Researchpaper - niet wachten maar participeren / Ammie Roeten ruimtelijk ontwerp

TOEKOMST PERSPECTIEF IN HET AZC niet wachten maar participeren

Met dank aan: Bob Witman – Society & Context begeleiding Tanja van der Laan – Design & Proces begeleiding Hennii van Laar & Vivien Coulier – COA Frank van Soest – Welkom in Utrecht Liesbeth Maats - Plan Einstein Haydn

Ammie Roeten Research paper, augustus 2020 Master Interieur Architectuur

CONTEXT

ONTWERPEND ONDERZOEK | INHOUDSOPGAVE

INTRODUCTIE | De vastzittende keten van de Nederlandse vluchtelingenopvang Onderwerp, problematiek en urgentie

OPGAVE | Niet wachten maar participeren Visie en uitgangspunten

STAKEHOLDERS | COA, Welkom in Utrecht en Plan Einstein Betrokken partijen en organisaties

RESEARCH LOCATIE | Specifieke casus: AZC Joseph Haydnlaan Utrecht Huidige situatie, focusgebied, gebruikers, wijk en geschiedenis

INSPIRATIE | lessen uit vluchtelingenopvang en ontwikkeling openbare ruimte Stedelijke projecten, vluchtelingenopvang, placemaking en expert opinions

RESEARCHTOOLS | Research tijdens COVID-19, online taalmaatje en 1,5 meter wandeling Observaties, interviews en 1 op 1 gebruikersonderzoek

CONCLUSIES | De essentie en kernwaarden uit het onderzoek De basis voor ruimtelijke uitwerking en strategisch advies

ONTWERP ONTWERP | het ideaalbeeld en de stappen op weg naar verbetering Ontwerpstrategie o.b.v. uitgangspunten & onderzoek en eerste ontwerpbeelden

Bronnen en Bijlagen

INTRODUCTIE In dit hoofdstuk geef ik het voorwoord op dit onderzoek en omschrijf ik in het kort de Nederlandse vluchtelingenopvang.

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

Korte video’s projectomschrijving | Introductie

Als aanvulling op dit rapport heb ik een aantal korte video’s gemaakt met een zelf interview over het project. Dit is met de researchbegeleiding besproken als alternatieve tool in COVID 19 tijd omdat ik op een intensievere manier onderzoek heb gedaan en ik daarmee zelf onderdeel ben geworden van het onderzoek. Deze video’s gebruik ik ook om toelichting te geven tijdens het online festival en om een connectie te leggen tussen mezelf en mijn online publiek.

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

-

Korte introductie op het project Welk onderzoek ik doe Waarom deze locatie Wie ik heb gesproken Vluchtelingen contact Observaties Inzichten Ambitie Inspiratie Uitdaging Terugblik

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

Voorwoord | Introductie

Dit onderzoek is begonnen met een fascinatie voor het volgende: in 2019 kwamen er 22.533 nieuwe asielaanvragen bij in Nederland. Waar zijn al deze mensen terwijl ze hun procedure afwachten?

Ze zijn niet gevangen en zijn vrij om te gaan en staan waar ze willen. Toch komen veel Nederlanders niet of nauwelijks in aanraking met deze vluchtelingen. Wie zijn deze mensen, onder welke omstandigheden verblijven ze, wat doen ze terwijl ze wachten op asiel? Ik weet het niet.

Het gebrek aan kruisbestuiving fascineert me. Misschien is dat een hele luxe manier om naar de situatie te kijken, want is die kruisbestuiving voor deze vluchtelingen Ăźberhaupt relevant? Hebben zij wellicht niet veel meer vraag naar primaire levensbehoeftes?

Als final masterproject ben ik een ontwerpend onderzoek gestart naar vluchtelingenopvang in Nederland. Ik werk een specifieke casus uit voor een AZC locatie die ik verderop in dit onderzoek toelicht. Tijdens dit onderzoek maak ik kennis met de mensen die hier komen om een nieuw en veilig bestaan op te bouwen. Met ruimtelijke interventies wil ik de leefomstandigheden verbeteren. Ik wil het wachten in het AZC omzetten in een tijd van zelfontplooiing, drijfveren benutten, toekomstperspectief krijgen en daarmee ook meer regie over eigen leven.

Dit onderzoek speelt zich af in een complexe situatie waarbij veel verschillende belangen een rol spelen. Ik wil enerzijds laten zien hoe het anders en vooral beter kan, en anderzijds realistisch blijven en in uitvoerbare oplossingen denken.

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

CONTEXT | Introductie

Vluchtelingenopvang, beleid en problematiek Vluchtelingen die Nederland binnenkomen vragen asiel aan bij de IND (Immigratie- en Naturalisatiedienst) in Ter Apel. Zes dagen daarna start de asielprocedure met het horen van de vluchteling. Op basis daarvan beslist de IND of iemand een asielvergunning krijgt. Iemand moet hiervoor een legitieme reden hebben om te vluchten, zoals voor geweld, politiek of seksueel machtsmisbruik. Als de IND concludeert dat bescherming nodig is krijgt de vluchtelingen een statushouderschap voor vijf jaar.

In afwachting van dit besluit verblijven vluchtelingen in centrale opvangcentra (AZC’s) van het COA (Centraal Orgaan Asielzoekers). Als statushouders uiteindelijk mogen blijven zijn ze zelf verantwoordelijk voor de voorbereiding op het inburgeringsexamen, waarin ze de Nederlandse taal en cultuur leren. Ze kunnen cursussen volgen en mogen daarvoor lenen via DUO. In principe wordt de asielopvang dus door de landelijke overheid geregeld, maar de gemeentes hebben ook inspraak op het integratiebeleid, zeker als het gaat over de huisvesting van vluchtelingen. Het vluchtelingenbeleid kan dus zowel op landelijke als stedelijke schaal worden bekeken.

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

CONTEXT | Introductie

Vluchtelingenopvang, beleid en problematiek Aan vluchtelingenopvanglocaties valt veel te verbeteren. Niet alleen bij de kampen in landen als Griekenland, ook in Nederland moet de leefbaarheid van vluchtelingenopvang drastisch worden verbeterd.

Door tekorten en bezuinigingen vanuit de overheid loopt de asielprocedure op een aantal punten spaak en duurt deze langer dan wettelijk is toegestaan. Men zit veel langer in niemandsland en ruimtes die niet bedoeld zijn voor langdurig verblijf. Daar komt bij dat gemeentes kampen met een tekort aan woonruimte, waardoor vluchtelingen met status niet altijd op tijd kunnen doorstromen en dus langer in een AZC moeten blijven.

Het AZC is een niemandsland waar mensen weinig controle hebben over eigen leven en toekomst, en waar grote onzekerheid en afhankelijkheid heerst. Dit is niet bevorderlijk voor de mentale gezondheid en draagt niet bij aan de eventuele integratie. De opvang kan meer zijn dan een plek waar men alleen maar afwacht. Vaak zijn er geen middelen en financiĂŤn om de opvang vanuit een menswaardig oogpunt te verbeteren, want dat komt niet naar voren uit de inspectierapporten.

Grof gezegd heeft de overheid zich in de nesten gewerkt door veel AZC’s te sluiten. Daardoor kunnen ze nu de opvangproblemen niet aan. Het systeem zit vast aan eigen restricties waardoor veranderen heel complex is. Het is beter om de opvang consistent te houden, maar dat doet men niet, waardoor er ook anno 2020 een groot opvangtekort is.

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

CONTEXT | Introductie NRC maart 2020 Dat de leefbaarheid in een AZC beter kan en moet, is niet alleen mijn constatering. Afgelopen maart schreven de ombudsmannen een brief aan Justitie en Veiligheid met als oproep: de opvanglocaties asielzoekers moeten worden verbeterd.

NOS Nieuws augustus 2020 RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

DE OPGAVE In dit hoofdstuk omschrijf ik de onderzoeksopzet, onderzoeksstrategie, onderzoeksvraag en de uitgangspunten.

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

DE OPGAVE | Introductie

Conceptschets in vroege fase van dit onderzoek RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

DE OPGAVE | Introductie

Onderzoeksopzet Dit onderzoek focust zich op het verbeteren van het maatschappelijk probleem betreft de opvang van vluchtelingen in Nederland door: •

de problemen en knelpunten rondom vluchtelingenhuisvesting te analyseren;

•

contextonderzoek op het AZC Utrecht;

•

samenwerking te stimuleren tussen lokale initiatieven en de opvang (COA);

•

conclusies van stakeholder, referentie en locatie-analyse vertalen naar generieke waarden;

•

vanuit die generieke waarde specifieke ruimtelijke interventies formuleren aangestuurd door de ruimtelijke strategie

Onderzoeksstrategie Dit onderzoek is gericht op de casus van het Utrechtse AZC waarvoor ik een ontwerpstrategie ontwikkel. Ook formuleer ik generieke uitgangspunten die op andere opvanglocaties kunnen worden toegepast.

Als strategie zet ik een proces van ruimtelijke verbetering in werking. Het herzien van het buitenterrein, een stukje openbare ruimte op het AZC Utrecht, dient als casus. Dit vaste en al 25 jaar bestaande AZC is gevestigd in een reeds bestaand pand met omliggend terrein, wat nu veelal als parkeerterrein wordt gebruikt.

In mijn onderzoek werk ik een utopisch scenario uit waarin ik een toekomstdroombeeld omschrijf voor de vluchtelingenopvang in Nederland. Vervolgens zet ik diverse haalbare tussenstappen uiteen om dit ideale scenario stukje bij beetje te kunnen realiseren.

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

DE OPGAVE | Introductie

Ambitie en visie voor de opvang van vluchtelingen Het AZC moet een plek worden voor laagdrempelige uitwisseling. En ook een plek waar je als vluchteling even van de buitenlucht kunt genieten, een plek waar je als buurtbewoner graag doorheen wandelt en even pauzeert. Het buitenterrein gaat dienen als verbindende factor, waar gezamenlijke activiteiten plaatsvinden. Een plek waar zowel mannen, vrouwen en kinderen zich prettig kunnen voelen. Waar kinderen van verschillende etniciteit samen spelen.

Onderzoeksvraag

Hoe kan ik door het creëren van een ideaalbeeld en haalbare ontwerpstappen, waarbij programmering en participatie kernbegrippen zijn, het AZC niemandsland een plek maken waar men werkt aan een nieuwe identiteit?

Uitgangspunten:

•

Vroegtijdige integratie en kennismaking met Nederland d.m.v. interactie met de buurt

•

Perspectief bieden door drijfveren te benutten d.m.v. tijdelijke programmering

•

Verblijfomstandigheden verbeteren door het buitenterrein toegankelijker te maken

•

Lokale samenwerking en ontmoeting stimuleren

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

STAKEHOLDERS In dit hoofdstuk omschrijf ik vier belangrijke stakeholders van dit onderzoek

Centraal Orgaan opvang asielzoekers

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

Plan Einstein

Welkom in Utrecht

Coffeebar AZC Utrecht

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

Het COA | STAKEHOLDERS Centraal Orgaan opvang asielzoekers

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

Centraal Orgaan opvang asielzoekers | Stakeholders

Opvang van asielzoekers in Nederland De hoofdtaak van het COA is de vluchtelingenopvang. Vanaf het moment dat een asielzoeker Nederland binnenkomt, wordt hij of zij opgevangen in een van de locaties. ‘Ons uitgangspunt is daarbij dat voor iedereen die daar recht op heeft een bed beschikbaar is’, aldus het COA.

Er zijn tijdelijke en vaste AZC-locaties. Een locatie moet geschikt zijn om snel en veilig grote groepen mensen op te vangen. De opvangplek wordt gekozen in overleg met gemeenten en moet passen binnen het streekplan en het bestemmingsplan van de gemeente en provincie.

Er zijn verschillende soorten COA-locaties in Nederland. Waar iemand wordt opgevangen is afhankelijk van de fase van de asielprocedure waarin hij zich bevindt. Nederlandse opvangt kent:

Het COA werkt in de huidige gang van zaken met facilitaire contracten die zijn vastgesteld op basis van landelijke afspraken.

•

de centrale ontvangstlocatie (COL)

• De procesopvanglocaties (POL) • Het asielzoekerscentrum (AZC)

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

Centraal Orgaan opvang asielzoekers | Stakeholders

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

Centraal Orgaan opvang asielzoekers | Stakeholders

Werken aan een flexibeler asielsysteem Sinds juni 2020 is er een overeenstemming tussen gemeenten, provincies en het COA om de asielopvang beter te organiseren en met name de asielopvang flexibeler te maken om zo beter te kunnen inspelen op de fluctuaties in de asielinstroom.

Die flexibiliteit uit zich bijvoorbeeld in het flexibel inrichten van opvanglocaties zodat er in rustigere tijden naast asielzoekers ook andere bevolkingsgroepen kunnen wonen, zoals studenten en arbeidsmigranten. Ook wordt er getest met kleinschaligere opvangen om te kijken of dit de integratie bevordert en of het draagvlak voor de komst van een AZC hierdoor wordt vergroot.

Het COA wil graag een meer flexibele, veerkrachtige en toekomstbestendige organisatie creĂŤren en zitten daarom te midden van een organisatieontwikkeling.

De organisatieontwikkeling is gericht op hoogwaardige opvang, begeleiding naar een zelfredzame toekomst, flexibiliteit en ontwikkeling, samenwerking met de omgeving en een transparante eigen organisatie.

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

STAKEHOLDER ONDERZOEK Het COA - Essentie

Transitie asielbeleid

Zowel de landelijke politiek, gemeentes als het COA hebben een belangrijke beslissing genomen: het is tijd om de asielopvang anders te organiseren, want het huidige systeem kan de vraag niet aan.

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

Vernieuwing

Het COA en ook het asielbeleid in Nederland bevinden zich in een transitie op weg naar meer flexibele toekomstbestendige asielopvang

Lokale samenwerking

Flexibele opvang

De samenwerking tussen het COA, provincies en gemeenten is onmisbaar in de transitie. De opvang moet passen bij de lokale streek- en bestemmingsplannen

De transitie focust zich in het bijzonder op flexibele opvang die kan meebewegen met de asielinstroom. Ook wordt er gekeken naar kleinschalige opvang

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

Plan Einstein | STAKEHOLDERS

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

Plan Einstein | Stakeholders

Knelpunten omzetten in kansen Begin 2017 ging het asielzoekerscentrum in Overvecht open en dat ging niet zonder slag of stoot. De wijk bood veel weerstand tegen de komst van het AZC. ‘Wat krijgen wij ervoor terug? Onze kinderen krijgen geen huis en vluchtelingen in één keer’, aldus een buurtbewoonster. Uit deze weerstand en ontevredenheid is Plan Einstein geboren. In plaats van 600 plekken kwamen er 400 asielplekken in combinatie met woningen voor jongeren uit de wijk en een sociale verbinding met de buurt.

De gemengde woonvorm op het AZC is vernieuwend evenals het feit dat de vluchtelingen vanaf hun eerste dag in de opvang gefocust zijn op hun toekomst, of ze nu in Nederland een verblijfsvergunning krijgen of niet. De vluchtelingen werken en leren, leven en werken met buurtbewoners als gelijken. Het AZC biedt voorzieningen die ook voor de buurt toegankelijk zijn. Er is een gemeenschappelijk cursusaanbod en er zijn sociale activiteiten waardoor mensen een netwerk opbouwen.

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

Plan Einstein | Stakeholders

Plan Einstein Plan Einstein is ontwikkeld door de Gemeente Utrecht in samenwerking met deelnemers, bewoners en organisaties. In Plan Einstein staat samen leven, leren en werken tussen vluchtelingen, buurtbewoners en andere betrokkenen centraal. Plan Einstein Haydn is dÊ plek waar mooie ontmoetingen plaatsvinden. Waar bewoners van het AZC en buurtbewoners uit Oog in Al, Halve Maan, Lombok, Welgelegen, Transwijk en Kanaleneiland samen leven, samen leren en samen werken. – Aldus Plan Einstein.

Het plan verzorgt een cursusaanbod voor zowel vluchtelingen als wijkbewoners. Vluchtelingen kunnen hun wachttijd in het AZC nuttig besteden en wijkbewoners kunnen ook groeien. Het doel van de cursussen is kennis vergroten en een netwerk opbouwen met vaardigheden die handig zijn voor de rest van je leven.

