Neony 2

tożsamość

2(2)

KWARTALNIK ARTYSTYCZNO HISTORYCZNY

kwiecień – czerwiec 2016 powiat gdański bezpłatny ISSN 2450-6419

W numerze m.in.:

Wojciech Górecki Malarstwo

Piotr Idem Fotografia

Hanna Glok-Lejk Wiersze

Piotr Kotlarz Wizyta

Andrzej Januszajtis

Król żuławskich domów podcieniowych

E. G. Hirschfeld

Pruszcz. Lazaret Pruszczański, tłum. Marek Kozłow

Mariusz Czerwiński Kazanie przedwyborcze ks. Dziekana J. P. Aeltermanna

Halina GoralRybkowska

Szepty – o nowych wierszach Oli Borzęckiej

Kazimierz Babiński Polacy u Chaplina

Jacek Ciarkowski

Z kolekcji przedwojennych pocztówek Łęgowo, Pruszcz, Bielkowo

Partnerzy wydania

2

kwiecień – czerwiec 2016

w numerze

Szpital (Lazaret) w Pruszczu - fragment pocztówki z kolekcji Jacka Ciarkowskiego

Piotr Idem „Okno w dawnym budynku PGR-u”, fotografia

Dorota Ignatowicz-Wiśniewska, Daniel Kufel - malarstwo Hanna Glok-Lejk - wiersze Wojciech Górecki - malarstwo Bogdan Groth, Tomasz Dunajski „Radunia” - fotografia Piotr Kotlarz - „Wizyta” Agnieszka Czernomord - malarstwo, Agnieszka Ciesielska - collage * Wiersze Ewa Kruglik, Beata Chojnacka malarstwo Piotr Idem „Tak się żyje w Sobowidzu”, fotografia * Wiersze * Kazimierz Babiński „Polacy u Chaplina” * Kazimierz Wierzyński „Film” * Gina Wiszniewska, Weronika Mackiewicz - malarstwo * Halina Goral-Rybkowska „Szepty - o nowych wierszach Oli Borzęckiej” * Julianna Sobieszczyk - haft, Jola Wolska - ceramika * Urszula Cwalińska, Włodzimierz Rybacki - malarstwo * Wiersze * Danuta Kraszewska, Teresa Wołkow - malarstwo * Jacek Ciarkowski „Z kolekcji przedwojennych pocztówek” * Andrzej Januszajtis „Król żuławskich domów podcieniowych” * E. G. Hirschfeld „Lazaret pruszczański” tłum. Marek Kozłow * Mariusz Czerwiński „Kazanie przedwyborcze ks. Dziekana J.P. Aeltermanna” * Kronika kulturalna * Zenon Kosater, Ewa, Zbigniew Boduch - rzeźba * Noty o autorach * Książki nadesłane -

Dom podcieniowy z 1720 r., Trutnowy 2015 r. - Fot. Daniel Kufel

Wojciech Górecki „Marcowe stogi”, olej na płótnie. Obraz nagrodzony przez The Art Renewal Center w USA w 2009 r.

Kazimierz Wierzyński, 1928 r., Fot. NAC

autorzy numeru:

Babiński, Boduch, Borzęcka, Brodowski, Ciarkowski, Ciesielska, Ciesielski, Chojnacka, Cwalińska, Czernomord, Czerwiński, Dunajski, Fryckowski, Glok-Lejk, Goral-Rybkowska, Górecka, Górecki, Groth, Hirschfeld, Idem, Ignatowicz-Wiśniewska, Jackowicz-Korczyński, Jałoszyński, Januszajtis, Kosater, Kotlarz, Kraszewska, Kruglik, Kufel, Kuśmirek, Laskowska, Laskowska-Mróz, Mackiewicz, Mikos, Piotrowska, Roszak, Sikorski, Sobieszczyk, Rybacki, Wierzyński, Wiszniewska, Wolska, Wołkow, Zdrojewski.

Okładka tomiku Oli Borzęckiej „Szepty”

Na okładce: Hotel „Prausterhof”, grafika komputerowa

3

od redakcji tożsamość

KWARTALNIK ARTYSTYCZNO HISTORYCZNY

Drodzy Czytelnicy Po raz kolejny spotykamy się na łamach Kwartalnika Artystyczno-Historycznego „Neony-tożsamość”. Dziękujemy za ciepłe przyjęcie i wysokie oceny wystawione przez Was oraz władze samorządowe. Wzrastają oczekiwania co do zawartości kwartalnika. My-

ISSN 2450-6419

ślę, że każdy kolejny numer będzie potwierdzeniem Waszych ocen i oczekiwań oraz ciągłym dążeniem do pokazania całego wachlarza tożsamości naszych „małych oj

czyzn”. Pisałem o tym w pierwszym numerze. Wśród czytelników dużym uznaniem cieszyła się proza Magdaleny Bielickiej i poezja Andrzeja Sikorskiego. Z zainteresowa-

niem spotkała sie prezentacja oryginalnego malarstwa Jolanty Szymerskiej, fotografia Wojciecha Junga i... linoryt barwny Teresy Piotrowskiej „Utracony” z naszej pierwszej okładki. Wśród materiałów historycznych prawdziwą furorę zrobiła Ilse Scheutzow –

Adres redakcji: ul. Obrońców Wybrzeża 2B 83-000 Pruszcz Gdański tel. 607 977 437 redakcja.neony@wp.pl Redaguje zespół: Roman Ciesielski - redaktor naczelny Halina Goral-Rybkowska Anna Górecka Magdalena Kuśmirek Dariusz Dolatowski Wydawca: Stowarzyszenie Przyjaciół Pruszcza Gd. i Okolicznych Gmin ul. Obrońców Wybrzeża 2B 83-000 Pruszcz Gdański

Pierwsza Dama życia kulturalnego przedwojennego Pruszcza, przedstawiona przez Marka Kozłowa i Bartosza Gondka. To bardzo nas cieszy.

W tym numerze witamy kolejnych twórców naszego powiatu. Piotr Kotlarz – opowiadanie, Piotr Idem – fotografia, Dorota Ignatowicz-Wiśniewska, Ewa Kruglik, Beata Chojnacka, Agnieszka Czernomord, Włodzimierz Rybacki, Teresa Wołkow, Gina Wiszniewska – malarstwo, Weroniki Mackiewicz – rysunek , Jolanta Wolska – ceramika, Julianna Sobieszczyk – haft kaszubski. Mariusz Czerwiński pisze o kazaniu Ks. J.P. Aeltermanna w przedwojennym Mierzeszynie. Roman Brodowski, Ks. Krzysztof Zdrojewski, Jan Jackowicz-Korczyński, Janina Laskowska-Mróz, Elżbieta Laskowska, Małgorzata Mikos – wiersze. Będą prezentowani również twórcy, których przedstawiliśmy w poprzednim numerze.

Osobiście polecam wiersze Hanny Glok-Lejk i znakomite malarstwo Wojciecha Góreckiego oraz artykuł Andrzeja Januszajtisa „Król żuławskich domów podcieniowych” i pierwszą część Kroniki budowy szpitala w Pruszczu, E.G.Hirschfelda w tłumaczeniu Marka Kozłowa.

Przed nami cały cykl dorocznych imprez plenerowych, ważnych elementów integracji różnych środowisk w poszczególnych gminach naszego powiatu. Myślę tu m.in. o „Żuławskim Tulipanie” w Mokrym Dworze, w gminie Pruszcz Gd., „Trąbki w Trąbkach” w Trąbkach Wlk., „Dzień Żuławski” w Cedrach Wlk., „Święto Miodu Pszczółkowskiego”

Druk: AGNI www.agni.net.pl Przygotowanie do druku: 1.2.1 STUDIO GRAFICZNE www.121studio.pl

w Pszczółkach, „Szlakiem Domów Podcieniowych” w Suchym Dębie, „ROCKBLU PRZYWIDZ FESTIWAL 2016” w Przywidzu czy też „XXVII Dni Pruszcza Gdańskiego” i FAKTORIA KULTURY 2016 – ze sceną letnią Teatru „Wybrzeże”, sceną muzyczną i dziecięcą.

Zapraszam do lektury naszych stałych działów: kronika kulturalna, książki nadesłane i noty o autorach. Życzę Państwu miłej lektury!

Poglądy wyrażane przez autorów nie zawsze sa zgodne z pogladami redakcji.

Za treść reklam i ogłoszeń redakcja nie ponosi odpowiedzialności.

4

Roman Ciesielski kwiecień – czerwiec 2016

malarstwo

Daniel Kufel „Stworzenie Świata”, tempera

Dorota Ignatowicz-Wiśniewska, olej na płótnie

5

poezja Hanna Glok-Lejk postawię wszystko na jedną kartę

wpływ księżyca albo jellyfish

lato zaokrąglone jak księżyc spala trawy na rudo i rozmazuje powietrzem łąki jak zmrużeniem oka

inna już by odeszła mówią a ona czeka na przypływ przezroczysta pozwala się unosić opada byle bliżej brzegu ciała jest płaski i łagodny po zbiera muszle w kącikach jego ust

nawet dziewięćsił się nie zamyka jakby na ziemi zabrakło cienia tej nocy jeśli gwiazdy nie zgasną poszukam go na przedłużeniu twoich ramion

nie dajesz mi wyboru wygrażam pięścią tobie i chmurom lubię kiedy żar spływa po sukience coraz niżej i niżej do stóp skąd tylko krok w zielone płomienie zamiast zimne krople spadają na mnie gdy u zbiegu ciał podpalam stos

gdy próbujesz zachwiać latem czerwone kaskady dawno za półmetkiem wciąż niosą gorący obraz lata dojrzalsza o kolejny bukiet malin macham ręką na twoje słowa nie pozwolę nie tym razem gdy stopy zanurzam w upale

wspomnienie w moim miejscu był sad gdzie ptaki szukały przeznaczenia a jemioła zagościła tak że ludzie oddzielali ją od dobra raz w miesiącu ze swoistą precyzją zahaczał o gruszę księżyc gdy zmieniał stronę nieba był w sadzie kwiat który potem nosił swą miłość wycięli ją w pień nim dojrzała i spadła

6

Jan Jackowicz-Korczyński „Czarownica”, linoryt

kwiecień – czerwiec 2016

do obrazów M. Chagalla

dziewczyna z obrazu Vermeera

życie na wsi to zwierzę którego ziemia nie chce przyciągać

dziewczyna w kobaltowym turbanie albo z perłą nie ma uśmiechu Giocondy ale nieustannie jest obiektem spekulacji

na całe usta uśmiech Franciszka od krów skrzypce wyższe od domów i muzykanci wielcy ponad horyzont życie które się dzieje jak bajka bajka która przysiadła na dachach

wiosenne reakcje nieśmiało po stopniach zieleni by nagle zaśmiać się powietrzu w twarz słychać pośpiech wśród barw białe westchnienia

ci od brudnych myśli szukają potwierdzenia w jej lekko uchylonych ustach ci od czystych prędzej wykolą sobie oko niż uwierzą w romans gdzieś pośrodku współczesna nastolatka przed pierwszą randką uczy się jej spojrzenia obrazy rzadko mają jedno zakończenie

fioletowy zapach o migdałowym smaku miesza się z tlenem nie ma odwrotu wiosna wchodzi w reakcję z kolorem moich oczu

nawet w śnie troszczysz się o mnie

w Markowej tuż przed świtem kiedy zdrada najłatwiej przechodzi przez ręce zrównano trzy nazwiska z ziemią a przecież niektórzy mogli unieść jedynie poranek lata zabrano też dusze przedmiotom bez tchu ułożone posłużyły innym po latach odkopana w pamięci rodzina wypuściła białe pąki w ziemi

mamie czasami śnię że tylko wyszłaś tak nieśmiało jakby dzień się dopiero zaczynał w śnie tak łatwo traci się czujność a przeczucie że ciebie już nie ma jest lżejsze od cienia to samo światło snuje się po domu kochane twarze zatrzymane w lustrach oprócz twojej przecież tylko wyszłaś by oszczędzić mi bólu przebudzenia

7

Rzepaki i wierzby, olej na płótnie

Kanał nawadniający, olej na płótnie

Snopy, olej na płótnie

Jesienny staw w Czapielsku, olej na płótnie

Droga w Marszewskiej Kolonii, olej na płótnie

malarstwo

Wojciech Górecki

8

kwiecień – czerwiec 2016

9

Stogi w Marszewskiej Kolonii o zachodzie, olej na płótnie

Cmentarz Mennonitów, olej na płótnie

Zamarznięta Motława, olej na płótnie

fotografia

Radunia

Tomasz Dunajski „Łapino nad Radunią”, fotografia

Bogdan Groth „Radunia koło Pręgowa”, fotografia

10

kwiecień – czerwiec 2016

proza Piotr Kotlarz

Wizyta Mieszkałem nad rzeką, choć blisko centrum miasta. Może, właśnie, dlatego mój dom często odwiedzali proszeni i nieproszeni goście. Bywało, że miałem już dość tych nalotów, czułem, że tracę czas, a jednak nie potrafiłem nie otworzyć drzwi, gdy tylko rozległ się dzwonek. Mało tego, wydaje mi się, że podświadomie na ten dźwięk czekałem. Wstając dziś wcześnie rano podjąłem postanowienie, że wreszcie ukończę zamówiony artykuł.

To aż wstyd, by przez tak długi czas nie wywiązywać się z obietnicy. Na miejscu Naczelnego już dawno powiedziałbym sobie: dosyć, koniec współpracy, do widzenia. Nie wiedzieć, z jakiego powodu Naczelny lubił mnie nieco i cierpliwie czekał, aż wywiążę się z umowy. Dziś napiszę – postanowiłem. Nie można w nieskończoność nadużywać zaufania człowieka, który już nie jeden raz pomógł mi w potrzebie. Naczelny za teksty płacił uczciwie, czasami nawet nie skąpił zaliczki. Wygrzebałem się z łóżka, codzienna toaleta i przygotowywanie śniadania. Nie mam masła, spostrzegłem. Można zjeść śniadanie i bez masła, ale dzień jest przecież wystarczająco długi. Przejdę się do sklepu, postanowiłem. Po powrocie ukończyłem przygotowanie śniadania, zjadłem, później pozmywałem naczynia. Dopiero teraz włączyłem radio. Zazwyczaj robiłem to wcześniej, zaraz po przebudzeniu (pilot leżał na stoliku przy łóżku), dziś jednak włączyłem je dopiero po śniadaniu. Na szczęście żadnego gadania. Muzyka. Cicha spokojna muzyka.

Już miałem usiąść w fotelu, gdy rozległ się dźwięk dzwonka.

Podszedłem do drzwi i na wszelki wypadek spojrzałem przez judasza. Za drzwiami stał Jurek. Dawno go nie widziałem, ale artykuł… wahałem się przez chwilę.

- Witaj! Krzyknął zaraz, gdy tylko otworzyłem.

- Witaj. Odpowiedziałem bez entuzjazmu.

Jurek jakby wyczuł mój nastrój, bo dodał: - Co, nie w porę?

- Nie bardzo. Właśnie miałem zacząć artykuł. Obiecałem Naczelnemu, że dziś już na pewne mu go dostarczę.

- Co się odwlecze, to nie uciecze, powiedział Jurek. Zresztą nie zajmę ci zbyt wiele czasu. Muszę dziś wpaść do „Pośredniaka”. Czas najwyższy rozejrzeć się za jakąś pracą.

- Wchodź. Napijesz się herbaty, czy wolisz kawę? Dodałem.

- Kawa? Herbata? Kto by od tego dzień zaczynał? Nie masz piwa?

- Wyszło.

- Nie szkodzi… Skoczę do sklepu. Przecież to blisko.

- Dołożyć ci coś.

- Jeśli masz? Nie zaszkodzi, wezmę więcej… Daj też butelki, po co przepłacać.

Wrócił po chwili. Sklep był rzeczywiście zaledwie kilkadziesiąt metrów do mojego domu. Otworzyliśmy butelki.

- Podać ci kufel?

- Nie wolę z butelki… Niezłe.

- Też je lubię. W Żywcu mają dobrą wodę… Mówiłeś o „Pośredniaku”, masz na myśli konkretną pracę?

- Jeszcze nie wiem. Właściwie nie mam ochoty na żadną. Rozwodzę się. Chyba sprzedam mieszkanie i przeniosę się na wieś… Z dala od miasta wreszcie zacznę pisać.

- Przecież i tu piszesz… Bardzo dobry ten ostatni tomik…

- Dzięki… Wiersze rodzą się same… Chcę napisać dramat o Remusie… To wymaga więcej czasu, potrzebuję skupienia… Marzę o wsi… Tu nie mogę znaleźć spokoju. Ciągle ktoś…

- Bierzesz jeszcze…?

- Nie, rzuciłem to. Już koniec z ćpaniem.

Przy piwku czas szybko płynął. Spojrzałem na zegarek, zbliżała się dwunasta. Chyba już nie napiszę tego artykułu.

- Jurek a co z „Pośredniakiem”? Spytałem, jakby podświadomie szukając ostatniej szansy na to, że jednak uda mi się uratować ten dzień, wywiązać się z danej Naczelnemu obietnicy.

- Co się odwlecze, to nie uciecze. Mówiłem przecież. Jutro też jest dzień. Powiem matce, że nie było ofert, że kazali mi przyjść jutro.

Znów dzwonek. To już koniec, pomyślałem. Kogo znów licho niesie? Podszedłem do drzwi. Otworzyłem. Mietek. Dużo, prawie dwadzieścia lat starszy od nas malarz i poeta. Poznałem go kilka lat wcześniej w czasie poetyckich Zaduszek w Rudym Kocie. Później zaprzyjaźniliśmy się. Mietek był kimś w rodzaju naszego guru. Nie słowo „guru” nie jest tu najlepsze. On nikogo nie nauczał, nikomu nie wskazywał drogi. Był sobą. Malował, biesiadował z nami, często recytował wiersze. Swoje, ale i Norwida, Czechowicza, Jesienina, wielu innych. Znał na pamięć setki.

- Witaj, powiedziałem uradowany. Dawno cię nie było.

11

Mieczysław Czychowski, rysunek

- Chorowałem.

- Ale już w porządku?

- W porządku. Tylko przeziębienie.

Wszedł. Usiadł w fotelu. Podałem mu piwo. Wypił łyk.

- Brzucho mnie boli. Stwierdził, kładąc rękę na brzuchu.

Wybuchliśmy śmiechem. Wiedzieliśmy, Mietek chciał się napić.

- Niestety nie mam nic mocniejszego. Odparłem.

- Możemy zrobić ściapę. Złapał szansę Jurek.

Wyjąłem z kieszeni dychę, Mietek dodał drugą.

- Skoczysz? Spytałem Jurka.

- Co zrobić, jestem najmłodszy.

Wyszedł. Po chwili znów rozległ się dzwonek. Co jest, pomyślałem? To nie może być Jurek, wyszedł dopiero przed chwilą.

Może czegoś zapomniał? Otworzyłem drzwi. Za nimi stał Buni i Wawrzon.

- Cześć. Można?

- Cześć. Teraz już można. I tak już nici z artykułu.

- Jakiego artykułu? Spytał Wawrzon.

- Nieważne. Wejdźcie, powiedziałem dość niechętnie.

- Nie jesteśmy z pustymi rękami. Wawrzon wskazał na siatkę, w której była butelka wódki i jakieś drobne pakunki.

- Mówiłem, wejdźcie, powtórzyłem. Ten dzień i tak był już stracony. Nie bardzo lubiłem Wawrzona, ale Buni… Cóż, to tylko jeszcze jeden dzień…

- Za chwilę wróci Jurek. Właśnie poszedł po butelkę. Dodałem.

- Wchodźcie już wchodźcie. Długo macie zamiar dyskutować przy drzwiach, zawołał Mietek, który szybko zorientował się, że właśnie nadeszło lekarstwo dla jego bolącego brzucha.

12

kwiecień – czerwiec 2016

Zasiedliśmy do stołu. Wawrzon wyjął z siatki butelkę, której zawartość szybko trafiła do kieliszków. Mietek swój wypił duszkiem i od razu poczuł się lepiej.

- No, wreszcie coś. Już lepiej, dodał, dotykając swego brzucha, wzbudzając tym – jak zawsze – nasze rozbawienie. Wawrzon zaczął opowiadać coś o zeszłotygodniowej wędrówce po trójmiejskich lokalach. Po chwili wrócił Jurek, który przyniósł butelkę i jakby domyślając się rozwoju sytuacji dwa słoiki marynowanych śledzi. Jak się okazało w siatce Wawrzona była też kiełbasa.

