, które poznałem”, „Saga rodzinna…”, „Demokracja jaką poznałem”. Rozenberg - stoczniowiec, dziennikarz, przez 30 lat pracował w Stoczni Północnej, był także uczestnikiem strajków w 1970 i 1981 r., a także współorganizatorem protestów w 1988.

3

21 kwietnia, w Galerii „Kaloryfer” OKSiBP w Cieplewie, odbył się wernisaż wystawy zbiorowej „Pierwiastek Żeński” członków Stowarzyszenia Twórców „Przystanek Sztuka” w Straszynie. Wernisaż uświetnił koncert Weroniki Mackiewicz – fortepian i Gabrieli Żmigrodzkiej – skrzypce oraz poezja Zofii Sokół, Romana Ciesielskiego i Tadeusza Jałoszyńskiego. Swoje prace prezentowali: Ewa Kruglik, Alicja Kazanowska, Jolanta Szymerska, Roman Ciesielski, Elżbieta Stanisławska, Małgorzata Antuszewicz, Teresa Piotrowska, Jolanta Wolska-Mielewczyk, Leokadia Wolska-Kaszuba, Helena Męczkowska, Danuta Kraszewska, Barbara Chudyba, Agnieszka Kardasińska, Małgorzata Płotka, Beata Chojnacka, Elżbieta Szymecka, Alicja Serkowska, Włodzimierz Rybacki, Renia Kłosińska, Ewa i Zbigniew Boduch. Wystawa została przeniesiona także do Centrum Kultury i Sportu w Pruszczu Gd. i Galerii „Za murami” Nadbałtyckiego Stowarzyszenia Plastyków im. M. Mokwy w Gdańsku.

22 kwietnia, w CKiS w Pruszczu Gd. odbył się wernisaż wystawy prac Artystów z Pruszcza Gd. oraz powiatu „Wiosna Pruszczańskich Artystów”. Swoje prace zaprezentowali m.in.: fotograficy, malarze, graficy.

Wydarzenie uświetnił występ Piotra Siejaka, twórcy muzyki elektronicznej.

25 kwietnia, Gmina Przywidz została wyróżniona godłem „Teraz Polska” za gospodarność oraz atrakcyjność dla mieszkańców i przedsiębiorców. W związku z tym w Warszawie odbyła się promocja regionu kaszubskiego.

Na Warszawskiej Starówce wystąpiły dzieci ze szkół w Przywidzu i Pomlewie przy akompaniamencie Michała Olejnika oraz Janusza Jaromina. Tanecznie dzieci przygotowała Irena Wałdoch.

4

7-8 maja, miała miejsce Ósma edycja „Żuławskiego Tulipana”- „Henryk Sienkiewicz też by układał” w Mokrym Dworze. Najważniejszy był kwiatowy dywan, który zaprojektował Bogusław Izdebski. Kompozycja inspirowana była tematyką rodem z powieści noblisty. Odbyły się również popisy rekonstruktorskie husarii na koniach, armatnie wystrzały, koncerty, zabawa taneczna, pokaz fajerwerków. Tradycyjnie można było zapoznać się z dorobkiem artystycznym członków Stowarzyszenia Twórców „Przystanek Sztuka” ze Straszyna. Na Tulipanowej Teatralnej Scenie Młodego Widza dzieci obejrzały 4 przedstawienia. Imprezie towarzyszyły warsztaty marionetkowe i dawnych rzemiosł. Odbył się również seans filmowy „pod chmurką”. Na ekranie można było obejrzeć cyfrowo odnowioną ekranizację powieści „Krzyżacy” pod tym samym tytułem, z 1960 r., w reżyserii Aleksandra Forda.

10 maja, w OKSiBP w Cieplewie odbył się spektakl „W małym dworku” Witkacego, w reżyserii Tomasza Podsiadłego i w wykonaniu aktorów zespołu „Sceny 138” z Gdyni. Przedstawienie, zostało nagrodzone w ub.r. za

54

lipiec – wrzesień 2016

5

sprawność warsztatu aktorskiego w pracy zespołowej na XII Ogólnopolskim Konkursie Teatrów Amatorskich „Melpomena”.

15 maja, w CKiS, w Pruszczu Gd. miał miejsce koncert Orkiestry Miasta Pruszcz Gd. Tym razem Orkiestra zaprosiła na „Koncert o Zapachu Wiosny”, podczas którego goście mogli usłyszeć m.in. „Polną różyczkę” Moniuszki, „Walc Kwiatów” Czajkowskiego czy „Odgłosy wiosny” Straussa. Po raz kolejny swoje wiersze zaprezentowała Zofia Sokół.

17 maja, w bibliotece, w Trąbkach Wlk. odbyło się spotkanie autorskie Małgorzaty Katarzyny Piekarskiej – dziennikarki prasowej i telewizyjnej, autorki książek dla młodzieży. Spotkanie odbyło się w ramach programu „Dyskusyjne Kluby Książki 2016 w województwie pomorskim” Wojewódzkiej i Miejskiej Biblioteki Publicznej w Gdańsku, który dofinansowano ze środków Instytutu Książki. Maj obfitował w spotkania autorskie. Odbyły sie także spotkania z Arkadiuszem Niemirskim i Lilianą Bardijewską.