Het aanbod bestaat onder andere uit lessen Engels en cursussen ondernemerschap. Het is de bedoeling dat men nieuwe sociale en professionele contacten kan opdoen en zich verder kan ontwikkelen.

Daarnaast deelt Plan Einstein graag ervaringen en expertise met andere steden en landen.

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

Plan Einstein | Stakeholders

Met subsidie van het Europese Urban Innovative Action programma heeft dit initiatief van 2016 tot 2019 gedraaid op het toenmalige AZC in Overvecht. Inmiddels is de Europese subsidie gestopt en is plan Einstein verhuisd naar de AZC-locatie waar dit onderzoek zich op focust: Het AZC Joseph Haydn.

Plan Einstein Overvecht draaide zo goed dat bestuurders uit 140 grote Europese steden in 2018 in Utrecht bij elkaar kwamen om tijdens het Eurocities Social Affairs Forum hun ervaringen te delen met duurzame stedelijke ontwikkeling. De afgevaardigden bezochten onder meer een innovatief Utrechts project in opvang en integratie van vluchtelingen: Plan Einstein.

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

Inmiddels is Plan Einstein actief op het vaste AZC in Utrecht. Hier is wel de uitdaging dat het originele Plan Einstein specifiek maatwerk was voor de wijk Utrecht Overvecht en dat er nu geen sprake meer is van een Europese subsidie. De wijk van het vaste AZC in Utrecht heeft een heel ander karakter dan Overvecht waardoor hetzelfde plan op deze locatie uitrollen niet effectief is.

De buurtbewoners hebben hier bijvoorbeeld geen behoefte aan gezamenlijke cursussen ondernemerschap. Voor deze locatie is een andere aanpak nodig vanuit Plan Einstein.

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

STAKEHOLDER ONDERZOEK Plan Einstein - Essentie

Samenwerking

Plan Einstein is ontstaan vanuit samenwerking tussen de gemeente, lokale organisaties en buurtbewoners. Dat geeft aan dat samenwerking een belangrijke randvoorwaarde is voor dergelijke initiatieven.

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

Maatwerk voor de buurt

Geef de buurt een stem

Geen copypaste-oplossing

Plan Einstein is een heel specifiek antwoord op een specifiek probleem in een specifieke wijk en is daarmee onlosmakelijk verbonden met lokale factoren

De behoeftes van de buurtbewoners zijn gehoord en doorgevoerd in de asielopvang waardoor er een gemengde woonvorm ontstond

Zelfs binnen dezelfde stad is te zien dat Plan Einstein als kopie op de ene plek veel minder effectief is dan op de andere plek. Er kan dus geen sprake zijn van succes als het concept letterlijk wordt ge-copypastet.

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

STAKEHOLDER ONDERZOEK Plan Einstein - Essentie

Meer dan inburgeren

Het programma van Plan Einstein focust zich op alle vluchtelingen en is niet alleen gericht op het inburgeren in de Nederlandse cultuur maar geeft mensen vooral skills en kennis mee die ze elders ter wereld ook kunnen gebruiken RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

Verbinden door programmering

Er is gekeken naar wat de vluchtelingen en de buurtbewoners met elkaar gemeen hebben en daaruit is een programma ontstaan wat voor onderlinge verbinding zorgt

Opvangproblemen zijn internationaal

Plan Einstein kreeg subsidie uit een Europees fonds en wordt door beleidsmakers en organisaties over heel de wereld geanalyseerd en als voorbeeld genomen, wat aangeeft dat er op internationaal niveau ook behoefte is aan dit soort initiatieven.

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

Welkom in Utrecht| STAKEHOLDERS

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

Welkom in Utrecht| Stakeholders

Stichting Welkom in Utrecht brengt vluchtelingen die in Utrecht wonen in contact met mensen uit de regio en andersom. Er worden activiteiten aangeboden voor, door en met vluchtelingen. Dit gebeurt onder andere op het gebied van taal, sport en cultuur. Daarnaast worden er activiteiten georganiseerd zoals samen koken, wandelen en klussen.

De stichting is in 2015 opgericht toen de grote vluchtelingenstroom in Nederland kwam en de eerste noodopvang werd opgezet bij de Jaarbeurs in Utrecht. De initiatiefnemers startten een platform voor ideeĂŤn en mensen om vluchtelingen te kunnen helpen. Welkom in Utrecht faciliteert en coĂśrdineert organisaties en betrokken burgers die activiteiten met en voor vluchtelingen willen organiseren.

Inmiddels is Welkom in Utrecht met name gericht op de bewoners van het vaste AZC in Utrecht en op de statushouders. Zij werken samen met Plan Einstein en de gemeente Utrecht.

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

Welkom in Utrecht| Stakeholders

Welkom in Utrecht helpt de vluchtelingen om een eigen netwerk op te bouwen, wat bijdraagt aan hun zelfstandige leven.

Andersom is voor de inwoners van regio Utrecht het echte, persoonlijke contact met vluchtelingen ook belangrijk. Het brengt begrip en tolerantie ten aanzien van deze nieuwe groep landgenoten.

Welkom in Utrecht zorgt voor actieve programmering voor vluchtelingen in het AZC en helpt ze wegwijs te worden in hun nieuwe verblijfsstad. Ze werken vaak samen met andere lokale organisaties zoals creatieve ondernemers en vluchtelingencafÊ’s.

De activiteiten zijn zowel individueel als groepsgericht en zo zijn er bijvoorbeeld kinderactiviteiten met sport en spel en creatieve workshops en er zijn ook activiteiten alleen voor vrouwen zoals samen koken of elkaar ontmoeten in een stadspark. Met het buddy-systeem worden lokale gezinnen en mensen gekoppeld aan vluchtelingen.

Welkom in Utrecht staat elke donderdagochtend op het AZterrein om vluchtelingen te werven tijdens de verplichte wekelijkse vingerafdrukafname. Dit proces gaat letterlijk door weer en wind.

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

STAKEHOLDER ONDERZOEK Welkom in Utrecht - Essentie

Inspelen op behoefte

Platform voor samenwerking

Het initiatief voor Welkom in Utrecht is ontstaan vanuit betrokkenheid en bezorgdheid toen in 2015 de grote vluchtelingenstroom naar Nederland kwam

Welkom in Utrecht opereert niet individueel maar legt juist verbindingen met organisaties en mensen die hetzelfde doel voorogen hebben

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

Diversiteit in programma

Vanuit die samenwerking wordt een gelaagd programma-aanbod opgezet waar verschillende soorten vluchtelingen aan kunnen deelnemen

De tools voor verbinding

Werk met wat je hebt

Welkom in Utrecht faciliteert en coรถrdineert activiteiten waarmee het buurtbewoners makkelijker wordt gemaakt om een handje te helpen door de ze tools te bieden voor hoe ze dat kunnen doen

Welkom in Utrecht heeft geen ideale locatie en ook geen ideale middelen om vluchtelingen te werven voor activiteiten, maar dat houdt ze niet tegen. Ook al moeten ze buiten in de kou staan, dan doen ze dat.

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

Coffeebar AZC Utrecht | STAKEHOLDERS

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

Coffeebar AZC Utrecht | Stakeholders

Het COA en de gemeente Utrecht werken samen aan de realisatie van een coffeebar op het vaste AZC Joseph Haydnlaan.

Het doel is het versterken van het welbevinden, activering, participatie met als bijvangst pre-integratie van de bewoners, en het maatschappelijke draagvlak voor asielopvang vergroten.

De partners en programmering van Plan Einstein vallen onder de regie van de gemeente Utrecht. De verbouwing en inrichting van de ontmoetingsruimte en het experimenteren met een flexibel opvangmodel vallen onder de regie van het COA. De Coffeebar is op dit moment in aanbouw. Financiering komt deels uit het AMIF-project Flexibele maatschappelijke verankerde opvang.

Eigen inkomsten uit verkoop en activiteiten/evenementen.

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

Coffeebar AZC Utrecht | Stakeholders

Coffeebar AZC Utrecht wordt een openbaar ontmoetingscafĂŠ voor asielzoekers en buurtbewoners. De Coffeebar moet laagdrempelige ontmoetingen tussen vluchtelingen en de buurt mogelijk maken. Het uitgangspunt is een programma-aanbod bieden om vluchtelingen en buurtbewoners in hun kracht te zetten en te experimenteren met een flexibeler opvangmodel.

Vluchtelingen kunnen als vrijwilliger werken in de Coffeebar volgens concept van the Refugee Company, die meerdere soortgelijke locaties in Nederland heeft. De Coffeebar AZC Utrecht moet een open karakter en sfeer uitstralen en is verdeeld in twee ruimtes: de bar en een event space voor bijeenkomsten en vergaderingen. Er moet een mooi terras bijkomen.

In het weekend wil de Coffeebar zich richten op families en de buurt, op dinsdag en donderdag op bedrijven en organisaties in en om het AZC en op vrijdag is het AZC community dag. Maandelijks kunnen er 1 of 2 events plaatsvinden, bijvoorbeeld een buurtbarbecue.

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

STAKEHOLDER ONDERZOEK Coffeebar AZC Utrecht- Essentie

De handen ineen slaan

Door samenwerking van de gemeente, het COA en het Europese AMIF die het financiert is de realisatie van coffeebar AZC Utrecht een feit

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

Participatie en pre-integratie

Met dit initiatief focust het COA en de gemeente zich op meer dan alleen het huisvesten van vluchtelingen, maar ook participatie en preintegratie door vluchtelingen werkervaring op te laten doen in de coffeebar

Ontmoeting en uitwisseling

Programmering en activiteiten

De coffeebar moet als laagdrempelige plek zorgen voor ontmoeting en uitwisseling tussen vluchtelingen en buurtbewoners

Door middel van gerichte programmering en activiteiten moet de coffeebar plek geven aan zowel bedrijven, organisaties als buurtbewoners en asielzoekers.

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

LOCATIE ONDERZOEK Dit ontwerpend onderzoek focust zich op de casus van het Utrechtse AZC aan de Joseph Haydnlaan. De casuslocatie wordt in dit hoofdstuk omschreven aan de hand van de wijk, buurt- en locatie analyse.

De wijk en buurt

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

Indeling van het terrein

Ruimtelijke analyse

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

AZC Joseph Haydn | LOCATIE ONDERZOEK

Guesthouse Joseph Haydnlaan

De wijk, het AZC en de geschiedenis

Woonwijk

Welkom in Utrecht & Plan einstein Woningen

Parkzone

Entree Joseph Haydn

PKN kantoren AZC Joseph Haydn

Amsterdam Rijnkanaal Wandelpad

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

Halve Maan Zuid | Locatie onderzoek

Het AZC is gevestigd in Halve Maan Zuid, het naoorlogse deel van Oog in Al in Utrecht West. Tijdens de bouw van deze middenstandswijk stond de wijkgedachte centraal, een stedenbouwkundige theorie die veel werd toegepast tijdens de wederopbouwperiode na WOII. In deze gedachte wordt ontworpen, met de wijk als centraal middelpunt, ter decentralisatie van de stad. De stad zou te groot en onoverzichtelijk worden en moet daarom bestaan uit een netwerk van buurten met elk een eigen buurtcentrum. Tegen de jaren negentig kwam er langzaam verandering in die gedachte, waardoor Halve Maan Zuid gemengder werd en sociale woningbouw hier zijn intrede maakte.

De wijk wordt alsnog groot en deels gekenmerkt door strokenverkaveling: een landschap waarbij verkaveling heeft plaatsgevonden in smalle banen die slagen of stroken worden genoemd.

Tegenwoordig is er in de wijk een integrale buurtaanpak waarbij woningverbetering, sociale programma’s en veiligheid centraal staan.

Er is veel ontwikkeling gaande en tegelijkertijd waarderen de buurtbewoners alsnog de kleinschaligheid van de wijk.

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

Stedelijke uitbereiding | Locatie onderzoek

Amsterdam Rijnkanaal

AZC Utrecht

Het AZC ligt aan de rand van de wijk en maakt onderdeel uit van de Parkzone Amsterdam-Rijnkanaal (ARK) waarvoor sinds 2016 een Ontwikkelingskader is opgesteld door de gemeenteraad.

Door de ontwikkeling van Leidsche Rijn heeft de stad zich uitgebreid naar het westen, waardoor de wijk waar het AZC in ligt, nu tot binnenstedelijke gebied behoort. Door de prominentere ligging is de parkzone een belangrijke openbare ruimte geworden en onderdeel van groene en blauwe long in de stad. Het is de ambitie om de parkzone groter en groener te maken met meer mogelijkheden voor recreatie, wandelen, sporten, verblijven en ontmoeten.

De daadwerkelijke invulling van die ambitie leunt deels op maatwerk op locatieniveau om samen met bewoners, ondernemers en initiatiefnemers tot de juiste uitwerking te komen.

Parkzone Amsterdam-Rijnkanaal (ARK)

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

Geschiedenis en voormalige functie | Locatie onderzoek

Het AZC in Utrecht is gevestigd in het voormalig militair ziekenhuis “Militair Hospitaal Dr. A. Mathijssen� (19421991). Nadat het militair hospitaal in de jaren negentig verhuisde naar het Universitair Medisch Centrum Utrecht, namen het AZC en het hoofdkantoor van de Protestantse Kerk Nederland (PKN) hun intrede.

De gebouwen op het terrein zijn niet allemaal afkomstig uit hetzelfde bouwjaar. In beginsel was er alleen gebouw A, zoals op de tekeningen staat vermeld.

Later werden meerdere gebouwen bijgebouwd, waaronder het huidige AZC (gebouw b).

Sinds de renovatie tussen 1998 en 2000 is er plaats voor 450 vluchtelingen, daarvoor was het aantal 600.

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

Overzicht van het terrein | Locatie onderzoek

Overzicht van de vele functies en kenmerken van het totale terrein RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

Overzicht van het terrein | Locatie onderzoek

groen en recreatie – ca 50% van gebied

Zo ervaar je het gebied rondom het AZC niet

Amsterdam-Rijnkanaal

Wandelpad

Openbare groenstrook

Speelplaats

Parkzone Amsterdam-Rijn kanaal

gebouwen: opvang, wonen en werken – ca 25% van gebied

Verstopt in de gebouwen Deze activiteiten Straalt het gebied Niet uit

Organisaties

Kantoren

Vluchtelingenopvang

Vluchtelingen terrein

Woningen

Ontmoetingsplek

bestrating, parkeren en wegen – ca 25% van gebied

Dit overheerst gevoelsmatig Op het AZC terrein

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

Parkeren

Fietsstallen

Bestrating

Wegen

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

Focusgebied| Locatie onderzoek Focusgebied

Mijn hoofdfocus ligt op het AZCgedeelde van het terrein, hier in beeld.

In mijn strategie en research kijk ik uiteraard ook naar de omliggende delen, maar het ontwerp focust zich in de uitwerking op dit gebied.

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

Verdeling van het terrein | Locatie onderzoek

Het AZC telt 146 kamers voor 450 vluchtelingen en kookruimtes, wasruimtes, douches, toiletten en activiteitenruimtes voor bijvoorbeeld trainingen en huiswerk.

Het Utrechtse AZC is een locatie met een bestuursovereenkomst voor onbepaalde tijd, dat wil zeggen dat het een vaste AZC-locatie betreft. Op de tekening is het AZCterrein in beheer van het COA in het paars aangegeven en het deel dat in bezit is van PKN in het blauw.

Op het terrein zijn naast het AZC ook andere partijen gevestigd, waaronder COA-partners VluchtelingenWerk Nederland, GZA, DT&V en de organisaties Welkom in Utrecht en Plan Einstein.

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

COA

PKN

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

LOCATIE ONDERZOEK De wijk en de buurt - Essentie

Wijkgedachte en integrale buurtaanpak

Stedelijke uitbreiding

De functie van nu is het verleden van morgen

De wijk bestaat uit een mix van de wijkgedachte waarbij de wijk centraal staat in een ontwerp, niet de stad zelf, en een integrale aanpak gefocust op ontwikkeling en sociale programma’s.

De strokenverkaveling met smalle lange banen is vandaag de dag nog terug te zien.