Szybko podałem talerze i widelce.

- Może ktoś chce herbatę? Spytałem.

- Ja chętnie popiję, powiedział Wawrzon. Pozostali tylko pokiwali odmownie głowami.

Biesiada nabierała tempa. Buni opowiadał o swych planach wyrzeźbienia „Drogi krzyżowej”, którą podobno zamówił u niego ksiądz z Wieżycy. Mietek nieco powątpiewał w ofertę księdza, niemniej jednak wypiliśmy toast za powodzenie tego projektu.

W butelce szybko ukazało się dno. Wawrzon sięgnął do siatki i wyjął drugą. „Krowa”, 0.75 lltra.

-Tej wystarczy nam na dłużej. Powiedział z uśmiechem, po czym znów sięgnął do siatki. – Byliśmy wczoraj z żoną na Mierzei. Poczuliśmy zapach wędzonego łososia. – Mówię wam, pycha.

Odwinął papier, później folię. Węgorz rzeczywiście pachnął znakomicie. Podałem większy talerz i nóż, a Wawrzon podzielił rybę na odpowiednie kawałki.

- Buni, a co z tą drogą skrzypcową? Spytałem.

- Jaką drogą skrzypcową? Do rozmowy wtrącił się Wawrzon.

- Buni szykuje nową wystawę.

- Chcę rzeźbiąc skrzypce, dzięki pewnym deformacjom oddać całą gamę uczuć: miłość, rozterkę, smutek, rozpacz. Już zacząłem…, odpowiedział Buni.

- Widziałem jedną z tych form u Funia. Mówił, że dał jej tytuł „Rozterka”... Wspaniale oddałeś ten nastrój. Dołączysz ją do wystawy?

Spytałem.

- Funio się zgodził… Zobaczymy… To trudna wystawa. Kilka miesięcy pracy. Muszę wygospodarować czas… Może pod koniec roku… Zobaczymy.

- Cholera, powiedziałem, już grubo po południu. Miałem dziś skończyć artykuł. Naczelny mnie zatłucze.

- Co masz zrobić dziś, zrób jutro. Zaśmiał się Mietek.

- A co mamy wypić jutro wypijmy dzisiaj. Dodał, również śmiejąc się Buni. Jurek bez słowa rozlał wódkę do kieliszków. Wypiliśmy.

Buni, lekko już się chwiejąc wstał dość gwałtownie. Wiedzieliśmy, to ten czas.

- Palenie w piecu. To najpiękniejszy wiersz Mietka, zapowiedział.

- Wiemy, wiemy…

- Palenie w piecu.

Pozbierałem rozrzucone: rozrzuciłem obumarłe.

Ile trzeba się natrudzić, żeby zlepić z prochów – garnek.

Garnek w domu – rzecz potrzebna, Na miód pszczeli i gorczycę.

Siedzę teraz. W piecu palę.

I u ręki palce liczę.

Recytował Buni zupełnie nie rozumiejąc przesłania tego wiersza.

Wyszli wieczorem. Posprzątałem ze stołu. Przeniosłem brudne naczynia: kieliszki, szklanki i talerze do zlewu, i zacząłem zmywać. Talerze po rybie były tłuste, ale płyn do zmywania bardzo skutecznie usuwał tłuszcz. Ustawione na suszarce błyszczały świeżością. Po zmywaniu usiadłem w fotelu i ponownie włączyłem radio. Brakowało mi muzyki. Była. Cicha, spokojna. Radio grało, ale czy oni tu rzeczywiście byli? Przecież taka sytuacja mogła wydarzyć się w latach osiemdziesiątych. Trzydzieści lat temu, nie dziś! Jak mogli tu być, skoro już tak dawno ich nie ma? Jurek spalił się w swym wymarzonym wiejskim domu czterdzieści kilometrów od miasta już ponad dwadzieścia lat temu. Później, dziesięć lat temu, odszedł Mietek. Rak płuc. Zdołał jeszcze namalować wiele pasteli, nowych wierszy jednak już nie napisał.

Buni nigdy nie ukończył swej „Drogi skrzypcowej”, nie powstała też jego „Droga krzyżowa” - odszedł wkrótce po Mietku. Rak mózgu. Może tylko Wawrzon jeszcze żyje, ale z nim nie miałem zbyt bliskiego kontaktu. Właściwie nie należał do naszego ścisłego grona. Ożenił się z jakąś właścicielką biura handlu nieruchomościami i pojawiał się wśród nas tylko wówczas, gdy żona w przypływie dobroci, lub rozumiejąc potrzebę mężczyzn, by mogli od czasu do czasu poprzebywać tylko w swoim gronie, dawała mu wychodne. Nie, Wawrzon nie mógł mnie odwiedzić. Nigdy nie było nam po drodze. Ani on mnie nie darzył zbytnim szacunkiem, ani ja jego.

To nie oni dziś tu byli. Spojrzałem na suszące się na suszarce do naczyń szklanki, kieliszki i talerze. Nie oni, więc kto?

Liczyć palce – rzecz okrutna. Łatwa. I ogromnie smutna.

Mieczysław Czychowski, rysunek

13

poezja Roman Brodowski

Przyjdź mój ...? ks. prof. Januszowi Dylowi Moja dusza jest jak larwa, Czekająca wolności.

W szczelnym kokonie.

Jak majowy Motyl Gotujący skrzydła Do krótkiego lotu Ku wieczności, Jak ofiara złożona Na ołtarzu pokory Czekająca samopalenia Moje usta są jak skrzypce Wypełnione tęsknotą Na cienkich strunach Pajęczej doskonałości.

Jak słowa psalmu, Unoszone zapachem Palonego mirtu o zmroku Jak poranne przebudzenie W ramionach Kaliope.

Moje dłonie są jak matka Tuląca w przypływie uczuć, Dar bożego miłosierdzia.

W krótkim akcie oddania.

Jak chleb pszenny Pieczony prostotą uczuć Na kolejny już dzień Ciernistej drogi w jutro Jak pokłon oddany Na cześć przymierza.

A życie? jakie ono jest?

Komu potrzebne poświęcenie?

Jak bezdomne zwierze Czekam czyjejś dobroci Słowa, spojrzenia, dotyku.

I tylko chłód obok mnie Przechadza niby przyjaciel.

I tylko Miłość umiera samotna Lampy oliwne dawno zgasły.

Ludzie walczą o lepsze jutro.

A ja powtarzam słowa „Przyjdź mój…“ no właśnie.

Ks. Krzysztof Zdrojewski

Anna Górecka

Skarbem dla żywych jest czysta prostota skromność zachowań prawość sumień ...skarbem dla świata jest bycie człowiekiem z nutą dobroci w gamie brzmieniu bez pstrych krzyżyków wrogości oziębłej i bez bemoli pustki obojętnej ...skarbem człowieka wśród żywych i zmarłych jest modlitwy sfera i dobroć taka że aż powszednia

Słoneczna, ale smutna w swej sukni rozkołysaniu we włosów rozwianiu zamyślona dumna wyniosła szarość oczy jej przysłania idzie przed siebie nie chce wiedzieć nie chce pamiętać nie pytaj co ją boli nie odpowie wyżej chmur podniesie głowę

Przełom

Tadeusz Jałoszyński

Zderzenie z ciszą Znalazłem się W zakręcie mijającego czasu, Było tak jakbym Zderzył się z ciszą Cisza pękła, Gdy usłyszałem swój krzyk Ciekaw jestem, czy ktoś Mój krzyk usłyszał Skryłem się w cieniu mroków Jakby na krzyżu rozpięty Pozostając całkowicie w ciemności - Zostały tylko znaki zapytania Znów cisza nastała, Zadumały się moje myśli omszałe Zmącone pajęczyną zdarzeń - Kryształem posypały się wspomnienia Straszyn, 26 stycznia 2014 r.

14

kwiecień – czerwiec 2016

Dama w żółtej sukni Do obrazu Urszuli Cwalińskiej

Jan Jackowicz-Korczyński Onieśmielenie Dziwne są pierwsze chwile naszych spotkań ze sobą gdy już naprzeciw siebie zażenowani jak dzieci Z nagła rozebrani do gołego uśmiechu oboje i do gołej prawdy o sobie na co dzień jak kwiaty w chochołach a tu nagle sobą zażenowani przez moment powoli wkładamy na siebie promyki radości i czułość i ciepło a jedno drugiemu z czoła delikatnie wyciera ostatnie kropelki lęku Lubię te nasze spotkania dobre te same ciągle a nowe

malarstwo, grafika Agnieszka Czernomord „Autoportret z ptakami”, akryl na płycie

Agnieszka Ciesielska, collage

15

fotografia Piotr Idem

Tak się żyje w Sobowidzu

Sobowidz o poranku

Popołudniowe nabożeństwo komunijne. Jedno z dzieci z nowym aparatem.

Mecz piłkarski „Błękitnych” Sobowidz.

16

kwiecień – czerwiec 2016

Karaoke w karczmie „U sąsiada”.

Krzysiek przed domem.

Odlew żeliwa

Śmigus dyngus. Ksiądz proboszcz oblany wodą przy wyjściu z kościoła.

W domu jednej z rodzin.

17

poezja Aleksandra Borzęcka

Sny Pigmaliona

Andrzej Sikorski

Halina Goral-Rybkowska

przeistoczenie

Zygmuntowi Bukowskiemu

Przesilenie

ks. prał. Józefowi Walągowi

Pigmalion śni Pigmalion marzy

pozostaje tym co potem całkowicie pozwala dorastać do swojej rany

oczy ma mieć jak woda i usta do całowania

Janina Laskowska-Mróz

Pigmalion śni Pigmalion tęskni przemienia alabastrową bryłę w kształt bioder wygładza jedwab sukienki Pigmalion śni Pigmalion nazywa stopy, dłonie i marzenia jej myśli jak lustra wypełnia sobą Pigmalion śni Pigmalion patrzy i budzi się każdego dnia obok swojej Galatei Róży

Czy będzie jutro?

Czy jutro znów obudzą mnie promienie słońca i Twój pocałunek? czy usłyszę ciche kroki dzieci idących aby się przytulić? czy usłyszę słowa Kocham Cię?

usiłuję wydostać się bez nici Ariadny schodzę tyłem jak rak odliczam cierpliwie schody

Boję się zasnąć...

Paraliżuje mnie lęk przed prawdą o moim istnieniu o tym co dobre i złe uczyniłam kim jestem i jaki jest cel mojej ziemskiej wędrówki Panie pomóż mi uspokoić moje serce i nie bać się tego co nieuniknione

Zamknięta w labiryncie wysokiego piętra bez windy z widokiem na inny labirynt

wychodzę nocą unikam złych spojrzeń ukrywam tajemnicę swojej niepełnosprawności wyszłam... jestem... oddycham...

Pruszcz Gd. listopad 2014

Magdalena Kuśmirek

Roman Ciesielski

zerwana z gałązki w dzień zbierania plonów pękata słodka naświetlona słońcem i armadą gwiazd rzuca smukły cień na kliszy w jego głowie dojrzałość we dwoje ma rześki smak poranków zapadających wieczorów i urwanych świtem nocy pełnia występująca z brzegów rozstępujący się świat niczym czerwone morze od krwi pulsującej w skroniach słowa są tak ubogie przy muzyce strun dwu sprzęgniętych oddechów

już jestem tutaj wcale nie trzydziestoletni za drzwiami rzeka i morze twoje ciało pachnące kawą odchodzi w zapach cieni te zapachy są wszędzie i obrazy które zostaną z tobą pachnące historią w starych murach na komunalnych cmentarzach

dojrzałość

18

kwiecień – czerwiec 2016

twoje ciało pachnące kawą

malarstwo

Ewa Kruglik „Jezioro Stężyckie początek Raduni”, pastel

Beata Chojnacka „Wiosna”, pastel

19

kino Kazimierz Babiński

Polacy u Chaplina ­­­Wśró­­­d wielu ludzi odwiedzających Chaplina w jego rezydencji w Beverly Hills i w studio na rogu Brea Avenue i Sunset Boulevard w Hollywood byli również dwaj Polacy. Jednym z nich był Kazimierz Wierzyński, który podczas pięciomiesięcznej podróży po Stanach Zjednoczonych w roku 1929 pod koniec czerwca dotarł do stanu Kalifornia.

Do Hollywood, jak wyznał półtora roku później w wywiadzie udzielonym dziennikarzowi tygodnika Kino (3/1931), udał się z zamiarem poznania Chaplina i od razu na dworcu zapytał o osobę wielkiego komika. Niestety, dostęp do Mistrza okazał się utrudniony. W osiągnięciu celu dopomógł mu bardziej przypadek, niż planowe działanie. Spotkanie z Chaplinem ułatwili mu zamieszkali tam na stałe Polacy, u których zatrzymał się w gościnie, a ściślej były artysta operetki warszawskiej Edward Kucharski (pseud. Raquello), który później towarzyszył Wierzyńskiemu podczas wizyty u Chaplina.

Kazimierz Wierzyński, 1928 r., fot. NAC

20

kwiecień – czerwiec 2016

Tym, co rzuciło się natychmiast Wierzyńskiemu w oczy w obszernym hallu willi, były olbrzymie organy, na których Chaplin grywał podobno całymi nocami, co — jak zapewnił Wierzyńskiego Raquello — stało się jednym z ukrytych powodów rozwodu Chaplina z Litą Grey, drugą żoną.

Chaplin przyjął Wierzyńskiego ubrany w piżamę i nie ogolony. Przywitał się z gościem serdecznie i zaczął rozmowę od usprawiedliwiania swojego wyglądu. Z pierwszych minut spotkania Wierzyńskiemu zapadła w pamięć trójkolorowa czupryna aktora (siwe włosy na skroniach, dalej - rude, a na samym czubku głowy - jasne) i piękny, niezwykle ujmujący uśmiech będący ozdobą twarzy tego człowieka, uśmiech przełamujący barierę konwencjonalności, oficjalności.

Wierzyński relacjonuje, że rozmowa z wielkim aktorem przeszła wkrótce na szerokie i ciekawe tory. Niestety, wybitny poeta nie przytacza ściśle jej treści, a jedynie tematy, wokół których się obracała. Chaplin zadał Wierzyńskiemu kilka pytań natury ogólnej, by rzec — sondującej. Jedno z nich dotyczyło sympatii do Cecila B. DeMille`a, którego Chaplin nie znosił z bliżej nieznanych powodów (być może jednym z nich była megalomania twórcy Dziesięciorga przykazań) i przedrzeźniał przy lada okazji. Jak wynika z dalszego toku relacji — był to dla Wierzyńskiego „dramatyczny” moment rozmowy i tylko przerażone miny domowników, dających mu przeczącymi ruchami głowy właściwą odpowiedź, nie popsuły Chaplinowi wspaniałego nastroju ducha. Wierzyński, oczywiście, zmiażdżył DeMille’a, czym sprawił Chaplinowi niekłamaną radość.

W wywiadzie dla Kina Wierzyński skomentował ten fragment wizyty spostrzeżeniem prostoty i krańcowości sympatii i antypatii Chaplina. W dalszym ciągu rozmowy opowiedział Chaplinowi, że napisał wiersz pt. Chaplin*/ i na usilne żądanie aktora próbował wytłumaczyć mu jego treść.

Spotkanie zakończyło się wesoło: zabawą w wielkich kołach, które Amerykanie wówczas używali do jakichś, podobno zabawnych, wyścigów. Podczas pożegnania Chaplin obiecał i dał na to nawet słowo honoru, że przy najbliższej podróży do Europy odwiedzi Polskę, o której tyle słyszał od Poli

Teresa Piotrowska „Chaplin”, grafika komputerowa

21

Aleksander Janta-Połczynski, fot. NAC

Negri i od Ryszarda Ordyńskiego. Na dowód swojej wiedzy o Polsce usiłował poprawnie wymówić „Krakowskie Przedmieście”, czym doprowadził Wierzyńskiego do serdecznego, pełnego życzliwości śmiechu. Na pamiątkę spotkania Chaplin podarował poecie swoją fotografię z dedykacją.

Wierzyński przybył do Hollywood mając wbrew pozorom skrystalizowane poglądy na twórczość autora „Gorączki złota”. Według niego Chaplin dał nowe zadziwiające, bo groteskowe, ujęcie bytu ludzkiego, egzystencji i kondycji człowieka. Chaplin, kreując swojego bohatera, rozporządza przy tym kolosalnym zasobem ekspresji artystycznej, a metoda i środki wydobywania tej ekspresji są nowe i nieznane dotychczas w sztuce. Wierzyński przyznał, że ile razy oglądał film z Chaplinem, zawsze widział w nim franciszkańską postać apostoła dobroci i szlachetności nawracającego świat śmiechem. To widzenie wielkiego twórcy Wierzyński starał się Chaplinowi wytłumaczyć podczas wizyty. Od dawna też ciekawiło go, na ile kreowana postać odzwierciedla cechy jej twórcy i nie omieszkał tego tematu również poruszyć.

I tu Chaplin rzeczywiście okazał się filmowym Charliem.

Zwierzył się, że coraz mniej wierzy w dobroć człowieka, a z jego słów, wedle Wierzyńskiego, wiał głęboki smutek i rozczarowanie do życia, To, co uderzy wnikliwego czytelnika w relacji Wierzyńskiego, to brak zaskoczenia autora konfrontacją postaci znanej z ekranu z rzeczywistą. Wierzyński z rutyną godną ludzi zawodowo związanych z filmem, bez respektu dla wielkości

22

kwiecień – czerwiec 2016

człowieka, który podniósł film do rangi sztuki, cieszy się ze spotkania, nazywając je „upragnionym tête-à-tête”.

W jego wywiadzie dla Kina zasługuje także na uwagę wątek, czy raczej jeden z tematów związanych z Polską. Czy znajomość z Polą Negri, Kucharskim i Ordyńskim, wizytą Wierzyńskiego, a później i Janty-Połczyńskiego, o czym dalej, oraz wojenne doświadczenia kraju nad Wisłą w roku 1939 pogłębiły wiedzę Chaplina o Polsce? Czy w jego świadomości powstał jakiś obraz Polski i Polaków? Jeśli tak, to jaki? Warto by tymi wątłymi tropami pójść, ale to już materiał na inną historię.

Drugim Polakiem, który uzyskał dostęp do Chaplina i przeprowadził z nim nader interesującą rozmowę był Aleksander Janta-Połczyński. Stało się to za sprawą magnata prasowego Williama R. Hearsta, który dał Jancie list „otwierający w Ameryce wszystkie drzwi”. Dokładną datę tej wizyty trudno ustalić. Przypuszczalnie doszło do niej pod koniec roku 1932 lub na początku 1933. Wskazywałyby na to pewne uwagi Janty zawarta w jego relacji pt. Charlie Chaplin prosi na herbatę, opublikowanej w Stolicy srebrnej magii (Warszawa 1938) i przedrukowanej w Lustrach i reflektorach (Warszawa 1982).

Janta pisze, że Chaplin odpoczywał po podróży promocyjnej Świateł wielkiego miasta i pracował nad scenariuszem nowego filmu.

Piętnastomiesięczna podróż Chaplina, podczas której odwiedził kolejno Londyn, Berlin, Wiedeń, Paryż, Brukselę, Niceę, Biarritz, St. Moritz, Rzym, Cejlon, Singapur, Jawę, Bali i Tokio, rozpoczęła się w lutym roku 1931 tuż po premierze „Świateł wielkiego miasta” w Los Angeles i trwała do końca maja roku 1932. W jesieni tegoż roku Chaplin rozpoczął pracę nad scenariuszem filmu The Masses, którego tytuł zmienił później na Modern Times (Dzisiejsze czasy, 1936), i 1 czerwca roku 1933 Chaplin wybrał się w podróż morską po Pacyfiku, w czasie której zawarł kolejne, trzecie małżeństwo z Paulette Goddard, późniejszej żony Ericha M. Remarque`a. Janta musiał więc zjawić się u Chaplina w podanym wyżej przedziale czasowym.

Portret Chaplina nakreślony przez Jantę ma wiele cech wspólnych z przekazem Wierzyńskiego, lecz jest o wiele staranniejszy i pełen błyskotliwych sformułowań, w których lubował się reporter.

