Interview
Er is onvoldoende aandacht voor Westerse voedingsgewoontes als mogelijke oorzaak van reuma, vindt Dirkjan van Schaardenburg, hoogleraar Reumatologie in het AMC. Eind november houdt hij zijn oratie, over het begin en einde van reumatoïde artritis. “Als je het in de medische wereld hebt over de relatie tussen voeding en het ontstaan van chronische ziektes zoals reuma, vinden veel artsen dit al snel vaag. Ze zien wel een verband tussen chronische ziektes en roken en weinig bewegen. Daarnaast erkennen ze dat voeding een belangrijke rol speelt, maar de meeste artsen vinden het moeilijk om hier concrete conclusies en aanbevelingen aan te verbinden. Ik denk dat we patiënten al waardevolle adviezen kunnen geven als we meer aandacht zouden besteden aan de reeds bestaande kennis hierover.” Aan het woord is AMC-reumatoloog Dirkjan van Schaardenburg. We zitten in zijn spreekkamer bij Reade, het Amsterdams centrum voor revalidatie en reumatologie (zie cv’tje hierboven).
“ In traditionele gemeen schappen, waar voornamelijk onbewerkte plantaardige voeding wordt gegeten, komen Westerse chronische ziektes vrijwel niet voor” Erfelijke factoren verklaren voor ongeveer zestien procent het ontstaan van reuma. Van de bekende omgevingsfactoren heeft roken het grootste effect, wat goed is voor bijna dertig procent van de gevallen. Er zijn aanwijzingen dat de eerste ontsporing, die later tot reuma leidt, gevormd wordt door ontstekingen van slijmvliezen, zoals tandvlees en longen. Op de plaats van deze ontstekingen worden eiwitten veranderd, ofwel gecitrullineerd, en daartegen ontstaat een reactie van het immuunsysteem. Deze ontwikkeling wordt aangewakkerd door roken. Het aanvankelijk ongemerkt verlopende proces kan later door een virusinfectie of een trauma naar de gewrichten overslaan. Daarbij worden weer gecitrullineerde eiwitten gevormd, waardoor de ontsteking in een vicieuze cirkel raakt en chronisch wordt. Er ontstaan dan klachten die tot de diagnose reuma leiden. AMC-onderzoek laat zien dat de combinatie van roken en overgewicht het risico op reuma nog
17
Reumaonderzoek en -onderwijs van het AMC, VUmc en Reade (Amsterdams centrum voor revalidatie en reumatologie) zijn sinds 2014 samengevoegd in het Amsterdam Rheumatology & immunology Center (ARC). Samen met Reade is in dat kader zowel in het AMC als in VUmc een leerstoel Reumatologie ingesteld. Dirkjan van Schaardenburg (59) bekleedt sinds april de AMCleerstoel en richt zich in het bijzonder op vroege diagnostiek en behandeling van reumatische ziekten.
sterker verhoogt bij mensen die al antistoffen in het lichaam hebben tegen gecitrullineerde eiwitten. Na het optellen van de effecten van erfelijkheid, roken en overgewicht, is nog steeds de helft van het ontstaan van reumatoïde artritis onverklaard. Volgens Van Schaardenburg is voeding waarschijnlijk verantwoordelijk voor een groot deel hiervan: “In onze samenleving consumeren we gemiddeld grote hoeveelheden vlees, zuivel en suiker. Het effect hiervan is in Westerse epidemiologische studies gering. Dat komt omdat we kijken naar het verschil tussen veel en heel veel vlees- en zuivelconsumptie. Maar in traditionele gemeenschappen, waar voornamelijk onbewerkte plantaardige voeding wordt gegeten, komen Westerse chronische ziektes vrijwel niet voor. Toen we vanaf midden vorige eeuw reuma konden traceren, zagen we eerst een daling tot halverwege de jaren negentig. Die daling ging precies gelijk op met de daling van het tabaksgebruik in dezelfde periode. Daarna sloeg het weer om in een toename van nieuwe gevallen van reuma. Dit bleek samen te hangen met de obesitas epidemie.” Er zijn meerdere studies gedaan naar het effect van overwegend plantaardige voeding op chronische ziektes, zoals bestaande diabetes, hartziekten, MS en reuma, die een aanzienlijk gunstig effect laten zien. In zijn eigen praktijk zag de reumatoloog recent twee patiënten in het begin van de ziekte, die geen medicatie wilden innemen. Met een vrijwel plantaardig dieet blijken ze klachtenvrij. Dit soort observaties leidt tot nieuwe ideeën, aldus van Schaardenburg. “Reuma en medicatie zullen altijd met elkaar verbonden blijven”, meent de hoogleraar. Hij vervolgt: “Als het immuunsysteem is ontspoord, zal het lichaam van buitenaf geholpen moeten worden. Gelukkig zijn we steeds beter in staat de ziekte snel tot rust te brengen. Maar daarna blijft medicatie nodig en dat geeft regelmatig bijwerkingen. Hoe fijn is het als je als patiënt zelf de ontsteking kunt verminderen door te bewegen, te stoppen met roken en de juiste voeding? Ik voorzie dat we met leefstijl en minimale medicatie reuma in de greep kunnen krijgen.”
AMC Magazine