De uitbreiding van de stad is voelbaar op buurtniveau. Een voormalige buitenwijk behoort nu tot binnenstedelijk gebied waarmee de ambitie voor de buurt veranderd en daarmee ook de invulling van de openbare ruimte.

Een gebied veranderd in de loop der tijd van functie, maar is het ontwerp en de indeling daar ook nog gebruiksvriendelijk? Zo ontstaat er disconnectie tussen de nieuwe functie in de gebouwen en de stugheid van het ontwerp van de oude functie die op het buitenterrein nog overheerst.

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

AZC Joseph Haydn | LOCATIE ONDERZOEK Gevestigde organisaties en functies Focusgebied

Op het AZC terrein zijn verschillende organisaties gevestigd, het is niet puur en alleen vluchtelingenopvang. Het COA heeft er kantoren en vergaderzalen en onder andere Welkom in Utrecht en Plan Einstein zijn er ook gevestigd.

Ook is er beveiliging, DTV en GZA gevestigd.

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

AZC Utrecht | Locatie onderzoek

Gebouw A: Kantoor en werkplekken - Welkom in Utrecht - COA flexplekken - Vluchtelingenwerk - Plan Einstein

Focusgebied

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

Gebouw C: Informatie, beveiliging, recreatie - Ontmoetingsplek The Refugeecompany (in aanbouw) - Aanmeldbalie, postcentrum, informatiebalie - Vreemdelingenpolitie (2 uur per week)

Gebouw B: Het AZC - Vluchtelingenverblijven - COA kantoren - Vluchtelingenwerk - Recreatieruimtes - GZA - DTV

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

AZC Utrecht | Locatie onderzoek

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

AZC Utrecht | Locatie onderzoek

Optimale samenwerking Of het nu gaat om de opvang, gezondheid of activiteiten, de genoemde verschillende organisaties op het terrein hebben met elkaar gemeen dat ze zich allemaal focussen op vluchtelingen.

(Semi) los functioneren

Samenwerken en elkaar versterken

Mijn conclusie en advies is dat deze partijen met elkaar als geheel moeten functioneren in plaats van gedeeltelijk of geheel los van elkaar. Als eerste is het mogelijk een ruil van functies op het terrein te maken met alle organisaties en bedrijven. Zeker in gebouw A, waar de publieke functies zich op zolder bevinden en de meer specifieke functies in de plint zitten is een andere aanpak nodig. In plaats van ingewikkelde (financiĂŤle) transacties aan te gaan en plekken over te nemen, kunnen de organisaties hun (werk) plekken onderling uitruilen.

Kortom, veel diversiteit. Maar in de huidige indeling zijn de werkzaamheden, activiteiten en programmering verre van optimaal door de indeling en functieplaatsing.

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

LOCATIE ONDERZOEK Indeling van het terrein - Essentie

Nabijheid is geen samenwerking

Organisaties die op een terrein gevestigd zijn, hebben niet per definitie samenwerking. De nabijheid heeft dus geen invloed op de mate van samenwerking.

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

Geen bedreiging maar kansen

Indeling van het terrein

De verschillende organisaties zijn kansen van elkaar, geen bedreigingen. Samenwerking is spannend en men wilt liever niet te veel uit handen geven.

De organisaties zijn gevestigd op een specifieke plek omdat die plek in hun bezit is, niet per se omdat die plek het beste aansluit bij de werkzaamheden en activiteiten van de organisatie.

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

AZC Joseph Haydn | LOCATIE ONDERZOEK Ruimtelijke analyse

Het huidige terrein laat veel te wensen over en zou juist een fijne plek moeten zijn waar vluchtelingen even op adem kunnen komen, onder andere omdat ze met veel personen op een kamer verblijven. Het terrein van het AZC heeft de mogelijkheid om een plek te worden voor ontspanning, ontwikkeling en drijfveren benutten, alleen wordt dat nu nog niet benut.

In de ruimtelijke analyse omschrijf ik de knelpunten van de locatie in beeld en woord.

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

Ruimtelijke analyse | Locatie onderzoek

Dit is de entree van het AZC terrein vanaf de doorgaande weg, de Joseph Haydnlaan.

Sinds de verandering van functie van ziekenhuis naar AZC is er op het terrein weinig veranderd. Het terrein heeft een ontoegankelijk karakter mede door de gesloten gevels, slechte verbinding vanaf de weg, de slagboom en het gebrek aan zicht.

Entree en toegang AZC Terrein

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

Ruimtelijke analyse | Locatie onderzoek

Het huidige terrein van het AZC is duidelijk niet bedoeld voor mensen, maar voor verkeer en parkeren. Dit sluit niet goed aan bij de huidige functie.

Daar komt bij dat kleine kinderen hier tussen de auto’s spelen, wat gevaarlijke situaties oplevert. Ook is er sprake van een onlogische erfgrens midden op het plein.

Huidig terrein: parkeerplekken

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

Ruimtelijke analyse | Locatie onderzoek

Dit is de achterkant van het AZC, die grenst aan de parkzone van het Amsterdam Rijnkanaal. Het is een groot verschil met de naastgelegen grasweide en het deel dat bij het AZC hoort. Er staan overal containers, er ligt afval en de mooie nieuwe voetbalkooi is uit het zicht. Dit zorgt voor een ontoegankelijk en vervallen karakter. De aangrenzende woonboten ondervinden hinder vanuit de verblijven aan de achterzijde van het AZC. RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

Ruimtelijke analyse | Locatie onderzoek Achterterrein AZC

De aansluitende parkzone is helaas niet het enige vervallen terrein van het AZC. Dit stuk zou moeten dienen als eigen fijne plek voor de vluchtelingen, maar in de praktijk is dit het onveiligste deel van het AZC, waardoor de deuren alleen naar buiten openen en niet naar binnen.

Dit terrein wordt nauwelijks echt gebruikt, behalve als fietsenstalling.

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

LOCATIE ONDERZOEK Indeling van het terrein - Essentie

Onbenutte kansen

Toegankelijkheid

Voor de mens

Verval en braakliggend terrein

Gebrek aan duidelijkheid

Het AZC terrein heeft de ingrediĂŤnten voor een fijne openbare ruimte voor zowel de vluchtelingen, organisaties als de buurt, alleen worden die kansen nu (nog) niet benut.

De toegankelijkheid van het terrein laat te wensen over. De entree is niet goed leesbaar, zichtbaar en bereikbaar waardoor het een onwelkom karakter krijgt.

Het terrein is nu gericht op het parkeren van auto’s terwijl de huidige functie vraagt om een openbare ruimte die wordt afgestemd op de behoeftes van de mens.

De buitenruimte van het AZC is groot en deels vervallen en braakliggend terrein.

Dit vergroot de onveiligheid en geeft de plek een rommelig en onwelkom karakter.

Het terrein heeft geen duidelijke fietsenstalling of fijne verblijfsplek voor de vluchtelingen waardoor het terrein onbenut blijft, niet veel wordt gebruikt en erg rommelig oogt.

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

LOCATIE ONDERZOEK Indeling van het terrein - Essentie

De casus van het Utrechtse AZC aan de Joseph Haydnlaan biedt veel kansen maar kent ook veel knelpunten: • Grote behoefte opknappen terrein • Weinig financiële middelen • Café in aanbouw, maar wie komt daar?

• Fijne buitenplek voor vluchtelingen (mannen/vrouwen/kinderen) • Veiligheid, controle en overzicht • COA beheert en bepaalt, meerdere partijen gebruiken

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

De openbare ruimte op dit terrein is interessant. Hier ligt de sleutel tot verandering. Een gebouw is vaak definitief en voor langere tijd, terwijl er op het terrein meer tijdelijkheid te creëren valt. Door goed in kaart te brengen wie welk belang heeft creëer ik een integrale strategie, advies en ontwerpoplossingen voor dit terrein. In het haalbare plan tast ik de bestaande omgeving zo min mogelijk permanent aan en zoek ik naar makkelijk te realiseren, flexibele en tijdelijke oplossingen.

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

RESEARCHTOOLS In dit hoofdstuk omschrijf ik de belangrijkste inzichten van de interviews, gesprekken, observaties en andere onderzoeksmethoden.

Het COA

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

Welkom in Utrecht

Plan Einstein

Coffeebar AZC Utrecht

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

COA research | RESEARCHTOOLS Gesprekken, interviews en observaties

Voor dit onderzoek heb ik een aantal gesprekken, interviews en observaties gedaan met het COA en op de locatie van het AZC terrein in Utrecht. Hier bespreek ik de belangrijkste bevindingen en conclusies uit het onderzoek.

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

COA research | Researchtools

Veiligheid en afbakenen

Braakliggend terrein

Het liefst sluit het COA de AZC terreinen zoveel mogelijk af vanuit veiligheidsoogpunt. Opvallend is dat op de casuslocatie het gedeelte met hekken juist een van de onveiligste stukken op het terrein is. De deuren naar dat stuk terrein openen alleen nog naar buiten en niet naar binnen.

Parkeren is een doorn in het oog Het parkeren op het terrein van het AZC is een doorn in het oog. Zelfs met dit grote terrein lijkt er nog plek te weinig, want men parkeert ook waar dat niet mag. De onlogische erfgrens op het terrein zorgt voor onduidelijkheid.

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

Zelfs overdag voelt een deel van het terrein onprettig. Er is geen overdekking of prettige zitplek. Het terrein heeft geen duidelijke functie of indeling. Fietsen van vluchtelingen slingeren overal. COA medewerkers parkeren deze in de kelder van het gebouw bij gebrek aan beter.

Speelveld Er is een mooie nieuwe kostbare voetbalkooi geplaatst, helaas wel aan de achterkant van het terrein en uit het zicht. De plek heeft een verlaten uitstraling. Het zicht wordt geblokkeerd door struiken en opslagcontainers.

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

COA research | Researchtools

Buitenterrein opknappen Het is de wens om het buitenterrein op te knappen met een beperkt budget. Belangrijk is dat er een simpel vlekkenplan komt, oplossingen voor fiets- en auto parkeren, veilige kinderspeelplekken en fijne zitplaatsen. Het plan moet zowel veilig als uitvoerbaar als mensgericht zijn.

Plaats op het terrein

Ontoegankelijk Het terrein voelt alsof je het niet mag betreden.

De entree en het terrein heeft een troosteloze uitstraling.

Wayfinding en oriëntatie Welkom in Utrecht huurt de zolder van gebouw A van PKN en dat is verre van ideaal omdat het uit het zicht ligt en niet openbaar voelt. Het COA huurt de onderste gang van PKN. In de toekomstige coffeebar willen meerdere partijen bepalen wat de invulling wordt.

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

Het is lastig je goed te oriënteren op het terrein. Überhaupt is het lastig zoeken naar de toegang van het terrein. En eenmaal op het terrein is de vraag bij welk gebouw je welke organisatie kunt vinden.

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

COA research | Researchtools

Functies in het AZC gebouw

Coffeebar voor participatie

De DTV en GZA bevinden zich op de begane grond van het AZC (gebouw B) en dat is met name gericht op veiligheid. De kantoren van het COA zijn op de eerste verdieping en zijn prettige plekken met zicht op groen. De kelder biedt ruimte aan vluchtelingenwerk en een aantal activiteitenruimtes waarvan een deel niet wordt benut.

Coffeebar in aanbouw

De coffeebar is een pilotprogramma om de participatie op het terrein te bevorderen. De financiering loopt via AMF want het COA mag hier geen subsidie voor verstrekken. Nieuwe samenwerking aangaan is een uitdaging want afwijken van de mantelpartijen kan niet zomaar.

Onderhoudsproces De Coffeebar die nu in aanbouw is krijgt later ook nog een terras, als daar tijd en budget voor is. In de bar komt ook een podium en werkplekken. Het bevindt zich in gebouw C, waar ook andere functies in zitten zoals de receptie van het AZC en een informatiebalie die zo nu en dan wordt gebruikt.

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

Uit inspectierapporten komen in mate van urgentie bepaalde werkzaamheden naar voren. Als er budget is dan worden die als eerste aangepakt. Zaken als brandveiligheid hebben een hoge prioriteit. Een wens als “een mogelijkheid om zelfstandig te kunnen koken� staat dan lager op de lijst.

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

Welkom in Utrecht | RESEARCHTOOLS Gesprekken, interviews en observaties

Voor dit onderzoek heb ik een gesprek gehad met Welkom in Utrecht en een dag geobserveerd tijdens het werven van vluchtelingen. Hier bespreek ik de belangrijkste bevindingen en conclusies uit het onderzoek.

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

Welkom in Utrecht research | Researchtools

Opstart Welkom in Utrecht

Verbeterslag

In 2015 tijdens de piek van de vluchtelingeninstroom was er veel noodopvang. Iedereen moest het wiel nog uitvinden, WinU en ook de overheid. In het begin duurde het lang om werkrelaties op te bouwen en het ging allemaal op basis van trial-and-error. Inmiddels is WinU gevestigd en heeft het goede contacten bij de gemeente.

Werving van vluchtelingen Sommige vluchtelingen staan open voor contact en vinden WinU vanzelf, en sommige zijn juist erg timide en op zichzelf. Die mensen hebben de activiteiten vaak het harst nodig en zijn tegelijkertijd het moeilijkst bereikbaar. Tijdens de wekelijkse verplichte vingerafdrukafname is de beste kans op werving voor WinU in de huidige situatie. Ze staan dan buiten op het terrein zonder overkapping of goede zitplaats.

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

WinU werkt met de middelen die ze hebben. Idealiter zouden ze een soort ruimte hebben met een toegankelijk huiskamergevoel om rustig met de vluchtelingen in gesprek te kunnen. De zolder van WinU is daarvoor lastig. Neutrale plekken of tussenruimtes zijn belangrijk voor vluchtelingen.

Groei en verandering

De nieuwe coffeebar is mogelijk een goede plek op de begane grond om mensen naar de zolder te krijgen.

De vraag is wie de programmering daar kan bepalen.

Gemengde woonvormen is ook een wens maar het COA kan dat niet zomaar faciliteren door regelgeving vanuit de overheid.

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

Welkom in Utrecht research | Researchtools

Opstart wervingsmoment WinU heeft op de zolder een kleine ruimte voor eigen kantoorplekken, een gemeenschappelijke ruimte en vergaderzalen. De werving begint met een vergadermoment om te kijken welke activiteiten er zijn en welke vrijwilligers dit oppakken. Er is ook een tolk aanwezig.

Interactie WinU wordt veel aan de praat gehouden door vluchtelingen die ze al kennen waardoor het soms een uitdaging is om de nieuwe en kwetsbare mensen te spreken, maar gezellig is het wel. Werven is een doel maar een praatje maken is ook waardevol.

Door weer en wind De wekelijkse werving vind groot en deels buiten plaats. WinU neemt koffie, thee, pamfletten en papieren mee naar het terrein beneden. Ze staan half op straat, gelukkig wordt die niet veel door auto’s gebruikt. Het is uitkijken dat de papieren niet wegwaaien. Mensen komen tijdens het wachten wel af op de koffie.

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

Plan Einstein | RESEARCHTOOLS Gesprekken en interviews

Voor dit onderzoek heb ik een interview gehad met Plan Einstein.

Hier bespreek ik de belangrijkste bevindingen en conclusies uit het onderzoek.

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

Plan Einstein research | Researchtools

De ene buurt is de andere niet De wijk Overvecht was destijds niet blij met de komst van het AZC omdat ze juist wilde dat de gemeente verbeterslagen zou maken in de buurt. Door lokaal goed te kijken naar de behoefte is het plan toch doorgegaan. Diezelfde urgentie is er niet op de Joseph Haydnlaan.

Gemeenschappelijke activiteiten Niet wachten maar meteen activeren is het motto van Plan Einstein. Geef de mensen een programma waar ze echt iets aan hebben. In Overvecht kon de buurt samen met vluchtelingen leren. Dan zijn de vluchtelingen niet de mindere of afhankelijk maar juist de gelijke. Zeker voor mensen in kwetsbare posities is dat belangrijk. Ze krijgen weer grip op het leven.