Chaplin przyjął go w studio. Janta nie ukrywa, że był zaskoczony wyglądem aktora. Pierwsze sekundy spotkania, to konfrontacja postaci ekranowej z rzeczywistością: „Na progu teraz staje Chaplin i wyciąga do mnie ręce, i wita uśmiechem młodej twarzy i zdrowych zębów przy zupełnie siwych włosach. Ale Chaplinów jest dwóch. Ten drugi, ten rzeczywisty, którego dłoń ściskam w swej ręce, postać

właściwie nie znana. Gdzież się podział wąsik, czarna czupryna, melonik, laseczka i zdeptane, za wielkie buty, całemu światu znajome? Gdzież jest włóczęga, nad którego losem śmiały się i płakały tłumy we wszystkich krajach? Jakże inny, jakże obcy zdaje mi się na początku Chaplin «po cywilnemu». Potem dopiero odkryję, że jest między nimi dwoma głębokie, prawdziwe i przede wszystkim wewnętrzne podobieństwo”.

Podczas jazdy z Chaplinem ze studia do willi w Beverly Hills Janta czyni inne spostrzeżenie: „Ma drobne nogi i ręce, najmniejsze chyba, jakie kiedykolwiek widziałem u dorosłego człowieka, i właściwie bardzo dużą głowę z białą czupryną.

Podciągnął jedną nogę pod siedzenie i na poduszkach siedzi zwyczajem jak gdyby wschodnim, w pozycji bożka jakiegoś, z Indii albo Chin, jadącego przez swoje królestwo”.

Odkrycie wnętrza wielkiego aktora przez Jantę przyszło trochę później, podczas rozmowy, „która jest jak ucieczka”.

Rozmowa pozwoliła odkryć Jancie w Chaplinie wielkiego erudytę, pragmatyka i racjonalistycznego sceptyka. W chwili, gdy zmaterializowała się owa tytułowa herbata, Janta miał wreszcie okazję przyjrzeć się oczom Chaplina, „ocienionym tak gęsto, że aż z niebieskich zdają się przechodzić w odcień fioletowy. Oczy smutnego człowieka, współczujące innym, tają na dnie własną samotność. Oczy tragiczne”.

Janta powiada, że oczu Chaplina w jego filmach nie ma, nie widać ich. I tu myli się świetny reporter. Oczy Chaplina są doskonale widoczne w wielu jego obrazach, m. in. Emigrancie, Charlie policjantem, Psim życiu, Cyrku i Światłach wielkiego miasta (Janta widzi je tylko w tym ostatnim).

Jak wynika z dalszego toku relacji, Janta był człowiekiem

Charlie Chaplin. Kadr z filmu „The Kid”, 1921 r.

23

świetnie zorientowanym w ówczesnej produkcji filmowej Hollywoodu, lecz miał słabo rozwiniętą refleksję teoretyczno-artystyczną. W tej materii Wierzyński górował nad nim bezapelacyjnie. Jantę jako reportera bardziej interesowała tematyka społeczna i taką też w domyśle przypisywał przyszłemu filmowi Chaplina nie pytając twórcy o projekty z nim związane. W tym wypadku nie zawiodła go jednak intuicja.

Dzisiejsze czasy okazał się filmem aż za bardzo społecznym.

Krytyka przyjęta go jednak chłodno, a twórca spotkał się z zarzutem propagandy komunistycznej.

Chaplin, mając za sobą wspomnianą piętnastomiesięczną podróż dookoła świata, chętnie dzielił się wspomnieniami z Dalekiego Wschodu. W Jancie znalazł doskonałego znawcę tej części świata. Z kronikarskiego obowiązku godzi się tu wspomnieć, że Janta miał już za sobą podróże do Japonii (w roku 1939 przetłumaczył na język japoński Quo vadis Sienkiewicza), Indii (dotarł do Gandhiego, który na jego ręce złożył posłanie do Polaków) i Abisynii. W Tokio Janta był na premierze Świateł wielkiego miasta. Przy tej okazji reporter wspomina mało znany fragment życiorysu Chaplina: aktor podczas pobytu w Japonii miał razem z premierem Inukai paść ofiarą zamachu fanatyków, skrajnie prawicowych oficerów marynarki wojennej, zamierzających wciągnąć Amerykę do wojny z Japonią**/; dziesięć lat później Japończycy bez uciekania się do tak wyszukanych pretekstów dopięli swego.

Wizyta Janty zakończyła się wspólną przechadzką po ogrodzie-azylu, jedynym miejscu, gdzie Chaplin czuł się naprawdę szczęśliwy. W chwili pożegnania Jancie przypomniały się słowa Lenina, który powiedział kiedyś, że jedynym na świecie człowiekiem, którego osobiście chciał poznać, był

Charlie Chaplin. Te myśli należy złożyć na karb młodzieńczej fascynacji Krajem Rad, który Janta zjeździł wzdłuż i wszerz.

Z tej podróży opublikował w roku 1933 książkę W głąb ZSSR. Urzeczenie Janty Rosją miało w sobie wiele zbieżności z wiarą w ten kraj Artura Koestlera, autora Ciemności w południe, a także intelektualistów francuskich pokroju Gide`a, czy Sartre`a, i podobną metamorfozą poglądów.

Czytelnika relacji Janty musi zastanowić brak w jego wspomnieniu jakiejkolwiek wzmianki na temat Polski, tak bardzo przecież obecnej u Wierzyńskiego. Można jedynie domyślać się, że Chaplin, wcześniej uprzedzony listem Hearsta i pośrednio telefonem Janty, uznał za stosowne pominąć przy ceremonii powitania uciążliwe wypytywanie gościa o nację i rodowód, a i Janta widocznie się nie kwapił drugi raz przedstawiać.

Nie to jednak wydaje się najważniejsze. Bardziej istotne jest to, że te dwie wypowiedzi, skrajnie subiektywne, przez zbieżność niektórych fragmentów tworzą dość obiektywny portret genialnego twórcy. Ceniony przez mnie francuski krytyk Marcel Martin w esencjonalnej książce Chaplin pisze, że „opinie o Chaplinie-Charliem zawierają niejednokrotnie zbyt wiele implikacji nie filmowych, aby można je uważać za bezwzględnie obiektywne. Oddzielenie postaci od jej twórcy jest (...) absolutnie niemożliwe”. Wierzyński i Janta uniknęli jednostronności w ocenie Chaplina cały czas poszukując pomostu łączącego postać filmową z rzeczywistą: Wierzyński – wewnętrznie, Janta – zewnętrznie.

Sierpień 1989 – tekst skrócony/ Luty 2016 – tekst uzupeniony.

*/ Chodzi o wiersz pt. Film, który pochodzi z tomu Pieśni fanatyczne, wyd. J. Mortkowicz, Warszawa 1929, następnie przedrukowany w: Kino nr 4, 1931. **/ Inukai został zamordowany 15 maja 1932 roku; Chaplin wspomina o tym w „Mojej autobiografii” przytaczając tam fragment książki Hugha Byasa odnoszący się do przebiegu procesu porucznika o nazwisku Seiszi Koga, herszta spiskowców, z którego wyjaśnień, wynika, że odstąpiono od planu zabicia aktora, ponieważ uznano za mało prawdopodobne wywołanie tym wojny ze Stanami.

Tekst w wersji skróconej ukazał się w roku 1989 w warszawskim Tygodniku „Kultura”.

24

kwiecień – czerwiec 2016

Kazimierz Wierzyński Film

Nie tłoczcie się, somnambulicy, Nie bijcie pięściami w drzwi, Kina w dzień są zamknięte, – Film śpi.

Po zadyszanym biegu szpuli, Po świstach, wirach obłąkanych, Po setkach i miljonach scen Słodko się w kłębek zwinąć, stulić, W kasetach zamknąć się blaszanych, Jak ślimak w muszli się zatulić I zapaść w sen.

Setki, miljony rąk i nóg, Setki, miljony ruchów, drgnień, Żywcem męczonych, utrudzonych, Na milach taśmy roztrwonionych, Na kole w strzępy poszarpanych, – W szpitalach leczy się blaszanych, Zabliźnia, spaja się i zrasta W deszczowy, mglisty dzień, Pośrodku miasta.

Zbudź się bezduszne, śpiące stado Setek, miljonów rąk i nóg, Wyleć na miasto kawalkadą, Poświeć płócienną twarzą bladą, Przetocz film świata na krawędzi, Z świstem na szpuli niechaj pędzi Świat ten przez setki i miljony Głodu nadświata pomnożony, Niech porwie, wyrwie nas z tej nędzy, Prędzej, prędzej! …A Chaplin smutny i szczęśliwy, W melonie starym, w butach krzywych, Wyszedł i patrzy, cyrk już jedzie, Wozy odchodzą coraz dalej, Tych dwoje razem tam na przedzie, Czy teraz cieszyć się, czy żalić, Zostało puste, czarne koło, Zostało puste, białe płótno, Uśmiechnąć można już się smutno, Uśmiechnąć można się wesoło.

...

Zeszły z ekranu cienie chwiejne, Taśma omdlała śpi na kole, Na wprost majaczy blade płótno, Skończone beznadziejne role, Uśmiechnąć się już można smutno, Zmyty, wytarty maquillage, Puder strząśnięty z włosów, z głowy. …Chaplin ma piękną, młodą twarz I jest już prawdziwy, celuloidowy.

A nas ten dżdżysty, śliski dzień Po serce szarą mgłą zarasta, A nam z miljonów ruchów, drgnień Uszyto wór kamienny miasta, A nas drapieżny świata głód Przed drzwi zamknięta wciąż zapędza: Otwórzcie!

Tu najsmutniejsza stoi nędza, Dobija się do wrót!

Strona tytułowa tomiku „Pieśni fanatyczne”, wyd. J. Mortkowicz, Warszawa 1929 r.

25

malarstwo

Gina Wiszniewska, olej na płótnie

Weronika Mackiewicz „Dom w Grabiny Zameczek”, rysunek

26

kwiecień – czerwiec 2016

recenzja Halina Goral-Rybkowska

SZEPTY – o nowych wierszach Aleksandry Borzęckiej Tomik „Szepty” jest kolejnym zbiorkiem wierszy Aleksandry Borzęckiej. Wcześniej poetka opublikowała książki poetyckie: „Słowa i Sny na Teraz” i „Zakamarki na Dotyk”. Jej utwory można znaleźć także w Antologii „Niebieskie Neony”.

Wędrówkę po jej najnowszej propozycji czytelnik rozpoczy-

zabierał ze soba małą Olę a ta przysłuchiwała sie rozmowom obu panów, których łączyły tematy poezji i sztuki. Dziś A. Borzęcka ze wzruszeniem snuje wspomnienia z tamtych lat.

Z. Bukowski przypomina poetce starożytnego rzeźbiarza, króla Cypru - Pigmaliona, który wg mitologii greckiej, wy-

na wejściem w specyficzny klimat tajemniczości, wspomnień i niedopowiedzeń.Tomik zawiera dwa bloki tematyczne: liryki refleksyjno-filozoficznej i utwory liryki bezpośredniej w formule osobistych zwierzeń z dedykacjami. Jak wskazuje tytuł „Szepty” - bezdźwięczny, cichy głos będą słyszały tylko osoby bliskie sercu autorki. Córeczka Zosia, Zygmunt Bukowski i przyjaciele...

Podmiotem lirycznym całości jest współczesna młoda, wykształcona kobieta o wielkiej wrażliwości, która buduje swój niepowtarzalny świat pełen nostalgii i tęsknoty za - wydaje się - czymś niespełnionym... Zanim odbiorca zanurzy się w labiryncie zwierzeń warto poznać ciekawe rozważania autorki na temat cech wspólnych poezji i jazzu. Wiersz rozpoczynający sie wersem „Poezja jak JAZZ [...]” jest swoistym credo poetki, która uważa, że podobieństwo polega przede wszystkim na dowolności interpretacji obu sztuk. Jazz jako gatunek muzyki powstał w XX wieku na terenach południowych Stanów Zjednoczonych i jest mieszanką muzyki zachodnioafrykańskiej, europejskiej i amerykańskiej. Wg muzykologów jest raczej formą interpretacji a nie stylem muzycznym. Podobnie jest w poezji, która wypływa z głębi twórcy i nie podlega żadnym ograniczeniom. Zwięzłość, niedopowiedzenia, brak znaków interpunkcyjnych dowolność w wyborze formy - daje swobodę odbiorcy w interpretacji. Środki poetyckiego wyrazu służą poecie do wypowiadania tego co go urzekło, wzruszyło, co dało wyraz piękna naszemu życiu. Ponadto poezja podobnie jak jazz może powodować ekstazę - zachwyt połączony niekiedy z utratą poczucia rzeczywistości.

Na uwagę zasługują wiersze dedykowane poecie i rzeźbiarzowi ludowemu Zygmuntowi Bukowskiemu, przyjacielowi rodziny Borzęckich. Ojciec, składając wizyty Zygmuntowi,

rzeźbił w białej kości słoniowej nadludzko piękną kobietę - Galateę. Artysta oszołomiony efektem swojej pracy, zakochuje się w posągu. Wenus, widząc miłosne uniesienia i sny Pigmaliona ożywia figurkę, dzięki czemu mistrz poślubia Galateę. Do dziś przetrwała nazwa jednego z gatunków królowej kwiatów- Róża Galetei. Kwiat niezwykłej urody i niebiańskiego zapachu wg mitologii był symbolem miłości

Okładka tomiku Oli Borzęckiej „Szepty”.

27

cielesnej i znaku czystości. Wg innych podań róza Galatei była „bólem wśród piękna” czyli zwiastunem perypetii życia.

Kolejny utwór z dedykacją kierowany jest do Zosi - córeczki Aleksandry Borzęckiej. Wzruszający, przepełniony miłością i macierzyńską troską o przyszłość i wychowanie dziecka, pełen mądrości życiowej wyniesionej z rodzinnego domu i nabytej w drodze własnych doświadczeń. Wiersz jest przykładem utworów, których wyjątkowość leży poza walorami literackimi. W nich idea jest ważniejsza od środków formalnych, ważniejsza od języka poetyckiego. W tym tkwi tajemnica tożsamości człowieka: rodzina, dom, a w nim bezwarunkowa miłość. Użyte anafory wyraziście sygnalizują istotę wypowiedzi matki: „Jak nauczyć Cię jak szczęśliwie żyć?[...]

Jak nauczyć kiedy mówić tak a kiedy nie [...]

Jak rozpoznać od prawdy fałsz” /z *** Jak nauczyć Cię (...) / Podmiot liryczny- kochająca matka- odbiera od córki to, co sama jej na co dzień ofiarowuje, bo nie ma nic ważniejszego od więzi emocjonalnej z matką, tej niewidzialnej pępowiny: „Nikt mnie wcześniej nie kochał” [...] „z rana bez makijażu” [...] w chorobie nawet w złości” / z „Nikt mnie tak wcześniej (...)” / I zawsze to samo przesłanie: „nie musisz mi za nic dziękować to ja ci dziękuję” /z „Nie musisz być taka (...)”/ A gdyby życie bolało matka zapewnia o bezwarunkowej miłości: „[...] bo nic bez powodu nie dzieje się” I kończy pointą: „[...] zapakuj w walizkę trudne chwile i wróć do domu gdzie wszystko łatwiejszym będzie ...” / z *** Gdy deszcz (...) /

„kochany tyle kropli puka do naszych okien ...” / z *** Lubię taki deszcz (...)/ „Noszę twój zapach jak kwiaty” Noszę twoje myśli” /z *** Noszę twój zapach (...)/

I wzruszający wiersz „pamięci Agnieszki”.

28

Formą apostrofy poetka zwraca się do nieżyjącej przyjaciółki - Agnieszki. Zastosowane metafory czynią świat przedstawiony na tyle barwny, że gdyby znalazł się na płótnie, artysta-malarz z pewnością dałby tytuł : „Pastelowa symfonia”, gdyż tylko pastele oddałyby piękno utworu.

Młoda urocza dama wybiera się na romantyczny spacer po urzekających kolorach tęczy, rozsiewając wokół płatki kwiecia. Przesyła uśmiech spod bieli kapelusza a pełni blasku i wdzięku dodaje jej suknia w kolorze różu. Promienieje pogodą ducha, ciepłem i namiętnością. Po świetlnym zjawisku symbolizującym szczęście, radośnie kroczy ku Bogu, uwolniwszy się od ziemskich cierpień i kłopotów.

W tomiku „Szepty” należne miejsce znalazły utwory filozoficzno-refleksyjne. Czytelnik nie znajdzie tu sztucznej wzniosłości czy patetycznych frazesów. Podmiot liryczny w 1 osobie mówi o emocjach, ukazuje wnętrze współczesnego człowieka z jego wątpliwościami, rozterkami, narastającymi wraz z dojrzałością - zainteresowaniami. Filozoficzne „JA” zastanawia się co istnieje po ciemnej sronie księżyca. Wbrew przekonaniom o chaosie panuje tam ład i porządek. Piękno kosmosu oszałamia człowieka, który jest dodatkiem, kruchym elementem wkomponowanym w potęgę wszechświata. Przed nim zanikają granice ludzkiej wyobraźni! Podmiot liryczny zastanawia się „czy miłość tam jest?” / z „Ciemna strona księżyca” /. I tylko poetka zadawać może z takim wdziękiem pytanie. „Selene, czy miłość tam jest?” / tamże /. A Selene wykąpawszy się w oceanie, przywdziała świetlną szatę, nałożyła złotą koronę na głowę, która rozświetlała mrok, na chwilę przystanęła by odpowiedzieć: „jest, bo sama jestem zakochana w Endymionie, pięknym królewiczu elijskim, pasterzu, którego odwiedzam w grocie na wzgórzu Latinos”. I za chwilę wsiadała do srebrnego rydwanu zaprzężonego w parę białych koni, by przemierzać nocą niebo.

Tematyka zbiorku „Szepty” jest różnorodna . Inspiracją do wielu wierszy są osobiste odczucia poetki .Noszą one w sobie głęboką miłość, która ubrana jest w słowa urzekające prostotą:

kwiecień – czerwiec 2016

Podmiot liryczny pragnie szczęścia i miłości, stąd bardzo osobiste wyznania, pytania. Odwieczne prawo człowieka do szczęścia, do spełnionych marzeń, rozkoszy i radości „Noszę twoje dzieci ich myśli jak kwiaty pachną mi ich imiona pełne ciebie” / tamże / Jednakże istnieje też tu typowa realistyczna rzeczywistość: ktoś czuje się odepchnięty, upokorzony lub niezrozumiany...

Budzi się wówczas kobiecy instynkt obronny, naruszono kobiecą dumę a wtedy: „Nie będę dla ciebie pisać już wierszy bo cóż słowa odbijają się od zimnych ścian w naszej wieży babel” / z *** Nie będę dla ciebie (...) / I powtórzenie akcentujące z całą mocą: „[...] nie będę dla ciebie” / tamże / Zapewne wydarzenia potoczyły się innym torem, w poprzek przewidywaniom, bo miało być inaczej: „na mnie już czas na inne śluby mi gnać [...] za bardzo ostygł nasz czas choć wcześniej tak poganiał nas [...] [...] łóżko to samo obrączki nie na mnie już czas” /z *** na mnie już czas (...)/ W jednym z wierszy pojawia się wyraźnie retrospekcja. Jest nawiązaniem do wątku poruszonego bardzo subtelnie lecz sugestywnie - chodzi o symptom przemijania. „Znalazłam lustro z wczesnego dzieciństwa aby zgubić je znowu” [...] / z *** Znalazłam lustro (...) /

Kobieta odnalazła tajemniczy przedmiot, który zachęca do wejrzenia w głębie własnej osobowości., bo lustro to obserwator ludzkich przeobrażeń. „znalazłam lustro lecz muszę ukryć aby ochronić siebie przed sobą” /tamże/ Pojęcie „lustra” ma wiele znaczeń. Może nim być stara fotografia, która zatrzymała w kadrze naszą młodość lub przedmiot, który przypomina szczęśliwe dzieciństwo a przede wszystkim: „[...] smak miłości z lizaków w kształcie serduszka” / tamże / i... „[...] i wśród tych zmian twoja stałość Tato [...] twoja miłość - moja miłość” / *** Zmienione widoki (...)/ Tomik „Szepty” uważam za duże osiągnięcie Aleksandry Borzęckiej. Utwory są wnikliwe, dają impuls do refleksji, można znaleźć w nich cząstkę siebie. Te wiersze są blisko życia i zawsze wynikają z głębokich przeżyć emocjonalnych. Potrafią wzruszyć. Poetka osiąga to dzięki użytym środkom artystycznym. Ciekawe metafory, a szczególnie porównania.