6

7

19 maja, w Szkole Podstawowej w Czerniewie odbył się 17. Powiatowy Konkurs Recytatorski Poezji Zygmunta Bukowskiego. Jego celem jest upowszechnianie twórczości wybitnego artysty, który mieszkał i tworzył w Mierzeszynie oraz rozwijanie wrażliwości poetyckiej wśród dzieci i młodzieży. I miejsce w kategorii uczniów szkół podstawowych zajęła Dominika Budych ze Szkoły Podstawowej w Czerniewie. W kategorii szkół gimnazjalnych I miejsce zdobył Nikodem Ostrowski z Gimnazjum w Trąbkach Wlk. Organizatorami Konkursu byli: Starostwo Powiatowe w Pruszczu Gd., Urząd Gminy w Trąbkach Wlk., Gminny Ośrodek Kultury, Sportu i Rekreacji w Trąbkach Wlk. oraz Szkoła Podstawowa w Czerniewie.

21 maja, w PiMBP w Pruszczu Gd. odbyła się Europejska Noc Muzeów. Kilkadziesiąt osób z wielką przyjemnością wysłuchało recitalu pruszczańskiej artystki Ewy Rzeszotarskiej z akompaniamentem Ryszarda Łyczko. Artystka przedstawiła gościom biblioteki piosenkę francuską inspirowaną twórczością Edith Piaf, Jaques'a Brel'a i Ewy Demarczyk. Ponadto zgromadzeni wysłuchali wykładu „Znane i nieznane fakty z historii Pruszcza Gdańskiego”. Historycy Marek Kozłow i Bartosz Gondek mówili o mało znanych dziejach dotyczących naszego miasta oraz jego mieszkańcach. Odbyły się także dwie wystawy. Ewy Kruglik z Jagatowa, która przedstawiła kilkanaście obrazów olejnych i pasteli oraz wystawa nagrodzonych prac uczniów Zespołu Szkół nr 4 w Pruszczu Gd. Wystawa była podsumowaniem konkursu pt. „Święty Jan Paweł II opiekun rodziny, miłośnik przyrody”.

21 maja, Europejska Noc Muzeów w kościele Wniebowzięcia NMP w Trąbkach Wlk. Rozpoczęły ją prelekcje dotyczące jego historii oraz zabytków znajdujących się w nim prezentowane przez Ilonę Gielniak-Rolnicką i Aleksandrę Michalską. Następnie zaprezentowany został montaż słowno-muzyczny „Bóg, Honor, Ojczyzna” przez chóry gmin Sierakowice i Cewice oraz Orkiestrę Kameralną Symfoników Gdańskich pod dyrekcją Huberta Szczypiorskiego. Utworom towarzyszył komentarz historyczny, który przedstawił Bartłomiej Lejk. Była to znakomita lekcja historii.

28 maja, w sali koncertowej UG Kolbudy wystąpił wirtuoz gitary klasycznej Andreas Kapsalis. Gra on w stylu taping, na gryfie jak na pianinie, a pudło gitary służy mu jako instrument perkusyjny. Za unikatowość swojego stylu jak i za oryginalne kompozycje A. Kapsalis został nagrodzony Stypendium Sundance Institute, które w ciągu roku otrzymuje jedynie 6 osób z całego świata.

8

5 czerwca, z okazji Dnia Dziecka Gminny Ośrodek Kultury w Przywidzu zaprosił na „Dzień Otwarty z Gokiem”.

Odbyły się gry i zabawy, warsztaty rękodzieła, czerpanie papieru, malowania buziek, wielkie bańki mydlane oraz spektakl teatralny „Legendy Pomorskie”. Do akcji włączyli się lokalni artyści w ramach akcji „Artyści Dzieciom” oraz Koło Gospodyń Wiejskich z Przywidza, Uniwersytet III Wieku i Zrzeszenie Kaszubskie z Gdańska.

7 czerwca, uczniowie Gimnazjum Zespołu Szkół w Suchym Dębie przygotowali projekt edukacyjny „Batory na Pomorzu” o pobycie Stefana Batorego na zamku w Grabinie-Zameczek. W projekcie uczestniczyli Marcin Gajtkowski, Kacper Iglewski, Dawid Kiljański i Krystian Komorowski. Opiekunem był Tomasz Jagielski.

Grupa gimnazjalistów zaprosiła swoich młodszych kolegów do Grabiny-Zameczek i podczas spaceru przedstawiła dzieje zamku.