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

Gemeenschappelijk ruimtegebruik Bij Plan Einstein Overvecht woonde jongeren aan de ene kant en vluchtelingen aan de andere kant. Er waren gemeenschappelijke ontmoetingsruimtes met zitjes, koffie en een host voor een praatje of informatie. Alles was vrijwillig en vrijblijvend en mensen deden mee omdat ze het leuk vonden en het ze iets opleverde.

Andere wijk, andere aanpak Bij de AZC Joseph Haydn is duidelijk sprake van een ander soort wijk dan in Overvecht. Het is makkelijker om kansarme mensen te betrekken bij je programmering o.b.v. de overeenkomst tussen mensen, inclusiviteit en interactie. Maar zit deze wijk daar wel op de wachten? Wellicht moeten we meer denken in gemeenschappelijke speeltuinen, gedeelde workshops en sportactiviteiten.

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

Zelfstandig research | RESEARCHTOOLS Wandelingen, gesprekken en observaties

Solo wandeling Ik dwaal enkele weken na mijn observatie met het COA nog eens zelfstandig over het totale terrein, zonder concreet doel. Tijdens dit dwalen noteer ik op een plattegrond wat me opvalt.

Taalmaatje Door het coronavirus is het doen van workshops met vluchtelingen lastig. Daarom heb ik een andere manier van onderzoeken gevonden: het taalmaatje. Dit loopt via Welkom In Utrecht en is veilig op afstand via de telefoon uit te voeren.

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

Dwalen op het terrein | Researchtools

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

Individueel research | Researchtools

Deze vorm van research is op basis van trialand-error. Ik wil hem niet meteen beladen met vragen en focus me op taaloefeningen met simpele vragen waar ik in mijn onderzoek ook iets aan heb.

Via Welkom in Utrecht kom ik in aanmerking met Maher. Hij is een dertiger uit SyriĂŤ en is sinds 2019 in Nederland zonder zijn gezin.

Hij spreekt goed Engels en wil vooral oefenen met de Nederlandse taal, gezien hij zojuist een statushouderschap heeft gekregen. Hij verblijft zoveel mogelijk met zijn broer en niet op het AZC zelf.

Taalmaatje is vrijwillig en je maakt onderling afspraken over de frequentie van het contact. WinU geeft hier enkele tips voor en stelt vooraf een aantal vragen.

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

Plan Einstein research | Researchtools

Verlaten

Totaal andere sfeer

Het AZC terrein is groot en deels verlaten. Deels komt dat omdat het coronavirus heerst, deels omdat het terrein geen fijne verblijfsplek is. Ik kom toevallig een vluchteling tegen die ik ken van andere observaties.

Hij vraagt waar ik heen ga en ik wandel met hem richting de fijne parkzone, we gaan aan het water zitten.

De parkzone van achter gebouw A is een fijne plek waar kinderen spelen en vrouwen wandelen. Een paar meter verderop, in principe hetzelfde terrein maar ditmaal aangrenzend aan het AZC, is de sfeer totaal anders. Vervallen, verlaten en zelfs overdag onprettig.

Onaangenaam

Insight Ik voel me onprettig om langdurig op het AZC terrein te lopen. Niet vanwege de veiligheid maar omdat ik het gevoel heb dat ik hier niet mag zijn, ook al is het inmiddels mijn zoveelste bezoek. Ik kan me voorstellen dat buurtbewoners dit gevoel met mij delen.

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

Hij vertelt me dat hij andere vluchtelingen veel ontwijkt omdat hij geen onenigheid wil riskeren in het AZC. ‘Je zit daar al hutje mutje op elkaar’, zegt hij. Ook vertelt hij dat er nauwelijks buurtbewoners op het terrein komen en dat er geen echte uitwisseling of interactie is.

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

INSPIRATIE In dit hoofdstuk analyseer ik inspiratiebronnen zoals stedelijke projecten, onderzoeken en organisaties. Ik sluit af met een drietal expert opinions.

Stadspark De Kwekerij

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

Masterthesis TU Delft

AZC Ter Apel

Project for public spaces

Expert opinions

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

DE KWEKERIJ | INSPIRATIE Tijdelijke inrichting van de openbare ruimte Wat Stadspark De Kwekerij

Waar stationsgebied Hilversum Wie Marketing Hilversum Karres en Brands Triomf Wanneer start maart 2020 - nu in aanbouw sinds juli 2020 open voor publiek RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

DE KWEKERIJ | Tijdelijke inrichting van de openbare ruimte

Tijdelijk stadspark stationsgebied Hilversum De Kwekerij is een concept voor de tijdelijke inrichting van het Stationsgebied in Hilversum.

De realisatie van een nieuw stationsplein neemt aanzienlijk veel tijd in beslag. Naar schatting is dit gebied niet eerder dan 2028 klaar.

Om de te voorkomen dat de entree van de mediastad onaantrekkelijk en rommelig braakliggend terrein blijft, wordt De Kwekerij als tijdelijke inrichting gerealiseerd voor in elk geval twee jaar.

Door een eenheid uit te straling in marketing, communicatie en ruimtelijke vormgeving heeft De Kwekerij een eigen herkenbare identiteit opgezet.

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

DE KWEKERIJ | Tijdelijke inrichting van de openbare ruimte

Uitgangspunten en concept De vraag van gemeente Hilversum aan Hilversum Marketing was; creĂŤer een levendige plek voor inwoners en bezoekers van Hilversum die aansluit bij de positionering van Hilversum met ruimte voor programmering en ondernemerschap.

Daarvoor is er onderzoek gedaan onder inwoners, bezoekers en ondernemers.

Hen werd de vraag gesteld ‘Wat zie je graag terug als tijdelijke invulling van het Stationsplein? Zo is het stadspark(je) de Kwekerij ontwikkelt, een levendige plek worden voor ontmoeting, ontspanning, evenementen en ondernemerschap.

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

Uit de ingediende ondernemersplannen wordt een selectie gemaakt van startende ondernemers die voor in elk geval twee jaar de plek krijgen voor een zelfbouwunit op De Kwekerij. Er zijn nu drie lokale ondernemers gevestigd; koffiebar Stek, Bar des Boules en duurzame conceptstore Lokaal Hilversum.

Er worden groenten, kruiden en bloemen gekweekt en het is een plek waar evenementen kunnen plaatsvinden. Door de flexibele opzet kan er een thema centraal worden gesteld, bijvoorbeeld winterkwekerij, buurtkwekerij enzovoort.

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

DE KWEKERIJ | Tijdelijke inrichting van de openbare ruimte

Voor het ontwerp is goed gekeken naar de omgeving en de menselijke maat. Het park is omringd met infrastructuur en door het plaatsen van duidelijke markeringen aan de randen en beschutting is een helder eigen gebied ontstaan.

Stadspark de Kwekerij wordt gekenmerkt door een houten grid van 44 meter lang, 8 meter hoog en 4 meter diep. Het is gemaakt van hout en is verder open zodat het niet als een grote muur oogt. Het grid biedt plaats voor flexibele zelfbouwunits van ondernemers en er kunnen schermen en andere faciliteiten aan worden gekoppeld.

Het naastgelegen grasveld is voorzien van paden, bankjes en vooral ruimte voor programmering.

Inspiratie in inspiratie Triomf, een creatief bureau dat werkt op het snijvlak van marketing en ruimtelijke vormgeving uit Utrecht, is gevraagd voor de bouw en grondwerkzaamheden. Triomf werkt aan festivals, evenementen, placemaking en citymarketing.

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

DE KWEKERIJ | Tijdelijke inrichting van de openbare ruimte

Om het park te creëren wordt zo’n 40cm grond afgegraven wat op het terrein blijft liggen. De fundering van het houten grid is gemaakt van 48 stelconplaten in twee verankerde lagen. Bij de bouw is rekening gehouden met beperkt budget en ervaring in tijdelijke bouw, grote objecten en duurzaamheid. Alles wat er op de Kwekerij wordt gebouwd moet kunnen worden verplaatst, hergebruikt en waar mogelijk wordt er gewerkt met gerecycled materiaal.

Het grid is daarbij de uitzondering omdat het niet te verplaatsen of op een andere manier te gebruiken is. Het hout is echter wel duurzaam via Duurzaamhout.nl. Zij werken samen met Staatsbosbeheer en dit hout komt uit een bos op de Veluwe, bij Garderen.

De banken in het park zijn gemaakt van industriële eiken balken en voor de kweekbakken zijn oude palletranden gebruikt. De realisatie van de Kwekerij moet zo’n € 120.000 kosten. In maart 2020 zijn de grondwerkzaamheden gestart en later in augustus is de officiële opening.

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

REFERENTIE ONDERZOEK De Kwekerij - kernwaarden

Contextresearch

Er is goed gekeken naar wat echt werkt voor deze specifieke locatie door onderzoek te doen en door goed naar de omgeving te kijken.

Lokale samenwerking

De Kwekerij werkt slim samen met bewoners, bezoekers en lokale ondernemers. Door die samenwerking heeft het plan invulling en identiteit gekregen.

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

Ondernemerschap

Programmering

Door lokale startende ondernemers bij De Kwekerij te betrekken krijgt de plek een waardevolle invulling.

Er is slim nagedacht over de invulling en programmering als onderdeel van de tijdelijke inrichting van het stationsgebied.

Gebiedsontwikkeling

Het gebied krijgt door De Kwekerij een nieuwe invulling waardoor het gebied een trasformatie ondergaat. Het gaat van braakliggend terrein naar een levendig stadspark.

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

REFERENTIE ONDERZOEK De Kwekerij - kernwaarden

Menselijke maat

Ondanks de grootte van het grid voelt de plek prettig aan door zichtlijnen en openheid.

Je kunt je er als mens toe verhouden, zeker als de etage in het grid voor mensen toegankelijk wordt.

Vormgeving

Door het ontwerp op de omgeving af te stemmen is er openheid en toegankelijkheid gecreĂŤerd. Met het grid als landmark wordt herkenbaarheid gecreĂŤerd en het zorgt ook voor de nodige bekijks.

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

Expertise

Er wordt slim gebruikt gemaakt van bestaande expertise door specifiek te voor Triomf vanwege hun ervaring met placemaking en tijdelijke bouw.

Haalbaarheid

Met een beperkt budget en slim concept wordt er in korte tijd een levendig stadspark gerealiseerd. Zo hoeft de transformatie hoeft niet duur te zijn en jaren in beslag te nemen.

Flexibiliteit

De zelfbouwunits geven de plek een tijdelijk karakter en zorgt ook voor toewijding van de ondernemers. De indeling van het terrein maakt diversiteit in programmering en activiteiten mogelijk.

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

Refugee & integration Self Organisation | INSPIRATIE Master Architecture, Urbanism and Building Sciences

Dit onderzoek focust zich op manieren waarop ruimtelijk planners zelforganisatie kunnen inzetten en hoe dit een rol kan spelen bij integratiebeleid.

Zelforganisatie: Initiatieven die worden geĂŻnitieerd door individuele burgers en zich ontwikkelen in organisaties, in de context van stedelijke ontwikkeling.

Auteur Janssen, CĂŠline TU Delft Architecture and the Built Environment; TU Delft Urbanism 2017 RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

Refugee & integration Self Organisation | Masterthesis TU Delft

Zelforganisatie en de rol van de ruimtelijk ontwerper Sinds 2015 zijn er vanwege de vluchtelingencrisis veel lokale initiatieven geboren om vluchtelingen te ondersteunen. Het gros hiervan is niet overheid-gestuurd en er wordt vaak met beperkte middelen gewerkt.

Deze lokale initiatieven worden geleid door vrijwilligers, professionals en particuliere organisaties (zoals Welkom in Utrecht, stakeholder in dit onderzoek).

Zelforganisatie als ruimtelijke strategie leidt tot meer sociale samenhang, betere leefomstandigheden en meer tolerantie en begrip.

Juist omdat lokale initiatieven heel goed zicht hebben op wat er in hun regio speelt, iets wat de landelijke politiek mist. Ook de locatie waar de initiatieven gevestigd zijn speelt een belangrijke rol. In de praktijk is dat vaak niet op het AZC zelf maar op plekken als een oud schoolpand of andere niet-woon ruimtes waar een cluster van andere publieke en commerciĂŤle functies zit.

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

Het onderzoek Refugee & integration Self Organisation toont aan dat de integratie van vluchtelingen maatwerk oplossingen vereist die de overheid vaak niet kan bieden. Hier komt de rol van de ruimtelijk planner en ontwerper om de hoek kijken. Deze spelen een grote rol in de samenwerking tussen partijen zoals de gemeenten, overheid, initiatieven en de buurt. Als ruimtelijk ontwerper kun je daardoor zelfgestuurde initiatieven laten opbloeien en ontwikkelen.

Lokale initiatieven focussen zich vaak op werkgelegenheid, taal, sociale verbinding en onderwijs.

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

Refugee & integration Self Organisation | Masterthesis TU Delft

Strategisch ruimtelijk ontwerpen en verbinden Het Nederlandse integratiebeleid focust zich met name op huisvesting en het inburgeren van statushouders door hen te leren over de Nederlandse taal en cultuur. Dit beleid heeft weinig aandacht voor lokale organisatorische en ruimtelijke omstandigheden. Kort gezegd houdt het landelijke beleid weinig rekening met lokale factoren. Hier ligt een kans voor ruimtelijk planners en ontwerpers om lokale factoren als strategie in te zetten.

De interconnectiviteit tussen overheidsbeleid, culturele en economische domeinen, de publieke en private sector en tussen de besluitvormers en de inwoners is cruciaal.

Strategisch ruimtelijk plannen en ontwerpen is meer dan alleen planmatig, het is een coรถrdinerende en communicerende rol.

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

De kracht van zelforganisatie is de landelijke en ook Europese politiek niet onbekend. In 2013 al noemde Koning Willen Alexander dat Nederland op weg is van een verzorgingsstaat naar een participatiesamenleving.

Hoewel zelforganisatie en lokale initiatieven veelbelovend zijn, kunnen ze met de beperkte middelen niet altijd hun doelen bereiken. Zeker in de huidige overheid gestuurde vluchtelingenopvang is het moeilijk voor deze initiatieven om echt een verschil te maken, terwijl ze juist daar hard nodig zijn.

Er is ruimte, flexibiliteit, ondersteuning en samenwerking nodig om dergelijke initiatieven te laten slagen. Door overheidsbeleid en zelforganisatie niet langs elkaar maar met elkaar te laten werken kunnen beide elkaar versterken en aanvullen. De ruimtelijk planner en ontwerper is in de positie om deze twee werelden beter op elkaar af te stemmen.

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

REFERENTIE ONDERZOEK Masterthesis - kernwaarden

Samenwerking

Rol als ruimtelijk ontwerper

Maatwerk

Samenwerking tussen de overheid, gemeentes, lokale initiatieven en burgers is een belangrijke voorwaarde voor verbetering in de vluchtelingen opvang en integratie

De verbindende, coรถrdinerende en communicerende rol als ontwerper bij de opvang en het integratiebeleid is van groot belang

Maatwerk is essentieel voor de opvang en integratie van vluchtelingen. De overheid kan dit vaak niet bieden terwijl lokale initiatieven hier wel goed inspelen.

Lokale initiatieven

Lokale initiatieven door zelforganisatie kennen de lokale behoeftes als geen ander en kunnen daardoor lokaal en regionaal effectief zijn

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

Ruimtelijk faciliteren

Ruimtelijk ontwerp kan de lokale initiatieven ondersteunen en laten groeien door de focuspunten werkgelegenheid, sociale verbinding en onderwijs te faciliteren

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

Ter Apel | INSPIRATIE Landelijk Asielzoekerscentrum

Wat AZC, COL en POL

Waar Ter Apel Wie COA DeZwarteHond Felixx Wanneer Bouw 2014 - 2016

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

Ter Apel – Landelijk asielzoekerscentrum

Nieuwbouw voor opvangcentrum Ter Apel In Ter Apel ligt de grootste permanente opvanglocatie voor vluchtelingen in Nederland. Dit centrum bevat verschillende typen opvanglocaties. Naast de opvanglocaties van het COA is er ook het aanmeldcentrum van de IND (Immigratie- en Naturalisatiedienst) gevestigd. Het AC is het aanmeldcentrum, het COL de centrale ontvangst locatie, het pol de procesopvang locatie en de VBL de vrijheidsbeperkende locatie. Iedereen die asiel wil aanvragen in Nederland dient zich direct na aankomst in Nederland persoonlijk in Ter Apel bij de IND te melden. (Of luchthaven Schiphol, bestemd voor de reizigers per vliegtuig.)

