Biografie Ernst Laqueur
Foto: album m.b.z. nilant, bijzondere collecties, UvA
Gedreven door hormonen
Ernst Laqueur was een pionier: grondlegger van de endocrinologie en samen met vleesverwerker Saal van Zwanenberg oprichter van Organon, een van de eerste samenwerkingen tussen universiteit en bedrijfsleven. Onlangs verscheen een biografie over de ‘hormonenjager’: ‘Geld, ijdelheid en hormonen.’ Door Riëtte Duynstee
Laqueur in de collegezaal in het farmacotherapeutisch laboratorium van de UvA.
Door de eeuwen heen hebben wetenschap pers geprobeerd om uit orgaanextracten hormonen te halen die als medicijn konden worden gebruikt. Zo diende de 72-jarige fysioloog Charles-Édouard Brown-Séquard zichzelf in 1889 een testikelpreparaat toe, met naar eigen zeggen een spectaculair resultaat. In 1915 slaagde men erin uit bij nieren een kristalvorm van adrenaline te bereiden en om uit schildklieren de werk zame stof thyroxine te verkrijgen. Maar de orgaanpreparaten waren onzuiver en de bereiding kostbaar; voor zeven gram thyroxi ne was maar liefst drie ton schildklier nodig. De belangstelling voor hormonen zakte langzaam in tot de Canadees Fred Banting in 1921 insuline ontdekte. Ernstig zieke diabetespatiënten knapten er onmid dellijk van op, het sensationele nieuws ging de wereld rond. Wat volgde, was een regel rechte jacht op hormonen. Organen werden
14
tot pulp vermalen en de extracten steeds opnieuw opgelost in bijvoorbeeld water, alcohol, benzol of olie. Elk resultaat werd getest op proefdieren van wie het orgaan verwijderd was. Zodra de werkzame stof gevonden was, ging de race onverminderd voort. Wie slaagde erin het hormoon te iso leren in een vorm die gestandaardiseerd kon worden zodat patiënten ook werkelijk de juiste dosering kregen? En wie wist zelfs de chemische samenstelling te achterhalen? Bij alle hormonen die in deze periode wer den ontwikkeld, speelde Ernst Laqueur een rol, mede-oprichter van het farmaceutisch bedrijf Organon in Oss en grondlegger van de endocrinologie, een medisch specialisme dat zich bezighoudt met klieren die hormo nen afscheiden. ‘Unser Jahrhundert’ schreef hij ruim twintig jaar eerder in zijn dagboek bij het aanbreken
van de 20e eeuw. De negentienjarige ge neeskundestudent had hoge verwachtingen van zichzelf, zijn doel was een hoogleraar schap. Het vakgebied waarin was van onder geschikt belang, hoewel fysiologie – ook uit strategisch oogpunt – hoog op de prioritei tenlijst stond. Biograaf Peter Jan Knegtmans beschrijft de loopbaan tot in detail. Die be gon in 1905 en de jaren daaropvolgend nogal richtingloos. In het uitgestrekte Duitse Keizerrijk streek Laqueur met zijn gezin daar neer waar kansen lagen. Hij deed bij verschillen de universiteiten onder meer onderzoek naar de bouw van eiwitten, de lichtprikkeling van het oog, de invloed van kinine en arsenicum op de stofwisseling, de embryologische ontwikkeling bij kikkereieren en de fysiologie van honger bij konijnen. Laqueur was een man van uitersten. Charmant, welbespraakt en muzikaal; hij speelde piano en danste
december 2014/januari 2015