8 czerwca, w Szkole Podstawowej im. Marii Kownackiej w Kłodawie odbyło się zakończenie VI Powiatowego Konkursu Czytelniczego „Z książką na ty”. Honorowy patronat nad imprezą objął Starosta Gdański oraz Wójt Gminy Trąbki Wielkie. I miejsce uzyskała Szkoła Podstawowa im. Marii Kownackiej w Kłodawie, II miejsce - Szkoła Podstawowa im. Kunegundy Pawłowskiej w Trąbkach Wlk., III miejsce ex equo - Szkoła Podstawowa nr 3 w Pruszczu Gd. oraz Zespół Szkół w Łęgowie. Nagrody laureatom wręczył Piotr Kaliński, Naczelnik Wydziału Spraw Społecznych Starostwa. Konkurs został zorganizowany przez Szkołę Podstawową w Kłodawie, Gminny Ośrodek Kultury w Trąbkach Wlk. oraz Pedagogiczną Bibliotekę Wojewódzką w Gdańsku – Filia w Pruszczu Gd.

9

9 czerwca, młodzież z gimnazjum w Przywidzu wystawiła w GOK autorski spektakl teatralny „Zaślepiony Umysł”. Scenariusz i reżyseria: Bogusia Szymendera, scenografia: wszyscy aktorzy oraz Patryk Procajło, przygotowanie muzyki: Marcin Cierocki, Patryk Sikora. Spektakl powstał w ramach projektu „Równać Szanse” przy współpracy Polsko-Amerykańskiej Fundacji Wolności oraz Polskiej Fundacji Dzieci i Młodzieży, który złożyło Stowarzyszenie „Kreatywna Szkoła” z Przywidza, a lokalnie wsparły: Zespół Szkół, Gminny Ośrodek Kultury, Koło Gospodyń Wiejskich w Przywidzu oraz Komenda Policji z Kolbud.

10 czerwca, w Powiatowej i Miejskiej Bibliotece Publicznej w Pruszczu Gd. już po raz drugi odbył się Powiatowy Konkurs Czytelniczy ,, Wiersze i wierszyki Jana Brzechwy”, pod honorowym patronatem Starosty Gdańskiego – Stefana Skoniecznego, adresowany do dzieci niepełnosprawnych. Uczestnicy wykazali się ogromną wiedzą. I miejsce zajął zespół z ORW ,,Żuławski Słonecznik” z Giemlic w składzie: Sławomir Kowalski, Matusz Kowalski, Marcin Wianecki. Dodatkową atrakcją był występ „Bezpiecznie i bajecznie”, w wykonaniu dzieci z Przedszkola im. Kubusia Puchatka z Pruszcza Gd.

10

11-12 czerwca, odbyły się XXVII Dni Pruszcza Gd. Wśród licznych atrakcji znalazły się m.in.: koncerty, pokaz sztucznych ogni, pokaz skoków spadochronowych oraz wystawa statyczna śmigłowców z 49 Bazy Lotniczej w Pruszczu Gd. Na małej scenie zaśpiewała Natalka Górska. Dzieci z pruszczańskich przedszkoli oraz ich rodzice wystąpili w spektaklach przygotowanych specjalnie na Dni Pruszcza. Zaprezentowali się także członkowie sekcji tanecznej i breakdance z CKiS oraz „CampAni Tanecznej”. Odbyły się pokazowe treningi zumby i taekwon-do.

Była też okazja uczestniczenia w „Lekcji Niegrzeczności” Teatru Wybrzeże - „Przygody Pszczółki Mai. Część 1”. Na

55

rodziny czekało wesołe miasteczko oraz kulinarne przysmaki. Na głównej scenie wystąpiła popularna Saszan oraz zespół „Fisz & Emade Tworzywo”, czyli bracia Piotr i Bartosz Waglewscy wykonujący szeroko pojętą muzykę hip-hopową. Tradycyjnie odbył się spektakularny pokaz sztucznych ogni. Podczas niedzielnego finału XXVII Dni Pruszcza Gd. wystąpił zespół „Weekend” oraz Zbigniew Wodecki - piosenkarz, multiinstrumentalista, kompozytor. Z krótkim koncertem wystąpił także Chór Miasta Pruszcz Gd. W budynku Centrum Kultury i Sportu można było obejrzeć wystawę Stowarzyszenia Twórców „Przystanek Sztuka” - „Pierwiastek żeński” oraz wystawę prac koronkarskich uczestniczek zajęć sekcji CKiS. 19 czerwca, główną imprezą towarzyszącą 12. Biesiadzie „Trąbki w Trąbkach” był Konkurs Trąbkowy „Mały Trębacz w Trąbkach Wielkich”. Zorganizowany został pod patronatem Wójta Gminy Trąbki Wlk. Błażeja Konkola i zespołu ENEJ. W konkursie wzięli udział uczniowie szkół muzycznych z województwa pomorskiego i mazursko-warmińskiego. Grand Prix Konkursu zdobył 12-letni Jakub Perehuda z klasy trąbki mgr Wojciecha Wiśniewskiego z Państwowej Szkoły Muzycznej I st. im. F. Nowowiejskiego w Kwidzynie. Wykonał on, przy akompaniamencie mgr Marcina Firleja, dwa utwory: „Arcturus” oraz „Autumn Leaves”, których kompozytorami są: Hall Ascher Vander Cook oraz Douglas Court. Organizatorami Konkursu byli: Starostwo Powiatowe w Pruszczu Gd., Gmina Trąbki Wlk., Gminny Ośrodek Kultury, Sportu i Rekreacji i Gminna Biblioteka Publiczna w Trąbkach Wlk.