Het oude opvangcentrum heeft plaatsgemaakt voor nieuwbouw waar 2.000 vluchtelingen kunnen worden ondergebracht. Het ontwerp voor het nieuwe centrum is gemaakt door DeZwarteHond

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

Ter Apel – Landelijk asielzoekerscentrum

Zelfstandig dorp met sobere randvoorwaarden Het uitgangspunt is optimale verblijfskwaliteit binnen sobere randvoorwaarden. ‘Door een intelligente organisatie van het gebied, zorgvuldige uitwerking in ontwerp en efficiënte bouwmethodiek is het gelukt om binnen de sobere en doelmatige randvoorwaarden een duurzaam asielcomplex te realiseren met optimale verblijfskwaliteit’, aldus DeZwarteHond.

Ter Apel is opgezet als zelfstandig dorp omdat het op afstand ligt van de bewoonde wereld. De opvanglocatie heeft huisvesting met eigen faciliteiten en voorzieningen. De 258 beneden- en bovenwoningen zijn geclusterd in acht buurten rondom een centrale parkstrip, waar zich de centrale voorzieningen bevinden.

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

Ter Apel – Landelijk asielzoekerscentrum

Een eigen wereld met ruimte en goede oriëntatie Leefbaarheid, veiligheid en beheersbaarheid stonden voorop in het ontwerp en er is extra ruimte tussen de woningen gecreëerd voor meer privacy en minder hoge dichtheid in het gebied. Het landschap moet vanzelfsprekende oriëntatie bieden voor de bewoners die voor hen op onbekend terrein zijn zodat ze gemakkelijk hun weg kunnen vinden naar de verblijven en openbare plekken.

Ter Apel heeft een eigen basisschool waarvoor het ontwerp is gericht op het creëren van een eigen geborgen binnenwereld, een veilige plek waarin vluchtelingen kunnen wennen aan het Nederlandse onderwijssysteem en de Nederlandse taal. Het terrein heeft een centrale strip waar de diensten, voorzieningen en sportvelden zijn gevestigd.

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

Ter Apel – Landelijk asielzoekerscentrum

De associatie van wonen in een dorp De verblijven zijn opgedeeld in wijkjes die elk een plein hebben met een eigen ontwerp als herkenningspunt en ontmoetingsplek. De eigen sfeer wordt gecreëerd door gebruik van kleur, patroon en metselwerk en de entrees van de verblijven verschillen ook van elkaar. Het moet de associatie bieden van wonen in een dorp. De zit- en verblijfsplekken zijn ontworpen om wat privacy te creëren en liggen verdiept. Er is gekozen voor een rustig landschapsontwerp wat niet geprogrammeerd is om rust te bieden aan de vluchtelingen die er verblijven.

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

Ter Apel – Landelijk asielzoekerscentrum

Duurzame investering voor de lange termijn Ter Apel is een vaste opvanglocatie terwijl veel COA-locaties tijdelijk zijn. Daarom is Ter Apel ontworpen voor de kwetsbare groepen. Omdat het een permanente locatie is kon er worden geĂŻnvesteerd in duurzame methodes en technieken voor de lange termijn. BAM Bouw en Techniek en De Zwarte Hond wonnen eind 2014 de Design, Build en Maintain opdracht middels een Europese Aanbesteding. FELIXX versterkte het team als landschapsarchitect.

De nieuwbouw is in korte tijd gerealiseerd met systeembouw en gedetailleerde LEAN planning. Om de vluchtelingen zo min mogelijk te storen is een installatie-skid ontworpen die op de zolder van de verblijven staat zodat bewoners geen last hebben van onderhoudswerkzaamheden.

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

REFERENTIE ONDERZOEK Ter Apel - kernwaarden

Indeling

De indeling van het terrein is opgedeeld in verschillende plekken, rustplekken rondom de woningen en geclusterde centrale voorzieningen

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

Sober doch kwalitatief

Er is een combinatiegemaakt tussen een sober ontwerp waarbij wel de optimale gebruikskwaliteit overeind blijft staan.

Mensgericht

OriĂŤntatie

In het ontwerp is rekening gehouden met leefbaarheid, privacy en geborgenheid. Een deel is geprogrammeerd en een deel juist niet. Op de ene plek is ruimte voor spel en sport en op de andere heerst rust.

De oriĂŤntatie in Ter Apel is afgestemd op de gebruikers zodat zij gemakkelijk hun weg kunnen vinden en tegelijkertijd bekend raken met Nederlandse woorden als educatief aspect.

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

REFERENTIE ONDERZOEK Ter Apel - kernwaarden

Voorzieningen

Het terrein heeft eigen voorzieningen zoals een basisschool, gymzaal en recreatiegebouwen waardoor het kan functioneren als een zelfstandig dorp

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

Lokale associaties

De verblijven zijn opgebouwd als typische Nederlandse wijk om de vluchtelingen te laten wennen aan dit deel van de Nederlandse cultuur.

Langetermijn visie

Op deze vaste opvanglocatie is geĂŻnvesteerd in duurzame methoden voor de lange termijn waarmee het ontwerp energielabel van A++++ behaald.

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

Project for public spaces | INSPIRATIE

Wat Non-profit organisatie

Waar Gevestigd in New York, USA Werkzaam over de hele wereld

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

Project for public place – Non Profit

Project for public place Project for public spaces is een non-profit organisatie gevestigd in New York, USA die mensen helpt bij het creëren en onderhouden van openbare ruimtes waar mensen kunnen bouwen aan sterke gemeenschappen. De organisatie verbindt mensen over de hele wereld om placemaking ideeën, middelen en kennis uit te wisselen. Ze werken onder het motto: It takes a place to create a community and a community to create a place.

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

Project for public place – Non Profit

Community process: een playbook voor inclusieve placemaking Project for public spaces werkt samen met EMI Strategy aan de vierdelige serie: A Playbook for Inclusive Placemaking (2019).

Placemaking inspireert mensen om de openbare ruimte opnieuw uit te vinden en neer te zetten als het hart van een gemeenschap. Placemaking is een samenwerkingsproces waarbij de verbinding tussen mensen en plekken wordt gemaximaliseerd. Het bevordert een beter stadsontwerp en faciliteert nieuwe identiteit die zich vaak richt op fysieke, culturele en sociale verbinding. Het heeft ook een onvoorziene keerzijde want door het succes van placemaking kan op de langere termijn juist meer ongelijkheid in een gebied ontstaan. In feite gaat een plek dan ten onder aan zijn eigen succes.

Placemaking dient daarom rekening te houden diversiteit van de gebruikers en de ontwikkeling van een plek te coördineren en overzien.

Daarom is placemaking een doorlopend proces van experimenteren, implementeren, evalueren en reflecteren. Het effectief betrekken van de community is cruciaal voor succesvolle placemaking volgens Places in the Making, MIT Department of Urban Studies and Planning. Lokale mensen en organisaties weten vaak veel over hoe hun openbare ruimtes werken, of niet werken, en wat zo’n plek nodig heeft om te bloeien.

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

Project for public place – Non Profit

Programmeren voor inclusie: het activeren van de openbare ruimte Het ontwerp van de openbare ruimte krijgt vaak veel aandacht terwijl het draait om de mensen en de programmering en activiteiten die er plaatsvinden. Dit omvat een scala van geplande en ongeplande activiteiten met een eenmalig of terugkerend karakter. Een succesvolle openbare plek heeft een gelaagd veelzijdig programma waardoor de gemeenschap tot leven komt. Het programma is een afspiegeling van het unieke karakter van een gemeenschap waarbij eigenaarschap en multiculturele uitwisseling centraal staat. Daarvoor is dus uitgebreide kennis nodig over de specifieke locatie en gemeenschap. Diversiteit in de programmering is een voorwaarde voor multiculturele kruisbestuiving.

Hierbij spelen bestaande lokale ondernemers en organisaties een belangrijke rol.

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

Een markt is wereldwijd een uitstekende manier om levendigheid te creëren in de openbare ruimte. De sociale en commerciële uitwisseling in combinatie met lokale producten stralen de eigenschappen van de gemeenschap uit. Het is belangrijk dat deze markten niet puur gericht zijn op het verkopen van producten maar onderdeel zijn van de programmering.

Eten en koken is een andere activiteit die mensen over de hele wereld samenbrengt. Gerechten en ingrediënten zijn erg verweven met verschillende culturen. Als de openbare ruimte uitnodigt tot het samen bereiden en nuttigen van diverse gerechten is dit voor placemakers een effectieve tool om multiculturele uitwisseling te stimuleren Welke programmering je ook verzint voor een plek er moet ook ruimte zijn voor improvisatie en eigen invulling door de lokale bevolking. Biedt men de mogelijkheid om vorm en invulling te geven aan de openbare ruimte.

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

Project for public place – Non Profit

Inclusief ontwerpen: de basis voor diversiteit in de openbare ruimte Bij het ontwerp van de openbare ruimte is het belangrijk na te gaan of een plek begaanbaar is voor diverse mensen door bijvoorbeeld te zorgen voor brede toegankelijke paden. De openbare ruimte moet plek bieden aan mensen die niet kunnen lezen, slechtziend of doof zijn of fysieke beperkingen hebben. Dat komt tot uiting in veel keuzes zoals verlichting en de hoogte van tafels en stoelen.

De openbare ruimte moet een veilige en prettige plek zijn voor zowel mannen, vrouwen en kinderen. Een duidelijke entree, goede wayfinding en vrije zichtlijnen vormen een goede basis, maar er is meer nodig om een plek een prettig en veilige uitstraling te geven. Hiervoor is maatwerk nodig dat per locatie verschilt en goed inspeelt op de lokale en culturele behoeften. Als een openbare plek juist niet welkom aanvoelt is er sprake van Hostile architecture: een term die omschrijft hoe een publieke ruimte een onaangenaam karakter krijgt door middel van ‘hufter-proof’ hekken, prikkeldraad, spikes en meer.

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

Omdat het succesvol ontwerpen van de openbare ruimte vele keuzes met zich meebrengt worden “Lighter, Quicker, Cheaper” (LQC) projecten internationaal ingezet. Deze bottom-up initiatieven (ook wel bekend als guerilla urbanism) zijn wereldwijd zeer effectief. Het gaat hier om simpele oplossingen die snel met weinig middelen te realiseren zijn. De LQC techniek brengt vervallen plekken tot leven en laat deze groeien. Dat versterkt het gemeenschapsgevoel van een buurt of wijk en stimuleert lokale initiatieven. Het zorgt ook voor betere samenwerking tussen diverse stakeholders met een gedeelde visie en het vergroot het gevoel van trots en eigenaarschap over de openbare ruimte

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

Project for public place – Non Profit

De functie van de openbare ruimte voor de kwetsbare in onze samenleving Openbare plekken hebben een speciale functie voor de kwetsbare in onze samenleving. De openbare ruimte is een plek van stabiliteit en sociale interactie, zeker voor mensen die op een onbekende plek zijn en in een onbekende cultuur. Het is dan ook niet vreemd dat veel vluchtelingen en recente immigranten verbinding vinden in de openbare ruimte. Of het nu gaat om openbare bibliotheken, pleinen of stadstuinen, de openbare ruimte kan een veilige en toegankelijk plek bieden aan vluchtelingen voor culturele uitwisseling. Het aller moeilijkste voor vluchtelingen is het echt thuis voelen in een ander land met een andere cultuur en juist daarin kan de openbare ruimte een rol spelen.

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

Project for public place – Non Profit

Case: Lola Lik (Amsterdam, Nederland) In Nederland staan veel grote gevangeniscomplexen leeg en zijn buiten gebruik. In Amsterdam werd besloten de voormalige Bijlmerbajes de transformeren in een cultureel centrum genaamd Lola Lik. Met 100.000 m2 aan ruimte voor kunstateliers, startups, kantoren en taalscholen met een gemeenschapsdoel. Nabij ligt een vluchtelingenopvang die een grote populatie aan vluchtelingen uit Syrië, Eritrea, Irak en Afghanistan opvangt wat Lola Lik met name geschikt maakt voor de vluchtelingen om mensen te ontmoeten en waardevolle werkervaring op te doen. Een voorwaarde als huurder in Lola Lik is dat je een bijdrage levert aan de vluchtelingen en de omliggende wijk. Met deze strategie creëert Amsterdam kansen voor de grote vluchtelingenpopulatie.

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

Project for public place – Non Profit

Case: Elpída Home (Thessaloniki, Griekenland) In Elpída Home ontwerpen vluchtelingen zelf hun opvangplekken omdat ze hier het belang zien van zowel zoveel mogelijk vluchtelingen opvangen als het gevoel bieden dat ze welkom en thuis zijn. Door vluchtelingen de kans te geven om invloed uit te oefenen op hun verblijfsplek krijgen ze meer eigenaarschap over de plek en voelt het als een veilig thuis, al is het maar tijdelijk. In samenwerking met de Griekse overheid en lokale organisaties is een oude fabriek opgeknapt als vluchtelingenopvang waarvan de kosten lager zijn dan van de traditionele opvang.

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

Project for public place – Non Profit

Case: Garden Library (Tel Aviv) De Garden Library is in 2009 opgericht als stedelijkgemeenschapsproject gericht op kunst en gebruikt boeken om sociale verbinding te versterken in een gefragmenteerde buurt met kwetsbare mensen. De bibliotheek wordt aangestuurd door non-profit organisatie ARTEAM en zo’n 100 toegewijde vrijwilligers. De bibliotheek bevat ruim 3.500 boeken in 16 verschillende talen in diverse genres.

Om het toegankelijke en openbare karakter van de bibliotheek te versterken werd besloten geen gebouw of bewaking te plaatsen, want dit zou juist de kwetsbare doelgroep afschrikken. Daarom zijn er geen muren of deuren en is de bieb opgebouwd uit twee boekenkasten die worden ondersteund door de bestaande muren van een overkapping in het park.

In de hoge kast staan boeken voor volwassenen en in de lage kast voor kinderen waarmee de schaal van de objecten is afgestemd op de gebruikers. Er is een parketvloer waar kinderen op kunnen zitten terwijl ze lezen. De deur van de hoge kast kan beschutting bieden tegen zon en regen. Er is geen specifieke ordening op basis van genre of naam, maar juist op de waardering van de lezers door boeken op de saai of juist op de interessant-plank te plaatsen.

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

REFERENTIE ONDERZOEK Project for public place - kernwaarden

Proces of placemaking

Place & Community

‘It takes a place to create a community and a community to create a place’. De wisselwerking tussen de openbare ruimte en de lokale gemeenschap is onmisbaar

Placemaking is een doorlopend proces van lokaal samenwerken, verbinden, uitproberen en evalueren.

Indien juist ingezet heeft het vele voordelen

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

Profits of placemaking

Placemaking kan verbinding creëren en een nieuwe boost identiteit geven aan een bestande plek

Program of placemaking

Programmering en juist niet programmeren is een belangrijk strategisch onderdeel van placemaking.

De plek moet zowel activiteiten faciliteren als ruimte voor het toeval overlaten

Made by refugees

Vluchtelingen kunnen zelf hun eigen tijdelijke thuis creëren als ze daarvoor op de juiste manieren worden ondersteund. Dit heeft ook lagere kosten tot gevolg.

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

REFERENTIE ONDERZOEK Project for public place - kernwaarden

Lighter, quicker, cheaper

Toegankelijkheid

De openbare ruimte moet toegankelijk zijn voor diverse soorten mensen zoals kwetsbare en minder valide personen.

Met simpele, betaalbare en snel te realiseren oplossingen kun je een groot verschil maken.

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

Sociale functie

De openbare ruimte heeft een verbindende functie met name voor de kwetsbare in onze samenleving zoals vluchtelingen.