Wiele z nich to motywy mitologiczne. Wiersze są bezrymowe a jeśli już się pojawiają to są nieregularne, parzyste.

Posiadają rytm a ponieważ niektóre wersy charakteryzuje oszczędność zgłosek, rytm wydaje się „szybki, pędzący”.

Wpływa to także na rytm czytania i wymaga odpowiedniej dykcji. Autorka często używa szyku przestawnego zdań, są liczne figury stylistyczne jak anafory, epifory i rozbudowane apostrofy.

Widać, że Aleksandera Borzęcka jest poetką poszukującą własnego kształtu i stylu dla swojej twórczości.

Książka ukaże się na przełomie sierpnia i września bieżącego roku, nakładem Wydawnictwa AGNI. Warto mieć ten tomik w swoich zbiorach.

29

30

kwiecień – czerwiec 2016

31

haft, ceramika Julianna Sobieszczyk „Haft kaszubski”, Żuławski Tulipan 2015 r., fot. Roman Ciesielski

Jola Wolska, ceramika ręcznie formowana, fot. Małgorzata Antuszewicz

32

kwiecień – czerwiec 2016

malarstwo Urszula Cwalińska „Żółta suknia”, akryl na płótnie

Włodzimierz Rybacki „Martwa natura”, kredki, ołówek

33

poezja Ilona Roszak

Małgorzata Mikos

Gdy oczy niedomknięte spać nie poszły to ty już byłeś lipiec umierał bezboleśnie za chwilę by zmartwychwstać sierpniem a ty już byłeś czarny las przytulił się do oczu wypatrujących jeziora ( bo przecież nenufary ) ale ty już byłeś nie poszłam spać a dłoń nadzieją rozedrgana czekała zwiędła, zgasła, nie ująłeś chociaż byłeś

kocham ten jeden moment mrok budzi się bezszelestnie w naszych umysłach tylko ciało przy ciele i nasze oddechy i ciche szepty otuleni ciszą wzrokiem badamy nasze dusze barwne czekając na coś i modląc się o zatrzymanie czasu chcemy być jak te gwiazdy na ciemnym niebie wieczni

Elżbieta Maria Laskowska ***

Otwierasz drzwi dyskretnie zaglądasz w zakamarki serca pokonujesz obawy lęki rozbijasz słowem dotykiem ogarniasz zmysły kruszysz skałę zegara czasu nie liczysz - i nic że życie umyka że cieniem kładzie się w lata że młodość odeszła w kolorowej sukience i z ukrycia patrzy co dalej a Ty otwierasz drzwi mego serca w jesiennej szacie i zostajesz

34

w ciemnościach ukryci

Roman Ciesielski „Wolność”, grafika

Wymyśliłeś się

Jerzy Fryckowski ***

Almodovar nakręci kolejny film tym razem o jego matce jak ciepło się poczułaś za stołem z obrusem szydełkowanym w łzy które zatrzymywały okruchy dwunastu wigilijnych potraw i zaczepiały się o kanty wyblakłych fotografii sławiących imiona przodków jakie dalekie morza zaszumiały w muszlach spracowanych dłoni gdy przytulała cię do piersi odbierając na peronie z ramion syna herbata z konfiturami słoik własnoręcznie uzbieranych grzybów mimo kłopotów ze wzrokiem problemów z chodzeniem wróżenie jesieni z mgły za oknem wybieranie prezentów pod choinkę chociaż to dopiero koniec sierpnia i można jeszcze nago kapać się w jeziorach jego matka nie odjedzie póki nie odda ci rodowego pierścienia ocalonego przed bratnią armią na bruku Olsztyna póki nie wybierzecie imienia dla wnuka na którego czeka każdej wiosny gdy wracają bociany i wy z górskich pielgrzymek by wysuszyć buty na wielkim piecu pachnącym jeszcze kożuchem dziadka powstańca

kwiecień – czerwiec 2016

malarstwo

Danuta Kraszewska „Moja koleżanka z psem”, pastel suchy

Teresa Wołkow „Rolzewisko”, olej na płótnie

35

historia Jacek Ciarkowski

Z kolekcji przedwojennych pocztówek Łęgowo (Langenau) - zajazd Wilma, plebania (niedawno zburzona) i kościół

Pruszcz (Praust), Praustermühle - zajazd (kawiarnia) Kalina - stała na miejscu obecnej elektrowni obok Faktorii

Bielkowo (Bolkau) - sanatorium dziecięce Niemieckiego Stowarzyszenia Kobiet Czerwonego Krzyża z Gdańska

36

kwiecień – czerwiec 2016

historia

Szlak Domów Podcieniowych

Szlak Domów Podcieniowych, którego początek znajduje się w Koszwałach, a meta w Koźlinach, należy do najciekawszych i najczęściej odwiedzanych szlaków turystycznych na Żuławach Gdańskich. Jest to typowy szlak pieszo-rowerowy, ale specyfika regionu powoduje, iż w dni deszczowe i podeszczowe pokonanien trasy ze względu na błoto może spowodować pewne trudności.

Do Koszwał docieramy z Gdańska lub Elbląga autobusem PKS, a 5-6 godzinną pieszą wędrówkę rozpoczynamy sprzed domu podcieniowego w Koszwałach, dalej „czarnym” szlakiem przez Miłocin, Trutnowy, Osice, Steblewo, następnie wałem wiślanym do Koźlin, gdzie zakończymy około 20 km wyprawę. Z Koźlin autobusem PKS możemy dojechać do pobliskiego Tczewa lub do bardziej odległego Gdańska (przez Pruszcz Gdański). Na trasie szlaku znajduje się wyjątkowo duża ilość wartościowych zabytków architektury, gotycko-barokowe kościoły, plebanie, domy podcieniowe oraz licznie zachowane XIX-wieczne, a niekiedy XVIII wieczne zabudowania gospodarcze. Wtopione w przyrodę tworzą unikatowy krajobraz kulturowy, jakiego nie znajdziemy w innych częściach województwa pomorskiego. Na szlaku obejrzymy siedem domów podcieniowych, z najokazalszym w Trutnowach (siedziba Stowarzyszenia „Żuławy Gdańskie”), który dzięki uprzejmości właścicieli domu, udostępniony jest do zwiedzania. Prócz domów obejrzymy wspaniały kościół w Osicach, ruiny gotyckiego kościoła w Steblewie i spichlerz z XVIII w. w Koźlinach. Z wału wiślanego roztacza się rozległy widok na Żuławy Gdańskie i drugi brzeg Wisły, który swoim urokiem wynagrodzi trudy pieszej wędrówki.

Więcej informacji na temat szlaku znajdziemy w siedzibie Stowarzyszenia „Żuławy Gdańskie”; Trutnowy 4, 83-020 Cedry Wielkie, tel. 058 68 36 231; www.zulawy.org Autor mapy „Szlak domów podcieniowych” – Daniel Kufel

37

historia Andrzej Januszajtis

Król żuławskich domów podcieniowych Niegdyś były w każdej żuławskiej wsi. W takim na przykład Suchym Dębie w 1667 roku na 19 domów 12 miało podcień. Na całych Żuławach musiało ich być kilkaset. Przegląd dokonany w 1956 r. przez niezapomnianego prof. Jerzego Stankiewicza i jego współpracowników wykazał w ówcze-

na wstępie Suchym Dębie były dwa. Dziś nie ma ani jednego. Giną w zastraszającym tempie.

W niektórych publikacjach czytamy, że są to domy mennonickie. Nic bardziej mylnego! Oczywiście mogło się zdarzyć, że osiedlony na Żuławach mennonita kupował sobie taki

snym województwie gdańskim 128 takich domów. Wiele z nich było w złym stanie. W aktualnym spisie zabytków województwa pomorskiego, (pomniejszonego o okolice Elbląga) mamy ich zaledwie 35! W 1956 r. we wspomnianym

dom, albo do typowego dla swoich tradycji domu holenderskiego dobudowywał podcień, ale należało to do wyjątków. Na namalowanych na mapce Suchego Dębu z 1667 roku 12 domów podcieniowych tylko jeden należał

Trutnowy 1934 r., fot. archiwum Stowarzyszenia Żuławy Gdańskie

38

kwiecień – czerwiec 2016

do gospodarza niderlandzkiego pochodzenia: Zachariasa Claassena. We wsiach czysto mennonickich podcienie były rzadkością. W cytowanym wykazie Stankiewicza i jego współpracowników tylko sporadycznie występują zagrody typu holenderskiego z dobudowanym podcieniem.

Wielkie i dobrze utrzymane domy podcieniowe były miarą bogactwa mieszkańców Żuław. Okazały podcień żuławscy koloniści przejęli od polskich sąsiadów. Najstarszym przykładem żuławskiego domu podcieniowego jest tzw. Lwi Dwór w Lipcach z około 1600 r. Ryglowy budynek stoi szczytem do drogi. Wysunięte pięterko opiera się na słupach, których liczba – 9 – świadczyła o bogactwie właściciela. Pierwotne wnętrze składało się z wysokiej sieni po lewej stronie i niskich, rozmieszczonych w dwu kondygnacjach pomieszczeń po prawej. Na parterze trzymano w nich konie i bydło, poddasze dostępne z obiegającej sień galeryjki służyło do magazynowania zboża i paszy. Ośrodkiem życia była sień z paleniskiem przy zewnętrznej ścianie i legowiskiem do spania. Tylna część domu mieściła klepisko. W ten sposób całe gospodarstwo znajdowało się pod jednym dachem.

W XVII w. zaczęły się rozpowszechniać domy ze skrzydłem bocznym zawierającym dużą paradną izbę. Stajnia, obora i stodoła znalazły się w osobnych budynkach. W ostatniej fazie ewolucji znikła tylna część domu, który zwrócił się do drogi kalenicą. Podcień przesunął się na środek frontu.

Tych domów – z XVIII i XIX w. – zachowało się najwięcej. Dzięki ornamentalnym ryglowym szczytom stanowią prawdziwą ozdobę żuławskich wsi. Oprócz domów podcieniowych spotyka się na Żuławach zagrody typu holenderskiego, bez podcieni, połączone z budynkiem gospodarczym w zespół prosty, kątowy (kształt litery L) lub krzyżowy (T). Oryginalne formy, wspaniałe zdobnictwo, bogaty wystrój czynią z żuławskich domów zespół niezwykłej wartości.

Bogate było także ich wyposażenie. Efektowny wystrój z ozdobionymi snycerką galeriami, delfckimi flizami i dobrymi obrazami miały reprezentacyjne sienie. Jeszcze bogatsze były izby mieszkalne: „(...) okazałe zwierciadła, kosztowne zegary, drzwi z palisandru i mahoniu, firanki i pokrycia mebli z ciężkich jedwabnych materii, na posadzkach kosztowne angielskie dywany, po ścianach obrazy i złocone brązy.” (Wincenty Pol) W zachowanych inwentarzach spadkowych znajdujemy intarsjowane szafy różnego kształtu i wielkości, dębowe stoły, krzesła i fotele obite skórą, łoża małżeńskie z baldachimami, lustra w ozdobnych ramach i zegary ze specyficznie zdobionymi metalowymi tarczami, przez specjalistów zwane żuławskimi. Odwiedzających uderzał panujący w domu porządek: Wewnątrz domów panuje niezwykła czystość; podłoga z desek jest gładka

Trutnowy 1978 r., fot. T. Kaźmierski

i wyfroterowana do połysku, sprzęty domowe wspaniałe i eleganckie. Mahoniowe meble są całkiem normalne, a fortepiany i pianina najpiękniejszej roboty. W kuchni widnieją na obiegającym gzymsie wyłącznie naczynia miedziane i cynowe, wypolerowane jak lustro; w pokojach jest wszystko najczęściej ze szczerego srebra, na przykład dzbanki do kawy i herbaty, koszyki na chleb i cukiernice, noże i widelce z najszlachetniejszego metalu. (Max Rosenheyn, 1861). Częstym obiektem wyposażenia były książki, głównie religijne, wśród nich łacińskie, świadczące o tym, że znajomość tego języka nie była tutaj rzadkością. W szkołach wiejskich łaciny raczej nie uczono, ale do słynących z wysokiego poziomu szkół w Gdańsku nie było daleko.

Jaka była funkcja podcieni? Odpowiedź znajdujemy w opisie gdańskiego pastora polskiego pochodzenia Waltera

39

Trutnowy 2015 r., fot. Daniel Kufel

Domansky’ego (1914): „Dom, jeżeli jest jednym z tych starych, ma podcień, który zasadniczo służył do tego, by jadący wozem mógł suchą stopą wejść do środka. Podcień służy poza tym po pracy jako przyjemne miejsce wypoczynku.

Izby są obszerne i mają belkowane stropy; dzielny kaflowy piec zapewnia zimą stałe, przyjemne ciepło. W przydomowym ogrodzie kwitną jeszcze dawne wiejskie kwiaty, których się dzisiaj w mieście ani kolo miasta niestety nie zobaczy. Gospodarze domu przyjaźnie witają gości.”

Wszystko to, wraz z tradycyjną żuławską gościnnością znajdziemy dziś w domu podcieniowym w Trutnowach, jedynym zachowanym we wsi i jednym z najpiękniejszych, jakie istnieją. Można go nazwać królem żuławskich domów podcieniowych. Wystawił go sobie 295 lat temu Jerzy Basener. Okazały dom ma 8-słupowy podcień i skrzydło boczne, a wewnątrz sień z galerią i wiele innych pomieszczeń,

40

kwiecień – czerwiec 2016

emanujących historycznym pięknem. Ryglowy szczyt był od ok. 1870 r. odeskowany. Na szczęście w trakcie renowacji w latach 1933-34 usunięto deski i przywrócono bogaty rysunek rygli. Przy okazji ujrzała światło dzienne wierszowana inskrypcja, którą można przetłumaczyć następująco: „Wszystko, co zamierzam i czynię, niech się dzieje w Chrystusa Imię. On niech mnie wspomaga o każdej porze, nim się do grobu położę.” Z dalszych właścicieli wymienimy rodziny Rexin (1920) i Ringe (1934). Obecni właściciele domu, Elżbieta i Daniel Kufflowie, uczynili z niego kwitnący ośrodek regionalnej kultury. Dziś jest wyjątkowy, a przecież kiedyś było takich wiele. Podziwiając go uświadamiamy sobie, że był to dom chłopa, można powiedzieć: wiejska chata!

Jakże bogate były te dawne Żuławy i jak wspaniała ich ludowa kultura!

historia

Kronika Pruszczańskiego Lazaretu bezcennym dokumentem epoki Spisana przez E. G. Hirschfelda kronika powstania Pruszczańskiego Lazaretu okazuje się być jednym z najważniejszych, dostępnych dzisiaj dokumentów, ilustrujących Pruszcz w ostatnich dziesięcioleciach XIX w.

Protokolant Zarządu Lazaretu spisał na 23 stronach historię powstania jednego z najbardziej charakterystycznych obiektów naszego miasta, tzn. pruszczańskiego lazaretu, następnie domu starców, a po wojnie, przez wiele dziesięcioleci przychodni.

Intencją autora było oddanie jedynie „skromnego” hołdu niestrudzonym dążeniom towarzystwa budowy Lazaretu Pruszczańskiego, który wbrew najróżniejszym przeciwnościom losu, przez ponad 20 lat nie składał broni, w realizacji stworzenia niezbędnej dla Pruszcza i okolic placówki opieki zdrowotnej. Powstał tekst, który szczególnie po ponad 120 latach od jego publikacji stał się dla uważnego czytelnika kopalnią wiedzy na tematy, także niezwiązane bezpośrednio z samą służbą zdrowia. Pokazuje on nam także jak w tamtych czasach organizowały się grupy, które dzisiaj moglibyśmy nazwać elitami. Padają nazwiska, profesje, miejscowości, w których działali i mieszkali. Dzięki temu, dowiadujemy się, że idea budowy lazaretu nie była sprawą wyłącznie mieszkańców Pruszcza. Potrzebę powstania takiej placówki dostrzegali mieszkańcy całego regionu. Stąd też ich tak szerokie w tę sprawę zaangażowanie.

Ze względu na pokaźną objętość teksu, zdecydowaliśmy o opublikowaniu kroniki w dwóch kolejnych numerach „Neonów”.

W pierwszej części pragnę zwrócić uwagę na, dominującą w tej części kroniki, analizę uwarunkowań Pruszcza i regionu dla ochrony zdrowia, sporządzoną przez przewodniczącego komitetu budowy, dr Wiedemanna, a stanowiącą załącznik do wniosku o zezwolenie na przeprowadzenie kolekty. W szczególności zaś fragmenty, w których Pruszcz porównywany jest z ówczesnym Gdańskiem. Analiza ta zawiera wiele zaskakujących, szczególnie dla dzisiejszych mieszkańców wniosków.

Zapraszamy do lektury.

Marek Kozłow

E. G. Hirschfeld

Pruszcz. Lazaret Pruszczański Tłumaczenie – Marek Kozłow

Oparta na dokumentach historia powstania i ukończenia spisana przez E. G. Hirschfelda – Czerniewo Protokolanta Zarządu Lazaretu. Gdańsk. Druk A. W. Kafemann.

Celem niniejszej, opartej na dokumentach pracy, poświęconej powstaniu Lazaretu Pruszczańskiego, jest złożenie drobnego symbolu wdzięczności z okazji otwarcia Lazaretu na ręce naszego wielce szanownego przewodniczącego Pana dr Wiedemanna seniora, za jego zdecydowaną inicjatywę, jego bezinteresowną ofiarną działalność oraz wspaniałą energię, połączoną z rzadkim darem przedsiębiorczości w osiąganiu postawionego celu.

Wszystkim tym, którzy z uznanym oddaniem udzielali rad i angażowali się czynem we wspieraniu naszego przedsięwzięcia, dedykujemy te skromną publikację, jako wyraz pamięci, z jednoczesnym życzeniem i prośbą o zachowanie Państwa tak powszechnie szanowanej dobrej woli wobec naszego instytutu, tak by Zakład Dobroczynny mógł się w pełni rozwijać.

Autor

41

List profesora królewskiego Wagnera z teatru działań wojennych z jesieni 1870, w którym, uznając ofiary i poświęcenie, podkreślał konieczność ewakuacji lazaretów wojennych z lekko rannymi i rekonwalescentami, stał się inspiracją do tego, że jego adresat, dr Widemanna – Pruszcz wraz z panami H. Bolt, Franz Drewke i porucznikiem H. Neumannem, wszyscy z Pruszcza, połączyli się w komitet i na jego rzecz poczęli zbierać składki pieniężne. A gdy ze strony Królewskiego Generalnego Prezydenta Prowincji Pruskiej rozesłano do mieszkańców prowincji wezwanie do uczestnictwa w działaniach, mających na celu wsparcie rannych wojennych poprzez tworzenie lazaretów rezerwowych, wymieniony powyżej komitet działał już od jakiegoś czasu na terenie Gdańskich Wyżyn. Jemu to udało się zebrać dowody oddania patriotycznego w takim stopniu, że na przestrzeni sześciu miesięcy, w utworzonym w Pruszczu lazarecie rezerwowym należytą opiekę znajdowało dziennie, średnio 30 do 35 chorych oraz rekonwalescentów wojennych.

W zbiórce tych kwot szczególnymi zasługami wykazali się właściciel browaru Pan Wilhelm Penner w Św. Wojciechu i Pan dr W. ze swoimi dwoma synami. On, jako ordynator lazaretu, dzięki swojej zdecydowanej postawie wobec rady wojennej z Berlina, doprowadził do tego, że Intendentura Wojenna wypłaciła na rzecz Komitetu diety z tytułu opieki w kwocie 75 pf. za osobę dziennie, które to mogły zostać przeznaczone na wyprawkę dla opuszczających lazaret.

W ten sposób, szczególnie dla tych wyzdrowiałych, którzy zmuszeni byli do dłuższego pobytu w lazarecie, możliwe było udzielenie bardzo cennej pomocy, dzięki której wypłacone im sumy stanowiły materialny zadatek dla ich nowej egzystencji, co zostało dowiedzione gorącymi podziękowaniami w wielu późniejszych listach.