11

20 czerwca, odbyła się wystawa malarstwa studentek Uniwersytetu Trzeciego Wieku działającego przy Fundacji im. Jane Beumont w Pruszczu Gd. Swoje obrazy prezentowała grupa pod kierunkiem Urszuli Niklas. W wystawie udział wzięły: Teresa Bednarczuk, Barbara Biegańska, Krystyna Błońska, Gabriela Hryniewicka, Alicja Kazanowska, Hanna Montowska, Zofia Nowak, Stefania Pawlewicz, Genowefa Pełszyk, Lidia Piechocińska, Zofia Radomska, Anna Rogulska, Maria Stachowicz, Elżbieta Stanisławska, Renata Wasiluk, Cecylia Wojewoda, Cecylia Wróblewska.

23 czerwca, rozpoczął się, nad stawem w Jagatowie, 2. Letni Festiwal Muzyczny w gminie Pruszcz Gd. Inicjatorką wydarzenia jest Wójt Gminy Pruszcz Gd. Magdalena Kołodziejczak. Kolejne koncerty zespołu „Re-Cover Trio” odbyły się 24 czerwca obok kościoła w Straszynie oraz 7 lipca przy szkole w Przejazdowie. Dla mieszkańców i gości tych sołectw wystąpił zespół , prezentując przeboje współczesnej muzyki rozrywkowej. Natomiast grupa „Marcin Janek Jazz Trio” zagrała 8 lipca nad stawem w Borkowie i 12 sierpnia w amfiteatrze na osiedlu Rotmanka.

24 czerwca, uczniowie Zespołu Szkół w Suchym Dębie podczas zajęć z historii odwiedzili miejsce w którym znajduje się płyta upamiętniająca ofiary I wojny światowej. Znajdują się na niej 33 nazwiska ofiar z Suchego Dębu i Ostrowitego oraz 5 zaginionych żołnierzy. Sto lat temu pod Verdun rozegrała się najbardziej krwawa jej odsłona. Polska znajdowała się jeszcze pod zaborami, dlatego wielu naszych rodaków walczyło w obcych mundurach. To właśnie im poświęcona jest tablica w Suchym Dębie. Wielu z nich zginęło w piekle pod Verdun.

12

25 czerwca, na Przystani Żeglarskiej w Błotniku odbyła się impreza „Zbieraj rumianek bo święty Janek”.

Podczas imprezy można było wykonać pamiątkowe zdjęcie z postaciami czarownic, dziwów i nimf wodnych, w które wcieliły się Panie z Kół Gospodyń Wiejskich i Sołectw z terenu Gminy Cedry Wlk. Była to czarodziejska noc z deszczem i błyskawicami, co nie stanowiło przeszkody w puszczaniu wianków na wodę o północy. W trakcie imprezy odbyły się m.in. koncert kolumbijskiego tenora Juana Felipe Alvarado, zespołów „H.U.B.E.R.T.”, „Dwa plus Dwa” oraz Andrzeja Rybińskiego. Było także przedstawienie teatralne „Urodziny baby jagi”. Imprezę zorganizowała Gmina Cedry Wlk. wspólnie z Żuławskim Ośrodkiem Kultury i Sportu.

25 czerwca, w świetlicy wiejskiej w Lisewcu, odbyło się wyjątkowe wydarzenie kulturalne „Fundamenty dobrego sąsiedztwa”. Dzięki opowieściom mieszkańców Lisewca i Pręgowa oraz przekazanym przez nich zdjęciom i dokumentom poznaliśmy bliżej historię obu wsi. Dowiedzieliśmy się jakie zmiany nastąpiły w naszym sąsiedztwie od czasów powojennych. Zaprezentowano fragmenty wywiadów z osobami, które od dawna zamieszkują w tych miejscach lub znają ich historię z opowiadań rodziców i dziadków, z publikacji „Przemiany wsi, Lisewiec i Pręgowo”. Obecni byli także potomkowie byłych mieszkańców wsi Lisewiec - rodzina Licffetów z Niemiec. Zaprezentowano również wyroby rękodzieła ludowego mieszkańców Gminy Kolbudy. Wystąpił zespół „Kaszubki”, z Koła Gospodyń Wiejskich w Chwaszczynie. Pomysłodawczynią i koordynatorką wydarzenia była Kamila Chomicz. Projekt został sfinansowany przez Urząd Gminy Kolbudy, a zorganizowany przez fundację Mi-Ro-Ro.

1. Ogólnopolski Konkurs fotograficzny „Chrzest Polski – kronikarze piszą, fotografowie interpretują”.

Nagrodzona fotografia Bogdana Grotha.