Lokale kennis

Activeer de openbare ruimte

Het programma moet goed zijn afgestemd op de lokale bevolking en daarvoor is kennis en ervaring nodig, waar lokale organisaties en initiatieven vaak ruim over beschikken

Activiteiten zoals een lokale markt of samen koken en eten kan mensen met elkaar verbinden en is daarom veel gebruikt in placemaking initiatieven

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

Expert opinions | INSPIRATIE

Wat Expert opinions

Wie Fiona de vos - omgevingspsycholoog Floor Ziegler - stadsmaker Armand Paardekooper - architect Wanneer Maart – juli 2020 RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

Expert opinions | INSPIRATIE

Fiona de Vos – Omgevingspsycholoog Omgevingspsychologie is een wetenschappelijk vakgebied dat zich bezig houdt met de interactie tussen de (gebouwde) omgeving en het gedrag, de waarneming en beleving van mensen. Fiona de Vos is een pionier op het gebied van omgevingspsychologie en healing envoirements in Nederland en tevens oprichter van Studio dVo. Voor dit onderzoek sprak ik met haar over Nederlandse AZC’s en ook specifiek over het AZC in Utrecht, de casuslocatie van dit onderzoek.

Het is zonde om te investeren in interventies die ‘vast’ zitten want als de functie van de plek dan veranderd is de ingreep in feite verloren gegaan. Dus in plaats van het verven van muren kun je kiezen iets anders te ontwerpen dat kan meegroeien met de plek en de gebruikers. Bij ruimtelijke interventies is het belangrijk aandacht te besteden aan oriëntatie, eigenheid en differentiatie (binnen een totaalplaatje zones aanmaken met eigen karakter). De Vos geeft aan dat in veel AZC’s wayfinding een groot probleem is mede vanwege het anonieme karakter van de plek. En dat is zone, want met weinig middelen kun je veel veranderen. In plaats van een deur een kleur te geven, kun je er bijvoorbeeld een eigen identiteit aan geven. Het kan zo simpel zijn als een vluchteling zelf een collage laten maken op een kartonnen bord, dan komt de identiteit van degene die achter die deur verblijft naar voren.

Hoe goed je interventies ook zijn, als ze niet op de juiste plek worden geplaatst is succes niet gegarandeerd. Neem bijvoorbeeld de voetbalkooi bij het AZC in Utrecht, een prachtige plek om te spelen, die totaal uit het zicht ligt. Met name bij speelterreinen voor jonge kinderen willen ouders overzicht kunnen hebben en is veiligheid cruciaal. Maar als je vervolgens als ouder nergens kunt zitten of in de brandende zon staat, is de lol er gauw vanaf. Je moet dus goed nagaan: wat is de behoefte op een bepaalde plek en hoe kun je dat faciliteren? Dit is bijna altijd gekoppeld aan de activiteit die op die plek plaatsvindt.

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

Expert opinions | INSPIRATIE

Het ontwerp van de openbare ruimte vanuit de omgevingspsycholgie Er is een directe relatie tussen wat je buiten doet en wat je binnen doet. Als je interventie buiten plaatsvindt, moet je wel weten wie er van binnen zicht op heeft.

Met name als je in de open ruimte interventies wilt doen dan is goede zichtbaarheid onmisbaar. Houdt in je ontwerp rekening met de functies die je langs of nabij een gebouw plaatst, is de plint daar wel een geschikte plek voor als er bijvoorbeeld in het gebouw aan de gevel kantoren zijn gevestigd? Als je zoals bij het AZC Utrecht een stuk terrein hebt dat ‘s avonds onprettig aanvoelt, kijk dan eens naar de functies in het pand. Zo zie je dat juist bij dat stuk terrein de kantoren zijn gevestigd waar men na 18.00 niet meer aanwezig is. Daardoor voelt de plek ‘s avonds met name verlaten aan.

Bezoekers willen zich geborgen voelen en dat kan alleen als de onderlinge ruimtelijke omgeving als geheel klopt. Men doet wat hij kent en zal niet snel in een vreemde omgeving iets doen en dat geldt zeker voor vluchtelingen die ik een onbekend land zijn met een onbekende cultuur. Voor een toevallige passant is de drempel vaak hoog om een onbekend terrein te betreden. Leer daarom de behoeftes van de lokale mensen kennen en gebruik dat om een programma te ontwikkelen. Mensen komen graag op plekken waar ze iets kunnen doen of wat een bepaald doel dient. Bij alles wat je ontwerp moet je jezelf afvragen: dien ik hiermee de eindgebruiker van de plek en heeft dit betekenis voor hen? De functie van de plek moet in elk geval duidelijk zijn. Biedt men verschillende opties aan door het terrein te verdelen in activiteitenzones.

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

REFERENTIE ONDERZOEK Expert opinions - kernwaarden

Flexibele interventies

Ontwikkel interventies die met de plek en de mensen kunnen ontwikkelen

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

Identiteit

Kijk goed naar wat een plek uniek maakt en zorg ervoor dat de ruimtelijke omgeving dit weerspiegelt

Binnen en buiten

Activiteitenzones

De relatie tussen binnen en buiten moet goed op elkaar worden afgestemd qua functies, uitstraling en activiteiten

Maak activiteitenzones aan die goed aansluiten bij de behoeftes van de gebruikers

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

Expert opinions | INSPIRATIE

Floor Ziegler - stadsmaker Als stadsmaker vormt Floor Ziegler gemeenschappen van mensen uit zowel de leef- als systeemwereld aan een inclusieve samenleving.

Mensen staan steeds vaker zelf op om problemen in hun omgeving op te lossen, en vaak met succes.

Dat komt omdat lokale problemen om snelle, flexibele en creatieve oplossingen vragen die de stugge overheidssystemen met langdurige beleidswijzigingen niet altijd kunnen bieden. Ziegler geeft aan dat er bij AZC’s sprake moet zijn van tussenruimte tussen het AZC zelf en de omliggende buurt die vooral door lokale mensen en organisaties worden opgezet en niet door grote overheidssystemen.

Dit soort initiatieven zijn vaak eenvoudig van aard en bestaan uit gezamenlijke activiteiten zoals samen koken of sporten. Als ruimtelijk ontwerper kun je dat faciliteren door flexibele interventies te ontwerpen waarbij ze geen ingewikkelde procedures hoeven af te wachten.

Eigenaarschap is heel belangrijk voor vluchtelingen en ontbreekt vaak. Deze mensen voelen zich vaak machteloos en afhankelijk. Iedereen wil in zekere mate bij een gemeenschap horen en wil zich erkend voelen. Mensen willen van betekenis zijn en hun tijd nuttig besteden. Dat heeft het gevoel van bestaansrecht. Daarom is het belangrijk om mensen op hun drijfveren aan te spreken en ze de kans te geven iets te kunnen betekenen voor een ander, bijvoorbeeld voor de buurt waarin ze worden opgevangen. Dat creëert echte verbondenheid. Er zijn natuurlijk restricties aan wat een vluchteling wel en niet mag doen, maar een hobby uitoefenen mag bijvoorbeeld altijd. Bouw een plek op aan de hand van drijfveren en creëer betrokkenheid vanuit de verschillende soorten mensen dan zul je zien hoe bereid mensen zijn om te helpen.

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

REFERENTIE ONDERZOEK Expert opinions - kernwaarden

Lokaal initiatief

Stel mensen in de gelegenheid om zelf mee te werken aan de ontwikkeling van openbare ruimte

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

Benut drijfveren

Mensen willen zich nuttig voelen en willen graag een bijdrage leveren. Zet dit in als middel om verbinding te creĂŤren

Rol als ontwerper

Faciliteer deze initiatieven in de ruimtelijke omgeving door interventies te maken die snel en makkelijk kunnen worden gerealiseerd

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

Expert opinions | INSPIRATIE

Armand Paardekooper - architect Voor architect Armand Paardekooper bij Mecanoo is de ruimtelijke omgeving per definitie onderdeel van een grotere context in proces, geschiedenis en toekomst. Voor Paardekooper is architectuur pas interessant als mensen iets voor elkaar betekenen in een echte rijke context. Gebouw, interieur en buitenruimte hebben een grote invloed op onze leefkwaliteit. Dat is niet altijd een makkelijke rol omdat er vaak al heel veel is bepaald.

Cultuur is in feite van iedereen, maar welke cultuur hebben de mensen in het AZC eigenlijk? Hoe kun je de ruimtelijke omgeving zo afstemmen dat het niet puur een afspiegeling wordt van de Nederlandse cultuur, maar dat je ook inspiratie haalt uit de diverse culturen? Op die manier kun je een plek beter afstemmen op de gebruikers, in dit geval de vluchtelingen. Eerst analyseer je wat er nu is en voor welke functie en gebruik de bestaande omgeving is gemaakt.

Vervolgens kijk je juist los van die bestaande ruimtelijke omgeving wat er nu nodig is. Breng je stakeholders en de lokale context goed in beeld.

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

Je ziet bij het AZC in Utrecht, wat wel vaker terugziet, dat de openbare ruimte is ontworpen voor de auto en niet voor de mens. Dat terwijl de openbare ruimte juist een grote sociale functie heeft. Vaak kun je niet over een enkele oplossing en een totaalontwerp spreken op dit soort plekken omdat daar de (financiĂŤle) middelen niet voor mijn. Jouw opgave als ontwerper is dan om te kijken wat er wel en niet kan.

Armand geeft mij de tip juist groots te denken en me niet te laten beperken door wat er niet kan in deze opgave. Dat zet mij aan het denken voor m’n eigen ontwerpstrategie voor dit project. Ik besluit zijn advies ter harte te nemen en er vervolgens mijn eigen draai aan te geven door een ideaalbeeld te ontwikkelen en haalbare stappen die in de praktijk kunnen worden uitgevoerd.

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

REFERENTIE ONDERZOEK Expert opinions - kernwaarden

Mensen maken de plek

Ruimtelijk ontwerp krijgt waarde door mensen die gebruik maken van de plek. Zij staan op nummer een. Ruimtelijk ontwerp heeft grote invloed op de leefkwaliteit van de mens

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

Multicultureel ontwerp

Haal ontwerpinspiratie uit andere culturen om de openbare ruimte gelaagdheid te geven die meerdere gebruikersgroepen aanspreekt

Mensgericht

Strategie

De openbare ruimte is voor de mens en niet voor auto’s of andere objecten en bestaat vaak uit meerdere op de mens afgestemde interventies

Ontwikkel een eigen strategie voor je project, bijvoorbeeld door niet binnen de gegeven kaders te blijven

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

Conclusies In dit hoofdstuk voeg ik de essentie en kernwaarden uit het research samen tot een aantal slotconclusies richting de ontwerpstrategie- en uitwerking. Ik geef zowel hier generieke uitgangspunten als strategisch advies en ik spits deze uitgangspunten toe op de casuslocatie van dit onderzoek.

Lokale factoren

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

Ontwerpuitgangspunten

Programmeren en activeren

Strategie en organisatie

Casuslocatie specifiek

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

LOKALE FACTOREN | CONCLUSIES ‘It takes a place to create a community and a community to create a place’.

DE MEERWAARDE VAN LOKALE FACTOREN 1.

2.

3.

4.

5.

6.

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

Kijk goed naar de locatie door contextresearch te doen Analyseer lokale initiatieven die aansluiten bij je visie en ambitie Maak gebruik van die kennis en expertise door de samenwerking aan te gaan Geef lokale initiatieven en mensen de middelen en ruimte om zelf te groeien Leer de lokale identiteit kennen en laat de plek die ook uitstralen De openbare ruimte alleen werkt in wisselwerking met de lokale gemeenschap

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

LOKALE FACTOREN | Conclusies

Generieke uitgangspunten en strategisch advies: benut de lokale kennis en expertise Het belang van de lokale verbinding, samenwerking, expertise, initiatieven, kennis en mensen komt in dit onderzoek steeds weer naar voren. Lokale factoren zijn een absolute meerwaarde. Er ligt zoveel lokale kennis voor het oprapen dat het wiel niet opnieuw uitgevonden hoeft te worden.

Voordat je lokale factoren kunt inzetten en benutten is de grondige contextresearch van belang. Als je niet weet wat er ergens speelt, kun je er ook niet goed op inspelen.

Dit gaat verder dan een workshop of interview en vraagt om veel toewijding en vooral een open houding en een bereidheid om te leren van de lokale mensen.

Casuslocatie specifiek: geef lokale initiatieven een stem Zo zie je op het AZC Joseph Haydnlaan in Utrecht dat er op het AZC al twee kansrijke organisaties zijn gevestigd, namelijk Welkom in Utrecht en Plan Einstein. En dan heb je in Utrecht nog meer initiatieven die zich op vluchtelingen focussen zoals De Voorkamer. Deze organisaties hebben laagdrempelig contact met de vluchtelingen, weten welke programmering en activiteiten aansluit en kunnen, mits er op de juiste wijze wordt samengewerkt, een hele waardevolle toevoeging zijn aan de nieuwe ambitie van de overheid en het COA op het gebied van de lokale vluchtelingenopvang en integratiebeleid.

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

LOKALE FACTOREN | Conclusies

GENERIEK

SPECIFIEK

GENERIEK

Ga lokale samenwerking aan

Benut lokale expertise Voor het AZC Utrecht neem ik de uitgangspunten van verschillende lokale partijen mee in mijn (ontwerp) overwegingen. Zo is het voor Welkom in Utrecht belangrijk een meer openbare locatie te krijgen en kunnen zij zorgen voor goede programmering op het terrein.

Betrek de lokale gemeenschap

Versterk de lokale identiteit In mijn ontwerp is het proces voor verandering belangrijk en in dat proces wil ik zoveel mogelijk de vluchtelingen, lokale ondernemers en lokale gemeenschap betrekken.

Het is de bedoeling dat zij samen aan de plek gaan bouwen.

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

SPECIFIEK

Het COA werkt normaliter vaak met dezelfde partijen in mantelovereenkomsten. Mijn advies is om daar van af te wijken. Bij het Utrechtse AZC is een bepaalde aanpak nodig: low budget en haalbare interventies. Schakel daar een lokale partij met expertise in dergelijke projecten voor in, zoals Triomf.

Elke plek heeft een unieke identiteit, zo ligt het AZC Utrecht al 25 jaar midden in een welvarende wijk die door stedelijke uitbreiding in transitie is. Een plan moet de lokale identiteit versterken en goed aansluiten bij de visie van de gemeente. Zo krijgt een plan op meerdere punten draagvlak.

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

LOKALE FACTOREN | Conclusies

GENERIEK

SPECIFIEK

GENERIEK

Denk los van bestaande systemen

Ken de lokale behoeften Het in kaart brengen van wat wel en niet werkt op de plek is cruciaal om het plan te laten slagen. Inmiddels weet ik dat een copy-paste Plan Einstein op de Joseph Haydn niet werkt en is een andere aanpak nodig gericht op deze wijk.

Ga voor maatwerk gericht op de buurt

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

SPECIFIEK

Plan Einstein is ontstaan uit lokale onvrede en is ontwikkelt om op die specifieke vraag een specifiek antwoord te geven. De sleutel tot innovatie en vernieuwing zit ‘m in maatwerk dat is afgestemd op de specifieke locatie

Geef lokale initiatieven de ruimte

Vanuit de COA is er weinig budget voor lokale initiatieven en daar zitten veel regels aan vast. Door lokale ondernemers te betrekken bij het plan kan een ander verdienmodel worden opgezet dat losstaat van de restricties van het huidige systeem. Wellicht draagt de opbrengst van de programmering bij aan de opbouw van het terrein.

Maak goede afspraken met lokale organisaties en initiatiefnemers en geef ze vooral de middelen, ruimte en tools om hun werk zelfstandig uit te kunnen voeren. Dit soort organisaties functioneren het beste als ze de vrijheid krijgen waar ze immers ook uit zijn ontstaan.

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

ONTWERPUITGANGSPUNTEN | CONCLUSIES Ruimtelijk ontwerp krijgt waarde door mensen die gebruik maken van de plek.

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

ONTWERPUITGANGSPUNTEN | Conclusies

Generieke uitgangspunten en strategisch advies: ga voor op de gebruiker afgestemd maatwerk Zoals ook naar voren kwam in de lokale factoren is maatwerk de oplossing voor regionale vraagstukken, die vervolgens onderdeel zijn van de nationale opvang en het integratiebeleid. Welke ontwerpinterventies je ook maakt, het moet zorgvuldig afgestemd maatwerk zijn en geen copypaste oplossing. Een goed ontwerp bestaat uit verschillende lagen en interventies die samen een geheel vormen.