Przy ewakuacji Lazaretu Rezerwowego, w konsekwencji oszczędnego i świadomego dysponowania tak szczodrze płynących datków pozostała nadwyżka w wysokości 4544 marek i 22 fenigów, która podczas zwołanego przez gazetę obwodową z dnia 25 maja 1871 w Pruszczu zebrania wszystkich darczyńców, w wyniku uchwały większościowej przekazana została komitetowi, z zadaniem administrowania nimi i ich pomnażania, mianowicie w celu utworzenia w Pruszczu zjednoczonego prywatnego lazaretu dla dobra całego okręgu. Zgromadzenie wybrało na przewodniczącego Komitetu dr Wiedemanna – Pruszcz, który zasłużył się swoją bezinteresowną, ofiarną działalnością w dziele tworzenia i administrowania rozwiązanego Lazaretu Rezerwowego, a także w szczególności dysponowaniem pozostałej nadwyżki (pieniężnej – przyp. Tłumacza), a za jego propozycją, do działań u jego boku wybrano

42

kwiecień – czerwiec 2016

po trzy osoby; z obszaru Nizin oraz Wysoczyzny. W głosowaniu niejawnym absolutną większością wybrani zostali panowie: J. Fr. Doerksen – Cedry Wielkie, Gustaw Schwarz – Łęgowo, A. Schulz – Trutnowy, Carl Drawe – Zaskoczyn, H. Neumann – Pruszcz i E. Hirschfeld – Czerniewo.

7 czerwca 1871 ukonstytuował się Komitet pod nazwą Zarząd Pruszczańskiego Funduszu Budowlanego – Lazaretu Pruszczańskiego z dr Widemannem, jako przewodniczącym, Schulzem, jako jego zastępcą, Hirschfeldem, jako protokolantem, Drawe, jako jego zastępcą, Neumannem, jako skarbnik oraz członkami Dorsten i Schwarz. Przyjęty został projekt statutu, który służyć miał jednocześnie jako regulamin. Fundusz zakładowy został poddany oprocentowaniu i w celu jego pomnażania przyjęto na czas następnej zimy, w pierwszej kolejności działalność związaną z odczytami oraz temu podobnymi.

Otoczony w późniejszych czasach sławą deklamatora, niewidomy aktor Rich. Türschmann z Gdańska rozpoczął u nas swoją karierę trzema deklamacjami, mianowicie Brunhildą Hebbela, Hamletem Szekspira oraz Faustem Goethego, wykazując przy tym całkowite opanowanie przedmiotu, głębię klasycznego przekazu dzieła w nie mniej podziwianym stopniu co dzielenie ról poprzez zróżnicowanie tonacji głosów. A to wszystko bez najmniejszych oznak trywialności.

Czysty dochód wyniósł 187 marek i 70 fenigów.

Po nim, dnia 13 kwietnia 1872 wystąpił marynarz Maks Schmidt z wykładem o zatonięciu statku badawczego podczas wyprawy na biegun północny, dzięki któremu wzbogacił nas czystym dochodem w wysokości 135 marek i 46 fenigów.

Dzięki wzrostowi odsetek oraz dotacjom, pochodzącym z grzywien i powyższych dochodów, stan naszego funduszu podwyższył się na dzień 1 lipca 1872 do 5700 marek.

Jako że ten powolny wzrost nie odpowiadał naszym intencjom, odpowiednim organom złożono wniosek o przeprowadzenie kolekty na rzecz powiększenia stanu funduszu.

Szczegółowe uzasadnienie konieczności dla istnienia szpitala w Pruszczu, sporządzone przez naszego przewodniczącego, które załączono do wniosku, a następnie opublikowano, jako załącznik specjalny w Monitorze Obwodu nr 35 za rok 1872, brzmiało: „Jeśli budowa szpitali dla miast jest już od dawna uznawaną potrzebą, to konieczność istnienia takich ośrodków na wioskach jest znacznie większa, co spróbujemy w krótkiej formie uzasadnić.

W wielu przypadkach, z powodu braku możliwości dojazdu, nawet w przypadkach groźnych zachorowań, chory nie ma możliwości sprowadzenia mieszkającego w odległych miejscach lekarza, tak jak mogliśmy doświadczyć tego nadmiernie często w przypadkach epidemii cholery, podczas gdy dla was jednorazowy dojazd w celu zabrania chorego do zakładu zdrowotnego jest o wiele łatwiejszy. Ale również w przypadkach, w których udaje się sprowadzić pomoc medyczną, w przypadku zubożałych mieszkańców terenów wiejskich nie możemy tu mówić o rzeczywistej opiece lekarskiej. Zwyczajowo lekarz zostaje wzywany dopiero wtedy, gdy choroba osiągnie już taki stan, że na pomoc jest już za późno. Ale nawet pominąwszy powyższe, należy sobie w końcu raz zdać sprawę z następującej sytuacji: lekarz pojawia się w mieszkaniu znajdującego się w potrzebie mieszkańca terenu wiejskiego, pomieszczenie jest małe, przepełnione zamieszkującymi, prawie bez światła dziennego, w zimie zimno, całkowicie bez wentylacji, ponieważ półnadzy mieszkańcy nie chcą zastąpić nikłego ciepła pomieszczenia zimnym powietrzem; powietrze jest bardzo złe, wypełnione wszelkimi możliwymi odorami, przy czym gaz oparów nafty nie należy tu wcale do najgorszych. Jedzenie w niewystarczających dla wszystkich ilościach gotuje się w sieni, najczęściej na żelaznym piecu, przy czym para wodna rozprzestrzenia się bez przeszkód po całym pomieszczeniu, przez co wszystko staje się do tego stopnia wilgotne, że zimą ściany pokryte są dosłownie lodem – i w otoczeniu tego wszystkiego leżą jeden lub większa ilość chorych, na sienniku ułożonym na ziemi lub na łożu z desek, do których lekarz ma jedynie utrudniony dostęp.

Jak w takich warunkach możliwe jest w ogóle przeprowadzenie rzetelnych badań? Stąd też diagnoza chorego często nie jest możliwa do postawienia, jeśli najbliższe otoczenie nie jest najczęściej nawet w stanie podać wymaganych informacji, a o stałej obserwacji chorego można sobie jedynie pomarzyć, jako że ponowne wezwanie lekarza jest w zdecydowanej większości przypadków niemożliwe. Lekarz wydaje jedynie swoje zalecenia, przy czym muszą się one zwykle ograniczać do prostych środków i często nawet te najważniejsze – jak kąpiele, zimne okłady itp. nie są wykonalne. Ale nawet te zalecenia, często z powodów nieodpowiedniej opieki nie są stosowane, lub wykonywane niewłaściwie.

Dalsze leczenie – jeśli o takim w ogóle można tu mówić – odbywa się na podstawie ustnych wywiadów, niedostatecznych, a najczęściej też niewłaściwych. O niezbędnej diecie nie ma co w ogóle myśleć, a właśnie tu robi się najpoważniejsze błędy. Czy można się więc dziwić, jeśli proporcjonalnie chorzy umierają najczęściej na obszarach wiejskich, lub

Dr Hermann Wiedemann

nieleczeni noszą w sobie pochorobowe powikłania, będące później powodem dla nieuleczalnych już chorób? Przypominany w tym miejscu choćby niewyleczone zapalenie płuc i rozwijającą się z niego gruźlicę. - Ponadto dochodzi duża liczba zachorowań, przy których konieczna jest jedna lub większa ilość codziennych wizyt lekarskich – a mówimy tu jedynie o najpilniejszych przypadkach, jak np. błonica, problemy z drogami moczowymi, skurcze itp. - lub przypadki wymagające interwencji chirurgicznej, które nie mogą być wykonywane bezpośrednio u chorego. Nawet jakże częste złamania kości kończyn dolnych nie mogą być leczone na miejscu z tego protego powodu, że ma możliwości przygotowania tam odpowiedniego łoża dla kontuzjowanego, ponieważ niewielka ilość słomy rozłożona na deskach nie jest do tego celu wystarczająca. Nie chcemy przytaczać tu jeszcze większej ilości przypadków. Te krótkie

43

Pruszcz, szpital Dr Wiedemanna - fragment pocztówki z ok. 1900 r., z kolekcji Jacka Ciarkowskiego

opisy wystarczą, by uzasadnić konieczność powstania szpitala właśnie na terenach wiejskich, na których to wszystkie przytoczone powyżej przeszkody w leczeniu chorych przestają istnieć. Uwzględnić należy w tej sytuacji również sprawę położenia, jako że koszty opieki nad chorym poza zakładem zdrowotnym nie rozkładają się równomiernie.

Przypominamy w tym miejscu jedynie koszty środka transportu, lekarza, aptekarza, opieki i tym podobnych.

Z tych powodów czujemy się zmuszeni do transportowania przeważającej części naszych chorych do lazaretów miasta Gdańska, mimo przekonania, że dla samych chorych jest to procedura dalece niekorzystna.

Według najnowszych badań największa część chorób rozprzestrzeniających się w formie epidemii zachodzi mianowicie na drodze zatrucia krwi w następstwie wdychania mikroskopijnych organizmów, zarodników workowych, bakterii itp.

Powstają one w wyniku rozkładu chemicznego substancji pochodzenia roślinnego i zwierzęcego, w szczególności wydalin ogarniętych już chorobą istot. I szczególnie w gęsto

44

kwiecień – czerwiec 2016

zaludnionych miastach rozwój tych szkodliwych ciał jest najintensywniejszy, ponieważ w tych miejscach możemy natrafić na największe zasoby wymienionego wyżej zakażonego „materiału”. Gdańsk cieszy się ponadto złą sławą, jeśli chodzi o statystyki medyczne, mianowicie znany jest z wysokiej śmiertelności, w szczególności właśnie w zakresie przypadków epidemiologicznych. Miasto zbudowane na bagnistym podłożu, zamiast nad rzeką o regularnym nurcie, z wąskimi ulicami i wysokimi domami, bez obszernych podwórzy i większych otwartych placów, ściśnięte wysokimi wałami obronnymi i osłonięte od zbawiennych dla czystości powietrza wiatrów, ze stosunkowo dla tego rodzaju małych powierzchni wysoką gęstością zaludnienia, stanowi doskonałe miejsce dla rozwijania się przyczyniających się do powstawania zarazy wyziewów i zarazków. Stąd też ta złośliwość samych epidemii jest najczęstszą przyczyną śmiertelnych endemii w tamtejszych szpitalach. Z tego powodu każdy wnikliwie działający lekarz wysyła swoich pacjentów, jeśli to tylko możliwe, na tereny wiejskie, by mogli tam pooddychać świeżym powietrzem, które dla dróg

oddechowych i kondycji krwi jeszcze większą pomocą jest niż zdrowe odżywianie. A my, mieszkańcy terenów wiejskich mielibyśmy akurat doświadczać odwrotnej drogi? Czy tym ciężko chorym, którzy są jeszcze mniej odporni na te szkodliwe wpływy, mielibyśmy odebrać najważniejszy środek leczniczy, jakim jest zdrowe powietrze i zabrać ich do miejsc przepełnionych substancjami zatruwającymi krew? Wielokrotnie obserwowaliśmy przypadki, w których chorzy, wysłani do lazaretów gdańskich padali ofiarą panujących tam endemii – gorączki połogowej, stanów zapalnych płuc itp. - prowadzących do zagrażających życiu schorzeń krwi.

Ostatnio słychać było zdanie, jakoby wskaźnik śmiertelności, dzięki wodociągom i kanalizacji miał być znacznie korzystniejszy, a przytoczono tu na dowód ostatnią epidemię cholery, jednakże chyba bez racji, a co najmniej nikogo tym nie przekonano. Gdyż tę samą sytuację, dotyczącą łagodniejszego przebiegu ostatniej epidemii cholery, jaką dokonano w Gdańsku, zaobserwowaliśmy także w innych miastach, bez wodociągów, a cotygodniowe zestawienia statystyczne wykazują do dnia dzisiejszego, że liczba zgonów regularnie przewyższa liczbę nowo narodzonych.

Obok powodów przeciwko transportowaniu chorych z terenów wiejskich do miasta pojawiają się inne, które wynikają z doświadczeń, wydawałoby się nieistotne, takie jak np.: że w trakcie epidemii szpitale miejskie są tak często przepełnione, że chorzy z terenów wiejskich nie mogą znaleźć w nich miejsc, że zwyczajowo musi mieć miejsce uprzednie zgłoszenie, że odległy transport, dłuższy niż trzy mile – jest dla wielu chorych zbyt uciążliwy itp.

Jeżeli mamy do czynienia z obiektem szpitalnym dla naszego tak licznie zaludnionego regionu, to, mając na względzie powyższe, konieczne jest wykluczenie Gdańska, jako miejsca budowy i wyznaczenie miejsca na terenach wiejskich, które wolne byłoby od wyżej przytoczonych wad. Jako takie poleca się Pruszcz.

Pruszcz, ze swoimi 1800 mieszkańcami, mieszkającymi na znacząco dużej powierzchni, z apteką i dwoma lekarzami, położony nad wartko płynącą Radunią, dysponuje na prawym brzegu Raduni warunkami glebowymi, które doskonale spełniają oczekiwania stawiane przed tego typu obiektem szpitalnym.

Według badań Pettenkofersa, znaczące wahania w poziomie wody gruntowej należy postrzegać, jako czynnik przyczyniający się do powstawania chorób. Tu mamy do czynienia z niemalże stałym poziomem wody gruntowej, na głębokości 3 metrów, a nad nią warstwę piasku, co oznacza, że nawet przy utrzymujących się silnych opadach atmosferycznych nie dochodzi do gromadzenia się

wilgoci, a to tego, na głębokości 3,5 metra występuje woda pitna dobrej jakości. Te korzystne uwarunkowania dla Pruszcza potwierdziły się w obserwacjach podczas najróżniejszych epidemii. Przytaczamy tu przykładowo cholerę, która w poszczególnych przypadkach epidemii w innych miejscowościach wiejskich powiatu pochłaniała jedną szóstą, do nawet jednej trzeciej ludności, podczas gdy najwyższa umieralność dla Pruszcza, przy 1800 mieszkańcach wynosiła nieco ponad 20 osób.

Ponadto przemawia za Pruszczem jego położenie w środku powiatu ziemskiego, między Wisłą a granicą powiatów Kościerzyńskiego, Gdańskiego i Starogardzkiego, ponadto połączenie z okolicami dzięki doskonałym szlakom komunikacyjnym, ponieważ dzięki czterem szosom wiodącym na cztery kierunki świata nawet przy najgorszych porach roku możliwe jest funkcjonowanie transportu chorych, a do tego wszystkiego jest Pruszcz również stacją na szlaku kolejowym z Gdańska do Tczewa.

Te krótkie argumenty nie tylko uzasadniają konieczność utworzenia szpitala dla naszego powiatu ziemskiego, lecz także udowadniają, że nie Gdańsk, lecz Pruszcz jest najdoskonalszym wyborem dla zbudowania takowego.

Zarząd Pruszcz, 26 kwietnia 1872.

Zezwolenie na przeprowadzenie zbiórki otrzymaliśmy od pana Naczelnego Prezydenta von Horna pismem z dnia 4 kwietnia 1872 dla Gdańskiego Powiatu Ziemskiego, dzięki czemu fundusz uzyskał 4500 marek czystego dochodu; kwoty wpłynęły jednakże dopiero w następnym roku rozrachunkowym, a niektóre jeszcze później.

W tym czasie prowadziliśmy rozmowy z Zakonem Joannitów o przejęciu naszego funduszu z zachowaniem jego przeznaczenia. Rozmowy te jednakże zostały przerwane, z powodu tego, że Zakon wyraził wprawdzie swoje żywe zainteresowanie sprawą, jednakże z powodu nieznacznej wielkości zebranego kapitału zadeklarował swoje uczestnictwo dopiero po wybudowaniu lazaretu, które to uczestnictwo miałoby ograniczyć się głównie do przejęcia funduszu, podczas gdy zarządzanie zakładem i pozostałe prace miałyby być pozostawione nam. Ten stan rzeczy oczywiście odrzuciliśmy.

W równie niewielkim stopniu zakon skłonny był do zorganizowania kolekty na rzecz naszych celów, a wniosek z naszej strony do pana ministra, o zezwolenie na loterię został odrzucony.

45

Również wielokrotne starania o przekazanie Zakonowi Joannitów dla naszych celów, odsetek ze znajdującej się pod zarządami Królewskiego Rządu w Gdańsku jednej trzeciej majątku sekularyzowanego w roku 1806 klasztoru Bonifratrów w Starych Szkotach, w wysokości 40 000 Marek na rzecz przyjmowania ubogich chorych z obszaru rejencji do lazaretu gdańskiego, nie przyniosły niestety żadnych rezultatów.

Za to odczyt dyrektora wydziału sztuki pana Bartha, w połączeniu z eksperymentami z dziedziny fizyki przyniosły funduszowi przyrost środków o 153 marki i 25 fenigów.

Dwa przedstawienia Teatru Miłośników, w dniach 22 stycznia i 5 marca 1873 przyniosły 113 marki czystego zysku.

Wystawiane były humoreski: „Drzwi do łazienki” (Badetüren) i „Dzień dobry panie Fischer” (Guten Morgen Herr Fischer), „Monsieur Hercules”, „Jako zaręczeni polecają się” (Als Verlobte empfehlen sich) oraz „Pierwszy obiad” (Das erste Mittagessen), w wykonaniu pań: Pani von Kries – Będzieszyn, Panna Margot von Franzius, Panna Edith von Franzius, Panna Jenny von Gordziewska, Panna Helene von Franzius – Ulkowy, Panna Plehn – Morzeszczyn, oraz przez panów: Porucznik von Ploeß – Gdańsk, Porucznik Wüstenfeld – Gdańsk, Ziemianin Heyer – Goszyn, Ziemianin von Palubitzki – Zajączkowo, Ziemianin Muhl – Łaguszewo, Właściciel dworski Schlenther – Kleinhof (Tumanowka)?, Alfred i Hugo Wiedemann w reżyserii pana dr Widemanna. Te wzorowo przygotowane i wykonane z dużą dozą talentu sztuki przyjęte zostały gromkimi brawami.

Następne, 17 kwietnia 1873 Gdańska Rejencja Królewska zezwoliła nam na przeprowadzenie losowania fortepianu

koncertowego i zorganizowała 20 maja, z udziałem królewskiego dyrektora muzycznego, Pana Buchholza – Gdańsk i uprzejmym współudziale Panny J. Von Gordziewskiej koncert, a drugi dnia 5 czerwca 1873, przy udziale swojej żony pianistki Marie Gärtner-Hirschfeld, na 2 fortepiany, z których to jeden z tych wymienionych instrumentów został w drugim dniu koncertowym publicznie wylosowany, dzięki czemu uzyskano łącznie 642 marki i 36 fenigów. Podczas pierwszego koncertu wykonano koncert D-Mol Mendelsona oraz Polonez Es-dur Chopina, obydwie kompozycje z towarzyszącą orkiestrą oraz kilka innych utworów. Drugi koncert, wykonany z małżonką zawierał wariacje Schumanna, Liszta, Webera Polonez E-dur oraz Galop Chromatique Liszta na dwa fortepiany; Pani H. za to zagrała różne kompozycje jako zupełnie nieoczekiwany bis.

Mimo wszystkich nieudanych starań, na koniec drugiego roku zdołano doprowadzić zwyżkę naszego funduszu do 9060 marek na czysto. Przy czym należy zauważyć, że duża część wymienionej kwoty z kolekt wewnętrznych jeszcze nie wpłynęła.

Do 1 lipca 1874, trzeciego roku działalności, nie wniesiono żadnych oczekiwań wobec działań publicznych organizacji dobroczynnych, by stałe okazywanie dobroczynności wobec naszego przedsięwzięcia nie obróciło się przeciw nam.

Niezależnie od tego nasz fundusz, dzięki wpłatom kwot pozostałych z naszej wewnętrznej kolekty plus wpływ z kar pieniężnych wzrósł do 12160 marek na czysto, to znaczy, że niemalże potroił się w ciągu ostatnich trzech lat. c.d.n.

Fragment pocztówki. Lazaret. Fot. od strony hotelu “Prausterhof”

46

kwiecień – czerwiec 2016

historia Mariusz Czerwiński

Swastyka albo Krzyż Chrystusa?