2. Wystawa malarstwa Genowefy Latochy „Spełnianie marzeń” w Bibliotece w Trąbkach Wlk. Fot. L. Orczykowski 3. Spotkanie z Wawrzyńcem Rozenbergiem w PiMBP w Pruszczu Gd. Fot. A. Kotwa-Kąkol 4. Wystawa ST „Przystanek Sztuka” w Galerii „Kaloryfer” OKSiBP w Cieplewie. Fot. R. Ciesielski 5. 17. Powiatowy Konkurs Recytatorski Poezji Zygmunta Bukowskiego w SP w Czerniewie.

Fot. Archiwum GOK 6. Orkiestra Miasta Pruszcz Gd.„Koncert o Zapachu Wiosny” w CKiS, w Pruszczu Gd. Fot. Archiwum CKiS 7. Europejska Noc Muzeów w PiMBP w Pruszczu Gd. Fot. A. Kotwa-Kąkol 8. Europejska Noc Muzeów w kościele Wniebowzięcia NMP w Trąbkach Wlk. Fot. Archiwum GOK 9. „Dzień Otwarty z Gokiem” i „Artyści dzieciom”- Wojciech Górecki, Henryka Lisiecka, Gina Wiszniewska w Przywidzu. Fot. J. Jaromin 10. Projekt edukacyjny „Batory na Pomorzu” o pobycie Stefana Batorego na zamku w Grabinie-Zameczek. Fot. T. Jagielski 11. XXVII Dni Pruszcza Gd. Zbigniew Wodecki - piosenkarz, multiinstrumentalista, kompozytor podczas koncertu. Fot. Archiwum CKiS 12. Wystawa malarstwa studentek Uniwersytetu Trzeciego Wieku w Pruszczu Gd. Fot. Archiwum ZS nr 2 13. 2. Letni Festiwal Muzyczny. Grupa „Marcin Janek Jazz Trio” podczas koncertu w Borkowie. Fot. M.Bielicka/UG Pruszcz Gd. 14. Noc Świętojańska „Zbieraj rumianek bo święty Janek” w Błotniku. Fot. Ł. Żarna 15. „Fundamenty dobrego sąsiedztwa” w świetlicy, w Lisewcu. Fot. K. Chomicz

56

lipiec – wrzesień 2016

13

14

15

noty o autorach Maria Wojnicka, ur. 1954 r. Mieszka i tworzy w Pruszczu Gd. Ukończyła Liceum Plastyczne w Supraślu. Absolwentka PWSSP, obecnie Akademia Sztuk Pięknych w Gdańsku. Artysta-plastyk.

Architekt wnętrz. Wraz z mężem, również absolwentem gdańskiej PWSSP, prowadziła Pracownię Projektowania, Wzornictwa Przemysłowego i Architektury Wnętrz. W dziedzinie architektury pracownia osiągnęła imponujące wyniki, pracuje do dziś. W dziedzinie wzornictwa przemysłowego prowadziła pracownię zabawek, która od 1983 r. obdarzała miasto nowoczesnym wzornictwem znanym w kraju i za granicą. Produkcja zabawek zakończyła się w 2003 r. W dziedzinie malarstwa i grafiki powstają jej prace w technikach malarstwa sztalugowego, grafiki komputerowej, usług graficznych.

Andrzej Tuźnik, ur. w 1974 r. w Puławach. Od 2005 r. mieszkaniec Pruszcza Gd. Ukończył Wydział Artystyczny Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie. W 2000 r. uzyskał dyplom z malarstwa pod kierunkiem Walentego Wróblewskiego za który otrzymał Wyróżnienie Dziekańskie. W latach 1997-2005 pracował jako plastyk w Państwowym Teatrze im. Juliusza Osterwy w Lublinie. Pracuje jako grafik komputerowy. Wystawy: „Galeria 31”, Karczma „Złoty Osioł”, Teatr im. Juliusza Osterwy, „Autograf 2001” - Muzeum Lubelskie, „Polsk Konst” - Malmö. Jego obrazy znajdują się w kolekcjach prywatnych w Polsce, Stanach Zjednoczonych, Kanadzie, Szkocji i Niemczech.

Bożena Grzenia, ur. w 1988 r. Mieszka w Krępcu, w gminie Pruszcz Gd. Absolwentka Chemii na Politechnice Gdańskiej. Jest miłośniczką koni i jazdy konnej. Interesuje się sportem, lubi aktywnie spędzać czas. W wolnych chwilach dużo czyta, ogląda dobre filmy i słucha muzyki. Pisać lubiła zawsze. W życiu osobistym zajmuje się agroturystyką oraz imprezami okolicznościowymi w niewielkim, ale bardzo malowniczym Krępcu. Debiutowała opowiadaniem „Zoo”, w kwartalniku fantastyczno-kryminalnym „Qfant”. Powieść „Niemy Świadek”, wyd. Nowy Świat, Warszawa 2014 r., jest jej debiutem książkowym.

Daria Selka-Bonna, ur. 1972 r. w Gdańsku. Do 2010 r. mieszkanka Kolbud. Aktualnie mieszka w Milanówku. Artysta plastyk, ilustratorka, pedagog. Autorka ilustracji do książek dla dzieci.