Neem de mens als uitgangspunt in de keuzes die worden gemaakt en ontwerp zo dat een plek een toegankelijk, prettig, veilig en open karakter krijgt. Streef naar een betere leefomgeving.

Casuslocatie specifiek: placemaking voor zowel de vluchtelingen, organisaties als de buurt Op de casuslocatie is het ontwerp opgebouwd uit verschillende maatwerk interventies die zich richten op de specifieke plek. Andere locaties en concepten vormen een inspiratiebron en worden vervolgens toegespitst op de specifieke condities.

De buitenruimte van het AZC moet een fijne openbare ruimte worden voor zowel de vluchtelingen, de omliggende organisaties als de buurtbewoners.

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

ONTWERPUITGANGSPUNTEN | Conclusies

GENERIEK

SPECIFIEK

Ga voor maatwerk gericht op gebruikers

GENERIEK

Breng gelaagdheid aan in het ontwerp Door middel van activiteitenzones, vormgeving en indeling van het terrein krijgt de buitenruimte van het AZC Utrecht een gelaagd ontwerp dat is afgestemd op verschillende gebruikers en programma’s.

Maatwerk houdt in dat er sprake is van ontwerpinterventies die gericht zijn op de specifieke locatie en gebruikers, in dit onderzoek het AZC in Utrecht.

Indeling op basis van functie

Ontwerp voor de mens Het buitenterrein van het AZC Utrecht wordt in mijn ontwerp afgestemd op de behoefte van de verschillende gebruikers: de vluchtelingen, de organisaties en de buurt.

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

SPECIFIEK

Openbare functies werken beter in de plint terwijl werkruimtes rust krijgen op een etage. De indeling van de functies op het Utrechtse AZC kan worden verbeterd door middel van onderlinge ruil, los van financiële transacties.

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

ONTWERPUITGANGSPUNTEN | Conclusies

GENERIEK

SPECIFIEK

Creëer toegankelijkheid voor diverse gebruikers

GENERIEK

Maak een mix van lokale en multiculturele associaties

De openbare ruimte op het AZC Utrecht moet herkenbaar, leesbaar en toegankelijk zijn voor verschillende gebruikers. Overzicht, duidelijkheid, zichtlijnen en openheid zijn belangrijke begrippen. Ik verbeter de wayfinding met een educatief aspect zodat men woorden leert.

Streef naar gemeenschappelijk ruimtegebruik Bij Plan Einstein Overvecht lag de meerwaarde in gemeenschappelijk wonen- en cursusaanbod. Voor het AZC Utrecht zal gekeken worden naar gemeenschappelijke speeltuinen, gedeelde workshops en sportactiviteiten.

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

SPECIFIEK

Het nieuwe centrum in Ter Apel focust zich op het creëren van associaties met de Nederlandse cultuur. Op het AZC in Utrecht maak ik een mix van de Nederlandse cultuur met multicultureel ontwerp. Hiermee wil ik de vluchtelingen helpen op weg naar hun nieuwe identiteit.

Creëer flexibele interventies Op het AZC Utrecht is weinig budget beschikbaar waardoor ingrijpende verbouwingen zijn uitgesloten. Daarom wil ik de bestaande omgeving in tact laten en een tijdelijke laag aanbrengen die inzetbaar is voor verschillende functies en soorten gebruikers.

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

PROGRAMMEREN EN ACTIVEREN | CONCLUSIES Programmering en activiteiten zijn onlosmakelijk verbonden met placemaking en het ontwerp van de openbare ruimte.

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

PROGRAMMEREN EN ACTIVEREN | Conclusies

GENERIEK

SPECIFIEK

Benut drijfveren en creĂŤer onderlinge verbinding

GENERIEK

Programmeer niet alles vol Voor het AZC in Utrecht is het belangrijk om de activiteiten van de lokale organisaties te faciliteren en voldoende ruimte voor toeval en eigen initiatief over te laten.

De programmering van het terrein op AZC Utrecht moet inspelen op teruggeven aan de buurt, je nuttig voelen en het vergroten van eigenaarschap en trots op de plek. Door het programma krijgen vluchtelingen meer grip op eigen leven en voelen ze zich verbonden met anderen.

Geef de invulling uit handen

Stem af op leefbaarheid De lokale organisaties en initiatieven weten vaak als geen ander welke programmering en activiteiten werken voor de mensen in hun regio, maak daar slim gebruik van door de samenwerking aan te gaan.

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

SPECIFIEK

Voor het AZC in Utrecht is het uitgangspunt dat er activiteiten moeten kunnen plaatsvinden maar ook dat er voldoende plekken zijn waar vluchtelingen gebruik kunnen maken van de buitenruimte in alle rust, ruimte en privacy die ze in de verblijven missen.

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

STRATEGIE EN ORGANISATIE | CONCLUSIES Placemaking is een continu proces samenwerken, verbinden, uitproberen en evalueren en kan verbinding creëren en een nieuwe boost en identiteit geven aan een bestaande plek.

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

STRATEGIE EN ORGANISATIE | Conclusies

SPECIFIEK

GENERIEK

Speel in op actualiteiten Zowel de landelijke politiek, gemeentes als het COA hebben een belangrijke beslissing genomen: het is tijd om de asielopvang anders te organiseren, want het huidige systeem kan de vraag niet aan. Daar kan de casus van het AZC Utrecht mooi op inhaken met de transformatie van de buitenruimte.

Toekomstbestendige opvang is een continu proces

De komende tijd ligt de focus op het toekomstbestendig maken van de vluchtelingenopvang.

Dat is een immense opgave, mede omdat de vluchtelingenstroom niet altijd voorspelbaar is.

De opvang van vandaag is de verledentijd van morgen. Het buitenterrein van het AZC Utrecht kan laten zien hoe je op kleine schaal en met weinig middelen een flexibele ruimte creĂŤert die kan meegroeien met de functie en de gebruikers.

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

STRATEGIE EN ORGANISATIE | Conclusies

GENERIEK

SPECIFIEK

Strategische en verbindende rol van de ruimtelijk ontwerper

GENERIEK

Geef de tools voor verbetering In plaats van de bouw strak in handen te houden moeten de mensen en organisaties op de locatie in Utrecht zelf de tools krijgen om te werken aan een flexibeler en toekomstbestendigere vluchtelingenopvang. Stel mensen de middelen daarvoor beschikbaar zodat ze zelf de draad kunnen oppakken.

Voor dit onderzoek focus ik me op een totaalproces van verandering en transitie voor het AZC in Utrecht.

Ruimtelijk ontwerp is hierin een van de facetten en is ondersteunend aan de gebruikers en de activiteiten.

Gebruik de Lighter, quicker, cheaper methode Het AZC Utrecht beschikt niet over een groot budget voor het opknappen van het terrein en de vluchtelingen hebben snel een betere ruimte nodig. Daarom is de LQC methode hier heel geschikt: werk met simpele, betaalbare en snel te realiseren oplossingen.

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

SPECIFIEK

Made by refugees De vluchtelingen kunnen op het AZC Utrecht zelf meebouwen aan het transformeren van hun eigen buitenterrein.

Dit sluit goed aan op het benutten van de drijfveren, nuttig voelen en iets teruggeven aan de buurt. Zo kan met lage kosten en veel toewijding het terrein stukje bij beetje worden aangepakt.

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

CASUSLOCATIE SPECIFIEK | CONCLUSIES

In dit stuk bespreek ik een aantal casusgerichte onderzoeksconclusies. Ik formuleer hierbij ook generieke uitgangspunten maar de essentie is specifiek locatiegericht.

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

CASUSLOCATIE SPECIFIEK | Conclusies

GENERIEK

SPECIFIEK

GENERIEK

SPECIFIEK

Faciliteer Welkom in Utrecht nog meer

Benut de kansen Het AZC terrein heeft de ingrediënten voor een fijne openbare ruimte voor zowel de vluchtelingen, organisaties als de buurt, alleen worden die kansen nu (nog) niet benut. In het nieuwe ontwerp wordt het terrein optimaal benut.

Breng verandering op gang

Creëer veiligheid door reuring

De wens om het buitenterrein op te knappen ligt er. Het is een kwestie van beginnen met een goed en simpel vlekkenplan, oplossingen voor parkeren, speelplekken voor kinderen en fijne zitplekken voor vluchtelingen. Dat is de basis om mee te starten in de uitvoering.

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

WinU werkt met de middelen die ze hebben. De activiteiten en programmering sluiten aan bij de wens voor meer interactie, het creëren van draagvlak en de participatie van vluchtelingen. Zorg ervoor dat WinU de werving van vluchtelingen optimaal kan uitvoeren door dit zowel ruimtelijk te faciliteren en de samenwerking aan te gaan.

Veiligheid wordt niet zozeer gecreëerd door het plaatsen van hekken maar door sociale controle, reuring, overzicht, openheid en verlichting. Verander de functie en de indeling van een plek om veiligheid tot stand te brengen.

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

CASUSLOCATIE SPECIFIEK | Conclusies

GENERIEK

SPECIFIEK

GENERIEK

SPECIFIEK

Zorg voor duidelijke functie(s) en gebruiksmogelijkheden Er is vooral duidelijkheid nodig over de functie(s) en het gebruik van het buitenterrein. Je ziet een direct verband tussen hoe onduidelijker de functie en de mate waarin het terrein braakliggend en vervallen is. Hoe specifieker de functie en het gebruik hoe meer men er ook gebruik van gaat maken.

Buitenruimtes zijn een aanvulling op het verblijf De buitenruimte van het AZC in Utrecht heeft de potentie om te faciliteren wat het verblijf binnen mist: ruimte, privacy, een toegankelijke verblijfsplek. Dat is waar in het ontwerp op wordt aangestuurd.

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

De nieuwe coffeebar heeft de potentie voor een laagdrempelige ontmoetingsplek waar uitwisseling zou kunnen plaatsvinden tussen de buurt en de vluchtelingen. De voorwaarde voor succes is dat organisaties zoals Welkom in Utrecht en Plan Einstein duidelijk zeggenschap krijgen in samenwerking met het COA en The Refugeecompany.

Ook is er zichtbaarheid nodig vanaf de Joseph Haydnlaan.

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

PROGRAMMA | Conclusies

PVE #1: voor vluchtelingen • Toekomstperspectief • Eigenaarschap over verblijfsplek • Drijfveren benutten, niet eindeloos wachten • Teruggeven i.p.v. alleen maar nemen • Fijne en veilige openbare ruimte waar vluchtelingen zich welkom voelen • Integratie en verbinding #2 voor COA en organisaties • Samenwerking verbeteren tussen COA en andere partijen • Programmering die activiteiten en werkzaamheden ondersteunt • Veiligheid, toezicht en overzicht van openbare ruimte • Ruimtelijke faciliteert de organisatietransitie #3 voor de buurt • Fijne openbare ruimte waar de buurt zich welkom voelt • Voetgangersdoorgang tussen Joseph Haydnlaan en wandelpad langs Rijn

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

ONTWERP In dit hoofdstuk bespreek ik de ruimtelijke uitgangspunten en de eerste opzet van het ruimtelijk ontwerp aan de hand van zowel het ideaalbeeld als de haalbare bouwstenen uit mijn ontwerpstrategie.

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

Ideaalbeeld | ONTWERP

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

Ideaalbeeld | Ontwerp Entree & toegankelijkheid

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

Ideaalbeeld | Ontwerp

ENTREE In het ideaalbeeld krijgen alle publieke functies die zich richten op programmering en activiteiten een prominente plek aan de entree van het terrein. De gevels van het gebouw worden daarop aangepast.

Kernwaarden • Vrolijk, open, uitnodigend, toegankelijk, leesbaar • Duidelijk pad naar achterliggende parkzone • De verdeling van blokken in kleuren staat voor diversiteit • Foodtruck Plan Joseph Haydn

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

Ideaalbeeld | Ontwerp

Het nieuwe levendige centrale plein, voor de mens gemaakt vrolijk, duidelijk, veilig voor kinderen. Riant terras voor Coffeebar AZC Utrecht, een plek om groente te verbouwen in de vorm van moestuinen (ook toegankelijk voor de buurt), en duidelijke entree van gebouwen met kleuren en belettering aangegeven.

De levendigheid en reuring op het plein zorgen voor meer sociale controle, kans op meer interactie met buurtbewoners en vluchtelingen en het vergroten van de leefbaarheid.

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

Ideaalbeeld | Ontwerp

Centraal plein

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

Ideaalbeeld | Ontwerp

Centraal plein

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

Ideaalbeeld | Ontwerp Centraal plein

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

Ideaalbeeld | Ontwerp

Het nieuwe levendige centrale plein, voor de mens gemaakt. Ruimte voor activiteiten en vrije invulling. Overzichtelijk en groen.

Met een gedeelte dat zowel overdekt als open kan worden ingezet voor evenementen en bijeenkomsten. De gevels van de panden zijn vrijgelaten van activiteiten om de werkzaamheden binnen niet te verstoren.

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

Ideaalbeeld | Ontwerp

Parkzone en entree Leesbaar, vrolijk, open, groen, sport In de huidige situatie doorkruisen buurtbewoners het terrein nauwelijks, zonde! In het ideaalbeeld laat ik zien hoe het nu vervallen terrein een plek kan worden voor ontmoeting, sport en recreatie en een uitnodigend karakter heeft richting het plein en de Coffeebar.

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

Ideaalbeeld | Ontwerp Zicht vanuit parkzone

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

Ideaalbeeld | Ontwerp

Parkeren krijgt de ruimte aan de achterzijde van het pand. Veilig, uit het zicht, eindelijk een goede fietsenstalling.

De entree deuren worden weer geopend en het achter terrein wordt optimaal benut. Er is een autoweg en fietspad richting de parkeerplekken en er zijn overdekte fietsstallingen. Achter de fietsstallingen sluit een hek het parkeerterrein af, en is via een deur in het hek wel toegankelijk.

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

Haalbare bouwstenen | Ontwerp

De haalbare bouwstenen zijn onderdeel van de ontwerpstrategie en laten zien op welke plekken er nu ingrepen kunnen worden gedaan, waarmee het ideaalbeeld stapje voor stapje dichterbij komt. De twee belangrijkste plekken zijn de entree en het plein.

entree

plein

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

Haalbare bouwstenen | Ontwerp

In de praktijk is het niet mogelijk om de gevel drastisch te veranderen.

Als haalbare bouwsteen geef ik de gevel van het entree gebouw een uitnodigend en openbaar karakter, door muurkunst toe te voegen. Deze muurkunst wordt gemaakt door Utrechtse kunstenaars en vluchtelingen.

Het mooie is dat op deze manier het transformeren van het terrein onder de gezamenlijke activiteiten behoort.

De gevel laat meteen zien dat er een koffiebar achter gevestigd zit, wat in de huidige situatie niet het geval is.

Deze kunst is ook een manier voor de vluchtelingen om iets terug te geven aan de buurt.

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

Haalbare bouwstenen | Ontwerp

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

Haalbare bouwstenen | Ontwerp

De toegankelijkheid van het terrein is een belangrijke voorwaarde om een levendig plein te creëren, hiervoor wil ik een betere toegang creëren zodat fietsers en voetgangers makkelijker het terrein kunnen betreden.

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

Haalbare bouwstenen | Ontwerp

De openbare functies die nu op de zolder gevestigd zijn krijgen een plek in de plint van het gebouw.

Zo worden ze makkelijk gevonden en zijn ze toegankelijker voor bezoekers en vluchtelingen.

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

openbaar

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

Haalbare bouwstenen | Ontwerp

Op basis daarvan heb ik met tijdelijke blokken, die de bestaande laag niet aantasten, zones en looppaden gecreĂŤerd. Dit is voorgekomen door goed te kijken waar de entrees van de gebouwen zitten en welke routes voetgangers afleggen op het terrein, en door naar de programmering, activiteiten en functies te kijken.

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

Haalbare bouwstenen | Ontwerp

Binnen die blokken is ruimte voor spel voor kinderen en volwassenen, activiteiten, zitten en meer. Het is de bedoeling dat deze blokken met behulp van vluchtelingen worden gecreĂŤerd.