Kazanie przedwyborcze ks. Dziekana J.P. Aeltermanna

Wiosna 1933 roku. Pod koniec stycznia Adolf Hitler obejmuje stanowisko kanclerza. Pod koniec lutego dochodzi do pożaru Reichstagu i jednocześnie wydany zostaje dekret o zniesieniu konstytucyjnych wolności słowa, prasy i zebrań. Na początku marca NSDAP odnosi sukces w wyborach do Reichstagu (44% głosów) a już w idy marcowe proklamowane jest powstanie III Rzeszy. Również w marcu 1933 roku powstaje w Dachau pierwszy obóz koncentracyjny. Wszystkim tym wydarzeniom bacznie przyglądał się i analizował blisko 60-letni ks. Jan Paweł Aeltermann, proboszcz połączonych unią personalną parafii Mierzeszyn-Przywidz oraz dziekan dekanatu Gdańsk-Wyżyna. Sama parafia niezbyt liczna w dusze katolickie (ok 800 wiernych) obejmowała kilkadziesiąt wsi w promieniu kilkunastu kilometrów od Mierzeszyna co stanowiło znaczącą część powierzchni Wolnego Miasta Gdańska, na który Berlin patrzył ze szczególną uwagą.

Aeltermann nie musiał długo czekać na wyzwania związane z rozwojem sytuacji politycznej w skali całej Rzeszy Niemieckiej. Pierwszym z nich stały się wybory do Volkstagu WMGV kadencji 28 maja 1933 roku. Na tydzień przed tymi wyborami wydał kazanie, nazwane przedwyborczym, pod tytułem „Hakenkreuz oder Christenkreuz?!” (Swatyka albo Krzyż Chrystusa?”), które będzie niezwykle ważne w dniu wydania i nabierze znaczenia wraz z rozwojem sytuacji w III Rzeszy i przedwojennej Europie.

Na samym wstępie należy rozwiać ewentualne negatywne skojarzenia z upolitycznionymi kazaniami głoszonymi z ambony. Sam termin „kazanie przedwyborcze” należy rozumieć w następujący sposób: kazanie, czyli nauka kierowana do wiernych dotycząca spraw podlegających osądowi sumienia, natomiast przymiotnik „przedwyborczy” należy w pierwszej kolejności widzieć jako podkreślenie faktu ukazania się przed wyborami do Volkstagu (zatem umiejscowienie w czasoprzestrzeni), a nie skupienie się na politycznym

Pocztówka z wizerunkiem ks. Jana Pawła Aeltermanna (26 czerwca 1876 - 22 listopada 1939). Album rodziny Czerwińskich.

charakterze głoszonej nauki. Ksiądz Dziekan po prostu zajmuje głos w sprawach sumienia, które zagrożone są ze strony sięgających po władzę polityków. Niezwykle bystrze ks. Aeltermann wyprzedza zarzuty o braku kompetencji do zajmowania się podejmowanymi sprawami: „Już słyszę – polityka z ambony. Teraz w katolickim kościele mówię o tym, co katolickiego Kościoła dotyczy, jest dla niego aktualne; w przeciwnym razie nie byłbym katolickim księdzem, duszpasterzem mojej parafii i nie byłbym świadomy odpowiedzialności jaka na mnie spoczywa”. Widzimy więc, że wydanie omawianego kazania nie było owocem upozorowanego uprawnienia do zabierania głosu w określonej sprawie ale wynikało z głębokiego poczucia obowiązku chrześcijanina, duchownego katolickiego.

47

Ansicht von Meisterwalde, Freist. Danzig – widok na Mierzeszyn, Wolne Miasto Gdańsk. Zdjęcie wykonane z wieży ówczesnego kościoła ewangelickiego.

Przedstawia widok na Mierzeszyn w kierunku Gdańska. Na pierwszym planie stawek oraz zabudowania przy obecnej ulicy Wolności, dalej po lewej stronie widoczna jest wieża kościoła katolickiego pod wezwaniem św. Bartłomieja Apostoła oraz aleja drzew przy drodze prowadzącej do Gdańska.

Na linii horyzontu dostrzec można pola uprawne na wybudowaniach Mierzeszyna oraz w dolinie rzeki Kłodawka. Pocztówka oznaczona jest znaczkiem pocztowym Wolnego Miasta Gdańska i stemplem urzędu pocztowego w Mierzeszynie z dnia 13 kwietnia 1929 roku. Album rodziny Czerwińskich.

Ks. Jan Paweł Aeltermann swoją naukę opiera na skonfrontowaniu ideologii nazistowskiej z Biblią. Sam tytuł kazania stawia przed potencjalnym odbiorcą alternatywę rozłączną: albo wierność nazizmowi, albo wierność Chrystusowi.

Już w 1933 roku opierając się na Biblii przekreśla czarującą możliwość kompromisowego praktykowania ideologii nazistowskiej przez chrześcijanina. Stanowczość w tej kwestii głosiła brutalną i często nieakceptowalną prawdę o nazizmie tryumfalnie kroczącego po władzę. Adolf Hitler, Führer – charyzmatyczny, dumny, silny i zdecydowany wódz upokorzonego traktatem wersalskim narodu niemieckiego, miał przede wszystkim przywrócić pozycję Niemiec na arenie międzynarodowej. Kilkakrotnie ks. Aeltermann, konsekwentnie podkreśla głęboką sprzeczność nazizmu z chrześcijaństwem „Powie ktoś, błędną naukę tego ruchu (nazizmu-przypis M.Cz.)odrzucę ale myślę o tzw politycznym kierunku i o ruchu i o dobru jakie mógłby on zrobić”.

Będąc świadomym takiej pokusy ks. Aeltermann w kolejnych słowach próbuje uświadomić pozorne dobro, które w ostateczności prowadzi do zła „Ach jaki mądry się

48

kwiecień – czerwiec 2016

nagle zrobiłeś. Przecież jesteś i będziesz odpowiedzialny za wszystkie następstwa, które wynikną z wrogiego kościołowi światopoglądu w czasie działania jakiegoś wybranego albo deputowanego…”. W obrazowy sposób Proboszcz z Mierzeszyna przedstawia wzjaemnie wykluczającą się sprzeczność postaw katolickich i nazistowskich <<Stąd wynika niemożność oddawania hołdu przez katolika swastyce, będącej pogańskim znakiem oraz dezaprobata jego postaw. Pomyśl sobie, unosisz ramię z opaską, zdejmujesz czapkę przed krzyżem na wiejskiej uliczce i modlisz się „Bądź pochwalony…” przecież to absurd. W jednym domu stoi krucyfiks wśród kwiatów a na domu jest flaga (nazistowska-przypis M.Cz), czy to nie absurd? >> W swoim kazaniu, będącym głosem wołającego na pustyni, Dziekan Aeltermann, analizuje „ruch swastyki” od strony religijno-teologicznej. Zdecydowanie i jasno mówi w kilku fragmentach kazania: „Swastyka jest w sprzeczności z Pismem Świętym(…)z osobą Jezusa Chrystusa(…)w opozycji do Kościoła Chrystusa” Tezy mierzeszyńskiego proboszcza miały swoje silne uzasadnienie. Nie zapomniał On bowiem

o bluźnierczych twierdzeniach nazistów widzących w Starym Testamencie „biblię szatana”, odczuwających palącą potrzebę „usunięcia Starego testamentu, jako książki religijnej.”, nie mówiąc już o podważniu żydowskiego pochodzenia Jezusa, na potrzeby zaliczenia Go do aryjskiej rasy panów.

Z wyprzedzeniem, godnym najwyższego uznania, ks. Aeltermann, stanowczo potrafił przedstawiać trafne analizy rozwoju sytuacji. Z niezachwianą wiarą w Prawdę objawioną w Starym i Nowym Testamencie odrzucał wszystko i przestrzegał przed zachwytem nad tym co jest w sprzeczności z Pismem Świętym. Wiedział, że dobrych owoców nie może przynieść, nieco enigmatycznie brzmiące, żądanie „przewartościowania wartości Kościoła rzymskiego w sensie germańskiego chrześcijaństwa”. Słusznie zauważa, w kontekście marzeń nazistów o podporządkowanym sobie Niemieckim Kościele Narodowym, że jest to kolejny element różnicowania ludzi i narodów a tym samym narusza się katolicki tj. powszechny charakter Kościoła rzymskiego, będącego wspólnotą równych sobie braci i sióstr w Chrystusie Panu.

Stanowczość i bezwzględnie krytyczne stanowisko wobec nazizmu uzasadnia całkowita sprzeczność z podstawami wiary chrześcijańskiej. Kapłan głoszący przez kilkadziesiąt lat najważniejsze przykazanie chrześcijaństwa: „będziesz miłował Pana Boga twego z całego serca swego, z całej duszy swojej i ze wszystkich sił swoich a bliźniego swego jak siebie samego” nie mógł pozostać biernym słysząc głosy odrzucające Stary Testament (a wiec również i Dekalog) oraz znając program polityczny zakładający wyższość rasy aryjskiej nad innymi. Wszystko to wyrażone jest w słowach: „Swastyka jest w sprzeczności z zasadniczym prawem chrześcijaństwa. Miłość bliźniego jest głównym przykazaniem Chrystusa. Gdzie [w chrześcijaństwie] wymaga się rasy, kultury rasowej, polityki rasowej? Gdzie jest to napisane?”

Nauka, wołanie ks. Aeltermanna miało, jak pokazała Jemu współczesnym i nam wszystkim, charakter proroctwa spełniającego się na oczach samego prorokującego. Kilka kolejnych lat obnażało coraz bardziej prawdziwe oblicze nazizmu. W czerwcu 1934 miała miejsce „noc długich noży”.

W 1935 roku uchwalone zostają tzw „ustawy norymberskie” wymierzone przeciwko Żydom. Drzewo pogardy dla przykazania miłości bliźniego wydało już swoje pierwsze gorzkie owoce.

Mówiąc o „kazaniu przedwyborczym” ks. Dziekana Jana Pawła Aeltermanna nie można nie wspomnieć o dwóch istotnych wydarzeniach. Pierwszym z nich jest sprawa partyjnego pogrzebu. Otóż, dwaj bracia o nazwisku Wróbel, członkowie SA, w wyniku pijackiej bijatyki zostali zamordowani przez SS-mana. Jeden z nich poniósł śmierć na miejscu, zaś drugi

Widok z okna domu Otto i Marty Czerwińskich. Na ambonce, pod przystrojonym krzyżem, ks. Aeltermann. Rzeka ludzi, na obecnej ulicy Wolności, przywołuje na myśl słowa z Ewangelii wg św. Mateusza (Mt 14, 20-21) „Jedli wszyscy do sytości, i zebrano z tego, co pozostało, dwanaście pełnych koszy ułomków.

Tych zaś, którzy jedli, było około pięciu tysięcy mężczyzn, nie licząc kobiet i dzieci.” Album rodziny Czerwińskich.

zmarł kilka dni później. Bójka miała miejsce w wigilię odpustu św. Bartłomieja Apostoła 1938 roku. Przedstawiciele SA zwrócili się ws pogrzebu partyjnego, tj z flagami nazistowskiej III Rzeszy na trumnach braci. Ksiądz Aeltermann kategorycznie odmówił i nie wpuścił na ziemię poświęconą trumien przykrytych flagami hitlerowskimi. Przed wprowadzeniem na teren przykościelny, do kościoła św. Bartłomieja Apostoła i na cmentarz katolicki wymusił zdjęcie z trumien nazistowskich flag. To wydarzenie spowodowało, że Jego nazwisko coraz bardziej wytłuszczonym pismem rysowało się na „czarnej liście” nazistów. A nie dawał o sobie zapomnieć.

Drugim wydarzeniem, wcześniejszym chronologicznie względem pogrzebu, było ścięcie wiosną 1937 roku, przez okolicznych hitlerowców trzech krzyży: 2 przydrożnych i 1 przy kościele św. Bartłomieja Apostoła w Mierzeszynie. Ks. Aeltermann uczynił to, co można było uczynić w takiej sytuacji, postanowił, że na miejscu ściętych krzyży staną nowe.

Uroczystość poświęcenia krzyży odbyła się 20 czerwca 1937 roku i zgromadziła w parafii liczącej zaledwie kilkuset katolików, ok. 5 000 wiernych z terenu całego Wolnego Miasta Gdańska. Wydarzenie to w krótkich słowach określić można jako swoisty tryumf wiary. Przywołuje jednocześnie skojarzenia z fragmentem Ewangelii wg św. Mateusza (Mt 14,

49

19-21) „Kazał tłumom usiąść na trawie, następnie wziąwszy pięć chlebów i dwie ryby, spojrzał w niebo, odmówił błogosławieństwo i połamawszy chleby dał je uczniom, uczniowie zaś tłumom.Jedli wszyscy do sytości, i zebrano z tego, co pozostało, dwanaście pełnych koszy ułomków. Tych zaś, którzy jedli, było około pięciu tysięcy mężczyzn, nie licząc kobiet i dzieci.” Jakże wymowna zbieżność obrazów odległych od siebie o blisko 2000 lat. Aż nie chce się wierzyć w przypadek. Zwłaszcza kiedy uświadomimy sobie fakt, że ks. Aeltermann w maju 1933 wygłasza modlitwę: „Wiwat Chrystus!/ Święty Krzyżu bądź naszą flagą/ W walce i każdym nieszczęściu/ Który nas przebudzasz, który nas upominasz/ Być Ci wiernym aż do śmierci/ Bądź uwielbiony przez usta i serce/ Krzyżu Chrystusa mego Pana.”, by już w 1937 roku, na ulicach Mierzeszyna, potwierdzić swoją nieustanną wierność Krzyżowi Chrystusa. Będzie musiał tego dokonać jeszcze raz w Nowym Wiecu.

Fragment oryginału kazania przedwyborczego „Hakenkreuz oder Christenkreuz?” z 21 maja 1933 roku. Archiwum Szkoły Podstawowej im. Ks. Jana Pawła Aeltermanna w Mierzeszynie.

Udostępniony dzięki uprzejmości Ewy Kuliczkowskiej – Gosk.

Szlak pieszo-rowerowy pamięci ks. Jana Pawła Aeltermanna

Na mapie parafii z okresu międzywojennego, zaznaczono kolorem niebieskim proponowany przebieg Szlaku ks. J.P.Aeltermanna. Koncepcję trasy podstawowej opracował Piotr Jąkalski.

50

kwiecień – czerwiec 2016

W Szkole Podstawowej im. Ks. Jana Pawła Aeltermanna w Mierzeszynie, 14 października 2015 r., została podpisana umowa o współpracy trzech sąsiadujących ze sobą gmin.

Umowę podpisali: Wójt gminy Przywidz Marek Zimakowski, Wójt gminy Trąbki Wlk. Błażej Konkol i Burmistrz Skarszew Jacek Pauli. Owocem podjętej współpracy ma być powstanie pieszo-rowerowego szlaku pamięci ks. Jana Pawła Aeltermanna. Połączy on miejscowości silnie naznaczone obecnością Męczennika, tj. Mierzeszyn, Przywidz i Nowy Wiec. W tych wsiach we współpracy z Akademią Sztuk Pięknych w Gdańsku, powstaną miejsca obrazujące wybrane elementy z działalności ks. Dziekana. Szlak poprowadzony zostanie tak, aby pokazać walory przyrodnicze, historyczne i religijne wyżynnej części powiatu gdańskiego. Odbyły się już spotkania w gminach oraz rekonesans studentów ASP. Inicjatywa wpisuje się w oddolne działania podejmowane w kierunku rozpoczęcia procesu beatyfikacyjnego przedwojennego Proboszcza parafii Mierzeszyn-Przywidz.

Mariusz Czerwiński

51

kronika kulturalna 10 stycznia 2016 r., w sali koncertowej Urzędu Gminy Kolbudy w ramach 24. Finału WOŚP odbył się koncert zespołu „PUDELSI”. Zespół powstał w 1985 r. w Krakowie. Ich znaczącym sukcesem była nagroda na Festiwalu w Jarocinie w 1986 r. z wokalistą Przemysławem Trębaczem. W 1987 r. zespół przystąpił do rejestracji swojej pierwszej płyty BELA PUPA z Korą i Maciejem Maleńczukiem. W 2003 r. za piosenkę „Dawna dziewczyno” w Opolu otrzymali nagrodę Polskiego Radia. W 2010 r. Pudelsi zmieniają wokalistę i nowym frontmanem zostaje Piotr Foreman. Również w styczniu odbył się koncert legendy polskiego rocka, zespołu BIG CYC. 14–17 stycznia 2016 r., Zespół Pieśni i Tańca Gminy Pruszcz Gdański „Jagódki” zdobył Grand Prix Międzynarodowego Festiwalu Kolęd i Pastorałek w Będzinie. Impreza jest uznawana za największy kolędowy przegląd. Eliminacje odbyły się równolegle w Polsce, na Białorusi i Ukrainie. Oceniano 129 zespołów. „Jagódki”, jak przyznano podczas gali, wyróżniono za przepiękne wykonanie kolęd i pastorałek, kreatywną aranżację wokalną oraz instrumentalną, a także wizerunek artystyczny połączony z żywiołowym ruchem scenicznym. Dyrektorem „Jagódek” jest Barbara Biedrzycka.

16 stycznia 2016 r., w Centrum Kultury i Sportu w Pruszczu Gd. odbył się Koncert Noworoczny „Barok w pigułce” w wykonaniu Orkiestry miasta Pruszcz Gdański.

Licznie zebrani pruszczanie mięli okazję wysłuchać takich wielkich kompozytorów jak Antonio Lucio Vivaldi,George Frideric Haendel, Johann Sebastian Bach, Arcangelo Corelli, Johann Pachelbel. Partie solowe wykonali: Tomasz Diakun - skrzypce, Anna Kaszubowska skrzypce, Monika Dudek- flet, Aneta Wojtkiewicz - mezzosopran. Koncert zorganizowali: AGNI - drukarnia,wydawnictwo, CKiS, Stowarzyszenie Przyjaciół Pruszcza i Okolicznych Gmin, ACTIVA- deweloper.

25 stycznia 2016 r., społeczeństwo Powiatu Gdańskiego oddało hołd uczestnikom Marszu Śmierci Obozu Stutthof. W uroczystych obchodach w kościele i pod pomnikiem upamiętniającym tragiczny marsz sprzed 71 lat, wzięli udział Kombatanci, Mieszkańcy Pruszcza Gd. i Gmin Powiatu Gdańskiego, Dyrektor Muzeum Stutthof, Władze Powiatu Gdańskiego, Burmistrz Pruszcza Gd., oraz Wójtowie Gmin z terenu Powiatu, Organizacje Pozarządowe, Radni Powiatowi i Wojewódzcy. Podczas uroczystości Marek Goliński, Wicewójt Kolbud, odczytał list swojego dziadka, uczestniczącego w Marszu Śmierci. List pisany był do rodziny w obozie Stutthof.

27 stycznia 2016 r. w Zespole Szkolno-Przedszkolnym w Grabinach-Zameczku odbyło się spotkanie Kazimierza Czeczotko z miłośnikami Żuław Gdańskich, a w szczególności grabińskiego zamku. K. Czeczotko tworzy także obrazy akwarelą. Piórem i pędzlem przybliża żuławskie klimaty. Jest autorem licznych dzieł o przeszłości żuławskiego zamku w Grabinie. Napisał m.in. książkę „Skosztujcie zamku krzyżackiego – Curia Nostra”. Licznie zgromadzona publiczność dopytywała o szczegóły i detale z dziejów Grabiny-Zameczek. Swój program artystyczny zaprezentowało także Koło Gospodyń Wiejskich „Grabinianki”.

28 stycznia 2016 r., odbyło się Misterium Bożonarodzeniowe „Moje Betlejem” oparte na kolędach „Skaldów” do muzyki Jacka Zielińskiego i tekstów Leszka Aleksandra Moczulskiego prowadzone przez Jana Budziaszka - perkusistę tego zespołu. Misterium odbyło się w Kościele pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Trąbkach Wlk. W Koncercie wzięła udział „Schola Piuttosto” z Przywidza z towarzyszeniem Orkiestry Kameralnej Symfoników Gdańskich pod kierunkiem Andrzeja Szczypiorskiego.