Współpracowała jako ilustratorka z miesięcznikiem społeczno – kulturalnym „Pomerania”. Wykonała m.in. ilustracje do książki „Pod ścieżką słońca” z poezją dla dzieci Zygmunta Bukowskiego. Brała udział w przeglądzie dorobku kulturalnego powiatu gdańskiego „Cudze chwalicie - swego nie znacie” w Straszynie. Uczestniczka wielu wystaw i projektów promujących miasto Gdańsk, w tym akcji społecznych organizowanych przez Marię Borkowską-Flisek dla miasta Gdańska. Członek Związku Polskich Artystów Plastyków, IBBY polskiej sekcji Międzynarodowego Stowarzyszenia Przyjaciół Książki dla Młodych i Stowarzyszenia Pastelistów Polskich. W swoim dorobku artystycznym ma ponad 40 wystaw indywidualnych i zbiorowych. W 2005 r. otrzymała stypendium kulturalne Miasta Gdańska. W 2013 r. zakwalifikowała się do konkursu VI Międzynarodowego Biennale Pasteli w Nowym Sączu. Jej ulubioną techniką malarską jest pastel suchy. Napisała i zilustrowała książeczkę dla dzieci „Pica Tika. Historia prawdziwa”, Gdańsk 2013.

Tadeusz Karmazyn ur. 1946 r. w Wilnie. Wysiedlony z rodziną zamieszkał w Gdańsku, gdzie ukończył szkołę podstawową, ogólniak i Politechnikę Gdańską (inżynier mechanik) oraz podyplomowy kurs wiedzy o teatrze, filmie i TV na Uniwersytecie Gdańskim.

Ukończył także Teologię na Uniwersytecie w Hamilton, Virginia.

W 1972 r. zdobył jedną z głównych nagród na Festiwalu Piosenki Studenckiej w Krakowie jest także laureatem ”Śpiewajmy Poezję” w Olsztynie, 1975, 1976, Targów Estradowych - „Czterolistna Koniczynka” w Łodzi, 1975. Był członkiem zespołu muzycznego „Styk” z którym śpiewał m.in. w programie poezji Rafała Wojaczka z muzyką Jacka Stama, „Biała róża na jej piersi”. Mieszkał w Pruszczu Gd. Od 1982 r. jest mieszkańcem Gainesville na Florydzie. W latach 1976-1981 był dyrektorem Miejskiego Domu Kultury w Pruszczu Gd. Z jego inicjatywy powstało tam Studio Piosenki „Miniatury” i Teatr Poezji „Słowo”, które to, pod jego kierunkiem, odnosiły liczne sukcesy na konkursach, festiwalach i przeglądach teatrów poezji i piosenki poetyckiej w całym kraju. Debiutował tomikiem wierszy „Powroty/Returns”- Wyd. „Marpress”, Gdańsk 2013 r. W USA wydał tomik „ Polish Interludes. An Immigrant Story” 2014 r. Jest współautorem Antologii Poezji Twórców Powiatu Gdańskiego „Niebieskie neony”, wyd. Stowarzyszenie Przyjaciół Pruszcza Gd. i Okolicznych Gmin, Pruszcz Gd. 2014 r.

Katarzyna Falkowska, ur. 1970 r. w Gdańsku. Ukończyła LO w Gdańsku, gdzie mieszkała do 2001 roku. Od piętnastu lat mieszka w Pszczółkach. Malarstwo i rysunek od zawsze było jej pasją.

Gdy założyła rodzinę nie starczało czasu na realizacje własnych planów. Teraz gdy dzieci podrosły zaczęła znowu malować. Od pięciu lat uczestniczy w zajęciach plastycznych dla dorosłych w OKSIBP w Cieplewie, które prowadzi Agnieszka Michalczyk. Co roku bierze udział w wystawie grupy dorosłych. W 2014 r. miała wystawę indywidualną w Galerii „Kaloryfer”. Od czterech lat prowadzi Ognisko Plastyczne dla dzieci w Pszczółkach.

Edyta Skrzypek, ur. 1977 r. w Zduńskiej Woli. Mieszka i tworzy w Ząbrsku Górnym, w gminie Przywidz. Ukończyła Państwowe Liceum Sztuk Plastycznych w Zduńskiej Woli. Naukę kontynuowała pod okiem profesorów Akademii Sztuk Pięknych w Gdańsku. Specjalizuje się w malarstwie pejzaży, koni i kwiatów, techniką olejną na płótnie. Jej prace charakteryzują się wyjątkowo bogatym rysunkiem, ciekawą kompozycją, oraz starannie dobraną, subtelną kolorystką. Swoje obrazy prezentowała na licznych wystawach w kraju i za granicą, gdzie często zdobywała uznanie wielu autorytetów malarskich. Inspiracją dla jej twórczości pozostają rodzime krajobrazy, impresje związane z uważną obserwacją rustykalnego życia, a także odwołania do różnorodności kultury regionalnej.