Meer eigenaarschap, teruggeven aan de buurt, trots op eigen verblijfsplek.

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

Ruimtelijke uitgangspunten | Ontwerp Omdat de functie op het terrein is veranderd, zou het terrein nu een openbaar plein moeten zijn, in plaats van een grote parkeerplaats. Om dat te kunnen creĂŤren zijn op vier gebieden veranderingen nodig.

Verbinden en toegankelijkheid

Toegang en parkeren

Organisaties en functies Gebruik en activiteiten RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

Ruimtelijke uitgangspunten | Ontwerp

plein als kloppend hart van gebied

toegankelijkheid en verbinding RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

functies en relatie binnen-buiten

infrastructuur en parkeerbeleid MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

Ruimtelijke uitgangspunten | Ontwerp Het centrale plein dient in mijn ontwerp als het kloppende hart van het AZCgebied. Alle openbare functies komen hier samen. Dit is de plek waar kruisbestuiving plaatsvindt en waar na mijn ingrijpen een echte open sfeer heerst. Je voelt je welkom om op het plein te zijn. Het is een plek voor vluchtelingen, buurtbewoners en organisaties die op het terrein werken. Er is ruimte voor kinderen om te spelen en voor AZC-bewoners om te ontspannen.

Op dit plein worden sociale en openbare activiteiten georganiseerd in samenwerking met de omliggende organisaties, zoals Welkom in Utrecht en Plan Einstein. Deze activiteiten variĂŤren van sport, het repareren van fietsen, het onderhouden van een moestuin, samen koken en creatieve projecten met lokale kunstenaars. Het is de bedoeling dat lokale ondernemers worden betrokken bij deze activiteiten. Hier vind de ontmoeting plaats tussen de vluchtelingen en de wijkbewoners en ondernemers. Om de activiteiten te faciliteren werken verschillende organisaties met elkaar samen in modulaire units die als tijdelijke laag op het bestaande terrein worden geplaatst. Daarover later meer.

De recreatieruimte die binnenkort als koffiebar wordt beheerd door The Refugee Company draagt bij aan de sociale functie van het plein. Andersom zorgt het plein ervoor dat de bezoekersstroom van de koffiebar wordt vergroot. Een van de knelpunten van het terrein is de verborgen ligging van de koffiebar. Dat probleem wordt met de reuring van het plein opgelost.

De reuring om het plein biedt nog een voordeel: het bevordert de veiligheid.

Door de sociale controle van de diversiteit aan gebruikers van het plein wordt de openbare orde beter gewaarborgd.

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

Ruimtelijke uitgangspunten | Ontwerp

Zoals ik eerder aangaf: om de activiteiten te faciliteren werken verschillende organisaties met elkaar samen in modulaire units die als tijdelijke laag op het bestaande terrein worden geplaatst.

Een aantal kenmerken van de modulaire tijdelijke units: - Vandalismeproof - Betaalbaar - Makkelijk te bouwen - Aanpasbaar aan functie, modulair - Mixed use - Afsluitbaar Voorbeelden van de activiteiten die in en om deze units plaatsvinden: - sport - het repareren van fietsen - het onderhouden van een moestuin - samen koken - creatieve projecten met lokale kunstenaars

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

Ruimtelijke uitgangspunten | Ontwerp

Het plein wordt in activiteitenzones verdeeld zodat de relaties tussen de functies binnen en buiten goed op elkaar aansluiten en elkaar versterken.

Daarbij verplaats ik een aantal functies van hun oorspronkelijke plek; meer hierover volgt.

Op deze kaart zijn met verschillende kleuren de zones aangegeven. Bij de uitgang van het AZC gebouw (links) komt een buitenplek waar kinderen veilig kunnen spelen en de bewoners van het AZC een plek hebben om buiten te kunnen ontspannen. De koffiebar (midden) krijgt een eigen terraszone en dient als verbindende factor op het plein. Hier vindt ontmoeting plaats tussen vluchtelingen, buurtbewoners en gebruikers van de omliggende kantoorpanden. Het kantoorgebouw (rechts) wordt deels gebruikt door vluchtelingen en vluchtelingenorganisaties en dient deels als werkplek.

Sommige zones die langs de gevels van de kantoren liggen, zijn functie-vrij.

Dat wil zeggen dat er bijvoorbeeld groen in komt, om de overlast voor de werkzaamheden binnen te minimaliseren. Andere plinten, zoals die aangrenzend aan het AZC, dienen juist als overgang tussen de publieke buitenruimte en privĂŠverblijven binnen.

De groene achterzijde van het terrein wordt als park, sport- en recreatiegebied gebruikt. Hier staat nu al een voetbalkooi en dit wordt aangevuld met buitensportmogelijkheden.

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

Ruimtelijke uitgangspunten | Ontwerp

Het terrein is grofweg opgedeeld in activiteitenzones voor binnen en buiten. In dit stuk wordt het werk- en vergadergedeelte toegelicht. De werk- en vergaderplekken staan in meer of mindere mate in contact met het plein.

Vluchtelingenwerk Kantoren (1e/2e) Gemixte vergaderruimtes welkom in utrecht COA flexwerken Plan Einstein (1e/2e) en meetings (BG)

Bestaande functie PKN kantoren

De meer publieke functies zoals de spreekkamers van vluchtelingenwerk, waar zij in gesprek gaan met vluchtelingen, ligt aan de plint en centraal aan het plein.

Dit draagt bij aan het openbare karakter van het terrein en zorgt ervoor dat vluchtelingen en medewerkers van meer dan een enkel gebouw gebruik maken. De koffiebar dient als pauze en ontmoetingsplek voor de gebruikers van de kantoren en uiteraard voor de vluchtelingen die in de koffiebar werken en in het AZC verblijven.

De minder openbare functies zoals vergaderruimtes van de COA en andere organisaties, hebben een bijpassende minder publieke locatie zoals de 1e of 2e verdieping. Zij kijken wel uit op het plein, maar hebben geen directe verbinding omdat de werkzaamheden daar niet om vragen.

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

Vluchtelingenwerk spreekkamers (BG)

Ruimte voor programmering en activiteiten Horeca en flexwerken

Rustige groenstrook

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

Ruimtelijke uitgangspunten | Ontwerp Welkom in Utrecht Werken en ontmoeten

In het gebouw waar in de huidige situatie niet-openbare functies zijn gevestigd, plaats ik in mijn ontwerp twee nieuwe plekken: een gedeelde ruimte voor Plan Einstein en Welkom in Utrecht. Deze twee organisaties zorgen voor de activiteiten en programmering op het terrein van het AZC en zijn met hun sociale en publieke functie geschikt als visitekaartje voor de plek.

In en om dit gebouw worden activiteiten georganiseerd en fungeert het als laagdrempelige ontmoetingsplek voor vluchtelingen en andere bezoekers. Waar dit gebouw in de huidige situatie, zeker naar de straat toe, een heel gesloten karakter heeft, wil ik dit juist tot een aantrekkelijke entree maken voor het plein.

Dit is de zichtbare voorkant van het centrale plein die een aantrekkingskracht moet uitstralen om mensen te motiveren het plein te bezoeken. Openheid, zicht en toegankelijkheid zijn kernbegrippen voor deze plek.

Plan Einstein Werken en ontmoeten

Koffiebar Refugeecompany

Ruimte voor programmering en activiteiten Aantrekkelijke entree Welkom in Utrecht en Plan Einstein

Terras koffiebar Refugeecompany

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

Ruimtelijke uitgangspunten | Ontwerp

Een van de belangrijkste onbenutte kansen van het terrein is een fijne buitenplek voor de vluchtelingen. Het terrein is groot genoeg maar fungeert in de huidige situatie als groot parkeerterrein. Er zijn wel wat buitenplekken voor vluchtelingen, maar in de praktijk wordt hier niet of nauwelijks gebruik van gemaakt omdat het vervallen plekken zijn en omdat de ligging niet klopt.

Daarom maak ik van de buitenzone die grenst aan de entree van het AZC gebouw. Een buitengebied waar kinderen uit het AZC veilig kunnen spelen, en waar ouders en volwassenen rustig buiten kunnen zitten in een fijne, veilige omgeving. In het AZC verblijft men in dichte nabijheid van elkaar en is er weinig privacy. Daarom wil ik de ruimte van het terrein inzetten om de vluchtelingen buiten een plek te geven waar ze figuurlijk kunnen ademen. In de huidige situatie verblijven er alleen een aantal mannen uit het AZC op het terrein. In mijn ontwerp moet dit buitengebied een fijne plek worden voor zowel kinderen, vrouwen en mannen als gezinnen.

Vluchtelingen activiteitenruimtes & entree AZC (BG)

Vluchtelingenverblijven (rest van het pand)

Rust en studie voor vluchtelingen (souterrain)

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

& evt deel veilig binnenspelen voor kinderen

Sportruimte (BG)

COA kantoren Veilige speelplek en fijne buitenzone voor vluchtelingen

Buitenplek voor COA medewerkers ‘s avonds afsluitbaar

Binnen in het AZC-gebouw liggen sociale en semi-openbare functies zoals woonkamers en recreatieruimtes voor vluchtelingen, beneden in de plint van het gebouw. Verder naar binnen zijn de verblijven, COA-kantoren en DTV en GZA gevestigd.

De sportruimte binnen is gekoppeld aan de sport, park en recreatiezone buiten. De kantoren van het COA zijn verplaatst om zo een betere relatie met het parkeerterrein te creĂŤren en overlast voor de woonboten te beperken.

DTV en GZA (BG)

Sport, park en recreatie

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

Ruimtelijke uitgangspunten | Ontwerp Om de toegankelijkheid op het plein te vergroten moet de entree van het gebied aantrekkelijk zijn om te betreden. In de huidige situatie heeft het terrein een gesloten uitstraling waardoor buurtbewoners het AZC-terrein niet betreden. En dat is zonde, want dit is juist een mooie verbinding tussen de buurt en de parkzone Amsterdam-Rijnkanaal.

De Gemeente Utrecht wil de parkzone naar eigen zeggen ‘groter en groener’ maken en meer mogelijkheden creëren voor sport, recreatie, verblijven en ontmoeten. Door het nu vervallen achterterrein van het AZC te betrekken bij de parkzone en doorgang te stimuleren, zoals aangegeven op de afbeelding hiernaast, kan het AZC-terrein een belangrijke rol innemen in die ambitie. Het is letterlijk de plek waar stad en buitengevoel elkaar aanraken.

Het gebied moet voor voetgangers en fietsers beter te doorkruisen zijn, dat begint al met de verbinding vanaf de Joseph Haydnlaan naar de entree van het gebied. Die is nu ontoegankelijk omdat er geen rechtstreekse verbindingen mogelijk zijn, en men allerlei grenzen ervaart. Door de paden en wegen beter te verbinden kan doorgang worden gestimuleerd. Dit heeft niet alleen voordelen voor de parkzone maar ook voor het centrale plein van het AZC, dat dan ook onderdeel van de buurt wordt.

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

Ruimtelijke uitgangspunten | Ontwerp

Parkeren is een doorn in het oog op het AZC-terrein, aldus het COA. Ik deel die bevinding. Wat ik in mijn ontwerp het centrale plein noem, is nu een groot parkeerterrein waar kleine kinderen spelen tussen de rondrijdende auto’s.

Daarom moet er een oplossing worden gevonden in de vorm van een parkeerbeleid. Hiervoor heb ik twee zones aangemaakt. Hiernaast in het geel de voetgangerszone, en links daarvan met grijs en oranje de autoweg, autoparkeerplaats, het fietspad en de fietsenstalling. Door deze zones van elkaar te scheiden, krijgen de gebruikers het plein weer terug.

Het centrale plein krijgt een pad dat toegankelijk is voor voetgangers en fietsers, die hier te gast zijn. Alleen als er sprake is van een noodgeval blijft het plein en de achterliggende groenzone voor hulpdiensten bereikbaar. In normale toestand is het plein dus weer van de mensen. Dit is alleen al belangrijk zodat de kinderen veilig kunnen spelen, maar ook voor de vluchtelingen en organisaties moet het terrein zo meer toegankelijkheid krijgen.

De achter het AZC liggende parkeerzone is omgrensd met een hek. Het is dus van een zijde toegankelijk, dit i.v.m. veiligheid en toezicht. Er is een aparte autoen fietsweg aangelegd die naar de achterliggende parkeerplekken leidt. Deze oplossing werkt ook goed voor de relatie tussen binnen en buiten. In de huidige situatie gaan de deuren aan de achterzijde van het AZC op slot en zijn ze alleen vanuit binnen toegankelijk vanwege gebrek aan toezicht en veiligheid. Door het gebied vanaf een punt toegankelijk te maken, is er meer overzicht. Het achterterrein wordt nu nauwelijks gebruikt en in de nieuwe situatie is er meer reuring waardoor de sociale controle toeneemt. Ook kunnen de entrees hier weer gebruikt worden, want er is een directe verbinding tussen parkeren en de COA kantoren. Ook kunnen vluchtelingen hier in en uit lopen richting de fietsenstalling.

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

Bronnen THE NEW YORKER (cover afbeelding) - American Limbo - An illustration about the immigration reform and deportation policy

Websites https://www.aorta.nu/blog/terug-naar-de-wijkgedachte-in-halve-maan-utrecht/ https://erfgoed.utrecht.nl/publicaties/cultuurhistorische-rapportages/cultuurhistorische-rapportage-de-halve-maan/ https://omgevingsvisie.utrecht.nl/gebiedsbeleid/gebiedsbeleid-wijk-west/beschrijving-van-wijk-west/ https://www.utrecht.nl/fileadmin/uploads/documenten/zz-omgevingsvisie/gebiedsbeleid/2016-02-ontwikkelingskader-parkzone-amsterdam-rijnkanaal.pdf http://www.legerplaats.nl/utrecht/_utrecht.htm https://www.utrecht.nl/zorg-en-onderwijs/samenleven-welzijn/utrecht-voor-iedereen/opvang-asielzoekers/ https://www.hilversum.nl/Home/Inwoner/Werkzaamheden_en_projecten/Projecten/Herontwikkeling_stationsgebied/Tijdelijke_invulling_Stationsplein https://www.hilversummarketing.nl/wat-doen-we/projecten/stationsplein/ https://www.dekwekerijhilversum.nl/ https://www.pps.org/article/a-playbook-for-inclusive-placemaking-community-process https://www.pps.org/article/programming-for-inclusion-enhancing-equity-through-public-space-activation https://www.pps.org/article/lighter-quicker-cheaper https://www.pps.org/article/inclusive-by-design-laying-a-foundation-for-diversity-in-public-space https://www.pps.org/places/the-garden-library https://www.archdaily.com/112495/the-garden-library-for-refugees-and-migrant-workers-yoav-meiri-architects https://www.dezwartehond.nl/projecten/coa-opvang-ter-apel https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/asielbeleid/documenten/publicaties/2016/03/14/infographic-opvang-asielzoekers https://www.rijksoverheid.nl/actueel/nieuws/2020/06/19/overeenstemming-over-flexibele-opvang-asielzoekers https://www.evenaarenpartners.net/plan-einstein-in-europese-schijnwerpers/

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020

Bronnen Gesprekken, interviews en observaties - Plan Einstein Gesprek met Liesbeth Maats. Projectleider / kwartiermaker Plan Einstein Haydn bij vreemdelingenzaken, Gemeente Utrecht (voorjaar 2020) - Welkom in Utrecht – interview Frank van Soest op de zolder van gebouw A (voorjaar 2020) - Wandeling Vivien Coulier Projectcoördinator AZC Utrecht (voorjaar 2020) - Observatie Welkom in Utrecht, wekelijkse vluchtelingenwerving, 12 mei 9.00-12.00 donderdag ochtend

Documenten Impressie van opvanglocaties binnen het COA – bijlage H. Projectvoorstel RC-AMIF-FLO Coffeebar AZC Utrecht Def Refugee & integration Self Organisation – spatial strategies supporting the role of self-organisation in integration policies. Auteur Janssen, Céline . TU Delft Architecture and the Built Environment; TU Delft Urbanism, 2017

RESEARCH PAPER | Ammie Roeten

MASTER INTERIEUR ARCHITECTUUR | HKU DESIGN | 2020