28 stycznia 2016 r., w Bibliotece Gminnej w Trąbkach Wlk. odbyło się spotkanie autorskie Jana Budziaszka – perkusisty legendarnego zespołu „Skaldowie”. Znakomitego muzyka i autora 13 książek. O jednej z nich - „Sam bym tego nie wymyślił” opowiadał podczas spotkania. To opowieść o narodzinach wielkiej muzycznej pasji spleciona z historią polskiego big beatu i jazzu oraz świadectwa wewnętrznej przemiany człowieka.

Od stycznia 2016 r. w GOK, w Przywidzu odbywają się warsztaty malowania kubków pod hasłem KUBKI MALUJEMY PRZYWIDZ PROMUJEMY! A to wszystko dzięki zaangażowaniu mieszkańców zarówno osób dorosłych jak i dzieci, których cechuje otwartość na nowe techniki, wrażliwość na piękno, sztukę i zamiłowanie do naszej „małej ojczyzny”.

2 lutego 2016 r., w „Kinie za Rogiem” w Cieplewie otworzyła podwoje Akademia Filmowa. W klimacie klubu dyskusyjnego Ośrodek Kultury, Sportu i Biblioteka Publiczna Gminy Pruszcz Gd. prezentuje filmy ze zbiorów zrekonstruowanej klasyki krajowej kinematografii. Pierwszym tytułem była komedia „Ewa chce spać” z 1957 r. Seansom towarzyszy autorski komentarz prowadzącego Akademię Grzegorza Cwalińskiego. Repertuar „Kina za Rogiem” w Cieplewie jest dostępny na stronie internetowej: www.oksibp.pruszczgda.pl 2 lutego 2016 r. w Gminnej Bibliotece Publicznej w Pszczółkach, została otwarta wystawa prac podopiecznych Fundacji „Żyć Godnie” z Kolnika. Prace były eksponowane do końca marca br.

Były to prace plastyczne oraz różnego rodzaju rękodzieło. Spotkanie prowadziła Kamila Mrówka, która wygłosiła prelekcję na temat działalności fundacji „Żyć Godnie”. Wystawa cieszyła się dużym zainteresowaniem mieszkańców Pszczółek.

5 lutego 2016 r., na scenie w Centrum Kultury i Sportu w Pruszczu Gd. miał miejsce spektakl „Opowieść Wigilijna”, przygotowany przez młodych aktorów pracujących pod opieką reżyserów i instruktorów teatralnych Sławomira Kochanka i Sylwii Dąbrowskiej z Małej Akademii Teatralnej. Spektakl o człowieku, jego dwoistej naturze i pragnieniu relacji z drugim człowiekiem. O tym, że jeśli nawet zagubimy się na naszej drodze życia, zawsze jest czas na to by zawrócić ze złej drogi.

52

kwiecień – czerwiec 2016

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11 lutego 2016 r., na scenie Ośrodka Kultury, Sportu i Biblioteki Publicznej w Cieplewie, odbył się kolejny koncert Doroty Lulki w towarzystwie kwartetu „Milonga Baltica” znana gdyńska aktorka i wokalistka, przeniosła słuchaczy do krainy tanga. Publiczność usłyszała standardy tego gatunku rodem z Argentyny i innych stron świata oraz kompozycje polskich twórców. Wirtuozerskie popisy muzyków: Jana Ignacego Wiśniewskiego (fortepian), Pawła Nowaka (bandoneon), Tomasza Sierkiewicza (skrzypce) oraz Macieja Sadowskiego (kontrabas), fenomenalny głos i charyzmatyczny komentarz Doroty Lulki zapewniły niezapomniane wrażenia.

20 lutego 2016 r., w Żuławskim Ośrodku Kultury i Sportu w Cedrach Wlk. miało miejsce spotkanie poświęcone norweskim kościołom Stavkirke w ramach projektu „Ostańce Próśb”. Odbyła się wystawa pt. „Ostańce Próśb” przedstawiająca fotografie, wybranych islandzkich farmerskich i kamiennych kościółków, norweskich kościołów Stavkirke oraz polskich kapliczkek. Waldemar Elwart – koordynator projektu, opowiedział o realizacji całego przedsięwzięcia. Wykład o kościołach Stavkirke, wygłosił dr Tadeusz Lange z Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu. Podczas wernisażu odbył się koncert na trzy wiolonczele muzyki inspirowanej ludową i sakralną muzyką Islandii, Norwegii i Polski w wykonaniu: Zofii Elwart, Magdaleny Kozber i Martyny Wiśniewskiej. Imprezę zorganizował ŻOKiS przy współpracy z Muzeum Narodowym w Gdańsku.

24 lutego 2016 r., w ramach akcji „Zima w gminie Pruszcz Gdański”, w „Kinie za Rogiem” w Cieplewie, odbyły się premierowe seanse odnowionego cyfrowo filmu rysunkowego pt. „Proszę słonia” z 1978 r. oraz spotkanie z reżyserem i współscenarzystą obrazu – Witoldem Gierszem. Patronat medialny nad wydarzeniem objęło Radio Gdańsk. Na pamiątkę dzieci otrzymały plakaty z autografem reżysera, a w galerii „Kaloryfer” mogły uczestniczyć w warsztatach plastycznych, m.in. malując ogromnego słonia z kartonu.

3 marca 2016 r., w świetlicy, w Steblewie miał miejsce wieczór poetycki ks. Krzysztofa Zdrojewskiego, proboszcza parafii pw. Matki Bożej Różańcowej w Koźlinach, autora tomiku poezji „Bez aranżacji”. Autor opowiedział zebranym o swoich początkach, inspiracjach i przemyśleniach dotyczących poezji. Książka ukazała się w Wydawnictwie „Bernardinum” i otrzymała IV wyróżnienie podczas I Kociewskich Targów Książki 2015 r. w Starogardzie Gd. Organizatorami spotkania byli Sołtys i Radni wsi Steblewo oraz Gminna Biblioteka Publiczna w Suchym Dębie.

8 marca 2016 r., z okazji Dnia Kobiet odbył się koncert pt. „Nie liczę godzin i lat” Andrzeja Rybińskiego, w Sali Sopockiej, w Zielonej Bramie, w Przywidzu. Młodzież gimnazjalna z Przywidza przedstawiła bardzo ciekawy i zabawny program, który rozśmieszył publiczność do łez. Przed gwiazdą wieczoru wystąpił zespół dziecięcy „Domino” z Gminnego Ośrodka Kultury, który swoim śpiewem uświetnił ten wieczór i zapowiedział występ Andrzeja Rybińskiego. Występ gwiazdy bardzo podobał się publiczności. Były bisy. Tytułową piosenkę koncertu „Nie liczę godzin i lat” Andrzej Rybiński wykonał wspólnie z dziećmi z zespołu „Domino”.

8 marca 2016 r., w Żuławskim Ośrodku Kultury i Sportu w Cedrach Wlk. odbył się koncert „Ku Czci Płci Pięknej” w wykonaniu Dawida Pelowskiego – wokalisty i aktora Teatru Muzycznego w Łodzi i Teatru „Off de Bicz” w Sopocie oraz Adama Bartusza – wokalisty i pianisty, absolwenta Wydziału Jazzu Akademii Muzycznej w Gdańsku. Był to finał podsumowujący wydarzenie „Nie Dzień ale Tydzień Kobiet” zorganizowany przez ŻOKiS. Artyści swoim występem zachwycili i rozbawili zgromadzoną publiczność. Na tą wyjątkową uroczystość licznie przybyły panie z terenu całej gminy. Wójt – Janusz Goliński, wraz z Dyrektorem ŻOKiS Łukaszem Żarna złożyli wszystkim paniom życzenia z okazji ich święta i wręczyli symboliczne tulipany.

8 - 10 marca 2016 r. w siedzibie Pedagogicznej Biblioteki Wojewódzkiej Filii w Pruszczu Gd. odbył się VI Powiatowy „Konkurs Pięknego Czytania”. Udział w konkursie wzięli uczniowie ze szkół podstawowych powiatu gdańskiego. Jury przyjęło następujące kryteria oceny : płynność czytania, poprawność artykulacji głosek, tempo czytania (pauzowanie, interpunkcja) oraz dobór środków artystycznego wyrazu. W poszczególnych grupach zwyciężyli: Klasy I - Magdalena Podolska, SP Czerniewo, Klasy II - Tomasz Filipek z ZKiW Lublewo, Klasy III - Natalia Wojcieszkiewicz z SP Łęgowo, Kl. IV - Emila Król z ZS-P Borkowo, Kl. V - Aleksandra Gajewska z SP Czerniewo, Kl. VI - Karolina Osowska z ZS-P Borkowo.

10 marca 2016 r. w galerii „Kaloryfer” w Cieplewie odbył się wernisaż malarstwa „Marzenia się spełniają”. To prezentacja dokonań uczestniczek warsztatów malarstwa sztalugowego dla dorosłych, które są realizowane w pracowni plastycznej OKSiBP pod kierunkiem instruktor Agnieszki Michalczyk.

Na wystawie można było obejrzeć ponad 30 amatorskich prac, które powstawały od 2011 roku.

10 marca 2016 r. w Bibliotece Publicznej w Trąbkach Wlk. odbył się Konkurs recytatorski wierszy Haliny Poświatowskiej „Ogród poezji”. Pierwsze miejsce ex aequo zdobyli Borys Niski i Nikodem Ostrowski. Drugie miejsce ex aequo zajęli Nikola Grzębska i Adrian Grulkowski. Trzecie miejsce zajęła Aleksandra Bida. Otrzymali oni dyplomy, tomiki poezji oraz BiblioNotesy. Konkurs został zorganizowany przez Gimnazjum im. Kazimierza Jagiellończyka oraz Gminną Bibliotekę Publiczną w Trąbkach Wlk. 11 marca 2016 r., w sali Gminnego Ośrodka Kultury w Przywidzu odbyła się premiera sztuki teatralnej „Zołzy”. Ogólnie spektakl odniósł wielki sukces i spotkał się z wieloma entazjastycznymi ocenami i opiniami znawców, mieszkańców Przywidza i nie tylko.

53

W produkcji teatralnej GOK brali udział aktorzy-amatorzy, mieszkańcy gminy Przywidz. W przedstawieniu wystąpili: Alicja Andrzejuk, Krystyna Niemc, Sylwia Dzieruk, Sylwia Olszewska, Magdalena Zaima, Magdalena Senger, Patrycja Bogusz, Natalia Lizakowska i Wojciech Górecki. Autorem scenariusza i reżyserem jest Arkadiusz Jaroń.

12 marca 2016 r. w Zespole Szkół w Suchym Dębie miała miejsce VI sesja popularnonaukowa o tematyce żuławskiej. Odbyła się wycieczka po Żuławach Gdańskich. W Krzywym Kole zobaczyli Warsztat Terapii Zajęciowej Caritas Archidiecezji Gdańskiej z siedzibą w dobrze utrzymanym domu podcieniowym, ks. Krzysztof Zdrojewski przybliżył dzieje i zabytki kościoła pw. Znalezienia Krzyża Świętego, Tomasz Jagielski opowiedział historię ruin świątyni w Steblewie, a Jerzy Kornacki oprowadził uczestników po Wiślinie. Przypomniał historię miejscowej szkoły i dzwonnicy cmentarnej. Dr Michał Kargul zaprezentował, uczestnikom Sesji, nowy numer „Tek Kociewskich nr 9”, który zawiera artykuły o tematyce historycznej i regionalnej. Podczas wycieczki wielu uczestników poznało piękno i bogatą przeszłość ziemi żuławskiej, na terenie gmin Suchy Dąb i Pruszcz Gd. 12–25 marca 2016 r., w Centrum Kultury i Sportu w Pruszczu Gd. odbyła się wystawa fotografii Beaty Krzysztofek „Z nurtem Pruszcza”. Wernisaż odbył się podczas koncertu Orkiestry Miasta Pruszcz Gdański.

19 marca 2016 r., w Publicznym Gimnazjum w Trąbkach Wlk. odbył się VII Powiatowy Turniej Kół Gospodyń Wiejskich. Grand Prix Turnieju zdobyło Koło Gospodyń Wiejskich „Rzeczpospolita Babska” z Wiślinki. W poszczególnych konkurencjach zwyciężyli: Produkt tradycyjny – pierogi z dowolnie wybranym farszem – KGW „Rzeczpospolita Babska” Wiślinka; Tablica pt. „Z tego powodu rozpiera nas duma” - KGW Skowarcz; Moda – sukienka z papieru gazetowego – KGW Przywidz; Piosenka kabaretowa z inscenizacją „Przez dziurkę od klucza” – KGW Skowarcz; Taniec ludowy z mojego regionu – KGW Osice; Dekoracja stołu – KGW Mierzeszyn.

20 marca 2016 roku, w sali Gminnego Ośrodka Kultury w Kolbudach odbyła się wystawa „Wielkanocna Urodzajnia”. Od stycznia tego roku grupa twórców lokalnego rękodzieła ze wsi Lisewiec, Kolbudy, Kowale, Lublewo, w toku wspólnej pracy budowała wystawę, której eksponatami były ich własne wytwory.Uczestnicy wystawy: Stanisława Wilińska, Renata Sałek, Piotr Kamrowski, Krystyna Bichowska, Anna Chomicz, Urszula Góralska, Renata Kowalska, Bożena Pokorzyńska, Jadzia Saldzień Katarzyna Formela, Hildegarda Baska, Ewa Moskwa, Mirka Liberska, Bożena Lewandowska, Rafał Ziembacz, Wiktoria Kubicka, Beata Lejk, Anna Repeć, Dorota Kołpak, Marta Goździewska. Tematem wystawy był czas przedwiośnia i Wielkanocy. Obiektem poddanym artystycznej eksploracji było jajo jako symbol odradzającego się życia. Powstało półtorametrowe jajo ozdobione szydełkowymi wyrobami, drzewko w technice metaloplastyki z zawieszonymi mniejszymi ozdobami, poduszki i obrazy wyszywane haftem krzyżykowym. Wernisaż zakończył monodram „Topienie Marzanny”w wykonaniu Karoliny Narazińskiej Pomysłodawczynią i koordynatorką projektu „Urodzajnia” jest Kamila Chomicz.

Organizatorem projektu jest Fundacja MI-RO-RO a został on dofinansowany z Urzędu Gminy Kolbudy.

Wywiady, zdjęcia i relacje z wydarzeń można znaleźć na stronie http://urodzajnia.com.pl/

11

12

13

1. Koncert zespołu „Pudelsi” w ramach 24 finału WOŚP w Kolbudach. Fot. Rafał Kulwiec 2. „Barok w pigułce” - Orkiestra Miasta Pruszcz Gdański. Fot. Archiwum CKiS 3. Zespół Pieśni i Tańca Gminy Pruszcz Gd. podczas koncertu w Chacie Myśliwskiej „Pod Sokołem” w Straszynie. Fot. M.Bielicka/UG Pruszcz Gd. 4. Kazimierz Czeczotko - spotkanie autorskie w Grabiny Zameczek. Fot. Tomasz Jagielski 5. Jan Budziaszek podczas koncertu „Moje Betlejem” w Trąbkach Wlk. Fot. Archiwum GOKSiR 6. Wystawa prac podopiecznych Fundacji „Żyć godnie”. Fot. Archiwum GBP w Pszczółkach 7. Koncert Doroty Lulki w towarzystwie kwartetu „Milonga Baltica”. Fot. Archiwum OKSiBP

14

8. Spotkanie z reżyserem filmu „Proszę słonia” Witoldem Gierszem. Fot. Archiwum OKSiBP 9. Andrzej Rybiński i grupa „Domino” w przeboju „Nie liczę godzin i lat”. Fot. Archiwum GOK 10. VI Powiatowy „Konkurs Pięknego Czytania” . Fot. Archiwum WBP o/ Pruszcz Gd. 11. Wernisaż malarstwa „Marzenia się spełniają”. Fot. Archiwum OKSiBP 12. Premiera sztuki teatralnej „Zołzy” w Przywidzu. Fot. Archiwum GOK 13. Tomasz Jagielski opowiedział historię ruin świątyni w Steblewie. Fot. Tomasz Jagielski 14. VII Powiatowy Turniej Kół Gospodyń Wiejskich -Grand Prix Turnieju dla KGW „Rzeczpospolita Babska” z Wiślinki. Fot. Archiwum Wydziału Spraw Społecznych Starostwa 15. „Wielkanocna Urodzajnia”w Kolbudach. Fot. Kamila Chomicz

54

kwiecień – czerwiec 2016

15

Zenon Kosater „Anioł”, rzeźba w drewnie, fot. Grzegorz Cwaliński.

Ewa, Zbigniew Boduch „Mazur”, rzeźba w kamieniu. Fot. Michał Boduch

Zenon Kosater, rzeźba zeźba w drewnie, fot. Grzegorz Cwaliński.

rzeźba

Ewa, Zbigniew Boduch „Madonna”, rzeźba w kamieniu. Fot. Michał Boduch

55

noty o autorach c.d. z nr 1(1) „Neony–tożsamość” Gagik Parsamjan Ur. 1957 r. w Eczmiadzinie, starożytnej stolicy Ormiańskiego Kościoła Apostolskiego. Ukończył Liceum Sztuk Plastycznych im. F. Terlemezjana i Akademię Sztuk Pięknych w Erewaniu. Od 1988 r. jest członkiem Związku Malarzy Armenii a od 2007 r. również Polskiego Związku Artystów Plastyków.

Kustosz eczmiadzińskiego oddziału Ormiańskiej Centralnej Państwowej Galerii Obrazów (od 1989 r.). Od 1994 r. mieszka i tworzy w Jagatowie, w gminie Pruszcz Gd. Swoje obrazy prezentował na licznych wystawach w całej Europie m.in. w Armenii - Erywań, Eczmiadzyn, Gruzji -Tbilisi, Rosji - Moskwa, Kaliningrad, Japonii Tokio, Holandii, Izraelu, RFN, Francji - Paryż, Jugosławii - Belgrad, Włochy - Roen, Szwajcarii - Zurych, Polsce -Warszawa, Kraków, Gdańsk, Sopot. Brał także udział w Przeglądzie Dorobku Kulturalnego Powiatu Gdańskiego „Cudze chwalicie – swego nie znacie” w Straszynie. Był projektantem tulipanowego kobierca podczas pierwszej edycji „Żuławskiego Tulipana” w Mokrym Dworze. Artysta poza malarstwem tworzy również kolorowe i symboliczne wyroby z ceramiki.

Elżbieta Kruglik Ur.1990 r. w Gdańsku. Mieszka w Jagatowie gmina Pruszcz Gd. Absolwentka Politechniki Gdańskiej. Inżynier Oceanotechniki i Okrętownictwa, z zamiłowania poetka i muzyk. Jej hobby to sport i podróże. Pierwszy publiczny występ miał miejsce na Ogólnopolskim Turystycznym Przeglądzie Piosenki Studenckiej „Bazuna” w 2012 r. Od tamtej pory koncertuje z programem poezji śpiewanej, z własną muzyką i tekstami, w całej Polsce. W 2014 r. nagrała płytę z prowadzonym przez siebie zespołem wokalnym „Narnia” z Kłodawy Gdańskiej. Jest członkinią Stowarzyszenia „Rodzina Kolpinga”. Opracowuje muzycznie (piosenki) przedstawienia teatralne, prezentowane m.in. w „Cudze chwalicie, swego nie znacie” w Straszynie i innych miejscowościach powiatu gdańskiego.

Wiesław Grzech Ur. w 1959 r. w Gdyni-Orłowie. Mieszka i pracuje w Lublewie Gdańskim, w gminie Kolbudy. Jest samoukiem.

Techniki, jakimi się posługuje, to: olej na płótnie, akryl na płótnie, malarstwo na szkle, pastel oraz rysunek. Jego dzieła cechuje dynamizm, ruch i energia. Niesamowita różnorodność kolorów i odcieni powoduje u odbiorcy wrażenie wibrowania obrazu i przepływu energii z jego wnętrza. Artysta wystawiał swoje prace w Niemczech - Bamberg, Austrii - Wiedeń, Rosji - Królewiec oraz Polsce - Gdańsk, Konin, Toruń, Warszawa. Jego obrazy znajdują się w wielu prywatnych kolekcjach na terenie tych krajów.