Ryszard Borzęcki, ur. 1954 r. w Cedrach Wlk. na Żuławach. Mieszka w Kiezmarku. Ekonomista z wykształcenia, z zawodu handlowiec. Ma dwie pasje w życiu. Sport z podkreśleniem - piłka nożna, prawdziwe koło zamachowe. Poezja jako lekarstwo, które otwiera okno na naszą samotność ... Drukował m.in. w „Kociewskim Magazynie Regionalnym”, Nr 8/1990. Zdobył II nagrodę w I Konkursie Poetyckim o Nagrodę -rzeźbę Zygmunta Bukowskiego w Przywidzu, 1991 r.

Noty o pozostałych autorach tego numeru znajdują się w nr 1 i 2 „Neonów-tożsamość”. /Red./

57

książki nadesłane POEZJA • Janina Laskowska-Mróz „Cud miłości”, Wyd. Ridero 2015, • Aleksandra Borzęcka „Szepty”, Wyd. AGNI, Pruszcz Gd. 2016 PROZA • Wawrzyniec Rozenberg „Demokracja jaką poznałem”, Wydano staraniem autora, Gdańsk 2016, HISTORIA • „Żuławy Wiślane”, Gdańskie Towarzystwo Naukowe, GTN, Gdańsk 1966, • Józefa Krośnicka „Zanim Gdańskie Wyżyny wróciły do Polski”, Wydawnictwo Diecezjalne, Pelplin 1997, • Józefa Krośnicka „W cieniu Gdańska (zarys dziejów Pruszcza Gdańskiego i okolicy na tle historii ziemi gdańskiej)/ T. 1, Od czasów najdawniejszych do roku1572”, AGNI, Pruszcz Gd. 2003, • Józefa Krośnicka „W cieniu Gdańska (zarys dziejów Pruszcza Gdańskiego i okolicy na tle historii ziemi gdańskiej)/ T. 2, W Rzeczypospolitej Obojga Narodów (1573-1772)”, AGNI, Pruszcz Gd. 2004, • Józefa Krośnicka „W cieniu Gdańska. T. 3, 1772-1945”, AGNI, Pruszcz Gd. 2006, • „W przeszłość dla przyszłości: wspomnienia najstarszych mieszkańców Żuław Gdańskich”, Klub Młodych Stowarzyszenia „Żuławy Gdańskie”, Wydawnictwo Agni, Stowarzyszenie „Żuławy Gdańskie”, Trutnowy, Pruszcz Gd. 2007, • Józefa Krośnicka, „Wspomnienie o księdzu Robercie Wohlfeilu: proboszczu parafii Św. Jakuba Apostoła w Kłodawie Gdańskiej (1889 - 1940)”, Firma Fotograficzno-Poligraficzna AGNI, Pruszcz Gd. 2007, • Tomasz Jagielski „Steblewo: historia wsi żuławskiej”, AGNI, Pruszcz Gd. 2008, • Monika Ebertowska-Domańska „Różyny : dzieje społeczno-gospodarcze wsi od czasów najdawniejszych do 1945 roku”, Firma Fotograficzno-Poligraficzna AGNI, Pruszcz Gd. 2009, • Ewa Papis, Tadeusz Grzeszczyk, Jerzy Paweł Kornacki „Historie mało znane Mierzeszyn Kleszczewko Wiślina”, Biblioteczka Powiatu Gdańskiego, PolskaPresse Sp. z o.o., O. Prasa Bałtycka, Gdańsk 2009, • Antoni Kozłowski „Żuławy. Gmina Cedry Wielkie”, Gdański Kantor Wydawniczy, Gdańsk 2009, • Maciej Żakiewicz „Żuławy.Gmina Suchy Dąb”, Gdański Kantor Wydawniczy, Gdańsk 2009, • Maciej Żakiewicz „Gmina Pszczółki”, Gdański Kantor Wydawniczy, Gdańsk 2009, • „Żuławy. W poszukiwaniu tożsamości.” Materiały z sesji naukowej zorganizowanej 15 listopada 2008 roku przez Oddział Etnografii Muzeum Narodowego w Gdańsku przy współpracy z Instytutem Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytetu im.

Adama Mickiewicza w Poznaniu oraz Instytutem Et”, pod redakcją Anny Weroniki Brzezińskiej, Wydawnictwo JASNE, Pruszcz Gdański, Gdańsk 2009, • Jerzy Paweł Kornacki „Wiślina: zarys dziejów: (dawniej: Vyslina, Hochzeit, Weselno)”, AGNI, Pruszcz Gd. 2010, • Józefa Krośnicka „Żuławy Gdańskie w historię Pomorza Gdańskiego wpisane”, AGNI, Pruszcz Gd. 2010, • Tomasz Jagielski „Wróblewo: 700 lat wsi żuławskiej”, Maszoperia Literacka, Gdańsk 2012, • Dariusz Dolatowski „Zarys dziejów gminy Pszczółki. Od czasów najdawniejszych do 1945 roku”, Wydawnictwo JASNE, Pruszcz Gd., 2012, • Jan Hlebowicz „I znowu na kościół posypały się kary ... Zarys dziejów parafii Matki Boskiej Nieustającej Pomocy w Pruszczu Gdańskim w świetle Kroniki parafialnej”, Maszoperia Literacka, Gdańsk 2012, • Dariusz Dolatowski „Trutnowy: z dziejów społeczno-gospodarczych wsi i okolic od czasów najdawniejszych do 1945 roku”, Stowarzyszenie „Żuławy Gdańskie”, Trutnowy 2012, • Katarzyna Czajkowska-Stój „W biegu, po drodze żuławskim traktem”, Stowarzyszenie „Żuławy Gdańskie”, Trutnowy 2014, INNE • Helena Teresa Jakubek „Pruszcz Gdański. Przewodnik”, Rada Miasta Pruszcz Gdański, Klub „M-6”, Pruszcz Gd. 1992, • Zbigniew Galiński „Radunia”, PASCAL, Bielsko-Biała 2004, • Ireneusz Gajewski „ Z wysoczyzny po depresję. Przewodnik turystyczny po powiecie gdańskim”, AGNI, Gdańsk,Pruszcz Gd. 2006, • „Przewodnik turystyczny po powiecie gdańskim: trasy turystyki kulturowej”, AGNI, Pruszcz Gdański 2007, • „Turystyczna mapa i przewodnik Pruszcza Gdańskiego. Turystyczna mapa i przewodnik powiatu gdańskiego”, Firma Fotograficzno-Poligraficzna AGNI, Pruszcz Gd. 2008, • Anna Koprowska-Głowacka „Legendy z Żuław i Dolnego Powiśla”, Wydawnictwo REGION, Gdynia 2014, • Magdalena Bielicka „Przygody Telepatka i Melepetka”, ilustracje Bartosz Bielicki, Wydawnictwo NOVAE RES, Gdynia 2016.

58

lipiec – wrzesień 2016

Odpocznij w gminie Pruszcz Gdański Bardzo dobrze oceniana baza hotelowa i agroturystyczna, szlak kajakowy i rowerowy, parki, centrum rekreacji i stanica żeglarska – w gminie Pruszcz Gdański można zaplanować atrakcyjny weekend, a nawet dłuższy pobyt.

W gminie Pruszcz Gdański jest aż 8 hoteli, czyli najwięcej w powiecie gdańskim. Do tego znakomicie przygotowane gospodarstwa agroturystyczne, zapewniające sielskie widoki, smaczne posiłki i komfortowe pokoje. Rocznie z bazy noclegowej gminy korzysta 33 tys. turystów.

Co można robić w gminie? Naprawdę dużo! Miłośnikom aktywnego wypoczynku polecamy szlak kajakowy śladem zabytkowych elektrowni wodnych. Kajak wypożyczymy w centrum rekreacji w Juszkowie i malowniczą Radunią, a potem Motławą dopłyniemy aż do Gdańska – Starego Miasta. We wspomnianym centrum rekreacji wypożyczymy też rower wodny o kształcie łabędzia, co szczególnie spodoba się najmłodszym. A okolica podziwiana z wody jest naprawdę piękna! W centrum również odpoczniemy. Możemy tu skorzystać z wiaty piknikowej i rozpalić grilla, podczas gdy nasze dzieci „okupią” plac zabaw, siłownię pod chmurką i boiska.

Stanica żeglarska w Wiślince cieszy się dużą popularnością i zostanie rozbudowana

Gospodarstwa agroturystyczne z terenu gminy Pruszcz Gdański prezentują wysoki poziom. Na zdjęciu „Jaworowo” w Jagatowie

Z jednej strony gminy wspomniane Juszkowo, a z drugiej Wiślinka, gdzie świetnie prosperuje stanica żeglarska, która, z uwagi na popularność, doczeka się wkrótce rozbudowy. Na wyposażeniu stanicy znajdują się łódki typu OPTYMIST, jachty i łódź motorowa.

Gmina Pruszcz Gdański to nie tylko rekreacja na wodzie, ale też na lądzie. Rowerzyści na pewno docenią liczne ścieżki rowerowe, zwłaszcza biegnący przez malownicze Żuławy Szlak Mennonitów (od Wiśliny w kierunku gminy Suchy Dąb). Warto przy tej okazji wspomnieć, że w najbliższych planach władz samorządu jest połączenie ścieżkami rowerowymi całej gminy – wzdłuż i wszerz. Co oznacza, że na same rowery będzie można sobie zarezerwować 2 -3 dni.

Spacerowiczom zaś polecamy parki z dawnym starodrzewem, unikatową roślinnością, a nawet – w przypadku Wojanowa - kaskadowymi stawami. Gmina ma już projekty i te cenne tereny doczekają się rewitalizacji, tworząc szlak parków podworskich. Na spacer zapraszamy do wspomnianego Wojanowa, a także do Będzieszyna, Arciszewa, Rekcina i Rotmanki (dwa ostatnie parki są już po rewitalizacji).

W Juszkowie znajduje się centrum rekreacji z wypożyczalnią sprzętu wodnego

Wszystkich poszukujących odpoczynku i ucieczki z miasta (mając jednocześnie Trójmiasto „pod ręką”) zapraszamy do gminy Pruszcz Gdański!

59

60

lipiec – wrzesień 2016