Agnieszka Michalczyk Ur. 1976 r. w Gdańsku. Mieszka i tworzy w Pszczółkach. Ukończyła Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu na wydziale Sztuk Pięknych. Jest instruktorem d/s plastycznych w Ośrodku Kultury, Sportu i Biblioteka Publiczna w Cieplewie. Od 2002 r. bierze czynny udział w ogólnopolskich plenerach malarskich. Swoje obrazy prezentowała m.in. w Krokowej, Ustce, Tczewie, Szymbarku, Wejherowie, Gdyni.

Ryszard Prill Ur.1949 r. w Wałbrzychu. Mieszkaniec Pruszcza Gd. W latach 1966-1985 uprawiał kolarstwo przełajowe w klubie LZS Neptun Gdańsk-Neptun Pruszcz Gd., dwukrotny zdobywca tytułu mistrza Polski juniorów w latach 1966 i 1967.

Dwukrotny wicemistrz Polski seniorów w latach 1971 i 1977,

56

dwukrotny uczestnik mistrzostw świata w przełaju, w Hiszpanii 1974 r. i w RFN-Hannover 1977 r. Po zakończeniu kariery sportowej zajął się rzeźbą w kamieniu i drewnie. Najważniejsze realizacje rzeźbiarskie to Matka Boska Bolesna wykonana w dębie na ołtarz papieski w 1999 r., granitowy monument papieża Jana Pawła II o wys.2,5 m.,dla kościoła w Ocyplu, dla którego również wykonał stylizowane na winorośl zdobienie ołtarza w 2001 r., oraz we Władysławowie przed kościołem pw. Wniebowzięcia NMP - Św.Wojciech o wys.2,8 m i Ławeczka z Janem Pawłem II- marmur-carrara w 2009 r. Brał udział w Przeglądach Dorobku Kulturalnego Powiatu Gdańskiego „Cudze chwalicie – swego nie znacie” w Straszynie i wielu wystawach i prezentacjach w powiecie gdańskim.

W 2009 r. otrzymał Honorowy Tytuł Za Zasługi dla Powiatu Gdańskiego jako wyraz szczególnego wyróżnienia za niestrudzoną działalność na rzecz powiatu i jego mieszkańców.

Aleksander Dardzyński Ur. 1932 r. - zm. 2012 r. Był mieszkańcem Pruszcza Gd. Muzyk z wykształcenia. Ponad 20 lat prowadził Orkiestrę Dętą Wojewódzkiego Przedsiębiorstwa Komunikacyjnego w Gdańsku. Od 1949 r. aż do emerytury był pedagogiem w Pałacu Młodzieży w Gdańsku. W twórczości malarskiej A. Dardzyńskiego znajdujemy m.in. w tradycyjnej formie uroki pejzażu miejskiego Pruszcza Gd., jego nastrój i klimat. Jest autorem logo Stowarzyszenia Przyjaciół Pruszcza Gd. i Okolicznych Gmin - charakterystycznej formy graficznej, podkreślającej jedność poszczególnych gmin powiatu gdańskiego.

Nr 2(2) „Neony–tożsamość” Wojciech Górecki Ur. 1959 r. w Gdańsku. Mieszkaniec Marszewskiej Kolonii w gminie Przywidz. Ukończył Państwową Wyższą Szkołę Sztuk Plastycznych - obecnie Akademia Sztuk Pięknych w Gdańsku. Inspiracją jego malarstwa jest natura i krajobraz.

Prawie wszystkie obrazy maluje w plenerze. Obrazy wyróżniają się dobrym rysunkiem i kompozycją oraz profesjonalną techniką malarską. Chętnie maluje w Biebrzańskim Parku Narodowym, na Kaszubach, Żuławach i Pomorzu. W 2009 r. i 2011 r. otrzymał prestiżowe, honorowe wyróżnienie w USA, od The Art Renewal Center. Poza malarstwem zajmuje się rysunkiem, fotografią i grafiką warsztatową. Prace graficzne wykonuje głównie techniką akwaforty. Należy do najlepszych polskich grafików architektury miejskiej.

Anna Górecka Ur. 1979 r. w Tczewie. Mieszka w Juszkowie, w gminie Pruszcz Gd. Absolwentka Uniwersytetu Gdańskiego na kierunku filologia polska ze specjalnościami: nauczycielską i teatrologiczną. Uczęszczała na specjalizację praktyczno-literacką prowadzoną przez Aleksandra Jurewicza i Zbigniewa Żakiewicza. Była nauczycielką języka polskiego i informatyki w Zespole Szkół Ogrodniczych i Ogólnokształcących w Pruszczu Gd. i Zespole Szkół w Rotmance. Obecnie pracuje w Zespole Szkół w Warczu. Jest słuchaczką Filologicznego Studium Doktoranckiego na Uniwersytecie Gdańskim. Debiutowała kilkoma wierszami w „Kociewskim Magazynie Regionalnym”. Drukowała m.in. w czasopiśmie społeczno-kulturalnym „Więzi” i miesięczniku literackim „Akant”. Współautorka Antologii Poezji Twórców Powiatu Gdańskiego „Niebieskie neony”, wyd. Stowarzyszenie

kwiecień – czerwiec 2016

Przyjaciół Pruszcza Gd. i Okolicznych Gmin, Pruszcz Gd. 2014 r.

Zdobyła wyróżnienie w Ogólnopolskim Konkursie Poetyckim o nagrodę Zygmunta Bukowskiego.

Jerzy Fryckowski Ur. w 1957 w Gorzowie Wlkp. Mieszkaniec Pruszcza Gd. w latach 1980-1984. Poeta, krytyk literacki, dziennikarz, redaktor, animator kultury, zajmuje się także teatrem i twórczością satyryczną. Pracuje jako nauczyciel polonista w Dębnicy Kaszubskiej. Laureat wielu prestiżowych konkursów literackich m.in. Ogólnopolskiego Konkursu Poetyckiego o rzeźbę Zygmunta Bukowskiego w Przywidzu. Wielki miłośnik psów.

Debiutował tomikiem „Cierpliwość ubogich” – Słupsk 1989. Wydał dotychczas 14 książek poetyckich. Jest współautorem Antologii Poezji Twórców Powiatu Gdańskiego „Niebieskie neony”, wyd. Stowarzyszenie Przyjaciół Pruszcza Gd. i Okolicznych Gmin, Pruszcz Gd. 2014 r. Jego wiersze znajdują się w wielu almanachach i antologiach. Były tłumaczone na angielski, niemiecki, francuski, hindi , litewski, czeski, serbski, słoweński, węgierski i esperanto. Ostatnio wydał antologię wierszy o ojcu „On też jest tylko jeden” - Chełm 2014.

Zenon Kosater Ur. 1955 r. Mieszka i tworzy w Trzepowie, w gminie Przywidz. Rzeźbiarz. Twórca ludowy. Swoje rzeźby wykonuje wyłącznie w drewnie lipowym, które jak twierdzi „ma duszę” i ułatwia zobaczenie w drewnianych klocach przyszłych rzeźb.

Na terenie jego posesji znajduje się imponująca galeria, pełna dużych i małych rzeźb, są tam konie, pegazy, kapliczki, święci, dziwadła. Prace Zenona Kosatera trafiły do wielu zbiorów i kolekcji sztuki ludowej głównie w Polsce i Niemczech. Brał udział w Przeglądach Dorobku Kulturalnego Powiatu Gdańskiego „Cudze chwalicie – swego nie znacie” w Straszynie. Jest członkiem Stowarzyszenia Twórców „Przystanek Sztuka” w Straszynie.

Agnieszka Ciesielska Ur. w 1979 r. w Gdańsku. Ukończyła II Liceum Ogólnokształcące w Pruszczu Gd. i Filologię Romańską na Uniwersytecie Paris 8 w Paryżu. Debiutowała w Kolumnie Literackiej Młodych „Wieści Pruszcza”, nr 6/21 i nr 10/25 w 1999 r. Drukowała także w „Więziach” 2005 r., w 2010 r. i 2013 r. Współautorka Antologii Poezji Twórców Powiatu Gdańskiego „Niebieskie neony”, wyd. Stowarzyszenie Przyjaciół Pruszcza Gd. i Okolicznych Gmin, Pruszcz Gd. 2014 r. Oprócz prozy poetyckiej tworzy również collage. Jako tłumacz współpracuje z 4Beauty Art Gallery.

Aleksandra Borzęcka Ur. w 1979 r. Dzieciństwo spędziła w Kiezmarku, w gminie Cedry Wlk., na Żuławach. Studiowała na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Gdańskiego.

Od dwunastu lat przebywa w Wielkiej Brytanii. Obecnie studiuje pedagogikę w Instytucie Edukacji University of London.

Drukowała m.in. w czasopiśmie „Więzi”, na łamach londyńskiej „Cooltury” i „Dziennika Polskiego”. Dotychczas wydała tomiki wierszy „Słowa i sny na teraz”, Pruszcz Gdański 2005 r. i „Zakamarki na Dotyk”, Pruszcz Gdański 2008 r., Wydawnictwo „AGNI”.

Współautorka Antologii Poezji Twórców Powiatu Gdańskiego „Niebieskie neony”, wyd. Stowarzyszenie Przyjaciół Pruszcza Gd. i Okolicznych Gmin, Pruszcz Gd. 2014 r. W przygotowaniu do druku tomik wierszy „Szepty”.

Piotr Idem Ur. w 1992 r. Mieszkaniec Sobowidza. Student dziennikarstwa i komunikacji społecznej na Uniwersytecie

Jagiellońskim w Krakowie. Fotoreporter i reporter. Publikował dotąd w „Gazecie Wyborczej”, „Dużym Formacie”, „Tygodniku Powszechnym”, „Newsweeku”, „Wprost”, dziennikach grupy Polska Press, „Doc! Photo Magazine” oraz „Weekend Gazeta.pl”.

Zdobywca Grand Prix Puot Expo 2013 zdjęciami z cyklu „Tak się żyje w Sobowidzu”, który prezntowany jest w tym numerze „Neonów-tożsamość”. ks. Krzysztof Zdrojewski Ur. 1963 r. w Tczewie. Ukończył Wyższe Seminarium Duchowne w Pelplinie. Posługa kapłańska związała go z Gdynią a ostatnio z ziemią żuławską. Jest proboszczem parafii pw. Matki Bożej Różańcowej w Koźlinach. Autor tomiku wierszy „Bez aranżacji”, Wydawnictwo „Bernardinum”, Pelplin 2015 r. Książka otrzymała IV wyróżnienie podczas I Kociewskich Targów Książki 2015 r. w Starogardzie Gd. Poeta w tomiku podejmuje próbę odpowiedzi na stawiane odwiecznie pytania dotyczące sensu ludzkiego istnienia w konkretnym czasie i miejscu.

Ewa Kruglik Ur. 1943 r. Mieszka w Jagatowie. Ukończyła Liceum Technik Plastycznych w Gdyni Orłowie na wydziale fotografiki oraz studia na Akademii Rolniczo-Technicznej w Olsztynie.

Członek i przewodnicząca Komisji Artystycznej Stowarzyszenia Nadbałtyckiego Plastyków im . Mariana Mokwy w Gdańsku, członek Stowarzyszenia Twórców „Przystanek Sztuka” w Straszynie, Przewodnicząca Stowarzyszenia Rodzina Kolpinga w Kłodawie Gdańskiej. Maluje od 1963r. Wypowiada się w różnych technikach - ołówek, pastel suchy i olejny, malarstwo olejne i akrylowe, grafika komputerowa. Jej prace były prezentowane na cyklicznych imprezach „Cudze Chwalicie- Swego Nie Znacie” w Straszenie i „Żuławski Tulipan” w Mokrym Dworze, na licznych wystawach organizowanych przez Nadbałtyckie Stowarzyszenie Plastyków im. M. Mokwy w Gdańsku. Bogaty zbiór prac powstałych podczas dwukrotnego pobytu w Australii prezentowała na wystawach indywidualnych w Gdańsku i Pruszczu Gd. Roman Brodowski Ur. w 1958 r. w Pszczółkach . Poeta, filozof, członek Stowarzyszenia Pomocy „Rubież”. Pisze wiersze o tematyce sakralno filozoficznej, utwory satyryczne oraz liryki. Współpracuje z czasopismami polonijnymi ukazującymi się na terenie Niemiec - „Kontakty”, „Polonez”. Publikował w prasie lokalnej m.in. w „Życiu Bytomskim” i „Inicjatywach”. Autor tomiku wierszy „Brom - poetycki Coctail”, 2010. Po ukończeniu szkoły podstawowej w Pszczółkach wyjechał do Bytomia. Rozpoczął studia religioznawcze na Uniwersytecie w Katowicach, których jednak nie ukończył w związku z wyjazdem do Niemiec. Pisuje apokryfy i chętnie uczestniczy w pogadankach filozoficzno-religijnych.

Od 1986 r. mieszka w Berlinie, w którym żyje, pracuje zawodowo i tworzy do dnia dzisiejszego. Często przyjeżdża do kraju na zaproszenia lokalnych społeczności i bierze udział w spotkaniach autorskich.

SPROSTOWANIE W poprzednim numerze podaliśmy błędną informację o Jolancie Szymerskiej. Malarka nie należy do Gdańskiego Towarzystwa Przyjaciół Sztuki.

57

książki nadesłane POEZJA • Elżbieta Laskowska „Miłość tyle pytań”, wyd. AGNI, Pruszcz Gd. 2008, • „Srebrnym piórem”. Almanach Klubu Literackiego Nauczycieli i Przyjaciół „W cieniu Neptuna”, wyd. Firma Fotograficzno-Poligraficzna AGNI, 2008, • Aleksandra Borzęcka „Zakamarki na dotyk”, wyd. Firma Fotograficzno-Poligraficzna AGNI, Pruszcz Gd. 2008, • Zofia Sokół „W stronę drzewa”, wyd. Firma Fotograficzno-Poligraficzna AGNI, Pruszcz Gd. 2011, • Roman Ciesielski „Trudny powrót” Wiersze wybrane, wyd. Oficyna Wydawnicza AGNI, Pruszcz Gd. 2013, • Krzysztof Zdrojewski „Bez aranżacji”, Wydawnictwo Bernardinum, Pelplin 2015, PROZA • Zygmunt Bukowski „Zielony kuferek”. Autobiografia 1936-1956, wyd. Kociewski Kantor Edytorski, Tczew 2003, • Zygmunt Bukowski „Zielony kuferek”. Autobiografia:1957-1977 tom II, wyd.

Wydawnictwo AGNI, Pruszcz Gd. 2005, • Zygmunt Bukowski „Zielony kuferek 3” tom III, wyd. Firma Fotograficzno-Poligraficzna AGNI, Pruszcz Gd. 2008, HISTORIA • Bruno Lemke „Kronika Pręgowa w dolinie Raduni”, wyd. Zachodniopruskie Wydawnictwo, Gdańsk 1923, • John Muhl „Geschichte der Dorfer auf der Danziger Hohe”, Danz. Verlags-Gesellsch, Danzig 1939.

• „Katalog zabytków sztuki. Województwo Gdańskie. Pruszcz Gdański i Okolice”, pod red. Barbary Rol i Iwony Strzeleckiej, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1986, • Józefa Krośnicka „Księga pamiątkowa kolejarzy polskich z rejonu Pruszcza Gdańskiego”, wyd. AGNI, Pruszcz Gd. 1998, • „55 lat Banku Spółdzielczego w Pruszczu Gdańskim 1946-2001”, tekst i opracowanie: Elżbieta Kuźmicz, wyd. Wydawnictwo „Czarno-Biała”, Bydgoszcz 2001, • Monika Ambros-Zezula „Skowarcz: dzieje wsi w świetle źródeł i wspomnień”, wyd. AGNI, Pruszcz Gd. 2002, • Józefa Krośnicka „Z dziejów oświaty i Związku Nauczycielstwa Polskiego w powiecie gdańskim w latach 1919-1980”, wyd. AGNI, Pruszcz Gd. 2002, • Marek Adamkowicz „Parafia Św. Floriana w Kolbudach”, wyd. AGNI, Pruszcz Gd. 2002, • Józefa Krośnicka „W cieniu Gdańska” tom I-III, wyd. AGNI, 2003, 2004, 2006, • Kazimierz Czeczotko „Grabiny Zameczek”, Wyd. Kazimierz Czeczotko, 2003, • Jerzy Sawicki „Skarb Menonitów”, wyd. Firma Fotograficzno- Poligraficzna AGNI, Pruszcz Gd., 2003 • Ireneusz Gajewski „Szlakami Żuław”, AGNI, Gdańsk-Pruszcz Gd. 2004, • Dariusz Dolatowski „Z dziejów sołectwa Domachowo w Gminie Trąbki Wielkie od czasów najdawniejszych do 1945 roku”, Wydawnictwo OSKAR, Gdańsk 2015.

• Ks. Jan Paweł Aeltermann „PRZYWIDZ w powiecie Gdańsk-Wyżyna”, tłumaczenie z języka niemieckiego - Kamila Ścisłowicz, biografia ks. J.P. Aeltermanna - Henryk Elwart, wyd. Gmina Przywidz, Przywidz 2015, INNE • Zygmunt Bukowski „Malowane dłutem”, album rzeźb, wyd. Kociewski Kantor Edytorski, Tczew 1998, • Daniel Kufel „Powiat gdański: tak blisko, a tak pięknie”, wyd. Stowarzyszenie „Żuławy Gdańskie”, Trutnowy 2005, • Elżbieta Skirmuntt-Kufel „Niebo w gębie czyli przysmaki powiatu gdańskiego”, wyd. AGNI, Pruszcz Gd. 2007, • Bogdan Groth „Pruszcz Gdański wczoraj i dziś”, album, wyd. AGNI, Pruszcz Gd. 2008, • Bogdan Groth „Pruszcz Gdański wczoraj i dziś ”, album, wersja polsko-niemiecka, wyd. II AGNI, Pruszcz Gd. 2010, • Bogdan Groth „Radunia”, album, wyd. Pomorska Oficyna Wydawniczo-Reklamowa, Bydgoszcz 2010, • „Przeszłość dla przyszłości. Wielokulturowość kuchni Pomorza” Szlak kulinarny Pomorza, koordynator wydania: Katarzyna Jankowska, Angelika Dębska, wyd. Wydawnictwo & Studio Reklamy, Bydgoszcz 2014, • Elżbieta Skirmuntt-Kufel „Kuchnia Żuław”, wyd. Stowarzyszenie „Żuławy Gdańskie”, Trutnowy 2014, • Bogdan Groth „Zwiedzaj i odkrywaj Powiat Gdański”, album, wyd. AGNI, Pruszcz Gd. 2014, • Grażyna Goszczyńska, Leon Korn „Miś Maksymilian zwiedza gminę Pruszcz Gdański”, ilustracje - Maja Tybel, płyta - Muzyka: Daria Polanowska, teksty piosenek: Krzysztof Maria Załuski, wykonanie piosenek: Zespół Pieśni i Tańca Gminy Pruszcz Gd. „Jagódki”, opieka artystyczna: Barbara Biedrzycka, realizacja: Radio „Toksyna”, Stowarzyszenie „Towarzystwo Dolina Raduni”, Straszyn 2015.

58

kwiecień – czerwiec 2016

Założeniem festiwalu jest zaprezentowanie przybyłej publiczności głównie młodych (nowo powstałych) zespołów rockowych i bluesowych - II Rockowo-Bluesowy Przegląd Zespołów Pomorza. Główną nagrodą będzie nagroda Wójta gminy Przywidz Grand Prix RockBlu Przywidz Festiwal. Wyróżnieniem dodatkowym dla najlepszego zespołu będzie koncert wieczorny jako suport gwiazdy RockBlu. W tym roku planowany jest koncert zespołu KOMBI z liderem Sławkiem Łosowskim.

Nieodłącznym elementem festiwalu jest coroczne zawieszenie kolejnego liścia/płyty na drzewie Korzeń Rocka, które znajduje się na Bulwarze Czerwonych Gitar. Tym razem chcielibyśmy uhonorować Stana Borysa za całokształt jego działalności, negocjacje trwają.

W programie RockBlu Przywidz Festiwal między innymi: Jarmark Produktów Regionalnych i Rękodzieła, Festiwal Pierogów i Gęsie Przysmaki, Wioska Indiańska, Konkursy i Zabawy dla Całych Rodzin, Prezentacja Stadniny, Wystawy fotografii wielkoformatowej Polskiego Big Beatu i wiele, wiele więcej.

59

60

kwiecień – czerwiec 2016